Datasets:

WikiQuality

/

unigram_entropy_hi

like 0

Follow

WikipediaQuality 4

8724

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%98%E1%8A%AA%E1%8A%93

መኪና

መኪና የሚለው ቃል '' ከሚለው የጣሊያንኛ ቃል የተወረሰ ቃል ሲሆን፣ (ወይም አውቶሞቢል፣ ተሽከርካሪ) ከሥፍራ ወደ ሥፍራ በመንኮራኩር ላይ በሞቶር የሚነዳ ተንቀሳቃሽ አይነት ነው። ስዎችም ሆነ ዕቃ በመንገዶች ላይ ለማዛወር ይጠቀማል። በ1999 ዓ.ም.፣ በመላ ዓለም ውስጥ የመኪናዎች ቁጥር 800 ሚሊዮን ያህል ነበር። በተለምዶ «መኪና» የሚለው ስም የሚሰጠው ከዶቅዶቄ ትልቅ፣ ከካሚዎንም ወይም ከአውቶቡስ ትንሽ ለሆነ ባለሞቶር ተሽከርካሪ ነው፤ አንዳንዴ ግን ቀላል ካሚዎኖች ከመኪናዎች ጋር መመደብ ይቻላል። በአማካኝ ለመኪናዎች የተሳፋሪዎች ቁጥር ችሎታ 5 ሰዎች ቢሆን፣ በየአይነቱ ግን ከ1 እስከ 9 መቀመጫዎች ድረስ በመገኘት ይለያያል። በቤንዚን የሚሄድ ተግባራዊ መኪና መጀመርያ በጀርመን ሰዎች በ1877 ዓ.ም. ተፈጠረ። ከዚያ በፊት ግን በእንፋሎትም ሆነ በኤሌክትሪክ የሚነዱ መኪናዎች ይገኙ ነበር። መጀመርያ በእንፋሎት የሚነዳ ተሽከርካሪ የታቀደው በኢየሱሳዊው ሚሲዮን ቄስ በቻይና፣ የቤልጅግ ኗሪ ፈርዲናንድ ፈርቢስት በ1664 ዓ.ም. ነበር። እሱ በጻፈው መግለጫ መሠረት፣ ይህ ተሽከርካሪ ለቻይና ንጉሥ ካንግሺ ለጨዋታ እንዲሆን ጥቃቅን ምሳሌ ብቻ ነበር፤ እቅዱም በተግባር ከተሠራ ኖሮ አይታወቅም። ከዚያ በኋላ፣ በ1761 ዓ.ም. የፈረንሳይ ሠራዊት መድፎችን ለመሸክምና ለማዛወር የጠቀመ የንፋሎት ጋሪ በኒኮላ-ዦሴፍ ኩንዮ ተፈጠረ። በመጀመርያ የፈረንሳይ መንግሥት ትኩረት በዚህ ፍጥረት ተሳበና በ1763 ዓ.ም. ሁለተኛ እንፋሎት ጋሪ ተሠራ። ዳሩ ግን ለረጅም ጊዜ እንፋሎት ማስገኘት ስላልቻለ ተግባራዊው ዋጋ ጥቂት በመሆኑ፣ ወደ ማከመቻ ሥፍራ ተላከ። የመድፍ አለቃ ሙሴ ሮላንድ እንደገና በ1792 ዓ.ም. አገኘው፣ ነገር ግን ናፖሌዎን ለዚህ ጉድ ምንም ፍላጎት አልነበረውምና ሃሣቡ ለጊዜው ተረሳ። በዚሁም መካከል፤ በ1776 ዓ.ም. የስኮትላንድ ሰው ዊሊያም ሙርዶክ ባለ ሦስት መንኮራኩር የእንፋሎት ሠረገላ ሠራ። ጊዜውን ባለማግኘቱ ግን ሥራው መቋረጥ ነበረበት። ከዚያ በ1793 ዓ.ም. የሙርዶክ ጎረቤት የነበረ ሌላው የብሪታንያ ኗሪ ሪቻርድ ትሬቪሲክ የራሱን እንፋሎት ሠረገላ ሠራ። በ1795 ዓ.ም. ደግሞ «የለንደን እንፋሎት ሠረገላ» ፈጠረ፤ ይህም መኪና ለ10 ማይል በለንደን መንገዶች ላይ ስምንት ሰዎችን ወሰደ፤ ጉዞውም ከሰዓት በላይ ፈጀ። ሆኖም በኋላ ጊዜ በአጋጣሚ ግጭት ተጋጠመና ፈጠራው ለጊዜው ጠፋ። ብዙ ጊዜ ሳያልፍ ሌሎች ሰዎች አዳዲስ አይነቶች የእንፋሎት ተሽከርካሪዎች ሠሩ። በ1799 ዓ.ም. ደግሞ ውስጣዊ ፈነዳ ኤንጂን በስዊስ አገር ተፈጠረ፤ በመጀመርያው ይህን ፈጠራ ያካሄደው ጋዝ ሃይድሮጅን ብቻ ነበረ። በ1818 ዓ.ም. ሱሙኤል ብራውን በዚህ አይነት መሣርያ አንዱን ጋሪ በለንደን ኮረብታ ላይ እንዲወጣ አደረገ፤ የሙከራው ከፍተኛ ዋጋ ግን ተግባራዊ ፈጠራ እንዳይሆን ከለከለ። ከዚህ ትንሽ በኋላ፣ በ1820 ዓ.ም. የሀንጋሪ ሰው አንዮስ የድሊክ ለመጀመርያው ጊዜ በኤሌክትሪክ ሞቶር የሚሮጥ ትንሽ የተሽከርካሪ ምሳሌ ሠራ። እንዲሁም በአሜሪካ በ1826 ዓ.ም. እና በሆላንድ በ1827 ዓ.ም. ተመሳሳይ ባለ ኤሌክትሪክ ሞቶር ናሙናዎች ተሠሩ። በቅርብ ጊዜ ከዚያ ቀጥሎ፣ የስኮትላንድ ሰዎች መጀመርያው ሙሉ-መጠን ኤሌክትሪክ መኪና ለመሥራት ተከናወኑ። በሚከተሉት አሥርታት ላይ (1830ዎች-1840ዎች ዓ.ም.)፣ የእንፋሎት መኪና እና የኤሌክትሪክ መኪና ቀስ በቀስ በአውሮጳና በአሜሪካ መንገዶች ላይ ይታዩ ጀመር፤ እንደ ወትሮ ከቆየው ከባለ ፈረስ-ጋሪው ትራፊክ አጠገብ አነስተኛ ፈንታ ብቻ ወሰዱ እንጂ በዚያው ዘመን እኚህ አዳዲስ ፈጠራዎች እጅግ ብርቅ ዕይታ ሆነው ቀሩ። በተጨማሪ፣ በአገር ቤት መንገድ በሩቅ ጉዞ ለመሔድ ባለመቻላቸውና በጣም ውድ በመሆናቸው፣ ተግባራዊ ጥቅማቸው በከተማዎች ውስጥ ብቻ፣ በተለይም ለሀብታሞች ወይም እንደ ሕዝባዊ መጓጓዣ (እንደ ታክሲ) ነበር። ለፈረሶች አስደንጋጭ ሥራዎች እንደ ሆኑ መጠን፣ የእንግሊዝ መንግሥት መጀመርያ በ1853 ዓ.ም. የፍጥነት ወሰን በዚህ አይነት ትራፊክ ጣለ፤ ይህም ወሰን በከተማ 5 ማይል (8 ኪ/ሜ) በየሰአቱ ብቻ ነበረ። በ1857 ዓ.ም. የእንግሊዝ መንግሥት ባወጣ ሕግ ወሰኑን እንደገና ወደ 2 ማይል (3 ኪ/ሜ) በየሰአቱ ቀነሰው፤ ከዚህም በላይ ቀይ ባንዲራ የያዘ እግር መንገደኛ በጋሪው ፊት እንዲቀድመው ተገደደ። ስለዚህ «ፈረስ የለሽ ጋሪዎች» ከለንደን መንገዶች ለ30 ዓመታት ያህል ከማጥፋት ሁሉ ትንሽ ቀሩ። በመነጻጸር በፈረንሳይና በአሜሪካ አገራት በሕግ ቢታገሡም፣ ገና አልፎ አልፎ ብቻ የሚታዩ ድንቆች ይሆኑ ነበር። በዚሁም መካከል፣ በ1855 ዓ.ም. የቤልጅግ ሰው ኤቲየን ለኗር በሃይድሮጅን ጋዝ ውስጣዊ ፈነዳ ኤንጂን የሚነዳ መኪና ወይም «ሂፖሞቢል» ፈጠረ። በሙከራው ጉዞ 11 ማይል በፓሪስ መንገዶች በ3 ሰአቶች ጨረሰ። ለኗር 350 ያህል ሂፖሞቢሎችን ሸጠ። በ1862 ዓ.ም. የኦስትሪያ ሰው ሲግፍሪድ ማርኩስ ትንሽ ጋሪ በቤንዚን ውስጣዊ ፈነዳ ኤንጂን ሠራ። እንዲያውም ይህ ድርጊት የቤንዚን መኪና ፈጣሪ ያደርገዋል፤ ዳሩ ግን በ2ኛው ዓለማዊ ጦርነት ጊዜ ናዚ ባለሥልጣናት ይህን ዒላማ ከጀርመን መዝገቦች አስወገዱ፤ ይህም አቶ ማርኩስ ከአይሁዳዊ ዘር ስለነበር ነው። በማርኩስ ፈንታ በቤንዚን የሚሮጠውን ዘመናዊ መኪና የመፍጠር ክብር የሚሰጠው ለካርል ቤንዝ ሆነ። በ1877 ዓ.ም. በማንሃይም ጀርመን አገር መጀመርያ ቤንዝ ሞቶር-ጋሪ ሠራ። በ1880 ዓ.ም. ይህን ሞዴል በጀርመንና በፈረንሳይ በገበያው ላይ ይሸጥ ጀመር። በዚያም አመት የካርል ቤንዝ ሚስት ቤርጣ ቤንዝ ለመጀመርያው ጊዜ ለረጅም ጉዞ (106 ኪ/ሜ) በዚህ አይነት መኪና ሄደች። ከዚህ ትንሽ በኋላ በ1881 ዓ.ም. ሌላው ጀርመናዊ ጎትሊብ ዳይምለር የራሱን መጀመርያ ቤንዚን አውቶሞቢል ሠራ። በዚሁ ወቅት፣ በርካታ ሰዎች በኤውሮጳም ሆነ በአሜሪካ የቤንዚን መኪና መሥራት ንግድ ሞከሩ። በ1881 ዓ.ም. በፈረንሳይ አንድ የመኪና መሥሪያ ድርጅት (ፓንሃርድና ሌቫሦር) ቆሞ ነበር፤ እንዲሁም በ1885 ዓ.ም. በአሜሪካ ነበር (ዱርዬ ሞቶር-ጋሪ ድርጅት)። ከ1892 ዓ.ም. ጀምሮ፣ አሜሪካና ፈረንሳይ አገራት ሁለቱ በጅምላ በገፍ ምርት መኪናን ለመስራት ዝግጁ ነበሩ። ሄንሪ ፎርድ በዚያው ዓመት የዲትሮይት አውቶሞቢል ድርጅት መሠረተ። በቶሎ ግን በ1894 ዓ.ም. ፋብሪካው የቆመው ኦልድስ የሞቶር ተሽከርካሪ ድርጅት አንደኛውን ሥፍራ ወሰደ። በዓመቱም ውስጥ አያሌ ሌሎች ተወዳዳሪዎች ድርጅቶች ለአሜሪካ መንገዶች ብዙ ሺህ መኪናዎች ሠሩ፤ እነርሱም ዊንቶን ሞቶር ጋሪዎች፣ ፎርድ ሞቶሮች፣ ካዲላክና ቶማስ ቢ ጄፍሪ ድርጅት ነበሩ። በ1895 ዓ.ም. መጨረሻ፣ 9000 ያህል የቤንዚን መኪናዎች በአሜሪካ ነበሩ። በዚሁ ሰአት በአሜሪካ ከተገኙት መኪናዎች መካከል 40 ከመቶ የእንፋሎት አይነት ሲሆኑ፣ 38 ከመቶ የኤሌክትሪክ አይነትና 22 ከመቶ ብቻ የቤንዚን አይነት ነበሩ። ከ10 አመታት በኋላ ግን የቤንዚን መኪና ከሌሎቹ አይነቶች ይልቅ የተወደደው ዘዴ ሆነው ነበር። ይህም የሆነባቸው ሳቢያዎች ሁለት ናቸው፤ አንደኛው የኤሌክትሪክ መኪና ባትሪ በዚያን ጊዜ ቻርጅ ሳይደረግለት ከ1 ሳአት በላይ ሊጠቀም ስላልቻለ ነው፤ ለአጭር ጉዞዎች ብቻ ተስማሚ ነበሩ። ሁለተኛው፤ በቂ የፔትሮሌዩም ዘይት ምንጮጭ በመገኘታቸው ቤንዚን ርካሽ የነዳጅ አይነት ሆነ። ከዚህ በላይ ከ1904 ዓ.ም. ጀምሮ የቤንዚን መኪና አጀማመር ዘዴ እጅግ ከለለ። ስለዚህ ጥቂት አመታት ስያልፍ የእንፋሎት መኪናና የኤሌክትሪክ መኪና ጥቅም ለጊዜው ተረሳ።

8561

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%B5%E1%8A%95%E1%8B%B1%20%E1%8C%88%E1%89%A5%E1%88%A9

ስንዱ ገብሩ

ወይዘሮ ስንዱ ገብሩየመጀመሪያዋ ሴት የፓርላማ ተመራጭ፣ የጦር አርበኛ፣ ፀሐፊ- ተውኔት፣ ደራሲ፣ የመጀመሪያዋ ሴት ዲፕሎማት የነበሩት እና ሚያዝያ ፲፪ ቀን ፳፻፩ ዓ/ም በ፺፫ ዓመታቸው ከዚህ ዓለም በሞት የተለዩን የክብርት ዶክቶር፣ ወይዘሮ ስንዱ ገብሩን ማንነት የሚዘክር “ዝክረ - ስንዱ ገበሬ”፣ በሚል ዝግጅት በእቴጌ መነን ትምህርት ቤት በኢትየጽያ የሴቶች ማኅበራት ቅንጅት (ኢሴማቅ)፣ ከኢትዮጵያ ሴት ደራሲያን ማኅበር፣ ከኢትዮጵያ ሴት መገናኛ ብዙኀን ማኅበር፣ ከኢትዮጵያ ሕግ ባለሙያ ሴቶች ማኅበረና፣ ከጾታዊ ጥቃት መከላከያ ማኅበር ጋር በትብብር የተዘጋጀ ዝክር ተከናውኗል። ልደትና የወጣትነት ዘመናት ወይዘሮ ስንዱ ገብሩ በሸዋ ክፍለ ሀገር በመናገሻ አውራጃ በአዲስ ዓለም ከተማ ጥር ፮ ቀን ፲፱፻፰ ዓ/ም ተወለዱ። አባታቸው ታዋቂው ዲፕሎማት፣ የመጀመሪያ የሕዝብ ተወካዮች ምክር ቤት ምክትል ፕሬዘደንት፤ ጣሊያኖች ከኢትዮጵያ ከወጡ በኋላ ደግሞ የምክር ቤቱ ፕሬዘደንት የነበሩት በዳግማዊ ምኒልክ ሹመትም የመጀመሪያው የጎንደር ከተማ አስተዳዳሪ የነበሩት ከንቲባ ገብሩ ደስታ ሲሆኑ ታናሽ እህታቸው ደግሞ የውብዳር ገብሩ (አሁን ታዋቂዋ ሙዚቀኛ እማሆይ ጽጌ ማርያም) ናቸው። ዕድሜያቸው ለትምህርት በደረሰበት ወቅት እቤታቸው አስተማሪ ተቀጥሮላቸው የአማርኛን ትምህረት ከፊደል መቁጠር እስከ ዳዊት መድገም በቤታቸው ተማሩ። ከዚያም ወደ አዲስ አበባ ሄደው በስዊድን ሚሲዮን ትምህርት ቤት በመግባት እስከ ስምንተኛ ክፍል ተምረዋል። ከንቲባ ገብሩ ወጣቷን ስንዱ ገብሩን እያስከተሉ ወደ ቤተ መንግሥትም ሆነ ሌላ ሥፍራዎች ይወስዷቸው እንደነበረና ከጊዜው አልጋ ወራሽ ተፈሪ መኮንንም ጋር እንዳስተዋዋቋቸው ተዘግቧል። አልጋ ወራሹም የወጣቷን ብልህነትና ትጋት በማድነቅ ወደ ፈረንጅ አገር ተልከው ትምህርታቸውን እንዲከታተሉ ባዘዙት መሠረት ወይዘሮ ስንዱ በ፲፱፻፳፩ ዓ/ም (ፊታውራሪ አመዴ በ፲፱፻፲፱ ዓ/ም ይላሉ) ወደ ስዊስ ለትምህርት ቢሄዱም ኑሮው ስላልተመቻቸውና ትምህርት ይሰጥበት የነበረውን የጀርመንኛ ቋንቋ ስላልወደዱት ወደ ፈረንሳይ አቅንተው ትምህርታቸውን ቀጠሉ። በመጨረሻም በስዊስ እና በፈረንሳይ ሁለት ትምህርት ቤቶች በመዘዋወር በዲፕሎማ ተመረቁ። እዛው የሕግ ትምህርት ለመቀጠል ጀምረው የነበረ ቢሆንም፤ ፍላጎታቸው ወደ ሥነ-ጽሑፍ በማዘንበሉ በአጠቃላይ ለአምስት ዓመታት እዛው ተምረው ወደ ሀገራቸው ተመለሱ። ወደ ሀገራቸው እንደተመለሱም በአዲስ አበባ በቅዱስ ጊዮርጊስ ትምህርት ቤት ውስጥ የፈረንሳይኛ ቋንቋን፣ ሀይጅን፣ ቁጥርንና የአማርኛ ድርሰት አጻጻፍን ማስተማር ጀመሩ። በዚህ ሁኔታ አንድ ዓመት እንደቆዩ ለብላታ ሎሬንሶ ታዕዛዝ ተዳሩና ባለቤታቸው የሐረርጌ ክፍለሀገር አስተዳዳሪ ሆነው በመሾማቸው ወደዚያው ከባለቤታቸው ጋር አቀኑ። ከአንድ ዓመት ተኩል በኋላም ብላታ ሎሬንሶ የፍርድ ቤት ሹምና የዜና ስርጭት ኃላፊ ሆነው በመሾማቸው ወደ አዲስ አበባ ሲመለሱ አብረዋቸው ወደ አዲስ አበባ ተመለሱ። የፋሺስት ኢጣልያ ወረራ ዘመናት ፋሺስቶች ኢትዮጵያን በወረሩ ጊዜ ንጉሠ ነገሥቱ ቀዳማዊ ኃይለ ሥላሴ ወደ እንግሊዝ ሀገር ሲሰደዱ ብላታ ሎሬንሶ ታዕዛዝም አብረው ከጃንሆይ ጋር ሄዱ። ወይዘሮ ስንዱ ግን ከቤተሰቦቻቸው ጋር እና ሆለታ ውስጥ ከሚገኙ ወደ መቶ የሚጠጉ የጦር መኮንኖች ጋር ተቀላቅለው ፋሺስቶችን ለመፋለም ወደ ቦሬ ሄዱ። እዚያም የመትረየስ አተኳኮስ ትምህርት ተማሩ። ወደ ነቀምት በመሄድም ሕዝብን እየሰበሰቡ ስለ ነፃነት ማስተማሩን ተያያዙት። በዚህ ወቅት በባንዳዎች ጠቋሚነት በፋሽስት እጅ ከመውደቅ ለጥቂት አምልጠው ጎሬ ላይ ከልዑል ራስ እምሩ ጦር ጋር ተቀላቀሉ። ከዚያም በጦርነቱ የሚጎዱ አርበኞችን ለማከም የሚሆን ቀይ መስቀል ለማቋቋም መፈለጋቸውን ለራስ እምሩ አማክረው በተሰጣቸው ፭ መቶ ብር አቋቁመው አርበኞችን መርዳት ጀመሩ። ወዲያው ግን እርሳቸው ተቀላቅለውት የነበረው የጥቁር አንበሳ ጦር ሲመታ በጣልያን ሠራዊት እጅ ተማርከው በእስር ወደ አዲስ አበባ አመጧቸውና የቁም እስረኛ ሆኑ። የካቲት ፲፪ ቀን ፲፱፻፳፱ ዓ/ም ግራዚያኒን ለመግደል በተደረገው ሙከራ ወንድማቸው መሸሻ ገብሩ አሉበት በመባል ይታሰሱ ስለነበር ወንድማቸውን ከአደጋ ለማዳን ሲሞክሩ በድጋሚ በፋሺስቶች እጅ ወደቁ። በወቅቱ ግራዚያኒ ይኖርበት የነበረው የገነተ ልዑል ቤተ መንግሥት ውስጥ ታሰሩ። ቀጥሎም ወደ አስመራ፣ ከዚያ ወደ ምጽዋ ተወሰዱ። ከምጽዋ ወደብ ሦስት መቶ ወንዶችና ስምንት ሴቶች (እማሆይ ጽጌ ማርያምን ጭምር) ሆነው በመርከብ “አዚናራ” ወደተባለች የኢጣሊያኖች እስር ቤት ተወስደው ዘጠኝ ወራት ታሰሩ። ከእስር በኋላም ወደ አዲስ አበባ ሲመለሱ በእንደዚህ ያለ ተግባር ላይ እንዳይሰማሩ ከፍተኛ ማስጠንቀቂያ ቢሰጣቸውም፤ ማስፈራሪያው ሳይበግራቸው አርበኞችን በግጥም፣ በወኔ ቀስቃሽ ጽሑፎች በማበረታታት፣ መረጃ በማቀበል፣ መሣሪያ በማዳረስ የጀግንነት ተግባር ፈጽመዋል። ከድል በኋላ ከድል በኋላ ወይዘሮ ስንዱ ለሁለት ዓመታት ደሴ ከተማ የሚገኘው የወይዘሮ ስኂን ትምህርት ቤት አስተዳዳሪ በመሆን፣ በኋላም ወደ አዲስ አበባ ተመልሰውም የእቴጌ መነን ትምህርት ቤት ምክትል ርዕሰ መምህርነት፣ ከዚያም የመጀመሪያዋ ሴት ርዕሰ መምህር ሆነው አገልግለዋል። በእቴጌ መነን ትምህርት ቤት በነበሩበት ወቅት፤ “ኮከብ ያለው ያበራል ገና”፣ “የየካቲት ቀኖች”፣ “የኑሮ ስህተት” የሚሉ ትያትሮችን ሠርተው አቅርበዋል። የመጀመሪያዋ ሴት የሕግ መምሪያ ምክር ቤት አባል ከ፲፱፻፵፰ ዓ/ም እስከ ፲፱፻፶፪ ዓ/ም ድረስ የመጀመሪያዋ የሴት የሕግ መምሪያ ምክር ቤት አባልና የሕግ መወሰኛ ምክር ቤት ምክትል ሊቀ መንበር ሆነው አገልግለዋል። በዚህ ምክር ቤት አባል በነበሩበት ጊዜ ብቸኛዋ ሴት ከመሆናቸውም ባሻገር የሴቶች እኩልነት በማይከበርበት ጊዜ እና “የወንድ ዓለም” በገነነበት የታሪክ ምዕራፍ የሴቶችን ሰብዓዊ መብት ለማስከበርና እኩልነትን በሕግ ለማስተማመን ብዙ የታገሉ ሴት ነበሩ። ስለዚህ ጊዜ ሁኔታዎች ምስክርነት ከሰጡት በከፊሉ፦ “… የቤተሰብ ሕጉ በእርሳቸው ጊዜ ሲወጣ፣ የመኖሪያ ስፍራ የመምረጥን መብት በተመለከተ ለባል የተሰጠውን መብት ተከራክረው ተቀባይነት ቢያጡም የፍትሕ ብሔር ሕጉ ላይ ሴቶች ባገቡት ወንድ ስም ይጠሩ የሚለውን በመቃወም እንዳይፀድቅ ያደረጉና ያስቀየሩ ሴት ስለሆኑ ቀዳማይት ታጋይ እላቸዋለሁ። …” ወይዘሮ መዓዛ አሸናፊ፤ የኢትዮጵያ የሕግ ባለሙያ ሴቶች ማኅበር የቦርድ ሰብሳቢ። “… የተፈጠሩበትን ዘመን፣ ሁኔታና አካባቢ አልፈው ዓላማቸውን ያሳኩ አንቱ ለተባለላቸው የአገልግሎቶችና የሥራ አይነቶች ከውጊያ እስከ ውሳኔ ሰጪነት በመቀመጥ ፈር ቀዳጅ ናቸው። በተቀመጡበት ሥልጣንም፣ ለተነሱበት ዓላማ ለሴቶች የእኩልነት ጥያቄ የከፈሉት አስተዋጽኦና ተግባራት በታሪክ የዘመኑ ታላቅ ሰው ያደርጋቸዋል …” ወይዘሮ ሳባ ገብረ መድኅን፣ የኢትዮጵያ ሴቶች ማኅበራት ቅንጅት ዳይሬክተር። እራሳቸውም በጊዜው የዚሁ ሸንጎ አባል የነበሩት ፊታውራሪ አመዴ ለማ ደግሞ ስለዚህ ጉዳይ ትዝታቸውን ሲያካፍሉን፦ “የፍተሐ ብሔሩ ሕግ ቀርቦ ስንከራከር፣ ምን ይላል ፍትሐ ብሔር ውስጥ ያን ጊዜ ሲወጣ፣ ‘የቤቱ ሹም ባል ይሆናል። ሚስት ለባሏ ታዛዥ መሆን አለባት። እንዲህ እንዲህ የሚል ሴቶችን የሚጫኑ አንቀጾች አሉ። ይሄንን ወይዘሮ ስንዱ የዚያን ጊዜ ቀደም ብለው የነቁ ስለነበረ “እንዴ! ለምን አንድ ጊዜ እኛን ንጉሠ ነገሥቱ እኩል ናችሁ ካሉን በኋላ በእራሳችን ስምምነት እንጂ በሕግ ሴቶችን የሚጨቁን ሕግ መግባት የለበትም” ብለው ተከራከሩ። እሺ ድምጽ ይሰጥበት ሲባል አንድ ሰው ብቻ ደገፋቸው። ተናደዱ። “እናንተ እዚህ ምክር ቤት የመጣችሁ ወንዶች፤ ስትመረጡ ሴትና ወንደ ነበር የመረጣችሁ፣ ግን ልትመክሩ የመጣችሁት ለወንዶች እንጂ ለሴቶች እንዳልሆነ ታዝቤአችኋለሁ። ይህ ዛሬ እናንተ የሰጣችሁት ውሳኔ፣ ከአንድ ከተወሰነ ጊዜ በኋላ ብዙ ሴቶች ገብተው ይገለብጡታል እና ዘለቄታ የለውም።” ብለው ተናደው ይሄን ተናግረው ወጡ። ይላሉ ሌላው የዚህ ሸንጎ አባልና ለብዙ ዘመናት የወይዘሮ ስንዱ ጓደና የነበሩት አቶ ጠንክር ተድላ፦ ሴቶችን በተመለከተ ጉዳይ ባል ከሚስቱ እውቀት ውጭ ከ አምሥት መቶ ብር በላይ እንዳይበደር የሚል ሃሣብ አቅርበው በጋለ ስሜት እንደተከራከሩና ውጤቱም ይህ ቁም ነገር ሕግ ለመሆን የበቃ መሆኑን ይመሰክራሉ። ሌላው ብዙ የተሟገቱበትና ውጤታማ የሆኑበት ጉዳይ በጊዜው ቀርቦ የነበረው ‘እንደ ፈረንጆች’ ተለምዶ የኢትዮጵያም ሴቶች ባል ሲያገቡ የባላቸውን አባት ስም እንዲጠቀሙበት የሚል ያልተሳካ የሕግ ረቂቅ ነበር። ሌላ አስተዋጽዖዎች የኢትዮጵያ ቀይ መስቀልና ቀይ ጨረቃ ማኅበር ፕሬዝዳንት፣ የሕዝባዊ ኑሮ እድገት ዋና ፀሐፊነትና አስተዳዳሪነት፣ በምዕራብ ጀርመን ለሦስት ዓመት የትምህርት አታሼ በመሆን አገልግለዋል። ወይዘሮ ስንዱ ከአሥር በላይ የግጥምና ልብ ወለድ መጻሕፍት የጻፉ ሲሆኑ ሠላሳ ሁለት ጽሑፎቻቸው በ[[አዲስ አበባ ዩኒቨርሲቲ] ይገኛሉ። የድርሰት ሥራዎች ኮከብህ ያውና ያበራል ገና በግራዚያኒ ጊዜ የየካቲት ቀኖች (፲፱፻፵፯ ዓ/ም) የታደለች ህልም (፲፱፻፵፰ ዓ/ም) ርእስ የሌለው ትዳር (፲፱፻፵፰ ዓ/ም) የኔሮ ስህተት (፲፱፻፵፰ ዓ/ም) ከማይጨው መልስ (፲፱፻፵፱ ዓ/ም) ፊታውራሪ ረታ አዳሙ (፲፱፻፵፱ ዓ/ም) የመጀመሪያዋ የሴት ፓርላማ አባል፣ የሴት የሰብዓዊ መብት ተሟጋች፣ ጀግናና ፀረ-ፋሺስት አርበኛ፣ ፀሐፊ ተውኔት፣የመጽሐፍ ደራሲ፣ እና የመጀመሪያዋ የሴት ዲፕሎማት ስንዱ ገብሩ (የክቡር ዶክተር) ሰኞ ሚያዝያ ፲፪ ቀን ፳፻፩ ዓ/ም በተወለዱ በ ፺፫ ዓመታቸው ሕይወታቸው አልፎ በመንበረ ፀባዖት ቅድስት ሥላሴ ቤተ ክርስቲያን ተቀብረዋል። ወይዘሮ ስንዱ ገብሩ ላበረከቷቸው አስተዋጽዖዎች የወርቅ ሜዳሊያ፣ የንግሥት ሣባ የወርቅ ኒሻን፣ የቀይ መስቀል የወርቅ ሜዳሊያ እና በኢ.ህ.አ.ዴ.ግ ዘመን ከአዲስ አበባ ዩኒቨርሲቲ የክብር ዶክትሬት ተሰጥቷቸዋል። ዋቢ ምንጮች (ሰኞ ግንቦት 3 ቀን 2001 ዓ.ም. » በዮናስ ኃይለ መስቀል. ፌብሩዋሪ 20 ቀን 2007 ታይቷል። =15 (መስከረም ፳፭ ቀን ፳፻፫ ዓ/ም ታይቷል።) የኢትዮጵያ ጸሓፊዎች

52406

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%89%B5%E1%88%9D%E1%8A%90%E1%89%B5%20%E1%8C%88%E1%89%A5%E1%88%A9

ትምነት ገብሩ

ትምነት ገብሩ: የተወለደችው1983/1984- ትምነት ገብሩ ኢትዮ-እሪትሪያዊ ኮምፕዊተር ሳይንቲስትና (በአልጎሪዝም አድልዎ እና በመረጃ ማዕድን ) ላይ የምትሰራ አሜሪካዊ የኮምፒውተር ሳይንቲስት ነች. ትምነት ለቴክኖሎጂ ልዩነት ተሟጋች እና በአርቴፊሻል ኢንተለጀንስ () ውስጥ የሚሰሩ ጥቁር ተመራማሪዎች ማህበረሰብ የሆነው የ , ተባባሪ መስራች ስትሆን ቴክኖሎጂን የመጠቀም ውጤቶቹን ለመፈተሽ በአለም ዙሪያ ካሉ ተመራማሪዎች ጋር በአፍሪካ እና በአፍሪካ ኢሚግሬሽን ላይ በማተኮር የሚሰራው የተከፋፈለ አርቲፊሻል ኢንተለጀንስ ምርምር ኢንስቲትዩት () መስራች ነች። እ.ኤ.አ. በ2021 ትምነት ገብሩ በፎርቹን ከአለም 50 ታላላቅ መሪዎች አንዱዋ በመሆን ተሸልማለች።< እ.ኤ.አ. በታህሳስ 2020 ገብሩ የስነምግባር አርቲፊሻል ኢንተለጀንስ ቡድን ቴክኒካል መሪ በመሆን ከጎግል ድንገተኛ ስራ መልቀቅ የተነሳ የህዝብ ውዝግብ ማዕከል ነበረች። የትላልቅ የቋንቋ ሞዴሎች ብዙ ስጋቶችን እና አድሎአዊ ጉዳዮችን የሚዘረዝር ወይም ሁሉንም የጎግል ደራሲያን ስም የሚያስወግድ ገና ያልታተመ ወረቀት እንድታወጣ ጋዜጣው ጠይቃ፣ ይህም ወረቀት በእነዚያ ስርዓቶች ውስጥ ያለውን አድሏዊነት የሚቀንስባቸውን የቅርብ ጊዜ ጥናቶችን ችላ ብላለች። በውሳኔው ላይ ግንዛቤን ጠየቃ፣ እና አለመታዘዝ የስራ መልቀቂያዋን ለመደራደር እንደሚያደርጋት አስጠንቅቃለች። ጎግል የስራ መልቀቂያዋን እንደተቀበለ በመግለጽ ስራዋን ወዲያውኑ አቋረጠ። የመጀመሪያ ህይወት እና ትምህርት ትምነት ገብሩ ተወዳ ያደገችው አዲስ አበባ፣ ኢትዮጵያ ነው። አባቷ በአምስት ዓመቷ ሞተ እና እናቷ አሳድጋለች። ሁለቱም ወላጆቿ ኤርትራ ናቸው። በመጨረሻ በዩናይትድ ስቴትስ የፖለቲካ ጥገኝነት አግኝታለች፣ ይህ ሁኔታ “አሳዛኝ ነው” ብላለች። ገብሩ በማሳቹሴትስ መኖር የጀመረችው የሁለተኛ ደረጃ ትምህርቷን ለመከታተል ሲሆን ወዲያው በዘር ላይ የተመሰረተ መድልዎ መፈጸም እንደጀመረች ትናገራለች፣ አንዳንድ መምህራን ከፍተኛ ደረጃ ላይ የምትገኝ ብትሆንም የተወሰኑ የከፍተኛ ምደባ ኮርሶችን እንድትወስድ አልፈቀዱላትም። የሁለተኛ ደረጃ ትምህርቷን ከጨረሰች በኋላ ገብሩ ከፖሊስ ጋር ያጋጠማት አጋጣሚ በቴክኖሎጂ ስነ-ምግባር ላይ እንድታተኩር አድርጓታል። አንዲት ጥቁር ሴት ጓደኛዋ በቡና ቤት ውስጥ ጥቃት ተፈጽሞባታል፣ ገብሩ ፖሊስ ደውሎ ሪፖርት አድርጓል። ጓደኛዋ የጥቃቱን ዘገባ ከማስገባት ይልቅ ተይዞ ወደ ክፍል እንዲገባ መደረጉን ትናገራለች። ገብሩ ወቅቱን ወሳኝ ወቅት እና "የስርዓት ዘረኝነት ግልፅ ምሳሌ" ብሎታል። በ2001 ገብሩ በስታንፎርድ ዩኒቨርሲቲ የሳይንስ የመጀመሪያ ዲግሪዋን እና የሳይንስ ማስተር ዲግሪዋን በኤሌክትሪካል ምህንድስና፣ በ2017 የዶክትሬት ዲግሪዋን አግኝታለች። ገብሩ የዶክትሬት ዲግሪያቸውን በ 2017 ውድድር ላይ ያቀረበች ሲሆን የኮምፒውተር ራዕይ ሳይንቲስቶች ስራቸውን ለኢንዱስትሪ እና ቬንቸር ካፒታሊስቶች አባላት ባቀረቡበት ወቅት ነው። ከሌሎች ስራ ፈጣሪዎችና ባለሀብቶች ጋር ተከታታይ ትብብር በማድረግ ውድድሩን አቶ ገብሩ አሸንፈዋል። በ2016 በፒኤችዲ ፕሮግራሟ እና በ2018 ገብሩ በጀላኒ ኔልሰን የፕሮግራም ዘመቻ ወደ ኢትዮጵያ ተመለሰች። ገብሩ የዶክትሬት ዲግሪዋን እየሰራች እያለች ስለ የወደፊት ስጋት አሳትሞ የማያውቅ ወረቀት አዘጋጅታለች። በሜዳው ውስጥ የልዩነት እጦት አደጋዎችን ስትጽፍ ከፖሊስ ጋር ባላት ልምድ፣ የስነ ሕዝብ አወቃቀር እና በፕሮፐብሊካ የትንበያ ፖሊስ ምርመራ ላይ በማተኮር በማሽን መማሪያ ውስጥ የሰዎች አድሎአዊነት ትንበያ አሳይቷል። በወረቀቱ ላይ የሰከሩ ወንድ ተሰብሳቢዎች ወሲባዊ ትንኮሳ በሚያደርሱባቸው የኮንፈረንስ ስብሰባዎች ላይ ያጋጠሟትን ልምዷን በማሰላሰል "የወንድ ክለብ ባህል" የሚለውን አጣጥላለች። ሙያ እና ምርምር ገብሩ አፕልን የተቀላቀለው በ2004 በሃርድዌር ዲቪዚዮን ለድምጽ ክፍሎች ሰርክሪት በመስራት ሲሆን በሚቀጥለው አመት የሙሉ ጊዜ የስራ እድል ተሰጠው። ኦዲዮ መሐንዲስ ሆና ከሰራችው ስራ ስራ አስኪያጇ ዋየርድ "አትፍራ" እና በባልደረቦቿ በጣም የተወደደች መሆኗን ተናግራለች። ገብሩ በአፕል ውስጥ በነበረችበት ጊዜ የሰውን ምስል መለየት የሚችል ሶፍትዌር ማለትም የኮምፒዩተር እይታን የመገንባት ፍላጎት አሳየች። ለመጀመሪያው አይፓድ የምልክት ማቀናበሪያ ስልተ ቀመሮችን ማዘጋጀቷን ቀጥላለች። በወቅቱ "በቴክኒካል አጓጊ ሆኖ አግኝቼዋለሁ" ስትል ለክትትል ያለውን ጥቅም ግምት ውስጥ እንደማትገባ ተናግራለች። ኩባንያውን ከለቀቀች ከረጅም ጊዜ በኋላ በ2021 የበጋው የ# እንቅስቃሴ በአፕል ሰራተኞች፣ ከገብሩ ጋር ያማከረችው ቼር ስካርሌትን ጨምሮ፣ ገብሩ “በጣም ብዙ አስጸያፊ ነገሮች” እንዳጋጠሟት እና “እንዴት እንደሚያስተዳድሩ ሁልጊዜ ትጠይቅ ነበር። [መ] ከትኩረት ብርሃን ለመውጣት" እሷ በአፕል ላይ ያለው ተጠያቂነት ረጅም ጊዜ ያለፈበት መሆኑን ገልጻ፣ በራዳር ስር መብረርን መቀጠል እንደማይችሉ አስጠንቅቃለች። አቶ ገብሩ ሚዲያው አፕልን እና ሌሎች የቴክኖሎጂ ኩባንያዎችን የሚዘግቡበትን መንገድ ተችተው፣ ፕሬስ ድርጅቶቹን ከህዝብ እይታ ለመጠበቅ ይረዳል ሲሉ ተችተዋል። እ.ኤ.አ. በ2013 ገብሩ በስታንፎርድ የሚገኘውን የፌይ-ፌይ ሊ ቤተ ሙከራን ተቀላቀለ። በይፋ የሚገኙ ምስሎችን መረጃ ማውጣት ተጠቀመች። ስለ ማህበረሰቦች መረጃ ለመሰብሰብ መንግስታዊ እና መንግስታዊ ያልሆኑ ድርጅቶች የሚያወጡትን የገንዘብ መጠን ለማወቅ ፍላጎት ነበራት። አማራጮችን ለመመርመር፣ ገብሩ ጥልቅ ትምህርትን ከጎግል ጎዳና እይታ ጋር በማጣመር የዩናይትድ ስቴትስ ሰፈሮችን ስነ-ሕዝብ ለመገመት፣ ይህም የሚያሳየው ማህበራዊ ኢኮኖሚያዊ ባህሪያት እንደ የድምጽ አሰጣጥ ዘይቤ፣ ገቢ፣ ዘር እና ትምህርት ከመኪናዎች ምልከታ ሊወሰድ ይችላል። የፒክ አፕ መኪናዎች ቁጥር ከሴዳኖች ቁጥር ከበለጠ ህብረተሰቡ ለሪፐብሊካን ፓርቲ የመምረጥ ዕድሉ ሰፊ ነው። ከ15 ሚሊዮን በላይ ሰዎች በብዛት ከሚኖሩባቸው 200 የአሜሪካ ከተሞች የተውጣጡ ምስሎችን ተንትነዋል። በቢቢሲ ኒውስ፣ ኒውስዊክ፣ ዘ ኢኮኖሚስት እና ዘ ኒው ዮርክ ታይምስ ተገኝተው ስራው በመገናኛ ብዙሃን በሰፊው ተዘግቧል። እ.ኤ.አ. በ 2015 ገብሩ በሞንትሪያል ፣ ካናዳ በሜዳው ከፍተኛ ኮንፈረንስ የነርቭ መረጃ ማቀነባበሪያ ሲስተምስ () ተካፍሏል። ከ3,700 ተሳታፊዎች መካከል ጥቂቶች ጥቁር ተመራማሪዎች መካከል አንዷ እንደነበረች ገልጻለች። በሚቀጥለው ዓመት እንደገና ስትገኝ፣ ቆጠራን ያዘች፣ እና ጥቁር ወንዶች አምስት ብቻ እንደነበሩ እና ከ8,500 ተወካዮች መካከል ብቸኛዋ ጥቁር ሴት እንደነበረች ገልጻለች። ገብሩ ከባልደረባዋ ዶ/ር ረዲኤት አበበ ጋር በመሆን በአርቴፊሻል ኢንተለጀንስ የሚሰሩ የጥቁር ተመራማሪዎች ማህበረሰብን ብላክ ኢን አይ ኤስን መስርተዋል። እ.ኤ.አ. በ2017 ክረምት ላይ ገብሩ ማይክሮሶፍትን በፍትሃዊነት ፣ ተጠያቂነት ፣ ግልፅነት እና ስነምግባር በ ) ቤተ ሙከራ የድህረ ዶክትሬት ተመራማሪ በመሆን ተቀላቀለ። እ.ኤ.አ. በ 2017 ገብሩ በፍትሃዊነት እና ግልፅነት ኮንፈረንስ ላይ ተናግሯል ፣ ቴክኖሎጂ ሪቪው በ ስርዓቶች ውስጥ ስላሉ አድልዎዎች እና በ ቡድኖች ውስጥ ልዩነቶችን መጨመር ችግሩን እንዴት እንደሚያስተካክለው ቃለ መጠይቅ አድርጎላቸዋል። ስኖው ከጃኪ ስኖው ጋር ባደረገችው ቃለ ምልልስ "የብዝሃነት እጦት አርቴፊሻል ኢንተለጀንስ እና በተለይም የኮምፒዩተር እይታን የሚያዛባው እንዴት ነው?" እና አቶ ገብሩ በሶፍትዌር ገንቢዎች ውስጥ ያሉ አድልዎዎች እንዳሉ ጠቁመዋል። ገብሩ በማይክሮሶፍት በነበረበት ጊዜ የስርዓተ-ፆታ ሼዶች የተሰኘ ጥናታዊ ጽሁፍ አዘጋጅቷል፣ይህም በጋራ ደራሲ ዶ/ር ጆይ ቡኦላምዊኒ የሚመራውን ሰፊ ​​የማሳቹሴትስ የቴክኖሎጂ ተቋም ፕሮጀክት መጠሪያ ሆነ። ጥንዶቹ የፊት ለይቶ ማወቂያ ሶፍትዌርን መርምረዋል; ጥቁር ሴቶች ከነጭ ወንዶች በ 35% ያነሰ የመታወቅ እድላቸው ዝቅተኛ መሆኑን ማወቁ. ገብሩ ጎግልን የተቀላቀለችው እ.ኤ.አ. የቴክኖሎጂን ማህበራዊ ጠቀሜታ ለማሻሻል ያለውን አቅም ለማሻሻል በመፈለግ የሰው ሰራሽ የማሰብ ችሎታን አንድምታ አጥንታለች። እ.ኤ.አ. በ2019 ገብሩ እና ሌሎች የአርቴፊሻል ኢንተለጀንስ ተመራማሪዎች አማዞን የፊት መለያ ቴክኖሎጅን ለህግ አስከባሪ ኤጀንሲዎች መሸጥ እንዲያቆም የሚጠይቅ ደብዳቤ ተፈራርመዋል ፣ምክንያቱም ለሴቶች እና ለቀለም ሰዎች ያደላ ነው ። የአማዞን የፊት ለይቶ ማወቂያ ስርዓት ከማንኛውም የቴክኖሎጂ ኩባንያ የፊት ለይቶ ማወቂያ ሶፍትዌር የበለጠ ጠቆር ያለ ቆዳ ያላቸው ሴቶችን በመለየት ላይ ችግር ነበረበት። በኒውዮርክ ታይምስ ቃለ ምልልስ ላይ ገብሩ ፊትን ለይቶ ማወቅ በአሁኑ ጊዜ ለህግ ማስፈጸሚያ እና ለደህንነት ሲባል ጥቅም ላይ መዋል የማይችል አደገኛ መሆኑን እንደምታምን ተናግራለች። ሽልማቶች እና እውቅና ገብሩ፣ ቡኦላምዊኒ እና ኢኒዮሉዋ ዲቦራ ራጂ የፊት ለይቶ ማወቂያ ላይ ያለውን የአልጎሪዝም አድልዎ ችግር በማጉላት በ ምድብ የ ፈጠራዎች ሽልማት አሸንፈዋል። እ.ኤ.አ. በ 2021 በፎርቹን ከአለም 50 ታላላቅ መሪዎች መካከል ገብሩ ተካቷል ። ገብሩ እ.ኤ.አ.

9680

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%8D%E1%8B%B5%E1%8B%AB

ልድያ

ልድያ (አሦርኛ፦ ሉዱ፤ ዕብራይስጥ፦ /ሉድ/፣ ግሪክ፦ /ሉዲያ/) በምዕራብ ትንሹ እስያ የተገኘ ታሪካዊ አውራጃና መንግሥት ነበር። በታወቀበት ዘመን ዋና ከተማው ሰርዴስ ሆነ። በአንድ ወቅት የትንሹ እስያ ምዕራብ ክፍል በሙሉ የሉድያ ግዛት ነበረ። በኋለ ዘመን ደግሞ ልድያ የሮማ መንግሥት ጠቅላይ ግዛት ነበረ። መሐለቅ መጀመርያ የተፈጠረው በልድያ ክ.በ. 660 አመት ያሕል እንደ ነበረ ይታመናል። የታሪካዊው ልድያ ጠረፎች በዘመናት ላይ ይለያዩ ነበር። በመጀመርያ በሚስያ፣ በካርያ፣ በፍርግያና በዮንያ ይወሰን ነበር። በኋላ፣ የንጉሦች አልያቴስና ቅሮይሶስ ሠልፎች ልድያን ሲያስፋፏት፣ ከሉቅያ በቀር ትንሹን እስያ ከሃሊስ ወንዝ ምዕራብ በሙሉ ገዙ። ከፋርስ ወረራ ቀጥሎ ማያንድሮስ ወንዝ በፋርስ መንግሥት የክፍላገሩ ደቡብ ጠረፍ ሆነ። በሮማ መንግሥት ውስጥ ደግሞ የልድያ ጠቅላይ ግዛት በአንድ በኩል ከሚስያና ከካርያ መካከል በሌላውም በኩል ከፍርግያና ከአይጋዮስ ባሕር መካከል ያለው አገር ሁሉ ነበረ። ቋንቋቸው ሉድኛ በሕንዳዊ-አውሮፓዊ ቋንቋዎች ቤተሠብ ሲሆን በዚሁም ቤተሠብ ውስጥ የአናቶላዊ ቅርንጫፍ አባል ነበር። ስለዚህ የሉዊኛና የኬጥኛ ቅርብ ዘመድ ነው።. ሉድኛም በመጨረሻ እስከ 1ኛ ክፍለ ዘመን ከክርስቶስ በፊት ድረስ እንደ መነጋገርያ ሆኖ ቆየ። ማዮንያ እና ልድያ የልድያ መንግሥት መጀመርያ የተነሣ የኬጥያውያን መንግሥት በ1180 ክ.በ. ገደማ ከወደቀበት ወቅት በኋላ ነበረ። ቀድሞ በኬጥያውያን መንግሥት ዘመን፣ የአገሩ ስም አርፃዋ ሲሆን ይህ ሉዊኛ የሚናገር አገር ነበር። ይሁንና ክሁሉ ጥንታዊ በሆኑት ኬጥያውያን ሰነዶች የአገሩ ስም «ሉዊያ» ይባላል። በግሪክ ምንጮች ዘንድ ግን፣ የልድያ መንግሥት መጀመርያ ስም ማዮንያ ተባለ፤ ሆሜርም (ዒልያድ . 431) የልድያን ነዋሪዎች ማዮናውያን () ይላቸዋል። ሆሜር ደግሞ ዋና ከተማቸውን 'ሰርዴስ' ሳይሆን 'ሁዴ' ይለዋል (ኢልያድ . 385)። ሆኖም 'ሁዴ' ምናልባት ሰርዴስ የቆመበት ሠፈር ስም ሊሆን ይቻላል.። ኋላም፣ ሄሮዶቶስ (ታሪኮች . 7) እንደሚነግረው፣ መዮናውያን ስለ ንጉሳቸው ስለ አቲስ ልጅ ሉዶስ () ስም አዲስ ስያሜያቸውን 'ልድያውያን' (ግሪክ፡ /ሉዶይ/) ተቀበሉ። ይህም የሆነ ከአፈታሪካዊው ሄራክሌስ ሥርወ መንግሥት በፊት እንደ ነበር ይላል። እንደዚህም ሕዝቡ በዕብራይስጥ ሉዲም () ሲባሉ፣ ምክንያቱም በጥንት ከሉድ ሴም (ዘፍ. 10) እንደ ተወለዱ መሆኑ ይታመናል። በመጽሐፈ ኩፋሌ ምዕ. 9 መሠረት እንደገና የሉድ ርስት ከ'አሦር ተራሮች' ወደ ምዕራብ እስከ 'ታላቁ ባህር' ድረስ ይሠጣል፤ ይህም ማለት የትንሹ እስያ ልሳነ ምድር በሙሉ ነው። ትልቁ ፕሊኒ (የተፈጥሮ ታሪክ 5:30) እና ሄሮክሌስ እንደ ጻፉት፣ ማዮንያ የተባለ መንደር ለረጅም ዘመን በዙሪያው ይገኝ ነበር። ሄሮዶቶስ ደግሞ የኤትሩስካውያን ሥልጣኔ (በዛሬው ጣልያን) በልድያውያን ሠፈረኞች እንደተመሠረተ በሉዶስም ወንድም በቲሬኖስ እንደ ተመሩ የሞለውን ትውፊት ይጠቅሳል። ነገር ግን የሃሊካርናሦስ ዲዮኒስዮስ ይህን ታሪክ አልተቀበለም፣ የኤትሩስካውያን ባሕልና ቋንቋ ከልዳውያን እጅግ ይለያይ ነበርና። በፓክቶሎስ ወንዝ የተገኘው የወርቅ ዝቃጅ የልድያ መጨረሻ ንጉስ ቅሮይሶስ ሀብት ምንጭ ሆነ። በአንድ ትውፊት ዘንድ መንስኤው የፍርግያ ንጉስ ሚዳስ 'የወርቅ ዕጆቹን' በውኆቹ ውስጥ ስለ ታጠቡ ነበር። መጀመርያ መሐለቆች የፈተና ደንጊያ የተባለው ፈጠራ ዕውቀት በልድያ ከተስፋፋ በኋላ፣ የልድያ ሰዎች ወዲያው ለብረታብረታቸው መደበኛ ጥረት ለማረጋገጥ ቻሉ። ይህ ቀላል መሣርያ ለግሪኮችም «የልድያ ደንጊያ» በመባል ታወቀ። ከዚያ በፊት ከጥንት ጀምሮ ወርቅና ብር በክብደት (ሰቀል) ለሸቀጥ ቢጠቅምም (ለምሳሌ በካሩም)፣ ብዙ ጊዜ ከሌሎች የብረት አይነቶች ጋር ተቀላቅሎ ነበር። አሁን የልድያ ንጉሥ ማሕተም የጥረቱ ማረጋገጫ ሆነ፤ በዚህም አዲስ የመሐለቅ ገበያ መጀመርያ መመሠረት ቻለ። በሄሮዶቶስ ታሪክ መሠረት፣ ልዳውያን ከሁሉ በፊት የወርቅና የብር መሐለቅ የተጠቀሙት ሰዎች ነበሩ፤ እንዲሁም ቋሚ ሱቆችን መጀመርያ የገነቡት ሕዝብ መሆናቸውን ይመሠክራል። እነኚህ መጀመርያ መሐለቆች በ660-600 ክ.በ. ገዳማ እንደ ተሰሩ ይታመናል። መጀመርያው መሐለቅ ከኤሌክትሩም (በተፈጥሮ የሚገኝ የወርቅና የብር ቅልቅል) ነው የተሠራ። በእስታቴር ሢሶ ድፍን ሆኖ ክብደቱ 4.76 ግራም ነበር፣ በንጉሡም ምልክት በአንበሣ ራስ ስዕል ይታተም ነበር። አንድ እስታቴር 14.1 ግራም ኤሌክትሩም ነበር። ይህም ለአንድ ወታደር የአንድ ወር ደመወዝ ነበረ። የልድያ ንጉሥ ቅሮይሶስ ስለ ሀብቱ ስመጥር ሆነዋል። ሆኖም በ558 ክ.በ. ቅሮይሶስ በፋርስ ንጉሥ በ2ኛ ቂሮስ እጅ ድል ስለ ሆኑ መንግሥቱ ወዲያው የፋርስ ክፍላገር ሆነ። ሥርወ መንግሥታት ልድያ በታሪክ 3 ስርወ መንግሥታት ነበሩዋት፦ አትያዶች (1300 ክ.በ) - አፈታሪካዊ ዘመን (ቅድመ ታሪክ) ሄራክሊዶች (እስከ 695 ክ.በ. ድረስ) - በሄሮዶቶስ ዘንድ ሄራክሊዶች ከጀግናው ሄራክሌስ ትወልደው ለ22 ትውልዶች ከ1197 ክ.በ ጀምሮ ለ505 አመታት ነገሡ። አልያቴስ በ784 ክ.በ. አካባቢ ነገሡ። የዚሁ ሥርወ መንግሥት መጨረሻ ንጉስ ሙርሲሎስ (ካንዳውሌስ) ነበረ። ከ17 አመታት ዘመን በኋላ በባልንጀራው በጉጌስ እጅ ተገደለ። ጉጌስ ወይም በአሦር ጽሕፈቶች 'የሉዱ ጉጉ' የተባለው በሙርሲሎስ ፈንታ ከ695 እስከ 660 ክ.በ. አካባቢ ነገሡ። በዚህ ዘመን ዘላኖች ኪሜራውያን ሕዝብ ብዙ ከተሞች በልድያ ዘረፏቸው። ጉጌስ ከግብጽ ጋር ስምምነት አድርገው ሠራዊቱን ወደ ግብጽ ልከው ከአሦራውያን ሃያላት ጋር ተጣሉ። 2ኛ አርዲስ (660-629 ክ.በ.) ሣድያቴስ (629-618 ክ.በ. ገዳማ) - ሄሮዶቱስ እንዳለው ይህ ንጉስ ከሜዶን ነገሥታት ጋር ታግለው ኪሜራውያንንም ከእስያ አባርረው ስምርንስንም ይዘው፣ ሚጢሊኒን ወረሩት። 2ኛ አልያቴስ (618-568 ክ.በ.) - የሜዶን ንጉስ ኩዋክሻጥራ ልድያን ባጠቃ ጊዜ፣ ከረጅም ጦርነትና በ593 ክ.በ. በአንድ ታላቅ ውግያ መካከል ግርዶሽ ድንገት መጥቶ ከዚያ ቀጥሎ በኪልቅያና በባቢሎን ነገሥታት አማካይነት ስምምነት ተደረገላቸውና ያንጊዜ ሃሊስ ወንዝ የሜዶንና የልድያ ጠረፍ ሆነ። ቅሮይሶስ (568-554 ክ.በ.) - ከዚህ ንጉስ የተነሣ 'እንደ ቅሮይሶስ ሃብታም' ዘይቤ ሆኗል። ቅሮይሶስ በፋርስ ንጉሥ በ2ኛ ቂሮስ ላይ ጦርነት አድርገው በ554 ክ.በ. ተሸንፈው ከዚያ የልድያ መንግሥት ጨረሰና የፋርስ መንግሥት ክፍላገር ሆነ። የፋርስ መንግሥት በ554 ክ.በ የፋርስ ንጉስ 2ኛ ቂሮስ ሰርዴስን ይዘውት ልድያ የፋርስ ክፍላገር ሆነ። የመቄዶንና የግሪኮች ዘመን የፋርስ መንግሥት ለመቄዶን ንጉሥ ለታላቁ እስክንድር በወደቀበት ወቅት ልድያ የክፍላገር ስም ሆኖ ቆየ። እስክንድርም ሲሞት መንግሥቱም በአለቆቹ በተከፋፈለው ጊዜ፣ ልድያ ወደ ሴሌውቅያ ተሰጠ። ከዚያ ወደ ጴርጋሞን መንግሥት ተጨመረ። የጴርጋሞን መጨረሻ ንጉሥ አገሩን ለሮማውያን በኑዛዜ ሰጠ። የሮማ መንግሥት ሮማውያን ሰርዴስን በገቡበት ጊዜ በ141 ክ.በ. ልድያ ወዲያው በሮማ መንግሥት ውስጥ የእስያ ጠቅላይ ግዛት ክፍል ሆነ። ይህ በጣም ሃብታም ጠቅላይ ግዛት ነበርና አገረ ገዡ ትልቅ ማዕረግ ነበረው። ዙሪያው ቶሎ የአይሁድ ሠፈረኞችንና የክርስትና ተከታዮችን አገኘ። በሐዋርያት ሥራ 16:14 መሠረት፣ አንዲት ቀይ ሐር ሻጭ ከትያጥሮን 'ልድያ' ተባለች፣ ትያጥሮንም ቀድሞ 'ልድያ' በተባለ አውራጃ ነበረ። በ3ኛ ክፍለ ዘመን ዓ.ም. ክርስትና ከኤፌሶን መቀመጫ በአገሩ ውስጥ ቶሎ ተስፋፋ። በሮማ ንጉስ ዲዮክሌቲያኖስ ትዕዛዝ 'ልድያ' በ288 ዓ.ም. እንደገና የትንሽ ጠቅላይ ግዛት ስም ሆነ። ዋና ከተማው እንደገና ሰርዴስ ሆነ። በቢዛንታይን ንጉሥ ሄራክሊዮስ ዘመን (602-633 ዓ.ም.) ልድያ በአናቶሊኮንና ትራቄሲዮን ክፍላገሮች ተከፋፈለ። ዙሪያው በመጨረሻው በ1382 ዓ.ም. የኦቶማን ቱርክ መንግሥት ክፍል ሆነ። እስከ ዛሬም ድረስ በቱርክ አገር ምዕራብ ይገኛል። ግርጌ ነጥቦች ዋቢ ድረ-ገጾች . የአለሙ መጀመርያ መሐለቅ (እንግሊዝኛ) ታሪካዊ አናቶሊያ

18217

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%8A%E1%8D%92%E1%89%B5-%E1%8A%A5%E1%88%BD%E1%89%B3%E1%88%AD

ሊፒት-እሽታር

ሊፒት-እሽታር በሱመር የኢሲን ሥርወ መንግሥት 5ኛው ንጉሥ ነበረ (1833-1823 ዓክልበ. የነገሠ)። በርሱ ዘመን መጀመርያ የኢሲን ተወዳዳሪ የላርሳ ንጉሥ ጉንጉኑም ኡርን ከኢሲን ያዘ። ሊፒት-እሽታር በተለይ የሚታወቀው በ1832 ዓክልበ. ባወጣው ሕገ መንግሥት ምክንያት ነው። ይህ ሕገ ፍትሕ ከላጋሽ ንጉስ ከኡሩካጊና ሕግጋት በኋላ፣ ከኡርም ንጉሥ ከኡር-ናሙ ሕግጋት በኋላ የወጣ ሲሆን ለሱመር ሦስተኛው የሚታወቀው ሕገ መንግሥት ነው። በሱመራዊ ነገሥታት ዝርዝር ላይ ፲፩ ዓመታት እንደ ነገሠ ሲለን ከዘመኑ ፲ የዓመት ስሞች ብቻ ይታወቃሉ። ከመጀመርያው ዓመቱ በቀር ግን የሌሎቹ ዓመታት () ቅድም-ተከተላቸው እርግጥኛ አይደለም። ከነዚህም መካከል ለምሳሌ፦ ፩ ፦ (1833 አክልበ. ግድም) ሊፒት-እሽታር ንጉሥ የሆነበት ዓመት ፦ (1832 አክልበ. ግድም) ኤኒንሱንዚ የዑር ጣኦት መቅደስ ሴት ካህን የመረጠበት ዓመት ፦ ሊፒት-እሽታር ፍትሕ በሱመርና አካድ ያደረገበት ዓመት ፦ በጣኦታቱ (ኤንሊልና ናና) ትዕዛዝ ኡር የታደሰበት ዓመት ፦ ማረሻ የተሠራበት ዓመት ፦ (1826 አክልበ. ግድም?) ሊፒት-እሽታር አሞራውያንን ያሸነፈበት ዓመት በተወዳዳሪው ጉንጉኑም ፲፫ኛው ዓመት (1832 ዓክልበ.)፣ የሊፒት-እሽታር ሴት ልጅ ኤኒንሱንዚ የዑር መቅደስ ጣኦት ሴት ካህን ሆና እንድትሾም አረጋገጠ። ስለዚህ የሊፒት-እሽታር ዓመት «» ከዚያ በኋላ ሊሆን አይችልም። በ1826 ዓክልበ.፣ ጉንጉኑም «የመንገድ ቤት» እንደ ያዘና ቦይ እንደ ከፈተ ይዘገባል። እነዚህ ድርጊቶች ደግሞ በሊፒት-እሽታር ሰነዶች ይጠቀሳሉ። የሊፒ- እሽታር ሻለቃ ናና-ኪአጝ በጻፉለት ደብዳቤ ዘንድ፣ ፮ መቶ የጉንጉኑም ወታደሮች «የመንገድ ቤት» ይዘው አዲስ ቦይ ሊከፈቱ ነው ሲል የሊፒት-እሽታርን እርዳታ ይለምናል። በሊፒት-እሽታር መልስ ፪ ሺህ ጦረኞች፣ ፪ ሺህ ቀስተኞች፣ እና ፪ ሺህ ባለ ዶማዎች መላኩን አመለከተ። ጉንጉኑምን ድል እንዳደረጉ አይመስልም፤ ጉንጉኑምም «የሱመርና አካድ ንጉሥ» የሚለውን ማዕረግ ይግባኝ ነበረው፤ ኢሲን ግን ለጊዜው ነጻነቱን ጠበቀው። የሊፒት-እሽታር ሕግጋት (1832 ዓክልበ.) ጽሑፉ በብዙ ፍርስራሽ ላይ ተገኝቷል። በሙሉ የተገኙት ሕግጋት የሚከተሉት ናቸው። §8 ሰው አትክልት እንዲትክልበት መሬቱን ለባልንጀራው ቢሰጥ፣ ባልንጀራውም መሬቱን በሙሉ ካልተከለበት፣ ያልተከለበትን መሬት ለባለቤቱ ሰው ከነድርሻው ይመልሰው። §9 ሰው ወደ ባለቤቱ አትክልት ቦታ ገብቶ በዚያ በስርቆት ቢያዝ፣ 10 ሰቀል ብር ይክፈል። §10 ሰው በባልንጀራው አትክልት ቦታ ዛፍ ቢቆርጥ፣ ግማሽ ሚና ብር ይክፈል። §11 በሰው ቤት አጠገብ የባልንጀራው ምድረ በዳ ካለ፣ ባለቤቱም ለባለ መሬቱ «መሬትህ ባዶ ስለ ሆነ ሌባ እቤቴ ሰርቆ ቢገባስ፤ ቤትህን አጥና» ብሎ ቢነግረው፣ ይህም ስምምነት ከተረጋገጠ፣ ባለ መሬቱ ለባለ ቤቱ ማንኛውን የጠፋውን ንብረት ያተካል። §12 የሰው ገረድ ወይም ባርያ ወደ ከተማው መሃል ቢሸሽ / ብትሸሽ፣ በሌላ ሰው ቤት ላንድ ወር እንደ ኖረ(ች) ከተረጋገጠ፣ በባርያው ፋንታ ባርያ ይስጠው። §13 ባርያ ከሌለው፣ 15 ሰቀል ብር ይክፈል። §14 የሰው ባርያ ባርነቱን ለጌታው ሁለት እጥፍ እንደ ረከበው ከተረጋገጠ፣ ያው ባርያ ነፃ ይወጣል። §15 ሚቅቱም (አገልጋይ) የንጉሥ ሥጦታ ከሆነ፣ አይወሰደም። §16 ሚቅቱም በነጻ ፈቃዱ ወደ ሰው ቤት ቢሄድ፣ ያ ሰው ከግድ ሊይዘው አይችልም፤ ወደ ወደደበትም ሊሄድ ይችላል። §17 ሰው ያለ ፈቃድ ባልንጀራውን የማያውቅበት ነገር ውስጥ ካሰረው፣ ባልንጀራው ግድ የለውም፣ ሰውዬውም ባሰረው ነገር ውስጥ ቅጣቱን ይሸክማል። §18 የርስት ባለቤት ወይም የርስት እመቤት የርስቱን ግብር መክፈል ካልቻለ(ች)፣ ሌላ ሰውም ከከፈለው፣ ባለቤቱ ለሦስት ዓመት ለቆ እንዲወጣ አይገደድም። ከዚያ በኋላ ግብሩን የከፈለው ሰው ርስቱን ይይዛል፣ የቀድሞውም ባለ ርስት ምንም ይግባኝ አያነሣም። §22 አባትዬዋ እየኖረ፣ ሴት ልጂቱ የቤተ መቀደስ አገልጋይም ሆነ ሠራተኛ ብትሆን፣ እቤተሠቡ እንደ አንዲት ወራሽ ትኖራለች። §24 ሰው ያገባት ሁለተኛው ሚሥት ልጆች ከወለደችለት፣ ከአባትዋ ቤት ያመጣችው ጥሎሽ ለልጆችዋ ይሁን፣ ዳሩ ግን የመጀመርያይቱ ሚስቱ ልጆችና የ2ኛይቱ ልጆች የአባታቸውን ርስት በእኩልነት ይካፈሉ። §25 ሰው ሚስቱን ገብቶ ልጆችን ወልዶ እነዚያም ልጆች በሕይወት ቢሆኑ፣ ከዚህም ሌላ ደግሞ ባርያይቱ ለጌታዋ ልጆች ከወለደችለት፣ አባቱም ደግሞ ለባርያይቱና ለልጆችዋ ነጻነትን ከሠጣቸው እንደ ሆነ፣ የባርያይቱ ልጆች ግን ርስቱን ከቀድሞው ጌታቸው ልጆች ጋር አይካፈሉም። §27 የሰው ሚስት ልጆችን ካልወለደችለት የአደባባይ ሸርሙጣ ግን ልጆች ከወለደችለት፣ እርሱ ለዚያች ሸርሙጣ እህልን፣ ዘይትንና ልብስን ያስገኛል። ሸርሙጣዋ የወለደችለት ልጆች ወራሾቹ ይሆናሉ፤ ሚስቱ እየኖረች ግን ሸርሙጣዋ እቤቱ ከሚስቱ ጋር ከቶ አትኖርም። §29 አማች ወደ ዐማቶቹ ቤት ገብቶ፣ ከዚያም ከቤቱ አስወጥተውት ሚስቱንም ለባልንጀራው ለመስጠት ቃል ከገቡ፣ አማቹ ያመጣውን ስጦታዎች በሙሉ ይመልሱለትና ሚስቱ ባልንጀራውን ልታገባ ሕጋዊ አይሆንም። §34 ሰው በሬን ተከራይቶ ሥጋውንም በአፍንጫው ቀለበት ከቀደደው፣ የዋጋውን ሲሶ ይክፈል። §35 ሰው በሬን ተከራይቶ ዓይኑንም ካጎዳ፣ የዋጋውን ግማሽ ይክፈል። §36 ሰው በሬን ተከራይቶ ቀንዱን ከሰበረው፣ የዋጋውን ሩብ ይክፈል። §37 ሰው በሬን ተከራይቶ ጅራቱን ካጎዳ፣ የዋጋውን ሩብ ይክፈል። ዋቢ ምንጮች የኢሲን ነገሥታት የመስጴጦምያ ታሪክ ሕገ መንግሥታት

46470

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8B%88%E1%88%8D%E1%89%83%E1%8B%AD%E1%89%B5

ወልቃይት

ወልቃይት ጠገዴ ማነው? “የወልቃይት ባህልና የማንነት ጥያቄ” የሚለው ፅሁፋ በገጽ 4, 2ኛው አንቀጽ ላይ “ስለዚህ የትግራይ ነጻ አውጭ ግንባር ወልቃይትን ከተቆጣጠረበት ጊዜ ጀምሮ እስከ አሁን ድረስ ያለውን ታሪክ በዜሮ ብናባዛው፤ የህዝበ-ውሳኔው ውጤት ከትግራይ ጋር መኖር የሚሹ ወልቃይቴዎች በሰፊ ልዩነት ሊያቸንፉ መቻላቸውን ያበስር ነበር” ይላል። ነገር ግን ይህ የአቶ ሃይሉ የሺወንድም ምኞትና ድምዳሜ ወይም ህወሃታዊ ተልዕኮ ከታሪክና ከተጨባጩ የወልቃይት ጠገዴ ማህበረሰብ አቋምና ምርጫ ፍጹም እንደሚቃረንና እንደሚጋጭ በሁለት ቀደምት የህወሃት አባላት የቀረቡ ምስክርነቶች አጥጋቢ መልስ ስለሚሰጡ እነርሱን ኢትዮጵያውያን እንደ ዛሬው ህወሃት በለጠፈብን የብሔር ታርጋ ምክንያት የጎሪጥ መተያየት ሳንጀምርና ሃገራችን ጎጥ ጎጥ ከመሽተቷ 37 ዓመታት በፊት በትግራይ ነጻ አውጭ ቡድን በኩል ለወልቃይት ጠገዴ ማህበረሰብ የቀረበው “ወልቃይት ጠገዴ ማነው?” ጥያቄ በወቅቱ የነበሩት ኩሩና በማንነታቸው ላይ ፍጹም ብዥታ ያልነበራቸው ወገኖቻችን የህወሃት ወኪል ለነበረውና ጥያቄውን ይዞ ለመጣው ለአቶ መኮንን ዘለለው በማያዳግም ሁኔታ መልሰውለት እንደነበር ታሪክ ህያው ምስክር ነው። በወቅቱ የነበረውን ሁኔታ የህወሃት ነባር አባልና የፋይናንስ ኋላፊ የነበሩት አቶ ገብረመድህን አርአያ በዲሴምበር 22, 2015 ኢትዮ- ሚዲያና ጎልጉል ድረ-ገፅ ላይ “በወልቃይት ጠገዴ፤ ጠለምት በአማራው ላይ ህወሃት የፈጸመው የዘር ማጽዳት ወንጀል” በሚል ባወጡት ጥልቅ ሰነድ በገጽ 2 ላይ፤ “በሪጅን 1 የህዝብ ግንኙነት ሃላፊ የነበረው፣ በአባቱ ወልቃይት ፀገዴ፣ በእናቱ ሽሬ የሆነው መኮንን ዘለለው፣ የተወጠነውን ትልእኮ ይዞ ወልቃይት ፀገዴ ፀለምት እየተዘዋወረ ህዝቡን በመሰብሰብ ይህ መሬት የትግራይ መሬት ስለሆነ እናንተ ከእንግዲህ ወዲህ የሰሜን ጎንደር ዜጎች አይደላችሁም፣ የትግራይ መሬት ስለሆነ እንኖራለን ካላችሁ ትግሬዎች መሆናችሁን አምናችሁ ተቀበሉ፤ የትግራይ ዜጎች አይደለንም፣ ሰሜን በጌምድር የትግራይ አይደለም ካላችሁ ደግሞ የድርጅቱን የህወሓትን ውሳኔ ተጠባባቁ፤ የምታምኑበትን አሁን ተናገሩ በማለት ሲያስጠነቅቅ፣ ከህዝቡ በኩል ያገኘው መልስ ግን አንድ ነበር። የቀረበውን ሃሳብ ከህፃን እስከ አዋቂ፣ የወልቃይት ፀገዴና የፀለምት ህዝብ፣ እኛ የሰሜን በጌምድር (ጎንደር) አማሮች እንጂ ትግሬዎች አይደለንም፣ የታሪካችን ስር መሰረቱ የበጌምድር አማሮች ነን። ይህ ቆመህ የምትናገርበት መሬት ሰሜን በጌምድር ይባላል። ከጥንቱ ታሪካችን 3 ብትነሳም ይህ መሬት ታሪካዊ ነው። ያለፉት የኢትዮጵያ ነገሥታት ከጥንት ጀምሮ እስከ አሁኗ ሰአት በመንግሥት እውቅና ያገኘ የጎንደር፣«”የበጌምድር” ጠቅላይ ግዛት እየተባለ የሚጠራ ነው። ዋና ከተማችን ደግሞ ጎንደር ነው። የእናንተም ትግራይ ጠቅላይ ግዛት ይባላል፣ ዋና ከተማው ደግሞ መቀሌ ነው። ስለዚህ ኣናንተ የተሓህት ታግዮች ጉዳዩን ብታሱብበት ጥሩ ነው። ወደ እርስ በርስ ግጭ ያመራል።በተጨማሪም ታሪካዊ የወሰን ክልል አለን፣ እሱም ተከዜ ወንዝ ነው። የትግራይና በጌምድር የድንበር ክልሉ ተከዜ ወንዝ ነው። ከጥንት ጀምሮ የሁለቱ ኢትዮጵያውያን የድንበር ወሰን መሆኑን ልናረጋግጥ እንፈልጋለን በማለት በአንድነት ድምፅ ህዝቡ ራሱ አረጋገጠ።” በማለት ገልፀውታል። ይልቁንም በአቶ መኮንን ዘለለው በኩል ለቀረበላቸው የማንነት ጥያቄ “የበጌምድር አማሮች ነን” የሚለውን የማያወላዳ ምላሽ የሰጡ የማህበረሰቡ ታላላቅና የተከበሩ መሪዎች በአቶ ስዩም መስፍንና በአቶ ግደይ ዘራፅዮን መሪነት ታፍነው ወደ ትግራይ መወሰዳቸውንና በሳሞራ የኑስ ትእዛዝ እንደተረሸኑ እራሳቸው አቶ መኮንን ዘለለው ለኢሳት ቴሌቭዥን በሰጡት ቃለ-መጠይቅ ላይ በዝርዝር አጋልጠዋል። በዚህ “ወልቃይት ጠገዴ ማነው?” በሚለው የህወሃት ያልተቋረጠ ጥያቄ ዙሪያና ህዝባችን በሚሰጣቸው አንድ፤ ግልፅና ቀጥተኛ መልስ ምክንያት ወገናችን የጅምላ ግርፋቶች፤ መፈናቀሎች፤ እስራቶች፤ ግድያዎች፣ ስደቶች፣ ቅስም ሰባሪና፣ ፀያፍ በደሎች ተፈፅመውበታል። ታዲያ ይህ ሁሉ ሰቆቃ አሁንም ሳያባራ የትግራዩ ነጻ አውጭ ቡድን እነሆ ዛሬም እንደገና በእነ አቶ ሃይሉ የሺወንድም በኩል “ወልቃይት ጠገዴ ማነው?” ይለናል። አስቀድሞ በአቶ መኮንን ዘለለው በኩል ቀርቦ ህዝባችንን ለእልቂት የዳረገው ህወሃታዊ ጥያቄ ዳግም ለወልቃይት ጠገዴ ማህበረሰብ መጠየቅ ማለት አንድም ወገኖቻችን በማንነታቸው ጸንተው በመቆማቸው ምክንያት የከፈሉትን መስዋእትነት እንደ “ውሻ ደም” በመቁጠር ለመሳለቅ ወይም በህዝባችን ላይ ለተደገሰው ቀጣይ ህወሃታዊ ፍጅት ሰበብ ለማዛጋጀትና የጥፋት መንገድ ለመጥረግ የታለመ የህወሃት ሆድ-አደሮች ምን እያሉን ነው? ወልቃይት ጠገዴ ማነው? ለሚለው የህወሃት መላዘን ወልቃይት ጠገዴ ማህበረሰብ ምላሹ ከላይ በአይን እማኞችና በህያው ምስክሮች እንደተረጋገጠ አይተናል። ታዲያ ለምን የዛሬዎቹ ተላላኪዎች “ስለዚህ የትግራይ ነጻ አውጭ ግንባር ወልቃይትን ከተቆጣጠረበት ጊዜ ጀምሮ እስከ አሁን ድረስ ያለውን ታሪክ በዜሮ ብናባዛው፤ የህዝበ-ውሳኔው ውጤት ከትግራይ ጋር መኖር የሚሹ ወልቃይቴዎች በሰፊ ልዩነት ሊያቸንፉ መቻላቸውን ያበስር ነበር” እያሉ ሌላውን ህዝብ ለማደናገር ይሞክራሉ? ለምንስ በወልቃይት ጠገዴ ማህበረሰብ በደል ላይ ይዘባበታሉ? የሚል ጥያቄ መነሳቱ አይቀርም። ከዚህ የሆድ አደሮች ዘመቻ የምንረዳው ነገር ቢኖር ተላላኪዎቹ ቀደም ሲል በተደጋጋሚ እንገልጸው እንደነበረው ሁሉ ከህወሃት የተሰጣቸውን “የወልቃይት ጠገዴ ማህበረሰብን በማዳከምና በመከፋፈል ትግሪያዊነትን አሜን ብሎ እንዲቀበል” የማስቻል ተልእኮ ለማሳካት በሚል በመላው ኢትዮጵያ በተለይም እንደ ጋምቤላ ባሉ አካባቢዎች በሚደረጉ የመሬት ዘረፋዎችና ቅርምቶች (ወልቃይት ጠገዴ ለትግራውያን ብቻ ነው) ቢንበሻበሹም ውጤቱ ግን “ጉም መዝገን” ሆኖባቸዋል። ይልቁንም በሃገር ውስጥ የሚገኘው የወልቃይት ጠገዴ ማህበረሰብ ከምንግዜውም በላይ ተደራጅቶና ከመላው የአማራ ህዝብ ጋር አንድ ሆኖ ማንነቱ ለማስከበር ቆርጦና አምርሮ ሲነሳ ከህወሃት ይልቅ የተጨነቁት በወልቃይት ጠገዴ ማህበረሰብ ስም ድርጎ ሲቀበሉ የከረሙት ናቸው። ከህወሃት በኩል ልምጭ የተቆረጠበት የሚመስለው ሆድ-አደሩ ቡድን መላውን የኢትዮጵያ ህዝብ ያንገሸገሸውንና ህወሃትን እስከ አንገቱ ያነቀውን፤ ይልቁንም በህወሃት/ኢህአዴግ መንደር እውቅና አግኝቶ ከጠ/ሚ እስከ ተራ ካድሬ እየተቀባበለ የሚዘምርለትን “የመልካም አስተዳደር እጦት” በምትባል “የጦስ ዶሮ” በመታከክ የወልቃይት ጠገዴ ማህበረሰብ ያነሳውን ዘርንና ትውልድን ከጥፋት የመታደግና የአማራ ማንነቱን በትግሪያዊነት ከመተካት የማዳን ፈርጀ ብዙ ጥያቄ “የትግራይ ክልል ባለስልጣናት የአስተዳደር በደል ስለፈጸሙበት” ነው እያሉ ማፌዝ በወልቃይት ጠገዴ ማህበረሰብ ቁስል በእሳት የጋለ ብረት እንደመስደድ ይልቅስ አቶ ሃይሉና የጥቅም ተጋሪዎቻቸው በወልቃይት ጠገዴ ማህበረሰብ ላይ የደረሰው በደል የዘር ማፅዳትና በትግሪያዊነት የመተካት ዓለም-አቀፍ ወንጀል መሆኑን የምትስቱት አይመስለንም። ይህን በማንነታችን ላይ የተፈጸመና በዓለም-አቀፍ የፍርድ አደባባይ የሚያስጠይቅን ወንጀል በማኮሰስና “የትግራይ ክልል ባለስልጣናት የአስተዳደር በደል” አድርጎ በማቅረብ ከህወሃት ጋር የገጠማችሁን ኪሳራ ማወራረድ ወይም የሚቆረጥላችሁን ድርጎ ማሳደግ አትችሉም። ኪሳራችሁን ማወራረድም ሆነ ሌላም ማድረግ የምትችሉት ለጌቶቻችሁ እውነቱን በመናገር ብቻ ነው። ምክንያቱም የወልቃይት ጠገዴ ማህበረሰብ ጎንደሬ-አማራ መሆኑን በአንድ ድምጽ ያረጋገጠውና በማንነቱም ምክንያት ለሚመጣ ማንኛውም ነገር ዋጋ ለመክፈል ዝግጁነቱንና ቁርጠኝነቱን በተግባር ያሳየው ገና “የትግራይ” የሚባሉ ገዥዎችና አስተዳደራቸው ከመፈጠሩ እጅግ አስቀድሞ እንደነበር ከወልቃይት ጠገዴ ማህበረሰብ ባልተናነሰ እነ ስብሃት ነጋ ጠንቅቀው ያውቃሉና እራሳችሁን አታታልሉ። ትዝብት ላይም በሌላ በኩል ምንም እንኳ ዛሬ ህወሃት እስከ አፍንጫው ቢታጠቅና የሃገሪቱን መንግስታዊ ስልጣንና ሃብት እንዳሻው ቢያዝና ቢናዘዝበትም የወልቃይት ጠገዴ ማህበረሰብ ዛሬም በማንነቱ ላይ ያለውን የቀደመ ጽኑ እምነትና የትውልዱን ምስክርነት ማስለወጥ አልተቻለውም። እንግዲህ ለህወሃትና ለእነ አቶ ሃይሉ የሺወንድም እውነታው እንደ እሬት መራራ ቢሆንባቸውም ታሪክ በደማቁ የመዘገበውና በእያንዳንዱ የወልቃይት ጠገዴ ተወላጅ ህሊና ተጽፎ የሚገኘውና ለትውልድ የምናስተላልፈው እውነታ ግን የወልቃይት ጠገዴ ማህበረሰብ ህወሃት ዕርስታችንን ከመርገጡ በፊትም ሆነ በወረራ በተቆጣጠረ ጊዜ በጎንደሬ-አማራነቱ ጸንቶ በመቆም መራር መስዋእትነት እንደከፈለ ሁሉ ወደፊትም በማንኛውም የከፋ ፈተና ውስጥ ቢያልፍም ከጎንደሬ-አማራነቱ ሊያናውጸው የሚችል ምንም አይነት ምድራዊ ሃይል ያለመኖሩን ነው። ምክንያቱም ወልቃይት ጠገዴ አይደለም ለማንነቱና ለዕርስቱ፤ አምነው ለተጠጉትም አንገት እንደማያስደፋ ትግራውያን ያውቃሉ! ታዲያ ወልቃይት ጠገዴ ማህበረሰብ ማነው? “በአፍ የመጣን በአፍ፣ በመጣፍ የመጣን በመጣፍ” መመለስ የቀደሙ አባቶቻችን ስርዓትና ብሂል በመሆኑና ታሪካዊ ጠላቶቻችንም እንደ አመጣጣቸው መመለስ ተገቢ በመሆኑ ህወሃት በተላላኪዎቹ በኩል በወልቃይት ጠገዴ ማህበረሰብ መካከል ሊዘራ የሞከረውን እንክርዳድና በኢትዮጵያ ህዝብና በታሪካችን ላይ ሊፈጠር የታሰብውን ብዥታ ለማጥራት ሲባልና ለታሪክም ምስክር ይሆን ዘንድ “የወልቃይት ጠገዴ ማህበረሰብ ማነው?” የሚለውን ጥያቄ በአጭሩ እንደሚከተለው ስንመልስ ጥልቁንና ተነግሮ የማይጠገበውን የወልቃይት ጠገዴና ጠለምት ታሪክ ለታሪክ ፀሃፊዎችና ለባለሙያዎች በመተው ነው። 1. የወልቃይት ጠገዴ ማህበረሰብ እንደ ማንኛውም የሰሜኑ ኢትዮጵያ ማህበረሰብ ሁሉ የአካባቢውን ስያሜ በመውሰድ የእራሱ መጠሪያ አድርጎ ኖሯል። ለምሳሌ የጎንደሬ ዘሩ ምንድነው? የሚኖርበት አካባቢ ስያሜ ማን ይባላል? የጎጃሜውስ? የወሎዬው? የጋይንቴው? የምንጃሬው? የስሜንኛው? … ወዘተ ለመሆኑ እነዚህ ወገኖቻችን እራሳቸውን ሲጥሩ “እኛ ማነን” ይላሉ? እኛስ እነርሱን እነማን ናቸው እንላለን? ጎንደሬውን – ጎንደሬ ፤ ጎጃሜውን – ጎጃሜ ፤ ወሎዬውን – ወሎዬ፣ ደብረታቦሬውን – ደብረታቦሬ፤ ጋይንቴውን – ጋይንቴ፤ ስሜንኛውን – ስሜንኛ፤ በለሴውን – በለሴ፣ ወግሬውን – ወገሬ፣ ቋረኛውን – ቋሬ …. ወዘተ እያልን ወልቃይቴውን – ወልቃይቴ፣ ጠገድቼውን – ጠገድቼ፣ ጠለምቴውን – ጠለምቴ አላልንምን? እንላለን እንጂ! 2. ታዲያ የወልቃይት ጠገዴ ማህበረሰብ አባቱ ማነው? የዘር ሐረጉስ ከየት ይመዘዛል ቢሉ? ወልቃይት የሚለው ስም ከስር መሰረቱ የአማራ መስራች አባት የሚባለው የተጠቀሰበት አገር ነው። አማራው ከወልቃይት ወደ ጠለምት ከዚያም ወደ ላኮ መልዛ (የዛሬው ወሎ) እያለ ሌላውን አካባቢ እያስፋፋ እስከ ሞቃዲሾ ተጉዞ ሃገር ያቀና ታላቅ ነገድ ያረፈበት መሆኑ ታሪክ ሁሌም ይመሰክራል። ወልቃይት ጠገዴ አማራ የሆነው ዛሬ ትግሬ ሊያደርጉት እንደሚታትሩት በተዘዋዋሪ ሳይሆን የአማራ አባትና ግንድ በመሆን ነው። ለዚህ ፅሁፍ በሚስማማ መልኩ ታሪካዊ ማስረጃዎችን እንመልከት። አለቃ ታዬ ወልደማርያም የተባሉ ሊቅና የተመሰከረላቸው ታሪክ ፀሃፊ “የኢትዮጵያ ህዝብ ታሪክ” በተባለው ዝነኛ መፅሃፋቸው በገፅ 16 ላይ እንዲህ ፅፈዋል። “ከለው ከሳባ ወደ ምዕራብ ወደ ደቡብ ያለ ያማራ የወልቃይት የጠገዴ አባት ነው። ከእነዚህም የኢትዮጵስ ልጆች የወንድማማቾቹ ነገድ ህዝብ ሁሉ በመልካቸውና በቁርበታቸው ይመሳሰላሉ። እኒህም ህዝብ የያዙት አገር በጥቅሉ ባባታቸው ስም ኢትዮጵያ ተብሎ ይጠራል።” በመቀጠልም የአማራው አባት አስገዴ ግንዱ ከወልቃይት ጠገዴ አርማጭሆ ከዚያም እያደገና እየሰፋ አማራ ሳይንት ድረስ የደረስ መሆኑን ገልጸው ጽፈዋል። አቶ አማረ አፈለ “ደም አይፍሰስ በቃ የህወሃት ማኒፌስቶ ያብቃ!” በሚለው መፅሐፋቸው በገጽ 27 ታሪካዊ ምስክርነታቸውን እንደሚከተለው አስፍረዋል። “ከተከዜ ጀምሮ ወደ ደቡብ እስከ ሸላሎ በተዘረጋው ምድር ላይ ያሉት ወረዳዎች ሕዝቡ አፍ መፍቻ ቋንቋው አማርኛ ነው። ከትግራይ ጋር በተከዜ ወንዝ ድልድይነት ጎረቤት ስለሆነ ወዲያና ወዲህ ማዶ ያለው የዐማራና የትግራይ ቋንቋ ቃላት ቢያንስ 80 በመቶ ተመሳሳይ በመሆናቸው መናገሩ አዳጋች አይሆንባቸውም። ይልቁንም የወልቃይት ጠገዴና ጠለምት መዘጋዎች ጥጥ ስለሚያመርት ብዙ የትግራይ ተወላጆች በጥጥ ለቀማ ወቅት በየዓመቱ ወደነዚህ መዘጋዎች ይመጣሉ። ዐማሮች ከእነርሱ ጋር ለመግባባት ሲሉ ትግርኛውን ይጠቀሙበታል። ከእንግዶች መካከል ሀገሬውን አግብተው የሚቀሩም አይጠፉም። ለዚህም ወደ ኋላ መለስ ብለን ታሪክ ስንመረምር ወልቃይት ጠገዴና ጠለምት በአክሱም፤ በላስታው በሽዋ ሆነ በጎንደር ዘመነ መንግሥት አንድም ግዜ የትግራይ ግዛት አካል ወይም ገባር የሆነበት የታሪክ ወቅት የለም። ይህን እውነት ለመረዳት ከጎንደር ዘመነ መንግሥት በፊት ጀምሮ 20ኛ ምዕተ ዓመት ሁለተኛ አጋማሽ ድረስ የታወቁ የውጭ ሀገር ጉብኝዎችና ታሪክ ፀሐፊዎች በተለያዩ ክፍለ ዘመናት ኢትዮጵያን እየተዘዋወሩ ካዩ በኋላ ስለ ብሔረስቦችና ስለ አስተዳደር ክፍሎች የተውልን ጹሑፎችና ካርታዎች ህያው የታሪክ ማስረጃዎች ናቸው።” “ለአብነት ያህል ፍራንሲስኮ አልቫሬዝ፤ ጅምስ ብሩስ፤ ዶክተር ሚካኤል ረሥል፤ ማንስፊልድ ፓርኪንስ፤ ስቨንረንሰን ወዘተ…….የተባሉ ታዋቂ ተመራማሪዎች ለትውልድ ያበረከቷቸውን መጻሕፍት መመልከት ይቻላል። ይልቁስ የኢጣሊያን መንግሥት ኢትዮጵያን በ1928 ዓ/ም ከመውረሩ በፊት በጐንደር ከተማና በሌሎች ከተሞች በከፈታቸው የቆንስል ቢሮዎች አማካይነት ባካሄደው ሰፊ የኢትዮጵያ ብሔረሰቦች ጥናት ባወጣው አስተዳደር መዋቅር ትግራይ ከኤርትራ ጋር ሲደርብ ጠገዴንና ጠለምትን የአማራ ክልል በማድረግ ትግሬ አለመሆናቸውን

50302

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%A0%E1%89%A3%20%E1%8C%8A%E1%8B%AE%E1%88%AD%E1%8C%8A%E1%88%B5%20%E1%8B%98%E1%8C%8B%E1%88%B5%E1%8C%AD

አባ ጊዮርጊስ ዘጋስጭ

ኢትዮጵያዊው ሊቅና ጻድቅ አባ ጊዮርጊስ ዘጋስጭ የተወለዱት በ፲፫፻፶፯ ዓ.ም. በወሎ ክፍለ ሀገር በቦረና ወረዳ ሸግላ/ሰግላ በተሰኘች ቦታ ነው ። አባታቸው ሕዝበ ጽዮን ከተከበሩ መምህራን ወገን የሆኑ የቤተ መንግሥት ባለሟል ፤ መጽሐፍትን የሚያውቁ ጥበብ የተሞሉ ሲሆን የሰግላ አገረ ገዢም ነበሩ ። እናታቸው እምነጽዮንም ከወለቃ ሹማምንት ወገን የሆኑ ደግ ሰው ነበሩ ። ሲጀመር እናታቸው ፈሪሃ እግዚአብሔርን እያስተማሩ በጥበብና በዕውቀት አሳደጓቸው ። አባ ጊዮርጊስ የተመረጠ የሆነ ሰማዕቱን ቅዱስ ጊዮርጊስን በመማፀን የተወለዱ ልጃቸው ስለሆኑ እንደሰማዕቱ የእውነት ምስክር እንዲሆኑላቸው በመመኘት ስማቸውን ጊዮርጊስ ብለው ጠርተዋቸዋል ። ከተወለዱበትም ሀገር በመነሳት ጊዮርጊስ ሰግላዊ ተብለው ሲጠሩ በጊዮርጊስ ዘጋስጭና በጊዮርጊስ ሰግላዊ መካከል ምንም ልዩነት የለም ። የአባ ጊዮርጊስ አባት ሕዝበ ጽዮን በቤተ መንግሥት በንጉሡ ስዕል ቤት ከሚያገለግሉት ካህናት ጋር ይሠሩ ስለነበር ልጃቸው በመልካም አስተዳደግና የመጀመሪያ ደረጃ ትምህርት በማስተማር በዕውቀት አሳድገዋቸዋል ። በድቁናም አሹመዋቸዋል ። ከዚያም በኋላ በንጉሥ ዳዊት ዘመን በደብረ ሐይቅ ባሕር ወደምትገኘው የቅዱስ እስጢፋኖስ አባ እየሱስ ሞዐ ገዳምና ታዋቂ ትምህርት ቤት ወስደው ከታላቁ ዓቃቤ ሰዓት አባ ሠረቀ ብርሃን ጉባዔ ተቀላቅለው እንዲማሩ አድርገዋል ። ይሁን እንጂ አባ ጊዮርጊስ በትምህርት ቤቱ የሚሰጡትን የቀለም ትምህርቶች ቶሎ ለማጥናት አልቻሉም ። ወደ ኋላ የመቅረታቸው ዋናው ምክኒያትም አባ ጊዮርጊስ ከመማሩ ይልቅ የማረካቸው በሥራ እየደከሙ የገዳሙን አባቶች መርዳትና የብትህውናው ሕይወት መሆኑ ነው ። ጉዋደኞቻቸው በትምህርት ሲቀድሙአቸው ባዩ ጊዜ እጅግ አዘኑ ። በጾምና ጸሎትም ወደ እግዚአብሔር ጮሁ በፍፁም ልባቸውም አምነው ብርቱ ልመናን ከእመቤታችን ሥዕል ፊት ቁሞ በጠለቀ ተመስጦልቦና እንባን በማፍሰስ ወደ እግዚአብሔር " የአባቶቻችን አምላክ የምህረት ጌታ ሁሉን በቃልህ የፈጠርክ ሰውንም በረቂቅ ጥበብህ የፈጠርክ አቤቱ አንተ ከልዑል ጌትነትህ ጥበብን ስጠኝ በእውነትም አትናቀኝ እኔ ባሪያህ ነኝ የባሪያህም ልጅ ነኝና " በማለት ለመኑ ። ከዚህም በኋላ የዓለም ንግሥት የአምላክ እናት ተገለጸችላቸው ። በነሐሴ ፳፩ ቀንም ወደርሳቸው መጣች ፣ በዕውቀትና በትምህርት የሚተጉበትን ኃይል ሰጠቻቸው ። ከዚያም የዜማ የቅኔና የመጽሐፍትን ትርጉዋሜ ትምህርታቸውን በሚገባ አጠናቀቁ ብዙ መጽሐፍትንም ደረሱ ። በዚህም በቀሰሙት ዕውቀታቸው በዜማ በኩል ከቅዱስ ያሬድ ቀጥለው የሚጠሩ አባ ጊዮርጊስ ናቸው ። በቤተመቅደስም ዘማሪ ማኅሌታይ ተብለው ይጠራሉ ። በዚያም ዘመን ለነገሥት ፣ ለካህናት ፣ ለመኳንንት ፣ ለንቡራነእድ ፣ ለመሳፍንት ፣ ለሁሉም የቤተመንግሥት ሠራተኞች አስተማሪ ሆኑ ። በአንድ ወቅት ግብፃዊው ጳጳስ አቡነ በርተሎሜዎስ “ሥላሴን አንድ ገጽ” ብለው ያምናሉ ተብለው በተከሰሱ ጊዜነገሩን እንዲያጣሩ ከተመረጡት ከቄስ ሐፄ ተከሥተ ብርሃንና ከሐይቁ መምህር ከዐቃቤ ሰዓት ዮሴፍ ጋር አብሮ ተልኮ ነበር፡፡ እነዚህ ሦስት አበውጳጳሱን ካነጋገሩ በኋላ ክሱ ውሸት መሆኑን በማረጋገጥ ስለ ምሥጢረ ሥላሴ የሚገልጠውን የጳጳሱን እምነት በጽሑፍ ይዘው መጡ፡፡ ሊቅነታቸውን የተረዱት ዓፄ ዳዊት አባ ጊዮርጊስን ወደ ቤተመንግሥታቸው በማስገባት የስምንቱም ልጆቻቸው መምህር አድርገዋቸው ነበር ። ከእነርሱም ውስጥ ቅዱስ የተባለው ንጉሥ ቴዎድሮስ እንዲሁም በተለያዩ ጊዜ የነገሡት ንጉሥ እንድርያስ ፣ ዓፄ ይስሐቅ ፣ ንግሥት እሌኒ እና ዓፄ ዘርአ ያዕቆብ ይገኙበታል። ዐፄ ዳዊት በጋብቻ እንዲዛመዱዋቸው ጥረው ነበር ነገር ግን አባ ጊዮርጊስ ራሳቸውን የመንግሥተ ሰማያት ጃንደረባ ማድረግን ስለመረጡ በማስተማሩና በብሕትናው ጸንተው የአመክሮ ጊዜያቸውን ሲጨርሱ አቡነ በጸሎተ ሚካኤል ገዳም ገብተው መንኩሰዋል ። በዘመኑ ለተነሱ ለሁሉም የሃይማኖት ችግሮች አጥጋቢ መልስ በመስጠት የተዋህዶ ጠበቃ ፣ አይሁድን እና ሌሎች መናፍቃንን በጉባዔ ያሳፈሩት ሊቅ ክፉዎችና ምቀኞች በየጊዜው እየተነሱ መከራን ያደርሱባቸውና ይከሱዋቸው ነበር ። በአንድ ወቅት በሸዋ ይፋት ራሳቸውን ቤተ እስራኤል እያሉ የሚጠሩ አይሁድ ነበሩ ፡፡ ከአቡነ ዜና ማርቆስ ጀምሮ ብዙ መምህራን ወደነዚህ ሕዝቦች እየተሠማሩ ወንጌልን አስተምረዋል ፡፡ አቡነ ዜና ማርቆስ ወደ ክርስትና ለተመለሱት ቤተ እስራኤላውያን በእመቤታችን ፣ በቅዱስ ሚካኤል ፣ በአባኖብና በሰማዕቱ በጊጋር ስም አራት አብያተ ክርስቲያናትን አሠርተው ነበር ፡፡ ሁለቱ የመጀመሪያዎቹ አሁንም አሉ ፡፡ ይህ ሁሉ ቢሆንም ቤተ እስራኤላውያኑ ሙሉ በሙሉ ወደ ክርስትና አልተመለሱም ነበር ፡፡ ከእነዚህ አይሁድ መካከል አንዱ ከክርስቲያኖች ጋር በነገረ ሃይማኖት ለመከራከር ጥሪ አቀረበ ፡፡ “ክርስቲያኖች ከረቱኝ ወደነርሱ ሃይማኖት እገባለሁእኔ ከረታኋቸውም ወደኔ ሃይማኖት ይገባሉ” ሲል ነገሩን ጥብቅ አደረገው ፡፡ ዐፄ ዳዊት ይህን ጉዳይ ሲሰማ በጣም ስለ ተናደደ ሊቃነ ካህናቱን ፣ ንቡራነእዱንና የመጻሕፍት ዐዋቂዎችን ሁሉ ከየሀገሩ እንዲሰባሰቡ አዘዘ፡፡አይሁዳዊው በአንድ ወገን መምህራኑ በአንድ ወገን ሆነው ክርክሩን ጀመሩ፡፡የመጀመርያው እድል የተሰጠው ለአይሁዳዊው በመሆኑ ቀጥሎ ያለውንጥያቄ አቀረበ ፡ “እናንተ የእግዚአብሔር ልጅ ነው የምትሉት ይሄ ክርስቶስ እውነት የእግዚአብሔር ልጅ ከሆነ፣ ወደ ቢታንያ በመጣ ጊዜ አልዓዛር የተቀበረበትን ቦታ ሳያውቅ ቀርቶ "አልዓዛርን የት ቀበራችሁት?" ብሎ እንደጠየቀ በወንጌላችሁ ተጽፏል፡፡ ለዚህ መልስ ስጡኝ፣እኔንም ከመጽሐፈ ኦሪቴ ጠቅሳችሁ ጠይቁኝ?” ሲል የመከራከርያ ነጥቡን አቀረበ፡፡ በዚህ ጊዜ አባ ጊዮርጊስ ታሞ አልጋ ላይ ነበር ፡፡ ሊቃውንቱም “እንዲህያለው ነገር ያለ እርሱ አይሆንምና አባ ጊዮርጊስ ይምጣ” ሲሉ ለዐፄ ዳዊት ጥያቄ አቀረቡ ፡፡ አባ ጊዮርጊስም በአልጋ ላይ እያለ እንዲመጣ ተደረገ፡፡በአልጋ ላይ ሆኖም በጉባኤው ላይ ተገኘ፡፡ ጉባኤተኞቹ የቀረበውን ጥያቄ ነገሩት ፡፡ አባ ጊዮርጊስ የሰጠውን መልስ ገድሉ በሚከተለው መንገድ ይገልጥልናል “እኔ ግን በወንጌል ሳይሆን በኦሪት እከራከርሃለሁ፡፡ የምኩራብ መጻሕፍት ሁሉ ለቤተ ክርስቲያን የታወቁ ናቸውና ፡፡ ምኩራብ ዘራች ቤተክርስቲያንም አጨደችው፤ ምኩራብ ፈተለችው ቤተ ክርስቲያን ለበሰችው ፤ አዳምን በገነት ሳለ አዳም ሆይ ወዴት ነህ? ብሎ የጠየቀው ማነው? አብርሃምንስ ሚስትህ ሣራ ወዴት ናት? ብሎ የጠየቀው ማነው? እስቲ መልስልኝ? ሰይጣንንስ ከወዴት መጣህ? ብሎ የጠየቀው ማነው? እግዚአብሔር አብ አይደለምን?” በዚህ ጊዜ አይሁዳዊው መልስ አጥቶ ዝምአለ ፡፡ ንጉሡ ፣ ሊቃውንቱና መኳንንቱም እጅግ ተደሰቱ፡፡ ቅዱስ አባ ጊዮርጊስ እንደ ሰማዕት ግርፋትንና እሥራትን የተቀበሉ ፣ እንደ ሊቃውንት የመናፍቃንና የከሀድያንን ክርክር የረቱ ፣ እንደ መሐንዲስ ሐናጺ ፣ የሕግና የሥርዐት የሚስጥራትና የትርጉዋሜያት መምህር ፣ የጸሎትና የትምህርት መጻሐፍት ደራሲ ፣ የሥርዓተ ገዳምና ማኅበረ መነኰሳት አባት እንዲሁም ቢያንስ የአንድ ትምህርት መሥራች ሲሆኑ በግዞት በሄዱባቸውና በታሰሩባቸው ቦታዎችም ሆነ በተሾሙባቸው እንደ ደብረዳሞ ገዳም በመሰሉ ቦታዎች ሁሉ ሲያስተምሩና ሲገስጹ ኖረዋል ። በድርሰቱም እስካሁን በሃገራችን ተወዳዳሪ የላቸውም ። እጃቸው ከብዕር ተጨማሪ ከጠንካራ ሥራ ሳይቦዝኑ ዋሻ ሲፈለፍሉ የውሃ ጉድጉዋድ ሲቆፍሩ ድልድይ ሲሠሩ ኖረዋል ። አንደበታቸውና ሕሊናቸው ከምስጋና ሳያቁዋርጡ ለቤተክርስቲያን ጸሎትና ምስጋና ሥርዓት ሲተጉ ኖረው በፅድቅና በቅድስና ሕይወት እንዳጌጡ ለተዋህዶ ኮከብ ሆነው በተወለዱ በ፷ ዓመታቸው በ፲፬፻፲፯ ዓ.ም. ሐምሌ ፯ ቀን አርፈዋል ። ተማሪዎቻቸውም በመረረ ሐዘን ሆነው አፅማቸውን በጋስጫ ራሳቸው ፈልፍለው በእመቤታችን ቅድስት ድንግል ማርያም ስም በሠሩት ገዳም ውስጥ አስቀምጠውታል ። በትምህርታቸው የተመሰጡት ምዕመናን እና የቤተክርስቲያን ሊቃውንት በኛ ዘመን የተነሱት አዲሱ ዮሐንስ አፈወርቅ ሲሏቸው ዓፄ ይስሐቅ ደግሞ መናፍቃንን ሁሉ በማሳፈራቸውና በረቂቅ ድርሰቶቻቸው የኢትዮጵያ ቄርሎስ ብለዋቸዋል ። መጽሐፍ ቅዱስ

4280

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%89%80%E1%8C%AD%E1%8A%94

ቀጭኔ

= ቀጭኔ = ጉንደ እንስሳ ( = አምደስጌ ( = አጥቢ ( = ሙሉ ጣት ሸሆኔ = የቀጭኔ አስተኔ = ቀጭኔ ቀጭኔ በአፍሪካ የሚኖር ባለሙሉ ጣት ሸሆኔ ጡት አጥቢ አራዊት ሲሆን በምድር ከሚገኙ እንሰሳት በርዝማኔ የመጀመሪያውን ደረጃ ይዞ ይገኛል። ወንዱ ከ 4.4 እስከ 5.5 ሜትር ርዝማኔና 1,360 ኪሎግራም ክብደት ያስመዘግባል። እስካሁን በሪኮርድ የተያዘው የ 5.87ሜና የ2000ኪ.ግ ቀጭኔ ነው። ሴቶቹ በጥቁቱ አነስ ብለው ይታያሉ። ፈጣንና ባለ ግርማ እነዚህን ፍጥረታት በአራዊት ማቆያ ቦታዎች አንገታቸውን ከታጠሩበት አጥር በላይ ወጣ አድርገው የተመለከተ ሰው በአፍሪካ ቁጥቋጦዎች ነፃ ሆነው ሲሮጡ ያላቸውን ውበትና ግርማ መገመት ያስቸግራል። የቀጭኔ እንቅስቃሴ ትልቅ ግርማ ያለውና እንደ ውኃ ሙላት የሚፈስ ነው። በገላጣው የግጦሽ መስክ ላይ በሚጋልቡበት ጊዜ ቁመናቸው ትንሽ እንቅፋት ቢነካቸው ወድቀው የሚሰባበሩ ያስመስላቸዋል። ይሁን እንጂ እስከ 1, 300 ኪሎ ግራም የሚደርስ ክብደት ያላቸው ወንድ ቀጭኔዎች ቀልጣፋና ምንም የማያደናቅፋቸው ሯጭ ከመሆናቸውም በላይ በሰዓት እስከ 60 ኪሎ ሜትር ሊሮጡ ይችላሉ። ይህች አስደናቂ ፍጡር የምትገኘው በአፍሪካ ብቻ ነው። እርጋታዋና ሰላማዊ ተፈጥሮዋ ዓይን ይስባል። የቀጭኔ ፊት በዓይነቱ ልዩ የሆነና ቆንጆ ሊባል የሚችል ሲሆን ረዥምና ጠባብ ጆሮዎች፣ ሁለት ትናንሽ ቀንዶች እንዲሁም ጠቆር ያለ ለስላሳ ጠጉር አላት። ዓይኖቿ በጣም ትላልቅና ጥቁር ሲሆኑ ረዣዥም በሆኑ ቅንድቦች ይጠበቃሉ። ቀጭኔ ያን በመሰለ ከፍታ ላይ ሆና ሩቅ ስትመለከት ፊቷ ላይ የየዋህነት ገጽታ ይታይባታል። በጥንት ዘመናት ቀጭኔ ባላት አስደሳች ቁመና እንዲሁም ጨዋ፣ ዓይነ አፋርና ሰላማዊ ባሕርይ ያላት በመሆኑ በጣም ተወዳጅና ትልቅ ግምት የሚሰጣት ነበረች። በብሔራት መካከል ሰላምና በጎ ፈቃድ መኖሩን ለማመልከት የቀጭኔ ግልገሎች ለነገሥታትና ለገዥዎች በገጸ በረከትነት ይሰጡ ነበር። ጥንታዊ በሆኑት የአፍሪካ አለቶች ላይ ቀለማቸው የደበዘዘ የቀጭኔ ሥዕሎች እስከ ዛሬ ይታያል። ቁመተ ረዥም ከእንስሳት ሁሉ ቀጭኔን በቁመት የሚወዳደር የለም። ሙሉ ዕድሜ ላይ የደረሱ ወንድ ቀጭኔዎች ከእግራቸው ኮቴ አንስቶ እስከ ቀንዳቸው ድረስ ከ5.5 ሜትር የሚበልጥ ርዝመት አላቸው። በግብፃውያን ጥንታዊ ሥዕላዊ የአጻጻፍ ዘዴ ቀጭኔ በረዥም ቁመቷና አርቆ በመመልከት ችሎታዋ ምክንያት “መተንበይ” የሚለውን ግሥ ትወክል ነበር። ቀጭኔ በአፍሪካ መስኮች በሚሰማሩት የሜዳ አህዮች፣ ሰጎኖች፣ አጋዘኖችና ሌሎች እንስሳት መካከል ስትቆም እንደ ማማ ሆና ትታያለች። ቁመቷና አርቆ የማየት ችሎታዋ ማንኛውንም አደጋ ገና ከሩቅ ለማወቅ ያስችላታል። ስለዚህ የቀጭኔ መኖር ለሌሎች እንስሳት የመረጋጋት ስሜት እንደሚፈጥር ጥርጥር የለውም። አስደናቂ የሆነ አፈጣጠር ቀጭኔ ከዝሆን በስተቀር ማንኛውም ሌላ እንስሳ ሊደርስ በማይችልበት ከፍታ ላይ የሚገኙ ረዣዥም ቀንበጠቦችን ለመብላት የሚያስችል አስደናቂ አፈጣጠር አላት። ልዩ የሆነ የመቆንጠጥ ችሎታ ያለው የላይኛው ከንፈሯና እንደተፈገለው የሚተጣጠፍ ችሎታ ያለው ምላሷ ሹል በሆኑ እሾሆች የታጠሩ ቅጠሎችን ለመቀንጠብ ያስችሏታል። ቀጭኔዎች በቀን እስከ 34 ኪሎ ግራም የሚመዝን ዕፅዋት መመገብ ይችላሉ። የተለያዩ ዕፅዋትን የሚበሉ ቢሆኑም ይበልጥ የሚመርጡት በአፍሪካ ሜዳዎች የሚገኙትን እሾሃማ ግራሮች ነው። አንድ ወንድ ቀጭኔ ምግብ ለመፈለግ ምላሱን እስከ 42 ሳንቲ ሜትር መዘርጋት ይችላል። የቀጭኔ አንገት በጣም አስደናቂ የሆነ የመተጣጠፍ ችሎታ አለው። ይህም ላይኛዎቹን የዛፍ ቅርንጫፎች ለመቀንጠብ በምታደርገው እንቅስቃሴ ረዥሙን ራሷን እንደ ልቧ ለማዘንበልና ለማዟዟር ያስችላታል። ለቀጭኔ ወደ ላይ መንጠራራት በጣም ቀላል ነገር ሲሆን ተጎንብሶ ውኃ መጠጣት ግን ይከብዳታል። ወደ ውኃ ጉድጓድ በምትቀርብበት ጊዜ የፊት እግሮቿን ቀስ በቀስ ከፍታ ካራራቀቻቸው በኋላ ወደ ውኃው ለመድረስ እንድትችል ሁለት ጉልበቶቿን አጠፍ ታደርጋለች። ቀጭኔዋ እንዲህ ባለው አመቺ ባልሆነ ሁኔታ እያለች ረዥም አንገቷን እስከ መጨረሻ ትዘረጋለች። ደግነቱ ግን ከምትመገባቸው ቅጠላ ቅጠሎች በቂ እርጥበት ስለምታገኝ ቶሎ ቶሎ መጠጣት አያስፈልጋትም። የቀጭኔ አንገትና ትከሻ የቅጠል ቅርፅ ባላቸውና ቀጫጭን በሆኑ ነጭ መስመሮች ያጌጠ ነው። ቀለማቸው የተለያየ ሲሆን ከወርቃማ ዳለቻ አንስቶ እስከ ቡናማ እንዲያውም ጠቆር እስካለ ቀለም ይደርሳል። የቀጭኔ ዕድሜ እየገፋ በሄደ መጠን ቀለሟም እየጠቆረ ይሄዳል። የቤተሰብ ሕይወት ቀጭኔዎች ከ2 እስከ 50 የሚደርሱ አባላት ባሉት መንጋዎች ተደራጅተው አንድ ላይ የሚኖሩ ማኅበራዊ ፍጥረታት ናቸው። አንዲት ነፍሰ ጡር ቀጭኔ ልጅዋን ከ420 እስከ 468 ለሚደርሱ እርግዝና ቀናት ከተሸከመች በኋላ ሁለት ሜትር ቁመት ያለው ግልገል ትወልዳለች። ግልገሏ በምትወለድበት ጊዜ ራስዋን ታስቀድምና ከሁለት ሜትር ከፍታ ላይ ወደ መሬት ትወረወራለች። ይሁን እንጂ በ15 ደቂቃ ውስጥ ምንም ዓይነት ጉዳት ሳይደርስባት እየተውተረተረች ትነሳና ጡት ለመጥባት ዝግጁ ትሆናለች። ከሁለት ወይም ከሦስት ሳምንት በኋላ በደመ ነፍስ ተመርታ የግራር ቀንበጦችን መለቃቀም ስለምትጀምር ብዙም ሳትቆይ ረዥም እርምጃ ያላትን እናትዋን ተከትላ ለመሄድ የሚያስችል ጉልበት ታገኛለች። አንዲት የቀጭኔ ግልገል በጣም ውብ መልክ ሲኖራት የወላጆችዋ አነስተኛ ግልባጭ ነች። ቁመቷ ከቀጭኔ ርዝመት ጋር ሲወዳደር አጭር ብትሆንም ከብዙ ሰዎች ቁመት ግን ትበልጣለች። በእናቷ ጥንቃቄ የተሞላበት ጥበቃ ተማምና አላንዳች መሸበር አካባቢዋን የምትማትረው ግልገል ላያት ሁሉ ልዩ መስህብ አላት። ግልገል ቀጭኔዎች በተወለዱበት ወራት በግልገል መዋያ ተሰባስበው ሙሉውን ቀን ዕረፍት በማድረግ፣ በመጫወትና በአካባቢያቸው የሚሆነውን ነገር በመመልከት ጊዜያቸውን ያሳልፋሉ። የቀጭኔ ግልገል ለማመን በሚያዳግት ፍጥነት ያድ⁠ጋል። በስድስት ወር ጊዜ ውስጥ አንድ ሜትር የሚያክል ቁመት ሲጨምር በአንድ ዓመት ጊዜ ውስጥ ደግሞ በእጥፍ ያድጋል። በአንድ ሳምንት ብቻ 23 ሳንቲ ሜትር ያህል ሊያድግ ይችላል! እናትዬው ለልጅዋ ከፍተኛ ጥበቃ የምታደርግ ሲሆን ልጅዋ የተወሰነ ርቀት እንድትዘዋወር ብትፈቅድላትም ሩቅ የማየት ችሎታ ስላላት በዓይኗ ትከታተላታለች። ቀጭኔ ግዙፍ አካል፣ ከፍተኛ ፍጥነት፣ ቅልጥፍናና የማየት ችሎታ ስላላት ከአንበሳ በቀር የሚያጠቃት ጠላት የለም። ቢሆንም ይህችን የምታምር ፍጥረት የሰውን ያህል በብዛት አድኖ የገደለ የለም። ቀጭኔ በሚያምር ቆዳዋ፣ በሚጣፍጥ ሥጋዋና አንዳንዶች ምትሐታዊ ኃይል አለው በሚሉት ረዥምና ጥቁር ጭራዋ ምክንያት እጅግ ተፈላጊ ስለሆነች በአሁኑ ጊዜ የዚህች ሰላማዊ ፍጡር የወደፊት ሕልውና ስጋት ላይ ወድቋል። በአንድ ወቅት በብዙ የአፍሪካ አካባቢዎች እንደ ልብ ትታይ የነበረችው ቀጭኔ በአሁኑ ጊዜ የምትገኘው በቂ ጥበቃ በሚደረግላት ፓርኮች ብቻ ሆኗል። [የግርጌ ማስታወሻ] በአፍሪካ ገላጣ ምድር ላይ በሰፊው ተሰራጭተው የሚታዩት ትናንሽ ዓለታማ ኮረብቶች ኮፕጀስ'' ይባላሉ። እግረ ረዥሟ ተአምራዊ ፍጡር የቀጭኔ አካላዊ ቅርጽና ግዝፈት ችግሮች ማስከተሉ አይቀርም ብሎ የሚያስብ ይኖር ይሆናል። በጣም ትልቅ ቁመትና ረዥም አንገት ስላላት የተስተካከለ የደም ዝውውር እንዲኖራትና ወደ ሁሉም የአካሏ ክፍሎች ደም እንዲደርስ ማድረግ የማይቻል ነገር ሊመስል ይችላል። ለምሳሌ ያህል ቀጭኔ አንገቷን ወደ መሬት ስታጎነብስ በስበት ኃይል ምክንያት ብዙ ደም ወደ ጭንቅላቷ ፈስሶ አንጎሏን ማጥለቅለቅ ነበረበት። ራሷን ቀና በምታደርግበት ጊዜ ደግሞ ደሟ በከፍተኛ ፍጥነት ወደ ልቧ ተመልሶ ራሷን እስከ መሳት ሊያደርሳት ይገባ ነበር። ይሁን እንጂ ይህ ነገር አይደርስም። ለምን? የቀጭኔ የደም ዝውውር ሥርዓት በዓይነቱ ልዩ ለሆነው ለዚህች እንስሳ ቅርጽና መጠን እንዲያገለግል ሆኖ በታላቅ ጥበብ የተሠራ ነው። ልቧ ራሱ በጣም ትልቅ ሲሆን ደሙን ሦስት ሜትር ተኩል ገደማ ርቆ እስከሚገኘው እስከ አንጎላ ለመግፋት የሚያስችል አቅም አለው። በደቂቃ እስከ 170 ጊዜ የሚመታውና 7 ሳንቲ ሜትር ያህል ውፍረት ባለው ጡንቻ የተገነባው የቀጭኔ ልብ ከሰው የደም ግፊት በሦስት እጥፍ የሚበልጥ ግፊት ያመነጫል። ወደ አንጎል የሚሄደውን ደም የሚሸከመው ካሮቲድ የተባለው የደም ቧንቧና ከአንጎል ወደ ልብ የሚመለሰውን ደም የሚሸከመው ጀጉላር የተባለው የደም ቧንቧ እንዲህ ያለውን ከፍተኛ ግፊት መቋቋም የሚያስችል መጠን ሊኖራቸው ይገባል። በእርግጥም እነዚህ የደም ቧንቧዎች ከ2.5 ሳንቲ ሜትር በላይ ስፋት ያላቸው ከመሆኑም በላይ ጠንካራና የመለጠጥ ችሎታ ባላቸው ሕዋሳት የተገነቡ በመሆናቸው ከፍተኛ ጥንካሬና የመለመጥ ችሎታ አላቸው። ቀጭኔ ከጭንቅላቷ ጎንበስ በምትልበት ጊዜ ወደ አንጎሏ የሚሄደውን የደም ፍሰት የሚቆጣጠሩ ልዩ መቆጣጠሪያዎች አሏት። አንጎልና አንገት በሚገናኙበት ቦታ ላይ ትልቁ ካሮቲድ የደም ቧንቧ ሬቴ ሚራቢሌ ተብሎ ከሚጠራ አስደናቂ የሆነ መረብ መሰል አካል ይገናኛል። በከፍተኛ ኃይል ተገፍትሮ የመጣው ደም እዚህ ጋር ሲደርስ በጣም በርካታ ወደሆኑ ትናንሽ የደም ሥሮች እንዲገባ ስለሚደረግ የደሙ ግፊት ተስተካክሎ በአንጎል ላይ ጉዳት የማያስከትል ይሆናል። ቀጭኔዋ ራስዋን ጎንበስ በምታደርግበት ጊዜ ይህ በዓይነቱ ልዩ የሆነው መረብ ይለጠጣል፤ ራሷን ቀና በምታደርግበት ጊዜ ደግሞ ይኮማተራል። ይህም የስበት ኃይል የሚያሳድረው ተጽዕኖ ሚዛኑን የጠበቀ እንዲሆን ማድረግና የደም ግፊቷ በእጅጉ ቀንሶ ራሷን የምትስትበት ሁኔታ እንዳይፈጠር ለመከላከል ይረዳታል። የሳይንስ ሊቃውንት በጣም አስደናቂ ርዝመት ያለው የቀጭኔ አንገት ያሉት አከርካሪዎች ቁጥር ከአይጥ ወይም ከብዙዎቹ አጥቢ እንስሳ ጋር እኩል መሆኑን ሲያውቁ በጣም ተደንቀዋል! ይሁን እንጂ የቀጭኔ አከርካሪዎች በጣም ረዣዥሞችና እርስ በርሳቸው ልዩ በሆነ ሁኔታ የተሰካኩ በመሆናቸው እንደ ልብ ሊተጣጠፉ ይችላሉ። ቀጭኔ አንገቷን መጠምዘዝና ማጠፍ ስለምትችል ሁሉንም የአካሏን ክፍሎች ለመላስም ሆነ ረዣዥም የዛፍ ቅርንጫፎች ላይ ለመድረስ ትችላለች። የዱር አራዊት አጥቢ እንስሳት

16103

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8B%A8%E1%8B%9E%E1%88%AB%E1%88%B5%E1%89%B0%E1%88%AD%20%E1%8D%8D%E1%8A%AB%E1%88%AC%20%E1%8A%AD%E1%8D%8D%E1%88%8D%20%E1%8D%A9

የዞራስተር ፍካሬ ክፍል ፩

ክፍል ፩ በዚህ የመጽሃፉ ክፍል የዞራስተር ዋና ነጥቦች በስድስት ዋና ዋና ሃሳቦች ይጠቃላል። የመጀመሪያው የዞራስተር ነጥብ አጠቃላይ ሜታፊዝክን መካድ ነው። ሜታፊዚክ ማለት በተጨባጩ አለም ጀርባ የማናየው፣ የማንዳሰሰው፣ የማናሸተው እውነተኛ አለም አለ በማለት ይህን አለም ለማግኘት የሚጥር የፍልስፍና ዘርፍ ነው። በዞራስተር አስተያየት አንድ አለም ብቻ አለ፡ እርሱም ተጨባጩ አለም ነው። ሁለተኛው የዞራስተር ነጥብ የአይምሮና አካል ክፍፍልን መካድ ነበረ። በተለምዶ ሰው አካል አለው ብንልም በዞራስተር አስተያየት ሰው እራሱ አካል ነው። የሰው ልጅ ከማይጨበጥ ምናባዊ ነገር (አዕምሮ) እና ከተጨባጭ ነገር (አካል) የተሰራ ሳይሆን ሙሉ በሙሉ ከአካል የተሰራ ነው። በነደካርት የተነሳው ቀልበኛ ፍልስፍና የስውን ልጅ ከሁለት (አዕምሮና ሰወነት) ከከፈለ ወዲህ የስው ልጅ የስራ ውጤቶች ብዙ አመርቂ አልሆኑ፣ ይልቁኑ የጥንቶቹ ከያኒያን በ"ደማቸው የጻፉዋቸው መጽሃፎች" (በአይምሮ ከተጻፉ ዘመናዊ መጽሃፎች) በተለየ መልኩ ስሜት የሚነኩ እንደነበሩ አስተማረ። የሰው ልጅ "አዕምሮ" ከሆነ ወዲህ ስራው ሁሉ በቀመር የተወጠረና ምንም ስሜት የማይቀስቀስ ሆነ። ዞራስተር ሙሉ በሙሉ የግለሰብ ነጻነትን ይደግፋል። ግብረገብ፣ የጋራ ሰላምና፣ ይሉኝታ ለዞራስተር ደንታው አይደሉም። የህይወት ኃይሎች በምንም አይነት መታፈን የለባቸውም። የተመረጡ ነፍሶች የመንጋወችን ግብረ ገብና ስርዓቶች ወደጎን ትተው የራሳቸውን ዋጋ/ህግ አውጥተው የራሳቸውን አላማ ለማስፈጸም ይታገላሉ። ትክክለኛው የህይወት ጣዕም በህግጋትና ግብረገብ የተጋረደ ሳይሆን ከኃጢያትና ጽድቅ ወዲያ ርቆ የሚገኝ ነው። ሙሉው የግለሰብ ነጻነት "ሁሉ በሁሉ ላይ" ጦር እንዲያነሳ ሊያደርግ ይችላል። ይህ ግን በዞራስተር አይን ምንም አይደለም ምክንያቱም ሁሉም ህይወት ያለው ነገር "ኃይልን ይፈቅዳል"፡ ሁሉም ህይወት ያለው ነገር እራሱን ያረጋግጣል፣ ለመኖሩም ምልክት ትግል ያካሂዳል። ሄራክሊተስ እንደጻፈ "ጦርነት የሁሉ ነገር አባት ነው"፣ በዞራስቱራ አስተያየት ያለፍልሚያ ምንም ጥቅም ያለው ነገር አይመጣም። ዞራስተር ለጓደኞቹ የሚመክረውም "በአደጋ ኑር!" እያለ ነበር። ፍቅረኛሞች እንኳ ሳይቀሩ ችግር ሊገጥም እንዲችል መረዳት አለባቸው፣ በፍቅር መጎዳት የሚፈራ ወይም ቂም የሚያሲይዝ ሳይሆን እራስን ለማሳደግና አዳዲስ ነገሮችን ለመረዳት የሚያገልግል ዕድል ነው። ጦርነት ተቀባይነት ያለው መሳሪያ ብቻ ሳይሆን ተቀባይነት ያለው ግብም ነው። እራስን መወሰን ለዞራስተር ፍልስፍና ዋና ቁልፍ ነው። ይህ አለም ከላይም ሆነ ከታች ከጎንም ሳይቀር የተሰጠው ትርጉምም ሆነ ህግጋት የሉትም። ሁሉም ሰው የራሱን ትርጉምና ህግጋት በመፍጠር እራሱን ይወስናል። ሁሉም ሰው ልክ እንደሙሴ የራሱን ጽላት እንዲቀርጽ እንጂ ለሁሉም የሚሰራ ከላይ የተላለፈ ህግ የለም። ከዚህ አንጻር እራስን መወሰን ባንድ በተስተካከል የአለም ስርዓት ውስጥ ራስን መቻል ሳይሆን ከትርምስ ውስጥ የራስን አለምን እንደመፍጠር ነው። ህይወት ሂደት እንጂ ሁኔታ አይደለም። አንድ የሰው ልጅ በሂደት ላይ ያለ እንጂ፣ ቆሞ ያለ የሆነ ነገር አይደለም። እራስን እንደ አንድ ቋሚ ነገር ማሰብ በዞራስተር ስህተት ነው። በመጠበቅ፣ እውቀትንና ሃብትን ዝም ብሎ በማከማቸት ህይወት አይኖርም፣ ይልቁኑ እራስን በየጊዜው በማሸነፍና እራስን በመቀየር ህይወት ይኖራል። ሶስቱ ሽግግሮች ሌላው የዚህ ክፍል ዋና ሃሳብ ሶስቱ ሽግግሮች ናቸው፡፡የሰው መንፈስ እውነቱንና እራሱን ለማወቅ 3 ከባድ ለውጦች እንደሚያካሂድ ዞራስትራ በዚህ ክፍል ሲያስረዳ፦ " እነሆ ነፍሳችሁ ሶስት ጊዜ ይሻገራል፡ እንኪያስ ግመል ነበራችሁ፣ ግመሉ አምበሳ፣ በመጨረሻ አምበሳው ህጻን ልጅ!" ትርጉሙም የመጀመሪያው የመንፈስ ለውጥ ወደ ግመል ሲሆን ይህም "ትሁት መንፈስ"ን ያመላክታል፡ እራስን መካድ፣ በሃብት መቆጠብን፣ መታዘዝንና ችግርን መቋቋምን። ይህም ግመልን እራሷን ዝቅ አድርጋ የጭነት እንስሳ እንደሚያደርጋት ባህርይ ነው። " መጫን ያለበት መንፈስ እንዲህ ይጠይቃል "ከሁሉ ነገር ከባዱ ምንድን ነው?" መልሶም "በጫንቃየ ላይ ጭነቴን አዝየ በጥንካሬየ ሐሴት ማድረግ አይደለምን? እራሴን በማዋረድ ኩራቴን መግደል አይደለምን? የዋህነቴን በማጋነን ጥበቤን መፎተት አይደለምን?" ከዚህ የግመል አለም ወደ አንበሳነት የሰው መንፈስ ለሁለተኛ ጊዜ ይሻገራል። በዚህ ጊዜ ከጭነት ነጻ ይሆናል፣ ከላይ ወደታች በተዘርጋ የሃይል አሰላለፍ ቁንጮውን ለመያዝ ጥረት ያደርጋል፣ ራስ ገዝ ሆኖ ነጻነቱን በራስ ገዝነትና በሃያልነት ይደነግጋል። በታላቁ ዘንዶ ላይ ጦርነት ይክፈታል፣ የቀድሞውን ግብረገብ ጽንሰ ሃሳብ አውልቆ ይጥላል። "ለራሱ ነጻነትን ለመቀዳጀት፣ በህግጋት ላይ ሳይቀር "እምቢ" ለማለት፣ ወንድሞች፣ ለዚያ ለዚያ አንበሳ ያስፈልጋል። አዳዲስ ህግጋትን የመፍጠር መብት እንዳለ ለማወቅ ለተሸካሚና ለአክባሪ ነፍሳት እጅግ አስቸጋሪ ነው። ይህ ተግባር ለነዚህ እንደ ማደን እና የሚታደን እንስሳ ስራ ነው።" አንበሳ እንግዲህ የነበረውን እምቢ በማለት የሚያፈርስ እንጂ አዲስ የሚፈጥር አይደለም። ስለሆነም የሰው መንፈስ አዳዲስ ህግጋትን ለመፍጠር ለ3ኛ ጊዜ መሻገር ይኖርበታል። በዚህ የመጨረሻው ሽግግር መንፈሱ ከአንበሳ ወደ ህጻን ይቀራል። ህጻኑ አዲስ ጅማሬን፣ ንጹህ የዋህነትን የሚወክልና የድሮወቹን ህግጋት ድል ካደረገ በኋላ አዲስ ዋጋወችን ፈጣሪ ይሆናል። "ሕጻን የዋህነት ነው፣ ያለፈውን መርሳትም ነው፣ አዲስ ጅማሬ፣ ጨዋታ፣ እራሱን የሚያሽከረክር ጎማ፣ የመጀመሪያ እንቅስቃሴ፣ ቅዱስ የሆነ "አወ-ማለት"። አወ! ወንድሞች፣ የፈጠራ ጨዋታ ቅዱስ የሆነ "አወ" ማለትን ይጠይቃል፡ መንፈስ የራሱን ፈቃድ ይፈቅዳል፣ አለሙን ያጣ እንግዲህ የራሱን አለም ያገኛል።" ሁሉ ነገር በህጻን ልጅ ተጀምሮ እንደገና በህጻን ማብቃቱ የኒሺን የዘላለም ምልልስ ጽንሰ ሃሳብ የሚያንጸባርቅ ነው። በዚህ የዘላለም ድግግሞሽ የሰው ልጅ እራሱን በማሽነፍ ከነበሩበት ድክመቶች ሁሉ ነጻ በመውጣት አዲስ አይነት ሰው -- የራሱ ህግ/ዋጋ ያለው የበላይ ሰው ይፈጥራል። እኒህን ነጥቦች ለተመረጡ ተከታዮቹ ካስተማረ በኋላ ዞራስተር ወደተራራ ዋሻው እንደተመለሰ መጽሃፉ ያትታል። የዚህ ምክንያቱ ያለሱ ተጽዕኖ ተከታዮቹ በራሳቸው ውሳኔ የራሳቸውን ሃሳብ እንዲያዳብሩ ነው። አስተማሪነቱን ማቆሙም ይህን የፍልስፍናውን ግብ ላለማጣረስ ነበር። መደብ :የዞራስተር ፍካሬ

15768

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%9B%E1%8A%95%E1%8B%B4%E1%88%8D%E1%89%A5%E1%88%AE%E1%89%B5

ማንዴልብሮት

ቤንዋ ማንዴልብሮት (20 ህዳር 1924 – 14 ጥቅምት 2010 እ.ኤ.አ) ታዋቂ የ20 ና የ21ኛው ክፍለዘመን ሒሳብ ፈልሳፊና ተመራማሪ ነበር። የፍርክስክስ ጂዖሜትሪ አባት ተብሎ የሚታወቀው ይህ ሰው በዚህ በፈጠረው የሂሳብ ጥናት ዘርፍ ቅጥ የለሽና የተፈረካከሱ የጂዖሜትሪ ቅርጾችን ፣ በተለይ ባጎላናቸው (ቀረብ ብለን ባየናቸው ጊዜ ሁሉ) ከራሳቸው ጋር ተመሣሣይነት ያላቸውን ክስተቶችን በሂሳብ እኩልዮሽ ለመግለጽ ችሏል።ማንድልብሮት ፖላንድ አገር ተወልዶ በህጻንነቱ ፈራንሳይ አደገ ኋላም ቀሪ ዘመኑን በአሜሪካን አገር አሳለፈ። የአሜሪካና ፈረንሳይ ዜጋ ነበር። የፍርክስክስ ጂዖሜትሪ መፈጠር ከማንዴል ብሮት መነሳት በፊት የነበረው የሂሳብ ተማሪወች አስተሳሰብ እንዲህ ነበር፡ «በአለማችን ላይ የሚገኙ ቅርጾች እጅግ ውስብስብ፣ የጎረበጡ ፣ ፍርክስክስ ያሉና ቅጥ የሌላቸው ስለሆኑ በሂሳብ ቀመር ሙሉ ለሙሉ ለመግለጽ አይቻልም» ። በዚህ ምክንያት ሂሳብ ተማሪወች ትኩረት ሰጥተው ያጠኑት የነበረው በምናባቸው አስተካክለው ለፈጠሩዋቸው ቅርጾች፣ ለምሳሌ ለክብ፣ ሶስት ማዕዘን፣ አራት ማዕዘን፣ ፓራቦላ ወዘተ ነበር። እኒህ እንግዲህ በጣም የተስተካከሉ የምናባዊ አለም ፍጥረቶች እንጂ በርግጥም በተፈጥሮ የማይገኙ ናቸው። የማንዴልብሮት ትልቁ ግኝት እንግዲህ ከዚህ ከምናባዊ አለም ወጥተን ወደ ገሃዱ አለም ስንገባ የምናገኛቸውን የተወሳሰቡ ቅርጾችን፣ ለምሳሌ ደመናን፣ ተራሮችን፣ የባህር ወደብን፣ ዛፎችን በሂሳብ ቀመር ማስቀመጫ ዘዴን ማግኘቱና በሂደት ማስተካከሉ ነበር። ይህ ስራው ለዘመናዊው የኬዖስ ጥናት መሰረት ሆነ። የፍርክስክስ ጂዖሜትሪ ጥናት መሰረት ማንዴልብሮት በ1960ወቹ በተሰኘው የአሜሪካን የኮምፒውተር አምራች ኩባንያ ተቀጥሮ ይሰራ ናበር። በዚህ ወቅት ኮምፒውተሮች በሚያደርጉት የመረጃ ልውውጥ ወቅት የሚነሱ ኤሌክትሪክ ረብሻወች ምክንያት አንዱ ኮምፒዩተር ወደ ሌላው የላከው መልዕክት ስህተት ሆኖ ይገኝ ነበር። ምንም እንኳ የስህተቶቹ ተፈጥሮ በጊዜው በሳይንቲስቶች ባይታወቅም ስህተቶቹ ግን ሁልጊዜ የሚፈጠሩ ሳይሆኑ እየተጠራቀሙ በየተወሰኑ የጊዜ ክፍሎች የሚፈጠሩ መሆኑ ተደረሰበት፣ ማለት ለተወሰነ ጊዜ ስህተት የሌለበት ስራ ይሰራና ብዙ ስህተት ያለበት ስራ ደግሞ ለቀጣዩ ጊዜ ይፈጠራል። እኒህን ጥርቅም ስህተቶች በቅርበት ሲመረምር በርግጥም ቅጥ አልባ ከመሆን ይልቅ ንድፍ () እንዳላቸው ተገነዘበ። ንድፋቸውም እንዲህ ነበር፡ ሁለት ሰዓት የኮምፒውተሮቹን ልውውጥ ብናስተውል፣ አንዱ ስዓት ምንም ስህተት ሳይኖር ካለፈ መጪው አንድ ሰዓት ደግሞ ስህተት ይኖረዋል። በተጨማሪ ስህተት የተገኘበትን ሰዓት በ20 በ20 ደቂቃ ብንከፍለው እና ብንመለከት፣ አንዱ 20 ደቂቃ ያለ ስህተት ሲያልፍ ቀጣዩ 20 ደቂቃ ስህተት ይይዛል። እንግዲህ ሰዓቶቹን እየከፋፈለ ባጎላ ቁጥር በሁሉም የማጉሊያ ዘርፍ የስህተት አቃፊው ሰዓት መጠን ከስህተት አልባው ይጊዜ መጠን ጋር ያለው ውድር () ምንጊዜም ቋሚ እንደሆነ ተገነዘበ። በሌላ አነገጋር የኤሌክትሪኩ ረብሻ በፈለግነው መጠን ባጎላነው ቁጥር እራሱን ደጋሚ መሆኑን አሳየ፣ ማለት እያንዳንዷ ትንሽ ክፍል በጎላች ቁጥር ከሷ በላይ ያለውን የትልቁን ክፍል መልክ/ይዘት/ቅርጽ ትደግማለች። ማንዴልብሮት ይህ "እራስን የመድገም" ባህርይ በሌሎች የተፈጥሮ ክስተቶች እንደሚታይ ማስተዋል ጀመረ። ለምሳሌ የጥጥ ዋጋን በጥንቃቄ ሲመረመር፣ የየቀኑ፣ የየወሩና የየአመቱ የጥጥ ዋጋ ቅጥ አልባ ቢሆንም ነገር ግን የየቀኑ ዋጋ ለውጥ ከየየወሩ የዋጋ ለውጥ እንዲሁም ከየየአመቱ ለውጥ ጋር አንድ አይነት እንደሆነ ለማወቅ ቻለ። የዛፎች ቅጠሎችም ልክ እንዳንጠለጠላቸው ዛፍ ተመሳሳይ ቅርንጫፍ እንዳላቸው በሌላ ወገን ደግሞ የባህር ጠረፎች ላይ የሚስተዋሉት ገባ ብለው ያሉ ሰላጤወች (ወደ ዋናው ምድር ገባ ያሉ ወደቦች) ቀረብ ተብለው ሲታዩ በራሳቸው ላይ እንደገና ገባ ያለ አንስተኛ ሰላጤ ይኖራል ሆኖም እኒህ አንስተኛ ሰላጤወች ቀርበው ሲታዩ ሌሎች አንስተኛ ስላጤወች አሏቸው፣ ወዘተ...። በ1967 ባሳተመው "የብሪታንያ የባህር ጠረፍ ርዝመት ስንት ነው?" በሚለው መጽሃፉ በርግጥም የእንግሊዝ ጠረፍ ህልቁ መሳፍርት ሰላጤወች ያሉትና ርዝመቱ እንደ አትኩረታችን እንደሚለያይ አሳይቷል። የዚህ ምክንያቱ ከላይ ከላዩ እንይ ከተባል ጠረፉን መለካት ቀላል ቢሆንም ቀረብ እያልን ስንሄድ በወደቡ ውስጥ ሰላጤወች እናገኛለን ከዚያ ስንቀርብ በበሰላጤው ውስጥ ሰላጤ እና እያለ ሄዶ በድንጋይ ውስጥ ድንጋይ እናገኛለን በድንጋዩ ውስጥ አሸዋ እያለ ህልቁ መሳፍርት ይጠጋል። ርዝመቱ እንግዲህ በተለምዶ ቢታወቅም በትክክል ግን አይታወቅም። እነዚህን እራሳቸውን የሚደግሙ ክስተቶች እና ሌሎች ተመሳሳይ ንድፎች በነበረው ሂሳብ መግለጽ እንደማይቻል ስላወቀ በቀጣዮቹ አመታት የፍርክስክስ ጂዖሜትሪን () ለዚህ ተግባር ፈጠረ። ፍራክታል የሚለውንም የሂሳብ ቃል በ1975 ሰየመ። የዚህ ጥናቱ ውጤት በአንዲት የሂሳብ ቀመር ተጠናቀቀ፣ ። ይቺ ቀመር የ ማንዴልብሮት ስብስብ በመባል ትታወቃለች። መጽሃፉ ታተመ በ1982 ዓ.ም፣ ከሌሎች የከፍተኛ ሂሳብ ጥናት መጽሃፎች በላይ የተሸጠውን (የተፈጥሮ ፍርክስክስ ጂዖሜትሪ ) የተባለውን መጽሃፉን አሳተመ። በዚህ መጽሐፉ «ደመና የኳስ ቅርጽ አይደለም፣ ተራሮች የአሎ አሎ ቅርጽ የላቸውም፣ የባህር ጠረፎች ክብ አይደሉም፣ የዛፍ ቅርፊት ለስላሳ ሳይሆን ሸካራ ነው፣ መብረቅ በቀጥተኛ መንገድ አይጓዝም» በማለት በጊዜው የነበረውን የሂሳብና ሳይንስ አስተያየት ተቸ። የድሮው ጂዖሜትሪ ለተፈጥሮ ክስተቶች ምንም ተስማሚ እንዳልነበር ያሳመነው ማንዴልብሮት በመጽሃፉ እንዴት ከላይ የተገለጹት ክስተቶችና የስቶክ ገበያ ዋጋ ልውውጥ፣ የፈሳሾች ንቅንቅ፣ የመሬት እንቅስቃሴወች፣ ምህዋሮች፣ የእንስሣቶች የቡድን ባህርይና ሙዚቃ ሳይቀር በፍርክስክስ ጂዖሜትሪ ናሙናቸው እንዴት እንዲሰራ አስረዳ። ይህ እጅግ ሃይለኛ የሆነ ሂሳብ ፣ በአለንበት የኮምፒውተሮች ዘመን የበለጠ ሃይልን ሊጎናጸፍ ቻለ። በአሁኑ ዘመን ፍርክስክስ ጂዖሜትሪን በመጠቀም እውነተኛ ተራሮችን፣ የባህር ወደቦችን፣ ዛፎችን፣ ደመናወችንና የሴል እድግትን በማስመሰል በኮምፒውተር ስዕልና ተንቀሳቃሽ ምስል መስራት ይቻላል። ከዚህ ሌላ የዲጂታል ምስልን ለመጭመቅ፣ ለመኪና ጎማወች በጣም ጥሩ የሆኑ ንጥረ ነገሮችን ለመመራመር፣ ለአውሮፕላን ክንፍ አቅድ ለማውጣት፣ ሃኪም ቤት ሄዶ የሰውነትን ክፍል በራጅ ለማስነሳት ወዘተ... ከፍተኛ ግልጋሎት ይሰጣል። የፈረንሳይ ሰዎች ሒሳብ ተመራማሪዎች

1631

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%98%E1%88%88%E1%88%B5%20%E1%8B%9C%E1%8A%93%E1%8B%8A

መለስ ዜናዊ

መለሰ ዜናዊ (የትውልድ ስማቸው ለገሠ ዜናዊ አስረስ) (ሚያዝያ ፴ ቀን ፲፱፻፵፯ ዓ/ም - ነሐሴ ፲፬ ቀን ፳፻፬ ዓ/ም) የኢትዮጵያ የፖለቲካ ሰው ነበሩ። በአድዋ ትግራይ የተወለዱ ሲሆን ከ፲፱፻፹፯ ዓ/ም አንስተው እስከ ዕለተ ሞታቸው ድረስ በኢትዮጵያ የጠቅላይ ሚኒስትር ሥልጣን በከፍተኛው የአመራር ቦታ ላይ ነበሩ። የኢህአዴግና የሕውሓት ሊቀመንበር በመሆን ኢህአዴግ ስልጣን ላይ ከወጣ ጀምሮ ቆይተዋል። አቶ መለስ ዜናዊ አባታቸው (አቶ ዜናዊ አስረስ ከጎዣም አገው ቤተሰባዊ ትስስር እንዳላቸው ይታመናል) የትግራይ ተወላጅ ሲሆኑ፣ በእናታቸው በኩል ደግሞ ኤርትራዊ ናቸው። መለስ በታወቀው ጀነራል ዊንጌት 2ኛ ደረጃ ተምህርት ቤት የተማሩና ከአጼ አህለስላሴ የኮከብ ተማሪዎች ሽልማት የተሸለሙ፣ ከዛም ወደ በረሃ ወርደው በታጋይነት ከመሰለፍቸው በፊት፤ የአዲስ አበባ ዩንቨርሲቲ ሜዲካል ፋክልቲ ተማሪ ነበሩ። ትግርኛ፣አማርኛና፡ እንግሊዝኛ አቀላጥፈው መናገር ይችላሉ። መለስ ዜናዊ ስልጣን ላይ በነበሩባቸው ጊዜያት ለሀገራቸው ኢትዮጵያ ባደረጓቸው አስተዋፅኦዎች የኢትዮጵያ ባለውለታ ናቸው ይባላሉ፡፡ ኢትዮጵያም እንደ እርሳቸው ያለ መሪ አግኝታ እንደማታውቅ በሰፊው ይነገራል፡፡ ወደ ስልጣን አመጣጥ አቶ መለስ የሚመሩት ሕውሓት የኮሎኔል መንግስቱ ኅይለ ማርያምን አምባገነናዊ መንግስት በትጥቅ ትግል ሲታገሉ ከነበሩ ድርጅቶች አንዱ ነበር። አቶ መለስ የሕወሓት አመራር ኮሚቴ መሪ ሆነው በ1971 ተመረጡ፤ ቀጥሎም በ1975 የድርጅቱ ማእከላዊ ኮሚቴ ሊቀመንበር ሆኑ። የደርግ መንግሥት ከወደቀም ጀምሮ የሕወሓትና የኢህአዴግ ሊቀ-መንበርም ሆነው አገልግለዋል። ኢህአዴግ የአራቱ ፖለቲካ ፓርቲዎች ማለትም የኦሮሞ ህዝቦች ዲሞከራሲያዊ ድርጅት፣ የብሔረ አማራ ዴሞክራሲያዊ ንቅናቄ፣ የህዝባዊ ወያነ ሓርነት ትግራይ፣ የደቡብ ኢትዮጵያ ህዝቦች ዴሞክራሲያዊ ንቅናቄ ውህደት ነው። ወደ ስልጣን ሲመጡ በጊዜው ላቋቋሙት ጊዜያዊ መንግስት ፕረዚዳንት ሆነው ካገለገሉ በሗላ 1985 ለመጀመሪያ ጊዜ ጠቅላይ ሚንስትር ሆነው ተመረጡ። በጊዜው የፕረዚደንትነቱን ቦታ የተረከቡት ዶ/ር ነጋሶ ጊዳዳ ናችው። የሽግግር መንግስታቸው የአምባገነኑ የመንግስቱ ኃይለ ማርያም አስተዳደር እንደ ወደቀ አዲስ አበባን የተቆጣጠረው ኢአሓዴግ በሕዝብ ምርጫ ሳይሆን ብሔረሰቦችን መሰረት ባደረገ በጥቂት ግለሰቦች የሽግግር መንግሥቱ በመቋቋሙና በተለይም የአማራን ሕዝብ(የአማራን የፖለቲካ አስተሳሰብ) ያለው ፖርቲ ሳይወከል መቅረቱ አብዛኛውን ሕዝብና ምሁራንን በጣም አስቆጣ። የኢህአዴግ ደጋፊዎች በወቅቱ በአምባ ገነኑ ደርግ ስር ተጨቁኖ ለነበረው ድሃ ኢትዮጵያዊ የኢህአደግ ወደ ስልጣን መምጣት ሌላ አማራጭ ስላልነበር የኢሕአዴግን መንግስት ሕዝቡ ለመቀበል ስለ ተገደደ በጊዜው ኢህአዴግ ይህ ነው የተባለ ተቃውሞ አልገጠመውም። በአንጻሩ ከጅምሩ በትጥቅ ትግል ኢሕአዴግን ሲረዱ የነበሩ የአረብና የምዕራባውያን መንግስታት ከጎንህ አለን በማለት በሁለት እግሩ አንዲቆም አስችለውታል። ይሁን እንጂ እያደር ሲመጣ የአቶ መለሰ ዚናዊ መንግስት የታገለለትን ዓላማ ስቶ ዲሞክራሲን በማፈን የነጻ ፕሬስ አፈና በማካሄድና የብአዊ መብት ረገጣ ስላበዛ ብዙ የምዕራባዊያን ድጋፍና ከማጣቱም በላይ የብዙ ሺ ኢትዮጵያዊያን ለስደት ዳርጎአል። ሆኖም ዓለም አቀፉን ሽብርተኛ ለመታገል በሚል ሽንገላ ሱማሌን በመውረሩ ምክንያት በጆርጅ ቡሽ የምትመራ አሜሪካ ቀንደኛና ዋነኛ የኢህአዴግ ደጋፊ ሆና ቀርታለች። ቀጣዩ የአሜሪካ መሪ ባራክ ኦባማም የአገራቸውን ጥቅም ለማስጠበቅ ካላቸው ፍላጎት አልቃይዳንና አልሸባብ የተባሉ የአክራሪ እስላም ቡድኖችን እየታገልኩ ነው ላለው ኢሕአዴግን ድጋፋቸውን ቀጥለዋል። የኢህአዴግ ተቃዋሚዎች ምንም እንኳ በደርግ የግፍ አገዛዝ የተማረረው ኢትዮጵያዊ ሁሉ ኢህአዴግን ለመቀበልና አብሮ ለመስራት ወደ ኋላ ባይልም ውሎ ሲያድር ግን በኢህአዴግ የአገር ውስጥ ፖሊሲ መከፋቱ አልቀረም። የኦሮሞ ነጻነት ግንባር (ኦነግ) ብሎ ራሱን የስየመው ቡድን ከኢህአዴግ ጋር በመቃቃሩ ራሱን ከፓርላማውና ከካቢኔው አግልሎ ወደ ትጥቅ ትግሉ ተመለሰ። ጠ.ሚ. መለስ የኤርትራን የመገንጠል ጥያቄ ያለምንም ማንገራገር መፍቀዳቸው ብቻ ሳይሆን ሁሉም ብሔረሰብ እንዲገነጠል የሚያስችለውን አንቀጽ በሕገ መንግስታቸው በማካተታቸው በተለይ በምሁራን ዘንድ የከረረ ተቃውሞ አስነስቶባቸዋል። ሁሉም በክልሉ በቋንቋው ይማር የተሰኘው ፖሊሲያቸውም በብዙዎች ዘንድ ጥርጣሬና መከፋፈልን በመፍጠሩ በሀገርና ከሀገር ውጭ በተደጋጋሚ የተቃውሞ ሰልፎች ተካሂዶባቸዋል። በ1997 ዓ.ም. አጋማሽ ጠቅላላ ምርጫ ሲደረግ ከተለያዩ የፖለቲካ ህቡዕ ፓርቲዎች የተውጣጣ ቅንጅት የተሰኘ ጥምር የፖለቲካ ፓርቲ እንደ አንድ የፖለቲካ ድርጅት ተወዳደረ። በውጤቱም የዓለም ታዛቢዎች በተገኙበት በአዲስ አበባ ከተማ ከመቶ 97 እጁ መራጭ የተቃዋሚውን ፓርቲ ቅንጅትን መረጠ። በውጤቱ የተደናገጠው የአቶ መለስ መንግስት ለመጀመሪያ ጊዜ የአዲስ አበባን ፖሊስ በፌዴራል ቁጥጥር ስር አዞረ። የአዲስ አበባ ምክር ቤትንም በኦሮሚያ መስተዳደር ስር እንዲተዳደር አዲስ ድንጋጌ አወጣ። ይሁን እንጂ ብዙም ገለልተኛ ታዛቢ በሌለበት ከአዲስ አበባ ውጪ ኢሕአዴግ 90 በመቶ ማሸነፉ ስለታወጀ ተቃዋሚዎች አድልዎ ተደርጎብናልና ምርጫው እንደገና ይጣራ ብለው ለከፍተኛ ፍርድ ቤት የክስ ማመልከቻ በማስገባታቸው ማጣሪያ ተካሄደ። ተቃዎሚዎች በጠቅላላው የምርጫ ውጤት ባለመስማማታቸው ያሸነፉበትን የፓርላማ ወንበር ባለመቀበል የገዢው ፓርቲ በበላይነት ከተቆጣጠረው ፓርላማ ራሳቸውን አገለሉ። ሚሥስ አና ጎሜዝ የተባሉ የአውሮፓ ታዛቢ ቡድን መሪ ምርጫው አድልዎና ጫና እንደነበረበት ለዓለም ሕዝብ ምስክርነታቸውን ተናገሩ። አብዛኛዎቹ ታዛቢዎች (አፍሪካ ሕብረት አና የጂሚ ካርተርማእከል) ምርጫው በኢትዮጲያ ከተካሄዱ ምርጫዎች በጣም የተሻለ መሆኑን መሰከሩ። በሺ የሚቆጠሩ የቅንጅት ደጋፊዎች በዋና ዋና ከተማዎች በመውጣት ሰላማዊ ሰልፍ በቁጣ በሚገልጹበት ጊዜ ቁጥሩ በርካታ የሆነ ሕዝብ በፖሊስ በቀጥታ በተተኮሰ ጥይት ሕይወቱን አጥቶአል። የአቶ መለስ መንግስት አብዛኛዎችን በህዝብ የተመረጡ የቅንጅት ፓርቲ አባላትንና በሺህ የሚቆጠሩ አባላትን ባገር ክህደት አና መንግስትን ለመገልበጥ በመሞከር ከሰሳቸው። ሁለት ዓመት በፈጀ የፍርድ ሂደትም ፍርድ ቤቱ የቅንጅት መሪዎችን አገርን በመክዳት ወንጀል ጥፋተኛ ሆነው አገኛቸው። ይሁን እንጂ ሁሉም የ ቅንጅት መሪዎችና አብዛኛው ደጋፊ አባላት ጥፋታቸውን አምነው ይቅርታ በመጠየቃቸው ከእስር ነጻ ወጡ።

49168

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%A5%E1%8C%8D%E1%88%AD%20%E1%8A%B3%E1%88%B5%20%E1%88%88%E1%8B%88%E1%8B%B3%E1%8C%85%E1%8A%90%E1%89%B5

እግር ኳስ ለወዳጅነት

እግር ኳስ ለወዳጅነት በ የሚተገበር ዓመታዊ የአለምአቀፍ የልጆች ማህበራዊ ፕሮግራም ነው። የፕሮግራሙ ግብ በወጣቱ ትውልድ ላይ በእግር ኳስ በኩል የጤናማ አኗኗር አስፈላጊ እሴቶችን እና ፍላጎትን ማስረጽ ነው። በፕሮግራሙ መዋቅር ውስጥ ከተለያዩ አገሮች የመጡ ዕድሜያቸው 12 ዓመት የሆኑ የእግር ኳስ ተጫዋቾች በዓመታዊ የአለምአቀፍ ልጆች መድረክ፣ የ«እግር ኳስ ለወዳጅነት» አለም ዋንጫ፣ አለምአቀፍ የእግር ኳስ ቀን እና የጓደኝነት ላይ ይሳተፋሉ ። የ ዓለምአቀፍ ፕሮግራሙ አስተባባሪ (ሩሲያ) እግር ኳስ ለወዳጅነት 2013 የመጀመሪያው የአለምአቀፍ የልጆች የእግር ኳስ ለወዳጅነት መድረክ እ.ኤ.አ. ሜይ 25፣ 2013 ለንደን ውስጥ ። ከ8 አገሮች የመጡ 670 ልጆች ተሳትፈውበታል፦ ከቡልጋሪያ፣ ታላቋ ብሪታኒያ፣ ሃንጋሪ፣ ጀርመን፣ ግሪክ፣ ሩሲያ፣ ሰርቢያ እና ስሎቬኒያ ። ሩሲያ በ2018 ዓ.ም. ላይ የፊፋ አለም ዋንጫ ግጥሚያዎችን ከሚያስተናግዱ 11 የሩሲያ ከተማዎች በተውጣጡ 11 የእግር ኳስ ቡድኖች ተወክላ ነበር። እንዲሁም የዜኒት፣ ቼልሲ፣ ሻልክ 04፣ ክርቨና ዝቨዝዳ ክለቦች የሕጻናት ቡድኖች፤ የ የልጆች ስፖርት ቀን አሸናፊዎች፤ እና አሸናፊዎች የእርሱ ፌስቲቫል አሸናፊዎችም በመድረኩ ላይ ተሳትፈዋል። በመድረኩ ጊዜ ልጆቹ ከሌሎች አገሮች ከመጡ አቻዎቻቸው እና ታዋቂ የእግር ኳስ ተጫዋቾች ጋር ተወያይተዋል፣ እና እንዲሁም በዌምብሌይ ስቴዲዮም 2012/2013 ላይ ሻምፒዮንሽ ሊግ ፍጻሜን ተከታትለዋል። የመድረኩ ውጤት ልጆቹ የሚከተሉት የፕሮግራሙ ስምንት እሴቶችን ቀምረው ያስቀመጡበት ክፍት ደብዳቤ ነው፦ ወዳጅነት፣ እኩልነት፣ ፍትሕ፣ ጤና፣ ሠላም፣ ታማኝነት፣ ድል እና ባህሎች። በኋላ ላይ ደብዳቤው ወደ የዩዌፋ፣ ፊፋ እና አይኦሲ መሪዎች ተልኳል]። ሴፕቴምበር 2013 ላይ ከቭላዲሚር ፑቲን እና በተደረገ ስብሰባ ላይ ሴፕ ብላተር ደብዳቤውን መቀበላቸውንና እግር ኳስ ለወዳጅነትን ለመደገፍ ዝግጁ መሆናቸውን ገልጸዋል። እግር ኳስ ለወዳጅነት 2014 የእግር ኳስ ለወዳጅነት ፕሮግራሙ ሁለተኛ ምዕራፍ እ.እ.አ. ሜይ 23-25፣ 2014 ዓ.ም. ላይ በሊዝበን ላይ የተካሄደ ሲሆን ከ16 አገሮች የመጡ 450 ታዳጊዎችን ያቀፈ ነበር፦ ቤላሩስ፣ ቡልጋሪያ፣ ታላቋ ብሪታኒያ፣ ሃንጋሪ፣ ጀርመን፣ ጣልያን፣ ኔዘርላንድስ፣ ፖላንድ፣ ፖርቱጋል፣ ሩሲያ፣ ሰርቢያ፣ ስሎቬኒያ፣ ቱርክ፣ ዩክሬን፣ ፈረንሳይ እና ክሮሽያ። ወጣቶቹ የእግር ኳስ ተጫዋቾች በአለምአቀፉ የእግር ኳስ ለወዳጅነት መድረክ ላይ ተሳትፈዋል፣ በጎዳና እግር ኳስ ላይ ተሳትፈዋል፣ እና 2013/2014 ላይ የዩዌፋ ሻምፒዮና ሊግ ፍጻሜን ተከታትለዋል ። የ2014 የአለምአቀፍ ጎዳና እግር ኳስ ውድድሩ አሸናፊ ቤንፊካ ታዳጊ ቡድን (ፖርቱጋል) ነው። የፕሮግራሙ ሁለተኛ ምዕራፍ ውጤት የእግር ኳስ ለወዳጅነት ንቅናቄ መሪ ምርጫ ነው። የተመረጠው የፖርቱጋሉ ፌሊፕ ሷሬዝ ነበር ። ጁን 2014 ላይ እንደ የንቅናቄው መሪ ዩሪ አንድሬየቪች ሞሮዞቭን ለመዘከር ዘጠነኛውን የአለምአቀፍ ወጣት እግር ኳስ ውድድርን ጎብኝቶ ነበር። እግር ኳስ ለወዳጅነት 2015 የአለምአቀፍ ማህበራዊ ፕሮግራሙ እግር ኳስ ለወዳጅነት ሶስተኛ ምዕራፍ ጁን 2015 በበርሊን ላይ ነው የተካሄደው። ከእስያ አህጉር የመጡ ወጣት ተሳታፊዎች – ከጃፓን፣ ቻይና እና ካዛክስታን የመጡ የልጆች እግር ኳስ ቡድኖች – ለመጀመሪያ ጊዜ በፕሮግራሙ ላይ ተሳትፈዋል። በጠቅላላ ከ24 አገሮች የመጡ የ24 እግር ኳስ ክለቦች ታዳጊ ቡድኖች በሶስተኛው ምዕራፍ ላይ ተሳትርፈዋል። ወጣት ተጫዋቾቹ ከሌሎች አገሮች ከመጡ አቻዎቻቸው እና የዓለም እግር ኳስ ኮከቦች፣ የፕሮግራሙ አለምአቀፍ አምባሳደር ፍራንዝ ቤከንባወር ጨምሮ፣ ጋር ተወያይተዋል፣ እንዲሁም የታዳጊ ቡድኖች አለምአቀፍ የጎዳና እግር ኳስ ውድድር ላይም ተሳትፈዋል። የ2015 አለምአቀፍ የጎዳና እግር ኳስ ውድድር አሸናፊ የራፒድ አነስተኛ ቡድን (ኦስትሪያ) ነው። የሶስተኛው የእግር ኳስ ለወዳጅነት ፕሮግራም ምዕራፍ ክስተቶች ከቀዳሚ የዓለም መገናኛ ብዙሃን በመጡ 200 አካባቢ ጋዜጠኛዎችና እንዲሁም ከአውሮፓ እና ከእስያ በመጡ የአለምአቀፍ የልጆች ፕሬስ ማዕከል አባል በሆኑ 24 ወጣት ሪፖርተሮች ተሸፍነዋል። የ2015 ዋናው ክስተት የዘጠኝ እሴቶች ዋንጫ ሽልማት ነበር፣ የተሸለመውም የባርሴሎና እግር ኳስ ክለብ (ስፔን) ነበር። አሸናፊው የተመረጠው በመድረኩ ዋዜማ ላይ በሁሉም 24 ተሳታፊ አገሮች ውስጥ በነበረው አለምአቀፍ ድምጽ አሰጣጥ ላይ በተሳተፉ ልጆች ነው። በመድረኩ መጨረሻ ላይ ሁሉም ተሳታፊዎች በወጉ መሠረት የ2014/2015 ሻምፒዮና ሊግ ፍጻሜውን በበርሊን ውስጥ ባለው የኦሊምፒክ ስታዲየም ላይ ተከታትለዋል ። እግር ኳስ ለወዳጅነት 2016 በ 2016 ለጓደኝነት የሚጀምሩ ዓለማቀፍ የልጆች ማህበራዊ መርሃ ግብር በኦንላይን አብሮ መሆን ተጫን ጉባኤ እንደ አንድ ክፍል ተሰጥቶ ነበር መጋቢት 24 ሙኒክ ውስጥ ተካሂዷል ተካሂዷል የአለምአቀፍ አምባሳደር የተሳተፈበት። በፕሮግራሙ አራተኛ ምዕራፍ ላይ ከአዘርባይጃን፣8 አዲሱ ወጣት ቡድን አልጄሪያ፣ አርሜኒያ፣ አርጀንቲና፣ ብራዚል፣ ቪዬትናም፣ ኪርጊዝታን እና ሶርያ ተቀላቅለውበታል፣ ስለዚህ ጠቅላላው የተሳታፊ አገሮች ብዛት 32 ላይ ደረሰ። እ.ኤ.አ. ኤፕሪል 5፣ 2016 ዓ.ም. ላይ ልዩ የሆነው የዘጠኝ እሴቶች ዋንጫ ምርጫ ተጀመረ ። በመላው ዓለም ያሉ አድናቂዎች አሸናፊውን መምረጥ ላይ ተሳትፈዋል፣ ነገር ግን የመጨረሻው ውሳኔ የተሰጠው የእግር ኳስ ለወዳጅነት ፕሮግራም ተሳታፊዎች ባካሄዱት ምርጫ ነው። ዋንጫው ያሸነፈው የባየርን እግር ኳስ ክለብ (ሙኒክ) ነው። የእግር ኳስ ለወዳጅነት ተሳታፊዎች ክለቡ ልዩ ፍላጎቶች ያላቸው ልጆችን ለመደገፍ ያደረጋቸው እንቅስቃሴዎችንና እንዲሁም በተለያዩ አገሮች ውስጥ ላሉ ልጆች ሕክምና ማቅረብና እርዳታ የሚያስፈልጋቸውን ልጆች ለመርዳት ያደረጋቸው ጅማሮዎችን አውስተዋል። አራተኛው የአለምአቀፍ ልጆች መድረክ እግር ኳስ ለወዳጅነት እና የልጆቹ አለምአቀፍ የጎዳና እግር ኳስ ውድድር የፍጻሜ ጨዋታ እ.ኤ.አ. ሜይ 27-28፣ 2016 ዓ.ም. በሚላን ውስጥ ተካሂዷል። የውድድሩ አሸናፊ የስሎቬኒያው የማሪቦር ቡድን ነው። በመድረኩ መጨረሻ ላይ ተሳታፊዎቹ በወጉ መሠረት የዩዌፋ ሻምፒዮና ሊግ ፍጻሜውን ተከታትለዋል ። የመድረኩ ክስተቶች ከቀደምት መገናኛ ብዙሃን በመጡ 200 ጋዜጠኛዎችና እንዲሁም ከተሳታፊ አገሮች በመጡ ወጣት ጋዜጠኛዎችን ባካተተው የልጆች አለምአቀፍ ፕሬስ ማዕከል ተሸፍኗል። ከሶርያ ክለብ አልዋህዳ የመጡ ወጣት የእግር ኳስ ተጫዋቾች በአራተኛው የእግር ኳስ ለወዳጅነት ምዕራፍ ላይ ተካፍለው ነበር፣ ይህም ከዚህ በፊት ያልተደረገ ነው። የሶርያው ቡድን ከፕሮግራሙ ተሳታፊዎች ውስጥ መካተቱ እና የሶርያ ልጆች በሚላን ውስጥ የነበሩ ክስተቶችን መጎብኘታቸው በአገሪቷ ውስጥ የነገሰውን ሰብዓዊ ቀውስ መወጫ አንድ አስፈላጊ እርምጃ ነበር። የአለምአቀፍ ቴሌቪዥን ጣቢያው ራሽያ ቱዴይ የአረብኛው የስፖርት እትም ቦርዱ በሶርያ እግር ኳስ ፌዴሬሽን ድጋፍ ልጆቹ በፕሮጀክቱ ላይ መሳተፋቸውን የሚያሳይ «ሶስት ቀናት ያለጦርነት» () የሚል ጥናታዊ ፊልም ሰርቷል። እ.ኤ.አ. በሴፕቴምበር 14፣ 2016 ዓ.ም. ላይ ከ7,000 በላይ ሰዎች ፊልሙን በደማስቆ ላይ ሲመረቅ ተመልክተውታል። እግር ኳስ ለወዳጅነት 2017 በ2017 የአለምአቀፍ ልጆች ማህበራዊ ፕሮጀክቱ እግር ኳስ ለወዳጅነት የተዘጋጀው በሴንት ፒተርስበርግ (ሩሲያ) ሲሆን የመጨረሻዎቹ ክስተቶች ከጁን 26 እስከ ጁላይ 3 ድረስ እዚሁ የተካሄዱ ናቸው። 2017 ላይ የተሳታፊ አገሮች ብዛት ከ32 ወደ 64 አድጓል። ለመጀመሪያ ጊዜ የእግር ኳስ ለወዳጅነት ፕሮግራሙ ከሜክሲኮ እና ከአሜሪካ የመጡ ልጆች ተከታትለውታል። በዚህም ፕሮጀክቱ የአራት አህጉራት — አፍሪካ፣ ዩሬዥያ፣ ሰሜን አሜሪካ እና ደቡብ አሜሪካ — ወጣት ተጫዋቾችን አገናኝቶ አንድ አድርጓቸዋል። በአምስተኛው ምዕራፍ ላይ ፕሮግራሙ በአዲስ ጽንሰ-ሐሳብ መሠረት ነው የተተገበረው፦ ከእያንዳንዱ አገር አንድ ወጣት ተጫዋች አገሩ/ሯን እንዲወክሉ ተመርጠዋል። አካል ጉዳት ያላቸው ጨምሮ ልጆቹ 12 ዓመት በሆናቸው ወንድ እና ሴት ልጆች በተመሠረቱ አለምአቀፍ የወዳጅነት ቡድኖች ላይ አንድነት አሳይተዋል። በተደረገ ግልጽ የዕጣ ስነ-ስርዓት የቡድኖቹ የአገር ጥንቅር እና የተሳታፊ አገሮች ተወካዮች የጨዋታ ቦታዎች ተወስኗል። ዕጣው በበይነመረብ ጉባዔ ሁነታ ላይ ነው የተካሄደው። ስምንቱ የወዳጅነት ቡድኖችን የመሩት ወጣት አሰልጣኞች ናቸው፦ (ስሎቬኒያ)፣ ስቴፋን ማክሲሞቪች (ሰርቢያ)፣ ብራንደን ሻባኒ (ታላቋ ብሪታኒያ)፣ ቻርሊ ሱዊ (ቻይና)፣ (ሩሲያ)፣ ቦግዳን ክሮለቨትስኪ (ሩሲያ)፣ አንቶን ኢቫኖቭ (ሩሲያ)፣ (ኔዘርላንድስ)። የእግር ኳስ ለወዳጅነት አለምአቀፍ ፕሬስ ማዕከል ተወካይየሆኑት ሊሊያ ማትሱሞቶ (ጃፓን) እንዲሁም በዕጣው ስነ-ስርዓቱ ላይም ተካፍለዋል። የእግር ኳስ ለወዳጅነት 2017 አለም ዋንጫ አሸናፊ «ብርቱካናማ» ቡድኑ ነበር፣ ይህም ከዘጠኝ አገሮች ወጣት አሰልጣኝ እና ወጣት እግር ኳስ ተጫዋቾችን ያካተተ ነበር፦ (ስሎቬኒያ)፣ ሆንግ ጁን ማርቪን ቱ (ሲንጋፖር)፣ ፖል ፑዊግ ኢ ሞንታና (ስፔን)፣ ጋብሪየል ሜንዶዛ (ቦሊቪያ)፣ ራቫን ካዚሞቭ (አዘርባይጃን)፣ ክሪሲሚር ስታኒሚሮቭ (ቡልጋሪያ)፣ ኢቫን አጉስቲን ካስኮ (አርጀንቲና)፣ ሮማን ሆራክ (ቼክ ሪፐብሊክ)፣ ሃምዛህ ዩሱፍ ኑሪ አልሃቫት (ሊብያ)። ቁልፍ የሰብዓዊ እሴቶች በወጣቱ ትውልድ ላይ እንዲሰርጽ ጥሪ ያቀረቡ ቪክቶር ዙብኮቭ (የ ዳይሬክተሮች ቦርድ ሊቀ-መንበር)፣ ፋትማ ሳሙራ (የፊፋ ዋና ሴክረተሪ)፣ ፊሊፕ ለ ፍሎክ (የፊፋ ዋና የንግድ ዳይሬክተር)፣ ጂዩሊዮ ባፕቲሳ (የብራዚል እግር ኳስ ተጫዋች)፣ ኢቫን ዛሞራኖ (የቺሊ አጥቂ)፣ አሌክሳንደር ከርዛኮቭ (የሩሲያ እግር ኳስ ተጫዋች) እና ሌሎች እንግዳዎች የአለምአቀፍ ልጆች መድረኩን እግር ኳስ ለወዳጅነት ተከታትለውታል። 2017 ላይ ፕሮጀክቱ ከ600,000 በላይ ሰዎችን አንድ ላይ ያሰባሰበ ሲሆን ከ64 አገሮች የተውጣጡ ከ1,000 በላይ ልጆችና አዋቂዎች የመጨረሻዎቹን ክስተቶች በሴንት ፒተርስበርግ ላይ ተከታትለዋል። እግር ኳስ ለወዳጅነት 2018 2018 ላይ ስድስተኛው የእግር ኳስ ለወዳጅነት ፕሮግራሙ በሩሲያ ውስጥ ከፌብሩዋሪ 15 እስከ ጁን 15 እንዲካሄድ ተወስኗል። የፕሮግራሙ ተሳታፊዎች 211 አገሮችን እና የዓለም ክፍሎችን የሚወክሉ ወጣት እግር ኳስ ተጫዋቾችን እና ጋዜጠኛዎችን ያካትታል። የ2018 ፕሮግራሙ ኦፊሴላዊ ጅምር በአየር ላይ በግልጽ የእግር ኳስ ለወዳጅነት ዕጣ የተሰጠ ሲሆን በውጤቶቹ መሠረት 32 የአለምአቀፍ እግር ኳስ ቡድኖች – የወዳጅነት ቡድኖች – ተመስርተዋል። አዲሱ የእግር ኳስ ለወዳጅነት ፕሮግራም ክፍል የአካባቢ ጥበቃ ተልዕኮ ነው – 2018 ላይ የአለምአቀፍ እግር ኳስ ወዳጅነት ቡድኖች በብርቅዬ እና አደጋ ላይ ያሉ የእንስሳት ዝርያዎች ነው የተሰየሙት፦ በ2018 ዓ.ም. የተፈጥሮ ጥበቃ ተልእኮ መሠረት የሚል መጠሪያ የተሰጠው የዓለም ማህበረሰብ በመጥፋት ላይ የሚገኙ እንሠሣትን ለማዳን የተጀመረውን እንቅስቃሴ እንዲደግፍ ጥሪ አቅርበዋል። የሩሲያ የዓሜሪካ የኔፓልና የታላቋ ብሪታኒያ የእንሠሣት ጥበቃ ክልሎች በእንቅስቃሴው ላይ ተካፋዮች ሆነዋል። ሞስኮ ውስጥ በተደረገው የእግር ኳስ ለወዳጅነት የመዝጊያ ሥነ ሥርዓት ላይ ወቅት ተካፋዮቹ በተፈጥሮ ጋዝ የሚንቀሳቀሱ በኤኮ ወዳጅ አውቶቡሶች ተጉዘዋል። በ2018 ውስጥ በእግር ኳስ ለወዳጅነት ፕሮግራም ውስጥ የሚሳተፉ አገሮች እና ክልሎች፦ 1. የአውስትራሊያ ኮመንዌልዝ 2. የኦስትሪያ ሪፐብሊክ 3. የአዘርባይጃን ሪፐብሊክ 4. የአልጄሪያ ሕዝብ ዴሞክራሲያዊ ሪፐብሊክ 5. ዩናይትድ ስቴትስ ቨርጂን ደሴቶች 6. የአሜሪካ ሳሞአ 7. አንጉላ 8. አንቲጓ እና ባርቡዳ 9. የግብጽ አረብ ሪፐብሊክ 10. አርጀንቲና ሪፐብሊክ 11. አሩባ 12. ባርቤዶስ 13. ቤሊዝ 14. የቤርሙዳ ደሴቶች 15. የቬነዝዌላ ቦሊቫሪያዊ ሪፐብሊክ 16. ቦስኒያ እና ሄርዘጎቪና 17. የብሪታኒያ ቨርጂን ደሴቶች 18. ቡርኪና ፋሶ 19. የሉክዘምበርግ ታላቅ ግዛት 20. ሃንጋሪ 21. የኡራጓይ ኦሪየንታል ሪፐብሊክ 22. ጋቦን ሪፐብሊክ 23. የጊኒ ሪፐብሊክ 24. ጂብራልታር 25. ብሩነይ ዳሩሳላም 26. እስራኤል 27. ኳታር 28. ኩዌት 29. ሊብያ 30. ፍልስጥኤም 31. ግረናዳ 32. ግሪክ 33. ጂዮርጂያ 34. የቲሞር-ሌስተ ዲሞክራሲያዊ ሪፐብሊክ 35. የኮንጎ ዲምክራሲያዊ ሪፐብሊክ 36. የሳኦ ቶሜ እና ፕሪንሲፕ ዲሞክራሲያዊ ሪፐብሊክ 37. የሽሪላንካ ዲሞክራሲያዊ ሶሻሊስት ሪፐብሊክ 38. የዶሚኒካ ሪፐብሊክ 39. ዮርዳኖስ 40. የአፍጋኒስታን እስላማዊ ሪፐብሊክ 41. የኢራን እስላማዊ ሪፐብሊክ 42. የማውሪታኒያ እስላማዊ ሪፐብሊክ 43. የጣልያን ሪፐብሊክ 44. የየመን ሪፐብሊክ 45. የካይማን ደሴቶች 46. ካናዳ 47. የቻይና ሕዝባዊ ሪፐብሊክ 48. የቻይና ታይፔይ (ታይዋን) 49. አንዶራ 50. ሊችተንስታይን 51. የጉያና ትብብራዊ ሪፐብሊክ 52. የኮሪያ ዲሞክራሲያዊ ሕዝባዊ ሪፐብሊክ 53. ባህሬን መንግሥት 54. ቤልጂየም መንግሥት 55. ቡታን መንግሥት 56. ዴንማርክ መንግሥት 57. ስፔንመንግሥት 58. ካምቦዲያመንግሥት 59. ሌሶቶ መንግሥት 60. ሞሮኮ መንግሥት 61. ኔዘርላንድስ መንግሥት 62. ኖርዌይ መንግሥት 63. ሳውዲ አረቢያመንግሥት 64. ስዋዚላንድመንግሥት 65. ታይላንድ መንግሥት 66. ቶንጋ መንግሥት 67. ስዊድንመንግሥት 68. ኪርጊዝ ሪፐብሊክ 70. የላዎ ሕዝብ ዲሞክራሲያዊ ሪፐብሊክ 71. የላትቪያ ሪፐብሊክ 72. የሊባኖስ ሪፐብሊክ 73. የሊቱዌኒያ ሪፐብሊክ 74. ማሌይዥያ 75. የማልዲቭስ ሪፐብሊክ 76. ሜክሲኮ 77. ቦሊቪያ 78. ሞንጎሊያ 79. ሞንትሴራት 80. የባንግላዴሽ ሕዝብ ሪፐብሊክ 81. የፓፑዋ ኒው ጊኒ ነጻ ግዛት 82. የሳሞአ ነጻ ግዛት 83. ኒው ዚላንድ 84. ኒው ካሌዶኒያ 85. ታንዛኒያ 86. የተባበሩት አረብ ኢመሬቶች 87. የኩክ ደሴቶች 88. የቱርክ እና ካይኮስ ደሴቶች 89. የአልባኒያ ሪፐብሊክ 90. የአንጎላ ሪፐብሊክ 91. የአርሜኒያ ሪፐብሊክ 92. የቤላሩስ ሪፐብሊክ 93. የቤኒን ሪፐብሊክ 94. የቡልጋሪያ ሪፐብሊክ 95. የቦትስዋና ሪፐብሊክ 96. የቡሩንዲ ሪፐብሊክ 97. የቫኗቱ ሪፐብሊክ 98. የሃይቲ ሪፐብሊክ 99. የጋምቢያ ሪፐብሊክ 100. የጋና ሪፐብሊክ 101. የጓቴማላ ሪፐብሊክ 102. የጊኒ-ቢሳው ሪፐብሊክ 103. የሆንዱራስ ሪፐብሊክ 104. የጅቡቲ ሪፐብሊክ 105. የዛምቢያ ሪፐብሊክ 106. የዚምባብዌ ሪፐብሊክ 107. የህንድ ሪፐብሊክ 108. የኢንዶኔዥያ ሪፐብሊክ 109. የኢራቅ ሪፐብሊክ 110. የአየርላንድ ሪፐብሊክ 111. የአይስላንድ ሪፐብሊክ 112. የካዛክስታን ሪፐብሊክ 113. የኬንያ ሪፐብሊክ 114. የቆጵሮስ ሪፐብሊክ 115. የኮሎምቢያ ሪፐብሊክ 116. የኮንጎ ሪፐብሊክ 117. የኮሪያ ሪፐብሊክ 118. የኮሶቮ ሪፐብሊክ 119. የኮስታ ሪካ ሪፐብሊክ 120. የኮት ዲቯር ሪፐብሊክ 121. የኩባ ሪፐብሊክ 122. የላይቤሪያ ሪፐብሊክ 123. የማውሪሸስ ሪፐብሊክ 124. የማዳጋስካር ሪፐብሊክ 125. የመቄዶንያ ሪፐብሊክ 126. የማላዊ ሪፐብሊክ 127. የማሊ ሪፐብሊክ 128. የማልታ ሪፐብሊክ 129. የሞዛምቢክ ሪፐብሊክ 130. የሞልዶቫ ሪፐብሊክ 131. የናሚቢያ ሪፐብሊክ 132. የኒጀር ሪፐብሊክ 133. የኒካራጓ ሪፐብሊክ 134. የኬፕ ቨርዴ ሪፐብሊክ 135. የፓኪስታን እስላማዊ ሪፐብሊክ 136. የፓናማ ሪፐብሊክ 137. የፓራጓይ ሪፐብሊክ 138. የፔሩ ሪፐብሊክ 139. የፖላንድ ሪፐብሊክ 140. የፖርቱጋል ሪፐብሊክ 141. የርዋንዳ ሪፐብሊክ 142. የሳን ማሪኖ ሪፐብሊክ 143. የሲሸልስ ሪፐብሊክ 144. የሴነጋል ሪፐብሊክ 145. የሰርቢያ ሪፐብሊክ 146. የሲንጋፖር ሪፐብሊክ 147. የስሎቬኒያ ሪፐብሊክ 148. የሚያንማር ህብረት ሪፐብሊክ 149. የሱዳን ሪፐብሊክ 150. የሱሪናም ሪፐብሊክ 151. የሴራ ሊዮን ሪፐብሊክ 152. የታጂኪስታን ሪፐብሊክ 153. የትሪኒዳድ እና ቶቤጎ ሪፐብሊክ 154. የቱርክሜኒስታን ሪፐብሊክ 155. የኡጋንዳ ሪፐብሊክ 156. የኡዝቤኪስታን ሪፐብሊክ 157. የፊጂ ሪፐብሊክ 158. የፊሊፒንስ ሪፐብሊክ 159. የክሮሽያ ሪፐብሊክ 160. የቻድ ሪፐብሊክ 161. የሞንተኔግሮ ሪፐብሊክ 162. የቺሊ ሪፐብሊክ 163. የኢኳዶር ሪፐብሊክ 164. የኢኳቶሪያል ጊኒ ሪፐብሊክ 165. የኤል ሳልቫዶር ሪፐብሊክ 166. የደቡብ ሱዳን ሪፐብሊክ 167. የካሜሮን ሪፐብሊክ 168. የሩሲያ ፌደሬሽን 169. ሮማኒያ 170. የሕዝባዊ ሪፐብሊክ ቻይና የሆንግ ኮንግ ልዩ አስተዳደራዊ ክልል 171. የፖርቶ ሪኮ ነጻ ተጓዳኝ ግዛት 172. ሰሜናዊ አየርላንድ 173. ሴንት ቪንሰንት እና ግረናዲንስ 174. ሴንት ሉሲያ 175. የሶርያ አረብ ሪፐብሊክ 176. የስሎቫክ ሪፐብሊክ 177. የባሃማስ የጋራ ብልጽግና 178. የዶሚኒካ የጋራ ብልጽግና 179. የታላቋ ብሪታኒያ እና የሰሜናዊ አየርላንድ የተባበረ ንጉሳዊ ግዛት 180. አሜሪካ 181. የሰለሞን ደሴቶች 182. የቪዬትናም ሶሻሊስት ሪፐብሊክ 183. የኮሞሮስ ህብረት 184. የሕዝባዊ ሪፐብሊክ ቻይና የማካዎ ልዩ አስተዳደራዊ ክልል 185. የኦማን ሱልታኔት 186. ታሂቲ 187. የጓም ግዛት 188. የቶጎ ሪፐብሊክ 189. የቱኒዚያ ሪፐብሊክ 190. የቱርክ ሪፐብሊክ 191. ዩክሬን 192. ዌልስ 193. የፋሮዌ ደሴቶች 194. የኔፓል ፌዴራል ዲሞክራሲያዊ ሪፐብሊክ 195. የኢትዮጵያ ፌዴራላዊ ዲሞክራሲያዊ ሪፐብሊክ 196. የብራዚል ፌዴራላዊ ሪፐብሊክ 197. የጀርመን ፌዴራላዊ ሪፐብሊክ 198. የናይጄሪያ ፌዴራላዊ ሪፐብሊክ 199. የሶማልያ ፌዴራላዊ ሪፐብሊክ 200. የሴንት ኪትስ እና ኔቪስ ፌዴሬሽን 201. የፊንላንድ ሪፐብሊክ 202. የፈረንሳይ ሪፐብሊክ 203. የመካከለኛ አፍሪካ ሪፐብሊክ 204. የቼክ ሪፐብሊክ 205. የስዊስ ኮንፌዴሬሽን 206. ስኮትላንድ 207. ኤርትራ 208. የኤስቶኒያ ሪፐብሊክ 209. የደቡብ አፍሪካ ሪፐብሊክ 210. ጃማይካ 211. ጃፓን በ2018 ዓ.ም. በተደረገው የዓለም አቀፍ «የእግር ኳስ ለወዳጅነት» ሻምፒዮና ላይ 32 የዓለም አቀፍ ቡድኖች «የእግር ኳስ ለወዳጅነት» ቡድኖችተካፋይሆነዋል። የፍጻሜው ውድድር ዘጋቢም ሶሪያዊው ወጣት ዘጋቢ ያዝን ጣኃ ነበር። የፍጻሜው ውድድርም ዋና ዳኛም ወጣቱ ሩሲያዊው ቦግዳን ባታሊን ነበር። የ2018 «የእግር ኳስ ለወዳጅነት» ውድድር አሸናፊም «የሺምፓንዜ» ቡድን ሲኾን ተጫዋቾቹም ከዶሚኒካ ከሴንት ኪትስና ኔቪስ ማላዊ ኮሎምቢያ ቤኒንና ዴሞክራቲክ ሪፓብሊክ ኮንጎ የተውጣጡ ነበሩ። የቡድኑም አልጣኝ ከሣራንስክ (ሩሲያ የመጣው ተሣታፊ ቭላዲስላቭ ፐሊኮቭ ነበር። የስድስተኛው «የእግር ኳስ ለወዳጅነት» የመዝጊያ ሥነ ሥርዓት የህፃናት ጉባኤ ሰኔ 13 ቀን «በሞስ አኳረም» የውቂያኖስና የሥነ ተፈጥሮ ምርምር ማእከል ነበር። በሥነ ሥርዓቱም ላይ ቪክተር ዙብኮቭ (የጋዝፕሮም ሕዝባዊ አክሲዮን ማህበር የዲሬክተሮች ምክር ቤት ሊቀ መበር) ኦልጋ ገለዴትስ የሩሲያ ፌዴሬሽን መንግሥት ምክትል ጠቅላይ ሚኒስትር ኢከር ካሲሊ ስታዋቂው የእስፓኝ የእግር ኳስ ተጫዋችና የብሔራዊ ቡድን ካፒቴን አሌክሳንድር ከርዣኮቭ የሩሲያ የእግር ኳስ ተጫዋችና የወጣቶች ብሔራዊ ቡድን አሰልጣኝና የ54 ሀገሮች አምባሰደሮችና ሌሎች እንግዶች ተገኝተዋል። በመዝጊያ ሥነ ሥርአቱም ላይ የስድስተኛው ዙር ምርጥ ወጣት የእግር ኳስ ተጫዋቾች ሽልማት አግኝተዋል። ዴኦ ካሌንጋ ምቬንዜ ከዴሞክራቲክ ሪፓብሊክ ኮንጎ (ምርጥ አጥቂ) ያሚሩ ኦኡሩ ከቤኒን (ምርጥ በረኛ) ጉስታቮ ሰንትራ ሮቻ ከብራዚል (እጅግ ጠቃሚ ተጫዋች) በመኾን ልዩ ተሸላሚዎች ሆነዋል። የ2018 ዓ. ም. «የእግር ኳስ ለወዳጅነት» ምርጥ ወጣት ጋዜኛ አሩባዊቷ ሼይካሊ አሰንሲዮን በብሎጓ አማካይነት ወጣት የኦኪያኒያ ነዋሪዎች ለስነተፈጥሮ ልዩ ትኩረት እንዲሰጡ አሳስባለች። በሥነ ሥርአቱም ላይ የቀዳሚው «የእግር ኳስ ለወዳጅነት» ዙር ተካፋይ የነበረችው የህንዳዊቷ የአናኒ ካምቦጅ መጽሐፍ ተመርቋል። በ2017 ዓ. ም. አምስተኛው «የእግር ኳስ ለወዳጅነት» ውድድር ከተጠናቀ በኋላ አናኒ እንደ ወጣት ጋዜጠኛ በውድድሩ ወቅት ያገኘችውን ልምድ የሚዘግብ «ጉዞዬ ከሞሃይ እስከ ቅዱስ ፒተርቡርግ» የሚል መጽሐፍ ለአንባቢያን አቅርባለች። በመጽሐፉም ውስጥ ለዓለም መለወጥ እገዛ የሚያደርጉ ዘጠኝ እሴቶችን አስቀምጣለች። ሰኔ 14 ቀን «የእግር ኳስ ለወዳጅነት» ዓለም አቀፍ የልጆች ጉባኤ ከተጠናቀቀ በኋላ ወጣት የእግር ኳስ ተጫዋቾችና ጋዜጠኞች በዓለም አቀፍ የእግር ኳስ ማህበር (ፊፋ) በ 2018 ዓ. ም. በሞስኮ ከተማ በተዘጋጀው የዓለም የእግር ኳስ ሻምፒዮና መክፈቻ ሥነ ሥርት ላይ ተካፍዋል። ሰኔ 14 ቀን «የእግር ኳስ ለወዳጅነት» ዓለም አቀፍ የልጆች ጉባኤ ከተጠናቀቀ በኋላ ወጣት የእግር ኳስ ተጫዋቾችና ጋዜጠኞች በዓለም አቀፍ የእግር ኳስ ማህበር (ፊፋ) በ 2018 ዓ. ም. በሞስኮ ከተማ በተዘጋጀው የዓለም የእግር ኳስ ሻምፒዮና መክፈቻ ሥነ ሥርት ላይ ተካፍዋል። ልጆቹም በሉዥኒኪይ ስታዲየም በመክፈቻው ሥነ ሥርአት ላይ ተካፋይ የኾኑትን የ211 ሀገሮችን የሰንደቅ ዓላማዎች በታላቅ ክብር ሰቅለዋል። ከዚያም በሩሲያሲያና በሳኡዲ አረቢያ ብሔራዊ ቡድኖች መካከል የተደረገውን የመክፈቻ ጨዋታ ተመልክተዋል። በመክፈቻው ሥነ ሥርአት ላይ የተገኙት ፕሬዝደንት ቭላዲሚር ፑቲን የሩሲያሲያውን ወጣት «የእግር ኳስ ለወዳጅነት» አምባሳደር አልበርት ዚናቶቭን ወደ መንበራቸው በመጋበዝ የመክፈቻ ውድድሩን ተመልክተዋል። ወጣቱ አምባሳደርም ከብራዚላዊው የዓለም የእግር ኳስ ሻምፒዮን ሮቤርቶ ካርሎስና ከእስፓኙ የእግር ኳስ ተጫዋች ከኢከር ካሲሊያስ ጋር ሀሣብ ተለዋውጧል። በፍጻሜ ሥነ ሥርአቶች ላይም ከ211 ሀገሮች የተውጣጡ ከ1500 በላይ ልጆች ተካፍለዋል። በጠቅላላው በስድስተኛው ዓለም አቀፍ «የእግር ኳስ ለወዳጅነት» በተለያዩ የዓለም ክፍሎች በተደረጉት ከ180 በላይ ዝግጅቶች ላይ ከ240 ሺ በላይ ልጆች ተካፋይ ኾነዋል። የ2018 ዓ.ም ፕሮጀክቱም በከፍተኛ የሩሲያ ባለሥልጣናት በኩል ድጋፍ አግኝቷል። በዝግጅቱ መክፈቻ ሥነ ሥርአት ላይ የሩሲያ ምክትል ጠቅላይ ሚኒስትር ኦልጋ ገለዴትስ የፕሬዝደንት ቭላዲሚር ፑቲንን የመልካም ምኞት መግለጪያ አንብበዋል። የሩሲያ ጠቅላይ ሚኒስትር ድሚትሪ ሜድቬደቭም በበኩላቸው ለስድስተኛው የዓለም አቀፍ «የእግር ኳስ ለወዳጅነት» ተሳታፊዎችና እንግዶች የመልካም ምኞት ቴሌግራም አስተላልፈዋል። የሩሲያ የውጭ ጉዳይ ሚኒስቴር አፈ ቀላጤ ማሪያ ዛኃሮቫ ግንቦት 23 ቀን ባደረገችው አጭር መግለጪያ የዓለም አቀፍ «የእግር ኳስ ለወዳጅነት» በዓለም ማህበረሰብዕ ዘንድ ዋነኛ ከኾኑት የሀገሪቷ ሰብአዊ ተኮር ፖሊሲዎች አንዱ እንደኾነ ገልጻለች። የዓለም አቀፍ የእግር ኳስ ማህበር (ፊፋ) የዓለም አቀፍ «የእግር ኳስ ለወዳጅነት» ን እንደሚደግፍ የገለጸ ሲኾን በሞስኮ የ2018 ዓ.ም. በተካሄደው ዝግጅት ላይ የተሣታፊዎችና የእንግዶች ቁጥር ወደ 5000 እንደሚጠጋ አስታውቋል። እግር ኳስ ለወዳጅነት 2019 እ.ኤ.አ. መጋቢት 18 ቀን 2019 ሰባተኛው ዙር የዓለም አቀፍ የህፃናት ማህበራዊ የእግር ኳስ ለወዳጅነት ፕሮግራም የተከናወነ ሲሆን የፍጻሜው ፕሮግራምም ከግንቦት 28 እስከ ሰኔ 2 ድረስ በማድሪድ ከተማ ተካሂደዋል ፡፡ ሚያዝያ 25 ቀን የዓለም አቀፍ የእግር ኳስ እና ወዳጅነት ቀን ከ 50 በላይ በሆኑ የአውሮፓ ፣ የእስያ ፣ የአፍሪካ ፣ የሰሜን እና ደቡብ አሜሪካ ሀገሮች የተከበረ ሲሆን የሩሲያ የእግር ኳስ ህብረትም () የበዓሉ ተካፋይ ሆኗል፡፡ /እ.ኤ.አ. ግንቦት 30 ቀን በማድሪድ ከተማ የተካሄደው የዓለም አቀፍ የህፃናት ማህበራዊ ጉባኤ መድረክላይ ከመላው ዓለም የተውጣጡ ባለሙያዎች - የእግር ኳስ አሰልጣኞች ፣ የህፃናት ቡድን ሐኪሞች ፣ ኮከቦች ፣ መሪ የዓለም አቀፍ መገናኛ ብዙሃን ጋዜጠኞች ፣ የዓለም የእግር ኳስ አካዳሚዎች ተወካዮችና ፌዴሬሽኖች ተካፍለዋል። ግንቦት 31 ቀን ሁሉን አቀፍ የዓለም እግር ኳስ ሥልጠና በማድሪድ ተካሂዷል ፡፡ «የእግር ኳስ ለወዳጅኝነት የ ኦፊሴላዊ የምስክር ወረቀት ተቀብሏል ®. በሰባተኛው ዙር የእግር ኳስ ለወዳጅኝነት ውድድር ከአውሮፓ ፣ ከአፍሪካ ፣ ከእስያ ፣ ከሰሜን እና ከደቡብ አሜሪካ የተውጣጡ 32 ወጣት ጋዜጠኞች ዓለም አቀፍ የህፃናት ፕሬስ ማዕከልን በማዋቀር የዝግጅቱን ዜናዎች ከዓለም አቀፍ እና ከብሔራዊ መገናኛ ብዙሃን ጋር በመተባበር አቀናብረው አቅርበዋል። የሰባተኛው ዙር የእግር ኳስ ለወዳጅኝነት ተሳታፊዎች «የዘጠኝ እሴቶች ዋንጫ» (የዓለም አቀፍ የህፃናት ማህበራዊ ፕሮግራም እግር ኳስ ለወዳጅነት ሽልማት) ለሊቨርፑል እግር ኳስ ክለብ እጅግ ማህበራዊ ኃላፊነት ያለው ቡድን በማለት አበርክተዋል እ.ኤ.አ. ሰኔ 1 የሰባተኛው ዙር ፍፃሜ በማድሪድ የአውሮፓ እግር ኳስ ማህበራት ህብረት () ፒች እግር ኳስ ሜዳ ተካሄዷል - በፍጻሜ ውድሩ ላይ የአንቲጉዋ እባብ ብሔራዊ ቡድንና የታስማኒያ ዲያብሎስ በመደበኛው ሰዓት 1: 1 ተለያይተው ነበር።የአንቲጉዋ እባብ በቅጣት ምት አሸናፊ በመሆን ዋናውን ሽልማት አግኝቷል ፡፡. እግር ኳስ ለወዳጅነት 2020 ስምንተኛው የእግር ኳስ ለወዳጅኝነት ውድድር እ.ኤ.አ. በ 2020 (እ.ኤ.አ.) ከህዳር 27 እስከ ታህሣስ 9 ቀን 2020 በዲጂታል መሥመር ላይ ተካሂዷል። ከ 100 በላይ ሀገሮች የተውጣጡ ከ 10,000 በላይ ተሳታፊዎች ቁልፍ በሆኑ ዝግጅቶች ላይ ተካፍለዋል ፡፡ . ለስምንተኛው ዙር ውድድር ሲባል አንድ ባለብዙ ተተጠቃሚዎችየእግር ኳስ ለወዳጅኝነት ተዘጋጅቷል ፣ በዚህ ፕሮግራምመሠረት የእግር ኳስ ለወዳጅኝነት 2020 ሻምፒዮና ተካሂዷል። ጨዋታውን ከታህሣስ 10 ቀን 2020 ጀምሮ- የዓለም እግር ኳስ ቀን መጫን ይቻላል ፡፡ ተጠቃሚዎች በዓለም አቀፍ ቡድኖች ውስጥ አንድ ላይ በመሆን በእግር ኳስ ለወዳጅኝነት ህጎች መሠረት በጨዋታዎች የመሳተፍ ዕድልን አግኝተዋል ፡፡ ይህ የባለብዙ አውታረ መረብ ተጠቃሚዎች ጨዋታ እንደ ወዳጅነት ፣ ሰላም እና እኩልነት ባሉ የፕሮግራሙ ዋና እሴቶች ላይ የተመሠረተ ነው። . እ.ኤ.አ. ኅዳር 27 የእግር ኳስ ለወዳጅኝነት የዓለም አቀፍ ሻምፒዮና 2020 የመስመር ላይ የእጣ አጣጣል ሥነሥርዓት ተካሂዷል ከኅዳር 28 እስከ ታህሳስ 6 ድረስ ለህፃናት የሰብአዊ እና የስፖርት ትምህርታዊ መርሃግብሮች ያለው ዓለም አቀፍ የመስመር ላይ የወዳጅነት ስብሰባ ተካሄደ ከኅዳር 30 እስከ ታህሳስ 4 ቀን ድረስ የልጆች ስፖርቶች ማሳደጊያ ፕሮጀክቶች የቀረቡበት “እግር ኳስ ለወዳጅኝነት” የተሰኘው ዓለም አቀፍ የመስመር ላይ መድረክ ስብሰባ ተካሄዷል ፡፡ ባለሙያዎች “እግር ኳስ ለጓደኝነት” ለዓለም አቀፍ ሽልማት የሚያበቁ ፕሮጀክቶች በማቅረባቸው አድናቆታቸውን ገልጸዋል » ከታህሳስ 7-8 (እ.ኤ.አ.) የእግር ኳስ ለወዳጅኝነት የመስመር ላይ የዓለም ሻምፒዮና ተካሄደ ፡፡ የዘንድሮው ሻምፒዮና በዲጂታል መድረክ በመስመር ላይ የተካሄደ ሲሆን የባለብዙ ተጫዋች እግር ኳስ አስመሳይ () እግር ኳስ ለጓደኝነት በልዩ ሁኔታ ተዘጋጅቷል . ታህሳስ 9 ቀን ታላቁ የእግር ኳስ ለወዳጅኝነት ፍፃሜ ተካሂዷል የተባበሩት መንግስታት 75 ኛ ዓመት የምስረታ በዓል በመደገፍ ከተለያዩ ሀገራት ለሕጻናት የተዘጋጁ ተከታታይ ድህረ-ገፆች በፕሮግራሙ ስምንተኛው ዙር ላይ ቀርበዋል በስምንተኛው ዙር ወቅት ሳምንታዊው “ስታዲየም እኔ የምገኝበት ሥፍራ” የሚል ትርኢት በዓለም ዙሪያ ካሉ ነጻ ወጥ የእግር ኳስ ባለሙያዎች() ጋር በመሆን ተጀምሯል ፡፡ በእያንዳንዱ ትዕይንት ውስጥ ነጻ ወጥ የእግር ኳስ ባለሙያዎች ወጣት አምባሳደሮችን የጨዋታን ብልሃት ያስተማሯቸው ሲሆን በእያንዳንዱ ክፍል መጨረሺያ ተካፋዮቹ የምርጥ ብልሃት ውድድር ላይ እንዲቀርቡ ይነገር ነበር ፡፡ ትርኢቱ በዓለምአቀፍ የመስመር ላይ ማስተር ክላስ ተጠናቅቋል ፣ በዚህም የእግር ኳስ ለወዳጅኝነት ፕሮግራም በተሳተፉት ተሳታፊዎች ቁጥር ለሁለተኛ ጊዜ የጊነስ ዓለም አቀፍ ክብረ ወሰን ባለቤት ሆነ (እ.ኤ.አ. ታህሳስ 6 ቀን 2020) . የመልካም ዜና አርታኢ - የእግር ኳስ ለወዳጅኝነት ፣ ልጆች ከዓለም ዙሪያ የተገኙ አዎንታዊ ዜናዎችን ለተመልካቾች ያካፈሉበት በወጣት ጋዜጠኞች የተጀመረው ሳምንታዊ ትርዒት . የእግር ኳስ ለወዳጅነት አለም ሻምፒዮና አለምአቀፍ የልጆች እግር ኳስ ውድድሩ በእግር ኳስ ለወዳጅነት ፕሮግራሙ መዋቅር ውስጥ ነው የሚካሄደው። በሻምፒዮናው ላይ የሚሳተፉ ቡድኖች – የወዳጅነት ቡድኖች – በግልጽ ዕጣው ስነ-ስርዓት ጊዜ ነው የሚመሠረቱት ። ቡድኖቹ በእግር ኳስ ለወዳጅነት መርሕ መሠረት የተደራጁ ናቸው፤ የተለያዩ አገራት፣ ጾታዎች እና አካላዊ ብቃት አትሌቶች ያላቸው በተመሳሳዩ ቡድን ውስጥ ነው የሚጫወቱት። የአለምአቀፍ ልጆች መድረክ እግር ኳስ ለወዳጅነት በዓመታዊው የአለምአቀፍ ልጆች መድረክ እግር ኳስ ለወዳጅነት ላይ የፕሮጀክቱ ወጣት ተሳታፊዎች ከአዋቂዎች ጋር በመሆን የፕሮግራሙ እሴቶችን በመላው ዓለም ላይ ማስተዋወቅና መገንባት ላይ ተወያይተዋል። በመድረኩ ጊዜ ልጆች ከሌሎች አገሮች ከመጡ አቻዎቻቸው፣ ታዋቂ እግር ኳስ ተጫዋቾች፣ ጋዜጠኛዎች እና ታዋቂ ግለሰቦች ጋር ተገናኝተው ይነጋገራሉ፣ እና በዚህም ለወደፊት ሁለገብ እሴቶችን አቻዎቻቸው ጋር ለማስተዋወቅ በራሳቸው የሚሰሩ አምባሳደሮች ይሆናሉ። አለምአቀፍ የልጆች ፕሬስ ማዕከል አንድ ልዩ የእግር ኳስ ለወዳጅነት ፕሮግራሙ አካል የራሱ የአለምአቀፍ ልጆች ፕሬስ ማዕከል ነው። መጀመሪያ በ2014 ላይ በተካሄደው የእግር ኳስ ለወዳጅነት ፕሮግራም ላይ ነበር የተደራጀው። በፕሬስ ማዕከሉ ውስጥ ያሉ ወጣት ጋዜጠኛዎች የፕሮግራሙን ክስተቶች በየአገሮቻቸው ይሸፍናሉ፦ ለብሔራዊ እና ለአለምአቀፍ የስፖርት ሚዲያ ዜና ያዘጋጃሉ፤ ለእግር ኳስ ለወዳጅነት ቴሌቪዥን ጣቢያ፣ ለአለምአቀፍ የልጆች እግር ኳስ ለወዳጅነት ጋዜጣ እና ለፕሮግራሙ ኦፊሴላዊ የሬዲዮ ጣቢያ ይዘት መፍጠር ላይ ይሳተፋሉ። የአለምአቀፍ ልጆች ፕሬስ ማዕከል የምርጥ ወጣት ጋዜጠኛ ብሔራዊ ውድድሮች አሸናፊዎችን፣ ወጣት ጦማሪያንን፣ ፎቶ አንሺዎችን እና ጸሐፊያንን ያገናኛል። ከፕሬስ ማዕከሉ የመጡ ወጣት ጋዜጠኛዎች ከፕሮግራሙ ውስጥ ሆነው እይታቸውን ያቀርባሉ፣ «ልጆች ስለልጆች» የሚለውን አሰራር በመተግበር። የእግር ኳስ እና የወዳጅነት አለምአቀፍ ቀን በእግር ኳስ ለወዳጅነት ፕሮግራሙ ስር የእግር ኳስ እና ወዳጅነት አለምአቀፍ ቀን ኤፕሪል 25 ላይ ይከበራል። ይህ በዓል 2014 ላይ ለመጀመሪያ ጊዜ በ16 አገሮች ውስጥ ተከብሯል። በዚህ ቀን ላይ የወዳጅነት ግጥሚያዎች፣ ድንገተኛ ሕዝባዊ ትርዒቶች፣ ክፍት የስልጠና ክፍለ-ጊዜዎች፣ ወዘተ ተካሂደዋል። ከ50,000 በላይ ሰዎች በክብረ-በዓሉ ላይ ተካፍለውበታል። 2015 ላይ የእግር ኳስ እና ወዳጅነት ቀን በ24 አገሮች ውስጥ ተከብሯል። በፌስቲቫሉ ጊዜ የወዳጅነት ግጥሚያዎች እና ሌሎች ክስተቶች ነበሩ። ጀርመን ውስጥ የሻልክ 04 እግር ኳስ ተጫዋቾች ክፍት የስልጠና ክፍለ-ጊዜ አዘጋጅተው ነበር፣ ሰርቢያ የቴሌቪዥን ትርዒት አስተናግዳለች፣ ዩክሬን – በታዳጊ የቮሊን ኤፍሲ ቡድን እና በሉትስክ ከተማ የቤተሰቦች፣ ልጆች እና ወጣቶች ማዕከል የተመዘገቡ ልጆች መካከል ግጥሚያ ነበር። ሩሲያ ውስጥ የእግር ኳስ እና ወዳጅነት ቀን ኤፕሪል 25 ላይ በ11 ከተማዎች ላይ ተከብሯል። የፕሮግራሙን ቁልፍ እሴቶችን ለማስታወስ የወዳጅነት ግጥሚያዎች በቭላዲቮስቶክ፣ ኖቮሲቢርስክ፣ የካተሪንበርግ፣ ክራስኖያርስክ፣ ባርናውል፣ ሴንት ፒተርስበርግ እና ሳራንስክ ላይ ተካሂደው ነበር። በክራስኖያርስክ፣ ሶቺ እና ሮስቶቭ-ኦን-ዶን ውስጥ የወዳጅነት ቅብብል በኦሊምፒክ 2014 ችቦ ያዥዎች ተሳትፎ ተካሂዷል። በሞስኮ ውስጥ የእኩል ዕድል ውድድር በማየት የተሳናቸው ስፖርት ፌዴሬሽን ድጋፍ ተደራጅቷል። ሜይ 5 ላይ የእግር ኳስ እና የወዳጅነት ቀን በኒዝኒ ኖቭጎሮድ እና ካዛን ውስጥ ተከብሯል። 2015 ላይ የእግር ኳስ እና ወዳጅነት ቀን በ32 አገሮች ውስጥ ተከብሯል። ሩሲያ ውስጥ በዘጠኝ ከተማዎች ውስጥ ተከብሯል፦ ሞስኮ፣ ሴንት ፒተርስበርግ፣ ኖቮሲቢርክስ፣ ባርናውል፣ ቢሮቢድዛን፣ ኢርኩትስክ፣ ክራስኖዳር፣ ኖዝኒ ኖቭጎሮድ እና ሮስቶቭ-ኦን-ዶን። ኖዝኒ ኖቭጎሮድ ከቮልጋ ኤፍሲ ለመጡ ወጣት እግር ኳስ ተጫዋቾች የወዳጅነት ግጥሚያ አስተናግዳለች፣ እና የክለቡ አዋቂ ተጫዋቾች ለልጆቹ የማሟቂያ እና ስልጠና ስራዎችን አካሂዷል። በኖቮሲቢርስክ ውስጥ በተደረገ የወዳጅነት ግጥሚያ ላይ አካል ጉዳተኛ የሆኑ ልጆች ተሳትፈውበታል - የኖቮሲቢርስክ ክልል ቡድን የርማክ-ሲቢር። 2017 ላይ የእግር ኳስ እና ወዳጅነት ቀን በ64 አገሮች ውስጥ ተከብሯል። የሰርቢያው ተከላካይ ብራኒስላቭ ኢቫኖቪች እና የኔዘርላንድስ አጥቂው ዲርክ ኩይት ጨምሮ ታዋቂ እግር ኳስ ተጫዋቾች በመላው ዓለም ውስጥ በነበሩ ክስተቶች ላይ ተሳትፈዋል። ግሪክ ውስጥ ከአገሩ ብሔራዊ ቡድን ጋር በመሆን የአውሮፓ እግር ኳስ ሻምፒዮና 2004ን ያሸነፈው ቲዮዶራስ ዛጎራኪስ ክስተቱን ተከታትሏል። ሩሲያ ውስጥ ዜኒት ኤፍሲ የ2017 የእግር ኳስ ለወዳጅነት ፕሮግራም ወጣት አምባሳደር ለሆነው ዛካር ባዲዩክ ልዩ የስልጠና ክፍለ-ጊዜ አዘጋጅቷል። ስልጠና ላይ የዜኒት ኤፍሲ በረኛው ዩሪ ሎዲጊን የዛካር ችሎታን ከፍተኛ ግምት የሰጠው ሲሆን የበረኛ ሚስጥሮችን አጋርቶታል። «የእግር ኳስ ለወዳጅነት» ዘጠኝ እሴቶች ግንቦት 25 ቀን 2013 ዓ.ም. በተካሄደው የጀመሪያው ዓለም አቀፍ የልጆች ጉባኤ ላይ ከዩናይትድ ኪንግደም ከጀርመን ከስሎቬንያ ከሃንጋሪ ከሰርቢያ ከቡልጋሪያ ከግሪክ እና ከሩስያ የተውጣጡ ወጣት አምባሳደሮች የመጀመሪያዎቹን ስምንት እሴቶች አቀነባበሩ። እነሱም - ጓደኝነት፣ እኩልነት፣ ፍትህ፣ ጤና፣ ሰላም፣ ታማኝነት፣ ድል እና መልካም ልማዶች ናቸው። እሴቶቹም በግልጽ ደብዳቤ ይፋ ሆነዋል። ደብዳቤውም ለዓለም አቀፍ «የእግር ኳስ ማህበር (ፊፋ)፣ ለአውሮፓ እግር ኳስ ማህበር () እና ለዓለም አቀፍ ኦሊምፒክ ኮሚቴ መሪዎች ተልኳል። በመስከረም ወር 2013 ዓ. ም. ዮሴፍ ብላተር ከቭላድሚር ፑቲንና ቪታሊሙትኮ ጋር በተገናኘ ጊዜ ደብዳቤውን እንዳገኘና «የእግር ኳስ ለወዳጅነት»ን ለመደገፍ ዝግጁ መሆኑን ገልጿል። እ.ኤ.አ በ 2015 ዓ.ም. ቻይና፣ ጃፓንና ካዛክስታን ከ «የእግር ኳስ ለወዳጅነት» መርሀ ግብር ጋር በመተባበር ዘጠነኛ እሴት ለመጨመር ወሰኑ። እሱም «ክብር» ነበር። የዘጠኝ እሴቶች ዋንጫ የዘጠኝ እሴቶች ዋንጫ የአለምአቀፍ ልጆች ማህበራዊ ፕሮግራም የእግር ኳስ ለወዳጅነት ሽልማት ነው። በየዓመቱ ዋንጫው ለፕሮጀክቱ እሴቶቹ ከፍተኛ ጽናት ላሳየ ይሸለማል፦ ውዳጅነት፣ እኩልነት፣ ፍትሕ፣ ጤና፣ ሠላም፣ ታማኝነት፣ ድል፣ ባህሎች እና ክብር። በመላው ዓለም ያሉ አድናቂዎች አሸናፊውን መምረጥ ላይ ይሳተፋሉ፣ ነገር ግን የመጨረሻው ውሳኔ የሚሰጠው የእግር ኳስ ለወዳጅነት ፕሮጀክት ተሳታፊዎች ባካሄዱት ምርጫ ነው። የዘጠኝ እሴቶች ዋንጫው የያዙ የእግር ኳስ ክለቦች፦ ባርሴሎና ፣ ባየርን ሙኒክ ፣ አል ዋህዳ (ልዩ ሽልማት)፣ ሪያል ማድሪድ ። የወዳጅነት አምባር ሁሉም የእግር ኳስ ለወዳጅነት ፕሮግራም እንቅስቃሴዎች የእኩልነት እና ጤናማ አኗኗር ምልክት የሆኑ የወዳጅነት አምባሮች በመለዋወጥ የሚጀመር ነው። አምባሩ ሁለት ሰማያዊ እና አረንጓዴ ክሮችን የያዘ ሲሆን የፕሮግራሙን እሴቶች በሚጋራ ማንኛውም ሰው መደረግ ይችላል። እንደ መሠረት ከሆነ «የእንቅስቃሴው ምልክት ባለሁለት ቀለም አምባር ነው፣ ልክ የእግር ኳስ ለወዳጅነት ፕሮግራሙ ውስጣዊ እሴቶች ያህል ቀላል እና መረዳት የሚቻል ነው። የፕሮግራሙ ወጣት ተሳታፊዎች የወዳጅነት አምባሮችን በታዋቂ ስፖርተኛዎች እና ግለሰቦች አንጓ ላይ አስረዋል፣ ከእነሱ ውስጥ እነዚህ ይገኙበታል፦ ዲክ አድቮካት፣ አናቶሊ ቲሞሹክ እና ሉዊስ ኔቱ፣ ፍራንዝ ቤከንባወር ፣ ሉዊስ ፌርናንዴቭ፣ ዲዲየር ድሮግባ፣ ማክስ ሜየር፣ ፋትማ ሳሙራ፣ ሊዮን ጎረካ፣ ዶመኒኮ ክሪሺቶ፣ ሚሸል ሳልጋዶ፣ አለክሳንደር ከርዛኮቭ፣ ዲማስ ፒሮስ፣ ሚዮድራግ ቦዞቪች፣ አደሊና ሶትኒኮቫ፣ ዩሪ ካመነትስ። በክፍለ-ጊዜዎች መካከል የነበረው የተሳታፊዎች እንቅስቃሴ የእግር ኳስ ለወዳጅነት ፕሮግራሙ ወጣት እግር ኳስ ተጫዋቾች ከኦፊሴላዊ ክፍለ-ጊዜው ውጭ በተለያዩ ክስተቶች ላይ ይሳተፋሉ። ሜይ 2013 ላይ የማሪቦር ታዳጊ እግር ኳስ ክለብ (ስሎቬኒያ) ተጫዋቾች ከካምቦዲያ ልጆች ጋር የበጎ-አድራጎት ወዳጅነት ግጥሚያ አድርገው ነበር ። እ.ኤ.አ. ሴፕቴምበር 14፣ 2014 ዓ.ም. ላይ በሶቺ፣ ሩሲያ ውስጥ የሩሲያ ፌዴሬሽን ፕሬዚዳንት ቭላዲሚር ፑቲን ከፊፋ ፕሬዚዳንት ሴፕ ብላተር ጋር ስብሰባ ባደረጉበት ጊዜ የፕሮግራሙ ሩሲያዊያን ተሳታፊዎች ከቭላዲሚር ፑቲን ጋር ተነጋግረዋል። ጁን 2014 ላይ የፈረንሳይ ፕሬዚዳንት ፍራንሷ ሆላንድ የእግር ኳስ ለወዳጅነት ፕሮግራሙ አባል የሆነውን የታቨርኒ ቡድን በፈረንሳይ እና ናይጄሪያ መካከል የተደረገውን የ2014 ፊፋ አለም ዋንጫ ግጥሚያ እንዲከታተሉ ወደ ኤሊሲ ቤተ-መንግስት ጋብዘዋል። ኤፕሪል 2016 ላይ የ2015 የእግር ኳስ ለወዳጅነት ፕሮግራም አምባሳደር በፕሮጀክቱ ላይ ስለነበራቸው የተሳትፎ ልምድ ለመጋራት ከጠንካራው የቤላሩስ ሰው ከኪሪል ሺምኮ እና ከቤት ኤፍሲ ወጣት እግር ኳስ ተጫዋቾች ጋር ተገናኝቶ ነበር። ዩሪ ቫሽቹክ ተምሳሌታዊው የወዳጅነት አምባር ለኪሪል ሺምኮ ሰጥቷል፣ በዚህም የፕሮጀክቱን ዓላማዎች የማስተዋወቅ ኃላፊነቱን አብሮ ሰጥቷል፦ ወዳጅነት፣ ፍትህ፣ ጤናማ አኗኗር። ሽልማቶችና እና ስጦታዎች የእግር ኳስ ለወዳጅነት ፕሮግራም የተለያዩ ውድድሮችን ያሸነፈ ሲሆን የተወሰኑ የሩሲያ እና አለምአቀፍ ሽልማቶችን የያዘ ነው። ከእነሱ ውስጥ እነዚህ ይገኙበታል፦ በ«የአለምአቀፍ ትብብር ግንባታ» ምድብ ውስጥ «ምርጥ የሩሲያ ማህበራዊ ፕሮጀክቶች»፣ በ«የኮርፖሬት ማህበራዊ ኃላፊነት» ምድብ ውስጥ የአለምአቀፍ የንግድ ተግባቢዎች ማህበር () የወርቅ መቃ ብዕር ሽልማቶች ፣ በ«ምርጥ የፕላኔቱ ማህበራዊ ፕሮጀክት» ምድብ ውስጥ የሳቤር ሽልማቶች ፣ በ«ምርጥ የአለምአቀፍ ስትራቴጂ» ምድብ ውስጥ የድራም ማህበራዊ ወቅታዊ ጉዳይ ሽልማቶች ፣ በ«ምርጥ የሚዲያ ስትራቴጂ» ምድብ ውስጥ የፈጠራ ዲጂታል ገበያ መፍትሔዎች አለምአቀፋዊ ሽልማቶች ፣ «በምርጥ የሩሲያ ማህበራዊ ፕሮጀክት» ምድብ ውስጥ «ብራማ ቀስተኛ» እና የግራንድ ፕሪክሽ «ብራማ ቀስተኛ» ። እግር ኳስ

17764

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%A0%E1%8B%99%E1%88%AA%E1%89%B5%20%E1%8C%89%E1%88%8D%E1%89%A0%E1%89%B5

አዙሪት ጉልበት

አዙሪት ጉልበት አንድ ቁስ ቀጥተኛ ሳይሆን የጎበጠ መንገድ ይዞ እንዲንቀሳቀስ የሚያደርግ የጉልበት አይነት ነው። አዙሪት ጉልበት ምንግዜም ለቁሱ ፍጥነት ቀጤነክ () ነው ፤ ማለት አቅጣጫው ወደ ሚጓዝበት መንገድ ቅጽበታዊ የጉብጠት ማዕከል የሚያመላክት ነው ኢሳቅ ኒውተን አማካሊ ጉልበትን ሲተረጉም «አዙሪት ጉልበት ማለት ቁሶች ወደ ማዕክላዊ ነጥብ እንዲያዘነብሉ የሚገደዱበት ወይም የሚሳቡበት ጉልበት ነው» ሲለው የዚህን ጉልበት ሂሳባዊ ቀመር ለመጀመሪያ ጊዜ ያሰላው የኔዘርላንዱ ሳይንስ አጥኝ ክርስቲያን ሃይጅን በ1651ዓ.ም. ነበር። አንድ ቁስ የግዝፈቱ መጠን ቢሆንና በ ጥድፈት፣ የ[ጉብጠት ሬዲየስ| [ጉብጠቱ ሬዲየስ ]] ቢሆን፣ የአዙሪት ጉልበቱ መጠን || እንዲህ ይሰላል፡ እዚህ ላይ አዙሪት ፍጥንጥነት ነው። የጉልበቱ አቅጣጫ ምንጊዜም ቁሱ ወደሚጓዝበት ክብ ማዕከል ነው። ቁሱ በእውነተኛ ክብ የማይጓዝ ከሆነ፣ ቁሱ ያለበተን ቅጽበታዊ ጎባጣ ከሁሉ በላይ የሚወክል ክብ ወይም ኦሱሌቲንግ ክብ ማዕከል፣ ወደዚያ ያመለክታል። ይህ ጉልበት አንድ አንድ ጊዜ ዜዋዊ ፍጥነትን በመጠቀም እንዲህ ይሰላል: የአዙሪት ጉልበት ምንጮች መሬትንና ሌሎች ፈለኮችን በሞላላ ምህዋራቸው እንዲጓዙ የአዙሪት ጉልበት የሚሰጣቸው የፀሐይ ግስበት ነው። አይሳቅ ኒውተን አጠቃላይ የፀሓይ ግስበትን የአዙሪት ጉልበት በማለት ይጠራው ነበር ሆኖም ግን እዚህ ላይ መረዳት ያለብን የአዙሪት ጉልበቱ ፈለኩ ለሚጓዝበት መንገድ ቀጤ ነክ የሆነው ክፍል ብቻ ነው። በገመድ ታስሮ በጠፍጣፋ ቦታ ላይ ለሚሽከረከር ቁስ የአዙሪት ጉልበት የሚሰጠው የገመዱ ውጥረት ነው። በወንጭፍ ድንጋይ ለመወርወር ድንጋዩን በምናሽከረከርበት ጊዜ የአዙሪቱን ጉልበት እጃችን ሲሰጥ፣ በገመዱ ተስተላልፎ ድንጋዩን በክብ ምህዋር ያሾራል። እስካሁን ያየናቸው የአዙሪት ምንጮች "የሚስቡ" ሲሆኑ የ"ሚገፉ" የአዙሪት ምንጮችም አሉ። ለምሳሌ መኪና በክብ መንገድ ሲጓዝ ክቡን ይዞ እንዲዞር የሚገፋው ከመሬትና ከመኪናው ጎማ የሚመነጭ ሰበቃ ፍሪክሽን ነው። የበቆሎ መጥበሻ ምሳሌ ፩. አንድ በቆሎ በበቆሎ መጥበሻ ለመጥበስ ፈለግን እንበል። በቆሎው 250 ግራም ቢመዝን፣ ከሰሉ 40 ግራም ቢመዝን፣ ቆርቆሮው 10 ግራም ቢመዝን። ለዚህ ተግባር ከልጥ የተሰራ ገመድ ቢኖር። ይህ ገመድ 0.5 ሜትር ረዥም ቢሆን እና፣ ገመዱ ላይ 2ኪሎ ወይም ከዚያ በላይ እቃ ሲቀመጥበት እሚበጠስ ቢሆን። የበቆሎው መጥበሻ በሰከንድ 1 ጊዜ ካልዞረ በቂ አየር ስለማይሰጥ በቆሎው በጥሩ ሁኔታ የማይበስል ቢሆን ያለን የልጥ ገመድ ሳይበጠስ በቆሎውን መጥበስ እንችላለን? (የመሬት ስበትን ለጊዜው ይርሱ) ፪ መፍትሄ መጀመሪያ ገመዱን የሚበጥሰውን ጉልበት መጠን እናስላ። 2ኪሎ ገመዱን ስለሚበጥስ፣ የሚያስፈልገው ጉልበት 2ኪሎ*9.8 ሜትር/ሰከንድ ስኩየርድ = 19.6 ኒውተን። ስለዚህ 19.6ና ከዚያ በላይ ኒውተን ገመዱን ይበጥሳል ቀጥሎ በቆሎውን በበቆሎ መጥበሻ አድርገን ስናዞረው የሚፈጠረውን የአዙሪት ጉልበት ማስላት ያስፈልጋል። ይህ ጉልበት ከ19.6 ኒውተን በላይ ከሆነ፣ በቆሎውን በገመዱ መጥበስ አንችልም ምክንያቱንም በጉልበቱ ብዛት ይበጠሳልና። ከላይ እንዳየነው የአዙሪቱ ጉልበት ከራዲየሱ ተገልባጭ ግንኙነት አለው፣ ስለዚህ ረጅሙን የገመድ ርዝመት ብንመርጥ ፦ ፤ በሰከንድ አንድ ጊዜ ለመዞር፣ 2*ፓይ* መጓዝ ግድ ይላል፣ ይህም 2*3.14*1 ማለት ነው = 6.28 ሜትር በሰከንድ። ከላይ የክርስቲያን ሃይጅንስን ቀመር በመጠቀም፣ በቆሎውን ለማብሰል አስፈላጊና አንስተኛ ጉልበት እንዲህ እናሰላለን ፡ : እዚህ ላይ አጠቃላይ ግዝፈት ይወክላል። (የገመዱን ኢምንት ግዝፈት ለጊዜው ችላ እንበልና)፦ =250 ግራም (በቆሎ) + 40ግራም (ከሰል) + 10ግራም (ቆርቆሮ) = 300 ግራም = .3 ኪሎ ግራም። ጥድፊያ = 6.28 ሜትር/ሰኮንድ ። ትልቁ ሬድየስ = 0.5ሜትር፤ ኒውተን። እዚህ ላይ ማስተዋል ያለብን ይህ ጉልበት በቆሎውን ለመጥበስ ከሚያስፈልጉን ጉልበቶች ሁሉ በጣም አነስተኛው ነው። ሆኖም 23.66ኒውተን ከ19.6 ኒውተን ስለሚበልጥ በቆሎውን ለመጥበስ ብንሞክር ገመዱ ስለሚበጠስ፣ በቆሎውን መጥበስ አንችልም። ገመዱን በማስረዘም በቆሎውን መጥበስ ይቻላል (ለምን? -- እራስዎት ይመልሱት) የተለያዩ ትንታኔወች ከዚህ በታች 3 አይነት የፍጥነት እና ፍጥንጥነት ቀመሮች አመጣጥን እናያለን። ቋሚ ክባዊ እንቅስቃሴ ቋሚ ክባዊ እንቅስቃሴ ስንል በአንድ ቋሚ መጠን መሽከርከርን ያመለክታል። ለዚህ አይነት እንቅስቃሴ የፍጥነት ቀመር በሁለት አይነት መንገድ ይሰላል፦ የጂዖሜትሪ ስሌት ከጎን የሚታየው ስዕል ላይ በግራ በኩል ያለው ክብ እንደሚያመላክተው፣ አንድ ቁስ በቋሚ ጥድፈት ሲጓዝ ሁለት ቦታ ላይ ይታአያል። አቀማመጡ በ ቬክተር ሲቀመጥ ፍጥነቱ ደግሞ በ ቬክተር ተወክሏል። የፍጥነቱ ቬክተር ለአቀማመጡ ቬክተር ምንጊዜም ቀጤነክ (ፐርፐንድኩላር) ነው። ለዚህ ምክንያቱ የፍጥነቱ ቬክተር ምንግዜም ለእንቅስቃሴው ክብ ታካኪ ስለሆነ ነው። ስለሆነም በክብ ስለሚጓዝ ም እንዲሁ በክብ ይጓዛል። የፍጥነቱ በክብ መጓዝ ከጎን በሚታየው ስዕል ላይ በቀኙ ክብ ይታያል። ፍጥንጥነቱ ም እንዲሁ በዚሁ ክብ ተቀምጧል። ፍጥነት የአቀማመጥ ቬክተር ለውጥ መጠን ሲሆን ፍጥንጥነት የፍጥነት ለውጥ መጠን ነው። የአቀማመጥና የፍጥነት ቬክተሮቹ አንድ ላይ ስለሚጓዙ፣ የየራሳቸውን ክብ በአንድ አይነት ጊዜ ይጓዛሉ። ይህ ጊዜ የተጓዙት ርቀት ለፍጥነታቸው ሲካፍል፣ እንዲህ ይሰላል በተመሳሳይ ሁኔታ, እኒህን እኩልዮሽ አንድ ላይ በማስቀመጥ ፍጥንጥነታቸውን ||, ስናሰላ እንዲህ እናገኛለን የዜዋዊ ሽክርክሪት መጠን በራዲይን በሰከን ሲሰላ እንዲህ ነው፡ ከጎን ያሉትን ሁለት ክቦች ስናወዳድር፣ ፍጥንጥነቱ ወደ ክብ መሃከል እንደሚያመላክት እናያለን። ለምሳሌ በግራው ክብ የአቀማመጥ ቬክተሩ ወደ 12 ሰዓት ሲያመልክት ፍጥነቱ ወደ 9 ሰዓት ያመለክታ፣ ይህ ማለት በቀኝ ካለው ክብ እንደምናየው ተመጣጣኙ ፍጥንጥነት , ወደ 6 ሰዓት ያመለክታል። ማለት የፍጥንጥነቱ ቬክተር ለአቀማመጡ ቬክተር ተቃራኒና ወደ ክቡ ማዕክል ያመላክታል። የቬክተር ስሌት ስዕል 3 ላይ እንደሚታየው የቁሱ መሽከርከር በቬክተር የሚወቀል ነው። ይህ ቬክተር ለመሽከርከሪያው ጠለል ጠለልነክ ሲሆን፣ ወደ የት እንደሚያመላክት በ ቀኝ-እጅ ቀመር ይሰላል። የዚህ የመሽከርከር ቬክተር መጠን እንዲህ ይሰላል , እዚህ ላይ በጊዜ ላይ ቁሱ ያለውን የ ዘዌያዊ አቀማመጥ ይወክላል። እዚህ ላይ ምን ጊዜም የማይለወጥ ቋሚ እንደሆነ ይታሰባል። በዚህ ወቅት የተጓዘው ርቀት በ ቅጽበት እንዲህ ይሰላል በቬክተር መስቀለኛ ብዜት፣ የዚህ ብዜት መጠን ሲሆን አቅጣጫው ለክቡ ምህዋር ታካኪ ነው። በሌላ አጻጻፍ፣ ይህን ውጤት የጊዜ ለውጡን ስናሰላ የላጋራንግ ቀመር እንዲህ ይላል: የላጋራንግን ቀመር ከላይ ላገኘነው ብዜት ስንጠቀም = 0 መሆኑን ባለመርሳት), በሌላ አባባል፣ ፍጥንጥነቱ ምንጊዜም ለራዲያል አቀመማመጡ ተቃራኒ ሲሆን፣ መጠኑም: እኒህ ቋሚ |...| መስመሮች መጠንን የሚያመላክቱ ሲሆኑ፣ ለ ) ስንጠቀም እዚህ ላይ የሚያመላክተው የክቡን ሬድየስ ነው። ማስተዋል እንደምንችለው ን በዜዋዊ ፍጥነቱ ከተካነው ከላይ በ ጂኦሜትሪ ካገኘውነው ውጤት ጋር ምንም ልዩነት የለውም : ሌሎች ተጨማሪ ንባቦች

52380

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8B%B3%E1%8B%8A%E1%89%B5

ዳዊት

ዴቪድ (/ /፣ ዕብራይስጥ: ፣ ዘመናዊ: ዴቪድ፣ ቲቤሪያኛ: ዳዊ] በዕብራይስጥ መጽሐፍ ቅዱስ የእስራኤል እና የይሁዳ የተባበሩት ንጉሠ ነገሥት ንጉሥ ተብሎ ተገልጿል:: በመጽሐፈ ሳሙኤል ውስጥ፣ ዳዊት በደቡባዊ ከነዓን የፍልስጥኤማውያን ሻምፒዮን የሆነውን ግዙፉን ጎልያድን በመግደል ዝናን ያተረፈ ወጣት እረኛ እና በገና ሰጭ ነው። ዳዊት በተዋሃደው የእስራኤል የመጀመሪያው ንጉሥ በሳኦል ተወዳጅ ሆነ፤ እና ከሳኦል ልጅ ከዮናታን ጋር የጠበቀ ወዳጅነት መሥርቷል። ዳዊት ዙፋኑን ለመንጠቅ እየፈለገ ያለው ፓራኖይድ፣ ሳኦል ዳዊትን ለመግደል ሞክሯል፣ ይህም ሁለተኛው ተደብቆ ለብዙ አመታት በሽሽት እንዲሰራ አስገደደው። ሳኦልና ዮናታን ከፍልስጥኤማውያን ጋር በጦርነት ከተገደሉ በኋላ የ30 ዓመቱ ዳዊት በመላው እስራኤልና በይሁዳ ላይ ንጉሥ ሆኖ ተቀባ፤ ከዚያም የኢየሩሳሌምን ከተማ ድል በማድረግ የእስራኤል ዋና ከተማ አድርጎ አቋቋመና ታቦቱን ወሰደ። የእስራኤላውያን ሃይማኖት የአምልኮ ማዕከል ለመሆን ወደ ከተማዋ የሚገባው ቃል ኪዳን። ዳዊት ከቤርሳቤህ ጋር ተሳስቶ ነበረ፣ ይህም ባሏ የኬጢያዊው ኦርዮን እንዲሞት አደረገ። የዳዊት ልጅ አቤሴሎም በኋላ እሱን ለመጣል አሴሮ ነበር፣ ከዚያም በተነሳው አመጽ፣ ዳዊት ከኢየሩሳሌም ሸሸ፣ ነገር ግን አቤሴሎም ከሞተ በኋላ ተመልሶ በእስራኤልና በይሁዳ ላይ ንግሥናውን ቀጠለ። ታቦቱ የሚኖርበትን ቤተ መቅደስ ለይሖዋ ለመሥራት ፈለገ ነገር ግን ብዙ ደም ስላፈሰሰ ይሖዋ ይህን ለማድረግ ዳዊትን አጋጣሚ ከለከለው። ዳዊት በ70 ዓመቱ እስከሞተበት ጊዜ ድረስ በእስራኤላውያን ላይ ንጉሥ ሆኖ ገዛ፤ ከዚያ በፊት በእሱ ምትክ ሰለሞንን እና ቤርሳቤህን የወለደችለትን ልጅ በአዶንያስ ፈንታ ምትክ አድርጎ መረጠ። በትንቢታዊ ሥነ-ጽሑፍ ውስጥ እንደ ጥሩ ንጉሥ እና የወደፊቱ የዕብራይስጥ መሲሕ ቅድመ አያት ሆኖ የተከበረ ሲሆን ብዙ መዝሙራትም ለእርሱ ተዘርዝረዋል። የጥንቷ ቅርብ ምስራቅ ታሪክ ጸሐፊዎች ዳዊት በ1000 ዓ.ዓ. አካባቢ ይኖር እንደሆነ ይስማማሉ፣ ነገር ግን ስለ እሱ ታሪካዊ ሰው የተስማማበት ሌላ ትንሽ ነገር የለም። በ9ኛው/በ8ኛው መቶ ክፍለ ዘመን መገባደጃ ላይ የአራም-ደማስቆ ንጉሥ በሁለት ጠላት ነገሥታት ላይ ያሸነፈበትን ድል ለማክበር በከነዓናውያን የተቀረጸ ድንጋይ የተቀረጸው የቴል ዳን ስቲል ቤተ ዳዊት () የዕብራይስጥ ቋንቋ ሐረግ ይዟል። ብዙ ሊቃውንት “የዳዊት ቤት” ብለው ተተርጉመዋል። በ9ኛው ክፍለ ዘመን ከዘአበ በሞዓብ ንጉስ ሜሻ የተተከለው የሜሻ ስቲል “የዳዊትን ቤት” ሊያመለክት ይችላል ነገር ግን ይህ አከራካሪ ነው። ከዚህ ውጪ በዳዊት የሚታወቁት ሁሉ ከመጽሐፍ ቅዱሳዊ ጽሑፎች የተገኙ ናቸው፣ ታሪካዊነታቸው አጠራጣሪ ነው፣ እና ስለ ዳዊት ተጨባጭ እና የማያከራክር ትንሽ ዝርዝር ነገር የለም። ዳዊት ከመጽሐፍ ቅዱስ በኋላ ባለው የአይሁድ የጽሑፍ እና የቃል ትውፊት በብዛት የተወከለ ነው፣ እና በአዲስ ኪዳን ውስጥ ተብራርቷል። የጥንት ክርስቲያኖች የኢየሱስን ሕይወት ከዕብራይስጥ መሲህ እና ከዳዊት ጋር በማጣቀስ ተርጉመውታል; በማቴዎስ እና በሉቃስ ወንጌል ውስጥ ኢየሱስ ከዳዊት ዘር እንደ ተወለደ ተገልጧል። የዳዊት መጽሐፍ ቅዱሳዊ ባህሪ ለብዙ መቶ ዘመናት በሥነ ጥበብ እና ሥነ ጽሑፍ ውስጥ ብዙ ትርጓሜዎችን አነሳስቷል። በቁርኣንና በሐዲሥ ዳዊት የአላህ ነቢይ ንጉሥ ተብሎ ተጠቅሷል። የመጀመርያው የሳሙኤል መጽሐፍ እና የታሪክ ዜና መዋዕል አንደኛ መጽሐፍ ሁለቱም ዳዊት የእሴይ ልጅ፣ የቤተልሔማዊው፣ ከስምንት ወንዶች ልጆች መካከል የመጨረሻው መሆኑን ይገልጻሉ። በተጨማሪም ቢያንስ ሁለት እህቶች ነበሩት፤ እነሱም ልጆቹ ሁሉ በዳዊት ሠራዊት ውስጥ ያገለገሉት ጽሩያ እና አቢግያ ልጅዋ አሜሳይ በአቤሴሎም ሠራዊት ውስጥ ያገለገለ ሲሆን አቤሴሎም ከዳዊት ታናናሽ ልጆች አንዱ ነው። መጽሐፍ ቅዱስ የእናቱን ስም ባይጠቅስም፣ ታልሙድ ኒትዘቬት ስትባል፣ የአዳኤል የተባለ የአንድ ሰው ልጅ እንደሆነች ይናገራል፣ እናም መጽሐፈ ሩት የቦዔዝ፣ የሞዓባዊቷ የሩት የልጅ ልጅ የልጅ ልጅ እንደሆነ ይናገራል።ዴቪድ ከተለያዩ የፖለቲካ እና የብሄር ብሄረሰቦች ጋር ያለውን ግንኙነት በጋብቻ ያጠናከረ እንደነበር ተገልጿል። በ1ኛ ሳሙኤል 17፡25 ላይ ንጉስ ሳኦል ጎልያድን የሚገድል ሁሉ እጅግ ባለጸጋ አደርገዋለሁ፡ ሴት ልጁንም እሰጣው እና የአባቱን ቤተሰብ በእስራኤል ከቀረጥ ነፃ አውጃለሁ ብሎ ተናግሮ እንደነበር ይናገራል። ሳኦል ለዳዊት ትልቋን ልጁን ሜራብን እንዲያገባ አቀረበለት፤ ይህ ደግሞ ዳዊት በአክብሮት አልተቀበለውም። ከዚያም ሳኦል ሜሮብን ለመሖላታዊው አድሪኤል አገባ። ታናሽ ልጁ ሜልኮል ዳዊትን እንደምትወደው ስለተነገረው፣ ሳኦል ለዳዊት የፍልስጥኤማውያን ሸለፈት በከፈለው ክፍያ ለዳዊት ሰጣት (የጥንት አይሁዳዊ ታሪክ ጸሐፊ ጆሴፈስ ጥሎሹን 100 የፍልስጥኤማውያን ራሶች በማለት ገልጿል። ). ሳኦል በዳዊት ቀንቶ ሊገድለው ሞከረ። ዳዊት አመለጠ። ከዚያም ሳኦል ሜልኮልን የሌሳን ልጅ ፋልቲን እንዲያገባ ወደ ጋሊም ላከ። ከዚያም ዳዊት በኬብሮን ሚስቶችን አገባ፣ እንደ 2ኛ ሳሙኤል 3; ይዝራኤላዊው አኪናሆም ነበሩ። የቀርሜሎሳዊው የናባል ሚስት አቢግያ; የጌሹር ንጉሥ የታልማይ ልጅ መዓካ፤ ሃጊት; አቢታል; እና ኤግላ. በኋላ፣ ዳዊት ሜልኮልን እንዲመልስ ፈልጎ የኢያቡስቴ የጦር አዛዥ አበኔር ለዳዊት አሳልፎ ሰጠ፣ ይህም ባሏን (ፓልቲን) በጣም አዝኖ ነበር።የዜና መዋዕል መጽሐፍ ልጆቹን ከተለያዩ ሚስቶቹና ቁባቶቹ ጋር ይዘረዝራል። በኬብሮን ለዳዊት ስድስት ልጆች ነበሩት፤ አምኖን ከአኪናሆም የተወለደው። ዳንኤል በአቢግያ; አቤሴሎም በማዓካ; አዶንያስ በሃጊት; ሸፋጥያስ በአቢጣል; ኢትሬም በዔግላ። በቤርሳቤህ ልጆቹ ሻሙአ፣ ሶባብ፣ ናታን እና ሰሎሞን ነበሩ። ከሌሎቹ ሚስቶቹ በኢየሩሳሌም የተወለዱት የዳዊት ልጆች ኢብሃር፣ ኤሊሹዋ፣ ኤሊፈሌት፣ ኖጋ፣ ናፌቅ፣ ያፍያ፣ ኤሊሳማ እና ኤልያዳ ናቸው። በየትኛውም የትውልድ ሐረግ ያልተጠቀሰው ኢያሪሞት በ2ኛ ዜና 11፡18 እንደሌላው ልጆቹ ተጠቅሷል። ልጁ ትዕማር በመዓካ በወንድሟ በአምኖን ተደፍራለች። ዳዊት ትዕማርን ስለጣሰ አምኖንን ለፍርድ ማቅረብ ተስኖታል፣ ምክንያቱም እሱ የበኩር ልጁ ስለሆነና ስለሚወደው፣ እናም አቤሴሎም (ሙሉ ወንድሟ) ትዕማርን ለመበቀል አምኖንን ገደለው። አቤሴሎም የእህቱን ርኩሰት የተበቀለ ቢሆንም የሚገርመው ግን ከአምኖን ብዙም የተለየ እንዳልሆነ አሳይቷል; አምኖን ትዕማርን ሊደፍራት የኢዮናዳብን ምክር እንደ ጠየቀ፣ አቤሴሎምም የአኪጦፌልን ምክር ጠይቆ ነበር እርሱም አቤሴሎም ከአባቱ ቁባቶች ጋር የዝምድና ግንኙነት እንዲፈጽም መከረው ይህም ለእስራኤል ሁሉ በአባቱ ዘንድ የተጠላ መሆኑን ይገልጽ ነበር (2ሳሙ 16) 20] የሠሩት ታላቅ ኃጢአት ቢሆንም ዳዊት በልጆቹ ሞት አዝኖ ለአምኖን ሁለት ጊዜ አለቀሰ [2ኛ ሳሙኤል 13፡31-26] ለአቤሴሎምም ሰባት ጊዜ አለቀሰ። የእስራኤል ንጉሥ የነበረው ሳኦል በሕገ-ወጥ መንገድ መሥዋዕት ሲያቀርብና በኋላም አማሌቃውያንን በሙሉ እንዲገድሉና የተወረሱትን ንብረታቸውን እንዲያወድሙ የሰጠውን መለኮታዊ ትእዛዝ በመተላለፉ አምላክ ተቆጣ። የቤተልሔም እሴይ፣ በምትኩ ንጉሥ ሊሆን። አምላክ ሳኦልን ያሠቃየው ዘንድ ክፉ መንፈስ ከላከ በኋላ አገልጋዮቹ በመሰንቆ በመጫወት የተካነ ሰው እንዲጠራ ሐሳብ አቀረቡ። አንድ አገልጋይ ዳዊትን “በጨዋታ ብልህ፣ ጀግና፣ ጦረኛ፣ በንግግርም ብልህ፣ ፊት ለፊትም የተዋጣለት ሰው፣ እግዚአብሔርም ከእርሱ ጋር ነው” በማለት የገለጸውን ዳዊትን አቀረበለት። ዳዊት ከንጉሣዊ ጋሻ ጃግሬዎች አንዱ ሆኖ ወደ ሳኦል አገልግሎት ገባ እና ንጉሡን ለማስታገስ በገና ይጫወት ነበር። በእስራኤልና በፍልስጥኤማውያን መካከል ጦርነት ተከፈተ፤ ግዙፉ ጎልያድ እስራኤላውያንን በአንድ ጊዜ የሚፋለመውን ተዋጊ እንዲልኩ ጠየቀ። በሳኦል ሠራዊት ውስጥ ለሚያገለግሉት ወንድሞቹ ስንቅ እንዲያመጣ በአባቱ የተላከው ዳዊት ጎልያድን ማሸነፍ እንደሚችል ተናግሯል። ንጉሱን የንጉሱን የጦር ትጥቅ እምቢ በማለት ጎልያድን በወንጭፉ ገደለው። ሳውል የወጣቱን ጀግና አባት ስም ጠየቀ። ሳኦልም ዳዊትን በሠራዊቱ ላይ ሾመው። እስራኤላውያን ሁሉ ዳዊትን ይወዱታል፣ ታዋቂነቱ ግን ሳኦልን እንዲፈራው አድርጎታል (“ከመንግሥቱ በቀር ምን ይመኛል?”)። ሳኦል ሊሞት አሴረ፤ ነገር ግን ዳዊትን ከሚወዱት መካከል አንዱ የሆነው የሳኦል ልጅ ዮናታን የአባቱን ተንኮል አስጠነቀቀው፤ ዳዊትም ሸሸ። በመጀመሪያ ወደ ኖብ ሄደ፣ በካህኑ አቢሜሌክም መገበው፣ የጎልያድንም ሰይፍ ሰጠው፣ ከዚያም ወደ ፍልስጥኤማውያን ከተማ ጎልያድ ወደ ጌት ሄደ፣ በዚያም ከንጉሥ አንኩስ ጋር መሸሸግ አስቦ ነበር። የአንኩስ አገልጋዮች ወይም ባለ ሥልጣናት ታማኝነቱን ይጠራጠራሉ፤ ዳዊትም በዚያ አደጋ ላይ እንዳለ ተመልክቷል። ወደ አዱላም ዋሻ አጠገብ ሄዶ ቤተሰቦቹ ተቀላቅለዋል። ከዚያ ተነስቶ የሞዓብን ንጉሥ ለመሸሸግ ሄደ ነገር ግን ነቢዩ ጋድ እንዲሄድ መከረው እና ወደ ሄሬት ጫካ ከዚያም ወደ ቅዒላ ሄደ ከፍልስጥኤማውያን ጋር ተጨማሪ ጦርነት ውስጥ ገባ። ሳኦል ዳዊትን ለመያዝ ሲል ቅዒላን ሊከብበት አሰበ፤ ስለዚህ ዳዊት ነዋሪዎቿን ለመጠበቅ ሲል ከተማዋን ለቆ ወጣ። ከዚያ ተነስቶ በተራራማው የዚፍ ምድረ በዳ ተሸሸገዮናታን ከዳዊት ጋር እንደገና ተገናኝቶ ለዳዊት የወደፊት ንጉሥ ያለውን ታማኝነት አረጋግጧል። የዚፍ ሰዎች ዳዊት በግዛታቸው እንደሚጠለል ለሳኦል ካሳወቁ በኋላ፣ ሳኦል ማረጋገጫ ፈልጎ ዳዊትን በማዖን ምድረ በዳ ለመያዝ አሰበ፣ ነገር ግን በድጋሚ የፍልስጥኤማውያን ወረራ ትኩረቱን ቀይሮ ዳዊት በዓይን የተወሰነ እረፍት ማግኘት ቻለ። ጌዲ። ከፍልስጥኤማውያን ጋር ጦርነት ገጥሞ ሲመለስ ሳኦል ዳዊትን ለማሳደድ ወደ ዓይን ግዲ አቀና እና እንደሁኔታው ዳዊትና ደጋፊዎቹ ተደብቀው ወደነበሩበት ዋሻ ገባ። ዳዊት ሳኦልን የመግደል እድል እንዳለው ተረድቶ ነበር ነገር ግን ሃሳቡ ይህ አልነበረም፡ የሳኦልን ቀሚስ በድብቅ አንድ ጥግ ቆርጦ ነበር እና ሳኦል ከዋሻው ሲወጣ ለሳኦል ንጉስ ሆኖ ለማክበር እና ለማሳየት ወጣ. መጎናጸፊያውን በሳኦል ላይ ክፋት አልያዘም። በዚህ መንገድ ሁለቱ ታረቁ እና ሳኦል ዳዊትን እንደ ተተኪው አውቆታል። ዳዊት በኤኬላ ኮረብታ ላይ ወደሚገኘው የሳኦል ሰፈር ሰርጎ በመግባት ከጎኑ ጦሩንና ድስቱን ውኃ ሲያነሳ በ1ኛ ሳሙኤል 26 ላይ ተመሳሳይ ክፍል ተጠቅሷል። በዚህ ዘገባ ላይ፣ ዳዊት ሳኦልን ለመግደል ያለው አጋጣሚ ይህ እንደሆነ በአቢሳ ቢመክረውም፣ ዳዊት ግን “እግዚአብሔር በቀባው ላይ እጁን አልዘረጋም” በማለት ፈቃደኛ አልሆነም። ሳኦል ዳዊትን ለማሳደድ ስህተት እንደነበረው ተናግሮ ባረከው። በ1ኛ ሳሙኤል 27፡1-4፣ ዳዊት ከፍልስጤማዊው የጌት ንጉስ አንኩስ ጋር ሁለተኛ ጊዜ ስለተጠለለ ሳኦል ዳዊትን ማሳደዱን አቆመ። አንኩስ ዳዊት በጌሹራውያን፣ በጌርዛውያንና በአማሌቃውያን ላይ ወረራ እየመራ ከነበረው በጌሽራውያን፣ በጌርዛውያንና በአማሌቃውያን ላይ በምትገኘው በጺቅላግ እንዲኖር ፈቀደለት፣ ነገር ግን አኪሽ በይሁዳ ያሉ እስራኤላውያንን፣ የይረሕማኤላውያንንና ቄናውያንን እየወጋ እንደሆነ እንዲያምን አደረገ። . አንኩስ ዳዊት ታማኝ አገልጋይ እንደሆነ ያምን ነበር፣ ነገር ግን የጌትን መኳንንት ወይም መኳንንት አመኔታ አያገኝም ነበር፣ እናም በጥያቄያቸው መሰረት አንኩስ ፍልስጤማውያን በሳኦል ላይ በዘመቱ ጊዜ ሰፈሩን እንዲጠብቅ ዳዊትን አዘዘው። ዳዊት ወደ ጺቅላግ ተመልሶ ሚስቶቹንና ዜጎቹን ከአማሌቃውያን አዳነ። ዮናታንና ሳኦል በጦርነት ተገደሉ፤ ዳዊትም በይሁዳ ላይ ንጉሥ ሆኖ ተቀባ። በሰሜን፣ የሳኦል ልጅ ኢያቡስቴ የእስራኤል ንጉሥ ሆኖ የተቀባ ሲሆን ኢያቡስቴ እስካልተገደለ ድረስ ጦርነት ተጀመረ።የሳኦል ልጅ ሲሞት የእስራኤል ሽማግሌዎች ወደ ኬብሮን መጡ ዳዊትም በእስራኤል ሁሉ ላይ ንጉሥ ሆኖ ተቀባ። ቀደም ሲል የኢያቡሳውያን ምሽግ የነበረችውን ኢየሩሳሌምን ድል አድርጎ ዋና ከተማውን አደረገ። ለእግዚአብሔር ቤተ መቅደስ ሊሠራ አስቦ የቃል ኪዳኑን ታቦት ወደ ከተማ አመጣ፤ ነቢዩ ናታን ግን ከዳዊት ልጆች በአንዱ እንደሚሠራ ትንቢት ተናግሮ ከለከለው። ናታንም እግዚአብሔር ከዳዊት ቤት ጋር "ዙፋንህ ለዘላለም ይጸናል" በማለት ቃል ኪዳን እንደገባ ተንብዮአል። ዳዊት በፍልስጥኤማውያን፣ በሞዓባውያን፣ በኤዶማውያን፣ በአማሌቃውያን፣ በአሞናውያንና በአራም ዞባህ ንጉሥ ሃዳድአዛር ላይ ተጨማሪ ድል አደረሳቸው፤ ከዚያም የገባሮች ሆኑ። በዚህ ምክንያት ዝናው እየጨመረ፣ የሃማት ንጉሥ ቶኢ፣ የሃዳዴዘር ባላንጣ ያሉ ሰዎችን አድናቆት አግኝቷል።የአሞናውያን ዋና ከተማ የሆነችውን ራባን በከበበ ጊዜ ዳዊት በኢየሩሳሌም ቀረ። ቤርሳቤህ የምትባል ሴትን እየታጠበች ሰለላት። ትፀንሳለች። በመጽሐፍ ቅዱስ ውስጥ ያለው ጽሑፍ ቤርሳቤህ ለፆታ ግንኙነት ፈቃደኛ መሆን አለመሆኗን በግልጽ አይገልጽም። ዳዊት ባሏን ኬጢያዊውን ኦርዮን ከጦርነቱ እንዲመለስ ጠራው፤ ወደ ሚስቱ ቤት እንደሚሄድና ልጁም የእሱ እንደሆነ ይገመታል ብሎ ተስፋ አድርጎ ነበር። ኦርዮ ሚስቱን አልጎበኘም፤ ስለዚህ ዳዊት በጦርነቱ ሙቀት ሊገድለው አሴረ። ከዚያም ዳዊት ባሏ የሞተባትን ቤርሳቤህን አገባ። በምላሹ፣ ናታን ንጉሱን በደሉ ከያዘው በኋላ ኃጢአቱን በምሳሌነት በሚገልጽ ምሳሌ ከያዘ በኋላ፣ “ሰይፍ ከቤትህ አይለይም” በማለት የሚደርስበትን ቅጣት ተንብዮአል። ኃጢአት ሠርቷል፣ ናታን ኃጢአቱ ይቅር ተብሎ እንደማይሞት፣ ነገር ግን ሕፃኑ እንደሚሞት መከረው። የናታን ቃል ሲፈጸም፣ በዳዊትና በቤርሳቤህ መካከል ባለው አንድነት የተወለደው ሕፃን ሞተ፣ እና ሌላው የዳዊት ልጆች አቤሴሎም፣ በበቀል እና በሥልጣን ጥማት ተቃጥለው አመጸኞች። የዳዊት ወዳጅ የሁሲ ምስጋና ይግባውና እቅዱን በተሳካ ሁኔታ ለማዳከም ወደ አቤሴሎም አደባባይ ዘልቆ እንዲገባ የታዘዘው የአቤሴሎም ሠራዊት በኤፍሬም እንጨት ጦርነት ላይ ድል ነሥቶ በረዥሙ ፀጉሩ ተይዞ በዛፉ ቅርንጫፎች ተይዟል። ከዳዊት ትእዛዝ በተቃራኒ የዳዊት ሠራዊት አዛዥ በሆነው በኢዮአብ ተገደለ። ዳዊት የሚወደውን ልጁን ሞት ሲናገር “ልጄ አቤሴሎም ሆይ፣ ልጄ፣ ልጄ፣ አቤሴሎም ሆይ! ኢዮአብ “ከጭንቀቱ ብዛት” እንዲያገግምና የሕዝቡን ግዴታ እስኪወጣ ድረስ እስኪያሳምነው ድረስ። ዳዊት ወደ ጌልገላ ተመልሶ ዮርዳኖስን ተሻግሮ በይሁዳና በቢንያም ነገዶች ታጅቦ ወደ ኢየሩሳሌም ተመለሰ።ዳዊት አርጅቶ የአልጋ ቁራኛ በሆነ ጊዜ፣ በሕይወት የተረፈው ትልቁ ልጁና የተፈጥሮ ወራሹ አዶንያስ ንጉሥነቱን አወጀ።ቤርሳቤህና ናታን ወደ ዳዊት ሄደው የቤርሳቤህን ልጅ ሰሎሞንን ንጉሥ ለማድረግ ተስማምተው እንደ ዳዊት ቀደም ብሎ በገባው ቃል መሠረትና የአዶንያስን ዓመፅ አገኙ። ተቀምጧል። ዳዊት ለ40 ዓመታት ከገዛ በኋላ በ70 ዓመቱ ሞተ፣ እናም ሞቶ ሳለ ሰሎሞን በእግዚአብሔር መንገድ እንዲሄድና ጠላቶቹን እንዲበቀል መከረው። መጽሐፈ ሳሙኤል ዳዊትን የተዋጣለት በበገና (በገና) እና “የእስራኤል ጣፋጭ ዘማሪ” በማለት ይጠራዋል። ሆኖም የመዝሙረ ዳዊት ግማሽ ያህሉ ወደ “የዳዊት መዝሙር” ይመራሉ (እንዲሁም “ለዳዊት” ተብሎ ተተርጉሟል)። “ለዳዊት” እና ትውፊት በዳዊት ሕይወት ውስጥ የተወሰኑ ክንውኖችን ለይቶ ያሳያል (ለምሳሌ መዝሙረ ዳዊት 3፣ 7፣ 18፣ 34፣ 51፣ 52፣ 54፣ 56፣ 57፣ 59፣ 60፣ 63 እና 142)። ዘግይቶ መጨመር እና ምንም አይነት መዝሙር በእርግጠኝነት ለዳዊት ሊባል አይችልም. መዝሙር 34 ዳዊት እብድ መስሎ ከአቤሜሌክ (ወይም ከንጉሥ አንኩስ) ባመለጠበት ወቅት ተጠቅሷል። በ1ኛ ሳሙኤል 21 ላይ ባለው ትይዩ ትረካ መሰረት አቤሜሌክ ብዙ ጉዳት ያደረሰበትን ሰው ከመግደሉ ይልቅ ዳዊትን እንዲለቅ ፈቀደለት፡- “እኔ ይህን ያህል እብድ አጥቻለሁን ብሎ ይህን ሰው ወደዚህ ልታመጣው ይገባል። ይህ በፊቴ ነው? ይህ ሰው ወደ ቤቴ ይገባልን? ታሪካዊ ማስረጃዎች ቴል ዳን ስቴል በ1993 የተገኘዉ ቴል ዳን ስቴል በደማስቆ ንጉስ ሐዛኤል በ9ኛው/በ8ኛው መቶ ክፍለ ዘመን መገባደጃ ላይ ያቆመው የተቀረጸ ድንጋይ ነው። ንጉሡ በሁለት ጠላት ነገሥታት ላይ የተቀዳጀውን ድል የሚዘክር ሲሆን ብዙ ሊቃውንት “የዳዊት ቤት” ብለው የተረጎሙትን ዕብራይስጥ፡ ፣ የሚለውን ሐረግ ይዟል። ሌሎች ሊቃውንት ይህንን ንባብ ተቃውመውታል፣ ነገር ግን ይህ የይሁዳ መንግሥት ሥርወ መንግሥት ዳዊት ከተባለ መስራች የተገኘ መሆኑን የሚያመለክት ሳይሆን አይቀርም። ሜሻ ስቲል አንድሬ ሌማይር እና ኤሚሌ ፑኢች የተባሉ ሁለት የግጥም ድርሰቶች በ1994 ከ9ኛው መቶ ክፍለ ዘመን ጀምሮ የተጀመረው ከሞዓብ የመጣው ሜሻ ስቴል በመስመር 31 መጨረሻ ላይ “የዳዊት ቤት” የሚሉትን ቃላት እንደያዘ በ1994 መላምት ሰጥተዋል። በቴል ዳን ጽሑፍ ውስጥ ይጥቀሱ። እ.ኤ.አ. በግንቦት 2019 እስራኤል ፊንቅልስቴይን ፣ ናዳቭ ናአማን እና ቶማስ ሮመር ከአዲሶቹ ምስሎች የገዥው ስም ሶስት ተነባቢዎችን እንደያዘ እና በውርርድ መጀመራቸውን “የዳዊት ቤት” ንባብን እና ከንጉሱ ከተማ ጋር በመተባበር ጀመሩ ። በሞዓብ የሚገኘው “ሆሮናይም” የሚለው ስም የተጠቀሰው ንጉሥ ባላቅ ሳይሆን በዕብራይስጥ መጽሐፍ ቅዱስ ውስጥም ይታወቃል። በዚያው ዓመት በኋላ፣ ማይክል ላንግሎይስ የሁለቱም ጽሑፎች ከፍተኛ ጥራት ያላቸውን ፎቶግራፎች ተጠቅመዋል፣ እና በ19ኛው መቶ ክፍለ ዘመን የነበረውን የወቅቱ ያልተነካ ስታይል የሌሜርን አመለካከት እንደገና ለማረጋገጥ መስመር 31 "የዳዊት ቤት" የሚለውን ሐረግ ይዟል። ለላንግሎይስ ምላሽ ሲሰጥ። ንዕማን “የዳዊት ቤት” ንባብ ተቀባይነት እንደሌለው ተከራክሯል ምክንያቱም የዓረፍተ ነገር አወቃቀሩ በምእራብ ሴማዊ ንጉሣዊ ጽሑፎች ውስጥ እጅግ በጣም አልፎ አልፎ ነው ። ቡባስቲት ፖርታል በካርናክ ከሁለቱ ስቲለስ በተጨማሪ የመጽሐፍ ቅዱስ ምሁርና ግብጻዊው ኬኔት ኪችን እንደሚሉት የዳዊት ስም በመጽሐፍ ቅዱስ ውስጥ በሺሻቅ ከሚታወቀው የፈርዖን ሾሼንቅ እፎይታ ውስጥም ይገኛል። እፎይታው በ925 ዓ.ዓ. ሾሼንቅ በፍልስጤም ውስጥ ቦታዎችን እንደወረረ ይናገራል፣ ኪችን ደግሞ አንድ ቦታ “የዳዊት ከፍታ” ሲል ይተረጉመዋል፣ ይህም በደቡብ ይሁዳ እና በኔጌብ ነበር፣ ዳዊት ከሳኦል እንደተሸሸገ ይናገራል። እፎይታው ተጎድቷል እና ትርጓሜው እርግጠኛ አይደለም. የእግዚአብሔር ልጅ የኢየሱስ ክርስቶስ ታሪክ እና የዳዊት ታሪክ የመሲሑ ጽንሰ-ሐሳብ በክርስትና ውስጥ መሠረታዊ ነው። በመጀመሪያ በመለኮታዊ ሹመት የሚገዛው ምድራዊ ንጉሥ (“የተቀባው”፣ መሲሕ የሚለው የማዕረግ ስም ነው) “የዳዊት ልጅ” ባለፉት ሁለት መቶ ዘመናት ከዘአበ እስራኤልን ነፃ የሚያወጣና አዲስ የሚያመጣ ሰማያዊ ሆነ። መንግሥት. ይህ በጥንታዊ ክርስትና የመሲሕነት ጽንሰ-ሐሳብ ዳራ ነበር፣ እሱም የኢየሱስን ሥራ የሚተረጉመው “በጽዮን አምልኮ ሥርዓተ ምሥጢር ለዳዊት በተሰጡት ማዕረጎችና ተግባራት፣ ካህን-ንጉሥ ሆኖ ያገለገለበትና በውስጡም ያገለገለበት ሥርዓት ነው። በእግዚአብሔርና በሰው መካከል መካከለኛ ነበር" የቀደመችው ቤተክርስቲያን “የዳዊት ሕይወት የክርስቶስን ሕይወት ጥላ ናት፣ ቤተ ልሔም የሁለቱም መገኛ ናት፣ የዳዊት እረኛ ሕይወት ክርስቶስን፣ ቸር እረኛውን ይጠቁማል፣ ጎልያድን ለመግደል የተመረጡት አምስቱ ድንጋዮች የአምስቱ ቁስሎች ምሳሌ ናቸው” ብላ ታምናለች። የታመነው አማካሪው አኪጦፌል ክህደት እና በሴድሮን ላይ ያለው ምንባብ የክርስቶስን የተቀደሰ ሕማማት ያስታውሰናል።ከአዲስ ኪዳን እንደምንረዳው ብዙዎቹ የዳዊት መዝሙራት የወደፊቱ መሲሕ ምሳሌ ናቸው። በመካከለኛው ዘመን, "ቻርለማኝ እራሱን አስቦ ነበር, እና በቤተመንግስት ሊቃውንት ዘንድ እንደ 'አዲስ ዳዊት' ይታይ ነበር. (ይህ) በራሱ እንደ አዲስ ሀሳብ ሳይሆን, ይዘቱ እና ጠቃሚነቱ በእሱ በጣም የሰፋ ነው."

50372

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8D%8D%E1%88%AC%E1%88%9D%E1%8A%93%E1%8C%A6%E1%88%B5

ፍሬምናጦስ

ፍሬምናጦስ በእንግሊዘኛ የተወለዱት ታይር በምትባል ቦታ በምሥራቃዊ የሮማ ነገሥት በ፬ኛው ክፍለ ዘመን መጀመሪያዎቹ ሲሆን ማንም መርምሮ ሊደርስበት በማይችለው በእግዚአብሔር ሀሳብ ወደ ኢትዮጵያ መተው ክርስትናን ከመሠረቱት ዋነኛው አባት ሆኖ በመቆጠር ፣ አገራችንን ከሌሎች ክርስቲያን አገሮች ጋር ያስተዋወቁ ፣ ያስተካከሉ ፣ በአክሱም ዘመነ መንግሥትና መንግሥት የተወደዱና የተከበሩ ፣ በመላው ኢትዮጵያ የክርስትና ሃይማኖት ተከታዮች የተከበሩ ታላቅ አባት ናቸው ። አባታችን ፍሬምናጦስ የ፲፪ ዓመት ልጅ እያለ ሜሮጵዮስ የተባለ ነጋዴ ፈላስፋም የነበረ መርከበኛ ይዞት ወደ አገራችን መጣ ። ከእርሱም ጋር ወንድሙ ኤድስዮስ የተባለም አብሮት እንደነበረ ይታወቃል ። እነዚህን ሁለት ወጣቶች አስከትሎ የመጣው ሜሮጵዮስ በቀይ ባሕር አካባቢ ይኖሩ የነበሩ ሰዎች በጣሉለት አደጋ በዚሁ እንደ ሞተ ታሪክ ይነግረናል ። ይህም በንጉሥ ዒዛና ዘመነ መንግሥት ሆነ ። በአክሱም መንግሥት ፍሬምናጦስና ኤድስዮስ ግን በወቅቱ የአክሱም ንጉሥ የነበረው ንጉሥ ታዜር ጋር አድገዋል ። ንጉሡ በአእምሮ መብሰላቸውን ተመልክቶ ፍሬምናጦስ በጅሮንድ ኤድስዮስም ጋሻ ጃግሬው አድርጎ ሾማቸው ። ከዚያ በኋላ ንጉሥ ታዜር ሲያርፍ ወደ ፈለጉበት እንድሄዱ ነፃ ስለተለቀቁ ኤድስዮስ ወደ አገሩ ተመልሶ ሄዷል ። አባታችን አቡነ ሰላማ ከሳቴ ብርሃን ግን ወንድሙን ሸኝቶ "በጨለማ የሚኖረውን ሕዝብ ትቼ ወደ አገሬ አልመለስም" በማለት የኢትዮጵያን ሕዝብ በማፍቀር እንደቀረ ታሪክ ያስረዳናል ። የቅዱሳን ፍቅራቸው እውነትም ልብ ይነካል ። ጳጳስ የሆኑበት ምክኒያት በዚያን ዘመን በአገራችን ኢትዮጵያ ክርስትና ነገሥታቱ የታወቀ ቢሆንምኢትዮጵያዊው ጃንደረባ ስርዓተ ንስሐ ፣ ስርዓተ ጥምቀት ፣ ስርዓተ ቅዳሴ ፣ ስርዓተ ቅዱስ ቁርባን የሚያከናውን ጳጳስ ስላልነበረ ይህን የተመለከቱ ነገስታት ኢዛናና ሳይዛና ጵጵስና እንዲያመጣ አባታችን አቡነ ሰላማን ወደ ግብጽ ላኩት ። አባታችንም ወደ ግብጽ በመሄድ ስርዓቶቹን በመማር በቅዱስ አትናትዮስ አንብሮተ እድ "ኤጲስ ቆጶስ ዘአክሱም ወዘኩላ ኢትዮጵያ" ተብሎ ጵጵስና ተቀበለ። ወደ አገራችን ከተመለሰ በኋላ መጀመሪያ ነገስታት ኢዛናና ሳይዛናን አጥምቆና አቁርቦ አብርሃወ አፅበሃ በማለት ስመ ክርስትና ሰጣቸው ። በመቀጠልም በመላው አገራችን እየተዘዋወረ በማስተማር ስርዓቱን ፈጽሟል ። ከዚህም የተነሳ ጨለማን አስወግዶ ብርሃንን የገለጠ ቀዳሚ የምድረ ሐበሻ ታላቅ ሐዋርያ ነው ። የቀናች ሃይማኖትን በማስተማር ጨለማውን ብርሃን በማድረጉ "ብርሃን ገላጭ ሰላማ" ተብሏል። የሓምሌ ወር ስንክሳር አባታችን አቡነ ሰላማ በኢትዮጵያና ኤርትራ በመላው ምድረ ሓበሻ በኪደተ እግሩ ተመላለሶ ወንጌል እንዳስተማረና ስፍር ቁጥር የሌላቸው ድውያንን ፈውሶ ሙታንን እንዳስነሳ ገድሉ ያስረዳናል ። በተለያዩ ባዕድ አምልኮ ያመልክ የነበረ ሕዝብም በጣፋጭ ስብከቱ እግዚአብሔርን ወደ ማመን መልሶታል ። በጸሎቱ አጋንንትን ጠራርጎ ከአገራችን በማስወጣት ሰላም የሰጠን የሰላም አባት ነው ። "ሰላማ" ማለት "ሰውና እግዚአብሔርን የሚያስታርቅ" ማለት ነው ። አባታችን አቡነ ሰላማ ከሳቴ ብርሃን በ ፫፻፶ ዓ.ም. ክርስትና የኢትዮጵያ ብሔራዊ ሃይማኖት ሆኖ እንዲታወጅ አድርጓል ። "አቡነ" ወይም "አባታችን" የሚለውን ማዕረግ ለመጀመሪያ የተሰጠው ለርሱ ነው ። ጻድቁ አባታችን በዕድሜም በጸጋም ትልቅ አባት በመሆኑ ከኋላው ለመጡት ብዙዎች ቅዱሳን መምህራቸውና አባታቸው ነው ። ለዚህም ነው አባታችን ቅዱስ ያሬድ "ዝንቱ ብእሲ መምህርነ ዘተፈነወ ውስተ ምድርነ ይከሰተ ብርሃነ" በማለት አመስግኖታል ። ብርሃንን ለመግለጥ ወደ አገራችን የተላከ መምህራችን ማለቱ ነው ። በልጅነቱ የመጣው አባታችን አቡነ ሰላማ ከሳቴ ብርሃን የአገራችን ፍቅር አስገድዶት እስከ ዕለተ ዕረፍቱ በአገራችን የኖረ ሲሆን በእነዚህ ጊዜያቶች ውስጥ ከሰራቸው የተለያዩ ድንቅ ሥራዎች ውስጥ በጥቂቱ እንደሚከተለው ይሆናል። ድንቅ ሥራዎቻቸው ወንጌል የሚያስተምሩና የሚያጠምቁ የሚያቆርቡ ካህናትና ዲያቆናት ሾመ። ለምእመናን መካሪ የንስሐ አባት እንዲኖራቸው አድርጓል። ከአብርሃ ወአጽብሃ ጋር በመሆን አብያተ ክርስቲያን አንጸዋል። ቅዱሳት መጻሕፍት ከሱርስት፣ እብራይስጥና ከግሪክ ወደ ግእዝ ቋንቋ እንዲተረጎሙ አድርጓል። የሳባውያን ፊደል አቀማመጥ በማስተካከል ከግራ ወደ ቀኝ የመጻፍንና የማንበብን ዘዴ በማስተማር በተጨማሪ ፊደላችን የተለያየ ድምፅ ኢንዲኖረው (ቯዬል፡) በመጨመር ብዙ ውለታ የዋሉልን ታላቅ አባት ናቸው ።

45646

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%95%E1%8C%88%20%E1%88%99%E1%88%B4

ሕገ ሙሴ

ሕገ ሙሴ በብሉይ ኪዳን ዘንድ ከአስርቱ ቃላት ቀጥሎ ከኦሪት ዘጸአት ፳፩ ጀምሮ የሚገኝ እግዚአብሔር በደብረ ሲና ለሙሴ የገለጸው ሕግ ነው። የእስራኤል ልጆች በዘፈንና በወርቃማ ላም ጣኦት ከተገኙ በኋላ፣ ያህዌ የከበደ ሕግ ሰጣቸው። የሕዝቡ ዘር ለተነበዩ በረከቶች እንዲዘጋጅ፣ ለሙሴ ዘመን የተመጣጠነ ሕግ እንዲሆን፣ የሰው ልጆችን በመቸኰል ሳይሆን በመታገሥ ወደ ሥልጣኔ እንዲያስለምዳቸው፣ ከጎረቤቶቹ ከመስጴጦምያ አገሮች ሕግጋት የተሻሸሉ ብያኔዎች እንደ ወሰነ ሊታይ ይቻላል። ከሕገ ሙሴ (ምናልባት 1661 ዓክልበ. የተገለጠ) አስቀድሞ ከወጡት ሕገጋት በተለይ ተመሳሳይ ኹኔታዎች የቆጠሩት የኡር-ናሙ ሕግጋት (1983 ዓክልበ.)፣ የሊፒት-እሽታር ሕግጋት (1832 ዓክልበ.)፣ የኤሽኑና ሕግጋት (1775 ዓክልበ. ግድም) እና የሃሙራቢ ሕግጋት (1704 ዓክልበ.) ይታወቃሉ። በታሪካዊ ልማዶች ዘንድ፣ የአክሱም መንግሥት ግማሽ ከ950 ዓክልበ. ግድም እስከ 317 ዓ.ም. ድረስ ደግሞ በሕገ ሙሴ ሥር ነበረች። እንዲሁም በአይሁድ መንግሥታት ለምሳሌ የስሜን መንግሥት (317-1619 ዓም) እና ኻዛሪያ (ከ732-1008 ዓም ግድም) ተገኘ። በትንቢተ ሚክያስ 6:8 መሠረት በሕጉ በድምሩ አስፈላጊ የሆኑት ፫ ጽንሰ ሀሣቦች ፍርድ፣ ምኅረትና ትሕትና ናቸው። ወደ ፊትም ከሕገ ሙሴ መሠረት ሕገ ወንጌልና በሕገ ወንጌል የተመሠረቱ ሕግጋት (ለምሳሌ እንደ ፍትሐ ነገሥት) ተደረጁ። በኢየሱስ ትምህርት፣ ከሁሉ ትልቁ ሕግ ኦሪት ዘዳግም ፮፡፭ «አንተም አምላክህን እግዚአብሔርን በፍጹም ልብህ በፍጹምም ነፍስህ በፍጹምም ኃይልህ ውደድ» የሚለው ሲሆን፣ ሁለተኛው ትልቁ ኦሪት ዘሌዋውያን ፲፱፡፲፰ «ባልንጀራህን እንደ ራስህ ውደድ» ነው። አለበለዚያ በሃዋርያት ሥራ ፲፭፡፳፱ ዘንድ፣ ከሕገ ሙሴ ለክርስቲያናት አጥብቀው መጠበቅ ያሉባቸው ደንቦች (ቅጣቶቹም ባይሆኑም) «ለጣዖት ከተሠዋ፣ ከደምም፣ ከተናቀም (ከመብላት)፣ ከዝሙትም ትርቁ ዘንድ» የሚሉት ናቸው። የተረፉት የአይሁዶች ሕግጋት ግን ለማጥናትና ለማወቅ ለብዙ ክርስቲያናት ቁም ነገሮች ናቸው። ተጽእኖ በሌሎች ሕግጋት ሕገ ሙሴ በነዚህ ኋለኞች ሕግጋት በሰፊ እንደ መሠረት ተጠቀሱ። መሠረት ማለት ስለ ተመሳሳይ ኹኔታዎች የሚቀምሩ ተጨማሪ ድንጋጌዎች በነዚህ ሕግጋት ሌሎች ክፍሎች ውስጥ ደግሞ ሊገኙ ይችላሉ። ዶም ቦክ በ885 ዓም የእንግላንድ ንጉሥ ታላቁ አልፍሬድ ባዘጋጁት ዶም ቦክ (ሕገ ፍትሕ)፣ አንቀጾች 1-10 ከአስርቱ ቃላት የተወሰዱ ሲሆን፣ አንቀጾች 11-48 ከሕገ ሙሴ በኦሪት ዘጸአት (ከአንዳንድ ጥቃቅን ለውጦች ጋራ) በሰፊ እንደ መሠረት ይጠቅሳል። ከዘጸአትም ምዕራፍ 21 በሙሉ፣ ምዕራፍ 22 በሙሉ (22:30 ብቻ ቀርቶ)፣ እና ምዕራፍ 23:1-9፣ 23:13 በጥንታዊ እንግሊዝኛ ትርጓሜ ይጠቅሳቸዋል። ፍትሐ ነገሥት እንዲሁም በፍትሐ ነገሥት አንቀጽ 45፡ §1569 ከአስርቱ ቃላት ሲሆን፣ §1570-1601 ከሕገ ሙሴ የሚከተሉትን በሰፊ እንደ መሠረት ይጠቅሳል። ዘጸአት 21:1-8፣ 18-19፣ 26-36፤ ዘጸአት 22:14-17፣ 28-30፤ ዘጸአት 23:4-8፤ ዘሌዋውያን 5:15-16፤ ዘሌዋውያን 6:2-6፤ ዘሌዋውያን 17:10፤ ዘሌዋውያን 18:7-20፣ 22-23፤ ዘሌዋውያን 19:9-10፣ 13-14፣ 16፣ 27-29፣ 31-37፤ ዘሌዋውያን 20:1-5፣ 10፣ 15፣ 27፤ ዘሌዋውያን 21:7-10፣ 13-14፤ ዘሌዋውያን 22:3-4፣ 10-12፣ 20-21፤ ዘኊልቊ 6:22-27፤ ዘዳግም 19:14-19፤ ዘዳግም 22:1-3፣ 5፣ 8፤ ዘዳግም 24:7፤ ዘዳግም 25:1-4 ሁሉን ከአንዳንድ ጥቃቅን ለውጦች ጋራ በግዕዝ ትርጓሜ ይጠቅሳቸዋል። ሕገ ሙሴ ከቀደሙትና ከኋለኞች ሕግጋት ጋር ሲነጻጸር የሕገ ሙሴ መጀመርያው ክፍል (ኦሪት ዘጸአት ምዕራፎች 21 እና 22:1-18) ከቀደሙት የመስጴጦምያ ሕግጋት ጋር ተመሳሳይ ኹኔታዎች ይቀምራል። በተጨማሪ በኋላ የወጡት ዶም ቦክ እና ፍትሐ ነገሥት ክፍሎች ከሕገ ሙሴ ስለ ተመሠረቱ ልዩነቶቹ ከታች ተሰጥተውል። ኡር-ናሙ 4-5፦ «አንድ ባርያ ገረዲቱን ቢያገባ፣ ከዚያም ነጻነቱን ቢያገኝም፣ ከቤተሠቡ ግን አይወጣም። አንድ ባርያ ነጻ ሴትን ቢያገባ፣ በኲሩ ለጌታው ይሰጥ።» ዘጸአት 21:1-6፦ ባርያ ከ፯ ዓመት በኋላ ነጻ ይወጣል፤ ወደ ባርነት ሳይገቡ ከተዳሩ ሁለቱ ነጻ ይወጣሉ፤ ጌታ ሚስቱን ከሰጠው ግን ልጆችም ካሉአት ቤተሠቡ አይወጣም። ባርያ ከቤተሠቡ መራቅ ካልፈለገ ጆሮውን በመውጋት የሕይወት ባርያ ሊሆን ይችላል። ዶምቦክ 11፦ እንደ ሙሴ፣ ግን ጆሮው የሚወጋበት ደጅ የቤተክርስቲያኑ መሆኑን ይወስናል። ፍትሐ ነገሥት 1570፦ እንደ ሙሴ፣ ግን ጆሮ ስለ መውጋት የለውም። ሃሙራቢ 117፦ ሰው ልጁን ለባርነት ቢሸጥ፣ ልጁ ፫ ዓመት ሠርቶ በ፬ኛው ዓመት ነጻ ይወጣል። ዘጸአት 21:7-8፦ ሰው ሴት ልጁን ቢሸጥ እንደ ወንድ አትወጣም። ደስ ካላሰኘች ግን በዎጆ ይሰዳታል። ዶምቦክ 12፦ እንደ ሙሴ፣ ግን ደስ ካላሰኘች በውጭ አገር ነጻ ትውጣ ይላል። ፍትሐ ነገሥት 1570፦ የባርያው ሴት ልጅ በውጭ አገር እንዳትሸጥ ይላል። ሊፒት-እሽታር 27፦ «የሰው ሚስት ልጆችን ካልወለደችለት የአደባባይ ሸርሙጣ ግን ልጆች ከወለደችለት፣ እርሱ ለዚያች ሸርሙጣ እህልን፣ ዘይትንና ልብስን ያስገኛል።» ዘጸአት 21:9-11፦ ሰው ገረዲቱን ለልጁ ሚስት እንድትሆን ሲገዛ፣ እንደ ሴት ልጁ ትሁን፤ ተጨማሪ ሚስት ቢያጋባው «መኖዋን፣ ልብስዋንም ለምንጣፍዋም ተገቢውን አያጒድልባት» ወይም በነጻ ትወጣለች። ዶምቦክ 12፦ እንደ ሙሴ፣ ግን ስለ 'መኖ' ወይም 'ምንጣፍ' ፈንታ «ልብስዋንም ጥሎሽዋንም ይስጣት» አለው። ኡር-ናሙ 1፦ «አንድ ሰው ሌላውን ቢገድል፣ ሰውዬው ይሙት።» ኤሽኑና 47፦ «ሰው በጠብ የሌላ ሰው ልጅ መሞት ካደረገበት፣ 2/3 ምና ብር ይክፈል።» ሃሙራቢ 207-208፦ የተመታው ሰው ቢሞት፣ የመታው ሰው ለመግደል እንዳላሠበ ይማል፤ የተገደለው ከልደት ነጻ ከሆነ ግማሽ ምና ይክፈል፤ ነጻ የወጣው ከሆነ 1/3 ምና ይክፈል። ዘጸአት 21:12-14፦ «ሰው ሰውን ቢመታ ቢሞትም፣ እርሱ ፈጽሞ ይገደል።» ያላሠበው በድንገት እንደ ሆነ ግን፣ ወደ ልዩ ሥፍራ ይሸሽ። ዶምቦክ 13፦ እንደ ሙሴ፣ ግን በድንገት እንደ ሆነ፣ ካሣ ይክፈልና ወደ ውጭ አገር ይሸሽ ይላል። ሃሙራቢ 195፦ «ልጅ አባቱን ቢመታ፣ እጁ ይቋረጥ።» ዘጸአት 21:15፦ «አባቱን ወይም እናቱን የሚመታ ፈጽሞ ይገደል።» ዶምቦክ 14፦ እንደ ሙሴ ነው። ኡር-ናሙ 3፦ «አንድ ሰው ሌላወን ቢሰርቅ፣ ሰውዬው ይታሠር።» ሃሙራቢ 14፦ «ማንም ሰው የሌላውን ልጅ ቢሰርቅ፣ ይሙት።» ዘጸአት 21:16፦ «ሰውን ሰርቆ ቢሸጥ፣ ወይም በእጁ ቢገኝ፣ እርሱ ፈጽሞ ይገደል።» ዶምቦክ 15፦ «ነጻ ሰውን ሰርቆ ቢሸጥ፣ ማስረጃም ካለበት፣ በሞት ይጥፋ።» ሃሙራቢ 195፦ «የቁባት ወይም የሸርሙጣ ልጅ ለእንጀራ አባቱ ወይም እናቱ 'አባቴ አይደለህም' ወይም 'እናቴ አይደለሽም' ቢል፣ ምላሱ ይቋረጥ። ዘጸአት 21:17፦ «አባቱን ወይም እናቱን የሚሰድብ ፈጽሞ ይገደል።» ዶምቦክ 15፦ እንደ ሙሴ ነው። ኤሽኑና 47፦ ሰው ሌላውን በጠብ ከጎዳው፣ 10 ሰቀል ብር ይክፈል። ሃሙራቢ 206፦ ሰው ሌላውን በጠብ ከጎዳው፣ እንዳላሠበው ይማልና ለሕክምናው ይክፈል። ዘጸአት 21:18-19፦ ሰው ሌላውን በጠብ ከጎዳው፣ ለጊዜውና ለሕክምናው ይክፈል። ዶምቦክ 16፦ እንደ ሙሴ፣ ግን «ለሕክምናው ይክፈልና እስኪድን ድረስ ሥራውን በምትኩ ይሥራ» አለበት። ፍትሐ ነገሥት 1571፦ እንደ ሙሴ ነው። ሃሙራቢ 209/211/213፦ ሰው እርጉዝ ሴት ከመታ ሕጻኑም ከጠፋ፣ ከልደት ነጻ ብትሆን 10 ሰቀል፣ ነጻ የወጣች ብትሆን 5፣ ገረድ ብትሆን 2 ሰቀል ይክፈል። ዘጸአት 21:22፦ ሰው እርጉዝ ሴት ከመታ ሕጻኑም ከጠፋ፣ ባሏና ፈራጆቹ ካሣውን ይወስኑ። ዶምቦክ 18፦ ሰው እርጉዝ ሴት ከጎዳት፣ ፈራጆቹ ካሣውን ይወስኑ። ሃሙራቢ 210/212/214፦ ሴቲቱ እራስዋ ከተገደለች፣ ከልደት ነጻ ብትሆን የገዳይዋ ሴት ልጅ ትሙት፣ ነጻ የወጣች ብትሆን ግማሽ ምና፣ ገረድ ብትሆን 1/3 ምና ይክፈል። ዘጸአት 21:23-25፦ ሴቲቱ እራስዋ ከተገደለች፣ ሕይወት ለሕይወት፤ ከተጎዳችም ዓይን ለዓይን፣ ጥርስ ለጥርስ ወዘተ. ዶምቦክ 19፦ ዘጸ. 21:23 ከ§18 ጋር ስለ እርጉዝ ሴት ሕይወት ሲሆን፣ ይኸው §19 ማንም ሰው ከተጎዳ ዓይን ለዓይን ወዘተ. ነው ይላል። ሃሙራቢ 199፦ ሰው የባርያ ዓይን ወይም አጥንት ቢያጠፋ፣ ግማሽ ምና ካሣ ይክፈል። [በሐጾር፣ ከነዓን 2002 ዓም የተገኘ አካድኛ ፍርስራሽ፦ ስለባርያው ዓይን 12 ሰቀል፣ ለአፍንጫው 10 ሰቀል፣ ለጥርሱ 3 ሰቀል ይክፈል።] ዘጸአት 21:26-27፦ ሰው የባርያ ወይም የገረድ ዓይን ወይም ጥርስ ቢያጠፋ፣ ነጻ ይውጣ/ትውጣ። ዶምቦክ 20፦ እንደ ሙሴ ነው። ፍትሐ ነገሥት 1571፦ እንደ ሙሴ ነው። ኤሽኑና 54-55፦ «በሬ ተዋጊ ከሆነ፣ ኃላፊውም ለባለቤቱ ቢመሰክርለት፣ እሱ ግን በሬውን ባይጠብቀው፣ ሰውንም ቢገድል፣ የበሬው ባለቤት 2/3 ምና ብር ይክፈል። ባርያን ወግቶ ቢገድል፦ 15 ሰቀል ብር ይክፈል።» ሃሙራቢ 251-252፦ በሬ ተዋጊ ከሆነ፣ ሰዎችም ለባለቤቱ ቢመሰክሩለት፣ ባይጠብቀውም፣ ሰውንም ቢገድል፣ ባለቤቱ ግማሽ ምና ይክፈል፤ ባርያን ቢገድል 1/3 ምና ይክፈል። ዘጸአት 21:28-32፦ በሬ ሰውን ወግቶ ቢገድል፣ በሬው ይወገር፣ ሥጋውም አይበላ። በሬ ተዋጊ ከሆነ፣ ሰዎችም ለባለቤቱ ቢመሰክሩለት፣ ባይጠብቀውም፣ ሰውን ወግቶ ቢገድል፣ ባለቤቱም ይሙት ወይም ዎጆ ይክፈል። ባርያን ቢወጋ 30 ሰቀል ይክፈል። ዶምቦክ 21፦ እንደ ሙሴ፣ ግን ስለተወጋው ባርያ «30 ሺሊንግ» ብር ይላል። ፍትሐ ነገሥት 1572፦ እንደ ሙሴ፣ ግን ስለተወጋው ባርያ «ዋጋው ለጌታው ይሰጥ» ይላል። ሃሙራቢ 267፦ እረኛ ቸልተኛ ቢሆን፣ በመንጋ አደጋ ቢደርስ፣ የራሱን በሬ ወይም በግ ይካሥ። ዘጸአት 21:33-34፦ ሰው ጒድጓድ ቢከፍት፣ በሬ ወይም አህያ ቢወድቅበት፣ ዋጋውን ይክፈል፣ የሞተውም ለርሱ ይሁን። ዶምቦክ 22፦ እንደ ሙሴ፣ ግን 'በሬ ወይም አህያ' ሳይል 'ከብት' አለው። ፍትሐ ነገሥት 1573፦ እንደ ሙሴ ነው። ኤሽኑና 53፦ በሬ ወግቶ በሬን ከገደለ፣ ሁለቱ ባለቤቶች የደኅናውን በሬ ዋጋና የሞተውን በሬ ሬሳ በትክክል ይካፈሉ። ዘጸአት 21:35-36፦ በሬ ወግቶ በሬን ከገደለ፣ ሁለቱ ባለቤቶች የደኅናውን በሬ ዋጋና የሞተውን በሬ ሬሳ በትክክል ይካፈሉ። በሬ ተዋጊ መሆኑ ከታወቀ ግን፣ ባይጠብቀውም፣ በሬ ለበሬ ይመልስና የሞተው ለርሱ ይሁን። ዶምቦክ 23፦ እንደ ሙሴ ነው። ፍትሐ ነገሥት 1573፦ እንደ ሙሴ፣ ግን 'የሞተውን በሬ ሬሳ' ሳይል 'የሞተውን በሬ ዋጋ' እንዲካፈሉ ይላል። ሃሙራቢ 8፦ ሰው በሬ፣ በግ፣ አህያ፣ አሣማ ወይም ፍየል ቢሰርቅ፣ 30 እጥፍ ይካሥ (ወይም ባለቤቱ ነጻነቱን ያገኘው መደብ እንደ ሆነ፣ 10 እጥፍ ይካሥ)። አለዚያው ሌባ ይሙት። ዘጸአት 22:1-4፦ ሰው በሬ ወይም በግ ቢሰርቅ፣ 5 እጥፍ ለበሬ፣ 4 እጥፍ ለበግ ይካሥ። አለዚያው ሌባው ይሸጥ። እንስሳን እየሰረቀው በእጁ ቢገኝስ ሌባው 2 እጥፍ ይመልስ፣ በሌሊትም ሆኖ ቢገደል ቅጣት የለም። ዶምቦክ 24-25፦ እንደ ሙሴ፣ ግን ለበሬ 2 እጥፍ አለው። ሃሙራቢ 57፦ ሰው ከብቱን የሌላውን እርሻ ቢያስበላ፣ 20 ጉር እህል ለ10 ጋን ጉዳት ይመልስለት። ዘጸአት 22:5፦ ሰው ከብቱን የሌላውን እርሻ ቢያስበላ፣ ከተመረጠው እህል ወይም ወይን ይመልስለት። ዶምቦክ 26፦ ሰው የሌላውን እርሻ በማንኛውም ቢጎዳ፣ ዋጋውን ይካሥ። ኡር-ናሙ 31፦ «አንድ ሰው የሌላውን እርሻ በውኃ ቢሞላ፣ ሦስት ኩር ገብስ ለአንድ ኢኩ እርሻ ይስጠው።» ሃሙራቢ 53-56፦ ሰው የሌላውን እርሻ በውኃ ቢሞላ፣ ይካሠው። ዘጸአት 22:6፦ ሰው የሌላውን እርሻ በእሳት ቢያቃጥል፣ ይካሠው። ዶምቦክ 27፦ እንደ ሙሴ ነው። ኤሽኑና 36-37፦ «ሰው ንብረቱ እንዲጠበቅ አደራ ቢያኖር፣ አደራ ያለው ባልንጀራ ማንም ሌባ እቤቱ ሳይገባ ንብረቱ እንዲጠፋ ካደረገ፣ ባልንጀራው ንብረቱን ለሰውዬው ይተካል። ከቤቱም ቢሰረቅ፣ የባለቤት ማጣት ነው፣ ባለቤቱ በቤተ መቅደስ ለሰውዬው በአምላክ ይማል፦ «የኔና ያንተ ንብረት አንድላይ ጠፍተዋል፣ እኔ አልከፋሁም አልበደልኩም።» ይማልና ምንም ዕዳ አይሆንበትም። ሃሙራቢ 125-6፦ ሰው ንብረቱ እንዲጠበቅ አደራ ቢያኖር፣ ከቤቱም ቢሰረቅ ወይም ቢጠፋ፣ ሰውዬው ንብረቱን ከባለቤቱ ፈልጎ ይተካል፤ በአምላክ ፊት የጠፋው ዋጋ ይማልና ሀሣዊ ከሆነ ፪ እጥፍ ይተካል። ዘጸአት 22:7-15፦ ሰው ንብረቱ እንዲጠበቅ አደራ ቢያኖር፣ ከቤቱም ቢሰረቅ፣ ሌባ ቢገኝ ሌባው ፪ እጥፍ ይክፈል፤ ሌባው ባይገኝ ባለቤቱ በፈራጆች ፊት እጁን በባልንጀራው ሀብት እንዳልዘረጋ ይማል፤ ክርክር ከሆነ ፈራጆች የፈረዱበት ፪ እጥፍ ይክፈል። እንስሳ አደራ ቢያኖር ቢጠፋ፣ አደራ ያለው በእግዚአብሔር ሆን ብሎ እንዳልበደለው ይማልና መካሥ የለበትም። እንስሳው ቢሰረቅ ግን መካሥ አለበት። ጉዳቱም የደረሰው የእንስሳው ባለቤት እያለ ወይም በኪራይ ከሆነ ሌላ መክፈል የለበትም። ዶምቦክ 28፦ ሰው ንብረቱ እንዲጠብቅ ለባልንጀራው አደራ ቢያኖር፣ እራሱ ቢሰርቀው ፪ እጥፍ ይክፈል፤ ማን እንደ ሰረቀው ባያውቅ የዋህነቱን ያስረዳ። ከብት ከሆነና ሥራዊቱ ወሰደው ወይም ሞቷል ቢለው ምስክርም ካለ ምንም አይክፈል። ምስክር ከሌለው ባያመነውም እንዳልበደለው ይማል። ፍትሐ ነገሥት 1574፦ ሰው እንስሳ እንዲጠበቅ አደራ ቢያኖር፣ ባለቤቱም እየሌለ ጉዳት ቢደርስበት፣ ይካሠው። ባለቤቱ ሳለ ወይም በኪራይ ከሆነ ግን አይክፈል። ኤሽኑና 27፦ ወንድ እንዲያግባት ወላጆቿን ሳይጤይቅ ያልታጨችውን ልጅ ከያዘ፣ ከ፩ ዓመት በኋላ እቤቱ ውስጥ ብትገኝ፣ እንደ ሚስቱ ትቆጠራለች። ሃሙራቢ 128፦ የጋብቻ ውል ካልኖረ እንደ ሚስት አትቆጠረም። ዘጸአት 22:16-17፦ ወንድ ካልታጨች ሴት ጋር በወሲብ የተኛ እንደ ሆነ፣ ማጫ ለአባትዋ ይክፈልና ሚስቱ ትሁን፣ አባትዋም ሴት ልጁን ለዚህ ሰው መስጠት እምቢ ቢልም፣ ሰውዬው ግን ብሩን መክፈል አለበት። ዶምቦክ 29፦ እንደ ሙሴ ነው። ፍትሐ ነገሥት 1575፦ እንደ ሙሴ ነው። ኡር-ናሙ 13፦ «ሰው ጠንቋይ ነው ተብሎ ቢከሰስ፣ በወንዝ ውስጥ በመግባት ይፈረድ፤ የዋሕነቱ ከተረዳ ከሳሹ 3 ሰቅል ብር ይክፈለው።» ሃሙራቢ 2፦ ሰው ጠንቋይ ነው ተብሎ ቢከሰስ፣ በወንዝ ውስት በመግባት ይፈረድ፤ የዋሕነቱ ከተረዳ ከሳሹ ይሙት፣ ተከሳሹም ርስቱን ይውረስ። ዘጸአት 22:18፦ «መተተኛይቱን በሕይወት እንድትኖር አትፍቀድላት።» ዶምቦክ 30፦ እንደ ሙሴ ነው። ከዚህ ክፍል በኋላ (ከምዕራፍ 22:18 ቀጥሎ) የሚገኙት ሕግጋት ይተለያዩ አዳዲስ ደንቦችና ማስታወሻዎች ናቸው። በኋላ የሚከተሉት ሕግጋት ደግሞ ከኋለኞች ሕግጋት ጋር ሊነጻጽሩ ይቻላል፦ ዘጸአት 22:19፦ «ከእንስሳ ጋር የሚረክስ ፈጽሞ ይገደል።» ዶምቦክ 31፦ እንደ ሙሴ ነው። ዘጸአት 22:20፦ «ከእግዚአብሔር በቀር ለአንዳች አምላክ የሚሠዋ ፈጽሞ ይጥፋ።» ዶምቦክ 32፦ እንደ ሙሴ ነው። ዘጸአት 22:21፦ «በግብጽ ምድር ስደተኞች ነበራችሁና ስደተኛውን አትበድለው፣ ግፍም አታድርግበት።» ዶምቦክ 33፦ እንደ ሙሴ ነው። ዘጸአት 22:22-24፦ ወደኔ እንዳይጮሁ እንዳልመታችሁም መበለትንና ድሃ አደጎችን አታስጨንቃቸው። ዶምቦክ 34፦ እንደ ሙሴ ነው። ዘጸአት 22:25፦ ለድሃ ባልንጀራህ ብድር ብትሰጠው፣ አራጣ አትጫንበት። ዶምቦክ 35፦ እንደ ሙሴ ነው። ዘጸአት 22:26-27፦ «የባልንጀራህን ልብስ ለመያዣ ብትወስድ ፀሐይ ሳትገባ መልስለት...» ዶምቦክ 36፦ እንደ ሙሴ ነው። ዘጸአት 22:28፦ «ፈራጆችን አትሰድብ፣ የሕዝብህንም አለቃ አትርገመው።» ዶምቦክ 37፦ «ጌታ አምላክህን አትሰድብ፣ የሕዝብህንም ጌታ አትርገመው።» ፍትሐ ነገሥት 1576፦ «መኳንንትን አትሟቸው። የወገንህን ሹም አትሳድብ።» ዘጸአት 22:29-30፦ ነዶ፣ ወይን ጭማቂ፣ የልጅ (በግዝረት)፣ በስምንተኛውም ቀን የከብት በኲራት ለእግዜር ያቅርቡ። ዶምቦክ 38፦ የነዶ አሥራትህን የከብት በኲራትህንም ለእግዚአብሔር ስጡ። ፍትሐ ነገሥት 1576፦ እንደ ሙሴ ነው። ዘጸአት 22:31፦ «...በምድረ በዳ አውሬ የቧጨረውን ሥጋ ለውሻ ጣሉት እንጂ አትበሉት።» ዶምቦክ 39፦ እንደ ሙሴ ነው። ዘጸአት 23:1፦ «ሐሰተኛ ወሬ አትቀበል፤ ሐሰተኛ ምስክር ትሆን እንድ ከኃጢአተኛ ጋር እጅህን አታንሣ።» ዶምቦክ 40፦ «ለሐሰተኛውን ቃል አታዳምጥ፣ ክርክሮቹን አትቀበል ወይም ለእርሱ ምስክር አትሁን።» ዘጸአት 23:2-3፦ «ክፉውን ለማድረግ ብዙ ሰዎችን አትከተል፤ ፍርድንም ለማጥመም ከብዙ ሰዎች ጋር ተስማምተህ አትመስክር። በፍርድ ነገርም ለድሀው አታድላ።» ዶምቦክ 41፦ «በቃላቸው በጩኸታቸው በኅሊናህ ላይ እንደ ሰነፎች ትምህርት፣ ለሕዝቡ ሞኝነትና ለጠማማ ምኞታቸው አትዙር፤ አትፍቀዳቸውም።» ዘጸአት 23:-4-5፦ «የጠላትህን በሬ ወይም አህያውን ጠፍቶ ብታገኘው በፍጹም መልስለት...> ዶምቦክ 42፦ «የሰውን ከብት ጠፍቶ ብታገኘው የጠላትህ ቢሆንም አሳውቀው።» ፍትሐ ነገሥት 1577፦ እንደ ሙሴ ነው። ዘጸአት 23:6-7፦ «...የድሀህን ፍርድ አታጥምም። ከሐሰት ነገር ራቅ፤ እኔ ኃጢአተኛውን አላጸድቅምና ንጹሕንና ጽድቅን አትገድል።» ዶምቦክ 43-45፦ «በትክክል ፍረዱ። አንድ ፍርድ ለሀብታሞች፣ ሌላ ለድሆች፣ ወይስ አንድ ለወዳጅህ፣ ሌላ ለጠላትህ፣ አትፍረዱ። ከመከራየት ራቅ፣ ንጹሕንና ጽድቅን አትገድል።» ፍትሐ ነገሥት 1577፦ «ጽድቁንም በመግደል አትተባበር። ኃጢአተኛውንም አታድን።» ዘጸአት 23:8፦ «ማማለጃን አትቀበል...» ዶምቦክ 46፦ እንደ ሙሴ ነው። ፍትሐ ነገሥት 1577፦ እንደ ሙሴ ነው። ዘጸአት 23:9፦ = 22:21 ዶምቦክ 47፦ = §33 (እንደ ሙሴ ነው።) ዘጸአት 23:13፦ «ያልኋችሁንም ነገር ሁሉ ጠብቁ፣ የሌሎችንም አማልክት ስም አትጥሩ፣ ከአፋችሁም አስማ።» ዶምቦክ 48፦ «በአረመኔዎቹ አማልክት ከቶ አትምሉ፣ ወይም በማንኛውም ጉዳይ አትጩኹላቸው።» ኡር-ናሙ 8፦ «አንድ ሰው የሌላውን ገረድ በግፍ ቢወስድ፣ ሰውዬው 5 ሰቅል (ብር) ይክፈል።» ኤሽኑና 31፦ «ሰው የሌላውን ሰው ገረድ በወሲብ ከያዘ፣ 1/3 ምና (20 ሰቀል ወይም 180 ግራም) ብር ይክፈል፤ ገረዲቱም የጌታዋ ሆና ትቅር።» ዘሌዋውያን 19:20-22፦ ሰው ከታጨች ገረድ (ሴት ባርያ) ጋር ቢተኛ፣ ቅጣት አለባቸው እንጂ አይገደሉም። አውራ በግ ይሠዋ። ከዘሌዋውያን 20:9 እስከ 20:12 ላለው ክፍል ደግሞ በመስጴጦምያ ተመሳሳይ ሕጎች ተገኝተዋል። (ዘሌዋውያን 20:9=ዘጸአት 21:17) ኡር-ናሙ 6-7፦ «አንድ ሰው የሌላውን ሚስት በግፍ ቢወስድ፣ ሰውዬው ይገደል። የሰው ሚስት ሌላውን ሰው በማዳራት ብትወስድ፣ ሴቲቱ ትገደል፣ ወንዱ ግን ነጻ ነው።» ኤሽኑና 26-27፦ ሰው ከሌላው ሚስት ወይም እጮኛ ጋር ቢተኛ እርሱ ይሙት በቃ። ሃሙራቢ 129-132፦ ሰው ከሌላው ሚስት ጋር ቢተኛ ሁለቱ ወደ ወንዙ ይጣሉ። ዘሌዋውያን 20:10፦ ሰው ከሌላው ሚስት ጋር ቢተኛ ሁለቱ ይገደሉ። (በሜዳ በግፍ ከሆነ ግን ጩከቷን የሚሰማ ስለሌለ እርሱ ብቻ ይሙት - ዘዳግም 22:25-27) ፍትሐ ነገሥት 1587፦ እንደ ሙሴ ነው። ሃሙራቢ 154, 157፦ ሰው ከልጁ ጋር ቢተኛ ከከተማው ያባርሩት። ሰው ከእናቱ ጋር ቢተኛ ሁለቱ ይቃጠሉ። ዘሌዋውያን 20:11 ሰው ከእናቱ ወይንም ከአባቱ ሚስት ጋር ቢተኛ ሁለቱ ይገደሉ። (ከልጁም ጋር የሚተኛ ከሕዝቡ መካከል ተለይቶ ይጠፋል - ዘሌዋውያን 18:6, 29) ሃሙራቢ 155፦ ሰው ከምራቱ ጋር ቢተኛ እርሱ ወደ ውኃው ይጣል። ዘሌዋውያን 20:12፦ ሰው ከምራቱ ጋር ቢተኛ ሁለቱ ይገደሉ። ኡር-ናሙ 18-22፦ ጉዳት ለዓይን - 30 ሰቀል፣ ለጥርስ፦ 2 ሰቀል፣ ለአካል፦ 60 ሰቀል፣ ለአፍንጫ 40 ሰቀል፣ ለእግር 10 ሰቀል ለተጎዳው ይክፈል። ኤሽኑና 42-46፦ ጉዳት ለዓይን - 60 ሰቀል፣ ለጥርስ፦ 30 ሰቀል፣ ለአካል፦ 30 ሰቀል፣ ለአፍንጫ 60 ሰቀል፣ ለጣት ወይም ክሳድ 40 ሰቀል ለተጎዳው ይክፈል። ሃሙራቢ 196-201፦ የተጎዳው ከልደት ነጻ ከሆነ፣ ዓይን ለዓይን፣ ጥርስ ለጥርስ፣ አጥንት ለአጥንት። ነጻነቱን ያገኘው ቢሆን፣ ለዓይን፦ 60 ሰቀል፣ ለጥርስ፦ 20 ሰቀል። ለባርያ ዓይን 30 ሰቀል። ዘሌዋውያን 24:20፦ ስብራት ለስብራት፣ ዓይን ለዓይን፣ ጥርስ ለጥርስ። ኡር-ናሙ 9-10፦ አንድ ሰው የመጀመርያ ጊዜ ሚስት ቢፈታ፣ አንድ ምናን (60 ሰቅል) ይክፈላት። አንድ ሰው ጋለሞታን ቢፈታ፣ ግማሽ ምናን (30 ሰቅል) ይክፈላት። ሃሙራቢ 137- 141፦ ሰው ሚስቱን ቢፈታ፣ አንድ ምናን ወይም ጥሎሽዋንና ለልጆቿ የሚገባ ድርሻ ይክፍላት። ጥፋትዋ ከሆነ ግን አይከፍልም። ዘዳግም 24:1-4፦ ሰው ሚስቱን ቢፈታ የፍች ጽሕፈት ይስጣት። ሌላ ባል ካገባች በኋላ መጄመርያው ዳግመኛ ሊያግባት አይችልም። የነዋይ ደንቦች የምግብ ደንቦች የምግብ ደንቦች ለእስራኤል በኦሪት ዘሌላውያን ምዕራፍ 11 ይገኛሉ። ከእንስሶች አንዳንድ አይነቶች ተከለክለዋል። ስለ አትክልትም ዝም ይላል። በሐዋርያት ሥራ መሠረት ለክርስቲያኖች ተግባራዊ የሆኑት ደንቦች እላይ እንደ ተመለከተው «ለጣዖት ከተሠዋ፣ ከደምም፣ ከተናቀም ከመብላት» የሚከለክሉ ብቻ ናቸው። ለመጀመርያው ደንብ በዝርዝሩም ቅዱስ ጳውሎስ በ፩ ቆሮንቶስ 10:25 እንዳስረዳው፣ «በሥጋ ገበያ የሚሸጠውን ሁሉ ከሕሊና የተነሣ ሳትመራመሩ ብሉ... ማንም ግን፦ ይህ ለጣኦት የተሠዋ ነው ቢላችሁ ከዚያ ካስታወቃችሁና ከሕሊና የተነሣ አትብሉ...» ደም አለመብላቱ ለኖኅ ልጆች ሁሉ በእርጉማን ታዝዟል። ስለዚህ ማንኛውም ሥጋ ብርንዶ ቢሆንም በደንብ ደሙን ማፍሰስ ያስገድዳል። በተዋሕዶና በአንዳንድ የቤተ ክርስቲያን ዘርፍ ሌሎች ደንቦች ለምሳሌ አሳማ አለመብላቱ በፈቃደኝነት ይከበራሉ። በፍትሐ ነገሥት እንደ ሐዋርያት ሥራ ከማዳገም በላይ «መኅምዝ ጥርሶች ወይም ጥፍሮች» ያላቸው መርዛም ተብለው ይከለከላሉ። በሌላ እንስሳ የተገደለውን ከመብላት ደግሞ ይከለከላል። በሕገ ሙሴ እራሱ ለእስራኤል የምግብ ደንቦች እስካሁን «ኮሸር» ተብሎ በአይሁዶች ሲጠበቁ እንዲህ ናቸው፦ ከምድር እንስሳት፦ «የተሰነጠቀ ሰኰና ያለውንና የሚያመሰኳውን እንስሳ» ብቻ መብላት ይፈቀዳል። ለምሳሌ ላምና በግ ይፈቀዳሉ። ከባሕር እንስሳት፦ «ክንፍና ቅርፊት ያላቸውን» ብቻ መብላት ይፈቀዳል። ይህ ብዙ አሣዎች ይፈቀዳሉ ማለት ነው፣ ሠርጠን ግን አይፈቀድም። ከወፎች፦ «ንስር፣ ገዲ፣ ዓሣ አውጭ፣ ጭላት፣ ጭልፊት፣ ቁራ፣ ሰጐን፣ ጠላቋ፣ ዝዪ፣ በቋል፣ ጉጉት፣ እርኩም፣ ጋጋኖ፣ የውኃ ዶሮ፣ ይብራ፣ ጥምብ አንሣ አሞራ፣ ሽመላ፣ ሳቢሳ፣ ጅንጁላቴ ወፍ፣ የሌሊት ወፍ» ሁሉ መብላቱ ተከለክሏል። በዕብራይስጡ ቃላት የአንዳንዱ ወፍ መታወቂያ አጠያያቂ ሆኖዋል። ከተኋን፦ ጭኖች ያላቸው የአንበጣ ወገኖች ብቻ ተፈቅደዋል። በእስልምና፣ የምግብ ደንቦች በቁርዓን መሠረት ለሕገ ሙሴና ሕገ ወንጌል ተመሳሳይ ናቸው። ከደም፣ ከተናቀም፣ በሌላ እንስሳ ከተገደለው፣ ከአሳማ፣ በአላህ ስም ካልተገደለው እንስሳ ከመብላት፣ አረቄንም ከመጠጣት ይከለከላል። በአንዳንድ የእስልምና ዘርፍ ባሕል ከዚህ ትንሽ ሊለይ ይችላል፤ ለምሳሌ በቱርክ አገር በሚገኘው አሌቪ እስልምና ዘንድ፣ አረቄ ይፈቀዳል፣ ጥንቸልም ይከለከላል። በሺዓ እስልምናም፣ ዛጎል ለበስ ዓሣ (ሠርጠን ወዘተ.) መብላት ይከለከላል። የዝሙት ደንቦች በኦሪት ዘሌላውያን እንዲሁም ለክርስቲያኖችና ለእስላሞች ተግባራዊ የሆኑት የወሲብ ሕገጋት እንዲህ ናቸው፦ ማናቸውም ወሲብ ወይም ወሲብ የመሰለ ሌላ ሥራ ከማናቸውም ሌላ ዝርያ እንስሳ ጋር፣ ከማናቸውም ቅርብ ዘመድ ጋር፣ ወይም ከተመሳሳይ ጾታ ጋር በፍጹም ክልክል ነው፣ ዝሙት (ዕብራይስጥ «ዝኑት») ነው። እንዲሁም አካለ መጠን የደረሰ(ች)ና አካለ መጠን ያልደረሰ(ች) አንድላይ ክልክል ነው። በዘሌዋውያን መንገድ የሚፈቀደው በ፩ ወንድና ፩ ሴት ትዳር ውስጥ ብቻ ነው፣ ሴቲቱ ያልታጨች እንደ ሆነ ግን ወንዱ የማጫ ብሩን ከፍሎ እሷን (ወይም አባቷን) ስለ ጋብቻ መግፋፋት ሃላፊነት አለበት። ትዳራቸውም የሁለታቸው አንድነት ይባላል፣ ማመንዘር አይፈቀደም። በጥንት እስራኤል አንድ ወንድ ሀብታም ከሆነ ተጨማሪ ሚስት ማግባት ሕጋዊ ነበር። እንዲያውም ተጨማሪ ሚስት ማግባቱን የከለከለው የሮሜ መንግሥት ሕገጋት ነበር፤ ይህ ግን በመጀመርያው ቤተ ክርስቲያን ተቀበለና ተጨማሪ ሚስት ያለችው ከሰሚ ምዕመን ደረጃ በላይ ከፍ እንዳይል ወይም ዲያቆን እንዳይሆን ወይም ላንዲቱ ብቻ ጠብቆ ሌሎቹን ካልተወ በቀር እንዳይጠመቅ በአዲስ ኪዳን ይጻፋል። በእስልምና ደግሞ የዝሙት (ወይም በአረብኛ «ዝና») ሕግጋት በሁሉ ከዘሌዋውያን ጋር ይስማማሉ። በነቢዩ ሙሐመድ ትምህርት ዘንድ ሀብታም ወንድ እስከ አራት ሚስቶች ድረስ ማግባት ይፈቀዳል። የቄሳውንት ደንቦች የበሽታ ደንቦች የመሥዋዕት ደንቦች (በእግዚአብሔር ቃል ለነቢዩ ኢሳይያስ ምናልባት 709 ዓክልበ. የመሥዋዕት ሥርዓት ተሠረዘ (ትንቢተ ኢሳይያስ ፩፡፲፩፣ ፷፮፡፫)። ይህም መልእክት በኋላ ለመጡት ነቢያት እንደገና ይደጋገም ነበር፤ በትንቢተ ኤርምያስ ፮፡፳ እና በተለይ በትንቢተ አሞጽ ፭፤፳፪ ግልጽ ነው። ሆኖም አይሁዶች እስከ 62 ዓ.ም. ድረስ የኢየሩሳሌም መቀደስ በቤስጳስያን ዘመን እስከ ጠፋ ድረስ መሥዋዕቶቹን አላቋረጡም፤ ኢየሱስም ከመቅደስ ሸያጭ በቀር ልማዱን ታገሠው።) የበዓላት ደንቦች ሌሎች የተለያዩ ደንቦች መጽሐፍ ቅዱስ ሕገ መንግሥታት

11132

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8B%A8%E1%8A%96%E1%88%85%20%E1%88%98%E1%88%AD%E1%8A%A8%E1%89%A5

የኖህ መርከብ

የኖህ መርከብ ወይም ሐመር (ዕብራይስጥ፦ /ተይባት ኖዋሕ/፤ ዓረብኛ፦ /ሣፊና ኑህ/) በመጽሐፍ ቅዱስ (ኦሪት ዘፍጥረት ምዕ. 6—9)፣ በቁርዓንም (ሱራ 11 እና 71)፣ እንዲሁም በሌሎች «አብርሐማዊ» የተባሉ ሃይማኖቶች ጽሑፍ ዘንድ፤ ኖህን፣ ቤተሠቡንም፣ ከዓለም እንስሶችም ምሳሌዎች ከማየ አይኅ ለማዳን የተሠራ ታላቅ መርከብ ነበረች። በዘፍጥረት የተገኘው መሠረታዊ ታሪክ እንደሚለው፣ እግዚአብሔር በሰው ልጅ ክፋት አዝኖ ብልሹውን ዓለም ለማጥፋት ወስኖ ነበር። ሆኖም ኖህ ጻድቅ ሆኖ እራሱን፣ ቤተሠቡንም የመሬት እንስሶችንና አዕዋፍንም የምታድን መርከብ እንዲገነባ አዘዘው። የጥፋት ውኃ ከዚያ ምድሩን አጥፍቶ ውሆቹ መልሰው የብስ እንደገና ታየና መርከቢቱ በአራራት ተራሮች ላይ ዐረፈች። በመጨረሻ እግዚአብሔር ከኖህና ተወላጆቹ ጋራ ቃል ኪዳን ገባ። ለዚህ መተረክ ብዙ ጊዜ በአብርሃማዊ ሃይማኖቶቹ በኩል ሰፊ ዝርዝሮች ተጨምረዋል። እነዚህ ዝርዝሮች ከሥነ-መለኮታዊ ትርጉሞች ጀምሮ ለተግባራዊ ጉዳዮች የሆኑ መላምታዊ ፍቾች እስከሚነኩ ድረስ ሊሆኑ ይችላሉ። በ19ኛው ክፍለ-ዘመን ላይ፣ በተለይ በምዕራብ ዓለም በብዙዎቹ የሳይንስና የሥነ ጽሑፍ ሊቃውንት አስተያየት፣ መተራረኩ አፈ ታሪክ ብቻ እንጂ በዕውኑ አይሆንም በማለት ተጠራጠሩ። ዳሩ ግን በመጽሐፍ ቅዱስ ትክክለኛነት የሚያምኑት ሰዎች እስካሁን አይነተኛና ዕውነተኛ ታሪክ መሆኑን ቆጥረውታልና እስከዚህ ቀን ድረስ ለመርከቢቱ ማረፊያ ተራራ አንዳንድ ፍለጋ ሲካሄድ ነው። በዘፍጥረት 6፡15 መሠረት፣ የመርከቢቱ ርዝመት 300 ክንድ፣ ወርድዋም 50 ክንድ፣ ከፍታዋም 30 ክንድ እንዲሆን ኖህ ታዘዘ። ቢሆንም በጥንት ዘመን «ክንድ» የሚባለው መስፈርያ (ዕብራይስጥ «አማህ») በየአገሩ ይለያይ ነበርና በልክ ርዝመቱ አይታወቅም። በግድም ግን አንድ ክንድ ምናልባት ግማሽ ሜትር የሚያሕል ነበር። የርዝመቱና የስፋቱ ውድር 6፡1 ሆኖ ይህ ለዛሬው መርከቦች እንኳን በጣም ጽኑና ጠቃሚ ቅርጽ ሆኗል። ደግሞ መርከቢቱ መስኮትና በር በጎኑ ነበራትና መገንባትዋ 100 አመት ፈጀ ይላል። «ጎፈር ዕንጨት» በዘፍጥረት 6፡14 መሠረት ኖህ መርከቢቱን ከጎፈር ዕንጨት እንዲሠራ ታዘዘ። ይህ ቃል በዕብራይስጥ () በሌላ ስፍራ ከቶ አይታውቅም። የአይሁድ መዝገበ ዕውቀት ቃሉ ከአሦርኛ «ጊፓሩ» (መቃ) የተተረጎመ ይሆናል በሚል ሀሣብ ግመቱን አቅርቧል። በግሪክ ብሉይ ኪዳን (70 ሊቃውንት) ዘንድ «» /ክሲውሎን ተትራጎኖን/ (አራት ጎን ያለው ዕንጨት) ይላል። እንዲሁም በሮማይስጥ ትርጉም «» /ሊግኒስ ሌዊጋቲስ/ (የተለመጠ ዕንጨት) አለው። በሌሎች ግመቶች ዕንጨቱ ዞጲ፣ ዝግባ ወይም አርዘ ሊባኖስ ሊሆን ቻለ። ከዚህ በላይ 6፡14 «በቅጥራን ለቅልቃት» ሲል የቅጥራን ትርጉም በዕብራይስጡ «ኮፈር» ነውና አንዳንድ ተቺዎች «ጎፈር» ለ«ኮፈር» የተሳተ ይሆናል በማለት ገመቱ። በዘፍጥረት የኖህ መርከብ ታሪክ መጀመርያ፡ እግዚአብሔር የሰው ልጅ ክፉ ሥራ አይቶ ሕይወት በሙሉ የሚያጠፋ ጎርፍ ለመላክ ሀሣቡን ቆጥሮአል። ነገር ግን እግዚአብሔር አንድ ጻድቅ ሰው ኖህን አግኝቶ የአዳም ዘር በርሱ እንዲኖር አስቧል። ስለዚህ እግዚአብሔር ኖህ መርከብ እንዲሠራ አዝዞ ሚስቱን፣ ሦስት ልጆቹንም (ሴም፣ ካምና ያፌት)፤ ሦስት ሚቶቻቸውንም በድምሩም 8 ሰዎችን እንዲያሣፍራቸው አለው። በተጨማሪ ከንጹሕ እንስሶች 14፣ ንጹሕ ካልሆኑትም 4 ወይም 2 ናሙናዎች እንዲያሣፍር መብላቸውንም እንዲያመጣ ታዘዘ። ሁሉም ወደ መከቢቱም ገብተው እግዚአብሔር ዘጋት ይላል። የጥፋት ውኃ ዘፍጥረት እንደሚለው የኖህ ዕድሜ 600 አመታት ሲሆን በ2ኛው ወር በ17ኛው ቀን 'የታላቁ ቀላይ ምንጮች ሁሉ ተነደሉ፣ የሰማይም መስኮቶች ተከፈቱ'፤ ጎርፉ እንግዲህ ከዝናብና ከታችኛ ምንጮች አንድላይ ወጣ ማለት ነው። ውኃው ከተራሮቹ በላይ 15 ክንድ ነበረ ፤ በምድር የሚኖር ሁሉ ሰመጠ። (በዕብራይስጥ መዝሙር 103፡8 ደግሞ፣ ውኆች በተራሮች ላይ ከቆሙ በኋላ ተራሮቹ ከፍ አሉ ቈላዎቹም ወረዱ ይላል።) ኖህና ከሱ ጋር በመርከቢቱ ላይ የነበሩ ብቻ አልሰመጡም። ዘፍጥረት ስለጥፋት ውኃ የተወሰኑ ቀኖች ያመልክታል። በኖህ ሕይወት 600ኛው አመት በ2ኛው ወር 17ኛው ቀን ከጀመረ በኋላ ዝናቡ ለ40 ቀን ዘነበ። ውኆቹም እንደገና ለ150 ቀን ምድርን ሸፈኑ። ዝናቡ ከጀመረ 5 ወሮች በኋላ ሐመር በአራራት ተራሮች አረፈች ። 2.5 ወሮች ከዚህ በኋላ፡ በአሥረኛው ወር መባቻ የተራሮች ጫፎች ታዩ ። እንደገና 3 ወር አልፈው በኖህ ሕይወት በ601ኛው አመት በመጀመርያው ቀን፣ ኖህ የምድር ፊት እንደ ደረቀ ከመርከብ አየ ። ሁለት ወር ከዚያም በኋላ፣ በ2ኛው ወር 27ኛው ቀን፣ ምድሪቱ ድርቅ ሆነች። በዚያን ጊዜ ኖህ፣ ቤተሠቡና እንስሶቹ ሁሉ ከሐመር ወጡ። ማየ አይኅ በየትኛው አመት እንደ ደረሰ ለመገመት፣ መጽሐፍ ቅዱስ የሚያምኑት መምህራን አብዛኛው ጊዜ የዘፍጥረት ትውልዶች በምዕራፍ 5ና 11 ያጥናሉ። በ17ኛው ክፍለ ዘመን የአይርላንድ ሊቀ ጳጳስ ጄምስ አሸር በዚህ ዘዴ በ2349 አክልበ. (እ.ኤ.አ.) እንደ ደረሰ ቆጠሩ። አንዳንድ ምዕመናን እስካሁንም ድረስ ይህን አቆጣጠር ይቀበላሉ። ነገር ግን በዕብራይስጥ (ማሶሬታዊው) ትርጉም፤ በግሪኩ ትርጉምና በሳምራዊው ትርጉም የአባቶች አመቶች ስለሚለያዩ፣ ሌላ ውጤት ማግኘት ይቻላል። በመጽሐፈ ኩፋሌ ዘንድ ማየ አይኅ በአመተ አለም 1308 ደረሰ፣ ባጋጣሚው የሳምራውያን ትርጉም ደግሞ ከኩፋሌ ጋራ በመስማማት ይህን አመት ያመለክታል። ኩፋሌው እንደሚለው የእስራኤል ልጆች ከግብጽ የወጡ በ2410 ዓመተ አለም ከሆነ፣ ከጥፋት ውኃ 1,102 አመታት በኋላ ነበር ማለት ነው። ለምሳሌ ከግብጽ የወጡ በ1661 አክልበ. ከሆነ፣ እንግዲህ ማየ አይህ በ2763 አክልበ. ሊቆጠር ይቻላል። የክፉ ልጆችን ሁሉ ለማጥፋት የተገኙባቸው አገሮች ብቻ በውኃ መሸፍን አስፈላጊ ይሆን ነበር፤ ብዙዎች እንደሚያስቡ፣ ሰዎች ያንጊዜ ካልተገኙባቸው አሁጉራት ጭምር መላውን ዓለም መሸፈን አስፈላጊ አይመስልም። ከጥፋት ውኃ በኋላ ዘፍጥረት እንደሚተርከው፣ መርከቢቱ በአራራት ተራሮች አርፋ ተራሮችም ታይተው ኖህ ቁራን ላከና ወዲያ ወዲህ በርሮ የብስን አላገኘም ነበር። ቀጥሎም ኖህ ርግብን ሰደደና ምንም መሬት ሳታገኝ ተመለሰች። ከሳምንት በኋላ በተጨማሪ ርግቧን ልኮአት የወይራ ቅርንጫፍ ይዛ ተመለሰች። ሦስተኛ ላካትና አልተመለሰችም። ኖህ በዚህ መሬት ደረቅ እንደ ሆነች አውቆ፣ እግዚአብሔር ሁላቸው ከመርከብ እንዲወጡ አዘዘና ቃል ኪዳን ገባ። ይህ ቃልኪዳን ምድርን በሙሉ ዳግመኛ በውኃ ከቶ እንዳያጠፋ የኖህም ተወላጆች በመሠረታዊ ደንቦች እንዲኖሩ ነበር። የሰው ልጅ ምንም እንስሳ ከነደሙ መቸም እንዳይበሉ የሚል ትዕዛዝ ተሰጠ። ለዚህ ቃልኪዳን ምልክት እግዚአብሔር በዚያን ጊዜ ቀስተ ደመናን ፈጠረ። ከማየ አይህ አስቀድሞ የአንዳንድ ሰዎች ዕድሜ እስከ 1 ሺህ አመታት ድረስ ይደርስ እንደ ነበር ኦሪት ይለናል። ግን ከዚህ በኋላ የእድሜ መጠን እስከ 120 አመት ድረስ ቶሎ ይቀነስ ጀመር። በኩፋሌ ውስጥ ኖህ እራሱ አራት መታሰቢያ በዓላት አዋጀ እነዚህም በዓላት በየአመቱ በ1ኛው፣ 4ኛው፣ 7ኛው፣ 10ኛውም ወሮች መባቻ እንዲከብሩ ትልቅ ቁም ነገር መሆናቸውን ያጠቁማል። ሐመር በተለያዩ ልማዶች በአይሁድ ልማዶች በአይሁድ ረቢዎች ስነ-ጽሑፍ ዘንድ (በመጀመርያ ክፍለ-ዘመናት ዓ.ም.) ኖህ ከጥፋት ውኃ 120 አመታት በፊት አርዘ ሊባኖስ ተክሎ ሐመርን ከዚህ ዕንጨት ሠራት። መላዕክት እንስሶቹን ወደ መርከቢቱ ያመሯቸው ሲሆን እግዚአብሔር ቤተሠቡን ከክፉ ሰዎች ለመጠበቅ አንበሶች አኖረ። ኖህ ቀንና ሌሊት በማገንባት ላይ ኖረ፣ ደግሞ በመርከቢቱ ላይ ሲሆን ለአመቱ አላንቀላፋም ይባላል። ራባ የተባለው ሚድራሽ እንደሚል የጎርፉ ክልል አለም አቀፍ ሳይሆን እስከ ሞሮኮ ድረስ ብቻ ሸፈነ። ታልሙድ ሳንሄድሪን ደግሞ አንበሣው ኖህን እንደ ሰለበው ይተርካል። በመርከብ ላይ ያሉት ሁሉ ከማርባት ቆዩ የሚል መረጃ በአይሁድ ጸሐፍት ይጨመራል። ቁራው ሲሰደድ ፈቃደኛ አልነበረም። ከሐመር ሦስት ፎቆች፣ ታቸኛው ለቆሻሻ፣ መካከለኛው ለሰዎችና ለንጹሐን እንስሶች፣ ላየኛም ለርኩስ እንስሶችና ለወፎች ነበር። (በሌላ የአይሁድ ጽሑፍ ግን ቆሻሻው በላይኛ ፎቅ ሆኖ ቀጥታ ወደ ባሕር ይጣል ነበር።) ብርቅ ድንጋይ በተዓምር ብርሃን ይሰጥ ነበር። ከኖህ ቤተሠብ 8 ሰዎች ጭምር አንድ ረጃጅም ሰው ወይም ናፊል፣ የባሳን ንጉሥ ዐግ በሐመር ከመሰጠም አመለጠ የሚል የአይሁዶች ልማድ ቢገኝም፣ ይህ ግን ለመጽሐፍ ቅዱስ ተቃራኒ ይመስላል፤ የዐግ ግዛት በኢያሱ ወልደ ነዌ ዘመን ይታወቅ ነበርና። በሌላ የአይሁድ ታሪክ ዘንድ የሐመር ሣንቃ በአሦር ንጉሥ ስናክሬም ተገኝቶ ጣኦት ሠራበት። በሚድራሽ አባ ጊርዮን ዘንድ፣ ሌላ የሐመር ሣንቃ ደግሞ ለሐማን (ከመጽሐፈ አስቴር) ስቅለት ተጠቀመ። በወንጌል መሠረት ኢየሱስ መመለሱን እንደ ኖህ ዘመን አመስሎ መሠከረ። (ማቴ. 24:37-42) መጀመርያ የቤተ ክርስትያን ጸሐፍት ሐመርን እንደ ምልክት ቆጠሩት። 1 ጴጥሮስ መልእክት እንዳለ በሐመር ያመለጡት ሰዎች በጥምቀት ውኃ ለመረጡት ሰዎች ምሳሌ ናቸው። ቅዱስ አቡሊድስ (200 ዓ.ም. ገዳማ) አንዳንድ ልማዶች ተረኩ። በሦስት ፎቆች ታችኛው ለአውሬዎች፣ መካከለኛው ለአዕዋፍና ለከብቶች፣ ላየኛው ለሰዎች ሲሆን ማርባት ለመከልከል ወንዶች ከሴቶች በችካል ተለዩ። የአዳም አጽም፣ ወርቅ፣ ዕጣንና ከርቤ ተጫኑባት፤ ሐመርም በመስቀል ቅርጽ ሰፈፈች። የሰፈረችበት ተራራ 'ደብራ ካርዱ' «በምሥራቅ፣ የራባን ልጆች አገር፣ ምሥራቃውያንም 'ጎዳሽ'፤ ዓረባውያንና ፋርሳውያንም 'አራራት' ይሉታል» በማለት ጻፈ።. ኦሪጊኔስ ስለ ሐመር ቅርጽ ራሱ እንደ ተቋረጠ ፒራሚድ ይመስል ነበር ብሎ ጻፈ። በሱ አስተያየት፣ በጫፉ ርዝመቱ አንድ ካሬ ክንድ ነበር፤ ይህም ክንድ ሙሴ በግብጽ ስላደገ የግብጽ ክንድ ሳይሆን አይቀርም መሰለው። ከ12ኛው ክፍለ ዘመን ጀምሮ ቅርጹ ባለ-ጣራ ሳጥን እንደ ነበር ተቆጠረ። በ15ኛው ክፍለ ዘመን አልፎንሶ ቶስታዳ፣ በ16ኛው ክፍለ ዘመን ዮሐንስ ቡቴዎ የሐመርን ቅርጽ ገለጹ። በአይርላንድ አፈ ታሪክ፣ የኖህ አራተኛ ልጅ «ቢስ» እንዳይሣፈር አልተፈቀደም፤ ወደ አይርላንድ ከ54 ሰዎች ጋራ ሸሽቶ ሁላቸው ሰመጡ። በሞርሞን («የመጨረሻ ቀን ቅዱሳን») ሃይማኖት ሐመር ደግሞ በመጽሐፈ ሞርሞን (መጽሐፈ ኤጠር) ትጠቀሳለች። በመጨረሻ ቀን ቅዱሳን (ሞርሞን) እምነት፣ የኖህ መታወቂያ በውነት መልአክ ገብርኤል ነበረ። ኖህ (ኑኅ) ከእስልምና አምስት ዋና ነቢዮች አንዱ ነው። በቁርዓን መሠረት ኑኅ ጻድቅ ሆኖ ጣኦት ለሚያምኑት ክፉ ሰዎች ሰብኮ 70 ወይም 72 አሳመናቸውና በድምሩ 78 ወይም 80 ሰዎች በመርከቢቱ ላይ አብረውት አመለጡ። እነዚህ 72 ሰዎች ግን ምንም ልጅ ስላልወለዱ የዛሬ ሰው ልጆች በሙሉ ከኖህ ቤተሠብ ተነሡ። የኖህ አራተኛ ልጅ እንዳይሣፈር እምቢ ብሎ ተሰጠመ፤ ባንዳንድ ምንጭ ስሙ «ያም» ወይም «ከንዓን» ይሰጣል። በሱራ 11:44 ዘንድ የሠፈረችበት ሥፍራ ደብረ ጁዲ ሲሆን ይህ በተለመደው በሞሱል፣ ኢራቅ አካባቢ በጤግሮስ ወንዝ አጠገብ የሚገኝ ኮረብታ መሆኑ ይታስባል። ጸሐፊው አል-ማሱዲ (940 ዓ.ም. ያህል) እንደ ጻፈው፣ ሐመር ከኩፋ፣ ኢራቅ ተነሥቶ እስከ መካ ድረስ ሰፍፋ ካዕባን ዞረችና ወደ ደብረ ጁዲ ተመለሰች። በዚያም እስከ ሕይወቱ ዘመን ሊታይ ቻለ ብሎ ጻፈ። ያቁት አል-ሐርማዊ (1200 ዓ.ም. ዙሪያ) ኖህ በዚያ ያሠራው መስጊድ በዘመኑ እንደ ተገኘ ጻፈ። በቅርቡ ሌላ ተራራ በቱርክ አገር፣ ዱሩፒናር፣ በውኑ የደብረ ጁዲ ሥፍራ ነው የሚል ግመት አለ። ከመርከብ በሙሐራም ወር 10 ቀን ወጥተው ሰዎቹ በጁዲ ግርጌ «ጣማኒን» (ሰማንያ) የተባለ መንደር ሠሩ። ኑህ መርከቢቱን ቆልፏት ቁልፉን ለሴም ሰጠ። በሙሐመድ ዘመን የኖረው አብድ አላህ እብን አባስ በጻፈው ዘንድ፡ ኑኅ ዋንዛን ተክሎ ከ20 አመት በኋላ በቂ ዕንጨት ነበረው። አል-ባይዳዊ በጻፈው ታሪክ መጽሐፍ ደግሞ በሐመር ሦስት ፎቆች ታችኛው ለእንስሶች፤ መካከለኛው ለሰዎች፤ ላየኛውም ለአዕዋፍ ነበር። የአዳም ሬሳ ወንዶች ከሴቶች ለመለየት በመካከላቸው ተደረገ። ረጃጅሙ ዐግ ከውኆቹ ለማምለጥ እንደተፈቀደ የሚል ተረት ደግሞ ይገኛል። በፋርስ ጸሐፊ አል-ታባሪ ጽሁፍ ተጨማሪ ዝርዝር አለ። መጀመርያው የተሣፈረ ፍጡር ጉንዳን ሲሆን መጨረሻው ሠይጣን የተሣፈረበት አህያ ነበረ ይላል። ደግሞ የኢየሱስ ሐዋርያት ስለ ሐመር ለመማር በፈለጉ ጊዜ፣ ኢየሱስ እንዲመልሳቸው የኖህ ልጅ ካምን ከሙታን አንሥቶት ካም እንዲህ መሠከረላቸው፤ ቆሻሻ በበዛበት ጊዜ ኑህ በተዓምር ዐሣማዎች ከዝሆን ኩምቢ አወጣ፤ እንደገና አይጥ ያለ ፈቃድ ስለ ገባ ድመት ከአንበሣ አፍንጫ ፈጠረ አላቸው። እነዚህ ተረቶች በቁርዓን ስለማይገኙ ግን ብዙዎቹ እስላሞች አይቀብሉዋቸውም። እስላሞች ዛሬ ቁርአን ትክክለኛ ታሪክ ሆኖ ይቆጥሩታል። አንዳንድ ተቺዎች ለምሳሌ ሃሩን ያህያ እንደሚያስቡ፣ ማየ አይህ አለም አቅፍ ሳይሆን የኖህን አገር ብቻ ያጠፋ ነበር። በባኃኢ እምነት ባኃኢ እምነት የተባለው ሃይማኖት የሀመር ታሪክ እንደ ምሳሌ ይቆጥሩታል። የኖህ ተከታዮች በመንፈሳዊ ረገድ ሕያው የሆኑ፤ የሰጠሙትም በመንፈሳዊ ረገድ ሙታን የሆኑት ምሳሌ ናቸው። በባኃኢ ቅዱስ መጽሐፍ ኪታብ-ኢ-ኢቃን ዘንድ፡ ከኖህ ጋር 40 ወይም 72 ተከታዮች አመለጡ፤ ከማየ አይህ አስቀድሞ ኖህም ለ950 አመታት ያስተምር ነበር። በሳብያን ሃይማኖቶች በኩርዲስታን ተራሮች የሚገኘው የየዚዲ ሀይማኖት ትምህርት በመጽሐፋቸው ምስሐፈ ረሽ (ጥቁሩ መጽሐፍ) ይገኛል። በዚህ በኩል የጥፋት ውኃ ሁለት ጊዜ መጣ። ከመጀመርያው ጥፋት የካም አባት ናኡሚ አመለጠ፤ መርከቡም በሞሱል ዙሪያ በዓይን ስፍኒ ተቀመጠች። ከዚህ በኋላ ሁለተኛው ጥፋት ውኃ በየዚዲዎቹ ብቻ ደረሰ፤ ከዚህም ኖህ በሌላ መርከብ አምልጦ መርከቡ ከደብረ ስንጃር በላይ በዓለት ተወግቶ ከዚያ በደብረ ጁዲ ተቀመጠች። በደቡብ ኢራቅ የሚኖሩ ማንዳያውያን ሃይማኖት ደግሞ ኖህንና ዮሐንስ መጠምቁን እንደ ነቢያት ሲቆጥሩ አብርሐምና ኢየሱስ ግን ሐሣዊ ናቸው ብለው ያምናሉ። ሐመር የተሠራ ከጀበል ሃሩን (ሖር ተራራ በዛሬው ዮርዳኖስ) በመጣ ሰንደል ዕንጨት ተሠራ፤ ርዝመቱ፣ ስፋቱና ቁመቱ ሁላቸው 30 ክንድ ነበሩ፤ ማረፊያው ደግሞ በግብጽ ነበር ይላሉ። የተዛመዱ ተረቶች በሜስጶጦምያ ጽላቶች በሜስጶጦምያ ጥንታዊ ተረት ጽላቶች አንዳንድ ተመሳሳይ ታሪኮች ተገኝተዋል። እነዚህ ከሱመር፣ ከአካድ፣ ከባቢሎንና ከአሦር በኩነይፎርም ጽሕፈት ተጽፈው ይታወቃሉ። በሱመር አፈ ታሪክ የጊልጋመሽ ታሪክ፤ አማልክት ምድርን በውኃ ለማጥፋት ወስነው ኤንኪ ግን የሹሩፓክ ከተማ ንጉሥ ዚውሱድራን በመርከብ እንዲያመልጥ ይነግረዋል። ነገር ግን በዚህ ተረት የጥፋት ውኃ ለ7 ቀን ብቻ ነው። ጽሁፉ ቢያንስ ከ17ኛው ክፍለ ዘመን አክልበ. የተጻፈ ቢሆን በጊልጋመሽ ታሪክ የሚጠቀሱት ነገሥታት ኤንመባራገሲና አጋ በ3ኛ ሺህ አክልበ. በውኑ እንደ ነገሡ ከስነ ቅርስ ይታወቃል። የጊልጋመሽ ታሪክ በባቢሎን ትርጉም ተጽፎ የዚውሱድራ ስም በአካድኛ ኡትናፒሽቲም ሆኗል። ከ7 ቀን በዝናብና ከ12 ቀን በውሆቹ ላይ በኋላ፣ መርከቡ በደብረ ኒጺር ተቀመጠች፤ ከሌላ 7 ቀን በኋላ ኡትናፒሽቲም 3 ወፎች ይልካል። በመጀመርያ ርግብ ልኮ ተመለሰች፤ ሁለተኛ ጊዜ ጨረባ ትልካ ተመለሰች፤ ሦስተኛም ቁራ ግን አልመለሰም። በሌላ ትርጉም መርከብን የገነባው ሰው ስም አትራሐሲስ ይባላል። በ300 አክልበ. ገዳማ የባቢሎን ቄስ ቤሮሶስ አንድ ታሪክ በግሪክ ጽፎ ይህን አይነት ተረት መዘገበ። በዚህ ትርጉም መርከብ የገነባው ሰው ስም ክሲሲውጥሮስ ተባለ። መርከቡም እስከ ቤሮሶስ ዘመን በአርሜንያ ተራሮች እንደ ተገኘ ጻፈ። በአንዳንድ ሊቃውንት አስተያየት የሜስጶጦምያ ተረት ለኦሪት ዘፍጥረት ምንጭ ነበረ፤ በሌሎች ሀሣብ ግን ሁለቱ በአንድ ድርጊት ተመነጩና ከሁለቱም የሜስጶጦምያ ተረቶች እጅግ የተዛቡ፣ የዘፍጥረት ግን ትክክለኛ የሆኑ ይመስላል። ሌሎች የአለም ጥፋት ውኃ ተረቶች በአለም ዙሪያ በማናቸውም አሕጉር በማናቸውም ወቅት የማየ አይህ ታሪክ ይታወቃል። ለምሳሌ በግሪክ ተረቶች ዘንድ ከጥፋት ውኃ በመርከብ ያመለጡ ዴውካሊዮንና ሚስቱ ፒውራ ነበሩ። በሕንዱ ሃይማኖት ጽሕፈት፣ ከጥፋት ውኃ በመርከብ ያመለጠው ቅዱስ ንጉስ ማኑ ተባለ፤ እሱም የማኑስምርቲ ሕገጋት ደራሲ እንደ ነበር ታመነ። ከቤተሠቡና ከ7 ሊቃውንት ወይም 'ሪሺዎች'ና የአለም እንስሶችና አትክልት ናሙናዎች ጋራ ተጉዞ መርከቢቱ በሂማላያ ወይም በካሽሚር እንዳረፈች ይባላል። በርካታ ሌሎች ተመሳሳይ ተረቶች በአፍሪካ፣ በስሜን አሜሪካ፣ በደቡብ አሜሪካ፣ በአውስትራላዚያ፣ በእስያና በአውሮጳ ኗሪዎች መካከል ተገኝተዋል። ስለዚህ በጥንት የሰው ልጅ ሁሉ ወላጆች ከጥፋት ውኃ እንዳመለጡና በኦሪት ዘፍጥረት ያለው ከሁሉ ይልቅ ትክክለኛ ታሪክ ነው የሚያምኑ ብዙ ሰዎች አሉ። ታሪካዊ አስተያየቶችና ትችቶች የአይሁድ ታሪክ ጸሕፊ ፍላቭዮስ ዮሴፉስ (1ኛው ክፍለ ዘመን አ.ም.) የቀድሞ አሕዛብ ጸሕፍት ቤሮሶስ፣ ሂኤሮኒሙስ ግብጻዊ፣ ምናሴዎስና የደማስቆ ኒቆላዎስ ሁላቸው ሐመር በአርሜንያ ተራሮች ትገኛለች እንዳሉ ጠቀሳቸው። እንዲሁም ረቢው ዮናታን ቤን ዑዝኤል (1ኛው ክፍለ ዘመን አ.ም.)፣ ክርስቲያን ጸሐፍት አቡሊድስ፣ የአንጾኪያ ቴዎፊሎስ (2ኛው ክፍለ ዘመን)፣ ቅዱስ ሂኤሮኒሙስና ኤጲፋንዮስ (400 ዓ.ም. ገዳማ)፤ የእስላም ጸሓፍት አል-ማሱዲ (9ኛው ክፍለ ዘመን) ሁላቸው በዘመናቸው ሐመር በአርሜንያ ወይም በኩርዲስታን ተራሮች ልትታይ ቻለች አሉ። ቅዱስ ያዕቆብ ዘኒሲቢስ ከሐመር ሥፍራ የወሰደው የእንጨት ቅርስ በአርሜንያ ኤጭምያጺን ገዳም እስከ ዛሬ ድረስ እንደሚታይ ይባላል። በ17ኛው ክፍለ ዘመን የሮማ ካቶሊክ ኢየሳስዊ ቄስ አታናስዮስ ኪርከር በግሪክ አፈ ታሪክ የሚገኙት ሲሬኖች የተባሉት ፍጡሮች (በከፊል ወፍ በከፊልም ሴት) በውኑ እንደሚኖሩ አስተማረ። ስለዚህ በኖህ መርከብ ልዩ ክፍል ነበራቸው ብሎ ገመተ። በዚህ ዘመን የሐመር ታሪክ ብዙ ሊቃውንት የአትክልትና የእንስሶችን ስርጭት ለማጥናት ነዳቸው። በ19ኛው ክፍለ-ዘመን ላይ፣ በተለይ በምዕራብ ዓለም በብዙዎቹ የሳይንስ ሊቃውንት አስተያየት፣ መተራረኩ አፈ ታሪክ ብቻ እንጂ በዕውኑ አይሆንም በማለት ተጠራጠሩ። ቢሆንም በዚህ ወቅት የኖሩ አንዳንድ መምህራን ለምሳሌ አውጉስት ዲልማን፣ ፍራንጽ ዴሊችና ፍራንሷ ለኖርማን ማየ አይኅ አፈ ታሪክ ወይም ተረት ብቻ ሳይሆን ትክክለኛ ታሪክ ነው በማለት ገመቱ። ለማስረጃ እያንዳንዱ ጥንታዊ ሥልጣኔ ለዚህ ታላቅ ፍዳ ትዝታውን ስለ ጠበቀ ነው የሚል ምስክር አቀረቡ። ከአሜሪካ () ሕዝብ 2 ሢሶ ወይም 65 ከመቶ የሚያህሉ ማየ አይህ ዕውነተኛ ታሪክ እንደሚሆን ጽኑዕ እምነት አላቸው። በመጽሐፍ ቅዱስ ትክክለኛነት የሚያምኑት ምእመናን አብዛኛው ጊዜ ጸሐፊው ሙሴ በ13ኛው ክፍለ ዘመን አክልበ. ሲሆን ማየ አይህ በ3ኛ ሺህ አክልበ. የደረሰ መቅሠፍት እንደ ሆነ ይቀበላሉ። የማየ አይህ ጥናት የጥፋት ውኃ አለም አቅፍ እንደ ነበር፣ በመሬትም ብዙ ማስረጃ እንዳለ (ለምሳሌ የባሕር እንስሳ ቅርስ በተራሮች ላይ ሲገኝ) ያስተምራል። ሆኖም አብዛኛው የዛሬውኑ ሳይንስ ሊቃውንት ይህ ጥናት ሀሣዊ ነው የምድርም ዕድሜ ብዙ ሚልዮን አመታት ነውና በማለት ተቃውመውታል። የሐመር ሥፍራ ማግኘት ከጥንት ጀምሮ ታስቧል። ብዙዎች ፍለጋዎች በደብረ አራራት በዛሬው ቱርክ አገር ቢሆኑም፣ እንዲያውም ዘፍጥረት «የአራራት ተራሮች» ይላል። በኩፋሌ የጫፉ ስም ሉባር ይሠጣል። ሌላ የቱርክ ጫፍ ዱሩፒናር ላይ ወይም በኢራን በደብረ ሳባላን ላይ እንደምትገኝ አንዳንድ ጀብደኞች ይላሉ። በ1999 አ.ም. (2007 እ.ኤ.አ.) አንድ የቱርክና የሆንግኮንግ ፍለጋ ወደ ደብረ አራራት ሂዶ በአንድ ዋሻ ውስጥ፣ ወደ ድንጋይ የተቀየረ የዕንጨት ግድግዳ እንዳገኘ ናሙናዎችም ከዚያ እንዳወረዱ ይላሉ። ይህ የሐመር ሥፍራ በደብረ አራራት ላይ ተገኝቷል ማለት ነው ይላሉ። መጽሐፍ ቅዱስ

36487

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%98%E1%88%90%E1%88%98%E1%8B%B5

መሐመድ

ሙሐመድ (አረብኛ፦ ) 563-624 ዓ.ል. ተጨማሪ ስያሜዎች: የአላህ መልእክተኛ፣ ነብዩ፣ ረሱል። በአረቢያ ምድር የተነሳ ሃይማኖታዊና ፖለቲካዊ መሪ ነበር። በኢስላም እምነት የአምላክ (አላህ) የመጨረሻ ነቢይ እንደሆነ ይታመናል ። የአብርሃም ልጅ እስማኤል ሀረገ-ትውልድ ያለው ሰው እንደ ሆነ ይታመናል፤ የአረቢያ ምድር አልፎም አለም በባእድ አምልኮ በተጥለቀለቀበትና አለም ከእውነተኛው አምላክ አላህ ውጪ ሌላን ማምለክ በጀመረበት ግዜ አላህ የሰው ልጆችን ወደተፈጥሮአዊው ሐይማኖት (አላህን ብቻ ወደ ማምለክ) ይመልሱ ዘንድ የላከው የነብያት መደምደሚያ ነው። ሙሐመድ የዐብደላህ ልጅ፣ የአብዱል ሙጦሊብ ልጅ፣ የሃሽም ልጅ፣ የአብዱመናፍ ልጅ፣ የቁሰይ ልጅ፣ የኪላብ ልጅ፣ የሙራ ልጅ፣ የከዕብ ልጅ፣ የሉአይ ልጅ፣ የጛሊብ (ጋሊብ) ልጅ፣ የፊህር (ቁረይሽ) ልጅ፣ የማሊክ ልጅ፣ የነድር ልጅ፣ የኪናናህ ልጅ፣ የኹዘይማ ልጅ፣ የሙድሪካ ልጅ፣ የኢልያስ ልጅ፣ የሙደር ልጅ፣ የኒዛር ልጅ፣ የመዕድ ልጅ፣ የዐድናን ልጅ። ዐድናን ዘሩ ወደ የአላህ ነብይ እስማዒል ይሄዳል። ኢስማኤል ደግሞ የአላህ ወዳጅ የኢብራሂም (አብርሃም) ልጅ ነው። ሙሐመድን (ሰ.ዐ.ወ), አላህ ከጥሩ ዘር መረጣቸው። የመሐይምነት ዘመን ቆሻሻም ወደ ዘር ግንዳቸው አልገባም (በትዳር የተወለደ ሰው እንጂ በዘራቸው የለም)። ሙስሊም እንደዘገቡት የአላህ መልእክተኛ (ሰ.ዐ.ወ) እንዲህ ብለዋል፡- “አላህ ከእስማዒል ልጆች ኪናናን፣ ከኪናናህ ልጆች ውስጥም ቁረይሽን፣ ከቁረይሽ ሃሽምን፣ ከበኒ ሃሽም በኩል ደግሞ እኔን መርጧል።” (ሙስሊም ዘግበውታል) የተወለዱት የዝሆን አመት (ዓመል ፊል) በመባል በሚታወው ዘመን ነው። ይህም ዓመት ሀበሻዊው የየመን አስተዳደር የነበረው ንጉስ አብረሃ ካዕባን ለማፍረስ የሞከረበት ኣመት ነበር። አላህም እጅግ በሚያስደንቅ ጥበብና ተአምር ሐሳቡን አምክኖታል። ይህ በቁርአን ታሪክ ተወስቷል። ነቢዩ ሙሐመድ (ሰ.ዐ.ወ) በዚሁ አመት በወርሃ ረቢአል አወል 12ኛው ቀን በእለተ ሰኞ እንደተወለዱ ዘገባዎች ያመለክታሉ። "አስገራሚ ጅምርና ግልጽ በረከት" አባት አልባ ሆነው ተወለዱ። እናታቸው እርሳቸውን የሁለት ወር እርጉዝ እያለች አባታቸው ሞቱ። አያታቸው ዐብዱል ሙጦሊብም የማሳደግ ሐላፊነቱን ወሰዱ። በያኔዎቹ ዐረቦች ባህል መሠረትም ከበኒ ሰዕድ ጎሳ የሆነችና ሐሊመት ቢንት አቢ ዙዓይብ የምትባል እንስት ታሳድጋቸው ዘንድ ተሰጣት። የታሪክ ጸሐፊዎች እንደሚስማሙት ያኔ የበኒ ሰዕድ ቀዬ በድርቅ የተመታበት አመት ነበር። የእንስሳት ጋቶች ነጥፈዋል። አዝርእቱ ደርቀዋል። ነቢዩ ሙሐመድ (ሰ.ዐ.ወ) በሐሊማ ቤት ካረፉበት እና ጡቷን መጥባት ከጀመሩበት ቅጽበት አንስቶ ግን የሐሊማ ቤት በበረከት ተሞላ። ፍየሎቿ ጠግበውና ጋቶቻቸው በወተት ተሞልቶ ይመለሱ ጀመር። በበኒ ሰዕድ መስክ ላይ እያሉ የተከሰተው የደረታቸው መቀደድ አላህ ለትልቅ ሐላፊነት እንደመረጣቸው የሚጠቁም የነብይነት ምልክት ነበር። አነስ ኢቢን ማሊክን (ረ.ዐ) ዋቢ በማድረግ ሙስሊም እንደዘገቡት የአላህ መልእክተኛ በልጅነታቸው ዘመን ከሕጻናት ጋር በመጫወት ላይ እያሉ ጅብሪል (ዐ.ሰ) መጣና ያዛቸው። አጋደማቸውም። ደረታቸውንም ሰነጠቀው። ልቦናቸውንም አወጣ። የረጋ ደም የሚመስል ነገርም ከውስጡ አስወገደ። “ይህ የሰይጣን ድርሻ ነው” አለም። በወርቅ ሳህን ውስጥ አድርጎም በዘምዘም ውሃ አጠበው። ከዚያም እንደነበር ጠገነውና ወደቦታው መለሰው። ልጆችም ወደ ሐሊማ ቤት እየሮጡ ሄደው “ሙሐመድ ተገደለ” በማለት ተናገሩ። ሲመጡ የነቢዩ (ሰ.ዐ.ወ) ፊት ገርጥቶ አገኙት። አነስ፡- “የዚህን ክስተት ፋና ከነቢዩ ደረት ላይ አይቻለሁ” ሲሉ ተናግረዋል። ከልባቸው ውስጥ የረጋ ደም የሚመስል ነገር መወገዱ እርሳቸውን ከልጅነት አጓጉል ባህሪያት አርቆ፣ ቁም ነገረኛ፣ ጽኑ፣ ሚዛናዊና ውብ ባህሪያት የተላበሱ ለማድረግ ነው። አላህ በጣም እንደሚጠብቃቸው እና እንደሚንከባከባቸው፣ ሰይጣንም እርሳቸውን የመተናኮል አቅም እንዳይኖረው መደረጉን ለማመልከትም ጭምር ነው። (ፊቅሁ ሲራ – ዶክተር ረመዷን አል-ቡጢ) ይህ ክስተት ሐሊማ ሕጻኑን ወደ ቤተሰቦቹ እንድትመልስ ምክንያት ሆነ። ያኔ የነብዩ (ሶ.ዐ.ወ) እድሜ አምስት አመት ነበር። ስድስት አመት ሲሞላቸው እናታቸው አሚና ሞተች። አያታቸው ሊያሳድጓቸው ወሰዷቸው። ስምንት ዓመት ሲሞላቸው አያታቸው ሞቱ። የማሳደጉን ሐላፊነትም አጎታቸው አቡ ጧሊብ ወሰዱ። "የላቀ እጣ ፈንታ" አስራ ሁለት አመት ሲሞላቸው አጎታቸው አቡ ጧሊብ ወደ ሻም ለንግድ እርሳቸውን አስከትለው ወጡ። ቅፍለቱ በስራህ በተባለ ቦታ ላይ ሲያርፍ ቡሐይራ የተባለን አንድ መነኩሴ ለመጎብኘት ጎራ አለ። ሰውየው የክርስትና ሐይማኖትና መጽሐፍት አዋቂ ነው። ነቢዩን (ሰ.ዐ.ወ) በትኩረት አስተዋላቸው። በጥንቃቄ አጠናቸው። አናገራቸውም። ከዚያም ወደ አቡ ጧሊብ በመዞር፡- “ይህ ልጅ ምንህ ነው?” አላቸው። “ልጄ ነው” አሉት። (አቡ ጧሊብ በጣም ስለሚወዷቸው ልጄ በማለት ነበር የሚጠሯቸው።) ቡሐይራም፡- “ልጅህ አይደለም። የዚህ ልጅ አባት በሕይወት ሊኖር አይችልም” ሲል ተናገረ። አቡ ጧሊብም “የወንድሜ ልጅ ነው” አሉ። “አባቱ ምን ሆነ?” ሲል ጠየቃቸው። “ተረግዞ እያለ ሞተ” አሉ። “እውነት ብለሐል። በአስቸኳይ ወደሀገሩ ይዘኸው ተመለስ። አይሁዶች እንዳያገኙት ተጠንቀቅ። በአላህ እምላለሁ ካገኙት ይተናኮሉታል። ለታላቅ ደረጃ የሚበቃ ልጅ ነው” አላቸው። አቡ ጧሊብም ፈጥነው ወደ መካ መለሱት። "እንጀራ ፍለጋ" የአላህ መልእክተኛ (ሰ.ዐ.ወ) ለወጣትነት እድሜ ሲደርሱ እንጀራ ፍለጋ መሮጥ ጀመሩ። ፍየል ጥበቃ የጥረታቸው መጀመሪያ ነበር። በኋላ ላይ፡- “ለመካ ሰዎች በቀራሪጥ (መጠነ ትንሽ ክፍያ) ፍየል እጠብቅ ነበር።” ሲሉ ተናግረዋል። "አላህ ያደረገላቸው ጥበቃ" ከወጣትነት አጓጉል ድርጊቶችና ጨዋታዎች ሁሉ አላህ ጠብቋቸዋል። ስለ ራሳቸው እንዲህ ሲሉ ተናግረዋል፡- “በመሐይምነት ዘመን ወጣቶች ይፈጽሟቸው የነበሩ ድርጊቶችን ለመፈጸም ያሰብኩት ሁለት ጊዜ ብቻ ነበር። በነዚህም ጊዜያት አላህ ያሰብኩትን እንዳላደርግ አቀበኝ። ከዚያ በኋላ በመልእክተኛነት እስኪልከኝ ድረስ ተመሳሳይ ድርጊት አስቤ አላውቅም። ይኸውም አንድ ቀን ሌሊት በመካ ከፍታማ ቦታዎች ላይ ፍየል አብሮኝ ይጠብቅ ለነበረ ልጅ፡- ‘ፍየሌን ጠብቅልኝ። ልክ እንደወጣቶች መካ ውስጥ ስጫወት ልደር’ አልኩት። ‘ይሁን’ አለኝ። ወደ መካ ወረድኩ። እዚያ እንደደረስኩ ከአንድ ቤት ውስጥ ዘፈን ሰማሁ። ምንድን ነው? በማለት ስጠይቅ፣ የሰርግ ዘፈን እንደሆነ ተነገረኝ። ቁጭ ብዬ ማድመጥ ስጀምር አላህ ጆሮዬን ደፈነው። ጥልቅ እንቅልፍም ወሰደኝ። ከእንቅልፍ ያነቃኝ የረፋዱ ጸሐይ ግለት ነበር። ወደ ባልንጀራየም ተመለስኩ። ስለ አዳሩ ጠየቀኝ። የሆነውን ነገርኩት። በሌላ ሌሊትም ተመሳሳይ ሙከራ አደረግኩ። ልክ የመጀመሪያው ሌሊት ዓይነት ሁኔታ አጋጠመኝ። ከዚያ በኋላ ያን ዓይነት ሐሳብ አስቤ አላውቅም።” "በአላህ ብቻ መመካት" የፍጡራን ፈርጥ ለየት ያለ የሕይወት ጅማሬ፣ አላህ ቀልባቸው ከርሱ ውጭ በሌላ አካል እንዳይንጠለጠል እንደፈለገ ያመለክታል። በአባት፣ በእናት፣ በአያት ወይም በአጎት፣ በገንዘብ፣ በስልጣን ወይም በሌላ ነገር እንዳይመኩ የፈለገ ይመስላል። ይህ ስሜት ለሙስሊም ባጠቃላይ እና ለዳዒ በተለይ ለስብእናው ስሪት እጅግ አስፈላጊ ነው። ከሚንከባከባቸው ክንድ ወይም ድሎት ከሚለግሳቸው ሰው ገንዘብ አርቆ አላህ ብቻ ሊጠብቃቸው እና ሊንከባከበው በመሻት ይህን አደረገ። ይህ ሲሆን፣ “አባቴ” በማለት ፋንታ “አምላኬ” ይላል። ነፍሳቸውም ወደ ገንዘብ ወይም ክብር፣ ወደ አያት ቅድመ አያቶች ንግስናና ስልጣን ወደማስመለስ ስሜት አትዘነበልም። ሰዎችም የዱንያ (ምድሯዊ) ክብር ከነብይነት የተቀደሰ ደረጃ ጋር አይቀላቀልባቸውም። ይህም በመሆኑ መልእክተኛው ነብይ ነኝ ያሉት ዓለማዊ ክብርና ጥቅም ለማግኘት ወይም በዘመናችን አገላለጽ “በሐይማኖት ለመነገድ” ነው የሚባሉ ክሶች ሁሉ የሚቆሙበት መሠረት አጡ። ዓለማዊያንና አምላክ የለሾች በቅን የዳዕዋ ሰዎች ላይ ይህን ክስ በየዘመናቱ ሲሰነዘሩት ይደመጣል። "ጠቃሚ ትምህርቶች" ገና በለጋ እድሚያቸው እንጀራ ፍለጋ ያሳዩት ትጋት ሦስት ጠቃሚ ትምህርቶችን አካቷል። 1. አላህ ለነቢዩ ሙሐመድ (ሰ.ዐ.ወ) ያላበሳቸውን ውብ ባህሪና ረቂቅ ስሜት ያሳያል። አጎታቸው የተሟላ እንክብካቤ ያደርጉላቸው ነበር። ልክ እንደ አባት ያዝኑላቸውም ነበር። ይህም ሆኖ ግን መልእክተኛው (ሰ.ዐ.ወ) ሰርተው ማደር እንደሚችሉ ሲሰማቸው ወደ ስራ ተሰማሩ። የአጎታቸውን የገንዘብ ቀዳዳዎች ያቅማቸውን ያህል ለመሸፈን ጥረት አደረጉ። ከስራቸው የሚያገኙት ገቢ ምንም ያህል አነስተኛ ቢሆንም እንኳ ኩሩ ስብእናቸው፣ ያቅሙን ያህል ከመጣር የማይሰስተው ባህሪያቸው ወደ ስራ መራቸው። የአጎታቸው ውለታ ለመመለስና የተግባር ምስጋና ለማድረስ ይህን አደረጉ። ስለዚህ አንተም ልክ እንደርሳቸው ጥንቁቅና ኩሩ ሁን። “ራስህን ባንገትህ ተሸከም።” 2. አላህ ለባሪያው በምድር ላይ የሚወድለትን የሕይወት ዓይነት የሚያብራራ አጋጣሚ ነው። ይኸውም አላህ ቢፈልግ ኖሮ ለነቢዩ (ሰ.ዐ.ወ) ገና ከሕይወታቸው መጀመሪያ ጀምሮ ኑሯቸውን ድሎታማ በማድረግ እንጀራ ፍለጋ ከመኳተን መታደግ ይችል ነበር። ግና ለሰው ልጅ መልካሙ ገንዘብ ለሕብረተሰቡ በሚሰጠው አገልግሎት ወይም በጥረቱ የሚያገኘው መሆኑን፣ ሳይሰራ እና ሳይለፋ፣ ለሚኖርበት ማሕበረሰብ ቅንጣት በጎ ነገር ሳያደርግ፣ ስራ ፈትቶና እጁን አጣጥፎ ተቀምጦ የሚያገኘው ገንዘብ ደግሞ መጥፎ መሆኑን በጥበቡ ሊያስተምረን ስለከጀለ ነው። በመሆኑም ልክ እንደ ተወዳጁ ነብይ (ሰ.ዐ.ወ) ሐላል ስራዎችን ብቻ ሰርተህ ገንዘብ ለማግኘት ጉጉና ትጉ ሁን። 3. ዳዒ የኑሮ መሠረቱ ዳዕዋ ሲሆን፣ ወይም በሰዎች ስጦታና ምጽዋት ላይ ሲመሠረት ዳእዋው ክብደትና ግምት ያጣል። “ሕዝቦቼ ሆይ! በእርሱ (በማድረሴ) ላይ ምንዳን አልጠይቃችሁም። ምንዳዬ በዚህ በፈጠረኝ ላይ እንጂ በሌላ ላይ አይደለም። አታውቁምን?” (ሁድ 11፤51) መልእክተኛው (ሰ.ዐ.ወ) የሰዎች ውለታ በአንገታቸው ዙሪያ ተጠምጥሞ ሐቅን ይሉኝታ ሳይዛቸው በድፍረት እንዳይናገሩ የሚያደርጋቸው አንድም አጋጣሚ በነብይነት ከመላካቸው በፊትም ሆነ በኋላ በሕይወታቸው ውስጥ እንዲኖር አላህ አልፈቀደም። ስለዚህም ለራስህ እና ለዳዕዋው ክብር ቀናኢ ሁን። ለምትሰጠው የዳዕዋ አገልግሎት ከሰዎች ምንዳም ሆነ ምስጋና አትሻ። የእስልምና ዳእዋ ልክ እንደ አንበሳ ኩሩና ቁጥብ፣ እንደ ዳመና ውሃ ንጹህ መሆኑን እወቅ።

49825

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%89%B0%E1%88%88%E1%8D%92%E1%8A%91

ተለፒኑ

ተለፒኑ ከ1488 እስከ 1483 ዓክልበ. አካባቢ ከንግሥቱ ወንድም ከ1 ሑዚያ በኋላ በሐቱሳሽ (በሐቲ አገር ወይም የኬጥያውያን መንግሥት) የገዛ ንጉሥ ነበር። ንግስቱ ኢሽታፓሪያ ስትሆን እርሷ የሑዚያ ዋና እኅትና የአሙና ልጅ ነበረች። ሑዚያም ንጉሥ ሲሆን እኅቱንና ባሏን ለመግደል አስቦ ተለፒኑ ግን ሤራውን አግኝቶ ሑዚያን ከዙፋኑ አባረረው፣ ተለፒኑም ንጉሥ ሆነ፣ ነገር ግን ሑዚያን ይቅርታ ብሎት ሑዚያ በኋላ በሌላ ሰው እጅ ይገደል ነበር። ይህን የምናውቀው ተለፒኑ በጻፈው የተለፒኑ ዐዋጅ በተባለው ሰነድ ይተረካል። በዚህ አዋጅ የቀደሙት ኬጥያውያን ነገሥታት ዘመኖች ከላባርና (ከ1582 ዓክልበ.) ጀምሮ ይተርካል። በተለይ ስለአወራረሳቸውና ከባቢሎን ውድቀት (1507 ዓክልበ.) ጀምሮ አያሌ ነገሥታት ወይም ወራሾች በአጭር ዘመን ውስጥ እንደ ተገደሉ ይተርካል። በግድያ የመጡት ነገሥታት የአማልክት ቂም እንዳገኙ ያጠቁማል። የራሱን ዘመን እንዲህ ይገልጻል፦ « አሙናም ደግሞ አምላክ ሊሆን ሲል፣ የንጉሣዊ ዘበኞች አለቃ ዙሩ በምስጢር ከገዛ ቤተሠቡ ልጁን ታሑርዋይሊን፣ «የወርቃማው ጦር ሰውዬ» የተባለውን፣ ልኮ እርሱ የቲቲያን (የአሙና በኲር) ቤተሠብ ከነልጆቹ ገደላቸው። መልእክተኛውንም ታሩሕሹን ልኮ እርሱ ሐንቲሊን (የአሙና ፪ኛ ልጅ) ከነልጆቹ ገደላቸው። ሑዚያም ንጉሥ ሆነ፣ ተለፒኑም ዋና ኢኅቱን ኢሽታፓሪያን አገባ። ሑዚያ እነሱንም ሊገድላቸው ይፈልግ ነበር፣ ሆኖም ጉዳዩ ስለ ተገለጸ ተለፒኑ አባረራቸው። ወድሞቹ አምስት ነበሩ፣ ቤቶችንም ሠራላቸው፤ ይኑሩ፣ ይብሉ፣ ይጠጡ አለላቸው፤ ማንም አይበድላቸው! ተደጋግሜ እናገራለሁ፣ እነሱ በደሉኝ፣ እኔስ አልበድላቸውም። እኔ ተለፒኑ በአባቴ ዙፋን ስቀመጥ፣ በሐሡዋ ከተማ ላይ ዘመትኩ፤ ሐሡዋንም አጠፋኋት። ሥራዊቴ ደግሞ በዚዚሊፓ ከተማ ነበሩ፣ ዚዚሊፓም ድል ሆነ። እኔ ንጉሡ ወደ ላዋዛንቲያ ከተማ በመጣሁ ጊዜ፣ ላሓ ጠላት ሆነ እሱ ከተማውን ለአመጻ አስነሣሣው። አማልክቱ በእጄ ውስጥ ሰጡት። ከመኳንንት ብዙዎች፦ የሺህ አለቃ ካሩዋ፣ የእልፍኝ አስከልካዮች አለቃ ኢናራ፣ የዋንጫ ተሸካሚዎች አለቃ ኪላ፣ የ አለቃ ታርሑሚማ፣ የምርኳዝ ተሸካሚዎች አለቃ ዚንዋሸሊ፣ እና ሌሊ፤ በምስጢር ወደ ምርኳዝ ተሸካሚ ታኑዋ ልከው ነበር። እኔ ንጉሡ ሳላውቀው፣ ሑዚያንና ወንድሞቹን ገደላቸው። እኔ ንጉሡ ስሰማው፣ ታኑዋን፣ ታሑርዋይሊንም፣ ታሩሕሹን አምጥተው ጉባኤው መሞት ፈረደባቸው። እኔ ንጉሡ ግን ለምን ይሙቱ? ዓይናቸው ይሠውሩ! ብዬ፣ እኔ ንጉሡ በውነት ገበሬዎች አደረግኋቸው። የጦርነት መሣርያ ከጫንቃቸው ወስጄ ቀንበር ሰጠኋቸው!» በዚሁ ታሪክ፣ ዙሩ «የንጉሥ ዘበኞች አለቃ» ሲባል ይህ ማዕረግ ለንጉሥ ወንድም እንደ ተሰጠና ዙሩ ታዲያ የአሙና ወንድምና የ1 ዚዳንታ ልጅ እንደ ነበር ይታመናል። ልጁም ታሑርዋይሊ «የወርቃማው ጦር ሰውዬ» ደግሞ ወደፊት ንጉሥ ሆነ። ዙሩ ቀዳሚ ወራሾቹን ቲቲያንና ሐንቲሊን ያስገደላቸው ለአሙና ሦስተኛው ልጅ ሑዚያ ወራሽነት እንዲያገኝ እንደ ነበር ይታስባል። ተለፒኑ ከቀዳሚዎቹ ይልቅ ሩኅሩኅ ይመስላል፤ ለሑዚያ ይቅርታ ሰጠ፣ በኋላም ሑዚያ ሲገደል ለሑዚያ፣ ቲቲያና ሐንቲሊ ገዳዮች ይቅርታ ሰጥቶ የእርሻ ሥራ አስገደዳቸው ይላል። ይህንን ሁሉ በቅድሚያ እንደ መሠረት ከተረከ በኋላ፣ የዐዋጁ ድንጋጌ እንዲህ ይላል፦ «በመላው ንጉሣዊ ቤተሠብ ውስጥ ደምን ማፍሰስ ተራ ነገር ሆኗል! ንግሥትም ኢሽታፓሪያ ዓርፈዋል። በኋላ ልዑል አሙና ለዕረፍት መጣ። የአማልክት ሰዎች [አረመኔ ቄሳውንት] ፦ በሐቱሳሽ አሁን ደምን ማፍሰስ ተራ ነገር ሆኗል! እያሉ ነው። እኔ ተለፒኑ በሐቱሳሽ ጉባኤ ጠራሁ። ከዚህ ሰዓት ጀምሮ፣ በሐቱሳሽ ማንም ሰው የንጉሣዊ ቤተሠብ ልጆችን አይበድላቸው ወይም ጩቤ አይዝባቸው! ልዑል አልጋ ወራሹ - በኲር ልጅ ብቻ ንጉሥ ሆኖ ይጫን! በኲር ልዑል ባይኖር፣ ሁለተኛው ወንድ ልጅ ንጉሥ ይሁን። ነገር ግን ማንም ልዑል ወንድ ልጅ ባይኖር፣ የታላቅዋን ሴት ልጅ ባለቤት ወስደው እሱ ንጉሥ ይሁን!» ተለፒኑ በራሱ በኩል ንጉሥ የሆነው ንግሥቱ የአሙና ልጅ በመሆንዋ ስለ ነበር፣ ይህን መርህ እንደ ሕግ ለማጽናት አስቦ ነበር። በአንድ መስመር ተለፒኑ «በአባቴ ዙፋን ስቀመጥ» ስላለ፣ ማለቱ የንግሥቱ አባት ይሆናል። በዐዋጁ መጨረሻ ሁለተ ተጨማሪ ሕግጋት ስለ መግደልና ስለ ጠንቋይ ቀምረው ይሰጣሉ፦ « የግድያም ጉዳይ እንዲሚከተል ነው፡ ማንም ሰው ቢገደል፣ የተገደለው ሰው ወራሽ እንዳለ ሁሉ ይደረግበታል። ይሙት ካለ ይሞታል፤ ይካሥ ካለ ግን ይካሣል። ንጉሡ በውሳኔው ውስጥ አይገባም።» « በሐቱሻ ግዛት ውስጥ ስለሚደረግ ጥንቆላ ጉዳይ፦ እነዚህን ጉዳዮች በመግለጽ ትጉበት። ማንም በንጉሣዊ ቤተሠብ ውስጥ ጥንቆላ ቢሠራ ኖሮ፣ ይዙትና ወደ ንጉሡ ግቢ አስረክቡት። ለማያስረክበው ሰው ግን መጥፎ ይሆናል።» የኬጥያውያን ሕግጋት ቋንቋ ለዚህ ጽላት ተመሳሳይ ሲሆን መጀመርያው እንደ ሕገ መንግሥት የወጣው በተለፒኑ ዘመን እንደ ሆነ ታስቧል። የኬጥያውያን ጉባኤ ወይም «ፓንኩሽ» (እንደ መኳንንት ምክር ቤት) በዚያ ተመሠረተ። ተለፒኑ ደግሞ ከኪዙዋትና ታላቅ ንጉሥ ኢሽፑታሕሹ ጋራ ስምምነት እንደ ተዋወለ ይታውቃል። የተለፒኑ ሴት ልጅ ሐራፕሺሊ ወይም ሐራፕሼኪ ስትሆን የአሉዋምና ሚስት ሆነች፣ ነገር ግን በተለፒኑ ላይ ስላመጹ እሱ ወደ ማሊታሽኩር አሳደዳቸው። የተለፒኑ መጀመርያ ተከታይ የዚዳንታ ልጅ ዙሩ ልጅ ታሑርዋይሊ እንደ ሆነ ይመስላል። በቅርብ ጊዜ ውስጥ ግን አሉዋምና ተከተላቸው። አሉዋምና ከታሑርዋይሊ እንደ ቀደመ የሚል አስተሳሰብ ደግሞ ብዙ ይታያል። የኬጥያውያን ነገሥታት

52436

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%B5%E1%89%B2%E1%89%A8%E1%8A%95%20%E1%88%83%E1%8B%8D%E1%8A%AA%E1%8A%95%E1%8C%8D

ስቲቨን ሃውኪንግ

እስጢፋኖስ ዊሊያም ሃውኪንግ (እ.ኤ.አ. ጥር 8 ቀን 1942 - መጋቢት 14 ቀን 2018) እንግሊዛዊ የቲዎሬቲካል የፊዚክስ ሊቅ ፣ የኮስሞሎጂ ባለሙያ እና ደራሲ ሲሆን በሞቱ ጊዜ በካምብሪጅ ዩኒቨርሲቲ የቲዎሬቲካል ኮስሞሎጂ ማእከል የምርምር ዳይሬክተር ነበሩ ። . በ 1979 እና 2009 መካከል በካምብሪጅ ዩኒቨርሲቲ የሉሲያን የሂሳብ ፕሮፌሰር ነበሩ። ሃውኪንግ በኦክስፎርድ ውስጥ ከዶክተሮች ቤተሰብ ተወለደ። በጥቅምት 1959 በ 17 አመቱ የዩኒቨርሲቲ ትምህርቱን በኦክስፎርድ ዩኒቨርሲቲ ኮሌጅ ጀመረ እና በፊዚክስ የመጀመሪያ ክፍል ዲግሪ አግኝቷል። በጥቅምት 1962 የድህረ ምረቃ ስራውን በካምብሪጅ ትሪኒቲ አዳራሽ የጀመረ ሲሆን እ.ኤ.አ. መጋቢት 1966 የፒኤችዲ ዲግሪያቸውን በተግባራዊ ሂሳብ እና በቲዎሬቲካል ፊዚክስ በአጠቃላይ አንፃራዊነት እና ኮስሞሎጂ ስፔሻላይዝድ አግኝተዋል። እ.ኤ.አ. በ 1963 ሃውኪንግ ቀደም ብሎ የጀመረው ቀስ በቀስ እየተሻሻለ የመጣው የሞተር ነርቭ በሽታ (አሚዮትሮፊክ ላተራል ስክለሮሲስ - ኤ ኤል ኤስ ፣ ለአጭር ጊዜ) ቀስ በቀስ በአስርተ ዓመታት ውስጥ ሽባ እንዳደረገው ታወቀ። ንግግሩን ካጣ በኋላ በመጀመሪያ የእጅ ማብሪያ / ማጥፊያን በመጠቀም እና በመጨረሻም አንድ ነጠላ የጉንጭ ጡንቻን በመጠቀም ንግግርን በሚፈጥር መሳሪያ በኩል ተናገረ። የሃውኪንግ ሳይንሳዊ ስራዎች ከሮጀር ፔንሮዝ ጋር በጠቅላላ አንፃራዊነት ማዕቀፍ ውስጥ በስበት ነጠላ ንድፈ ሀሳቦች ላይ ትብብርን እና ጥቁር ቀዳዳዎች ጨረሮችን እንደሚያመነጩ የንድፈ ሃሳባዊ ትንበያ፣ ብዙ ጊዜ ሃውኪንግ ጨረር ይባላል። መጀመሪያ ላይ የሃውኪንግ ጨረር አወዛጋቢ ነበር። እ.ኤ.አ. በ 1970 ዎቹ መገባደጃ ላይ እና ተጨማሪ ምርምር ከታተመ በኋላ ፣ ግኝቱ በቲዎሬቲካል ፊዚክስ ውስጥ እንደ ትልቅ ግኝት በሰፊው ተቀባይነት አግኝቷል። ሃውኪንግ የአጠቃላይ አንፃራዊነት እና የኳንተም ሜካኒክስ ፅንሰ-ሀሳብ በህብረት የተብራራ የኮስሞሎጂ ፅንሰ-ሀሳብን ለማዘጋጀት የመጀመሪያው ነው። እሱ የኳንተም ሜካኒክስ የብዙ-ዓለማት ትርጓሜ ጠንካራ ደጋፊ ነበር። ሃውኪንግ በብዙ የታወቁ የሳይንስ ስራዎች የንግድ ስኬትን አስመዝግቧል በዚህም ፅንሰ-ሀሳቦቹን እና ኮስሞሎጂን በአጠቃላይ ተወያይቷል። “” የተሰኘው መጽሃፉ በእሁድ ታይምስ የባለሞያዎች ዝርዝር ላይ ለ237 ሳምንታት ሪከርድ ሰበረ። ሃውኪንግ የሮያል ሶሳይቲ ባልደረባ፣ የህይወት ዘመን የጳጳሳዊ ሳይንስ አካዳሚ አባል እና የዩናይትድ ስቴትስ ከፍተኛው የሲቪል ሽልማት የፕሬዝዳንት የነፃነት ሜዳሊያ ተሸላሚ ነበር። እ.ኤ.አ. በ 2002 ሃውኪንግ በቢቢሲ የ100 ታላቋ ብሪታንያ ህዝብ ምርጫ 25 ኛ ደረጃ ላይ ተቀምጧል። ከ 50 ዓመታት በላይ በሞተር ነርቭ በሽታ ከኖረ በኋላ በ 76 ዓመቱ በ 14 2018 ሞተ. የመጀመሪያ ህይወት ሃውኪንግ የተወለደው እ.ኤ.አ. ጥር 8 ቀን 1942 በኦክስፎርድ ከአባታቸው ፍራንክ እና ኢሶቤል ኢሊን ሃውኪንግ (ከተወለደው ዎከር) ነው። የሃውኪንግ እናት በግላስጎው ፣ ስኮትላንድ ውስጥ ከዶክተሮች ቤተሰብ ተወለደች። ከዮርክሻየር የመጣው ባለጸጋ አባቱ ቅድመ አያቱ የእርሻ መሬት በመግዛት እራሱን ከመጠን በላይ ማራዘሙ እና ከዚያም በ 20 ኛው ክፍለ ዘመን መጀመሪያ ላይ በታላቅ የግብርና ጭንቀት ውስጥ ወድቋል። የአባታቸው ቅድመ አያት በቤታቸው ትምህርት ቤት በመክፈት ቤተሰቡን ከገንዘብ ውድመት ታደጉት። የቤተሰቦቻቸው የገንዘብ ችግር ቢኖርባቸውም፣ ሁለቱም ወላጆች በኦክስፎርድ ዩኒቨርሲቲ ገብተው ነበር፣ ፍራንክ ህክምናን ሲያነብ ኢሶቤል ደግሞ ፍልስፍናን፣ ፖለቲካን እና ኢኮኖሚክስን አንብቧል። ኢሶቤል ለህክምና ምርምር ተቋም ፀሃፊ ሆኖ ሰርቷል፣ ፍራንክ ደግሞ የህክምና ተመራማሪ ነበር። ሃውኪንግ ፊሊፕ እና ሜሪ የተባሉ ሁለት ታናናሽ እህቶች ነበሩት እና የማደጎ ወንድም ኤድዋርድ ፍራንክ ዴቪድ ። እ.ኤ.አ. በ 1950 ፣ የሃውኪንግ አባት በብሔራዊ የህክምና ምርምር ተቋም የፓራሲቶሎጂ ክፍል ኃላፊ በሆነ ጊዜ ፣ ​​ቤተሰቡ ወደ ሴንት አልባንስ ፣ ሄርትፎርድሻየር ተዛወረ። በሴንት አልባንስ፣ ቤተሰቡ በጣም አስተዋይ እና በተወሰነ መልኩ ወጣ ገባ ተደርጎ ይወሰድ ነበር፣ ምግቦች ብዙ ጊዜ ከእያንዳንዱ ሰው ጋር መጽሃፍ በማንበብ ያሳልፋሉ። በትልቅ፣ በተዝረከረከ እና በደንብ ባልተጠበቀ ቤት ውስጥ ቆጣቢ ኑሮ ኖረዋል እና በለንደን ታክሲ ውስጥ ተጓዙ። የሃውኪንግ አባት በአፍሪካ ውስጥ ብዙ ጊዜ በማይሠራበት ወቅት፣ የተቀረው ቤተሰብ በማሎርካ አራት ወራትን ያሳለፈው የእናቱን ጓደኛ በርልን እና ባለቤቷን ገጣሚውን ሮበርት ግሬቭስን ለመጠየቅ ነው። የመጀመሪያ እና ሁለተኛ ደረጃ ትምህርት ዓመታት ሴንት አልባንስ ለሴቶች ልጆች ሁለተኛ ደረጃ ትምህርት ቤት ለጥቂት ወራት ተምሯል። በዚያን ጊዜ ትናንሽ ወንዶች ልጆች በአንዱ ቤት መገኘት ይችላሉ. ሃውኪንግ በአንድ አመት መጀመሪያ ላይ አስራ አንድ -ፕላስ ካለፈ በኋላ በመጀመሪያ የራድልት ትምህርት ቤት እና ከሴፕቴምበር 1952 ጀምሮ በሴንት አልባንስ ትምህርት ቤት በሁለት ገለልተኛ (ማለትም ክፍያ የሚከፈል) ትምህርት ቤቶችን ተምሯል። ቤተሰቡ ለትምህርት ከፍተኛ ዋጋ ሰጥቷል. የሃውኪንግ አባት ልጁ በደንብ በሚታወቀው የዌስትሚኒስተር ትምህርት ቤት እንዲማር ፈልጎ ነበር ነገርግን የ13 አመቱ ሃውኪንግ የስኮላርሺፕ ፈተና በወጣበት ቀን ታሞ ነበር። ቤተሰቦቹ ያለ ስኮላርሺፕ የገንዘብ ድጋፍ የትምህርት ቤቱን ክፍያ መግዛት አልቻሉም፣ ስለዚህ ሃውኪንግ በሴንት አልባንስ ቀረ። አወንታዊ ውጤቱ ሃውኪንግ በቦርድ ጨዋታዎች፣ ርችቶች ማምረት፣ ሞዴል አውሮፕላኖች እና ጀልባዎች፣ እና ስለ ክርስትና እና ስለ ክርስትና ረጅም ውይይቶች ከሚወዳቸው የጓደኞቹ ቡድን ጋር መቀራረቡ ነበር። ከ1958 ዓ.ም ጀምሮ በሂሳብ መምህር ዲክራን ታህታ አማካኝነት ኮምፒውተር ከሰአት ክፍሎች፣ አሮጌ የስልክ መቀየሪያ ሰሌዳ እና ሌሎች እንደገና ጥቅም ላይ የዋሉ አካላት ገነቡ። ምንም እንኳን በትምህርት ቤት "አንስታይን" ተብሎ ቢታወቅም, ሃውኪንግ በመጀመሪያ በአካዳሚክ ስኬታማ አልነበረም. ከጊዜ በኋላ ለሳይንሳዊ ትምህርቶች ከፍተኛ ችሎታ ማሳየት ጀመረ እና በታህታ ተመስጦ በዩኒቨርሲቲ ውስጥ ሂሳብ ለማንበብ ወሰነ። የሃውኪንግ አባት ለሂሳብ ተመራቂዎች ጥቂት ስራዎች ስለሌለባቸው ህክምና እንዲያጠና መከረው። ልጁም የራሱን አልማ ተማሪ በሆነው በኦክስፎርድ ዩኒቨርሲቲ ኮሌጅ እንዲማር ፈለገ። በዚያን ጊዜ ሂሳብ ማንበብ ስለማይቻል ሃውኪንግ ፊዚክስ እና ኬሚስትሪ ለማጥናት ወሰነ። ርእሰ መምህሩ እስከሚቀጥለው አመት እንዲቆይ ቢመክሩም ሃውኪንግ በመጋቢት 1959 ፈተናውን ከወሰደ በኋላ የነፃ ትምህርት ዕድል አግኝቷል። የመጀመሪያ ዲግሪ ዓመታት ሃውኪንግ በጥቅምት 1959 በ17 ዓመቱ የዩኒቨርሲቲ ትምህርቱን በዩኒቨርሲቲ ኮሌጅ ኦክስፎርድ ጀመረ። በመጀመሪያዎቹ አስራ ስምንት ወራት ውስጥ አሰልቺ እና ብቸኛ ነበር - የአካዳሚክ ስራውን "በሚያስቅ ቀላል" አገኘው። የፊዚክስ አስተማሪው ሮበርት በርማን በኋላ ላይ "አንድ ነገር ማድረግ እንደሚቻል ማወቅ ለእሱ ብቻ አስፈላጊ ነበር, እና ሌሎች ሰዎች እንዴት እንዳደረጉት ሳያይ ማድረግ ይችላል." እንደ በርማን አባባል ሃውኪንግ "ከልጆች አንዱ ለመሆን" የበለጠ ጥረት ባደረገበት በሁለተኛውና በሦስተኛው አመቱ ለውጥ ተፈጠረ። ወደ ታዋቂ፣ ሕያው እና ብልህ የኮሌጅ አባል፣ ወደ ክላሲካል ሙዚቃ እና ሳይንሳዊ ልብ ወለድ አደገ። የለውጡ ከፊሉ የኮሌጁ ጀልባ ክለብ የሆነውን የዩኒቨርሲቲ ኮሌጅ ጀልባ ክለብን ለመቀላቀል ባደረገው ውሳኔ የቀዘፋ ቡድን አባላትን ደግፏል። በወቅቱ የቀዘፋው አሰልጣኝ ሃውኪንግ ደፋር ምስል በማዳበር መርከበኞቹን ወደ ተበላሹ ጀልባዎች የሚያደርሱ ኮርሶችን በመምራት 1,000 ሰዓታት ያህል እንዳጠና ገልጿል። እነዚህ የማያስደስት የጥናት ልማዶች የመጨረሻ ውድድሩን መቀመጥ ፈታኝ አድርገውታል፣ እና እውነተኛ እውቀት ከሚጠይቁት ይልቅ የቲዎሬቲካል ፊዚክስ ጥያቄዎችን ብቻ ለመመለስ ወሰነ። የአንደኛ ደረጃ ዲግሪ በካምብሪጅ ዩኒቨርሲቲ በኮስሞሎጂ ላቀደው የድህረ ምረቃ ጥናት የመቀበል ቅድመ ሁኔታ ነበር። ተጨንቆ፣ ከፈተናው በፊት በነበረው ምሽት ጥሩ እንቅልፍ ተኝቷል፣ እና የመጨረሻው ውጤት በአንደኛ እና በሁለተኛ ደረጃ በክብር መካከል ባለው ድንበር ላይ ነበር ፣ ይህም ከኦክስፎርድ ፈታኞች ጋር ቪቫ (የአፍ ምርመራ) አደረገ። ሃውኪንግ እንደ ሰነፍ እና አስቸጋሪ ተማሪ መቆጠሩ አሳስቦት ነበር። ስለዚህ እቅዱን እንዲገልጽ በቪቫ ሲጠየቅ፣ “አንደኛ ከሸልሙኝ፣ ወደ ካምብሪጅ እሄዳለሁ፣ ሁለተኛ ከተቀበልኩ በኦክስፎርድ እቆያለሁ፣ ስለዚህ መጀመሪያ እንደምትሰጡኝ እጠብቃለሁ። ." እሱ ከሚያምነው በላይ ከፍ ያለ ግምት ተይዞ ነበር; በርማን እንደተናገረው፣ ፈታሾቹ “ከራሳቸው በጣም ብልህ ከሆነ ሰው ጋር እንደሚነጋገሩ ለመገንዘብ በቂ አስተዋዮች ነበሩ”። በፊዚክስ የመጀመሪያ ክፍል ቢኤ ዲግሪ ተቀብሎ ከጓደኛው ጋር ወደ ኢራን ያደረጉትን ጉዞ ካጠናቀቀ በኋላ በጥቅምት 1962 በካምብሪጅ ትሪኒቲ አዳራሽ የድህረ ምረቃ ስራውን ጀመረ። የድህረ ምረቃ ዓመታት የሃውኪንግ የዶክትሬት ተማሪ ሆኖ የመጀመሪያ አመት አስቸጋሪ ነበር። ከታዋቂው የስነ ፈለክ ተመራማሪ ፍሬድ ሆዬል ይልቅ የዘመናዊ ኮስሞሎጂ መስራቾች አንዱ የሆነውን ዴኒስ ዊልያም ን እንደ ተቆጣጣሪ መመደቡ መጀመሪያ ላይ ቅር ብሎት ነበር፣ እና የሒሳብ ትምህርት በአጠቃላይ አንፃራዊነት እና ኮስሞሎጂ ውስጥ ለስራ በቂ እንዳልሆነ ተገንዝቦ ነበር። የሞተር ነርቭ በሽታ እንዳለበት ከታወቀ በኋላ, ሃውኪንግ በመንፈስ ጭንቀት ውስጥ ወደቀ - ምንም እንኳን ዶክተሮቹ ትምህርቱን እንዲቀጥል ቢመከሩም, ምንም እንኳን ትንሽ ጥቅም እንደሌለው ተሰማው. ዶክተሮቹ ከተነበዩት በላይ በሽታው በዝግታ እያደገ ሄዷል። ምንም እንኳን ሃውኪንግ ሳይደገፍ መራመድ ቢከብደውም፣ ንግግሩም ሊታወቅ የማይችል ቢሆንም፣ ሁለት ዓመት ብቻ እንደቀረው በመጀመርያ ምርመራው መሠረተ ቢስ ሆኖ ተገኝቷል። በ ማበረታቻ ወደ ስራው ተመለሰ። ሃውኪንግ በጁን 1964 በነበረው ንግግር የፍሬድ ሆይል እና የተማሪውን ጃያንት ናርሊካርን ስራ በይፋ ሲቃወም የብሩህነት እና የድፍረት ስም ማዳበር ጀመረ። ሃውኪንግ የዶክትሬት ትምህርቱን ሲጀምር በፊዚክስ ማህበረሰብ ውስጥ ስለ አጽናፈ ሰማይ አፈጣጠር ወቅታዊ ጽንሰ-ሀሳቦች- ላይ ብዙ ክርክር ነበር። በጥቁር ጉድጓዶች መሃል ላይ ያለው የጠፈር ጊዜ ነጠላነት በሮጀር ፔንሮዝ ቲዎሪ በመነሳሳት ሃውኪንግ ተመሳሳይ አስተሳሰብን ለጽንፈ ዓለሙ ሁሉ ተግባራዊ አደረገ። እና በ 1965 ውስጥ, በዚህ ርዕስ ላይ የመመረቂያ ጽሁፎችን ጻፈ. የሃውኪንግ ተሲስ በ 1966 ጸድቋል. ሌሎች አዎንታዊ እድገቶች ነበሩ: ሃውኪንግ በካምብሪጅ ውስጥ በጎንቪል እና በካዩስ ኮሌጅ የምርምር ህብረት አግኝቷል. የዶክትሬት ዲግሪያቸውን በተግባራዊ ሂሳብ እና በቲዎሬቲካል ፊዚክስ፣ በጠቅላላ አንፃራዊነት እና ኮስሞሎጂ ስፔሻላይዝድ በመጋቢት 1966 ዓ.ም. እና “” ድርሰቱ ከፔንሮዝ ጋር የዚያን አመት የተከበረውን የአዳም ሽልማትን በማሸነፍ ከፍተኛ ሽልማቶችን አጋርቷል። ከ1966-1975 ዓ.ም በስራው እና ከፔንሮዝ ጋር በመተባበር ሃውኪንግ በዶክትሬት ዲግሪው ውስጥ ለመጀመሪያ ጊዜ የዳሰሰውን ነጠላ ንድፈ ሃሳቦችን አራዘመ። ይህ የነጠላ አካላት መኖርን ብቻ ሳይሆን አጽናፈ ሰማይ እንደ ነጠላነት ሊጀምር ይችላል የሚለውን ንድፈ ሃሳብም ይጨምራል። የጋራ ድርሰታቸው በ1968ቱ የስበት ምርምር ፋውንዴሽን ውድድር አንደኛ ሆኖ የወጣው። እ.ኤ.አ. በ1970 አጽናፈ ዓለማት ለአጠቃላይ የአንፃራዊነት ፅንሰ-ሀሳብ የሚታዘዝ ከሆነ እና በአሌክሳንደር ፍሪድማን ከተዘጋጁት የፊዚካል ኮስሞሎጂ ሞዴሎች ጋር የሚስማማ ከሆነ፣ እንደ ነጠላነት መጀመሩን የሚያሳይ ማረጋገጫ አሳትመዋል። እ.ኤ.አ. በ1969 ሃውኪንግ በካይየስ ለመቆየት በልዩ ሁኔታ የተፈጠረውን የሳይንስ ልዩነት ህብረት ተቀበለ። እ.ኤ.አ. በ 1970 ሃውኪንግ የጥቁር ጉድጓድ ተለዋዋጭነት ሁለተኛ ህግ ተብሎ የሚታወቀውን ፣ የጥቁር ጉድጓድ ክስተት አድማስ በጭራሽ ሊቀንስ እንደማይችል አውጥቷል። ከጄምስ ኤም ባርዲን እና ብራንደን ካርተር ጋር፣ ከቴርሞዳይናሚክስ ጋር ተመሳሳይነት በመሳል አራቱን የብላክ ሆል ሜካኒኮች ህግጋትን አቅርቧል።ለሃውኪንግ ብስጭት፣የጆን ዊለር ተመራቂ ተማሪ የሆነው ጃኮብ ቤከንስታይን በመቀጠል ቴርሞዳይናሚክ ፅንሰ ሀሳቦችን ተግባራዊ ለማድረግ እና በመጨረሻም በትክክል ሄደ። በጥሬው. እ.ኤ.አ. በ 1970 ዎቹ መጀመሪያ ላይ የሃውኪንግ ሥራ ከካርተር ፣ ቨርነር እስራኤል እና ዴቪድ ሲ ሮቢንሰን ጋር የዊለርን ያለፀጉር ንድፈ ሃሳብ አጥብቆ ደግፎ ነበር ፣ ይህም አንድ ጥቁር ቀዳዳ ከየትኛውም የመጀመሪያው ቁሳቁስ ቢፈጠር ሙሉ በሙሉ ሊገለጽ እንደሚችል ይናገራል ። የጅምላ, የኤሌክትሪክ ክፍያ እና የማሽከርከር ባህሪያት. “ጥቁር ሆልስ” በሚል ርዕስ የጻፈው ድርሰቱ በጥር 1971 የስበት ምርምር ፋውንዴሽን ሽልማት አሸንፏል።የሃውኪንግ የመጀመሪያ መጽሃፍ፣ ፣ ከጆርጅ ኤሊስ ጋር የተጻፈው በ1973 ታትሟል። ከ 1973 ጀምሮ ሃውኪንግ ወደ ኳንተም ስበት እና የኳንተም መካኒኮች ጥናት ገባ። በዚህ አካባቢ ያከናወነው ሥራ ወደ ሞስኮ በመጎብኘት እና ከያኮቭ ቦሪሶቪች ዜልዶቪች እና አሌክሲ ስታሮቢንስኪ ጋር ባደረጉት ውይይት ተነሳስተው ሥራው በእርግጠኝነት ባልታወቀ መርህ መሠረት የሚሽከረከሩ ጥቁር ቀዳዳዎች ቅንጣቶችን እንደሚለቁ አሳይቷል ። ለሃውኪንግ ብስጭት ፣ ብዙ የተፈተሸ ስሌት ፣ ጥቁር ጉድጓዶች በጭራሽ ሊቀንሱ አይችሉም ከሚለው ሁለተኛው ህግ ጋር የሚቃረኑ ግኝቶችን አቅርቧል ፣ እና የቤከንስታይን ስለ ኢንትሮፒያቸው ያለውን ምክንያት ይደግፋል። ሃውኪንግ እ.ኤ.አ. ከ1974 ጀምሮ ያቀረበው ውጤቶቹ እንደሚያሳየው ዛሬ ሃውኪንግ ጨረር በመባል የሚታወቀው ጥቁር ቀዳዳዎች ጨረሮችን እንደሚያመነጩ እና ጉልበታቸውን እስኪጨርሱ እና እስኪተን ድረስ ሊቀጥል ይችላል. መጀመሪያ ላይ የሃውኪንግ ጨረር አወዛጋቢ ነበር። እ.ኤ.አ. በ 1970 ዎቹ መገባደጃ ላይ እና ተጨማሪ ምርምር ከታተመ በኋላ ፣ ግኝቱ በቲዎሬቲካል ፊዚክስ ውስጥ ትልቅ ግኝት ሆኖ በሰፊው ተቀባይነት አግኝቷል ። ሃውኪንግ የሃውኪንግ ጨረር ከታወጀ ከጥቂት ሳምንታት በኋላ በ 1974 የሮያል ሶሳይቲ () ባልደረባ ተመረጠ ። በዛን ጊዜ እሱ ከታናሽ የሳይንስ ሊቃውንት አንዱ ነበር. ሃውኪንግ እ.ኤ.አ. - 1 ጥቁር ጉድጓድ ነበር. ውርዱ ጥቁር ቀዳዳዎች የሉም የሚለውን ሃሳብ በመቃወም "የኢንሹራንስ ፖሊሲ" ነበር. ሃውኪንግ በ1990 ውድድሩን እንዳጣ አምኗል።ይህ ውርርድ ከብዙዎቹ መካከል የመጀመሪያው የሆነው ከቶርን እና ከሌሎች ጋር ነው።ሃውኪንግ ከካልቴክ ጋር ያለውን ግንኙነት ጠብቆ ነበር፣ከዚህ የመጀመሪያ ጉብኝት ጀምሮ በየአመቱ ማለት ይቻላል አንድ ወር አሳልፏል። 1975-1990 (አውሮፓ) ሃውኪንግ በ1975 ወደ ካምብሪጅ ተመለሰ በስበት ፊዚክስ አንባቢ ወደ ከፍተኛ የትምህርት ደረጃ። እ.ኤ.አ. በ 1970 ዎቹ አጋማሽ እና መገባደጃ ላይ ህዝባዊ ፍላጎት በጥቁር ጉድጓዶች እና እነሱን በማጥናት ላይ የነበሩት የፊዚክስ ሊቃውንት እያደገ የመጣበት ወቅት ነበር። ሃውኪንግ ለህትመት እና ለቴሌቭዥን በመደበኛነት ቃለ መጠይቅ ይደረግለት ነበር።በተጨማሪም ለስራው ከፍተኛ የአካዳሚክ እውቅና አግኝቷል። እ.ኤ.አ. በ 1975 ሁለቱም የኤዲንግተን ሜዳሊያ እና ፒየስ የወርቅ ሜዳሊያ ፣ እና በ 1976 የዳኒ ሄኔማን ሽልማት ፣ የማክስዌል ሜዳሊያ እና ሽልማት እና የሂዩዝ ሜዳሊያ ተሸልመዋል ። እ.ኤ.አ. በ1977 በስበት ፊዚክስ ወንበር ፕሮፌሰር ሆነው ተሾሙ። በሚቀጥለው ዓመት የአልበርት አንስታይን ሜዳሊያ እና የኦክስፎርድ ዩኒቨርሲቲ የክብር ዶክትሬት አግኝተዋል። እ.ኤ.አ. በ 1979 ሃውኪንግ በካምብሪጅ ዩኒቨርሲቲ የሉሲያን የሂሳብ ፕሮፌሰር ተመረጠ። በዚህ ሚና የመክፈቻ ንግግራቸው፡ “መጨረሻው በቲዎሬቲካል ፊዚክስ እይታ ላይ ነውን?” የሚል ርዕስ ነበረው። እና የፊዚክስ ሊቃውንት እያጠኗቸው ያሉትን በርካታ አስደናቂ ችግሮችን ለመፍታት ን እንደ መሪ ሃሳብ አቅርቧል። የእሱ ማስተዋወቅ ከጤና-ቀውስ ጋር የተገጣጠመ ሲሆን ይህም ምንም እንኳን ሳይወድ በቤት ውስጥ አንዳንድ የነርሲንግ አገልግሎቶችን እንዲቀበል አድርጓል። ከዚሁ ጋር በሒሳብ ማስረጃዎች ላይ አጥብቆ ከመናገር ይልቅ በፊዚክስ አካሄዱ ላይ ሽግግር እያደረገ ነበር። ለኪፕ ቶርን "ከጠንካራነት ትክክል መሆንን እመርጣለሁ" ሲል ተናግሯል። እ.ኤ.አ. በ 1981 በጥቁር ጉድጓድ ውስጥ ያለው መረጃ ጥቁር ጉድጓድ በሚተንበት ጊዜ ሊጠፋ በማይችል ሁኔታ ይጠፋል የሚል ሀሳብ አቀረበ ። ይህ የመረጃ አያዎ (ፓራዶክስ) የኳንተም ሜካኒክስ መሰረታዊ መርሆችን ይጥሳል፣ እና "የጥቁር ሆል ጦርነት" ከሊዮናርድ ሱስኪንድ እና ከጄራርድ 'ት ሁፍት ጋር ጨምሮ ለዓመታት ክርክር መርቷል።የኮስሞሎጂካል የዋጋ ግሽበት - ከቢግ ባንግ በኋላ አጽናፈ ዓለሙ መጀመሪያ ላይ በሚያስደንቅ ፍጥነት መስፋፋቱን የሚጠቁም ፅንሰ-ሀሳብ ወደ ቀርፋፋ መስፋፋት ከመምጣቱ በፊት - በአላን ጉት ሀሳብ የቀረበ እና እንዲሁም በአንድሬ ሊንዴ የተሰራ ነው። እ.ኤ.አ. በጥቅምት 1981 በሞስኮ ከተካሄደው ኮንፈረንስ በኋላ ሃውኪንግ እና ጋሪ ጊቦንስ በ1982 የበጋ ወቅት የኑፍፊልድ አውደ ጥናት በካምብሪጅ ዩኒቨርሲቲ በዋናነት ያተኮረው አውደ ጥናት በኑፍፊልድ ወርክሾፕ አዘጋጁ። ወደ አጽናፈ ሰማይ አመጣጥ የኳንተም-ቲዎሪ ምርምር መስመር። እ.ኤ.አ. በ 1981 በቫቲካን ኮንፈረንስ ፣ ወደ አጽናፈ ሰማይ - ወይም መጀመሪያ ወይም መጨረሻ - ድንበር ላይኖር እንደሚችል የሚጠቁሙ ስራዎችን አቅርበዋል ። በመቀጠል ሃውኪንግ ከጂም ሃርትል ጋር በመተባበር ጥናቱን ያዳበረ ሲሆን በ1983 ደግሞ ሃርትል-ሃውኪንግ ግዛት በመባል የሚታወቅ ሞዴል አሳትመዋል። ከፕላንክ ዘመን በፊት አጽናፈ ሰማይ በቦታ-ጊዜ ውስጥ ምንም ወሰን እንደሌለው ሀሳብ አቀረበ። ከቢግ ባንግ በፊት ጊዜ አልነበረውም እና የአጽናፈ ሰማይ መጀመሪያ ጽንሰ-ሀሳብ ትርጉም የለሽ ነው ። የጥንታዊው ቢግ ባንግ ሞዴሎች የመጀመሪያ ነጠላነት ከሰሜን ዋልታ ጋር በሚመሳሰል ክልል ተተካ። አንድ ሰው ከሰሜን ዋልታ ወደ ሰሜን መሄድ አይችልም, ነገር ግን ምንም ወሰን የለም - በቀላሉ ሁሉም የሰሜን መስመሮች የሚገናኙበት እና የሚያልቁበት ነጥብ ነው. መጀመሪያ ላይ፣ ድንበር የለሽ ፕሮፖዛል የተዘጋውን አጽናፈ ሰማይ ይተነብያል፣ እሱም በእግዚአብሔር መኖር ላይ አንድምታ ነበረው። ሃውኪንግ እንዳብራራው፣ "ዩኒቨርስ ድንበሮች ባይኖሩት ግን ራሱን የቻለ ከሆነ...እግዚአብሔር አጽናፈ ሰማይ እንዴት እንደጀመረ የመምረጥ ነፃነት አይኖረውም ነበር።" ሃውኪንግ የፈጣሪን መኖር አልከለከለም ፣በጊዜ አጭር ታሪክ ውስጥ “የተዋሃደ ንድፈ ሃሳብ የራሱን ህልውና የሚያመጣ ነውን?” ሲል ጠይቋል ፣እንዲሁም “ሙሉ ንድፈ-ሀሳብ ካገኘን የመጨረሻው ይሆናል” ብሏል። የሰውን ምክንያት ማሸነፍ - ለዚያ የእግዚአብሔርን ሀሳብ ማወቅ አለብን"; በመጀመሪያ ሥራው፣ ሃውኪንግ ስለ እግዚአብሔር በምሳሌያዊ አነጋገር ተናግሯል። በዚሁ መጽሐፍ ውስጥ የአጽናፈ ሰማይን አመጣጥ ለማብራራት የእግዚአብሔር መኖር አስፈላጊ እንዳልሆነ ጠቁሟል. ከጊዜ በኋላ ከኒይል ቱሮክ ጋር የተደረገው ውይይት የእግዚአብሔር ሕልውና ክፍት ከሆነው አጽናፈ ዓለም ጋር የሚስማማ መሆኑን እንዲገነዘቡ አድርጓል። በጊዜ ቀስቶች አካባቢ በሃውኪንግ የተደረገ ተጨማሪ ስራ እ.ኤ.አ. በ 1985 የወረቀት ንድፈ ሀሳብ ታትሟል ፣ ድንበር የለሽ ሀሳብ ትክክል ከሆነ ፣ ያኔ አጽናፈ ሰማይ መስፋፋቱን ሲያቆም እና በመጨረሻ ሲወድቅ ፣ ጊዜው ወደ ኋላ ይመለሳል ። በዶን ፔጅ የተፃፈው ወረቀት እና በሬይመንድ ላፍላሜ የተፃፈው ገለልተኛ ስሌቶች ሃውኪንግ ይህንን ፅንሰ-ሀሳብ እንዲያነሳ አድርጓቸዋል። ክብር መሰጠቱን ቀጥሏል፡ እ.ኤ.አ. በ1981 የአሜሪካ ፍራንክሊን ሜዳሊያ ተሸልሟል እና በ1982 አዲስ አመት ክብር የብሪቲሽ ኢምፓየር ትዕዛዝ () አዛዥ ሾመ። እነዚህ ሽልማቶች የሃውኪንግን የፋይናንሺያል ሁኔታ ጉልህ ለውጥ አላደረጉም እና የልጆቹን ትምህርት እና የቤት ወጪዎችን ፋይናንስ ለማድረግ በማነሳሳት በ 1982 ስለ አጽናፈ ሰማይ ለሰፊው ህዝብ ተደራሽ የሆነ ታዋቂ መጽሐፍ ለመጻፍ ወሰነ ። በአካዳሚክ ፕሬስ ከማተም ይልቅ የጅምላ ገበያ አሳታሚ ከሆነው ባንተም ቡክስ ጋር ውል ተፈራረመ እና ለመጽሃፉ ትልቅ እድገት አግኝቷል። የጊዜ አጭር ታሪክ ተብሎ የሚጠራው የመጽሐፉ የመጀመሪያ ረቂቅ በ1984 ተጠናቀቀ።ሃውኪንግ በንግግር መፍጠሪያ መሳሪያው ካሰራቸው የመጀመሪያ መልእክቶች አንዱ ረዳቱ የታይም አጭር ታሪክ ፅፎ እንዲጨርስ ያቀረበው ጥያቄ ነው። በባንታም የሚገኘው የሱ አርታኢ ፒተር ጉዛርዲ ሃሳቦቹን በግልፅ ቴክኒካል ባልሆነ ቋንቋ እንዲያብራራ ገፋፍቶታል ይህ ሂደት ከጊዜ ወደ ጊዜ እየጨመረ ከሚሄደው ተናዳፊ ሃውኪንግ ብዙ ክለሳዎችን የሚያስፈልገው። መጽሐፉ በኤፕሪል 1988 በዩኤስ እና በሰኔ ወር በእንግሊዝ ታትሟል እና ያልተለመደ ስኬት ሆኖ ተገኝቷል ፣ በፍጥነት በሁለቱም ሀገራት ከፍተኛ የተሸጠው ዝርዝር ውስጥ በመውጣት እና እዚያ ለወራት ቆየ። መጽሐፉ ወደ ብዙ ቋንቋዎች ተተርጉሟል, እና በመጨረሻም ወደ 9 ሚሊዮን የሚገመቱ ቅጂዎች ተሽጧል. የሚዲያ ትኩረት ከፍተኛ ነበር፣ እና ኒውስዊክ መጽሔት ሽፋን እና የቴሌቭዥን ልዩ ሁለቱም “የዩኒቨርስ ጌታ” ሲሉ ገልፀውታል። ስኬት ከፍተኛ የገንዘብ ሽልማቶችን አስገኝቷል፣ ነገር ግን የታዋቂነት ሁኔታ ተግዳሮቶችም ጭምር። ሃውኪንግ ስራውን ለማስተዋወቅ ብዙ ተጉዟል፣ እና በትናንሽ ሰአታት ድግስ እና መደነስ ይወድ ነበር። ግብዣውን እና ጎብኝዎችን አለመቀበል መቸገሩ ለስራ እና ለተማሪዎቹ የተወሰነ ጊዜ እንዲቆይ አድርጎታል። አንዳንድ ባልደረቦች ሃውኪንግ በአካለ ጎደሎነቱ ምክንያት ስለተሰማው ትኩረት ተቆጥተው ነበር። አምስት ተጨማሪ የክብር ዲግሪዎችን፣ የሮያል አስትሮኖሚካል ሶሳይቲ የወርቅ ሜዳሊያ ፣ የፖል ዲራክ ሜዳሊያ እና፣ ከፔንሮዝ፣ ከታዋቂው ጋር በጋራ ጨምሮ ተጨማሪ የትምህርት እውቅና አግኝቷል። እ.ኤ.አ. በ 1989 የልደት ክብር ፣ የክብር ጓደኛ () ተሾመ ። በ 1990 ዎቹ መገባደጃ ላይ የእንግሊዝ የሳይንስ የገንዘብ ድጋፍ ፖሊሲን በመቃወም የ ውድቅ እንዳደረገ ተዘግቧል ። 1990-2000 (አውሮፓዊ) ሃውኪንግ በፊዚክስ ውስጥ ስራውን ቀጠለ፡ እ.ኤ.አ. እ.ኤ.አ. በ1994 በካምብሪጅ ኒውተን ኢንስቲትዩት ሃውኪንግ እና ፔንሮዝ በ1996 "የህዋ እና የጊዜ ተፈጥሮ" በሚል የታተሙ ተከታታይ ስድስት ትምህርቶችን ሰጥተዋል። እ.ኤ.አ. በ1997 ከኪፕ ቶርን እና ከካልቴክ ባልደረባ ጆን ፕሬስኪል ጋር የተደረገውን የ1991 የህዝብ ሳይንሳዊ ውርርድ አምኗል። ሃውኪንግ የፔንሮዝ የ"ኮስሚክ ሳንሱር ግምት" ሀሳብ - በአድማስ ውስጥ ያልታሸጉ "ራቁት ነጠላ ነገሮች" ሊኖሩ እንደማይችሉ - ትክክል መሆኑን ተወራርዶ ነበር። የእሱ ስምምነት ያለጊዜው ሊሆን እንደሚችል ካወቀ በኋላ፣ አዲስ እና የበለጠ የተጣራ ውርርድ ተደረገ። ይህ እንደዚህ ያሉ ነጠላ ነገሮች ያለ ተጨማሪ ሁኔታዎች እንደሚከሰቱ ገልጿል። በዚያው ዓመት፣ ቶርን፣ ሃውኪንግ እና ፕረስኪል ሌላ ውርርድ አደረጉ፣ በዚህ ጊዜ ስለ ጥቁር ጉድጓድ መረጃ አያዎ (ፓራዶክስ)። ቶርን እና ሃውኪንግ አጠቃላይ አንፃራዊነት ለጥቁር ጉድጓዶች መፈልፈያ እና መረጃ ማጣት የማይቻል ስላደረገው በሃውኪንግ ጨረር የተሸከመው የጅምላ ሃይል እና መረጃ “አዲስ” መሆን አለበት እንጂ ከጥቁር ቀዳዳ ክስተት አድማስ መሆን የለበትም ሲሉ ተከራክረዋል። ይህ የጥቃቅን ምክንያት የኳንተም መካኒኮችን ስለሚቃረን፣ የኳንተም ሜካኒክስ ንድፈ ሐሳብ እንደገና መፃፍ ይኖርበታል። ፕሬስኪል በተቃራኒው ተከራክሯል፣ ኳንተም ሜካኒክስ በጥቁር ጉድጓድ የሚለቀቀው መረጃ ቀደም ሲል ከወደቀው መረጃ ጋር ስለሚገናኝ በአጠቃላይ አንፃራዊነት የተሰጠው የጥቁር ጉድጓዶች ጽንሰ-ሀሳብ በተወሰነ መንገድ መሻሻል አለበት ብሏል። ሳይንስን ለብዙ ተመልካቾች ማምጣትን ጨምሮ ሃውኪንግ ይፋዊ መገለጫውን ጠብቋል። በኤሮል ሞሪስ ዳይሬክት የተደረገ እና በስቲቨን ስፒልበርግ ፕሮዲዩስ የሆነ የፊልም እትም በ1992 ታየ። ሃውኪንግ ፊልሙ ባዮግራፊያዊ ሳይሆን ሳይንሳዊ እንዲሆን ፈልጎ ነበር፣ ነገር ግን እሱ በሌላ መልኩ አሳምኖታል። ፊልሙ, ወሳኝ ስኬት ቢሆንም, በሰፊው አልተለቀቀም. በ1993 ብላክ ሆልስ እና ቤቢ ዩኒቨርስ እና ሌሎች ድርሰቶች በሚል ርዕስ የታዋቂ-ደረጃ ድርሰቶች፣ ቃለመጠይቆች እና ንግግሮች ታትመዋል እና ስድስት ክፍሎች ያሉት ተከታታይ የቴሌቭዥን ስቴፈን ሃውኪንግ ዩኒቨርስ እና ተጓዳኝ መጽሃፍ በ1997 ታየ። ሃውኪንግ እንደጸና በዚህ ጊዜ ትኩረቱ ሙሉ በሙሉ በሳይንስ ላይ ነበር 2000–2018 (አውሮፓዊ) ሃውኪንግ ለታዋቂ ተመልካቾች ጽሑፎቹን በመቀጠል በ2001 ዘ ዩኒቨርስ በአጭሩ አሳተመ እና በ2005 ከሊዮናርድ ሎዲኖው ጋር የፃፉትን የቀድሞ ስራዎቹን ለብዙ ተመልካቾች ተደራሽ ለማድረግ በማለም የፃፉትን ። እና አምላክ ኢንቲጀርን ፈጠረ፣ በ 2006 ታየ። ከቶማስ ሄርቶግ በ እና ጂም ሃርትል ከ2006 ጀምሮ ሃውኪንግ የኮስሞሎጂን ከላይ ወደ ታች ያዘጋጀው ፅንሰ-ሀሳብ ፈጠረ። ስለዚህም የአጽናፈ ዓለሙን ውቅር የሚተነብይ ንድፈ ሐሳብ ከአንድ የተለየ የመነሻ ሁኔታ መቅረጽ ተገቢ አይደለም ይላል። ይህን ሲያደርጉ፣ ንድፈ ሃሳቡ ጥሩ የማስተካከል ጥያቄን ሊፈታ የሚችልበትን ሁኔታ ይጠቁማል። ሃውኪንግ ወደ ቺሊ፣ ኢስተር ደሴት፣ ደቡብ አፍሪካ፣ ስፔን (የፎንሴካ ሽልማትን በ2008 ለመቀበል)፣ ካናዳ እና በርካታ ወደ አሜሪካ የተደረጉ ጉዞዎችን ጨምሮ በሰፊው መጓዙን ቀጠለ። ከአካል ጉዳቱ ጋር በተያያዙ ተጨባጭ ምክንያቶች፣ ሃውኪንግ ከጊዜ ወደ ጊዜ በግል ጄት ይጓዛል፣ እና እ.ኤ.አ. በ2011 የአለምአቀፍ ጉዞ ብቸኛው መንገድ ሆነ።

15399

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%B8%E1%8B%8B

ሸዋ

ሽዋ በኢትዮጵያ ገጸ ምድር መሃል ላይ የሚገኝ ታሪካዊ ሥፍራ ነው። ለብዙ መቶ ዓመታት በሉዐላዊነት በራሱ መሪዎች ሲተዳደር የኖረ የኢትዮጵያ አካል ሲሆን፣ ርዕሰ ከተማው እስከ ፲፰፻፹፱ ዓ/ም በሰሜን ሸዋ ውስጥ በየጊዜው በተለያዩ ሥፍራዎች ሲፈራረቅ ቆይቶ ባለፉት መቶ በላይ ዓመታት ግን አዲስ አበባ ሆናለች። ደብረ ብርሃን፤ አንኮበር፤ አንጾኪያ፤ ልቼ እና እንጦጦ በተለያዩ ጊዜያት የሸዋ ርዕሰ ከተማዎች ነበሩ። የሸዋ ገጸ ምድር እምብርት ባሁኗ ኢትዮጵያ መሃል የሚገኙት ተራራዎች ናቸው። በአህመድ ግራኝ ወረራ ጊዜ የባሌ ክፍለ ሀገር ከተወሰደ በኋላ የሸዋ ድንበር የኢትዮጵያ የደቡብ-ምሥራቅ ድንበር ነበር። የግዛቱ ተራራማነት የተፈጥሮ መከላከያ በመሆን ከውጭ ወረራ ለመላ አገሪቱ ደጀን የነበረና በፍትህ የአስተዳደር ዝናውም ለሌላ የኢትዮጵያ ዜጋዎች መጠጊያና መሸሸጊያም ነበር። አንዳንዴም በወራሪ ሕዝቦች ምክንያት ከቀሪው የኢትዮጵያ ግዛቶች ተግንጥሎም አብዛኛው የሰሜን ሸዋ ግዛቶች፣ ማለትም ሰላሌ(ግራሪያ)፤መርሃቤቴ፤ ደራ፤ መንዝ፤ ተጉለት፤ ይፋት፤ ምንጃር እና ቡልጋ ሕዝብ ክርስቲያን አማራ እና ኦሮሞዎች ናቸው። ደቡብ እና ምሥራቅ ሸዋ ግን አብዛኛው የኦሮሞ ብሔር እና የእስላም ኃይማኖት ተከታዮች ናቸው። በሰሜን ሸዋ ብዙ ታሪካዊ አብያተ ክርሲያናት እና ገዳማት ይገኛሉ። ከነዚህም በዋናነት የሚጠቀሰው፣ አቡነ ተክለ ኃይማኖት በሰላሌ ወረዳ የመሠረቱት ታዋቂው የደብረ ሊባኖስ ገዳም ይገኙበታል። የሰላሌ ታዋቂ ሰው : ቀደምት ታሪክ ሸዋ ለመጀመሪያ ጊዜ በታሪክ የተመዘገበችው በ896 እ.ኤ.አ. በተመሠረተውና ዋና ከተማውን ወለላ ()ላይ አድርጎ በነበረው የእስላም ግዛት ውስጥ ነው በማለት በኢትዮጵያ ታሪክ ዘጋቢዎች ይታመናል። ከነዚህም አንድ፣ ስለ ኢትዮጵያ ብዙ ትምህርታዊ መጽሐፍትን የደረሰው ሀንቲንግፎርድ () ነው። ይህ ግዛት ወደ ፲፪፻፸፮ ዓ/ም በይፋቱ ሱልጣን ሥር ተጠቃለለ። በቅርብ ጊዜ በፈረንሳይ የሥነ-ቅርስ ባለሙያዎች ጥናት መሠረት ሦስት ቦታዎች የሸዋ እስላማዊ ንጉዛት(በዘውድ የሚተዳደር ግዛት) የከተማ ማእከላት ናቸው ተብለው ተገምተዋል። አጼ ይኩኖ አምላክ የዘመኑን የዛግዌ ስርወ መንግሥት በመቃወም ሲነሱ ከክርስቲያን አማራዎች አገር ከሸዋ እንደተነሱ እና ቀድሞውንም የአክሱም ነገሥታት በጉዲት መነሳት ሥልጣናቸውን ሲለቁ ከዛች ንግሥት በመሸሽ ተከታዮቻቸውንና ቤተ ሰባቸውን ደብቀው የኖሩት በዚሁ በሸዋ ውስጥ ነበር። እንዲሁም ክብረ ነገሥት (አንቀጽ 39) እንደሚለው፣ ሸዋ የአጼ ቀዳማዊ ምኒልክ ክፍላገር ሆኖ ነበር። ሆኖም አንዳንድ ዘመናዊ ሊቃውንት የዳሞትና የአክሱም መንግሥታት ሥልጣን እስከ ሸዋ ድረስ ወደ ደቡብ እንዳልተዘረጋ የሚል ጥርጣሬ አለባቸው። በ፲፮ኛው መቶ ክፍለ ዘመን መላው ክርስቲያን ኢትዮጵያ በአህመድ ግራኝ ሠራዊት (አዳል) በተወረረ ጊዜ ሸዋ ተመልሶ የእስላም አገር ሆነ። ከዚያ ጊዜ ጀምሮ እስከ ፲፰ኛው መቶ ክፍለ ዘመን ድረስ የሸዋ ታሪክ እምብዛም ባይዘገብም አጼ ልብነ ድንግል እና ልጆቻቸው በወረራ ጊዜያት ሸዋን መሸሻቸው አድርገውት እንደነበር ተጽፏል። የሸዋ ነገሥታት ሰሎሞናዊ ሥርወ መንግሥት በይኵኖአምላክ ጊዜ ከደብረ ሊባኖስ ወደ ሐይቅ በመጡት በአባ ተክለሃይማኖት እገዛ እንደተመሠረተ ይታመናል። የአኵስም ሰሎሞናዊ ሥርወ መንግሥት በዮዲት ጕዲት ተንኮታኩቶ ወደመጥፋት ደርሶ ነበረ። የዮዲት ጕዲት ጦር በሸዋ ጭፍሮች ከተሸነፈ ወዲህም ሰሎሞናዊው ሥርወ መንግሥት አላንሰራራም ነበር። ይኵኖአምላክም ከንግሥናው በፊት በይፋት፣ በመርሐ ቤቴ፣ በተጕለትና በመንዝ ኖሯል። ከይኵኖአምላክም ሰሎሞናዊ ሥርወ መንግሥት ውስጥ 99 ሀገራትን (በሓውርት) ያስገበረው ዓምደ ጽዮን ደማቅ ታሪክ ካላቸው ነገሥታት መሃል አንዱ ነው። ከግራኝ ይማም አሕመድ በኋላ ጎንደር መናገሻ ከመሆኗ ጋራ ተያይዞ የሸዋ ሰሎሞናዊ ሥርወ መንግሥት ለጎንደሩ ሰሎሞናዊ ሥርወ መንግሥት መሠረት ሆኗል። ከዚያም በኋላ በ17ኛው ክ/ዘመን ነጋሢ ይፋት አካባቢ ያለውን ቦታ ይቆጣጠር ጀመር። በይፋዊ ታሪክ፣ የነጋሢ አባት ልብሰ ቃል (በመንዝ የአጋንቻ ጌታ) በአጼ ልብነ ድንግል ታናሽ ልጅ በያዕቆብ በኩል የሚመጣ በአባት በኩል የዘር ሐረግ ያለው ነው ይላል። ይህም ማለት ከሰለሞን ስርወ መንግስት ጋር የተያያዘ ነው ማለት ነው። በዚህ መሰረት የጎንደር ሰሎሞናዊ ሥርወ መንግሥት ከሸዋ ሰሎሞናዊ ሥርወ መንግሥት በኋላ የመጣና ያበበ ነው ማለት ይቻላል። የሸዋ መሪዎች ማዕረጋቸው ደግሞ በሸዋ ብቻ የሚገኘው መርዕድ አዝማች ነበር። የነጋሢ ልጁ ስብስትያኖስ የመጀመሪያው መርዕድ አዝማች ነበር። ተከታታይ መሪዎች ይሄንን ማዕረግ ሲጠቀሙበት ቆይተው የመርዕድ አዝማች ወሰን ሰገድ ልጅ ሣህለ ሥላሴ በአባታቸው ወንበር ሲቀመጡ ንጉሠ ሸዋ ተባሉ። ከሳቸውም በኋላ ልጃቸው ንጉሥ ኃይለ መለኮት ለስምንት ዓመታት ነግሠው ጥቅምት ፴ ቀን ፲፰፻፵፮ ዓ/ም ሲያርፉ ልጃቸው አቤቶ ምኒልክ ገና ሕጻን ነበሩ። ወዲያው በዓፄ ቴዎድሮስ ተማርከው መቅደላ ከኖሩ በኋላ አምልጠው ሸዋ ሲገቡ በአባታቸው ወንበር ንጉሠ ሸዋ ተብለው ነገሡ።ከርሳቸው በኋላ ቀዳማዊ ግርማዊ ኃይለ ሥላሴ የሸዋ ሰሎሞናዊ ሥርወ መንግሥት የመጨረሻው ንጉሥ ናቸው። በ፲፱፻፳፫ ዓ/ም የንጉሠ ነገሥትነቱ በትረ ሥልጣን ወደ ቀዳማዊ ኃይለ ሥላሴ ሲዘዋወር፤ አልጋ ወራሽነቱን እና የጥንቱን የሸዋ መሳፍንት ማዕርግ ለልጃቸው አስፋ ወሰን ሰጥተዋቸው ልዑል መርዕድ አዝማች አስፋ ወሰን ተባሉ። የሸዋ አማርኛ በተለምዶ የሸዋ አማርኛ የሚባለው ርቱዕ አማርኛ ነው። አሁን ላይ በመላው የኢትዮጵያ ክፍላተ ሀገራት ቅቡልነት አግኝቷል። ለአማርኛ መዝገበ ቃላት መዳበርም የሸዋ ሊቃውንት የማይተካ ድርሻ አበርክተዋል። የሰሜን ሸዋ ዞን በኢትዮጵያ ታሪክ ውስጥ የቆየ ታሪክ ካላቸው አካባቢዎች አንዱ የሰሜን ሸዋ ዞን ነው፡፡ ፲፭ሺ ፱፻ ነጥብ ፺፯ ካሬ ኪሎ ሜትር ስፋት ያለው የሰሜን ሸዋ ዞን በሁለት የከተማ አስተዳደሮችና በሃያ ሁለት ወረዳዎች ተከፋፍሎ ፪ ነጥብ ፫ ሚሊዮን ህዝብ የሚኖርበት ሲሆን ውርጭ፣ ቆላ፣ ደጋና ወይና ደጋ የአየር ንብረቶችን አካቶ ይዟል። አዋሳኞቹም በምዕራብ፣ በደቡብ ምዕራብ፣ በደቡብና ደቡብ ምስራቅ ኦሮሚያ ክልል፣ በሰሜን ምስራቅ አፋር፣ በሰሜን ደቡብ ወሎና ኦሮሚያ ዞኖች ናቸው። ዞኑ ከቅድመ ታሪክ ጀምሮ እስከ ታሪክ ዘመን ያሉ አሻራዎች የሚገኙበት ስለመሆኑ የሥነ ቅርስ ግኝቶች ይጠቁማሉ። ከ፲፪፻፸ ዓ/ም እስከ ፲፭፻፳፯ ዓ/ም ድረስ «የሰሎሞን ስርወ መንግሥት» የመራሄ መንግሥቱ ዋና ማዕከል እንደነበረም የተለያዩ የታሪክ ምንጮች ይገልፃሉ። የሰሜን ሸዋ ምሥራቃዊ ክፍል ከ፰፻፸፪ ዓ/ም ጀምሮ ዋነኛው የእስልምና ስርወ መንግሥት መቀመጫ ከመሆኑ ባሻገር ከ፲፪ኛው እስከ ፲፮ኛው መቶ ክፍለ ዘመን ድረስ የይፋት ስርወ መንግሥት የማዕከላዊ መንግሥቱ ተቀናቃኝ ኃይል እስከመሆን ደርሶ ነበር። በመጨረሻም ከሌሎች ታሪካዊ ሁኔታዎች ጋር ተደማምሮ በ፲፮ኛው መቶ ክፍለ ዘመን የእስልምናው ኃይል በግራኝ አህመድ መሪነት በማየሉና በማሸነፉ ማዕከላዊ መንግሥቱ ከሸዋ ወደ ጎንደር ለመዛወር ተገዷል። በ፲፮፻፺፮ ዓ/ም በመንዝ የተንቀሳቀሰው የሸዋ ስርወ መንግሥት እንደገና ማዕከላዊ መንግሥቱ ወደ ሸዋ በመመለሱ በዘመናዊ ታሪካችን ላይ ጉልህ አስተዋጽኦ አበርክቷል። በእነዚህ የታሪክ ሂደቶችም ሰሜን ሸዋ የበርካታ ጥንታዊ የታሪክና የባህል ነፀብራቅ የሆኑ አሻራዎች ባለቤት ሊሆን ችሏል። ታሪካዊ ቦታዎች ደብረ ብርሃን - በ፲፬፻፵፮ ዓ/ም በዓፄ ዘርአ ያዕቆብ የተቆረቆረችውና ስያሜዋን ያገኘችው የሰሜን ሸዋ ዞን ዋና ከተማ አንጎለላ - ከደብረ ብርሃን ከተማ በስተ ምዕራብ አሥር ኪሎ ሜትር ርቀት ላይ የምትገኘውና ሸዋን ከ ፲፰፻፭ ዓ/ም እስከ ፲፰፻፵ ዓ/ም ባስተዳደሩት ንጉሥ ሣህለ ሥላሴ የተመሠረተችው የዳግማዊ ዓፄ ምኒልክ የትውልድ ቦታ። የቁንዲ ከተማ - ረጅሙን የዞኑን ተራራ ተንተርሳ የምትገኘው የቁንዲ ከተማ ሌላዋ ታሪካዊ ቦታ ናት። ከተማዋ የተመሰረተችው በመርዕድ አዝማች ወሰን ሰገድ ነው። ከአንኮበር አሥር ኪሎ ሜትር ሲቀር በምትገኘው ቁንዲ የሚገኘው ቤተ መንግሥት በግንብ የተከበበ እንደነበረ በዙሪያው የሚታየው ፍርስራሽ ያረጋግጣል። የቁንዲ ጊዮርጊስ ቤተ ክርስቲያንም የዚያን ዘመን የእደ ጥበብ ውጤት ያንፀባርቃል። አልዩ አምባ - የአንኮበር ታሪክ ሲዘከር የስምጥ ሸለቆ አካል የሆነችው የአልዩ አምባ ከተማና የአብዱል ረሱል የእስልምና መቃብር ሥፍራ አብረው የሚጠቀሱ ናቸው። አልዩ አምባ ከአንኮበር ከተማ አሥራ ሁለት ኪሎ ሜትር ያህል ቁልቁል ሲወረድ ትገኛለች። አልዩ አምባ እንደ ሐረር በግንብ የተከበበች ስትሆን በምስራቅ፣ በደቡብና በምዕራብ በሮች አሏት። ከመካከለኛው ዘመን ጀምሮ እስከ ፳ኛው ክፍለ ዘመን መጀመሪያ ድረስ በኢትዮጵያ ታሪክ ጥንታዊ ከሚባሉት የቀረጥ ኬላዎችና የንግድ ማዕከል አንደኛዋ ነበረች። የፈረንሲስ ዲፕሎማት ሮቺ ሄሪኮርት እንደፃፈው ከ፲፭፻ እስከ ፲፯፻ የሚጠጉ ግመሎች የአገር ውስጥ ምርት ወደውጭ ያጓጉዙባት ነበር። በ፲፰፻፴፬ ዓ/ም እና ፲፰፻፴፭ ዓ.ም በአገራችን መጀመሪያ የሆነው የቀረጥ ውል የተፈረመው በአልዩ አምባ ገበያ መሠረት ነው። በከተማዋ ከፐርሽያ ( ኢራን) ፣ ከህንድና ከአረብ አገሮች የሚመጡ በርካታ የውጭ አገር ዜጎች ይኖሩባት እንደነበርም ጎብኝዎች ጽፈውላታል። በዳግማዊ ዓፄ ምኒልክ ዘመን የቀረጥ መሥሪያ ቤት ሲከፈት በአልዩ አምባ የጉምሩክ ጽሕፈት ቤት ሥራውን እንዲጀምር ተደርጎ ነበር። ስልክም ወደ ኢትዮጵያ እንደገባ ከእንጦጦ እስከ አልዩ አምባ ድረስ መስመር ተዘርግቶለት ነበር። አልዩ አምባ የተዳከመችው የባቡር ሐዲድ በከተማዋ ማለፍ ባለመቻሉና ወደ ድሬ ዳዋ በመዛወሩ መሆኑ ይነገራል። ዛሬ የአልዩ አምባ ገበያ አብዛኛዎቹን አርጎባዎች ይዞ የአፋርንና አማራ ብሔረሰቦችን ያገናኛል። ሳላይሽ የጦር መሳሪያ ግምጃ ቤት - (ኮረማሽ ከደብረ ብርሃን ወደ አዲስ አበባ ዋናውን መንገድ ተከትሎ አምሣ አራት ኪሎ ሜትር ከተጓዙ በኋላ ሐሙስ ገበያ ላይ ወደግራ በመታጠፍ አሥራ ሦሥት ኪሎ ሜትር ርቀት ላይ የኮረማሽ ከተማ ይገኛል። የዳግማዊ ምኒልክ የመሳሪያ ግምጃ ቤቶች፣ አሰራራቸው የዕንቁላል ቅርጽ የሆነ አስራ አራት ሕንጻዎች አሉ። ቤቶቹ ከአድዋ ድል ማግስት ለጦር መሣሪያ ማከማቻነት ተብለው የተሰሩ ሲሆን የቦታው የተፈጥሮ አቀማመጥ የጐብኝን ቀልብ ይስባል። የጦር መሣሪያ ግምጃ ቤቶቹ ቀደም ሲልም ለአፈንጋጭ ባለሥልጣናት እስር ቤት በመሆን አገልግለዋል። ከእስረኞቹ መካከልም ልጅ ኢያሱ ይጠቀሳሉ። የአቡኑ ከተማ ሰላ ድንጋይ - ከደብረ ብርሃን በስተሰሜን ሰባ ሁለት ኪሎ ሜትር ርቀት ላይ ትገኛለች። ለሠላሳ ስምንት ዓመታት የኢትዮጵያ ፓትሪያርክ የነበሩት ግብፃዊው አቡነ ማቴዎስ መንበረ ጵጵስናቸው በዚችው በሰላ ድንጋይ ነበር። በ፲፰፻፸፭ ዓ/ም እሳቸው ያሠሩት የሰላ ድንጋይ ማርቆስ ቤተ ክርስቲያን በመብረቅ አደጋ ቢፈርስም እንደገና በ፲፱፻ ዓ/ም በዳግማዊ ምኒልክ ልዩ ትዕዛዝ ተሠርቶ ምኒልክ ባሉበት በአቡኑ ተባርኳል። የቤተክርስቲያኑ ሕንፃ የውስጥ አሠራር ውበት ዓይንን የሚማርክና የዘመኑን የሕንፃ ሥራ ልዩ ችሎታ የሚመሰከር ነው። በውስጡም ከግብጽ የመጣውን የአቡነ ማቴዎስ መቀመጫ ጨምሮ በርካታ የታሪክና የባህል ቅርሶች ይገኙበታል። ሰላ ድንጋይ የንጉሥ ሣህለ ሥላሴ የትውልድ ሥፍራም ናት። በእናታቸው በወይዘሮ ዘነበወርቅ እንደተሰራችና በስማቸውም የምትጠራው ሰገነት ከተሰራች ብዙ ዘመናት አስቆጥራለች። ሰላ ድንጋይ የአብዛኛዎቹ የሸዋ ነገሥታት ሚስቶችና እቁባቶች መቀመጫ ስለነበረች የወይዘሮዎች ከተማ በመባልም ትታወቃለች። ባልጭ አማኑኤል ቤተ ክርስቲያን - የሚገኘው ከደብረ ብርሃን ፪፻፷ ኪሎ ሜትር ርቀት ላይ በምንጃር ሸንኮራ ወረዳ ባልጭ ከተማ ነው። ቤተ ክርስቲያኑ የተመሠረተው በ፲፮ኛው መቶ ክፍለ ዘመን በዓፄ ገላውዲዎስ ሲሆን ዳግማዊ ምኒልክ በ፲፰፻፸ዎቹ አሳድሰውታል። በቅድስቱ ግድግዳ ላይ የተሳሉት ጥንታዊ የፈትል ስእሎች ከመንፈሳዊ መግለጫነት ባሻገር ደጃዝማች ምኒሊክ በልጅነታቸው በዓፄ ቴዎድሮስ ሲማረኩ፣ በ፲፰፻፶፯ ዓ.ም ከመቅደላ ሲያመልጡና በኋላም በፍቼ ከተማ ከዓፄ ዮሐንስ ጋር ያካሄዱትን ስምምነት የሚገልጹ ናቸው። በመካነ ፈውስነቱ በአገራችን ስሙ እየገነነ የመጣው የሸንኮራ ዮሐንስ ፀበልም የሚገኘው ከባልጭ ከተማ የአሥራ አምስት ደቂቃ የእግር ጉዞ በኋላ ነው። ፀበሉ ቀደም ሲል በሽተኞችን ያድን እንደነበር ይነገር እንጅ ቀሳውስትና የፀበሉ አስተዳዳሪዎች ግን ከ፲፱፻፶፯ ዓ.ም ጀምሮ ዝናው እንደታወቀ ይናገራሉ። ፀበሉ የሚገኝበት አካባቢ ዳገታማና ቁልቁለት በመሆኑ ከአዲሱ ዩሐንስ ቤተ ክርስቲያን ሕንፃ አጠገብ ሆኖ ሲመለከቱት የአካባቢውን አስደናቂ መልክአ ምድራዊ አቀማመጥና በተፈጥሮ ውበት የታደለውን የመስህብ ሥፍራ ማየት ያስደስታል። ወፍ ዋሻ ደን - በሰሜን ሸዋ ከሚገኙ የተፈጥሮ መስህብ ስፍራዎች መካከል የወፍ ዋሻ ደን አንዱ ነው። ደኑ አምስት ወረዳዎችን፡- ጣርማበር፣ ቀወትን፣ አንኮበርን፣ ላሎማማንና ጌራቀያን የሚያካልል ሲሆን አሥራ ሰባት ሺህ ሄክታር የሚጠጋ የቆዳ ስፋት አለው። ደኑ ጎሽ ሜዳ፣ ወፍ ዋሻና ጓሳ በተባሉ የጉብኝት ሥፍራዎች የተከፋፈለ ነው። የጣርማ በር ዋሻ - ሰው ሰራሽ የሆነው የጣርማ በር ዋሻ የወፍ ዋሻ ደን አካል ነው። ከ፲፱፻፳፱ ዓ/ም እስከ ፲፱፻፴፪ ዓ/ም ባሉት ዓመታት በኢጣልያኖች የተሠሩት የጣርማ በር ዋሻዎች ሶስት ሲሆኑ ትልቁ የ ፮፻፵፪ ሜትር ርዝመት አለው። የአገራችን ረጅሙ የመሬት ውስጥ መንገድ ከመሆኑም በተጨማሪ ሰሜን ኢትዮጵያን ከደቡብ ጋር የሚያገናኝ ዋና ጐዳና ነው። የጐዜ መስጊድ - ከደብረ ብርሃን ከተማ ፺፫ ኪሎ ሜትር ርቃ ከምትገኘው የሸዋሮቢት ከተማ በስተ ምዕራብ ላይ ይገኛል። የጐዜ መስጊድ በ፲፭ኛው መቶ ክፍለ ዘመን የይፋት ስርወ መንግሥት ከፍተኛ ደረጃ በደረሰበት ዘመን ከተሠሩት አርባ መስጊዶች ውስጥ አንዱና የመጨረሻው መሆኑ ይነገራል። ከ፭፻ ዓመታት በላይ እድሜ እንዳለው የሚነገርለት ይህ መስጊድ አሠራሩ አራት ማዕዘን ሲሆን ግድግዳውና ጣራው ባልተጠረቡ ድንጋዮች የተገነባ ነው። የድንጋዩን ክዳን የተሸከሙት አራት አግዳሚ የጣውላ ወራጆች ሲሆኑ ምሰሶዎቹ አራት ናቸው። መስጊዱ የአርጐባ መንደሮች በስተግርጌው አድርጎ ከኮረብታ ላይ ይገኛል። በዙሪያው ጥንታዊ የመቃበር ሥፍራ፣ የድሮ ነዋሪዎች የውሃ ማጠራቀሚያ ጉድጓዶች እንዲሁም በውስጥ የቆዩ የሃይማኖቱ መሪዎች አራት ጦሮች አሉ። ቀደም ሲል በመስጊዱ ዙሪያ የአርጐባ ማኅበረሰብ አባላት ይኖሩ የነበረ ሲሆን አሁን ግን ኮረብታውን ለቀው ከግርጌው መንደራቸውን መሥርተው ይኖራሉ። ይሁን እንጅ ዛሬም ቢሆን መስጊዱ ዋነኛ የእምነት ቦታቸው ነው። በታላቁ ስምጥ ሸለቆ ውስጥ የሚገኘው ይህ መስጊድ የአርጐባን ብሔረሰብና በአካባቢ ያለውን ውብ የተፈጥሮ መስህብ በስተግርጌው አድርጎ ሲታይ ዓይንን ይማርካል። የሙሽራ ድንጋዮች - በተለምዶ የሙሽራ ድንጋዮች በመባል የሚታወቁት ትክል ድንጋዮች ከአጣዬ ከተማ በምዕራብ በኩል ፳፩ ኪሎ ሜትር ርቀት ላይ ልዩ ሥፍራው ገድሎ ሜዳ ተብሎ በሚጠራው አካባቢ ይገኛሉ። ገድሎ ሜዳ ደጃዝማች ምኒልክ በ ፲፰፻፶፯ ዓ.ም ከመቅደላ እስር ቤት አምልጠው ሲሄዱ በምትካቸው በዓጼ ቴዎድሮስ ተሹመው ከነበሩት አቶ በዛብህ ጋር ጦርነት ያደረጉበት ሥፍራ ነው። ጦርነቱም በዓፄ ምኒልክ አሸናፊነት ተጠናቋል። “ሙሽራ ድንጋዮች” በገድሎ ሜዳ ምዕራባዊ ዳርቻ ላይ የሚገኙ የሰው ቅርጽ ያላቸው ትክል ድንጋዮች ናቸው። ትክል ድንጋዮቹ ቆመውና ካሉበት ሳይነሱ የሚገኙ ፳፩፣ በሥፍራው ወድቀው የሚገኙ ፪፣ ከሥፍራው ተነስተው ገበሬዎች ለእርሻ ድንበር መለያ የተጠቀሙባቸው ፵፬ ናቸው። የሙሽራ ድንጋዮች ስያሜቸውን ያገኙበት በአንድ ወቅት በመንገድ ላይ እያሉ ሙሽሮችና ሠርገኞች ባደረጉት ከልክ ያለፈ ጭፈራ እግዚአብሔርን በማሳዘናቸው ተረግመው ወደ ቤታቸው ሳይመለሱ ወደ ድንጋይነት ተቀይረው በዚያው እንደቀሩ ይነገራል። የሙሽራ ድንጋዮች ታሪካዊ አመጣጥ ከላይ በተገለጸው አኳኋን የተለየ ጥንታዊ ሰዎች ለአንድ ዓላማ ያቆሟቸው ትክል ድንጋዮች ናቸው ተብሎ ይታመናል። ምናልባትም ከአክሱም ዘመን በፊት ጀምሮ ሲያያዝ የመጣ የእደ ጥበብ ውጤት እንደሆነ ይገመታል። የሙሽራ ድንጋዮች በአብዛኛው ከደቡብ ኢትዮጵያ የጥያ ትክል ድንጋዮች ጋር ተመሳሳይነት አላቸው። እነዚህ ምስጢርን ያዘሉ የታሪካችን አሻራዎች ለጥናትና ምርምር የሚጋብዙና ለተመልካች ደግሞ የሚያዝናኑ ናቸው።

45231

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%98%E1%8B%93%E1%8B%9B%20%E1%89%A5%E1%88%A9

መዓዛ ብሩ

መዓዛ ብሩ መዓዛ የተወለደችው እዚህ አዲስ አበባ ከተማ ውስጥ ሲሆን ዘመኑም 1951 ዓ.ም ነበር፡፡ ከአንደኛ እስከ ሶስተኛ ክፍል በሐረርጌ ክፍለ ሀገር በሒርና ከተማ ተምራ፣ ከአራተኛ እስከ 12ኛ ክፍል ያለውን ትምህርቷን ደግሞ በቅድስት ማርያም ትምህርት ቤት () ተከታትላ ፈጽማለች፡፡ መዓዛ በትምህርት ቤቷ በክፍል ውስጥ አጫጭር ታሪኮችን ለተማሪዎች በማንበብ ከመታወቋም ሌላ ከፍ ያለ የሥነ - ጽሑፍ ዝንባሌ እንደነበራት የሚያስታውሱት መምህራኗ “አንድ ቀን ታላቅ የጥበብ ሰው እንደሚወጣት እናውቅ ነበር” ይላሉ፡፡ መዓዛ በ1971 ዓ.ም በአዲስ አበባ ዩኒቨርሲቲ የሥነ - ቋንቋ ጥናት ተቋም ውስጥ በሥነ -ልሣን () ትምህርት ክፍል ተመደበች፡፡ ሥነ - ልሣን መዓዛ የምትፈልገው ጥናት ባለመሆኑ በምደባው ቅር ብትሰኝም፤ በንዑስ ትምህርት ደረጃ () የምትወስደው የውጭ ቋንቋና ሥነ - ጽሑፍ በመሆኑ ለነበራት ቅሬታ እንደማካካሻ ሆኖላታል፡፡ በዚህ ዩኒቨርሲቲ የሶስተኛ ዓመት ተማሪ ሳለች የተፈጠረ አንድ አጋጣሚ ደግሞ መዓዛንና ሬዲዮንን የሚያስተሳስር ይሆናል፡፡ ይኸውም የኢትዮጵያ ሬዲዮ የፕሮግራሞች ኃላፊ የነበረው አቶ ታደሰ ሙሉነህ ለሚያዘጋጀው የእሁድ የሬዲዮ ፕሮግራም ድራማ የሚጫወቱ ሸጋ ድምጽ ያላቸው ወጣቶችን ሲያፈላልግ ከመዓዛ ጋር ይተዋወቃል፡፡ ድራማው አስታጥቃቸው ይሁን ያሰናዳው ሲሆን የመዓዛ ድምጽ ለሙከራ በስቱዲዮ ተቀርጾ ሲሰማው፣ ታደሰ ሙሉነህ የሚፈልገውና የሚወደው ድምጽ ሆኖ ስላገኘው ይደሰታል፡፡ ከዚህ በኋላም ለእሁድ ፕሮግራም የሚሆኑ ጽሑፎችን በየሳምንቱ እንድታነብለት ያግባባትና የመዓዛና የሬዲዮ ፍቅር በኢትዮጵያ ሬዲዮ ይወለዳል፡፡ ከዚህ ጊዜ ጀምሮ የመዓዛ ድምጽ በእሁድ የሬዲዮ ፕሮግራም አድማጮች ዘንድ የተለመደና የተወደደ ሆነ፡፡ መዓዛም የሌሎችን ጽሑፎች በማንበብ ብቻ ሳትወሰን የራሷን ጽሁፎች እያዘጋጀች የምታቀርብ ንቁ ተሳታፊ በመሆን ከሬዲዮ ፕሮግራሙ ቤተሰቦች እንደ አንዱ ሆነች፡፡ በ1974 ዓ.ም ከዩኒቨርሲቲ ተመርቃ ትምህርቷ ፍጻሜውን እስካገኘ ድረስም መዓዛ ሬዲዮና ትምህርትን ጎን ለጎን ስታስኬድ ቆይታለች፡፡ የመዓዛ የሥራ ዓለም የተጀመረው ግን በምትወደውና በምትፈልገው በኢትዮጵያ ሬዲዮ ውስጥ ሳይሆን መንግስት በመደባት በባህል ሚኒስቴር መስሪያ ቤት ውስጥ ነበር፡፡ ስራዋም ባህልና ስፖርት የተባለው የመስሪያ ቤቱ መምሪያ በሚያሳትመው “መርሐ ስፖርት” የተሰኘ ወርሃዊ የስፖርት መጽሔት (በኋላ ጋዜጣ) ላይ ሆነ፡፡ ምንም እንኳ አዲሱ ስራዋ ከራዲዮ የሚያርቃት ቢሆንም መዓዛ ግን ሳትሸነፍ ሬዲዮን በትርፍ ጊዜ ሥራነት ተያያዘችው፡፡ ሬዲዮ ጣቢያው የሚሠጣትን አነስተኛ ክፍያ እየተቀበለችም ልዩ ልዩ ጭውውቶችን እና መጣጥፎችን በግልና በጋራ በማቅረብ ተወዳጅ ሥራዎቿን ለሕዝብ አበርክታለች፡፡ መዓዛ በእሁድ የሬዲዮ ፕሮግራም ታቀርባቸው የነበሩት ሥራዎች ይዘት ማህበራዊ ሕይወት እንዲሠምር በመጣር ላይ ያተኮሩ ሆነው ግልጽ፣ ቀላልና ለዛ ያልተለያቸው ስለነበሩ ከሶስት አሥርት ዓመታት በኋላም ትውስታቸው ከአድማጭ ህሊና አልጠፉም፡፡ በዚሁ ፕሮግራም ላይ መዓዛ ካበረከተቻቸው የፈጠራ ሥራዎቿ ውስጥ ጎልቶ የሚታወሰው “የአዲሱ ቤተሰብ” የተሰኘ ባለ ሰማንያ ስድስት ክፍል ድራማ ሲሆን በዘመኑ ከሊቅ እስከ ደቂቅ ሁሉም የሚያደምጠው ተወዳጅ የቤተሰብ ድራማ ነበር፡፡ መዓዛ በ “መርሀ ስፖርት” እና በሬዲዮ መካከል ሆና ከአራት ዓመት በላይ ከቆየች በኋላ በ1979 ዓ.ም የባህል ሚኒስቴርን ለቃ በውጭ ጉዳይ ሚኒስቴር ተቀጠረች፡፡ አዲሱን መስሪያ ቤቷን ከተቀላቀለችበት ከዚህ ጊዜ ጀምሮ ከሬዲዮ እየራቀች መጣች፡፡ በውጭ ጉዳይ ሚኒስቴር ውስጥ የቆየችው ለሶስት ዓመታት ያህል ሲሆን ከዚያ በኋላ የግሏን የማስታወቂያ ሥራ ድርጅት መሥርታ የራስዋ ተቀጣሪ ሆናለች፡፡ ከ1979 ዓ.ም ጀምሮ እስከ 1992 ዓ.ም ባሉት የአስራ ሶስት ዓመታት ጊዜ ግን መዓዛና ሬዲዮ ተራራቁ፡፡ መዓዛና ሬዲዮ ዳግም የተዋደዱት ከላይ እንደተገለጸው በ1992 ዓ.ም ሳምንታዊውን የ “ጨዋታ” ፕሮግራም በኤፍ ኤም 97.1 ከተፈሪ ዓለሙ ጋር በጋራ ማቅረብ ሲጀምሩ ነበር፡፡ የ “ጨዋታ” ፕሮግራም እስከ 1999 ዓ.ም ድረስ በአድማጮቹ እንደተወደደ በኤፍ ኤም አዲስ 97.1 ላይ ሲቀርብ ቆይቷል፡፡ መንግሥት ለመጀመሪያ ጊዜ ሁለት የኤፍ ኤም ሬዲዮ ፈቃዶችን ለግሉ ዘርፍ ለመስጠት ሲዘጋጅ፣ ዝርዝር የሥራ እቅድ አቅርባ ባመለከተችው መሠረት፤ ከረጅም ጊዜ ቆይታ በኋላ ከአስር አመልካቾች መካከል አንዷ ሆና የመጀመሪያ የግል የኤፍ ኤም ሬዲዮ ባለቤት ያደረጋትን ፈቃድ ተቀበለች፡፡ መዓዛ የሬዲዮ ማሰራጫ መሳሪያዎችን ውድነት፣ የማሰራጫ ቦታ እና የባለሙያ እጦትን ተቋቁማ ሸገር 102.1 ኤፍ ኤም ሬዲዮን በታህሳስ 1999 ዓ.ም አበረከተችልን፡፡ ባለትዳርና የሶስት ልጆች እናት የሆነችው መዓዛ እንደ ባለቤት፣ ሥራ አስኪያጅና ጋዜጠኛ በመሆን በኢትዮጵያ ተወዳጁንና የመጀመሪያውን የግል የኤፍ ኤም ሬዲዮ ጣቢያ ትመራለች፡ “ኢትዮጵያ ለዘላለም ትኑር!!!”እያለች

53064

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%98%E1%88%B5%E1%88%98%E1%88%AB%E1%8B%8A%20%E1%88%98%E1%89%A5%E1%88%AB%E1%89%B6%E1%89%BD

መስመራዊ መብራቶች

መስመራዊ መብራቶች እና መስመራዊ መብራቶች መስመራዊ መብራቶች ዛሬ በጣም ኃይል ቆጣቢ ከሆኑ የመብራት ምርቶች ውስጥ አንዱ የሆነው የቅርብ ጊዜ የአካባቢ ብርሃን ትውልድ ናቸው ። በሚያስደንቅ እና በዘመናዊ ቅርፅ ምክንያት መስመራዊ የኤልዲ መብራቶች ቦታውን በጣም የቅንጦት ያደርጉታል እናም ለተለያዩ ቦታዎች ብሩህነት እና ብርሃንን ለማቅረብ ምርጥ አማራጮች አንዱ ሊሆን ይችላል ። መስመራዊ መብራት ከሁሉም ዓይነት ማስጌጫዎች ጋር መላመድ የሚችል ሲሆን ከአካባቢዎ መስፈርቶች ጋር በደንብ ይዛመዳል ። መስመራዊ መብራት በመስመራዊ መብራቶች እና ፓነሎች ከተተኩት በጣም ዘመናዊ የመብራት ዘዴዎች አንዱ ነው ። በማበጀት ችሎታ ምክንያት የተፈለገው የብርሃን ስፋት እና ቀለም የንግድ እና ቢሮን ጨምሮ ለተለያዩ መብራቶች እና የተለያዩ ቦታዎች ሊያገለግል ይችላል ፣ አንድ ነጠላ እና የተቀናጀ ብርሃን በሚያምር እና በዘመናዊ መልክ ሊያጋጥምዎት ይችላል ። በቀሪው በዚህ ጽሑፍ ውስጥ ስለ መስመራዊ መብራቶች ዓይነቶች እና የመስመር መብራቶችን እንዴት ማብራት እና መጫን እንደሚችሉ ይማራሉ። መስመራዊ መብራቶች እና መስመራዊ መብራቶች በጣሪያ መብራቶች መስክ ውስጥ ያሉት መስመራዊ መብራቶች ለኃይል እና ለመጠን ምርጫ እጆችዎን ክፍት የሚተው የተለያዩ መጠኖች እና ልኬቶች አሏቸው ። ተገቢውን እና የተፈለገውን መስመራዊ ብርሃን ይምረጡ. እርግጥ ነው ፣ እነዚህ የቅንጦት እና በሰፊው ጥቅም ላይ የዋሉ መብራቶች በኖራቢን ኩባንያ ሊበጁ ይችላሉ ፣ እና እርስዎ ፣ ውድ ደንበኞች ፣ ይህንን መስመራዊ መብራት በሚፈለገው መጠን، የመብራት ዲዛይን እና ቀለም ከኖራቢን የመስመር ላይ መደብር ማዘዝ ይችላሉ። ስለ መብራት ብዙ ከሚጨነቁ ሰዎች ምድብ ውስጥ ከሆኑ ፣ በዊኪፔዲያ ጣቢያ ላይ የተለያዩ የመብራት አከባቢዎች እንዴት እንደፈጠሩ ማየት ይችላሉ በንግድ ማዕከላት ውስጥ መሳብ እና ጥሩ ስሜት መፍጠር ። .. እሱ በትክክለኛው እና በትክክለኛው የመብራት መስፈርቶች አጠቃቀም ላይ የተመሠረተ ነው ። በእውነቱ ፣ የሚወዷቸው ሰዎች በኢኮሜርስ ቦታ ውስጥ ከሚደረገው እንቅስቃሴ ጋር በሚዛመድ በማንኛውም ሁኔታ ውስጥ መሆን አለባቸው። ከ ተገቢ አጠቃቀም. የአካባቢ ብርሃን አቅርቦት ከመሆን በተጨማሪ የደኅንነት እና የመዝናናት ስሜት ቦታ ፣ የቅንጦት እና የመፍጠር አስደሳች ነው። ሰዎች ጥሩ ስሜት እንዲሰማቸው ቦታ. ዛሬ በጣም አስፈላጊ ከሆኑት ነገሮች አንዱ እና ለአዮዲን ትኩረት ከተሰጡት ነገሮች አንዱ ነው ። ، የኃይል አጠቃቀሙ ተገቢ ነው ። የፊት መብራት በመስመራዊ መብራቶች በህንፃዎች የፊት ገጽታዎች ላይ መስመራዊ ብርሃንን በእይታ ለመግለጽ በግንባሩ ላይ የሚያገለግሉ መስመራዊ መብራቶች، በእውነቱ ፣ እነሱ ካሬ መስቀለኛ ክፍል ያለው አካል ያላቸው እና በተለያዩ ልኬቶች እና በአራት ማዕዘን ወይም ካሬዎች መልክ የተሰሩ ተመሳሳይ መስመራዊ መብራቶች ናቸው ። ከዚህ የአዮዲን ምርት ገጽታዎች አንዱ ለተመሳሳይ ምንባብ እና ለብርሃን ስርጭት በፖሊመር ማሰራጫ ተሸፍኗል። የፊት መብራት በመስመራዊ መብራቶች ኖራቢን የመስመር ላይ መደብር ለእርስዎ ለማበጀት የተለያዩ ርዝመቶች ጋር እነዚህን ውብ እና በሰፊው ጥቅም ላይ ሊውል መስመሮች ያቀርባል ውድ ደንበኞች በዚህ ምክንያት የሚወዷቸው ሰዎች የሚፈለጉትን መስመራዊ መብራቶች በተለያዩ የእይታዎ አካላት ማዘጋጀት እና የእነዚህ ምርቶች ምርታማነት ሊኖራቸው ይችላል ። መስመራዊ መብራቶች ከተጣራ አዮዲን በተሠራ አብሮገነብ እና ወለል ላይ በተጫነ መልክ ሊጫኑ ይችላሉ ፣ ስለሆነም ለመጫን በጣም ቀላል እና ደህንነቱ የተጠበቀ ቀላል ክብደት ያላቸው ናቸው። በህንፃው ፊት ላይ በመስመራዊ መብራቶች ለመብራት የእነዚህ መብራቶች ጥበቃ ዓይነት ወይም ተመሳሳይ አዮዲን ጥቅም ላይ መዋል አለበት ። ብዙ ዲዛይነሮች ይህንን ምርት ከመስመር መብራቶች ጎን ለጎን በፈጠራ የሚጠቀሙበት ሌላ ዓይነት መብራቶች ። ، መብራት ውስጥ ብርሃን ድንጋዮች እና የጌጣጌጥ መብራቶች ናቸው. የእነዚህ ምርቶች ጥምረት ከመስመር መብራቶች ጋር በፊትዎ ላይ ዓይን የሚስብ ውበት ይፈጥራል። በጣም ዓይንን የሚስቡ እና የሚያብረቀርቁ የመብራት ድንጋዮች አስደናቂ ውበት በሚያመርቱ የመብራት ኢንዱስትሪ ምርቶች ውስጥ አዲስ ትውልድ ናቸው። የእነዚህ ምርቶች አወቃቀር በኤፖክሲ ሙጫ በተሠራ ሽፋን ውስጥ የተቀመጡ የኤልዲዎች ስብስብ ነው ፣ በኤልዲዎች ዙሪያ ባለው ግልጽ ባልሆነ ሽፋን ምክንያት የኦፕቲካል ድንጋዮች ብርሃን አንጸባራቂ የላቸውም እና ዓይኖችን አያበሳጩም። መስመራዊ መብራቶች እነዚህ በሰፊው ጥቅም ላይ የዋሉ መብራቶች የተነደፉ እና የተገነቡት ወለሉ ውስጥ እና በህንፃው ውጫዊ ክፍል ውስጥ ተቀብረዋል ነገር ግን በሕንፃዎች የፊት ገጽታዎች ላይ እንደተጠቀሰው በብዙ ባለሙያ እና የቅንጦት ዲዛይነሮችም ጥቅም ላይ ይውላሉ ። እነዚህ ሁለገብ እና በጣም ቆንጆ መስመራዊ መብራቶች በክፍት አከባቢዎች ውስጥ በመጠቀማቸው ምክንያት ለተለያዩ የአዮዲን ምክንያቶች ከፍተኛ ጥበቃ እና ተቃውሞ አላቸው። መስመራዊ መብራቶች በከፍተኛ ጥራት ማኑፋክቸሪንግ እና ምርጥ ቁሳቁሶች በኖራቢን ኩባንያ በተለያዩ ልኬቶች የሚመረቱ እና የሚቀርቡ ናቸው። እርግጥ ነው, እነዚህ መብራቶች በሙጫ ቁሳቁስ ምክንያት በሰፊው ጥቅም ላይ ይውላሉ، ከፍተኛ ክብደት ያላቸው እና በጣም ቀላል ናቸው ስለዚህ በህንፃው ፊት ላይ መስመራዊ መብራቶችን መጫን በጣም ቀላል ነው ወዘተ እርግጥ ነው, እነዚህ ውብ መብራቶች በህንፃው ፊት ላይ የበለጠ የተገነቡ ከሆነ መጠቀም የተሻለ እና ደህንነቱ የተጠበቀ ነው. በብርሃን መብራቶች ውስጥ ብጁ መስመራዊ መብራቶች በዚህ ምክንያት ኖራቢን የመስመር ላይ መደብር በእያንዳንዱ የመብራት ፕሮጀክት እና በግንባታ እና በመብራት ምርቶች ውስጥ ለየን ለተመቻቸ የኃይል ፍጆታ ከፍተኛ ትኩረት ይሰጣል። በዚህ ረገድ ፣ ኖራቢን ኩባንያ ምርቶቹን በዓለም አቀፍ ደረጃዎች መሠረት ምርቶቹን ምርጥ ጥራት ያለው ቴራፒ ያቀርባል እና ወጪዎችን ለመቆጠብ በመስመራዊ መብራቶች ዝቅተኛ ፍጆታ ምክንያት ። መስመራዊ መብራቶች በመስመራዊ እና በባቡር ሞዴሎች ውስጥ ጥቅም ላይ ከሚውሉት የመብራት ዓይነቶች እና ሌላ መግነጢሳዊ መብራቶች ቡድን ናቸው ። .. የተፈጠረ ነው። ከብርሃን በተጨማሪ، ትንሽ ኃይል ይበላሉ እና የአካባቢዎን ውበት ያባዛሉ ። አብሮገነብ መጫኛ ፣ ባሴ ወለል እና በቅንጦት ቦታዎች ውስጥ በጣም ዘመናዊ እና ምርጥ የመብራት መፍትሄዎች መካከል መስመራዊ መብራቶች ይገነባሉ ። ؛ እነዚህ ምርቶች ከዘመናዊ የውስጥ አርክቴክቶች ጋር በጣም ተኳሃኝ እና የሚስማሙ በመሆናቸው ቦታውን በጣም አስደናቂ ያደርጉታል የቃሉ ሥር መስመራዊ መብራት () የዚህ የኖራቢን ኩባንያ ምርት የመጀመሪያ አምራች ነው ብጁ መስመራዊ መብራቶች የመስመራዊ መብራቶች በቢሮ ሕንፃዎች ኮሪደሮች ውስጥ ጥቅም ላይ ይውላሉ ። ، በቅንጦት እና በዘመናዊ መልክ ምክንያት እንደ ጌጣጌጥ መብራቶች እና በአጠቃላይ ከመብራት አቅራቢዎች በተጨማሪ ጥቅም ላይ ይውላሉ ። መስመራዊ መብራቶች በእነዚህ ምርቶች ዘመናዊ ብርሃን ውስጥ ብዙ ጥቅም ላይ የሚውሉት እና በጣም ተለዋዋጭ ናቸው ። መስመራዊ መብራቶች እና መስመራዊ መብራቶች አይነቶች በበርካታ ዓመታት ውስጥ መስመራዊ በሚገኙት የመብራት ዲዛይነሮች እና አርክቴክቶች እና በብዙ ልዩ ፕሮጀክቶች ላይ የቀድሞው ትውልድ የመብራት መሳሪያዎች እና የመብራት ትውልድ ከ መስመር ብርሃን ፣ መስመራዊ ጥቅም ላይ ይውላል ፣ ወዘተ., በበርካታ ቡድኖች ውስጥ መስመራዊ-ብርሃን በመጫኛ ዓይነት እና መገለጫዎች ላይ በመመርኮዝ ሰውነት ተከፋፍሏል። በጣቢያው ላይ መስመራዊ የጋራ ገበያ በተጨማሪ የቡድን ኢሜይል ፕሮግራም ነው, መስመራዊ ንጣፎችን የሚያበራ ብርሃን እና በሰውነት ሙሉ ቀለም ብጁ ቀለም ብጁ ብጁ, እና ከርቭ አንግል እርስዎ በሚፈልጉት የካርታ ቅርፅ ምክንያት ነው ሊገነባ, ሊቀርብ እና ሊመረት ይችላል. መስመራዊ መጫኛ ዓይነት * የ መስመራዊ ወለል ንጣፍ ሳያስፈልግ * አብሮ የተሰራ መስመራዊ መብራት ለመሰካት ግድግዳ ወይም የሐሰት ወለል ያንኳኳል ይጠይቃል * ቦክስ ጋር ሊስተካከል የሚችል መስመራዊ መር ፈሳሽ ወለል ለመሰካት እና ቁመት * የመቃብር መስመራዊ ብርሃን የተጫነው አብሮገነብ መሬት እና ከፍተኛው የተቀናጀ ርዝመት 6 ሜትር ብቻ ነው * አብሮ የተሰራ የመጫኛ የተጠማዘዘ መስመራዊ ብርሃን እና ሊበጅ የሚችል ንድፍ የገጽታ መስመራዊ መብራቶች ይህ የመስመራዊ መብራቶች ሞዴል በጣሪያው ወይም ግድግዳው ላይ መቆራረጥ እና ክፍተቶችን ማድረግ አያስፈልገውም እና በተለያዩ አካባቢዎች ውስጥ በሚፈለገው ማያ ገጽ ዳንኤል ላይ እንደ ወለል ተጭኗል ። ؛ ስለዚህ ይህንን የመስመር መብራቶች ሞዴል መጫን በጣም ቀላል ነው ። የጣሪያው እና የግድግዳው ምድጃ ቀድሞውኑ በሚተገበርበት አካባቢ ውስጥ መብራት እያቀዱ ከሆነ، በጣም ጥሩው አማራጭ ከግድግዳው ወይም ከጣሪያው ጋር በቀላሉ እና ከጭንቀት ነፃ የሆኑ መስመራዊ ወለል ወይም የመብራት መብራቶችን መጠቀም ነው ። እነዚህ በሰፊው ጥቅም ላይ የዋሉ መብራቶች በታገዱ የቢሮ ሕንፃዎች ጣሪያዎች ላይ እንደ አብሮገነብ መብራቶች ናቸው ። ، ሆቴሎች، የንግድ ሕንፃዎች، ኮሪደሮች ቡና ሱቆች، ምግብ ቤቶች እና ... ሊጫኑ ይችላሉ. እንደምታውቁት ፣ በጣም ታዋቂ ከሆኑት የመስመር መብራቶች ምድቦች አንዱ በመስመራዊ መብራቶች መትከል ምክንያት ነው ፣ ወለል የበለጠ ጤናማ ነው እና የግድግዳ ግንባታ እና የግድግዳ ግንባታ አያስፈልገውም ، በላዩ ላይ ያሉት መስመራዊ መብራቶች ከአካባቢዎ ማስጌጥ ጋር ለማዛመድ የወሰንኩትን ማንኛውንም ቀለም ያለዎትን አካል የማበጀት ችሎታ አላቸው ፣ ትዕዛዙን በብርሃን ውስጥ እንደ ብጁ መስመራዊ መብራት ይመዘግባሉ ። ከመብራት ሽፋን ወለል በላይ በተቀመጠው አገናኝ በኩል ማየት ይችላሉ ። የገጽታ መስመራዊ መብራቶች አብሮገነብ መስመራዊ መብራቶች በአጠቃላይ ፣ የመስመራዊ መብራቶች የተገነቡ አራት ማዕዘን መስመራዊ ቅርጽ አላቸው ዳንኤል ። ውስጡ የታገደ ወይም መደበኛ ጣሪያዎች ተጭነዋል። እነዚህን ውብ እና ተግባራዊ መብራቶች በሚመርጡበት ጊዜ ፣ አብሮ የተሰሩ ወይም ያልሆኑትን ቴሌሲሎችን መጫን ስለሚቻል ትኩረት መስጠት አለብዎት ፣ እንዲሁም በመጫን ጊዜ ችግር ውስጥ ላለመግባት، ከመግዛትዎ በፊት ለዚህ መብራት، ልኬቶች እና መጠኖች ከፍተኛ ትኩረት መስጠት አለብዎት ። ለምሳሌ ፣ በታገዱ ጣሪያዎች ውስጥ አብሮ የተሰሩ መስመራዊ መብራቶችን መጠቀም ጥሩ አማራጭ ነው ። በተራ እና በሐሰተኛ የንግድ ሕንፃዎች ጣሪያዎች ላይ እንደ ሌሎች መስመራዊ መብራቶች-ሆቴሎች - ኮሪደሮች-የቢሮ ሕንፃዎች-ምግብ ቤቶች እና ቡና ሱቆች ላይ አብሮገነብ መስመራዊ መብራቶች ። .. ጥቅም ላይ ይውላሉ. የተስተካከለ መስመራዊ ብርሃን እና የተስተካከለ የኦፕቲካል መስመር መስመራዊ መብራቶች መስመራዊ መብራቶች እንደ ወለል መስመራዊ መብራቶች، ጣሪያው ላይ መቆረጥ አያስፈልግዎትም ። መብራቶች ፣ መስመራዊ ማንጠልጠያ ፣ በቀላሉ በልዩ ማቆሚያ እርዳታ ተጭነዋል በእርግጥ ፣ ተንጠልጣይ መብራት ፣ በኤልዲ መብራቶች ፣ በሱቆች እና ባላቸው ልዩነት ፣ ይህ ልዩነት በጡባዊዎች አጠቃቀም መስመሮች ፣ ኦፕቲካል ፣ የተለያዩ አከባቢዎች ፣ መንደሩ እና ቦታው የበለጠ ዘመናዊ እና የቅንጦት ሊሆኑ ይችላሉ። የመስመራዊ መብራቶችን ለመጠቀም ብዙ ትኩረት መስጠት አለበት ምክንያቱም በዓለም አቀፍ የብርሃን ደረጃዎች ውስጥ، የአዮዲን መብራቶች ለከፍተኛ ጣሪያዎች ጥቅም ላይ ይውላሉ ። የመስመራዊ መብራቶች (አዮዲን) ከመብራት ዓይነት አንፃር ሁለት የተለያዩ ሞዴሎች አሏቸው ። ፍሎረሰንት መብራቶች ወይም ኤል 5 ኤል ጋር ጥቅም ላይ ሊውል የሚችል መስመራዊ መብራቶች ኤል እና መብራት-ነፃ መብራቶች ኤል ስለዚህ የሚወዷቸው ሰዎች እንደ ፍላጎቶችዎ እና አካባቢያዊ አካላት ከእነዚህ መብራቶች ዓይነቶች አንዱን መምረጥ ይችላሉ። መስመራዊ መብራቶች እርግጥ ነው ፣ የኤልዲ መብራቶች አጠቃቀም የበለጠ ተወዳጅ ነው ምክንያቱም የመስመር መብራቶች በዘመናዊ እና የላቀ ንድፍ ባለው መሪ የብርሃን ምንጭ መስመሩ ብርሃንን በእኩል የሚያሰራጭ እና የኃይል ፍጆታን እና ወጪዎችን የሚቆጥብ የማያቋርጥ ብርሃን ይሰጣል። በተጨማሪም የእነዚህ ምርቶች ባህሪያት አንዱ ተመልካቹን የማይረብሽ የብርጭቆ እጥረት ነው። የ መብራቶች ለተለያዩ ቦታዎች በጣም ተስማሚ አማራጭ ናቸው። መስመራዊ መብራቶችን በሚመርጡበት ጊዜ እንደ መስመራዊ መብራቶች ልኬቶች ላሉት በጣም አስፈላጊ ነጥቦች ትኩረት መስጠት አለብዎት የመጫኛ ዓይነት ስም ፣ የመስመራዊ መብራቶች ብሩህነት እና የተለያዩ ሞዴሎች የህይወት ዘመን ብዙ ትኩረት ። የቀለም አካል መስመራዊ ብርሃን የቀለም የሰውነት መስመራዊ መብራቶች በኖራቢን ድርጣቢያ ላይ የገጽታ መስመራዊ መብራቶችን እና የየንቪዝ መብራቶችን አካል ማበጀት ከሚችሉት አዳዲስ መስመራዊ መብራቶች ሞዴሎች አንዱ ነው ። የቀለም የሰውነት መስመራዊ መብራቶች ከጌጣጌጥ ገጽታ በተጨማሪ ለሚፈልጉት አካባቢዎ ጠንካራ የብርሃን ምንጭ ስለሆነ በላዩ ላይ ሊጫኑ ይችላሉ። መስመራዊ መብራት የጫማ ቀለም አካል እና ወለል ከቤትዎ ማስጌጫ ወይም ከቢሮ እና ከካፌ ምግብ ቤቶች አካባቢ ቀለም ጋር በተመሳሳይ ቀለም ሊመረቱ ይችላሉ።

1954

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%B4%E1%8A%94%E1%8C%8B%E1%88%8D

ሴኔጋል

ሴኔጋል ወይም የሴኔጋል ሪፐብሊክ በምዕራብ አፍሪካ የሚገኝ ሀገር ነው። ሴኔጋል ከምዕራብ በሴኔጋል ወንዝ፣ ከሰሜን በሞሪታንያ፣ ክምሥራቅ በማሊ እና ክደቡብ በጊኒና ጊኒ-ቢሳው ይዋሰናል። የጋምቢያ ግዛት እንዳለ በሴኔጋል ውስጥ ነው የሚገኘው። የሴኔጋል የቆዳ ስፋት 197,000 ካሬ ኪ.ሜ. የሚጠጋ ሲሆን የሕዝብ ብዛቱ ደግሞ ወደ 14 ሚሊዮን እንደሆነ ይገመታል። የሴኔጋል የአየር ሁኔታ የየምድር ወገብ ሲሆን ደረቅና ዝናባማ ወራት ተብሎ ወደ ሁለት ይከፈላል። የሴኔጋል ርዕሰ ከተማ ዳካር በሀገሩ የምዕራብ ጫፍ በካፕ-ቨርት ልሳነ ምድር ላይ ይገኛል። ከባህር ጠረፍ ወደ ፭፻ ኪ.ሜ. ገደማ በአትላንቲክ ውቅያኖስ ውስጥ የኬፕ ቨርድ ደሴቶች ይገኛሉ። በ፲፯ኛው ና ፲፰ኛው ክፍለ ዘመናት በቅኝ ገዢ መንግሥታት የተሠሩ የንግድ ተቋማት ከባህር ዳር ይገኛሉ። በአካባቢው ያሉ ግኝቶች ሴኔጋል ከጥንት ጀምሮ የሚኖርበት እንደነበረ ያሳያሉ። እስልምና የአካባቢው ዋና ሀይማኖት ሲሆን ወደ ሴኔጋል የተዋወቀውም በ11ኛው መቶ ክፍለ-ዘመን እንደሆነ ይታመናል። በ13ኛውና 14ኛው መቶ ክፍለ-ዘመን የማንዲንጎ ግዛት በአካባቢው ላይ ተጽኖ ያደርግ ነበር። በዚሁም ጊዜ ነው የጆሎፍ ግዛት የተመሠረተው። በ15ኛው ክፍለ-ዘመን ፖርቱጋል፣ ኔዘርላንድስ እና ኢንግላንድ በአካባቢው ለመነገድ ይወዳደሩ ነበር። በ1677 እ.ኤ.አ. ፈረንሣይ ጎሪ የሚባለውን ዋና የባሪያ ንግድ ደሴት ተቆጣጠረች። ከዛም በ1850ዎቹ እ.ኤ.አ. ፈረንሣይ ቁጥጥሩዋን ወደ መላው ሴኔጋል ማስፋፋት ጀመረች። በጃኑዋሪ 1958 እ.ኤ.አ.፣ ሴኔጋልና የፈረንሣይ ሱዳን ተቀላቅለው የማሊ ፌዴሬሽንን መሠረቱ። ይህም ፌዴሬሽን በአፕሪል 4፣ 1960 እ.ኤ.አ. ከፈረንሣይ ጋር በተፈረመው የሥልጣን ዝውውር ስምምነት አማካኝ በጁን 20፣ 1960 እ.ኤ.አ. ነጻነቱን አውጀ። በውስጣዊ የፖለቲካ ውዝግቦች ምክኒያት ፌዴሬሽኑ ክሁለት ወር በኋላ ተከፈለ። ሴኔጋልም ነጻነቱን በድጋሚ አውጀ። ሊዎፖልድ ሴንግሆርም የመጀመሪያው ፕሬዘዳንት ሆኖ በኦገስት 1961 እ.ኤ.አ. ተመረጠ። ፕሬዝዳንት ሊዎፖልድ ሴንግሆር ሀገሩን መምራት ከጀመረ በኋላ ከጠቅላይ ሚኒስትሩ ማማዱ ዲያ ጋር ባለው አለመስማማት ምክኒያት በጠቅላይ ሚኒስትሩ የተመራ መፈንቅለ-መንግሥት በዲሴምበር 1962 እ.ኤ.አ. ተካሄደ። ይህ መፈንቅለ-መንግሥት ያለ ደም ፍስሻ የከሸፈ ሲሆን ማማዱ ዲያም ታሰረ። ከዛም ሴኔጋል የፕሬዝዳነንቱን ሥልጣን የሚያጠነክር አዲስ ሕገ-መንግሥት አሳለፈች። በ1980 እ.ኤ.አ. ፕሬዝዳንት ሴንግሆር በራሱ ፍቃድ ከሥልጣኑ የወረደ ሲሆን በ1981 እ.ኤ.ኣ. በራሱ በሊዎፖልድ ሴንግሆር የተመረጠው አብዱ ዲዮፍ ፕሬዝዳንት ሆነ። በፌብሩዋሪ 1፣ 1982 እ.ኤ.አ.፣ ሴኔጋል ከጋምቢያ ጋር ተዋሕዳ የሴኔጋምቢያ ኮንፌዴሬሽንን መሠረተች። ከስምንት ዓመት በኋላ ግን በ1989 እ.ኤ.አ. ኮንፌዴሬሽኑ ፈረሰ። ከ1982 እ.ኤ.አ. ጀምሮ በደቡባዊ ሴኔጋል በካሳማንክ አካባቢ የሚገኙ አማጺዎች ከሴኔጋል መንግሥት ጋር በየጊዜው ተጋጭተዋል። ሴኔጋል ዓለም-አቀፍ ሰላም-አስከባሪ ሃይሎችን በመላክ ትታተወቃለች። አብዱ ዲዮፍ ከ1981 እስከ 2000 እ.ኤ.አ. ድረስ ፕሬዝዳንት ነበረ። በሥልጣን ጊዜው አብዱ የፖለቲካ ተሳትፎን አበረታትቷል፣ መንግሥቱ በኤኮኖሚው ላይ ያለውን ቁጥጥር አሳንሷል፣ እና ሴኔጋል ክውጭ በተለይም ከታዳጊ ሀገሮች ጋር ያላትን የዲፕሎማሲ ግንኙነቶችን አጠናክሯል። አብዱ ለአራት የሥራ-ጊዜዎች ፕሬዝዳንት ሆኖ አገልግሏል። በ2000 እ.ኤ.አ. በዓለም-አቀፍ ታዛቢዎች ነጻና ዲሞክራሲያዊ በተባለ ምርጫ የአብዱ ዲዮፍ ተቀናቃኝ አብዱላይ ዋዲ አሸንፎ ፕሬዝዳንት ሆኗል። ምጣኔ ሀብት ወደ ውጭ አገር የሚላኩ ሸቀጦች በተለይ አሣ፣ ጥጥ፣ ጨርቅ፣ ባምባራ ለውዝ ()፣ ካልሲየም ፎስፌት ናቸው። ሴኔጋል ፕሬዝዳንታዊ ሪፐብሊክ ናት። ከ2001 እ.ኤ.አ. ጀምሮ ፕሬዝዳንቷ በየአምስት ዓመት የሚመረጥ ሲሆን ከዛ በፊት ደግሞ በየሰባት ዓመት ነበር። ያሁኑ ፕሬዝዳንት አብዱላዬ ዋዴ ሲሆኑ በማርች 2007 እ.ኤ.አ. እንደገና ተመርጠዋል። ሴኔጋል ከ፹ በላይ የፖለቲካ ፓርቲዎች አሏት። ፓርላማዋ ሁለት ምክር ቤቶች አሉት። አንዱ ፻፳ መቀመጫዎች ያሉት የብሔራዊ ስብሰባ (እንግሊዝኛ፦ ) ሲሆን ሌላኛው ደግሞ ፻ መቀመጫዎች ያሉት ሴኔት ነው። ሴኔጋል ራሱን የቻለ ህግ ተርጓሚ አካል አላት። ዳኛዎቹ የሚሾሙት በፕሬዝዳንቱ ነው። በአሁኑ ጊዜ ሴኔጋል የዴሞክራሲ ሂደት ስኬታማ ነው ከሚባሉት የቀድሞ ቅኝ ተገዢ ሀገራት መካከል የምትጠቀስ ናት። የአካባቢ አስተዳዳሪዎች በፕሬዝዳንቱ ነው የሚሾሙት። ማራባውት የሚባሉ የእስልምና ሃይማኖት መሪዎችም በሴኔጋል ጠንካራ የፖለቲካ ተፅእኖ አላቸው፡ የአመራር ክፍሎች ሴኔጋል ወደ 14 ክልሎች ትከፈላለች። የክልሎችና የክልሎች ዋና ከተማዎች ስም ተመሳሳይ ነው። ትላልቅ ከተማዎች ከ፪ ሚሊዮን ነዋሪዎች ያሉበት የሴኔጋል ዋና ከተማ ዳካር የሀገሩ ትልቁ ከተማ ነው። ሁለተኛው ፭፻ ሺህ ሰዎች የሚኖሩበት ቱባ ከተማ ነው። ሴኔጋል ከ12.5 ሚልዮን በላይ የሚሆን ሕዝብ አላት። ከዚህ ውስጥም ወደ ፵፪ ከመቶ በገጠር ነው የሚኖረው። የአሜሪካ የስደተኖች ኮሚቴ ባቀረበው የ2008 እ.ኤ.አ. የዓለም ስደተኞች አጠቃላይ ቅኝት መሠረት ሴኔጋል በ2007 እ.ኤ.አ. ወደ 23,800 የሚገመቱ ስደተኞች ይኖሩባታል። ከዚህ አብዛኛዎቹ የመጡት ከሞሪታኒያ ነው። ስደተኞቹ በንድዮም፣ ዶዴል እና በሴኔጋል ወንዝ አቅራቢያ በሚገኙ ሠፈሮች ይኖራሉ። የአገር ይፋዊ ብሔራዊ ቋንቋ ፈረንሳይኛ ሲሆን ከብዙ ኗሪ ቋንቋዎች 11ዱ በተለይም ዎሎፍኛ አገራዊ ዕውቅና አላቸው። ሌሎቹ ባላንታኛ፣ ማንዲንክኛ፣ ፑላርኛ (ፉላኒኛ)፣ ሰረርኛ፣ ሶኒንክኛ፣ ኖንኛ፣ ማንካኛኛ፣ ማንጃክኛ፣ ጆላኛ እና ሀሣኒያ አረብኛ ናቸው። ፖርቱጊዝኛም በትምህርት ቤት ይማራል፣ የካቦ ቨርዴ እና የጊኔ-ቢሳው ኅብረተሠቦችም ፖርቱጊዝኛ ክሬዮል ይናገራሉ። ከሴኔጋል ሕዝብ 94% የእስልምና አማኞች፣ 5% ክርስትና (ባብዛኛው ካቶሊክ)፣ 1% የኗሪ አርመኔነት ተከታዮች ናቸው። የመንግሥት ሃይማኖት የለውም። በሴኔጋል ልማዳዊ ባሕል ግሪዮት የተባሉ ሽማግሎች ታሪኮቻቸውን በአፍ ቃል ይደግማሉ። ሴኔጋል ለሙዚቃዊ ስልቶቹ ይታወቃል፤ በተለይ የሚወድደው ዘመናዊው ስልት ምባላክስ ተብሏል። በሴኔጋል አበሳሰል በተለይ አሣ፣ ዶሮ፣ በግ፣ አተር፣ ዕንቁላል፣ በሬ ይጠቀማሉ፤ እስላም አገር እንደ ሆነው መጠን ግን አሳማ አይበላም። ኩስኩስ፣ ሩዝ፣ ስኳር ድንች፣ ምስር፣ ጥቁር-ዐይን አተር ደግሞ በሴኔጋል አበሳሰል በሰፊ ይገኛሉ። በእስፖርት በኩል፣ ከሁሉ የሚወደደው ባህላዊው የሴኔጋል ትግል ግጥሚያ ሲሆን፣ እግር ኳስና ቅርጫት ኳስ ደግሞ እጅግ ይወደዳሉ። ምዕራብ አፍሪቃ

52659

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%A0%E1%8B%B4%E1%88%8B%20%E1%8A%93%E1%89%AB%E1%88%AE%20%E1%89%A4%E1%88%8E

አዴላ ናቫሮ ቤሎ

አዴላ ናቫሮ ቤሎ 1968 ተወለደ ቲጁአና, ባጃ ካሊፎርኒያ የሜክሲኮ ዜግነት ሞያ ጋዜጠኛ የ ዓለም አቀፍ የፕሬስ ነፃነት ሽልማት ድፍረት በጋዜጠኝነት ሽልማት አዴላ ናቫሮ ቤሎ (እ.ኤ.አ. በ 1968 በቲጁአና ፣ ባጃ ካሊፎርኒያ ፣ ሜክሲኮ ተወለደ) የሜክሲኮ ጋዜጠኛ እና የቲጁዋና ሳምንታዊ መጽሔት ዜታ ዋና ዳይሬክተር ነው። በ1980 የተመሰረተው በሜክሲኮ የድንበር ከተሞች ስለተደራጁ ወንጀሎች፣ የአደንዛዥ ዕፅ ዝውውር እና ሙስና በተደጋጋሚ ከሚዘግቡ ጥቂት ህትመቶች አንዱ ነው። ለዜታ የሚሰሩ ብዙ አርታኢዎች እና ዘጋቢዎች ተገድለዋል, ሄክተር ፌሊክስ ሚራንዳ, የዜታ መስራች እና ተባባሪ አርታኢ ፍራንሲስኮ ኦርቲዝ ፍራንኮን ጨምሮ. የመጀመሪያ ህይወት የናቫሮ የመጻፍ ፍላጎት ከልጅነቷ ጀምሮ ነበር፣ በመጽሐፍ በተሞላ ቤት ውስጥ አሳለፈች። ምንጣፍ ሻጭ አባቷ በቀን ቢያንስ አራት ጋዜጦችን ያነብ ነበር። በኮሌጅ ውስጥ በኮሙኒኬሽን ተምራለች። እዚያ በነበረችበት ጊዜ፣ ኢየሱስ ብላንኮርነላስ ፣ ታዋቂው የቲጁአና የምርመራ ጋዜጠኛ፣ ወደ ንግግር መጣ፣ እና ናቫሮ ለዜታ መጽሔት ፖለቲካን የሚሸፍን ሥራ እንዲሰጠው ጠየቀው። ናቫሮ በ1990 ተቀጠረች፣ እና ብላንኮርንላስ አማካሪዋ ሆነች። የጋዜጠኝነት ሙያ የዜታ ዳይሬክተርነትን ከመውሰዱ በፊት ናቫሮ ለመጽሔቱ ዘጋቢ ሆኖ ሰርቷል, በ 1994 የቺያፓስን ግጭት ይሸፍናል. እሷም "") ለተሰኘው መጽሔት አንድ አምድ አበርክታለች. የመጀመሪያ ዘገባዋ ያተኮረው በሜክሲኮ የረዥም ጊዜ ገዥው ተቋማዊ አብዮታዊ ፓርቲ () ላይ ቢሆንም፣ አባላቶቹ ቢሮ ከያዙ በኋላ በብሔራዊ የድርጊት ፓርቲ () ውስጥ ስላለው ሙስና ሪፖርት ማድረግ ጀምራለች። እ.ኤ.አ. በ 1994 ናቫሮ በወረቀቱ አምስት ሰው የአርትዖት ሰራተኛ ውስጥ የመጀመሪያዋ ሴት ሆነች ። ብላንኮርኔላስ በ2006 በካንሰር ህይወቱ አለፈ፣የመጽሔቱን ቁጥጥር ለናቫሮ እና ለልጁ ሴሳር ሬኔ ብላንኮ ቪላሎን ትቶ ነበር። በበርካታ አዘጋጆቹ ሞት የተዳከመው ብላንኮርንላስ የዜታ ለውጥን የማበረታታት ችሎታውን መጠራጠር ጀመረ እና መጽሔቱን በሞት ለመዝጋት አስቦ ነበር፣ ነገር ግን ናቫሮ እና ብላንኮ መጽሔቱ እንዲቀጥል እንዲፈቅድ ገፋፉት። የመጽሔቱ አዲስ ዳይሬክተር እንደመሆኑ ናቫሮ "ጋዜጠኛ እራሱን ሳንሱር ባደረገ ቁጥር መላው ህብረተሰብ ይሸነፋል" በማለት የብላንኮርንላስን የተደራጁ ወንጀሎች ከፍተኛ ስጋት የመዝገቡን ባህል ቀጠለ። ጠባቂዎቹ የዜታ አምደኛ እና ተባባሪ መስራች ሄክተር ፌሊክስ ሚራንዳ የገደሉትን የቀድሞ የቲጁአና ከንቲባ ጆርጅ ሃንክ ሮን ምርመራን ተቆጣጠረች። እ.ኤ.አ. በ 2011 ሃንክ በህገ-ወጥ የጦር መሣሪያ ክስ መታሰሩን ተከትሎ መጽሔቱ በቤቱ ውስጥ የተገኙትን 88 ሽጉጦች ዝርዝር እና ተከታታይ ቁጥሮች አሳትሟል ። ጉዳዩ ተሸጧል፣ እና የገጽ እይታዎች ብዛት የመጽሔቱ ድረ-ገጽ እንዲበላሽ አድርጎታል። ሃንክ በማስረጃ እጦት ቢፈታም ናቫሮ በፊሊክስ ግድያ ውስጥ ተሳትፏል ተብሎ እንዲታሰር ግፊት ማድረጉን ቀጠለ። ዘታ በ 2009 እና 2010 ለሜክሲኮ ጦር በጣም አዛኝ በመሆን እና የተጠረጠረውን የሰብአዊ መብት ረገጣ ለመሸፈን ባለመቻሉ ተወቅሷል; መጽሔቱ የጦር ጄኔራሎችን በየአመቱ "የአመቱ ምርጥ ሰው" ብሎ ሰይሟል። በጃንዋሪ 2010 የዩኤስ ህግ አስከባሪዎች ከቲጁአና ካርቴል የሞት ዛቻ ለናቫሮ አሳውቀዋል፣ ይህም የሜክሲኮ መንግስት ሰባት ወታደሮቿን ጠባቂ አድርጎ እንዲመድብ አድርጓል። ከአንድ ወር በኋላ፣ በዜታ ቢሮዎች ላይ የእጅ ቦምብ ጥቃት ሲያደርሱ የነበሩ አስር ሰዎች ታሰሩ። ሽልማቶች እና እውቅና እ.ኤ.አ. በ 2007 ናቫሮ ጋዜጠኞችን ለመከላከል ከኮሚቴው ዓለም አቀፍ የፕሬስ ነፃነት ሽልማት አሸንፏል . ሽልማቱ የሚሰጠው ጥቃት፣ ዛቻ ወይም እስራት ሲደርስ የፕሬስ ነፃነትን በመጠበቅ ድፍረት ያሳዩ ጋዜጠኞች ነው። ሲፒጄ ስለ ናቫሮ ቤሎ እና ዜታ አጭር ቪዲዮ አዘጋጅቷል። የ2011 አለም አቀፍ የሴቶች ሚዲያ ፋውንዴሽን ድፍረት በጋዜጠኝነት ሽልማት ተሸላሚ ነች። እ.ኤ.አ. በ1999 ናቫሮ “ፍልሰት” በሚል መሪ ቃል በስድስት ከተማ የአሜሪካ ጉብኝት እንዲያደርግ በዩኤስ የውጭ ጉዳይ ሚኒስቴር ትዕዛዝ ተሰጠው። እሷም በስፔን ሀገር የተሰጠውን የ 2008 ሽልማት ኦርቴጋ ተሸልሟል ። በኤዲቶሪያል ፐርፊል, አርጀንቲና የተሰጠው የ 2009 ዓለም አቀፍ የፕሬስ ነፃነት ሽልማት; እና በ2009. እ.ኤ.አ. በ2010፣ የሚዙሪ የጋዜጠኝነት ትምህርት ቤት ለሚዙሪ የክብር ሜዳሊያ ለጋዜጠኝነት ልዩ አገልግሎት ሰጥቷታል። እ.ኤ.አ. በ 2012 በውጭ ፖሊሲ መጽሔት የ ሆና ተሰየመች። በሚቀጥለው ዓመት በፎርብስ መጽሔት "በሜክሲኮ ውስጥ 50 በጣም ኃይለኛ ሴቶች" ውስጥ ተዘርዝራለች. ናቫሮ እና ዜታ በ በርናርዶ ሩይዝ ዘጋቢ ፊልም ውስጥ ተዘርዝረዋል ። በታዋቂው ባህል ውስጥ የአንድሪያ ኑኔዝ ባህሪ፣ በናርኮስ፡ ሜክሲኮ ሲዝን ሶስት በሉዊሳ ሩቢኖ የተጫወተው፣ በናቫሮ ላይ የተመሰረተ ነው። "አዴላ ናቫሮ ቤሎ". (በጣሊያንኛ)። 2009. ኦክቶበር 4 2015 ከዋናው የተመዘገበ. ነሐሴ 26 ቀን 2012 ተገኝቷል። "ሲፒጄ አምስት ጋዜጠኞችን ሊያከብር" የጋዜጠኞች ጥበቃ ኮሚቴ. 2007. ከዋናው የተመዘገበ በሴፕቴምበር 3 ቀን 2012. ነሐሴ 26 ቀን 2012 ተገኝቷል። ፒተር ሮው (ነሐሴ 26 ቀን 2012)። "የሜክሲኮ ጋዜጠኛ በመስቀል ላይ" ዩ-ቲ ሳን ዲዬጎ በታህሳስ 23 ቀን 2015 ከዋናው የተመዘገበ። ነሐሴ 26 ቀን 2012 የተገኘ። አን-ማሪ ኦኮኖር (ጥቅምት 26 ቀን 2011)። "በአታላይ ቲጁአና፣ አዴላ ናቫሮ ቤሎ የሚያሰጋቸው አደጋዎች ሕይወት ወይም ሞት ናቸው።" ዋሽንግተን ፖስት የካቲት 10 ቀን 2012 ተመልሷል። ቢል ማንሰን (መስከረም 23 ቀን 1999)። "አዴላ አሜሪካ" የሳን ዲዬጎ አንባቢ። ኤፕሪል 10 ቀን 2012 ተመልሷል። አድሪያን ፍሎሪዶ (መጋቢት 16 ቀን 2012) "የሪፖርተሮ ፊልም በሜክሲኮ ውስጥ ለጋዜጠኞች አደገኛነትን ያሳያል" ፍሮንቴራስ። በሴፕቴምበር 17 ቀን 2012 ከመጀመሪያው የተመዘገበ። ነሐሴ 26 ቀን 2012 የተገኘ። ሄክተር ቶባር (ህዳር 24 ቀን 2006)። "ኢየሱስ ብላንኮርንላስ፣ 70፤ ደራሲ የአደንዛዥ እፅ ጋሪዎችን ድርጊት አጋልጧል።" ሎስ አንጀለስ ታይምስ. ነሐሴ 25 ቀን 2012 ተመልሷል። "የአለም አቀፍ የሴቶች ሚዲያ ፋውንዴሽን ድፍረት በጋዜጠኝነት ሽልማቶች" 2011. ከዋናው የተመዘገበ ጁላይ 20 ቀን 2012. ነሐሴ 26 ቀን 2012 ተገኝቷል። "ቲጁአና ጋዜጣ በአደገኛ ዕፅ አዘዋዋሪዎች አልተወደደም" ዜና 4 ማርች 2012. ኦገስት 27 ቀን 2012 ተገኝቷል። "የጥቅም ቪዲዮዎች - አዴላ ናቫሮ ቤሎ". የጋዜጠኞች ጥበቃ ኮሚቴ. ኤፕሪል 10 ቀን 2012 ተመልሷል። "አዴላ ናቫሮ ቤሎ". የዓለም የፍትህ መድረክ. በጁን 21 ቀን 2013 ከመጀመሪያው የተመዘገበ። በኤፕሪል 10 ቀን 2012 የተገኘ። "የ ምርጥ 100 ዓለም አቀፍ አስተሳሰቦች". የውጭ ፖሊሲ. ህዳር 28 ቀን 2012 ከዋናው የተመዘገበው በኖቬምበር 30 ቀን 2012 ነው። ህዳር 28 ቀን 2012 የተገኘ። "አዴላ ናቫሮ , በሜክሲኮ ውስጥ ካሉ 50 በጣም ኃይለኛ ሴቶች መካከል". ዘታ(በስፓኒሽ)። 25 ሴፕቴምበር 2013. ኦክቶበር 10 2013 ከዋናው የተመዘገበ። ኦክቶበር 10 ቀን 2013 የተገኘ። "ሪፖርተሮ". ፒ.ቢ.ኤስ. 2012. በጥር 17 ቀን 2013 ከመጀመሪያው የተመዘገበ። ነሐሴ 25 ቀን 2012 የተገኘ።አዴላ ናቫሮ ቤሎ አዴላ ናቫሮ ቤሎ ውጫዊ አገናኞች ኦፊሴላዊ ድር ጣቢያ አዴላ ናቫሮ ቤሎ በትዊተር ላይ አዴላ ናቫሮ ቤሎ በፌስቡክ አዴላ ናቫሮ ቤሎ ፣ ጋዜጠኞችን ለመከላከል በኮሚቴ ሪፖርተሮ ፣ በዜታ ታሪክ ላይ የ ዘጋቢ ፊልም ምድቦች:የሲፒጄ አለም አቀፍ የፕሬስ ነፃነት ሽልማት አሸናፊዎች የሜክሲኮ ሴት ጋዜጠኞች የሜክሲኮ ዝርያ ያላቸው ጣሊያናዊ 1968 ልደት ከባጃ ካሊፎርኒያ የመጡ ፀሐፊዎች ከቲጁአና የመጡ ሰዎች:

52393

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%89%B4%E1%88%B5%E1%88%8B

ቴስላ

ቴስላ፣ ኢንክ. (በእንግሊዝኛ: .) የኤሌክትሪክ መኪናዎችን ነድፎ ያመርታል፣የባትሪ ሃይል ማከማቻ ከቤት እስከ ፍርግርግ ሚዛን፣የፀሃይ ፓነሎች እና የፀሐይ ጣራ ጣራዎች እና ተዛማጅ ምርቶች እና አገልግሎቶች። ቴስላ ከአለም ዋጋ ካላቸው ኩባንያዎች አንዱ ሲሆን ወደ 1 ትሪሊዮን ዶላር የሚጠጋ የገበያ ካፒታላይዜሽን በማስመዝገብ የአለም እጅግ ዋጋ ያለው አውቶሞቢሪ ነው። ኩባንያው በ2020 የባትሪ ኤሌክትሪክ ተሽከርካሪዎችን እና ተሰኪ ኤሌክትሪክ ተሽከርካሪዎችን 23 በመቶውን የባትሪ-ኤሌክትሪክ ገበያ እና 16 በመቶውን የፕላግ ገበያ (የተሰኪ ዲቃላዎችን ጨምሮ) በመግዛት በዓለም አቀፍ ደረጃ ከፍተኛውን የሽያጭ መጠን ነበረው። በቴስላ ኢነርጂ ቅርንጫፍ በኩል ኩባንያው በዩናይትድ ስቴትስ ውስጥ የፎቶቮልታይክ ስርዓቶችን ያዘጋጃል እና ዋና ጫኝ ነው። ቴስላ ኢነርጂ በ2021 3.99 ጊጋዋት-ሰአት (ጂደብሊውሰ) የተጫነ የባትሪ ሃይል ማከማቻ ስርዓቶችን ከአለም አቀፍ ትልቁ አቅራቢዎች አንዱ ነው። በጁላይ 2003 በማርቲን ኤበርሃርድ እና ማርክ ታርፔኒንግ እንደ ቴስላ ሞተርስ የተመሰረተው የኩባንያው ስም ለፈጣሪ እና ኤሌክትሪክ መሐንዲስ ኒኮላ ቴስላ ክብር ነው። በየካቲት 2004 በ6.5 ሚሊዮን ዶላር ኢንቨስትመንት የ መስራች ኢሎን ማስክ የኩባንያው ትልቁ ባለድርሻ ሆነ የድርጅቱ ሊቀመንበር። ከ 2008 ጀምሮ ዋና ሥራ አስፈፃሚ ሆነው አገልግለዋል ። እንደ ማስክ ፣ ቴስላ ዓላማ በኤሌክትሪክ ተሽከርካሪዎች እና በፀሐይ ኃይል ወደ ዘላቂ ትራንስፖርት እና ኢነርጂ የሚደረገውን ጉዞ ለማፋጠን ለመርዳት ነው ። ቴስላ የመጀመሪያውን የመኪና ሞዴሉን ሮድስተር ስፖርት መኪናን በ2009 ማምረት ጀመረ።ይህም በ2012 ሞዴል ኤስ ሰዳን፣ ሞዴል በ2015፣ በ2017 ሞዴል 3 ሴዳን እና ሞዴል ክሮስቨር በ2020 ተከትሏል። ሞዴል 3 በአለም አቀፍ ደረጃ በሁሉም ጊዜ የተሸጠው ኤሌክትሪክ ተሰኪ ነው፣ እና በሰኔ 2021 በአለም አቀፍ ደረጃ 1 ሚሊየን አሃዶችን በመሸጥ የመጀመሪያው የኤሌክትሪክ መኪና ሆኗል። የ ዓለም አቀፍ ሽያጮች በ2021 936,222 መኪኖች ነበሩ፣ ካለፈው ዓመት ጋር ሲነፃፀር የ87 በመቶ ጭማሪ አሳይቷል፣ እና ድምር ሽያጩ በ2.3 ሚሊዮን መኪኖች በ2021 መጨረሻ ላይ ደርሷል። ታሪክ. በዋና ሥራ አስፈፃሚው ኢሎን ሙክ መግለጫዎች እና ድርጊቶች እና በፈጠራ አካውንቲንግ ክሶች ፣ የጭካኔ አጸፋ ምላሽ ፣ የሰራተኛ መብት ጥሰት እና ያልተፈቱ እና አደገኛ ቴክኒካዊ ችግሮች በምርታቸው ላይ የተከሰቱ በርካታ ክሶች እና ውዝግቦች ርዕሰ ጉዳይ ሆኗል ። በሴፕቴምበር 2021 የብሔራዊ የሀይዌይ ትራፊክ ደህንነት አስተዳደር () ቴስላ ሁሉንም የተሸጡ የአሜሪካ መኪኖች አውቶፓይሎትን የሚመለከት መረጃ እንዲያቀርብ አዘዘው። መስራች ኩባንያው እንደ . በጁላይ 1, 2003 በማርቲን ኤበርሃርድ እና ማርክ ታርፔኒንግ ተካቷል. ኤበርሃርድ እና ታርፔኒንግ እንደቅደም ተከተላቸው ዋና ስራ አስፈፃሚ እና ሲኤፍኦ ሆነው አገልግለዋል። ኤበርሃርድ በዋና ቴክኖሎጂዎቹ “ባትሪ፣ ኮምፒውተር ሶፍትዌሮች እና የባለቤትነት ሞተር” ያላቸውን “የመኪና አምራች እንዲሁም የቴክኖሎጂ ኩባንያ” መገንባት እንደሚፈልግ ተናግሯል። ኢያን ራይት ከጥቂት ወራት በኋላ የተቀላቀለው የቴስላ ሶስተኛ ሰራተኛ ነበር። እ.ኤ.አ. በየካቲት 2004 ኩባንያው 7.5 ሚሊዮን ዶላር በተከታታይ ፈንድ ሰብስቧል ፣ ከኤሎን ማስክ 6.5 ሚሊዮን ዶላር ጨምሮ ፣ ከሁለት ዓመት በፊት በ ላይ ካለው ፍላጎት ሽያጭ 100 ሚሊዮን ዶላር አግኝቷል። ማስክ የዳይሬክተሮች ቦርድ ሰብሳቢ እና የቴስላ ትልቁ ባለድርሻ ሆነ። ጄ ቢ ስትራቤል በሜይ 2004 ዋና ቴክኒክ ኦፊሰር በመሆን ቴስላን ተቀላቀለ። በሴፕቴምበር 2009 በኤበርሃርድ እና ቴስላ የተስማሙበት የፍርድ ሂደት አምስቱም - ኢበርሃርድ ፣ ታርፔኒንግ ፣ ራይት ፣ ማስክ እና ስትራውቤል - እራሳቸውን ተባባሪ መስራቾች እንዲጠሩ ያስችላቸዋል። የመኪና ምርቶች ቴስላ ሞዴል ሶስት ሞዴል 3 ባለ አራት በር ፈጣን ተሽከርካሪ ነው። ሞዴሉን 3 በማርች 31 ቀን 2016 አቅርቧል። ሊሆኑ የሚችሉ ደንበኞች በዚያ ቀን ቀደም ብሎ ቦታዎችን በሚመለስ ገንዘብ ማስያዝ ጀመሩ። ይፋ ከሆነ ከአንድ ሳምንት በኋላ ቴስላ ከ325,000 በላይ የተያዙ ቦታዎችን ዘግቧል። ብሉምበርግ ኒውስ በቦታ ማስያዣዎች ብዛት የተነሳ "የሞዴል 3 ይፋ መውጣት በ100 አመት የጅምላ ገበያ አውቶሞቢል ልዩ ነበር" ብሏል። የተገደበ የተሸከርካሪ ምርት በጁላይ 2017 ተጀመረ። ከማርች 2020 ጀምሮ፣ ሞዴል 3 በታሪክ የዓለማችን ምርጡ ሽያጭ የኤሌክትሪክ መኪና ነው፣ እና ድምር አለምአቀፍ ሽያጮች በሰኔ 2021 1 ሚሊዮን ምእራፎችን አልፈዋል። ሞዴል 3 ለአራት ተከታታይ አመታት በዓለም ምርጥ ሽያጭ ተሰኪ ኤሌክትሪክ መኪና ደረጃ አግኝቷል። ከ 2018 እስከ 2021 ፣ እና ከ 2018 ጀምሮ በዩናይትድ ስቴትስ ውስጥ ምርጥ ሽያጭ ተሰኪ ኤሌክትሪክ መኪና። ሞዴል 3 በኖርዌይ እና በኔዘርላንድስ ሪከርዶችን አስመዝግቧል ፣ በ 2019 በእነዚያ አገሮች ውስጥ ምርጥ የተሸጠው የተሳፋሪ መኪና ሞዴል። የቴስላ ሞዴል ዋይ ሞዴል ዋይ የታመቀ ተሻጋሪ መገልገያ ተሽከርካሪ ነው። ሞዴል ዋይ ከ ሞዴል 3 ጋር ብዙ አካላትን በሚጋራ መድረክ ላይ ተሠርቷል ። መኪናው እስከ ሶስት ረድፍ መቀመጫዎች (እስከ 7 ሰዎች) ፣ 68 ኪዩቢክ ጫማ የጭነት ቦታ (ከሁለተኛው እና ሶስተኛ ረድፎች ጋር) የታጠፈ)፣ እና እስከ 326 ማይል (525 ኪሜ) የሚደርስ የ ክልል አለው። ሞዴል በማርች 14፣ 2019 ይፋ ሆነ። ለሞዴል ዋይ ማድረስ የተጀመረው እ.ኤ.አ. ማርች 13፣ 2020 ነው። የቴስላ ሞዴል ዋይ በፍሪሞንት ፣ ካሊፎርኒያ በሚገኘው ቴስላ ፋብሪካ እንዲሁም በቻይና በጊጋ ሻንጋይ እየተመረተ ነው። ፋብሪካው ከተከፈተ በኋላ የሞዴል ዋይ እትም በጊጋ በርሊን ይመረታል ተብሎ ይጠበቃል። የ ቴስላ ሞዴል አክስ መካከለኛ መጠን ያለው ተሻጋሪ የስፖርት መገልገያ መኪና ነው። በ5-፣ 6- እና 7-ተሳፋሪዎች አወቃቀሮች ቀርቧል። ሞዴል የተሰራው ከሞዴል ኤስ ባለ ሙሉ መጠን ሴዳን መድረክ ነው። የኋለኛው ተሳፋሪ በሮች በአቀባዊ የተከፈቱት ግልጽ በሆነ የ"ፋልኮን ክንፍ" ንድፍ ነው። ማቅረቡ የተጀመረው በሴፕቴምበር 2015 ነው። እ.ኤ.አ. በ2016፣ አንድ አመት ሙሉ በገበያ ላይ ከዋለ በኋላ፣ ሞዴል በአለም ከፍተኛ ሽያጭ ካላቸው ተሰኪ መኪኖች ሰባተኛ ደረጃ ላይ ተቀምጧል። እስከ ሴፕቴምበር 2018 ድረስ የሚሸጡት 57,327 ክፍሎች ያሉት ዩናይትድ ስቴትስ ዋና ገበያዋ ነች።

52626

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%AA%E1%88%BA%20%E1%88%B1%E1%8A%93%E1%8A%AD

ሪሺ ሱናክ

ሪሺ ሱናክ (/ /፤ ግንቦት 12 ቀን 1980 ተወለደ) ከ2020 እስከ 2022 የውጪ ቻንስለር ሆኖ ያገለገለ ብሪቲሽ ፖለቲከኛ ነው፣ ከዚህ ቀደም ከ2019 እስከ 2020 የግምጃ ቤት ዋና ፀሀፊ ሆኖ አገልግሏል። የኮንሰርቫቲቭ ፓርቲ አባል። ከ2015 ጀምሮ ለሪችመንድ (ዮርክ) የፓርላማ አባል () ነው። በደቡብ ምስራቅ አፍሪካ በህንድ ዲያስፖራ ውስጥ ካደጉት ከፑንጃቢ ሂንዱ ወላጆች በሳውዝሃምፕተን የተወለደ ሱናክ በዊንቸስተር ኮሌጅ ተምሯል። በመቀጠል በሊንከን ኮሌጅ ኦክስፎርድ ፍልስፍናን፣ ፖለቲካን እና ኢኮኖሚክስን () አነበበ እና በኋላም በካሊፎርኒያ ከሚገኘው ስታንፎርድ ዩኒቨርሲቲ የ ምሁር ሆነ። በስታንፎርድ ሲማር የወደፊት ሚስቱን አክሻታ ሙርቲን አገኘው፣ ኢንፎሲስን የመሰረተው የሕንድ ቢሊየነር ነጋዴ የ ሴት ልጅ። ሱናክ እና ሙርቲ በብሪታንያ 222ኛ ባለጸጎች ሲሆኑ እ.ኤ.አ. በ2022 በድምሩ 730 ሚሊዮን ፓውንድ ሀብታቸው። ከተመረቀ በኋላ ለጎልድማን ሳችስ እና በኋላም በሄጅ ፈንድ ኩባንያዎች የህፃናት ኢንቨስትመንት ፈንድ አስተዳደር እና ጭብጥ አጋሮች ውስጥ አጋር ሆኖ ሰርቷል። ሱናክ በ 2015 አጠቃላይ ምርጫ በሰሜን ዮርክሻየር ለሪችመንድ (ዮርክ) የሕዝብ ተወካዮች ምክር ቤት ተመረጠ። በቴሬዛ ሜይ ሁለተኛ መንግስት ለአካባቢ አስተዳደር የፓርላማ ምክትል ፀሀፊ በመሆን አገልግለዋል። ለሜይ ብሬክሲት የመውጣት ስምምነት ሶስት ጊዜ ድምጽ ሰጥቷል። ሜይ ከስልጣን ከወጣች በኋላ ሱናክ የኮንሰርቫቲቭ መሪ ለመሆን የቦሪስ ጆንሰን ዘመቻ ደጋፊ ነበር። ጆንሰን ጠቅላይ ሚኒስትር ሆነው ከተሾሙ በኋላ ሱናክን የግምጃ ቤት ዋና ጸሐፊ አድርጎ ሾመው። ሱናክ በፌብሩዋሪ 2020 ከለቀቁ በኋላ ሳጂድ ጃቪድን የ ቻንስለር አድርገው ተክተዋል። እንደ ቻንስለር ሱናክ ለኮቪድ-19 ወረርሽኝ በሰጠው የፋይናንስ ምላሽ እና በኢኮኖሚው ተፅእኖ፣ የኮሮና ቫይረስ የስራ ማቆያ እና ለእርዳታ መብላትን ጨምሮ። በፓርቲጌት ቅሌት መካከል፣ በብሪታንያ ታሪክ ውስጥ የመጀመርያው የውጭ ጉዳይ ሚኒስተር ቻንስለር በመሆን ቢሮ ውስጥ በነበሩበት ወቅት ህጉን በመጣስ ማዕቀብ የተጣለባቸው በመቆለፊያ ጊዜ የኮቪድ-19 ደንቦችን በመጣስ የቅጣት ማስታወቂያ ከተሰጣቸው በኋላ ነው። በመልቀቂያ ደብዳቤው ላይ በእራሱ እና በጆንሰን መካከል ያለውን የኢኮኖሚ ፖሊሲ ልዩነት በመጥቀስ በጁላይ 5 2022 ቻንስለርነቱን ለቋል። በጁላይ 8 2022፣ በኮንሰርቫቲቭ ፓርቲ አመራር ምርጫ ጆንሰንን ለመተካት እጩነቱን አስታውቋል። እ.ኤ.አ. ጁላይ 20፣ በኮንሰርቫቲቭ የፓርላማ አባላት መካከል በመጀመሪያ ድምጽ ሰጥቷል፣ እና አሁን በሊዝ ትረስ ላይ የፓርቲ አባላት በፖስታ ድምጽ በመወዳደር ላይ ነው፣ ውጤቱም በሴፕቴምበር 5 2022 ይገለጻል። የመጀመሪያ ህይወት እና ትምህርት ሱናክ በ12 ሜይ 1980 በሳውዝሃምፕተን ተወለደ የፑንጃቢ ዝርያ ካላቸው የሂንዱ ወላጆች ያሽቪር እና ኡሻ ሱናክ። ከሦስት ወንድሞችና እህቶች መካከል ትልቁ ነው። አባቱ ያሽቪር ተወልዶ ያደገው በኬንያ ቅኝ ግዛት እና ጥበቃ (በአሁኑ ኬንያ) ሲሆን እናቱ ኡሻ በታንጋኒካ (በኋላ የታንዛኒያ አካል የሆነችው) ተወለደች። አያቶቹ የተወለዱት በፑንጃብ ግዛት፣ ብሪቲሽ ህንድ ሲሆን ከምስራቅ አፍሪካ ከልጆቻቸው ጋር በ1960ዎቹ ወደ እንግሊዝ ተሰደዱ። ያሽቪር አጠቃላይ ሐኪም ነበር፣ እና ኡሻ በአካባቢው የሚገኝ ፋርማሲስት የሚመራ ፋርማሲስት ነበር። ሱናክ በስትሮድ ትምህርት ቤት፣ በሮምሴ፣ ሃምፕሻየር፣ እና ዊንቸስተር ኮሌጅ፣ የወንዶች ገለልተኛ አዳሪ ትምህርት ቤት፣ ዋና ልጅ እና የት/ቤቱ ወረቀት አርታኢ በሆነበት የመሰናዶ ትምህርት ቤት ገብቷል። በበጋው የዕረፍት ጊዜ በሳውዝአምፕተን ውስጥ የካሪ ቤት አገልጋይ ነበር። በሊንከን ኮሌጅ ኦክስፎርድ ፍልስፍና፣ ፖለቲካ እና ኢኮኖሚክስ () አንብቦ በ2001 በአንደኛ ደረጃ ተመርቋል። ገና ዩኒቨርሲቲ እያለ፣ በኮንሰርቫቲቭ ዘመቻ ዋና መሥሪያ ቤት ተለማምዶ ሠራ። እ.ኤ.አ. በ2001 ከወላጆቹ ጋር ለቢቢሲ ዘጋቢ ፊልም ሚድል ክፍልስ፡ ራይስ ኤንድ ስፕራውል ተጠይቀው ነበር፡ በዚህ ወቅትም እንዲህ ሲል ተናግሯል፡- “እኔ መኳንንት የሆኑ ጓደኞች አሉኝ፣ የከፍተኛ ክፍል ጓደኞች አሉኝ፣ የስራ መደብ የሆኑ ጓደኞች አሉኝ ደህና ፣ የሥራ ክፍል አይደለም ። እ.ኤ.አ. በ 2006 የፉልብራይት ምሁር ከነበረበት ከስታንፎርድ ዩኒቨርሲቲ ተቀበለ። የንግድ ሥራ ሱናክ ከ2001 እስከ 2004 ባለው ጊዜ ውስጥ ለኢንቨስትመንት ባንክ ጎልድማን ሳችስ ተንታኝ ሆኖ ሰርቷል። ከዚያም በሴፕቴምበር 2006 አጋር በመሆን ለሄጅ ፈንድ አስተዳደር ድርጅት ዘ ህጻናት ኢንቨስትመንት ፈንድ አስተዳደር ሰርቷል። በጥቅምት 2010 የጀመረው 700 ሚሊዮን ዶላር በአስተዳደሩ ስር የጀመረው የተባለው አዲስ የሄጅ ፈንድ ድርጅት። በአማቹ የህንድ ነጋዴ ባለቤትነት የተያዘው የካታማራን ቬንቸርስ የኢንቨስትመንት ድርጅት ዳይሬክተርም ነበሩ። የቀድሞ የፖለቲካ ሥራ የፓርላማ አባል ሱናክ በጥቅምት 2014 ዌንዲ ሞርተንን በማሸነፍ ለሪችመንድ (ዮርክ) የወግ አጥባቂ እጩ ሆኖ ተመርጧል። ወንበሩ ቀደም ሲል የፓርቲው መሪ፣ የውጭ ጉዳይ ሚኒስትር እና የውጭ ጉዳይ ሚኒስትር በነበሩት ዊልያም ሄግ የተያዙት ሲሆን በሚቀጥለው አጠቃላይ ምርጫ መወዳደርን መርጠዋል። መቀመጫው በዩናይትድ ኪንግደም ውስጥ ካሉ በጣም አስተማማኝ የኮንሰርቫቲቭ መቀመጫዎች አንዱ ሲሆን በፓርቲው ከ 100 ዓመታት በላይ ተይዟል. በዚሁ አመት ሱናክ የጥቁር እና አናሳ ብሄረሰብ () የምርምር ክፍል የመሀል ቀኝ አስተሳሰብ ታንክ የፖሊሲ ልውውጥ ሃላፊ ነበር፣ ለዚህም በዩኬ ውስጥ ባሉ ማህበረሰቦች ላይ ሪፖርት አቅርቧል። እ.ኤ.አ. በ2015 በተካሄደው አጠቃላይ ምርጫ በ19,550 አብላጫ ድምፅ ለምርጫ ክልሉ የፓርላማ አባል ሆነው ተመርጠዋል። በ2015-2017 ፓርላማ ውስጥ የአካባቢ፣ ምግብ እና ገጠር ጉዳዮች ምርጫ ኮሚቴ አባል ነበር። በጁን 2016 የአውሮፓ ህብረት አባልነት ህዝበ ውሳኔ ላይ ሱናክ ብሬክሲትን (እንግሊዝ ከአውሮፓ ህብረት ለቃ) ደገፈ። በዚያው ዓመት፣ ከ በኋላ ነፃ ወደቦችን ማቋቋምን የሚደግፍ የፖሊሲ ጥናት ማእከል (የ ቲንክ ታንክ) ሪፖርት ጻፈ፣ እና በሚቀጥለው ዓመት ለአነስተኛ እና መካከለኛ ኢንተርፕራይዞች የችርቻሮ ቦንድ ገበያ መፍጠርን የሚደግፍ ዘገባ ጻፈ። . ሱናክ በ2017 አጠቃላይ ምርጫ እንደገና ተመርጧል፣ አብላጫ ድምጽ 23,108 ጨምሯል። እ.ኤ.አ. በጥር 2018 እና ጁላይ 2019 መካከል የፓርላማ አባል የመንግስት ፀሐፊ ሆነው አገልግለዋል ። ሱናክ በወቅቱ ለጠቅላይ ሚኒስትር ቴሬዛ ሜይ የብሬክዚት መልቀቂያ ስምምነት በሶስቱም ጊዜያት ድምጽ ሰጥተዋል እና በማንኛውም የመልቀቂያ ስምምነት ላይ ሁለተኛ ህዝበ ውሳኔን ተቃወሙ። እ.ኤ.አ. በ 2019 የኮንሰርቫቲቭ ፓርቲ አመራር ምርጫ ቦሪስ ጆንሰንን ደግፏል እና በሰኔ ወር በዘመቻው ወቅት ለጆንሰን ጥብቅና ለመቆም ከፓርላማ አባላት ሮበርት ጄንሪክ እና ኦሊቨር ዶውደን ጋር በታይምስ ጋዜጣ ላይ አንድ ጽሑፍ ጽፈዋል ። የግምጃ ቤት ዋና ጸሐፊ ሱናክ በቻንስለር ሳጂድ ጃቪድ ስር በማገልገል በጠቅላይ ሚኒስትር ቦሪስ ጆንሰን ጁላይ 24 ቀን 2019 የግምጃ ቤት ዋና ፀሐፊ ሆነው ተሾሙ። በማግስቱ የፕራይቪ ካውንስል አባል ሆነ። ሱናክ በ2019 አጠቃላይ ምርጫ በ27,210 አብላጫ ድምፅ በድጋሚ ተመርጧል። በምርጫ ቅስቀሳ ወቅት ሱናክ በሁለቱም የቢቢሲ እና የአይቲቪ የሰባት መንገድ የምርጫ ክርክሮች ወግ አጥባቂዎችን ወክሏል። የውጭ ጉዳይ ቻንስለር ሱናክ የኤክቼከር ቻንስለር ሆኖ ከመሾሙ በፊት ባሉት ሳምንታት ውስጥ በፕሬስ ውስጥ ብዙ መግለጫዎች በሱናክ የሚመራ አዲስ የኢኮኖሚ ሚኒስቴር ሊቋቋም እንደሚችል ጠቁመዋል ፣ ይህም በካንስለር ሳጂድ ጃቪድ በግምጃ ቤት ውስጥ ያለውን ኃይል እና ፖለቲካዊ ተፅእኖ ለመቀነስ ። ሱናክ በዶሚኒክ ኩሚንግስ የተወደደ የጆንሰን ታማኝ ታማኝ እንደሆነ ይታሰብ እና በ2019 የምርጫ ክርክር ወቅት ጠቅላይ ሚኒስትሩን በብቃት የወከለው እንደ “የወጣ ኮከብ” ሚኒስትር ይታይ ነበር። እ.ኤ.አ. በፌብሩዋሪ 2020 ጃቪድ ቻንስለር ሆኖ እንደሚቆይ እና ሱናክ የግምጃ ቤት ዋና ፀሃፊ ሆኖ እንደሚቆይ ዘ ጋርዲያን ዘግቧል ፣ የጠቅላይ ሚኒስትሩ ዋና አማካሪ ኩምንግስ ፣ “እንዲከታተሉት” ጃቪድ ሱናክ በየካቲት 13 2020 የካቢኔ ማሻሻያ አካል ሆኖ ወደ ቻንስለር ከፍ ብሏል፣ ከሱ በፊት የነበረው ጃቪድ በተመሳሳይ ቀን ከስልጣን መልቀቁን ተከትሎ። ጃቪድ ከጠቅላይ ሚኒስትር ጆንሰን ጋር ባደረጉት ውይይት ከኤክስቼከር ቻንስለርነታቸው ተነስተዋል። በስብሰባው ወቅት ጆንሰን በኩምንግስ በተመረጡ ግለሰቦች ለመተካት ሁሉንም አማካሪዎቻቸውን በግምጃ ቤት ውስጥ እንዲያሰናብቱ ቅድመ ሁኔታ አቅርበው ነበር። ጃቪድ ሥራውን በመልቀቅ ለፕሬስ ማኅበር እንደተናገረው “ለራሱ የሚያከብር ሚኒስትር እነዚህን ውሎች አይቀበልም” ሲል ተናግሯል። አንዳንድ የፖለቲካ ተንታኞች የሱናክን ሹመት ግምጃ ቤቱ ከዳውኒንግ ስትሪት ነፃ መውጣቱን የሚያመላክት እንደሆነ አድርገው ይመለከቱት ነበር ፣ የፋይናንሺያል ታይምስ የፖለቲካ ተንታኝ ሮበርት ሽሪምሌይ ፣ “ጥሩ መንግስት ብዙውን ጊዜ በከፍተኛ ሚኒስትሮች እና በተለይም በቻንስለር - መቻል ላይ የተመሠረተ ነው ሲሉ ተከራክረዋል ። መጥፎ ሀሳቦችን መዋጋት". የኮቪድ-19 ወረርሽኝ የሱናክ የመጀመሪያ በጀት የተካሄደው በ11 ማርች 2020 ነው። ይህ የ30 ቢሊዮን ፓውንድ ተጨማሪ ወጪ ማስታወቂያን ያካተተ ሲሆን ከዚህ ውስጥ 12 ቢሊዮን ፓውንድ የኮቪድ-19 ወረርሽኝ ኢኮኖሚያዊ ተፅእኖን ለመቀነስ ተመድቧል። ወረርሽኙ የፋይናንስ መዘዝን ሲያስገኝ አንዳንድ ሰራተኞች ለግምጃ ቤት የገቢ ድጋፍ እርምጃዎች ብቁ መሆን ባለመቻላቸው የቻንስለር ሱናክ እርምጃዎች ትችት ደርሰዋል። የሊበራል ዴሞክራቶች ተጠባባቂ መሪ ኤድ ዴቪ፣ ሰዎች በመቶዎች የሚቆጠሩ የፓርላማ አባላት ቻንስለርን ካነጋገሩ በኋላ “የሕልማቸው ሥራ ወደ ቅዠት እየተቀየረ” ኢፍትሐዊ በሆነ መንገድ “እንዲደርቁ” እየተደረጉ ነው ብለዋል። የቅጥር ጥናት ኢንስቲትዩት እንዳስታወቀው 100,000 ሰዎች አዲስ ሥራ በመጀመራቸው በጣም ዘግይተው በሥራ ማቆየት መርሃ ግብር ውስጥ ለመካተት ምንም ዓይነት የመንግሥት እርዳታ ለማግኘት ብቁ ሊሆኑ እንደማይችሉ የብሪቲሽ እንግዳ ተቀባይ ማህበር የግምጃ ቤት መረጣ ኮሚቴ ከ 350,000 እስከ በዘርፉ 500,000 ሠራተኞች ብቁ አልነበሩም። ሱናክ በወረርሽኙ ላይ ውሳኔዎችን ያሳለፈ የካቢኔ ሚኒስትሮች (እንዲሁም ጆንሰን ፣ ማት ሃንኮክ እና ሚካኤል ጎቭን ጨምሮ) ኮሚቴ አካል ነበር። ሱናክ ከጆንሰን ጋር በፓርቲ ላይ በመገኘታቸው ተቀጡ እንጂ መግለጫ አላቀረቡም ወይም ስራቸውን አልለቀቁም። የሥራ ማቆየት እቅድ እ.ኤ.አ. ማርች 17 ፣ ሱናክ 330 ቢሊዮን ፓውንድ ለንግድ ድርጅቶች የአደጋ ጊዜ ድጋፍ እና እንዲሁም ለሰራተኞች የችኮላ እቅድ አስታውቋል ። የብሪታንያ መንግስት እንዲህ አይነት የሰራተኞች ማቆያ ዘዴ ሲፈጥር ይህ የመጀመሪያው ነው። መርሃግብሩ በማርች 20 ቀን 2020 ለቀጣሪዎች 80% የሰራተኛ ደሞዝ እና የቅጥር ወጪዎችን በየወሩ ለመክፈል ድጎማ የሚሰጥ ሲሆን ይህም በአንድ ሰው በወር እስከ £2,500 ድረስ ይፋ ሆነ። ወጪው ለማስኬድ በወር 14 ቢሊዮን ፓውንድ እንደሚሆን ተገምቷል። የኮሮና ቫይረስ የስራ ማቆያ መርሃ ግብር መጀመሪያ ላይ ለሶስት ወራት ተካሂዶ ወደ ማርች 1 ተመለሰ። ለሶስት ሳምንታት የተራዘመውን የሀገሪቱን መቆለፊያ ተከትሎ እቅዱ በሱናክ እስከ ሰኔ 2020 መጨረሻ ድረስ ተራዝሟል። በግንቦት መጨረሻ ሱናክ እቅዱን እስከ ኦክቶበር 2020 መጨረሻ ድረስ አራዘመ። የስራ ማቆያ መርሃ ግብሩን ለማራዘም ውሳኔ ተደረገ። ከ1930ዎቹ ጀምሮ ያልታዩ የጅምላ ድጋፎችን፣ የኩባንያ ኪሳራዎችን እና የስራ አጥነት ደረጃዎችን ለማስወገድ ወይም ለማዘግየት። እ.ኤ.አ. በጥቅምት 31 ቀን 2020 በእንግሊዝ ለሁለተኛ ጊዜ መቆለፉ ከታወጀ በኋላ እስከ ታህሳስ 2 ቀን 2020 ተጨማሪ ማራዘሚያ ተገለጸ፣ ይህ በኖቬምበር 5 2020 እስከ ማርች 31 ቀን 2021 ድረስ ረዘም ያለ ማራዘሚያ ተደረገ። እስከ ኤፕሪል 30 ቀን 2021 ተጨማሪ ማራዘሚያ በሱናክ ተገለጸ። በ17 ዲሴምበር 2020። እ.ኤ.አ. በ2021 የዩናይትድ ኪንግደም በጀት እ.ኤ.አ. በግንቦት ወር መጨረሻ ላይ በእቅዱ ላይ የተደረጉ ለውጦችን ተከትሎ የሰሜን አየርላንድ የችርቻሮ ኮንሶርቲየም ዳይሬክተር እንደገለፁት ንግዶች በማይገበያዩበት ጊዜ ደመወዝ እንዲከፍሉ መጠየቁ ተጨማሪ ጫና ነው ፣የአነስተኛ ንግዶች ፌዴሬሽን ቻንስለር ማስታወቁ ተገርሟል ። ሲጨርስ የመርሃግብሩ መለጠፊያ የሰሜን አየርላንድ ኢኮኖሚ ሚኒስትር ዳያን ዶድስ እንደተናገሩት በእቅዱ ላይ የተደረጉ ለውጦች ለአንዳንድ ሴክተሮች በተለይም በእንግዶች እና በችርቻሮ ዘርፍ መቼ እንደሚከፈቱ እርግጠኛ ካልሆኑት በጣም ከባድ ሊሆን ይችላል ፣ የፋይናንስ ሚኒስትሩ ኮኖር መርፊ በበኩላቸው በኢኮኖሚው ማገገሚያ ላይ በጣም ቀደም ብሎ ነው ብለዋል ። በነሀሴ 15 80,433 ድርጅቶች በእቅዱ መሰረት የይገባኛል ጥያቄ የቀረበባቸውን £215,756,121 መልሰዋል። ሌሎች ኩባንያዎች ማንኛውንም የትርፍ ክፍያ ለማካካስ በሚቀጥለው ክፍያ አነስተኛ መጠን ያለው የገንዘብ ድጋፍ ጠይቀዋል። የኤች.ኤም.ኤም ገቢዎችና ጉምሩክ ባለሥልጣኖች £3.5 ቢሊዮን በስህተት ወይም ለአጭበርባሪዎች የተከፈለ ሊሆን እንደሚችል ያምኑ ነበር። በእቅዶቹ ላይ ማጭበርበር ሰኔ 2020፣ የማጭበርበር አማካሪ ፓነል የበጎ አድራጎት ድርጅት ሊቀመንበር ዴቪድ ክላርክ እና ከፍተኛ የነጮች አንገት የወንጀል ባለሙያዎች ቡድን በመንግስት ግብር ከፋይ ላይ የማጭበርበር አደጋን ለማስጠንቀቅ ለሱናክ፣ ለብሔራዊ ኦዲት ቢሮ እና ለሌሎችም ደብዳቤ ጻፉ። የሚደገፉ የማነቃቂያ እቅዶች. የመረጃ ማዛመጃ ማጭበርበርን ለመከላከል፣ለመከላከል እና ለመለየት የሚቀበሉ ኩባንያዎች ስም እንዲታተም ጠይቀዋል። በሴፕቴምበር 2020 የመንግስት ሚኒስትሮች ስለ ቢቢኤልኤስ እና የወደፊት ፈንድ ያሳሰባቸው የመንግስት ብሪቲሽ ቢዝነስ ባንክ ዋና ስራ አስፈፃሚ ኪት ሞርጋን በፋይናንስ ድጋፍ እቅዶች ላይ የማጭበርበር አደጋ ማስጠንቀቂያ እንደተሰጣቸው ወጣ። በዲሴምበር 2020፣ ባንኮች እና ብሔራዊ የወንጀል ኤጀንሲ የን በማጭበርበር አላግባብ መጠቀም እንዳሳሰባቸው ተዘግቧል። እ.ኤ.አ. በጥር 2021፣ እንደዘገበው ለተመሳሳይ የለንደን የፋይናንስ ተቋም ይሰሩ የነበሩ ሶስት የከተማ ሰራተኞች በቁጥጥር ስር የዋሉት በተጭበረበረ በድምሩ 6 ሚሊዮን ፓውንድ ነው። ኤንሲኤ ሰዎቹ ማጭበርበርን ለመፈጸም ያላቸውን "ልዩ እውቀት" ተጠቅመው ተጠርጥረው ነበር ብሏል። ይህ የዉስጥ አዋቂ ማጭበርበር በጁን 2020 ለሱናክ በተላከው ደብዳቤ ላይ የተገለጸ አደጋ ነበር። እ.ኤ.አ. በ2022 የመረጃ ነፃነት ጥያቄ ለብሪቲሽ ቢዝነስ ባንክ፣ የመንግስት አካል የብድር መመለሻ ዘዴን የሚያስተዳድረው አካል፣ አንድ አምስተኛ ማለት ይቻላል፣ ወይም እ.ኤ.አ. ሰኔ 27 ቀን 2022 193,000 ቢዝነሶች የመክፈያ ውሎቻቸውን ማሟላት አልቻሉም። የዩኬ መንግስት £4.9 ቢሊዮን የተመለሱ ብድሮች በማጭበርበር ሊጠፉ እንደሚችሉ ገምቷል። ለእርዳታ ምግብ ይበሉ በሀምሌ ወር ተጨማሪ የ30 ቢሊዮን ፓውንድ ወጪን ይፋ አድርጓል ይህም የቴምብር ቀረጥ በዓል፣ ለእንግዶች ተጨማሪ እሴት ታክስ (ተጨማሪ እሴት ታክስ) የመስተንግዶ ዘርፍ ቅነሳ፣ ከመብላት መውጣት እና ከስራ ማቆያ ጉርሻ ጋር የተያያዘ እቅድ አውጥቷል። ለቀጣሪዎች. ኢት ኦው ቶ ርዳታ ኦውት በመስተንግዶ ኢንዱስትሪ ውስጥ ለመደገፍ እና የስራ እድል ለመፍጠር ተገለጸ። መንግስት በተሳታፊ ካፌዎች፣ መጠጥ ቤቶች እና ሬስቶራንቶች የምግብ እና የለስላሳ መጠጦችን በ50% በነፍስ ወከፍ እስከ £10 ድጎማ አድርጓል። ቅናሹ ከሰኞ እስከ እሮብ በየሳምንቱ ከኦገስት 3 እስከ 31 ይገኛል። በአጠቃላይ እቅዱ 849 ሚሊዮን ፓውንድ ለምግብ ድጎማ አድርጓል። አንዳንዶች ዕቅዱ የእንግዳ ተቀባይነት ኢንዱስትሪውን በማሳደግ ረገድ ስኬታማ እንደሆነ አድርገው ይመለከቱታል፣ ሌሎች ግን አይስማሙም። ከኮቪድ-19 ወረርሽኝ አንፃር፣ በዋርዊክ ዩኒቨርሲቲ የተደረገ ጥናት እንዳመለከተው እቅዱ በኮቪድ-19 ኢንፌክሽኖች ከ8 በመቶ እስከ 17 በመቶ ከፍ እንዲል አስተዋጽኦ አድርጓል። በሴፕቴምበር 2020 በ የሕዝብ አስተያየት፣ ሱናክ በኤፕሪል 1978 ከሠራተኛ ዴኒስ ሄሌይ ጀምሮ ከማንኛውም የብሪታኒያ ቻንስለር ከፍተኛውን እርካታ አግኝቷል። በሴፕቴምበር 26 ፣ ሱናክ እንደሚያስከተለው አስከፊ ኢኮኖሚያዊ መዘዞች እና ለዚያም ሊደርስበት ባለው ሀላፊነት የተነሳ የስራ መልቀቂያ ማስፈራሪያውን በመቃወም ለሁለተኛ ጊዜ መዘጋቱን ተቃውሟል ። የማርች 2021 በጀት እ.ኤ.አ. በማርች 2021 ባወጣው በጀት እ.ኤ.አ. በ2020/2021 የበጀት ዓመት ጉድለቱ ወደ 355 ቢሊዮን ፓውንድ ከፍ ማለቱን አስታውቋል፣ ይህም በሰላም ጊዜ ከፍተኛው ነው። በጀቱ የኮርፖሬሽኑ የታክስ መጠን በ2023 ከ19 በመቶ ወደ 25 በመቶ መጨመር፣ ከቀረጥ ነፃ በሆነው የግል አበል ላይ ለአምስት ዓመታት መቆየቱ እና ከፍተኛ የገቢ ግብር ገደብ እና የፉርሎፍ እቅዱን እስከ መጨረሻው ማራዘምን ያጠቃልላል። የመስከረም ወር. ሱናክ በ1974 ከሄሌይ ጀምሮ የኮርፖሬሽኑን የግብር ተመን ያሳደገ የመጀመሪያው ቻንስለር ነበር። ቋሚ የቅጣት ማስታወቂያ በኤፕሪል 12 2022 ሱናክ በመቆለፊያ ጊዜ የኮቪድ-19 ደንቦችን በመጣስ የተወሰነ የቅጣት ማስታወቂያ ተሰጥቶ ነበር። ሌሎች በርከት ያሉ ደግሞ ጆንሰንን ጨምሮ ቋሚ የቅጣት ማሳሰቢያዎችን ተቀብለዋል። ሱናክ በብሪታንያ ታሪክ ውስጥ በስልጣን ላይ እያሉ ህጉን ጥሰው የተገኙ የመጀመሪያው ቻንስለር ሆነዋል። የሚኒስትሮች ፍላጎቶች ምዝገባ እ.ኤ.አ. በኖቬምበር 2020 ሱናክ የሚስቱን እና የቤተሰቡን የገንዘብ ፍላጎት በሚኒስትሮች መዝገብ ላይ ከፍተኛ መጠን እንዳላሳወቀ ዘ ጋርዲያን ዘግቧል፣ ይህም በህንድ ኩባንያ ኢንፎሲስ ውስጥ የተካተተውን 1.7 ቢሊዮን ፓውንድ የአክሲዮን ድርሻን ጨምሮ። ሱናክ ከኃላፊነቱ ጋር "ተዛማጅ" የሆኑ ፍላጎቶችን እና "ግጭት ይፈጥራል ተብሎ የሚታሰበውን" ፍላጎቶች ለማወጅ በሚኒስቴር ህጉ መሰረት ይጠየቃል. የሚኒስትሮች ጥቅም ገለልተኛ አማካሪ ሱናክ ምንም አይነት ህግጋትን አልጣሰም ብሎ ደመደመ። ቡድን 7 የታክስ ማሻሻያ በሰኔ 2021 በለንደን ላንካስተር ሃውስ በሱናክ በተዘጋጀው የጂ7 ስብሰባ የታክስ ማሻሻያ ስምምነት ተፈረመ ይህም በመርህ ደረጃ በአለም አቀፍ ደረጃ ዝቅተኛ ግብር በመልቲናሽናልስ እና በመስመር ላይ የቴክኖሎጂ ኩባንያዎች ላይ ለመመስረት ይፈልጋል። በጥቅምት 2021፣ የታክስ ማሻሻያ ዕቅድን ለመቀላቀል ስምምነት ተፈራርሟል የታቀደ አረንጓዴ ቀረጥ እንደ ቻንስለር ሱናክ በግላቸው የአረንጓዴ ቀረጥ ለመጣል የፔትሮል እና የናፍታ ዋጋ እንዲጨምር ለማድረግ በ2050 የግሪንሀውስ ጋዝ ልቀትን ወደ ዜሮ ለመቀነስ እቅዱን ለመክፈል ይረዳ ነበር። በ , የመንገድ ትራንስፖርት ብክለትን, እንዲሁም የማጓጓዣ, የህንጻ ማሞቂያ እና የናፍታ ባቡሮች, በአንድ ላይ ከ 40% በላይ የዩኬ የካርቦን ልቀትን ለመጨመር ፈለገ. ሃሳቡ በመጨረሻ በቦሪስ ጆንሰን ውድቅ ተደረገ, እሱም ለተጠቃሚዎች ወጪ መጨመር እንደማይፈልግ ለባለስልጣናቱ መመሪያ ሰጥቷል የኑሮ ውድነት በጥቅምት 2021 ሱናክ ሶስተኛውን የበጀት መግለጫ ሰጥቷል። ከሳይንስ እና ከትምህርት ጋር በተያያዙት ከፍተኛ ወጪ ተስፋዎችን አካትቷል። ሱናክ የፀደይ መግለጫውን እ.ኤ.አ. ማርች 23 ቀን 2022 ሰጥቷል። ከ -19 ወረርሽኝ ማገገም በሩሲያ ዩክሬን ወረራ ተስተጓጉሏል ብሏል። የነዳጅ ቀረጥ ቆርጧል፣ በሃይል ቆጣቢ መሳሪያዎች ላይ ተ.እ.ታን በማንሳት (እንደ ሶላር ፓነሎች እና ኢንሱሌሽን ያሉ) እና ለአነስተኛ ቢዝነሶች የሚሰጠውን የብሔራዊ ኢንሹራንስ ክፍያ ቀንሷል እና በሚያዝያ ወር የታቀደውን የብሔራዊ ኢንሹራንስ ጭማሪ ሲቀጥል ቀዳሚውን ደረጃ ከመሠረታዊው ጋር ለማጣጣም ቃል ገብቷል ። ከጁላይ ጀምሮ የግል የገቢ አበል። በ2024 የገቢ ታክስን ለመቀነስ ቃል ገብቷል።የበጀት ሃላፊነት ጽህፈት ቤት ከ1940ዎቹ ጀምሮ የግብር ጫናው ከፍተኛ ደረጃ ላይ እንደሚደርስ ተናግሯል። ሱናክ ለችግር የተጋለጡ ሰዎች የኑሮ ውድነቱን እንዲቋቋሙ ለመርዳት የተወሰነ የገንዘብ ድጋፍ አድርጓል። እ.ኤ.አ. በኤፕሪል 2022 የሌበር መሪ ኬይር ስታርመር ሱናክ በኑሮ ውድነት ምክንያት ከተራ ሰዎች ትግል ጋር ግንኙነት እንደሌለው ተናግረዋል ። ክሪፕቶ ምንዛሬዎች እና ኤንኤፍቲዎች እንደ ቻንስለር ሱናክ ከእንግሊዝ ባንክ የቴክኖሎጂው የፋይናንሺያል መረጋጋት ቢፈራም ለእለት ተእለት ክፍያ የሚውልበትን አዲስ ህግ በመግፋት ላይ ነበር። እ.ኤ.አ. በኤፕሪል 2022 ሱናክ በዩናይትድ ኪንግደም የሚደገፈው የማይበገር ማስመሰያ (ኤንኤፍቲ) እንዲፈጥር ለሮያል ሚንት አዘዘው በበጋ 2022 የሚወጣ። የባለቤቱ እና የግሪን ካርዱ መኖሪያ ያልሆነ ሁኔታ የሱናክ ሚስት አክሻታ ሙርቲ መኖሪያ ያልሆነ ደረጃ አላት ይህም ማለት በዩኬ ውስጥ ስትኖር በውጪ የምታገኘውን ገቢ ግብር መክፈል የለባትም። ደረጃውን ለማስጠበቅ ወደ 30,000 ፓውንድ ትከፍላለች፣ ይህም በዩኬ ውስጥ በግምት 20 ሚሊዮን ፓውንድ የሚገመት ግብር ከመክፈል እንድትቆጠብ ያስችላታል። የሚዲያ ውዝግብ ተከትሎ፣ በኤፕሪል 8፣ በአለም አቀፍ ገቢዎ ላይ የዩኬን ግብር እንደምትከፍል አስታውቃለች፣ በመግለጫው ላይ ጉዳዩ "ለባለቤቴ ትኩረት የሚስብ እንዲሆን" እንደማትፈልግ ተናግራለች። በኤፕሪል 10 ላይ የእርሷን የግብር ሁኔታ ዝርዝር ማን እንደ ሾለከ ለማወቅ የኋይትሆል ጥያቄ መጀመሩ ተገለጸ። እ.ኤ.አ. ኤፕሪል 11 ቀን 2022 ዘ ጋርዲያን “ኬይር ስታርመር ቤተሰቦቹ የራሳቸውን የግብር እዳ እየቀነሱ እያለ ለተራ ብሪታንያውያን ቀረጥ እየጣለ ነው በሚል ምክንያት ሪሺ ሱናክን 'ግብዝነት' በማለት ከሰሰው። በዚህ ጊዜ አካባቢ ሪፖርት ማድረግ ሱናክ እ.ኤ.አ. በ2000ዎቹ ያገኘውን የአሜሪካ ቋሚ ነዋሪ ካርድ እስከ 2021 ድረስ መያዙን እንደቀጠለ፣ ቻንስለር ከነበረ በኋላ ለ18 ወራት ጨምሮ፣ ይህም የአሜሪካን የግብር ተመላሽ ማስመዝገብ እንደሚያስፈልግ አጋልጧል። በሁለቱም የሚስቱ የግብር ሁኔታ እና የመኖሪያ ሁኔታው ​​ላይ በተደረገው ምርመራ ሱናክ የሚኒስትሮችን ህግ እንዳልጣሰ አረጋግጧል የስራ መልቀቂያ እ.ኤ.አ. ጁላይ 5 2022 ሱናክ በ ላይ በቀረበው የፆታዊ ትንኮሳ ውንጀላ ዙሪያ ሳጂድ ጃቪድ ከጤና ፀሐፊነት ከለቀቁ በኋላ ከቻንስለርነት ስራቸውን ለቀቁ። በሱናክ የስራ መልቀቂያ ደብዳቤው ላይ “ህዝቡ መንግስትን በአግባቡ፣ በብቃትና በቁም ነገር እንዲመራ በትክክል ይጠብቃል። ይህ የመጨረሻው የሚኒስትር ስራ ሊሆን እንደሚችል እገነዘባለሁ፣ ነገር ግን እነዚህ መመዘኛዎች መታገል ተገቢ ናቸው ብዬ አምናለሁ እናም ለዚህ ነው ስራዬን የምለቅቀው። በሚቀጥለው ሳምንት ስለ ኢኮኖሚው የጋራ ንግግራችን ለመዘጋጀት አቀራረባችን በመሠረቱ በጣም የተለያየ እንደሆነ ግልጽ ሆኖልኛል። ከተጨማሪ የስራ መልቀቂያ በኋላ፣ ጆንሰን በጁላይ 7 ከኮንሰርቫቲቭ ፓርቲ መሪነት ተነሳ። የአመራር ጨረታ እ.ኤ.አ. ጁላይ 8 ቀን 2022 ሱናክ ጆንሰንን ለመተካት በኮንሰርቫቲቭ ፓርቲ አመራር ምርጫ እንደ እጩ እንደሚቆም አስታውቋል። ጆንሰንን ይደግፉ የነበሩ ወግ አጥባቂ ፖለቲከኞች ሱናክን “ጠቅላይ ሚኒስትሩን በማውረድ ግንባር ቀደም” ሲሉ ተችተውታል፣ ጃኮብ ሪስ-ሞግ ደግሞ “ከፍተኛ የታክስ ቻንስለር” ብለውታል። ጎራ ለመጀመሪያ ጊዜ በ የተመዘገበው በታህሳስ 23 2021 ሲሆን በጁላይ 6 2022 የተመዘገበ ሱናክ ቻንስለርነቱን ከለቀቀ ከሁለት ቀናት በኋላ ነው። የቀድሞው ጎራ ወደ ሁለተኛው እንደ ማዞሪያ ሆኖ ይሰራል የህዝብ ምስል እ.ኤ.አ. በ 2020 መጀመሪያ ላይ ፣የኤክስቼኩር ቻንስለር ሆነው ከተሾሙ በኋላ ፣ ሱናክ በአንፃራዊ ጨለማ ውስጥ በሕዝብ ንግግር ላይ ደረሰ። በኮቪድ-19 ወረርሽኝ የመጀመሪያ ደረጃዎች እሱ በብሪቲሽ ፖለቲካ መስፈርቶች በጣም ታዋቂ ነበር ፣ በአንድ ተንታኝ “ከቶኒ ብሌየር የጅምላ ዘመን ጀምሮ ከማንኛውም ፖለቲከኛ የተሻሉ ደረጃዎች” እንዳለው ሲገለጽ። የተለያዩ ምርጫዎች እንደሚያሳዩት ሱናክ በ2020 በኮንሰርቫቲቭ ደጋፊዎች እና በሌሎች በርካታ ብሪታንያውያን ዘንድ ተወዳጅ ሆኖ ቆይቷል።በዚህ ጊዜ ውስጥ የኮንሰርቫቲቭ ፓርቲ ጠቅላይ ሚኒስትር እና መሪ ለመሆን ተመራጭ ሆኖ በሰፊው ይታይ ነበር። ሱናክ በማህበራዊ ድህረ ገጾች እና በመጽሔቶች ላይ የጾታ ስሜትን የሚስብ ሆኖ በመሳለቅ እና በመሳቅ በመከተል የአምልኮታዊ ሚዲያ የሆነ ነገር ፈጠረ። በ2021 ለሱናክ ያለው ህዝባዊ አመለካከት በሰፊው አዎንታዊ ሆኖ ቆይቷል፣ ምንም እንኳን ታዋቂነቱ ከጊዜ ወደ ጊዜ እየቀነሰ ሄደ። እ.ኤ.አ. በ2022 መጀመሪያ ላይ፣ የኑሮ ውድነቱ እያደገ የህዝቡ ትኩረት እየሆነ በመምጣቱ የሱናክ ምላሽ እንደ ቻንስለር ኦፍ ኤክስቼከር፣ በቂ እንዳልሆነ ተገንዝቦ አንዳንድ ዝቅተኛ የማጽደቅ ደረጃ አሰጣጡን አግኝቷል። የሱናክ ቤተሰብ የፋይናንስ ጉዳዮች ሲፈተሹ ይህ ውድቀት ቀጠለ የግል ሕይወት ሱናክ በነሀሴ 2009 የህንዱ ቢሊየነር ኤን አር ናራያና ሙርቲ ልጅ የሆነችውን አክሻታ ሙርቲን አገባ። በብሪታንያ ካሉት ሀብታም ሴቶች አንዷ አድርጓታል። እ.ኤ.አ. በ2022 ሩሲያ በዩክሬን ላይ ያደረገችውን ወረራ ተከትሎ በሱናክ እና በቤተሰቡ ላይ ትችት አስከትሎ የነበረ ቢሆንም፣ በሚያዝያ ወር ላይ ግን የሩሲያ ቢሮውን እንደሚዘጋ አስታውቋል። በሁለቱ የጄሚ ኦሊቨር ሬስቶራንት ንግዶች፣ ዌንዲ በህንድ፣ ኮሮ ኪድስ እና ዲግሜ የአካል ብቃት እንቅስቃሴዎች ላይ አክሲዮኖች አሉት። ሱናክ እና ሙርቲ በስታንፎርድ ዩኒቨርሲቲ ሲማሩ ተገናኙ; ሁለት ሴት ልጆች አሏቸው. የአባቷ የኢንቨስትመንት ኩባንያ ካታማራን ቬንቸርስ ዳይሬክተር ናቸው። የሚኖሩት በኪርቢ ሲግስተን ማኖር በሰሜን ዮርክሻየር በኖርዝለርተን አቅራቢያ በሚገኘው በኪርቢ ሲግስተን መንደር ነው። እንዲሁም በማዕከላዊ ለንደን ውስጥ በኬንሲንግተን ውስጥ የሜውስ ቤት፣ በሎንዶን ኦልድ ብሮምፕተን መንገድ ላይ ያለ አፓርታማ እና በሳንታ ሞኒካ ፣ ካሊፎርኒያ ውስጥ የሚገኝ የቤት ውስጥ አፓርታማ አላቸው። ሱናክ የሂንዱ እምነት ተከታይ ነው፣ እና በብሃጋቫድ ጊታ በሚገኘው የኮመንስ ቤት የፓርላማ አባል በመሆን ቃለ መሃላ ፈጸመ። ቲቶቶለር ነው። እሱ ቀደም ሲል የምስራቅ ለንደን ሳይንስ ትምህርት ቤት ገዥ ነበር። ሱናክ ኖቫ የሚባል ላብራዶር አለው። የሱናክ ወንድም ሳንጃይ የሥነ ልቦና ባለሙያ ነው። እህቱ ራኪ የተባበሩት መንግስታት አለም አቀፍ የትምህርት ፈንድ የትምህርት ፕላን ስትራቴጂ እና እቅድ ዋና መሪ ነች። ሱናክ ከትምህርት ዘመናቸው ጀምሮ ከሚያውቃቸው የ የፖለቲካ አርታኢ ጄምስ ፎርሲት ጋር የቅርብ ጓደኛሞች ናቸው። ሱናክ ከጋዜጠኛ አሌግራ ስትራትተን ጋር በፎርሲት ሰርግ ላይ ምርጥ ሰው ነበር እና አንዳቸው ለሌላው ልጆች አማልክት ናቸው። እ.ኤ.አ. በኤፕሪል 2022 ሱናክ እና ባለቤቱ ከ11 ዳውኒንግ ስትሪት ወደ አዲስ የታደሰ የቅንጦት የምዕራብ ለንደን ቤት እንደሄዱ ተዘግቧል። በእሁድ ታይምስ የሪች ሊስት 2022 የእንግሊዝ ባለጸጎች ደረጃ ሱናክ እና ሙርቲ 222ኛ ደረጃ ላይ ተቀምጠዋል።በአጠቃላይ ሀብታቸው 730 ሚሊየን ፓውንድ ይገመታል።

52414

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%89%85%E1%8D%85%E1%88%8D

ቅፅል

ቅጽል ቃላቶችን የሚያጣምር ራሱን የቻለ ጉልህ የንግግር ክፍል ነው። 1) የርዕሱን ምልክት ያመልክቱ እና ጥያቄዎችን ይመልሱ ምን?፣ የማን?; 2) በጾታ, በቁጥር እና በጉዳይ ለውጥ, እና አንዳንድ - ሙሉነት / አጭር እና የንፅፅር ደረጃዎች; 3) በአንድ ዓረፍተ ነገር ውስጥ የአንድ ውሁድ ስም ተሳቢ ትርጓሜዎች ወይም ስመ ክፍል አሉ። የቃላት ደረጃዎች በትርጉም ሶስት ምድቦች በትርጉም ተለይተዋል-ጥራት ያለው, አንጻራዊ, ባለቤት. ጥራት መግለጫዎች የአንድን ነገር ጥራት እና ንብረት ያመለክታሉ: መጠኑ (ትንሽ ) ፣ ቅርፅ (ክብ ), ቀለም (ነጭ ), አካላዊ ባህርያት (ሞቃት ) , እንዲሁም የነገሩን ድርጊት ለመፈጸም ዝንባሌ (ባርበድ ). ዘመድ መግለጫዎች የዚህን ነገር ከሌላ ነገር ጋር በማያያዝ የአንድን ነገር ምልክት ያመለክታሉ (መጽሐፍ ), ተግባር (የንባብ ክፍል ) ወይም ሌላ ባህሪ (የትላንትናው ). አንጻራዊ መግለጫዎች ከስሞች፣ ግሦች እና ተውላጠ ቃላት የተፈጠሩ ናቸው፤ ለአንፃራዊ ቅፅል በጣም የተለመዱ ቅጥያዎች - ቅጥያዎች ናቸው - - ( ጫካ ), - ኦቭ - ( ጃርት ), - ውስጥ - ( ፖፕላር-በ- - ( መጋዘን ), - ኤል - ( አቀላጥፎ የሚናገር ). ያለው ቅጽሎች የአንድን ሰው ወይም የእንስሳት ንብረትን ያመለክታሉ እና ከስሞች በቅጥያ የተፈጠሩ ናቸው -ውስጥ - ( እናት-ውስጥ ), - ኦቭ - ( አባቶች ), - ኡይ - ( ቀበሮ ). እነዚህ ቅጥያዎች በቅጽል ግንድ መጨረሻ ላይ ናቸው (ዝ.ከ. የባለቤትነት ቅጽልአባቶች እና አንጻራዊ ቅጽል አባታዊ ). ጥራት መግለጫዎች በሁሉም የቋንቋ ደረጃዎች አንጻራዊ እና ባለቤት ይለያያሉ፡- 1) የጥራት መግለጫዎች ብቻ ይብዛም ይነስም ሊገለጥ የሚችል ባህሪን ያመለክታሉ። 2) የጥራት መግለጫዎች ተቃራኒዎች ሊኖራቸው ይችላል (ጸጥታ - ጮክ ብሎ ); 3) የጥራት መግለጫዎች ብቻ ያልተገኙ ሊሆኑ ይችላሉ, ዘመድ እና ባለቤት የሆኑ ሁልጊዜ ከስሞች, ቅጽል, ግሦች የተገኙ ናቸው; 4) ጥራታዊ ቅጽል ስሞችን ከፈጠራ ባህሪ ትርጉም ጋር ይመሰርታሉ (ጥብቅነት ) እና በ - ( ውስጥ ያሉ ተውላጠ ስሞችበጥብቅ )፣ እንዲሁም የግላዊ ግምገማ ቅጥያ ያላቸው ቅጽሎች (ሰማያዊ-ኢንኪ-ይ፣ ክፉ-ዩሽች- 5) ሙሉ / አጭር ቅጽ እና የንፅፅር ዲግሪ ያላቸው የጥራት መግለጫዎች ብቻ; 6) የጥራት መግለጫዎች ከመለካት እና ከዲግሪ ተውሳኮች ጋር ይጣመራሉ (በጣም ደስተኛ ). የቅጽሎች መቀነስ የሁሉም ምድቦች ቅፅሎች ከስም ጋር የሚስማሙበት የፆታ (በነጠላ)፣ ቁጥር እና ጉዳይ ላይ የማያቋርጥ ምልክቶች አሏቸው። ተውላጠ ስም ደግሞ በ መልክ ከሆነ እና ለወንድ ጾታ - እና በ አኒሜሽን ውስጥ ካለው ስም ጋር ይስማማሉ። ነጠላ(ዝከ.፡ አየሁቆንጆ ጫማዎች እና ቆንጆ ልጃገረዶች አያለሁ ). ቅጽል በጾታ፣ ቁጥር እና ጉዳይ መቀየር ቅፅል ማጥፋት ይባላል። የጥራት መግለጫዎች በ አጭር ቅጽ(በባዶ እግሮች ላይ ያሉ መግለጫዎች ፣ በጠራራ ፀሀይ በአረፍተ ነገር የተፃፉ እና የማያንፀባርቁ ናቸው። ስነ - ውበታዊ እይታቋንቋ)፣ እንዲሁም የጥራት መግለጫዎች፣ በቀላል ንጽጽር እና በመሰረቱ ላይ በተገነባው ውሁድ ሱፐርላቲቭ ዲግሪ (ከሁሉም በላይ) ቆመው። የሩሲያ ቋንቋ አለውየማይታለሉ ቅጽሎች የቆመው፡- 1) ቀለሞች; , ካኪ , ማሬንጎ , የኤሌክትሪክ ባለሙያ ; 2) ብሄረሰቦች እና ቋንቋዎች;ሓንቲ , ማንሲ , ኡርዱ ; 3) የአለባበስ ዘይቤ;ተደስቷል , ቆርቆሮ , ነበልባል , ሚኒ . የማይለዋወጡ ቅጽል ቃላትም (ክብደት) ናቸው።አጠቃላይ , መረቡ , (ሰአት)ጫፍ . ሰዋሰዋዊ ባህሪያቸው የማይለወጡ፣ ከስም ጋር ያለው ቅርበት፣ ከስም በኋላ ያለው ቦታ እንጂ በፊት ያልሆነ ስም ነው። የእነዚህ ቅፅሎች የማይለወጥ ባህሪያቸው ነው. የቃላት ንጽጽር ደረጃዎች የጥራት መግለጫዎች የንፅፅር ዲግሪዎች የማያቋርጥ የሞሮሎጂ ምልክት አላቸው። የትምህርት ቤት ሰዋሰው የሚያመለክተው ሁለት የንጽጽር ደረጃዎች እንዳሉ ነው -ንጽጽር እና የላቀ . ንጽጽር የቅጽል ደረጃ የሚያሳየው ባህሪው በትልቁ/በአነስተኛ ዲግሪ ውስጥ እንደሚገለጥ ነው። ይህ ርዕሰ ጉዳይከሌላ ርዕሰ ጉዳይ ጋር ሲነጻጸርቫንያ ከኮሊያ ከፍ ያለ ነው; ይህ ወንዝ ከሌላው የበለጠ ጥልቅ ነው ) ወይም በሌሎች ሁኔታዎች ተመሳሳይ ነገር (ቫንያ ካለፈው ዓመት የበለጠ ረጅም ነው; ወንዙ ከዚህ የበለጠ ጥልቅ ነው። ). የንጽጽር ዲግሪ ነውቀላል እና የተቀናጀ . ቀላል የንጽጽር ዲግሪ የባህሪው መገለጥ የበለጠ ደረጃን ያሳያል እና በቅጥያ እገዛ ከቅጽሎች መሠረት ይመሰረታል -እሷ(ዎች)፣ -፣ -እሷ/-ተመሳሳይ ( ፈጣን ፣ ከፍተኛ ፣ ቀደም ብሎ ፣ ጥልቅ ). የአንዳንድ ቅጽሎች የንፅፅር ደረጃ ቀላል ቅርፅ ከተለየ ግንድ ይመሰረታል፡ፕ ስለ ሆ - የከፋ , ጥሩ - የተሻለ . አንዳንድ ጊዜ፣ ቀላል የንፅፅር ዲግሪ ሲፈጠር፣ ቅድመ ቅጥያ ሊያያዝ ይችላል።ላይ - ( አዲስ ) . የቀላል ንጽጽር ዲግሪ ሞርፎሎጂያዊ ገጽታዎች የአንድ ቅጽል ባሕርይ አይደሉም። ይህ፡- 1) ተለዋዋጭነት; 2) ስም የመቆጣጠር ችሎታ; 3) በዋነኛነት በተሳቢው ተግባር ውስጥ ይጠቀሙከአባቱ ይበልጣል ). ቀላል የንፅፅር ዲግሪ የትርጉም ቦታን በተለየ ቦታ ብቻ ሊይዝ ይችላል (ከሌሎቹ ተማሪዎች በጣም የሚበልጥ ትልቅ ሰው ይመስላል ) ወይም በገለልተኛ ቦታ ላይ ከስም በኋላ በቅድመ-ቅጥያ አቀማመጥ ()አዳዲስ ጋዜጦችን ግዛልኝ ). የተቀናጀ የንጽጽር ዲግሪ የባህሪ መገለጥ ትልቅ እና ትንሽ ደረጃን ያሳያል እና እንደሚከተለው ይመሰረታል፡ ተጨማሪ/ያነሰ ኤለመንት + ቅጽል (ተጨማሪ / ያነሰ ረጅም ). በተቀነባበረ ንጽጽር ዲግሪ እና በቀላል መካከል ያለው ልዩነት እንደሚከተለው ነው። 1) የተዋሃደ የንጽጽር ዲግሪ በትርጉሙ ሰፋ ያለ ነው ፣ ምክንያቱም እሱ ትልቅ ብቻ ሳይሆን የአንድ ባህሪ መገለጫ አነስተኛ ደረጃን ስለሚያመለክት ፣ 2) የተቀናጀ የንፅፅር ዲግሪ ልክ እንደ አዎንታዊ የንፅፅር ደረጃ (የመጀመሪያው ቅጽ) ይለወጣል ፣ ማለትም በጾታ ፣ በቁጥር እና በጉዳይ ፣ እና እንዲሁም በአጭር ቅርፅ ሊሆን ይችላል (ተጨማሪ ቆንጆ ); 3) የተዋሃደ የንጽጽር ዲግሪ ሁለቱም ተሳቢ እና ያልተገለለ እና የተነጠለ ፍቺ ሊሆን ይችላል (ያነሰ የሚስብ ጽሑፍ ነበር አቅርቧል ውስጥ ይህ መጽሔት . ይህ ጽሑፍ ከቀዳሚው ያነሰ ትኩረት የሚስብ ነው. ) በጣም ጥሩ የንፅፅር መጠኑ ትልቁን / ትንሹን የባህርይ መገለጫን ያሳያል ( ከፍተኛው ተራራ) ወይም በጣም ትልቅ / ትንሽ የባህሪው መገለጫ (ደግ ሰው)። እጅግ የላቀ የንፅፅር ደረጃ፣ ልክ እንደ ንፅፅር፣ ቀላል እና ድብልቅ ሊሆን ይችላል። ቀላል የላቀ ቅጽል የባህሪው ከፍተኛውን የመገለጫ ደረጃ ያሳያል እና ከቅጽል ቅጥያዎች ጋር ከኦምኒቡስ የተሰራ ነው -አይሽ- / -አይሽ- (ከ በኋላ, ተለዋጭ መንስኤ)ጥሩ-፣ ከፍተኛ- ቀላል የላቁ የንጽጽር ዲግሪ ሲፈጥሩ ቅድመ ቅጥያውን መጠቀም ይቻላልንዓይ -: ደግ . የቀላል ሱፐርላቲቭ ዲግሪ የንፅፅር ንፅፅር ዘይቤዎች ከቅጽል ጋር ተመሳሳይ ናቸው ፣ ማለትም ፣ በጾታ ፣ በቁጥር ፣ በጉዳዮች መለዋወጥ ፣ በአገባብ ተግባር ውስጥ ትርጓሜ እና ተሳቢ። ቀላል የሱፐርላቲቭ ቅጽል አጭር ቅጽ የለውም. ውህድ ሱፐርላቲቭ ቅጽል የባህሪውን መገለጥ ትልቁን እና ትንሹን ሁለቱንም ያሳያል እና በሦስት መንገዶች ይመሰረታል ። 1) ቃል መጨመርአብዛኛው በጣም ጎበዝ ); 2) ቃል መጨመርበጣም/ቢያንስ ወደ ቅጽል የመጀመሪያ ቅጽ (በጣም / ቢያንስ ብልህ ); 3) ቃል መጨመርሁሉም ወይምጠቅላላ በንፅፅር ዲግሪ (ከሁሉም ሰው የበለጠ ብልህ ነበር። ). በአንደኛው እና በሁለተኛው ዘዴዎች የተፈጠሩ ውህድ ሱፐርላቲቭ ቅርጾች የቃላት ባህሪያዊ ባህሪያት አላቸው, ማለትም በጾታ, ቁጥር እና ጉዳይ ይለወጣሉ, አጭር ቅርጽ ሊኖራቸው ይችላል (አብዛኛው ምቹ ), ሁለቱንም እንደ ፍቺ እና እንደ ተሳቢው ስም አካል አድርጉ። በሦስተኛው መንገድ የተፈጠሩ ውህድ ሱፐርላቲቭ ቅርጾች የማይለዋወጡ ናቸው እና በዋነኝነት የሚሠሩት እንደ ተሳቢው ስም አካል ነው። ሁሉም የጥራት መግለጫዎች የንፅፅር ዲግሪዎች የላቸውም, እና ቀላል የንፅፅር ደረጃዎች አለመኖር የተዋሃዱ ቅርጾች ከሌሉ ብዙ ጊዜ ይስተዋላል. የቅጽሎች ሙሉነት / አጭርነት የጥራት መግለጫዎች ሙሉ እና አጭር ቅርጽ አላቸው. አጭር ቅጹ የሚፈጠረው አወንታዊ የማጠናቀቂያ ደረጃን ወደ ግንዱ በማከል ነው። መጨረሻ የሌለው ለወንዶች - ግን ለሴቶች, - ስለ / - ሠ ለአማካይ -ሰ / - እና ለብዙ ቁጥር (ጥልቅ - ጥልቅ -ግን ጥልቅ -ስለ ጥልቅ -እና ) . አጭር ቅጽ ከጥራት ቅጽል የተፈጠረ አይደለም፡- 1) አንጻራዊ ቅጽል ባህሪይ ቅጥያ አላቸው። -- : ብናማ , ቡና , ወንድማዊ ; 2) የእንስሳትን ቀለሞች ያመልክቱ.ብናማ , ቁራ ; 3) የግንዛቤ ግምገማ ቅጥያ አላቸው፡-ረጅም , ትንሽ ሰማያዊ . አጭር ፎርም ከሙሉ ቅፅ ሰዋሰዋዊ ልዩነቶች አሉት፡ በሁኔታዎች አይለወጥም, በአረፍተ ነገሩ ውስጥ በዋናነት እንደ ተሳቢው ክፍል ሆኖ ይታያል; አጭር ቅፅ እንደ ፍቺ የሚሰራው በተለየ የአገባብ አቀማመጥ ብቻ ነው (በመላው አለም ተናዶ ቤቱን ለቅቆ መውጣቱን አቆመ)። በተሳቢው አቀማመጥ ፣ የሙሉ እና አጭር ቅርጾች ትርጉም ብዙውን ጊዜ ይጣጣማሉ ፣ ግን አንዳንድ ቅጽል በመካከላቸው የሚከተሉትን የትርጓሜ ልዩነቶች ሊኖሩት ይችላል ። 1) አጭር መልክ የሚያሳየው ከልክ ያለፈ የባህሪ መገለጫ ከአሉታዊ ግምገማ ጋር፣ ዝከ..: ቀሚስ አጭር - ቀሚስ አጭር ; 2) አጭር ቅጽ ጊዜያዊ ምልክትን ያመለክታል ፣ ሙሉ - ቋሚ ፣ ዝ.ልጅ ታሟል - ልጅ የታመመ . አጭር ቅጽ ብቻ ያላቸው እንደዚህ ያሉ የጥራት መግለጫዎች አሉ-ደስ ብሎኛል , ብዙ , አለበት . ከምድብ ወደ ምድብ ቅጽል ሽግግር ቅፅል ከተለያዩ ምድቦች ጋር የተያያዙ በርካታ ትርጉሞች ሊኖሩት ይችላል. በትምህርት ቤት ሰዋሰው, ይህ "የቅጽል ቅፅል ከምድብ ወደ ምድብ ሽግግር" ይባላል. ስለዚህ አንጻራዊ ቅፅል የጥራት ባህሪ ያላቸውን ትርጉም ሊያዳብር ይችላል (ለምሳሌ፡-ብረት ዝርዝር (ዘመድ) -ብረት ያደርጋል - ዘይቤያዊ ሽግግር). ንብረት ያላቸው አንጻራዊ እና ጥራት ያላቸው ባህሪያት ትርጉሞች ሊኖራቸው ይችላል (ለምሳሌ፡- (ባለቤት)- ቀበሮ ኮፍያ (ዘመድ) -ቀበሮ ልማዶች (ካች)። ስለ ቅፅል ሞሮሎጂካል ትንተና ስለ ቅፅል ሞርፎሎጂካል ትንተና በሚከተለው እቅድ መሰረት ይከናወናል. . የንግግር ክፍል. አጠቃላይ እሴት. የመነሻ ቅጽ (ስም የነጠላ ተባዕታይ)። . የሞርፎሎጂ ባህሪያት. 1. ቋሚ ምልክቶች፡ ደረጃ በዋጋ (በጥራት፣ በዘመድ ወይም በባለቤትነት) 2. ቋሚ ያልሆኑ ምልክቶች፡- 1) ለጥራት መግለጫዎች፡- ሀ) የንፅፅር ደረጃ (ንፅፅር፣ የላቀ)፣ ለ) ሙሉ ወይም አጭር ቅፅ; 2) ለሁሉም ቅጽል፡- ሀ) ጉዳይ፣ ለ) ቁጥር፣ ሐ) ጾታ . የአገባብ ሚና. የአንድ ቅጽል ሞርፎሎጂያዊ ትንተና ምሳሌ። እና በእርግጠኝነት, እሷ ጥሩ ነበረች: ረጅም, ቀጭን, ዓይኖቿ ጥቁር ናቸው, ልክ እንደ ተራራ ካሞይስ, እና ወደ ነፍስህ (ኤም. ዩ. ለርሞንቶቭ) ተመለከተ. 1. ጥሩ (ምን?) - ቅጽል ፣ የመጀመሪያ መልክ ጥሩ ነው. 2. ቋሚ ምልክቶች: ጥራት ያለው, አጭር; ቋሚ ያልሆኑ ባህሪያት: ክፍሎች. ቁጥር, ሴት ጂነስ. 3. እሷ (ምን ነበር?)ጥሩ (የተሳቢው አካል)። 1. ከፍተኛ (ምን?) - ቅጽል ፣ የመጀመሪያ ቅፅ - ከፍተኛ. ተለዋዋጭ ምልክቶች: ሙሉ, አወንታዊ የንፅፅር ደረጃ, ክፍሎች. ቁጥር, ሴት ዝርያ ፣ . ፒ.. 3. እሷ (ምን ነበረች?) ከፍተኛ (የተሳቢው አካል). 1. ቀጭን - ቅጽል, የመጀመሪያው መልክ ቀጭን ነው. 2. ቋሚ ምልክቶች: ከፍተኛ ጥራት ያለው, የተሟላ; ቋሚ ያልሆኑ ምልክቶች: አወንታዊ የንጽጽር ደረጃ, ክፍሎች. ቁጥር, ሴት ዝርያ, . ፒ. 3. እሷ (ምን ነበረች?) ቀጭን(የተሳቢው አካል)። 1. ጥቁር - ቅጽል የመጀመሪያ መልክ ጥቁር ነው. 2. ቋሚ ባህሪያት: ጥራት; ቋሚ ያልሆኑ ምልክቶች፡ ሙሉ፣ አወንታዊ የንፅፅር ደረጃ፣ . ቁጥር ፣ ፒ. 3. አይኖች (ምን?) ጥቁር (ትንበያ). ማንበብና መጻፍ ክፍለ ጊዜዎችን እና ነጠላ ሰረዞችን በትክክለኛው ቦታ ላይ ማስቀመጥ ብቻ ሳይሆን በቋንቋ ጥናት ህጎች መሰረት በትክክል መጠቀምንም ያካትታል. የሩስያኛ ቅፅል ሀረጎችን እና አረፍተ ነገሮችን በመፍጠር ረገድ ትልቅ ሚና ይጫወታል. የእነሱ አጠቃቀም ንግግራችንን ያበለጽጋል, የበለጠ ሀብታም እና ምሳሌያዊ ያደርገዋል. ምናልባት, ምን እንደሆነ የማያውቁ አዋቂዎች የሉም, ነገር ግን, ስለዚህ ክፍል, ምንም ጥርጥር የለውም, በት / ቤት ሥርዓተ-ትምህርት ውስጥ የተጠቀሰው, ነገር ግን በጊዜ ሂደት ሊረሳው ስለሚችል, ብዙ አስደሳች መረጃዎች አሉ. ቅንጣት “አይደለም” ከቅጽል ጋር ብዙውን ጊዜ አንድ ቃል የሚታወቅ በሚመስልበት ጊዜ ሁኔታዎች አሉ, ነገር ግን በትክክል እንዴት በትክክል መፃፍ እንደሚችሉ አታውቁም. እንደነዚህ ዓይነቶቹ ጉዳዮች "አይደለም" ያላቸውን ቅጽል መጠቀምን ያካትታሉ. በየትኞቹ ጉዳዮች ላይ አብራችሁ መፃፍ እንዳለባችሁ አስቡበት። በመጀመሪያ፣ “አይደለም” የሚለው አሉታዊ ቅንጣቢ ከቅጽሎች ጋር አንድ ላይ ተጽፏል፣ ያለዚህ ቅንጣት ቅጾች በቀላሉ በ ውስጥ የሉም። ዘመናዊ ቋንቋ. ለምሳሌ, ጠላት, ግድየለሽነት. በሁለተኛ ደረጃ, ቅጽል ስሞች ከ "አይደለም" ጋር አንድ ላይ ጥቅም ላይ ይውላሉ, ትርጉሙ, የተወሰነ ክፍል ሲያያዝ, በትርጉሙ ተቃራኒ የሆነ ቃል ይለወጣል. እንዲህ ዓይነቱ ቅጽል በተመሳሳዩ ቃል ሊተካ እንደሚችል መታወስ አለበት. ለምሳሌ, ያላገባ - ነጠላ, እና ሌሎች. ሦስተኛ, ተቀባይነት ቀጣይነት ያለው የፊደል አጻጻፍዲግሪ እና መለኪያን ከሚገልጹ ገላጭ ቃላቶች ጋር ጥቅም ላይ የሚውሉ "አይደለም" ያላቸው ቅጽል. ለምሳሌ, በጣም ተገቢ ያልሆነ አስተያየት. ከ “አይደለም” ከሚለው ቅጽሎች ጋር በሚከተሉት ሁኔታዎች ተጽፈዋል። አንጻራዊ በሆነ ቅጽል ሲጠቀሙ። በተመሳሳይ ጊዜ, እንዲህ ዓይነቱ አሉታዊ ትርጉም እንደሚያረጋግጥ ግምት ውስጥ ይገባል. ለምሳሌ, ቀለበቱ ብር አይደለም (እዚህ ላይ ቀለበቱ ከብር የተሠራ እንዳልሆነ አጽንዖት ተሰጥቶታል). የአጭር እና ረጅም ቅርጾች በትርጉም የሚለያዩበትን ቅጽሎችን ሲጠቀሙ። ምሳሌ: ቀይ ቲማቲም አይደለም - ቀይ ሴት ልጅ አይደለችም. ለምሳሌ በቅጽሎች እና በተውላጠ-ቃላት ጥቅም ላይ ሲውል, በምንም መልኩ የድሮ ጽንሰ-ሀሳብ, ያልተለመደ ታሪክ, ወዘተ. ቃሉ ከተገለፀ በኋላ ይህንን የስነ-ቁምፊ ክፍል ሲጠቀሙ, እና ግንባታው ከተሳታፊው ጋር ወደ ማዞሪያው ቅርብ የሆነ ትርጉም አለው. ለምሳሌ, የበታች ያልሆኑ ድርጅቶች. “አይደለም” በሚለው ቅንጣቢው ቅጽል ሲጽፉ ለሚጠቀሙበት ዓረፍተ ነገር ትኩረት መስጠት አለብዎት። ስለዚህ አንድ አይነት ቃል በዚህ የንግግር ክፍል በሚጫወተው ሚና ላይ በመመስረት የተለያዩ የፊደል አጻጻፍ ሊኖረው ይችላል. ለምሳሌ፣ እዚህ ያለው ሰው አካባቢያዊ (ተሳቢ) አይደለም - እንግዳ ልማድ (ፍቺ)። " ወይም "" እንዴት እንደሚፃፍ? ከቅጥያ -አን-፣-ያን-፣-ኢን- ያሉ ቅጽል ስሞች በአንድ “” መፃፍ እንዳለባቸው ማወቅ ያስፈልጋል። ለመስታወት, ቆርቆሮ እና እንጨት. በቅጽሎች ውስጥ -" ጥቅም ላይ ይውላል, ለምሳሌ, ጠዋት (ፀሐይ) እና ሌሎች. ልዩነቱ ንፋስ ነው። ይሁን እንጂ እንዲህ ዓይነቱ ቅጽል ከቅድመ ቅጥያ ጋር ጥቅም ላይ ከዋለ በ "" የተጻፈ መሆኑን ልብ ሊባል ይገባል. ለምሳሌ, ሊዋርድ, ነፋስ የሌለበት. ጥቂት አስደሳች ነጥቦች በቋንቋው የዝግመተ ለውጥ ሂደት ውስጥ አንዳንድ ቅጽል ስሞች ወደ ስሞች ምድብ አልፈዋል። እነዚህም የሚከተሉትን ያካትታሉ: የልብስ ማጠቢያ, የፀጉር አስተካካይ, ጓዳ እና ሌሎች. በተጨማሪም, እንደ ሁለቱም የንግግር ክፍሎች ሊሰሩ የሚችሉ በርካታ ቃላቶች አሉ. እነዚህም የሚያጠቃልሉት፡ የታመሙ፣ የታወቁ፣ ዓይነ ስውራን እና ሌሎችም። እንዲሁም፣ የቋንቋ ሊቃውንት ያልተረጋጋ ውጥረት ያለባቸው ቅጽሎች በጊዜ ሂደት በመጨረሻዎቹ ቃላቶች ላይ በማተኮር የመጥራት አዝማሚያ እንዳላቸው ደርሰውበታል። ስለዚህ ቀደም ሲል እንደ "ነጎድጓድ", "ቀን" ያሉ ቃላት ጥቅም ላይ ውለዋል. አሁን በ "ቀን" እና "ነጎድጓድ" ተተኩ. እንደምታውቁት የሩስያ ቅፅሎች ባህሪ የመቀነስ ችሎታቸው ነው. ብኣንጻሩ፡ ውጽኢቱ ኣብ ውሽጢ 1999 ዓ.ም የእንግሊዘኛ ቋንቋበጾታ፣ በቁጥር እና በጉዳይ አይለወጥም፣ ነገር ግን መመስረት ይችላል። በቋንቋው ብዛትና ትርጉም (ከግሥ እና ከስሞች በኋላ) ቅጽል ሦስተኛውን ቦታ ይይዛል። አጠቃቀማቸው ይሰጣል ጥበባዊ ገላጭነትንግግራችን። የቅጽል ጽንሰ-ሐሳብ. የቅጽሎች ሞሮሎጂያዊ ባህሪያት. የቅጽሎች ክፍሎች 1. ቅጽል- የአንድን ነገር ምልክት የሚያመለክት እና ለጥያቄዎቹ ምን መልስ የሚሰጥ ገለልተኛ የንግግር ክፍል? የማን ነው? የቅጽል ዋና ዋና ባህሪያት ሀ) አጠቃላይ ሰዋሰዋዊ ትርጉም ምሳሌዎች ይህ የእቃው ባህሪ ዋጋ ነው፡- ሰማያዊ, ሰማያዊ, ሊ ጣዕም, ሽታ; ጣፋጭ, መዓዛ, ቅመም. ጥሩ መጥፎ. ደግ ፣ ትሁት ፣ አስቂኝ። የአእምሮ እና የንግግር እንቅስቃሴ. ብልህ ፣ ደደብ ፣ ተናጋሪ። ለ) የሞርፎሎጂ ባህሪያት ምሳሌዎች ልክ እንደ ስም - ጾታ, ቁጥር, ጉዳይ. ነገር ግን ከስሞች በተቃራኒ ቅጽሎች በጾታ፣ በቁጥር፣ በጉዳይ እና በፆታ ልዩነት ይለወጣሉ በነጠላ ቅርጽ ብቻ። ይህ የሆነበት ምክንያት ቅጽል የሚያገለግሉ፣ ​​ስሞችን ያብራሩ፡ ቅጽሎች በጾታ፣ በቁጥር እና በጉዳይ ከስሞች ጋር ይስማማሉ። ሠርግ፡ ሰማያዊ ምንጣፍ, ሰማያዊ ጥብጣብ, ሰማያዊ ሳውሰር - ሰማያዊ ምንጣፎች, ሰማያዊ ሪባን, ሰማያዊ ሳውሰርስ. ለ) የአገባብ ምልክቶች ምሳሌዎች በአንድ ዓረፍተ ነገር ውስጥ፣ ቅጽል አብዛኛውን ጊዜ የተሳቢው ፍቺ ወይም ስም አካል ነው። ሠርግ፡ ደስተኛ ቀልደኛወንዶቹን ሳቁ; ክሎውንደስተኛ ነበር ። ቅጽሎች በጾታ፣ ቁጥር እና ጉዳይ ካሉ ስሞች ጋር ይስማማሉ። ሠርግ፡ ደስተኛ ቀልደኛወንዶቹን ሳቁ; አስቂኝ ቀልድወንዶቹን ሳቁ። ቅጽል ስሞች በስሞች እና ተውላጠ ስሞች ሊራዘሙ ይችላሉ, ከእነሱ ጋር ሀረጎችን ይፈጥራሉ. ሠርግ፡ ከበሽታ ደካማ, በጣም ደካማ. 2. እንደ መዝገበ-ቃላት ፍቺው ተፈጥሮ ፣ ቅጽል በሦስት ምድቦች ይከፈላሉ ። ሀ) ጥራት ለ) ዘመድ; ለ) ባለቤት። ሀ) የጥራት መግለጫዎች የጥራት መግለጫዎችየእቃውን የተለያዩ ባህሪዎች ያመልክቱ- ዋጋ፡ ትልቅ, ትልቅ, ትንሽ; ዕድሜ፡- አሮጌ, ወጣት; ቀለም: ቀይ ሰማያዊ; ክብደት: ቀላል ክብደት; መልክ፡- ቆንጆ, ቀጭን; የግል ባህሪያት; ብልህ ፣ ጥብቅ ፣ ሰነፍ። ባህሪይ ሰዋሰዋዊ እና የቃላት አፈጣጠር ባህሪያትየጥራት መግለጫዎች፡- የንፅፅር ዲግሪዎች መኖር; ትልቅ ትልቅ ትልቅ; ብልህ - ብልህ ፣ ብልህ። ሙሉ እና አጭር ቅፅ መኖሩ; ጥብቅ - ጥብቅ, አሮጌ - አሮጌ. ከዲግሪ ተውሳኮች ጋር የማጣመር ችሎታ; በጣም ጥብቅ ፣ በጣም ትልቅ ፣ በጣም ብልህ። ቅጽ ተውላጠ ስም ከቅጥያ -፣ -፣ -። ብልጥ → ብልህ፣ ጎበዝ → ጎበዝ፣ ጨካኝ → ጨካኝ። ቅፅል ሀ ስሙን የሚያሟላ ዓይነት ቃል ወይም የንግግር ክፍል፣ እና ያ ተጨማሪ መረጃን ይሰጣል ወይም ትርጉሙን ያሟላል። ቅፅሉ በስም በፊት ወይም በኋላ ይቀመጣል ፣ በጾታ እና በቁጥር ይስማማል ፡፡ ቅፅሎች ባህሪያቸውን በመጥቀስ ወይም በማጉላት ስሞችን ይወስናሉ ፡፡ ለምሳሌ ‹ቢጫው ኳስ› ፣ ‹አሮጌው መኪና› ፡፡ ለአጠቃላይ ወይም ረቂቅ መግለጫዎች እንዲሁ በስፋት ጥቅም ላይ ይውላሉ ፡፡ ለምሳሌ ፣ ‘የአበባዎቹ ቢጫ ቀለም’ ፣ የአበባውን ዓይነት ሳይገልፅ ወይም ‘ከባድ ውድድር ነበር’ ፣ ረቂቅ ቅፅል ‘አስቸጋሪ’ ነው። ከትርጉማዊ እይታ ፣ ቅፅል የተለያዩ ባህሪያትን መግለጽ ይችላል እንደ-ባህሪዎች (ቆንጆ ፣ ረዥም) ፣ ሁኔታ (ነጠላ ፣ አሳዛኝ ፣ ደስተኛ) ፣ አመለካከቶች (ንቁ ፣ ተስማሚ) ፣ አጋጣሚዎች (ሊሆኑ የሚችሉ ፣ የማይታመን) ፣ መነሻ ወይም ዜግነት (ሜክሲኮ ፣ አርጀንቲናዊ) እና ሌሎችም ፡፡ ቅፅል ተጣጣፊነት ያለው ባሕርይ ነው፣ ማለትም ፣ በጾታ (በሴት / በወንድ) እና በቁጥር (ነጠላ / ብዙ) ላይ ከሚስማሙበት የሥርዓት ንግግራቸው ጋር የተዋሃዱ ሞርፊሞች ስሙ የፆታ ልዩነት ከሌለው ተጓዳኝ መጣጥፉ ጥቅም ላይ መዋል አለበት ፡፡ በዚህ ምክንያት ቅፅል ቅጹ ቢለያይም ባይለያይም በአጎራባች ስም ላይ የተመሠረተ ነው ፡፡ ለምሳሌ ‹ነፃ / ነፃ› ፣ ‹ልጅ / ልጆች› ፣ ‹ጥሩ / ጥሩ› ፣ ‹ኢሶሴልስ› ፡፡ የቅጽሎች ዓይነቶች ባህሪያቱን ለማጉላት ወይም የምንጣቀስባቸውን ስሞች ለመወሰን በየቀኑ የሚጠቀሙባቸው የተለያዩ ዓይነቶች ወይም የቅፅል ዓይነቶች አሉ ፡፡ ከዚህ በታች በጣም በብዛት ጥቅም ላይ የዋሉ የቅፅል ዓይነቶች ናቸው ፡፡ ብቁ የሆኑ ቅፅሎች አንድ ወይም ከዚያ በላይ ባሕርያትን በማጉላት የዓረፍተ ነገሩን ስም ወይም ርዕሰ ጉዳይ የሚገልጹ ወይም ብቁ የሚያደርጉ ናቸው ፡፡ በጣም ከተጠቀሙባቸው መካከል-ቆንጆ ፣ አስቀያሚ ፣ ረዥም ፣ አጭር ፣ ጥሩ ፣ ደግ ፣ ዘገምተኛ ፣ ፈጣን ፣ በትኩረት የሚከታተል ፣ ትንሽ ፣ ትልቅ ፣ ወፍራም ፣ ቀጭን ፣ ጉጉት ፣ ደስተኛ ፣ ሀዘን ፣ አዲስ ፣ አሮጌ ፣ ቢጫ ፣ ሰማያዊ ፣ ቀይ ፣ አረንጓዴ ፣ ቀላል ፣ ቆሻሻ ፣ ንፁህ ፣ ጠንካራ ፣ ተሰባሪ ፣ ጨካኝ ፣ ሰፊ ፣ ስስ ፣ ደስተኛ ፣ አፍቃሪ ፣ እና ሌሎችም ፡፡ 'ልጅሽ በጣም ናት ከፍተኛ ለዕድሜው. መኪና ሰማያዊ ከአጎቴ ነው ፡፡ መጽሐፉ ነው አጭር እና ያለምንም ችግር ያነባል '። 'ይሰማኛል ደስተኛ ዛሬ ከሰዓት በኋላ'. በተጨማሪ ይመልከቱ-ብቁ የሆኑ ቅፅሎችን። ገላጭ ቅፅሎች ከተናገረው ስም ጋር በተያያዘ ያለውን የቅርበት ግንኙነት ይወስናሉ ፡፡ እነሱም-ይህ ፣ ያ ፣ ያ ፣ ያ ፣ ያ ፣ ያ ፣ እነዚህ ፣ እነዚያ ፣ እነዚያ ፣ እነዚያ ፣ እነዚያ ናቸው። ምስራቅ አፓርታማ የእኔ ነው። ያ የልብስ ማጠቢያ ማሽን ጥሩ ነው። እነዚያ ብርድ ልብስ መታጠብ አለበት_. ‘የወጥ ቤት ጓንቶችዎ ናቸው እነዚህ’. ባለቤትነት ያላቸው ቅፅሎች ባለቤትነት ያላቸው ቅፅሎች የባለቤትነት ወይም የመያዝ ሀሳብን በስም በመለየት ይታወቃሉ ፡፡ እነዚህ ቅፅሎች ከስሙ በፊት ወይም በኋላ ሊመጡ ይችላሉ እና የእኔ ፣ የእርስዎ ፣ የእሱ ፣ የእኛ ፣ የእኛ / የእኛ ፣ የእርስዎ / የእርስዎ ፣ የእኔ ፣ የእርስዎ ፣ የእኛ ፣ የእኛ ፣ የእኛ ፣ የእኛ ፣ የእርስዎ። እኔ የእጅ አምባር እና የጆሮ ጌጦችህ ፡፡ ያ መጽሐፍ ነውየራሱ ‹ውስጥ የእኛ ቤት እኛ ምድጃ አለን ›፡፡ እነዚያ ጫማዎች ናቸው ያንተ?’. ‘የእሱ ማቅረቢያ አጭር ነበር ፡፡ የመወሰን ወይም የመወሰን ቅፅሎች እነሱ በአረፍተ ነገሩ ውስጥ ያለውን ስም የሚያስተዋውቁ ወይም የሚለዩ ቅፅሎች ናቸው ፣ ስለሆነም አይገልፀውም ይልቁንም ይገልፃል እና መጠኑን ይገድባል ፡፡ እነሱ በስም በፆታ እና በቁጥር የሚስማሙ በሰፊው ጥቅም ላይ የዋሉ ቅፅሎች ናቸው ፡፡ ‘አንዳንድ የጓደኞች ' ያትንሽ ውሻ ቆንጆ ነው። ‘ይህ ኳስ ' ያልተገለጹ ቅፅሎች እነሱ ከስም ጋር በተያያዘ በቂ መረጃ ባለመፈለግ ተለይተው የሚታወቁ ቅፅሎች ናቸው ፡፡ በጣም ጥቅም ላይ የዋሉት-አንዳንዶቹ ፣ የተወሰኑ ፣ ብዙ ፣ በጣም ትንሽ ፣ እውነት ፣ እያንዳንዱ ፣ ማናቸውንም ፣ ማናቸውንም ፣ በጣም ብዙ ፣ ጥቂቶችን ፣ ሌሎችን ፣ ብዙ ፣ ትንሽ ፣ የለም ፣ የለም ፣ የበለጠ ፣ ተመሳሳይ ፣ ሌላ ፣ ሁሉም ፣ በርካታ ፣ ሁለት ፣ እንደዚህ ፣ እውነት ፣ እያንዳንዱ። ጥቂቶች መምህራን በስብሰባው ላይ ተገኝተዋል ፡፡ አንዳንድ ተማሪዎች አትሌቶች ናቸው ፡፡ ‘እንደዚህ ጥያቄ ፈራኝ ፡፡ ‘እያንዳንዱ አስተያየትህን ትሰጣለህ ፡፡ ብዛት ያላቸው ቅፅሎች እነሱ የሚያጅቧቸውን የቁጥር ብዛትን ይገልጻል ፣ እነዚህ ካርዲናል ሊሆኑ ይችላሉ (አንድ ፣ ሁለት ፣ ሶስት ፣ ሰባት ፣ ዘጠኝ ፣ ወዘተ) ፣ መደበኛ (የመጀመሪያ ፣ ሁለተኛ ፣ ሦስተኛ ፣ አምስተኛ ፣ የመጨረሻ) ፣ ብዙዎች (ድርብ ፣ ሶስት ፣ አራት ፣ አራት) ) ወይም ከፊል (መካከለኛ ፣ ሦስተኛ ፣ አምስተኛ ፣ ወዘተ) ፡ 'አድርግ ሁለት እርስ በእርስ የተያየንባቸው ዓመታት '. ጠርቼዋለሁ ሶስት ጊዜያት '. ‘ቀረ ሁለተኛ በውድድሩ ውስጥ ፡፡ ‘እሱ ነው አምስተኛ የምመጣበት ጊዜ ነው ፡፡ 'በላሁ ድርብ የጣፋጭ ምግብ ክፍል '። ይህ እሱ እሱ ነው እሱ ነው አራት እጥፍ ስለ ጠየቅከኝ ነገር አለኝ ፡፡ ‘ጨምር ግማሽ የውሃ ኩባያ አንድ ይግዙ መኝታ ቤት ከኪሎ ሥጋ ’. እነሱ አህጉር (አሜሪካ ፣ አፍሪካ ፣ አውሮፓ ፣ ኦሺኒያ ወይም እስያ) ፣ ሀገር ፣ ክልል ፣ አውራጃ ወይም ከተማን ሊያመለክቱ የሚችሉ የሰዎችን ወይም የነገሮችን አመጣጥ ይለያሉ ፡፡ ሆኖም ፣ በጣም ጥቅም ላይ የዋለው ስም አገሮችን ያመለክታል ፡፡ ልጅዋ ናት ሜክሲኮ የአጎቶቼ ልጆች ናቸው እስያዊአዎ. 'እሱ ነው ከማድሪድ’. የቅጽሉ ዲግሪዎች የቅጽሉ ዲግሪዎች ስሙን በሚለይበት ኃይለኛነት ይገልፃሉ ፡፡ የንፅፅር ደረጃ ጥራቶቹን ለመጋፈጥ ጥቅም ላይ ይውላል ፡፡ እነሱ-የበለጠ እና ያነሱ ናቸው ፡፡ እነዚህ ቅፅሎች በቅጽል ስም ፣ ስም ወይም ተውሳክ የታጀቡ ሲሆን ‹ምን› ወይም ‹እንዴት› በሚለው ቃል ይከተላሉ ፡፡ እኩልነትይህ ፊልም ነው እንደ አስደሳች ትናንት ያየነው _. የበላይነት: ይህ መኪና ከሚለው ይሻላል ያንተ. አናሳነትአና ናት በታችኛው ማሪያ ፡፡ የበላይነት ደረጃ ከሌላው ዓይነት ጋር አንድን የስም ጥራት ይገልጻል። እሱ በአንፃራዊ እና በፍፁም ተከፍሏል ፡፡ አንጻራዊ እጅግ የላቀ: በሚከተለው መንገድ ይመሰረታሉ-(’. ለምሳሌ: - ‘ማሪያ ተማሪ ነች ሲደመር ተተግብሯል የ ክፍሉ '፣' መጽሐፉ ነው ሲደመር ጥንታዊ የ ቤተ መጻሕፍት ፍፁም የበላይነት: ቅፅል ስራ ላይ የዋለ ሲሆን -ኢስሲሞ ፣ -ኢሲማ ፣ -ኢሲሞስ ፣ -ሲሲማስ ቅጥያ ተጨምሯል ፡፡ ለምሳሌ: - ዛፉ እየጨመረ'፣' ፈተናው ነበር በጣም ቀላል'፣' ጫማዎቹ ናቸው በጣም ውድ’. ቅጽል እና ስም ስሙ ፍጥረታትን ፣ ዕቃዎችን እና ሀሳቦችን ለመሰየም የሚያገለግል የራሱ ትርጉም ያለው ቃል ነው ፡፡ በትክክለኛው ስሞች ወይም ስሞች (ጄሲካ ፣ ማሪያ ፣ ሆሴ) እና የተለመዱ ስሞች ወይም ስሞች (ልጅ ፣ አለቃ ፣ አንበሳ ፣ ተዋናይ) መካከል መለየት ይችላሉ ፡፡ ቅፅል ስያሜውን የሚገልፅ ወይም ብቁ የሚያደርግ ቃል ስለሆነ ሁለቱም ስሞች እና ቅፅሎች የሚዛመዱ ሁለት ዓይነቶች ቃላት ናቸው ፡፡ ማርያም የሚለው በጣም ነውአስተዋይ ፣ ስሙን (ማሪያ) እና ቅፅል (ብልህ) መለየት ይችላሉ። ‹እ.ኤ.አ. ጠረጴዛ ነው ክብ'፣ ስሙን (ሰንጠረ )ን) እና ቅጹን (ክብ) መለየት ይችላሉ። ‹እ.ኤ.አ. ሁለተኛ የ ቡድን የበለጠ ነበር ጥሩ የጨዋታውን '፣ ስሙን (ቡድን) እና ቅፅሎችን (ሁለተኛ እና ቆንጆ) መለየት ይችላሉ።

40163

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%9B%E1%8C%85%E1%88%AB%E1%89%B5%20%E1%8C%88%E1%89%B5%E1%88%AD

ማጅራት ገትር

ማጅራት ገትር በድንገት በመነሳትና የአንጎልንና የኀብለ-ሰርሰርን ሽፋን የሆነው ስስ አካል በመመረዝ የአእምሮ መታወክ ስሜት የሚያስከትል አደገኛ በሽታ ነው፡፡ ለዚህ በሽታ በተለያዩ አካባቢዎች የተለያዩ ስያሜዎች ቢሰጠውም በስፋት የሚታወቁት ስያሜዎቹ ግን ማጅራት ቆልምም ፣ የጋንጃ በሽታና ሞኝ ባገኝ የሚባሉት ናቸው። የበሽታው ምንነትና ሥርጭት በሽታው በየትኛውም ክፍለዓለም የሚገኝ ሲሆን በአፍሪካም አብዛኛውን ጊዜ የሚከሰትበት የመልክአ ምድር ክልል አለው። ይህም ክልል “የአፍሪካ ማጅራት ገትር መቀነት" በመባል የሚታወቅ ሲሆን የሚገኘውም ከሰሐራ ምድረበዳ በስተደቡብና ከምድር ወገብ በስተሰሜን ባለው ሥፍራ ነው። ኢትዮጵያም በዚህ ክልል ውስጥ ትገኛለች። በአገራችን በሽታው አብዛኛውን ጊዜ የሚገኘው በጣም ሞቃታማና ደረቅ ያየር ጠባይ በሚታይበት ከጥር እስከ ሰኔ ባለው ጊዜ ሲሆን በማጅራት ገትር ወረርሽኝ የሚታወቁት ወራት ጥር፣ የካቲት፣ መጋቢት፣ ሚያዝያና ግንቦት ናቸው። ማጅራት ገትር ከ፰–፲፪ ዓመት በወረርሽኝ መልክ እየተቀሰቀሰ ጉዳት ማድረሱም ይታወቃል። የበሽታው መንስዔና የመተላለፊያ መንገዶች የበሽታው መንስዔዎች በዓይን ሊታዩ የማይችሉ ረቂቅ ተሕዋስያን ናቸው። በወረርሽኝ መልክ ለሚከሰተው ማጅራት ገትር መንስኤው በእንግሊዘኛው ቃል “ኔስሪየ ሜኒንጅቲዲስ" () ተብሎ የሚታወቀው ተሕዋስ ነው። የበሽታው አምጪ ተሕዋስያን በሽታው ካለበት ወይንም ተሕዋስያኑ በሰውነት ውስጥ እያሉ የሕመም ምልክቶች ከማይታይበት ተሸካሚ ሰው አፍንጫና ጉሮሮ በትንፋሽ፣ በማስነጠስና በሚያስልበት ወቅት በመውጣት ከአየር ጋር ወደ ጤናማው ሰው አፍንጫና ጉሮሮ ይደርሳሉ። ተሕዋስያኑም ከሁለት እስከ አሥር ቀናት ባለው ጊዜ ውስጥ የአፍንጫን የውስጥ ክፍልና ጉሮሮን በመውረር የጉንፋን ዓይነት ስሜት ያስከትላሉ። እርባታቸውና እድገታቸው ሲሟላ ወደ ደም ኡደት በመግባት በአካል ልዩ ልዩ ክፍሎች ላይ ከፍተኛ ጉዳት ያስከትላሉ። ተሕዋስያኑ አብዛኛውን ጊዜ የአንጎል ስስ ሽፋንን በከፍተኛ ደረጃ ያጠቃሉ። የአየሩ እርጠበት መጠን ዝቅተኛና ሞቃት በሚሆንበት ጊዜ በጠባብ ክፍሎች የሰዎች ተፋፍጐ መኖር፣ በበሽታው ከተያዘ ሰው ጋር ያለ ጥንቃቄ የቅርብ ግንኙነት ማድረግ፣ የግልንና የአካባቢ ንጽሕናን ያለመጠበቅና የመሳሰሉ ሁኔታዎች ለበሽታው መስፋፋት ከፍተኛ አስተዋጽኦ አላቸው። ዋና ዋና ስሜቶችና ምልክቶች በማጅራት ገትር በሽታ የተያዘ ሰው የሚከተሉት የሕመም ስሜቶችና ምልክቶች ይታዩበታል። • በድንገትና በአጣዳፊ ሁኔታ የሚጀምር የጤንነት መታወክ፣ • ከፍተኛ ትኩሣት /በአዋቂዎች ላይ ይበረታል/፣ • ማቅለሽለሽና ማስታወክ /በሕፃናት ላይ ይበረታል/፣ • በጣም ከባድ ራስ ምታት፣ • ማቃዠትና አዕምሮ መሳት፣ • መወራጨትና የጡንቻዎች በተለይም የጀርባና የማጅራት አካባቢ መኮማተርና መገተር፣ • የዓይኖች ሙሉ ለሙሉ ብርሃን ለማየት ያለመቻል ናቸው፡፡ በሽታው የሚያደርሳቸው ጉዳቶች ይህ በሽታ በዚህ የዕድሜ ክልል ያሉትን ያጠቃል ባንልም በአብዛኛው ለበሽታ የተጋለጡት ከሁለት እስከ ሠላሳ ዓመት የዕድሜ ክልል ውስጥ የሚገኙት የኀብረተሰብ አባላት ናቸው። የበሽታው ተሕዋስያን በጆሮና በዓይን ነርቮች ላይ ጉዳት ስለሚያደርሱ መደንቆርንና መታወርን ሊያስከትሉ ይችላሉ። በማጅራት ገትር የተያዘ ሰው የልብና የኩላሊት ሕመም ሊደርስበት ይችላል። የአጥንት መገጣጠሚያዎች ሕመምና የመዋጥ ችግር ይፈጥርበታል። አልፎ አልፎ በሳንባ ምች የተነሣ ይሞታል። በአጠቃላይ በማጅራት ገትር የተያዘ ሰው ከአካል መጉደል እስከ ሕይወት ማጣት የሚያደርሱ ሁኔታዎች ሊያጋጥሙት ይችላሉ። ሕክምናውና የመከላከያ ዘዴዎች ማጅራት ገትር በሕክምና የሚድን በሸታ ነው። ፈጣንና ተገቢ ሕክምና የተደረገላቸው ሕመምተኞች ከመቶው ከዘጠና በላይ የሚሆኑት የመዳን ዕድል አላቸው። ሕክምና ካላገኙ ግን የሚገድል በሽታ ነው። ማጅራት ገትርን ለመከላከልና ለመቆጣጠር ከምንጠቀምባቸው ዘዴዎች ዋና ዋናዎቹ የሚከተሉት ናቸው። • በአንድ አካባቢ ማጅራት ገትር መኖሩ ጥርጣሬ ካለ በክልሉ የሚገኙ መንግሥታዊና ሕዝባዊ ድርጅቶች እንደዚሁም ግለሰቦች ፈጥነው በአቅራቢያው ለሚገኙ የጤና ድርጅቶች ማሳወቅ፣ • መንግሥታዊና ሕዝባዊ ድርጅቶች ከጤና ተቋሞች ጋር በመተባበር ኀብረተሰቡ ስለበሽታው ምንነት እንዲያውቅ መቀስቀስ እንደዚሁም የተጠናከረ አሰሳ እንዲካሄድ፣ • መጠለያዎች እንዲሠሩና ከያሉበት ወደ መጠለያዎች እንዲወሰዱ ማድረግ፣ • የማጅራት ገትር ወረርሽኝ በሚነሳበት ወቅት ሕዝቡን ሊያሰባስቡ የሚችሉና በሽታውም እንዲዛመት የሚያግዙ እንደማኅበር፣ ሰርግ፣ ሰደቃና የመሳሰሉትን ወረርሽኙ ጋብ እስከሚል ድረስ ማቆየት። ይህም በሸታው እንዳይዛመት የሚረዳ መሆኑን ኀብረተሰቡ እንዲያውቅ ማድረግ፣በሸታው በገባበት ክልል በተለይም የሕዝብ ክምችት ባለባቸው ሥፍራዎች ለምሳሌ በትምህርት ቤቶች፣በወታደር ሠፈሮች፣ በመጠለያዎች፣ በወህኒ ቤቶችና በመሳሰሉት የመከላከያ ክትባት መስጠት፣ • የማጅራት ገትር ሕሙማንን በቅርብ ያስታመሙና የሚያስታምሙ ሰዎች የመከላከያ መድሃኒት እንዲውጡ ማድረግ፣ • ለሕሙማን ጊዜያዊ መጠለያ በማዘጋጀት ተገቢ የሕክምና ዕርዳታ እንዲያገኙ ማድረግ፣ • በሽታው በገባበት አካባቢ የሚገኝ ማንኛውም ሰው በሚያስነጥስበትም ሆነ በሚስልበት ጊዜ በመሐርም ወይም በጨርቅ አፍንና አፍንጫን መሸፈን በተጨማሪም ንፍጥንም ሆነ አክታን የትም እንዳይጣል ጥንቃቄ ማድረግ፣ በአጠቃላይም የግልንና የአካባቢ ንጽሕናን መጠበቅ። በንግሥት ዘውዲቱ ሆስፒታል የውስጥ ደዌ ስፔሻሊስት የሆኑት ዶክተር ዓቢይ ኃይሉ «በማጅራት ገትር መያዙ በምርመራ የተረጋገጠው በሽተኛ ህክምና መውሰድ የሚችለውም በሆስፒታሉ ውስጥ በመተኛት በደምስር በሚሰጥ አንቲባዮቲክስ( ፀረ ባክቴሪያ) መድኃኒት ነው።» ይሉና በበሽታው የተያዘ ሰው በሆስፒታል ውስጥ ከሰባት እስከ አስራ አራት ቀናት ተኝቶ መታከም እንዳለበትም ይገልጻሉ። ዋቢ ምንጮች የኢትዮጵያ ጤናና ሥነ ምግብ ምርምር ኢንስቲቲዩት፤ «ማጅራት ገትር»፤ አዲስ ዘመን፤ «ድንገተኛውና ተላላፊው ማጅራት ገትር»፤

50666

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%9A%E1%8B%B2%E1%8B%AB

ሚዲያ

ሚዲያ መረጃዎችን ወይም መረጃዎችን ለማከማቸት እና ለማድረስ የሚያገለግሉ የመገናኛ ጣቢያዎች ወይም መሳሪያዎች ናቸው ። ቃሉ እንደ ህትመት ሚዲያ ፣ ማተሚያ ፣ የዜና ማሰራጫ ፣ ፎቶግራፍ ፣ ሲኒማ ፣ ስርጭት (ሬዲዮ እና ቴሌቪዥን) እና ማስታወቂያ የመሳሰሉትን የመገናኛ ብዙሃን መገናኛ ኢንዱስትሪ አካላትን ይመለከታል {{ የጥንታዊ ጽሑፍ እና የወረቀት ልማት እንደ ‹ፋርስ› (‹ፋርስ ካህን› እና አንጋሪየም) እና በሮማን ግዛት ውስጥ እንደ ሚዲያዎች አይነት የሚተረጎሙትን እንደ ‹ሜል› ያሉ የረጅም ርቀት የግንኙነት ሥርዓቶችን ማጎልበት አስችሏል ። እንደ ሃዋርድ ሪችንግልድ ያሉ ጸሐፊዎች እንደ ላስካ ዋሻ ሥዕሎች እና የቀደመ ፃፍ ያሉ የመጀመሪያ ሚዲያ ቅር ችን እንደ ሰብአዊ ሚዲያ ቅርጾችን ፈጥረዋል ። ሌላ የመገናኛ ብዙሃን ታሪክ አረፍተ ነገር የሚጀምረው በቼቭ ዋሻ ሥዕሎች ሲሆን ከአጭር የድምፅ ድምቀት ባሻገር የሰውን ግንኙነት ለመሸከም በሌሎች መንገዶች ይቀጥላል-የጭስ ምልክቶች ፣ የባዶ ጠቋሚዎች እና የቅርፃቅርፃ ቅር .ች ። የቴምስ ሚዲያ በዘመናዊ አፕሊኬሽኑ ውስጥ የግንኙነት መስመሮችን በሚመለከት የካናዳ የግንኙነት ባለሙያ የሆኑት ማርሻል ማክሊን በ 1956 እ.ኤ.አ. በገለፁት ‹ሚዲያዎች አሻንጉሊቶች አይደሉም ፤ በመዘር ጉስ እና በፒተር ፓን አስፈፃሚዎች እጅ ውስጥ መሆን የለባቸውም ። እነሱ ለአዳዲስ አርቲስቶች ብቻ ሊተላለፉ ይችላሉ ፣ ምክንያቱም እነሱ የጥበብ ቅርጾች ናቸው ። በ 1960 ዎቹ አጋማሽ ይህ ቃል በሰሜን አሜሪካ እና በዩናይትድ ኪንግደም ወደ አጠቃላይ አገልግሎት ተስፋፍቶ ነበር ። “የመገናኛ ብዙኃን” የሚለው ሐረግ ኤች.ኤል ሚንክን መሠረት በማድረግ በዩናይትድ ስቴትስ ውስጥ እስከ 1923 ዓ.ም. “መካከለኛ” የሚለው ቃል (“ሚዲያ” ነጠላ ቅርፅ) “በጋዜጣ ፣ በሬዲዮ ወይም በቴሌቪዥን እንደ ህብረተሰቡ ውስጥ ካሉት አጠቃላይ የመገናኛ ፣ የመረጃ ወይም የመዝናኛ መንገዶች ወይም መንገዶች አንዱ” ተብሎ ይገለጻል ። 1 ደንብ 1.1 የመንግስት መመሪያዎች 1.1.1 ፈቃድ መስጠት 1.1.2 መንግሥት ሹመቶችን አፀደቀ 1.1.3 የበይነመረብ ደንብ 1.2 ራስን መቆጣጠር 1.2.1 በክልል ደረጃ 1.2.2 ዓለም አቀፍ ድርጅቶች እና መንግስታዊ ያልሆኑ ድርጅቶች 1.2.3 የግል ዘርፍ 1.2.4 የእውነታ ማረጋገጫ እና የዜና ንባብ 2 ማህበራዊ ተጽዕኖ 3 ኤሌክትሮኒክ ሚዲያ 3.1 ጨዋታዎች ለግንኙነት እንደ መካከለኛ 4 ደግሞም ተመልከት 5 ምንጮች 6 ማጣቀሻዎች 7 ተጨማሪ ንባብ ዋና መጣጥፍ-የሚዲያ ነፃነት የቁጥጥር ባለሥልጣኖች (የፈቃድ አሰራጭ ተቋማት ተቋማት ፣ የይዘት አቅራቢዎች ፣ የመሣሪያ ስርዓቶች) እና የሚዲያ ዘርፍ በራስ የመተዳደር ፖለቲካ ውስጥ ጣልቃ ገብነት እና ፖለቲካዊ ጣልቃ ገብነት ሁለቱም እንደ ሚዲያ ነጻነት ወሳኝ አካላት ተደርገው ይወሰዳሉ ፡፡ የሚዲያ ገለልተኛነትን ለማረጋገጥ ተቆጣጣሪ ባለሥልጣናት ከመንግሥት መመሪያዎች ውጭ መቀመጥ አለባቸው ፡፡ ይህ በሕግ ፣ በኤጀንሲ ደንብ እና ህጎች ሊለካ ይችላል። የመንግስት መመሪያዎች ፈቃድ መስጠት በብዙ ክልሎች ውስጥ ፈቃዶችን የማውጣት ሂደት አሁንም ግልፅነት የጎደለው በመሆኑ ግልፅ ያልሆነ እና የሚደብቁ አሰራሮችን እንደሚከተል ይቆጠራል ፡፡ በብዙ አገሮች ውስጥ ተቆጣጣሪዎች ባለሥልጣናት ለመንግሥት እና ለገዥው ፓርቲ ድጋፍ ሲሉ በፖለቲካ አድሏዊነት ክስ ተመስርተዋል ፡፡ በዚህም አንዳንድ ሚዲያዎች ምናልባት ጋዜጣዎች የተሰጣቸውን ፈቃድ ሳይሰጡ ቀርተዋል ወይም ፈቃዶቹን አቁለዋል የሚል ስጋት አላቸው ፡፡ በብዙ አገሮች ውስጥ በቀጥታም ሆነ በተዘዋዋሪ መንገድ በአገሮች የተሻሻለ እንደ ሞኖፖሊሺያ በብዙ የይዘት እና አመለካከቶች ልዩነት ቀንሰዋል ፡፡ ይህ በውድድር ላይ ተፅእኖን ብቻ ሳይሆን በሕዝብ አስተያየት ላይ ከፍተኛ ተጽዕኖ ሊያሳድሩ ወደሚችሉ የስልጣን መሰብሰብ ይመራል። ቡክሌይ . ለርዕሰ-ጉዳዩ ወሳኝ ሚዲያ ፈቃዶችን ማሳደሻ ወይም ማቆየት አለመቻልን መጥቀስ ፣ ተቆጣጣሪውን በመንግስት ሚኒስቴር ውስጥ ማጠፍ ወይም ብቃቱን እና የድርጊት ግዴታን መቀነስ ፣ የቁጥጥር ውሳኔዎች በሚተገበሩበት ጊዜ ፣ ​​እና ሌሎችም ፣ እነዚህ ተቆጣጣሪዎች በራስ የመመራት ነጻነት የሕግ መስፈርቶችን የሚያከብሩበት ምሳሌዎች ፣ ግን በእውነቱ በእውነቱ ዋናው ተግባራቸው የፖለቲካ አጀንዳዎችን የማስፈፀም እንደታየ ነው። ] መንግሥት ቀጠሮዎችን አጸደቀ ፡፡ በተቆጣጣሪ አካላት ውስጥ ከፓርቲ ጋር የተጣመሩ ግለሰቦችን ወደ ሹመቶች በማዛወርና ሹመቶችን በመጠቀም የሚሰሩ የተቆጣጣሪ አካላት የፖለቲካ ሽያጭ እየጨመረ መምጣቱ የመንግሥት ቁጥጥርም በግልጽ ይታያል ፡፡ የበይነመረብ ደንብ በዓለም ዙሪያ ያሉ መንግስታት የበይነመረብ ኩባንያዎች ፣ የግንኙነቶች አቅራቢዎችም ሆኑ የትግበራ አገልግሎት ሰጭዎች ፣ እንዲሁም በአገር ውስጥም ሆነ በውጭ አገር መሰረቱ ደንቦችን ለማራዘም ፈለጉ ፡፡ ለተጎዱት የዜና አዘጋጆች ተገቢ ያልሆነ እድሎች በማቅረብ የበይነመረብ ኩባንያዎች ጥንቃቄን በተመለከተ ብዙ ስህተቶች ሊሰሩ እና የዜና ዘገባዎችን ማውረድ ስለሚችሉ በጋዜጠኝነት ይዘት ላይ ያለው ተጽኖ ከባድ ሊሆን ይችላል ፡፡ በክልል ደረጃ በምዕራብ አውሮፓ የራስ-ቁጥጥር ለክልል የቁጥጥር ባለስልጣኖች አማራጭ ይሰጣል። በእንደዚህ ዓይነት ሁኔታዎች ፣ ጋዜጦች ከታሪካዊያን ፈቃድ እና ደንብ ነፃ ሆነዋል እናም ለእራሳቸው እራሳቸውን እንዲቆጣጠሩ ወይም ቢያንስ የቤት ውስጥ የእንባ ጠባቂዎች እንዲኖራቸው በተደጋጋሚ ጫና ተደረገባቸው ፡፡ ሆኖም ፣ ብዙ ጊዜ ትርጉም ያለው የራስ-ተቆጣጣሪ አካላት ማቋቋም አስቸጋሪ ነው። በብዙ ሁኔታዎች ፣ የራስ-አገዛዞች በስቴት ደንብ ጥላ ስር ያሉ ፣ እና የግዛቱን ጣልቃ-ገብነት የመቻቻል ሁኔታን ያውቃሉ። በማዕከላዊ እና በምስራቅ አውሮፓ በብዙ አገሮች የራስ-ተቆጣጣሪ መዋቅሮች የሚጎድላቸው ወይም ከታሪካዊ ቀልጣፋ እና ውጤታማ ያልታሰበ ይመስላል ፡፡ በሳተላይት የተላለፉ ሰርጦች መነሳት ፣ በቀጥታ ለተመልካቾች ወይም በኬብል ወይም በመስመር ላይ ስርዓቶች አማካይነት ቁጥጥር ያልተደረገበት የፕሮግራም አከባቢን የበለጠ ትልቅ ያደርገዋል ፡፡ ሆኖም በምእራባዊ አውሮፓ እና በሰሜን አሜሪካ ክልል ፣ በአረብ ክልል እና በእስያ እና በፓሲፊክ ውስጥ የፕሮግራም አዘጋጆች ወደ ሳተላይት ማስተላለፊያዎች ተደራሽነትን ለመቆጣጠር የተለያዩ ጥረቶች አሉ ፡፡ የአረብ ሳተላይት ስርጭት ቻርተር መደበኛ መስፈርቶችን ለማምጣት እና አንዳንድ የሚተላለፉትን ለመተግበር የቁጥጥር ባለስልጣን ለማምጣት የተደረጉ ጥረቶች ምሳሌ ነው ፣ ግን የተተገበረ አይመስልም ፡፡ ዓለም አቀፍ ድርጅቶች እና መንግስታዊ ያልሆኑ ድርጅቶች የራስ አገዝ ደንብ በጋዜጠኞች እንደ ተፈላጊ ስርዓት ነው የሚገለፀው ፣ እንዲሁም እንደ እና መንግስታዊ ያልሆኑ ድርጅቶች ባሉ መንግስታዊ መንግስታዊ ያልሆኑ ድርጅቶች ለሚዲያ ሚዲያ ነጻነት እና የልማት ድርጅቶች ድጋፍ ነው ፡፡ በግጭት እና በድህረ-ግጭት ሁኔታዎች ውስጥ እንደ ፕሬስ ምክር ቤቶች ያሉ የራስ መቆጣጠሪያ ድርጅቶችን የማቋቋም ቀጣይ አዝማሚያ ታይቷል ፡፡ ዋናዎቹ የበይነመረብ ኩባንያዎች በግለሰባዊ ኩባንያ ደረጃ የራስ-ቁጥጥርን እና የቅሬታ ስርዓቶችን በዓለም አቀፍ አውታረ መረብ ተነሳሽነት መሠረት ያዳበሩትን መርሆዎች በማብራራት መንግስታት እና ህዝቡ ለሚያደርጉት ግፊት ምላሽ ሰጥተዋል። ግሎባል ኔትዎርክ ኢኒቲቭ እንደ “ጉግል ፣ ፌስቡክ” እና ሌሎች እንደ ሲቪል ማህበረሰብ ድርጅቶች እና ምሁራን ካሉ የበይነመረብ ኩባንያዎች ጎን ለጎን በርካታ ትላልቅ የቴሌኮም ኩባንያዎችን በማካተት አድጓል። የአውሮፓ ኮሚሽን እ.ኤ.አ. የ 2013 እትም ፣ አይቲ ቴክኖሎጂ የግሉ ዘርፍ የሦስተኛ ወገን የይዘት ወይም የመለያ ገደቦችን በተመለከተ የዲጂታል መብቶች አመላካች ደረጃ የፖሊሲ ግልፅነት ነጥቦችን ያስገኛል ደረጃ አሰጣጥ የዲጂታል መብቶች አመላካች ከአገልግሎት አሰጣጥ ውሎች ጋር በተያያዘ (ስለ በይዘት ወይም በመለያ ገደቦች ላይ ተጽዕኖ የሚያሳድር) የፖሊሲ ግልፅነት ነጥቦችን ያስገኛል በ ‹ቴክኖሎጂ ሐሰተኛ› ላይ ያለው የህዝብ ጫና ‹የሐሰት ዜናን› ለመለየት ብቻ ሳይሆን አንዳንድ ብቅ እንዲሉ እና እንዲስፋፉ ምክንያት የሆኑትን መዋቅራዊ ምክንያቶች የማስወገድ አዳዲስ ስትራቴጂዎችን እንዲፈጠሩ ያነሳሳል ፡፡ ፌስቡክ የጥላቻ ንግግርን እና ጥቃትን በመስመር ላይ ለመቃወም ያቀዱትን የቀደሙ ስትራቴጂዎችን በመከተል ተጠቃሚዎች ሐሰት ናቸው ብለው የሚያምኑባቸውን ይዘቶች ሪፖርት ለማድረግ አዲስ አዝራሮችን ፈጥረዋል ፡፡ እነዚህ ለውጦች ግልፅነታቸውን ለማሳደግ በቴክኖሎጂ ግዙፍ ሰዎች መካከል የሚደረጉ ሰፋፊ ለውጦችን ያንፀባርቃሉ ፡፡ በደረጃ አወጣጥ ዲጂታል መብቶች ኮርፖሬሽን የተጠያቂነት መረጃ ጠቋሚ እንደተመለከተው ፣ አብዛኛዎቹ ትልልቅ የበይነመረብ ኩባንያዎች ከሦስተኛ ወገን ይዘትን ለማስወገድ ወይም ለመድረስ በተለይ ከሶስተኛ ወገን ጥያቄዎችን በተመለከተ የይዞታ አቅርቦትን በተመለከተ የነፃነት ፖሊሲዎቻቸውን በተመለከተ በአንፃራዊ ሁኔታ ሲመጡ ሪፖርት ተደርገዋል ፡፡ 16] በተመሳሳይ ጊዜ ፣ ​​የተወሰኑ የይዘት እና የሂሳብ ዓይነቶችን በመገደብ የእራሳቸውን የአገልግሎት ውል እንዴት እንደሚፈጽሙ ሲገልጽ ጥናቱ ይበልጥ ጎልተው የወጡት ብዙ ኩባንያዎችን አስመስክሯል። የእውነታ ማረጋገጫ እና የዜና ንባብ ይበልጥ ግልፅ ለሆኑ የራስ ቁጥጥር ቁጥጥር ስልቶች ግፊት ምላሽ ከመስጠት በተጨማሪ እንደ ‹የሐሰት ወሬ› በመባል በሚታወቁት ክርክርዎች ምክንያት እንደ ፌስቡክ ያሉ የበይነመረብ ኩባንያዎች ተጠቃሚዎችን በሐሰተኛ ዜናዎች መካከል እንዴት በቀላሉ መለየት እንደሚችሉ ለማስተማር ዘመቻዎችን ጀምረዋል ፡፡ እና እውነተኛ የዜና ምንጮች ፡፡ ለምሳሌ ፣ እ.ኤ.አ. በ 2017 የዩናይትድ ኪንግደም ብሔራዊ ምርጫ ፊትለፊት ፣ ፌስቡክ አንድ ታሪክ እውነተኛ ነው ወይም አለመሆኑን ሊያመለክቱ የሚችሉ 10 ነገሮችን በመጠቆም በጋዜጣዎች ላይ በጋዜጦች ተከታታይ ማስታወቂያዎችን አሳተመ። በኒው ዮርክ የኒው ዮርክ ዩኒቨርሲቲ የጋዜጠኝነት ትምህርት ቤት ውስጥ የኒውስ ኒውስ ዩኒቨርስቲ ትምህርት ቤት የዜና ማረጋገጥን እና የዜና ትምህርትን ለማስተዋወቅ የተለያዩ ለጋሽ እና ተዋንያንን አንድ ላይ ለማምጣት ሰፊ ተነሳሽነቶችም ነበሩ ፡፡ ፎርድ ፋውንዴሽን እና ፌስቡክን ጨምሮ በቡድኖች የተያዘው ይህ 14 ሚሊዮን ዶላር ኢንቨስትመንት የተጀመረው እ.ኤ.አ. በ 2017 የተጀመረው ሙሉ ተፅኖ አሁንም እንደሚታይ ነው ፡፡ ሆኖም እ.ኤ.አ. በ 2015 በፖይተር ኢንስቲትዩት የተጀመረውን የመስክ ልኬቶችን ለማብራራት የሚፈልግ እንደ ዓለም አቀፍ የውሸት ማረጋገጫ ኔትወርክ ያሉ ሌሎች አውታረ መረቦችን አቅርቦትን ያሟላል ፡፡ ማህበራዊ ተጽዕኖ በታሪክ ሁሉ ጊዜ እያለፈ ሲሄድ የሚዲያ ቴክኖሎጂ መመልከቻን ቀላል አድርጎታል ፡፡ በዛሬው ጊዜ ልጆች በትምህርት ቤት ውስጥ የሚዲያ መሳሪያዎችን እንዲጠቀሙ ይበረታታሉ እናም ስላለው የተለያዩ ቴክኖሎጂዎች አጠቃላይ ግንዛቤ እንዲኖራቸው ይጠበቅባቸዋል ፡፡ በይነመረብ እንደ ኢ-ሜል ፣ ስካይፕ እና ፌስቡክ ላሉ የግንኙነቶች መሣሪያዎች በመገናኛ ብዙኃን ውስጥ በጣም ውጤታማ ከሆኑ መሳሪያዎች ውስጥ አንዱ ሲሆን ሰዎችን በአንድ ላይ በማሰባሰብ አዳዲስ የመስመር ላይ ማኅበረሰቦችን ፈጥረዋል ፡፡ ሆኖም ግን ፣ አንዳንድ የሚዲያ ዓይነቶች ፊት ለፊት ሊያደናቅፉ እንደሚችሉ ይከራከራሉ ፡፡ ስለዚህ እሱ የግንኙነት አስፈላጊ ምንጭ ነው ፡፡ በትላልቅ የሸማች ሕብረተሰብ ውስጥ የኤሌክትሮኒክ ሚዲያዎች (እንደ ቴሌቪዥን ያሉ) እና የህትመት ሚዲያዎች (እንደ ጋዜጦች ያሉ) የማስታወቂያ ሚዲያዎችን ለማሰራጨት አስፈላጊ ናቸው ፡፡ በቴክኖሎጅካዊ ዕድገት የበለጸጉ ማህበረሰቦች ከቴክኖሎጂካዊ የላቁ ማህበረሰቦች ይልቅ በአዳዲስ ሚዲያዎች ሸቀጦች እና አገልግሎቶች የማግኘት መብት አላቸው ፡፡ ከዚህ “ማስታወቂያ” ሚና በተጨማሪ ሚዲያ በአሁኑ ጊዜ በዓለም ዙሪያ እውቀትን ለማካፈል መሣሪያ ነው ፡፡ በፖለቲካ ፣ በባህል እና በኢኮኖሚያዊ ህይወት እና በህብረተሰቡ መካከል ትስስር በመፍጠር የሚዲያውን ማህበረሰብ በኅብረተሰቡ ውስጥ ያለውን መካከለኛ ለውጥ በዝርዝር በመረመር ፣ ለምሳሌ ፣ ወቅታዊ ጋዜጣ ለመጀመሪያ ጊዜ የማስታወቂያ እና የሁለተኛ ደረጃ የመሆን ዕድል ነው ፡፡ -ከአሁኑ ጊዜ የውጭ ጉዳዮች ወይም ከሀገሪቱ ኢኮኖሚያዊ ሁኔታ ጋር። በዛን ጊዜ ዊንስስኪኪ የዘመናዊ ቴክኖሎጂን ሚና ባህላዊ ፣ ታ ፣ ብሄራዊ መሰናክሎች ለማምጣት የሚያስችለውን ሚና እያደገ ነበር ፡፡ ፍትሃዊ እና እኩል የሆነ የእውቀት ስርዓት ለመመስረት በበይነመረብ ውስጥ ተመለከተ ፡፡ በይነመረቡ ለማንም ሰው ተደራሽ እንደመሆኑ መጠን ማንኛውም የታተመ መረጃ በማንኛውም ሰው ሊነበብ እና ሊማከር ይችላል ፡፡ ስለሆነም በበለፀጉ እና በማደግ ላይ ባሉ አገራት መካከል ያለውን “ክፍተት” ለማሸነፍ ኢንተርኔት ዘላቂ መፍትሄ ነው ፡፡ ካናጋሪያህ በሰሜን እና በደቡብ አገሮች መካከል ሚዛናዊ ያልሆነ ግንኙነትን ጉዳይ እየተነጋገረ ነው ፣ ምዕራባውያንም የራሳቸውን ሃሳቦች በማደግ ላይ ባሉ ሀገሮች ላይ የማስገባት አዝማሚያ እንዳላቸው ያረጋግጣሉ ፡፡ ስለዚህ ፣ ኢንተርኔት ሚዛንን እንደገና ለማቋቋም ነው ፣ ለምሳሌ ፣ ከታዳጊ ሀገራት የጋዜጣ ፣ የአካዳሚክ መጽሔት እንዲታደግ በማድረግ ፡፡ እውቀትን ተደራሽ የሚያደርግ እና የሰዎችን ባህል እና ባህል የሚጠብቀው ክሪስቲን ነው። በእርግጥ በአንዳንድ ባህላዊ ማህበረሰቦች ውስጥ አንዳንድ ተዋናዮች የተወሰነ ዕውቀት ማግኘት አይችሉም ስለሆነም እነዚህን ባሕሎች ማክበር የ ን ወሰን ይገድባል ፡፡

49311

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8C%8D%E1%8B%91%E1%8B%9D%E1%8A%90%E1%89%B5

ግዑዝነት

ግዑዝነት ማለት ቁስ ነገሮች የሚገኙበት ፍጥነት እንዳይለወጥ የሚያደርጉት ተቃውሞ ነው። አካላት አርፈው ተቀምጠውም እንደሆነ ባሉበት እንዲሆኑ፣ በቀጥታ እየተጓዙም እንደሆነ፣ አቅጣጫቸውን ሳይቀይሩ ባሉበት ፍጥነት እንዲቀጥሉ ያላቸው ፍላጎት ወይም አዝማሚያ ግዑዝነታቸው ይባላል። ግዑዝነት የቁሶች ወይንም ግዝፈት ያላቸው ነገሮች ሁሉ ዋና መገለጫ ባህሪ ነው። የግዑዝነት ታሪክ የግዑዝነት ጽንሰ ሐሳብ ከ፪ ሽህ ዘመናት መላምቶች፣ ክርክሮች እና ተሞክሮዎች በኋላ ተሻሽሎ የተደረጀ የሳይንስ ሐሳብ ነው። ግዑዝ አካላት፣ ለምሳሌ ድንጋዮች፣ በዘፈቀደ ከነበሩበት ተነስተው አይንቀሳቀሱም። ድንጋዮች የማሰብም ሆነ የመረዳት ችሎታ ሳኖራቸው ይህን መመሪያ አጥብቀው መከተላቸው ለፈላስፎች እንግዳ ነበር። የግዑዝነት ሐሳብ መደርጀት በቁሶች ላይ የሚታይን ይህን ክስተት አጥርቶ ለመገንዘብ ነበር። የአሪስጣጣሊስ መርሆዎች ከሁለት ሽህ አመታት በፊት የነበረው ዝነኛው ፈላስፋ አሪስጣጣሊስ ስለ ቁሳዊ እንቅስቃሴ ሁለት መርሆችን አስቀምጦ ነበር። አንደኛው መርህ፡ አንድ ቁስ ከርሱ ውጭ የሆነ ኃይል ካልአረፈበት በስተቀር፣ አርፎ ይቀመጣል። ሁለተኛው መርህ ደግሞ፡ የሚንቀሳቀስ ቁስ፣ በእንቅስቃሴው እንዲቀጥል የማያቋርጥ የኃይል ጫና ሊያርፍበት ያስፈልጋል ምክንያቱም የኃይል ጫናው ሲቋረጥ፣ በስተወዲያው እንቅስቃሴውም ስለሚያቆም። በምሳሌ ለማየት፦ አንድ ድንጋይ ምንም ነገር ካልነካው ባለበት ተቀምጦ ይገኛል። ይህን ድንጋይ ወደ ሌላ ቦታ ለማሻገር ከተፈለገ፣ ጉልበት በላዩ ላይ ሊያርፍ ግድ ይላል። ለምሳሌ፦ አንድ ሰው ድንጋዩን አንስቶ ሲወረውረው። አሪስጣጣሊስ ጉዳዩን ከመሪ ሃሳቦቹ አንጻር ሲመረምር እንግዳ ነገር አገኘ። በመርህ ሁለት መሰረት፣ አንድን ድንጋይ ለማንቀሳቀስ እና በእንቅስቃሴው እንዲቀጥል ለማድረግ ምንጊዜም ጉልበት አስፈላጊ ነው። ነገር ግን ድንጋይ ሲዎረዎር ፣ እጅ ውስጥ የሚገኘው ለትንሽ ሰኮንዶች ነው። እጅ ገፍቶ ከለቀቀው በኋላ፣ ከድንጋዩ ጋር አብሮ እየበረረ የሚገፋ ምንም ሰውም ሆነ ጉልበት የለም። ስለዚህ በመርህ አንድ መሰረት «ለምን ድንጋዩ ከእጅ ሲዎጣ ወዲያው አይቆምም?» በሌላ አነጋገር «ለምን ድንጋዩ ያለምንም ገፊ-ኃይል እየበረረ ይሄዳል?» ለዚህ እንቆቅልሽ አሪስጣጣሊስ የሰጠው መልስ ከባቢውን አየር ያመካኘ ነበር። ድንጋዩ ከተወረወረ በኋላ በጉዞው እንዲቀጥል የሚገፋው ጉልበት ከከባቢው አየር ያገኛል። ስለሆነም፣ ከባቢ አየር በሌለበት ኦና ውስጥ ድንጋዩ ቢዎረወር ኖሮ መንቀሳቀሱን በስተወዲያው ያቆም ነበር። የፈላስፋው ሃሳቦች ለሁለት ሽህ ዓመታት በብዙዎች ተሰሚነት ኖሯቸው እንደ ዶግማ አገለገሉ። አልፎ አልፎ ትችቶችና ተቃውሞዎች ቢነሱም፣ ለዚህ ሰው ከነበራቸው ክብር እና አድናቆት የተነሳ ተጻራሪ ሐሳቦች አልተሰሙም ነበር። በጠፈር ኦና ውስጥ የሚመላለሱትን ፈለኮች ያስተዋሉ ፈላስፎች ግን የከባቢ አየር ለእንቅስቃሴ አስፈላጊ እንዳልሆነ ተረዱ። ስለሆነም አንድ ድንጋይ እጅን ከለቀቀ በኋላ በጉዞው መቀጠሉ፣ ከአየር ግፊት ሳይሆን፣ ወርዋሪው ለድንጋዩ በሚያስተላልፈው አንዳች ነገር ነው አሉ። ይህን አንዳች ነገር፣ አንቀሳቃሽ ጉልበት ወይም በነሱ አጠራር ኤምፒተስ() ብለው ሰየሙት። «ታዲያ የተላለፈው ኤምፒተስ በድንጋዩ ውስጥ እስካለ ድረስ፣ ለምን ድንጋዩ እስከ ዘላለም እንዲበር አያደርግም?» ለሚለው ጥያቄ በ፮ኛው ክፍለ ዘመን የነበር ፈላሳፋ ፍሊጶነስ ዮሐንስ፣ « ኤምፒተሱ በተወሰነ ጊዜ በኖ የሚጠፋ ስለሆነ ነው» በማለት መላ ምት አቀረበ። ይህ የኤምፒተስ ጽንስ የአሪስጣጣሊስን ስህተት በከፊል የጠገነ ቢሆንም፣ የፈላስፋው ተከታዮች ግን አውግዘው አልተቀበሉትም ነበር። የቦርዲያንና ተከታዮቹ ማሻሻያ ከስምንት መቶ ዓመታት በኋላ፣ በ 14ኛው ክፍለ ዘመን የነበረው ፈረንሳዊ ፈላስፋ ዥን ቦርዳን የኤምፒተስን ያለምንም ምክንያት ተኖ መጥፋት ባለመቀበል የተሻሻለ ሐሳብ አቀረበ። ያንድ የተወረወረ ድንጋይ እንቅስቃሴ መቆርቆዝ መንስዔ የአየር ሰበቃ እና የመሬት ስበት ለቁሱ ከተሰጠ እንቅስቃሴ በተቃራኒ አቅጣጫ እንቅፋት ስለሆኑ ነው ብሎ አስረዳ። ይህም ከአሪስጣጣሊስ የአየር ግፊት መላምት ሙሉ በሙሉ ተቃራኒ ሐሳብ ነበር። በቦርዳን አስተምሮ፣ አንድ ዲንጋይ በተወረወረ ጊዜ፣ ከወርዋሪው እጅ ኤምፒተስ ይቀበላል። ያን አንቀሳቃሽ ጉልበት ገንዘቡ አድርጎ እስከዘላለም ለመጓዝ በተሰጠው አቅጣጫ፡ ወደፊትም ከሆነ ወደ ፊት፣ ወደጎንም ሆነ ወደጎን፣ ወደላይ፣ ወደታች፣ እንዲሁም በክብ እሚያዞርም ከሆነ በክብ ለመሄድ ይፈልጋል። ሆኖም የአየር ሰበቃና የመሬት ስበት፣ በእንቅስቃሴው ተቃራኒ ስለሚቆሙ እና ስለሚያበላሹት፣ ኤምፒተሱ ተሟጦ እንዲያልቅ ያደርጋሉ። በዚህ ሁኔታ ድንጋዩ ለመሄድ የሚፈልግበትን አቅጣጫ ትቶ ያርፋል። አዲሱ የቦርዲያን ሐሳብ በተለያዩ ፈላስፎች በተጨባጭ እየተፈተሸና በተሞክሮ እየተረጋገጠ መጣ። የአሪስጣጣሊስ ስህተቶችም ጎልተው መታየት ጀመሩ። ዘመኑ የለውጥ ዘመን ስለነበር ሌሎች የአውሮጳ ፈላስፎች በተራቸው የቦርዲያን ሐሳብ ግድፈት እንዳለው ማየታቸው አልቀረም። እንደ ቦርዲያን አስተሳሰብ፣ በጠፈር የሚሽከረከሩት ፈለኮች (ፕላኔቶች) ፣ ጸሓይን እየዞሩ የመንቀሳቀሳቸው ምክንያት አምላክ አለምን ሲፈጥር፣ ከመነሻው ኤምፒተስ ስለሰጣቸው ነው ብሎ ነበር። ኤምፒተስ ማለት አንቀሳቃሽ ጉልበት ነው። የጉልበት አንዱ ጸባይ ያረፈበትን ቁስ ፍጥነት መጨመር ነው። እንግዲህ በፈለኮቹ ውስጥ ያ ጉልበት ምንጊዜም ካለ፣ ፍጥነታቸው ያለማቋረጥ እየጨመረ መሄድ ነበረበት ምክንያቱም የአየር ሰበቃ በጠፈር ውስጥ ስለማይገኝ። በሃቅ የሚሆነው ግን፣ ከቦርዲያን ሀሳብ በተቃራኒ ፈለኮች የሚጓዙት ከፍ ዝቅ በማይል ውሱን ፍጥነት ነው። ሌላው በቦርዲያን ሐሳብ ላይ የተነሳው ትችት፣ ኤምፒተስ ክባዊ ሊሆን ይችላል የሚለው የፈላስፋው አስተምሮ ነበር። ጂያምባኒታ ቤኔድቲ የተባለ የጣሊያን ምሁር ድንጋይ በወንጭፍ ሲዎረወር፣ ምንም እንኳ ወንጭፉ ድንጋዩን በክብ ምህዋር እያንቀሳቀሰ የክብ ኤምፒተስ ቢሰጠውም፣ ወንጭፉን ሲለቅ ግን የክብን ሳይሆን የቀጥተኛን አቅጣጫ ይይዛል። ከዚህ ተነስቶ፣ የቁስ ነገሮች የተፈጥሮ ፍላጎታቸው በቀጥተኛ መስመር መጓዝ ነው የሚል ድምዳሜ ላይ ደረሰ። የአሪስጣጣሊያዊ ሐሳብ ማጠቃለያ የኤምፒተስ ጽንሰ ሐሳብ ከአሪስጣጣሊስ መነሻ ሐሳብ የተሻሻለ ቢሆንም በአጠቃላይ መልኩ በአሪስጣጣሊያዊ አስተሳሰብ ስር ይመደባል። ምክንያቱም ሁለቱም አስተሳሰቦች የሚመዘዙት « የቁሶች ተፈጥሯዊ ፍላጎት በእረፍት (ዜሮ ፍጥነት) መገኘት ነው» ከሚል እምነት ስለነበር ነው። አሪስጣጣሊስ በምድር ላይ ያለው ከባቢ አየር ሰበቃ፣ የቁሶችን ተፈጥሯዊ ባህርይ ጋርዶ እንደደበቀው በጊዜው አያውቅም ነበር። ስለዚህ፣ ለነገሮች መንቀሳቀስ ምንጊዜም ጉልበት አስፈላጊ መስሎ ታየው። ይህ ስህተት በኢምፔተስ ጽንሰ ሐሳብ ሰርጾ በመገኘቱ፣ የሚቀጥለው ሳይንሳዊ አብዮት መከሰት ግድ አለ። በ፲፮ኛው እና ፲፯ኛው ክፍለ ዘመን አውሮጳ፣ እጅግ ከፍተኛ የሳይንስ ምርምር፣ ክርክር ፣ የሐሳቦች ሥርጭትና መታደስ የተካሄደበት አህጉር ነበር። የአሪስጣጣሊስም ጥንታዊ ሐሳቦች፣ በዘመኑ የለውጥ ንፋስ ሥራቸው እስኪነቀል ታድሰዋል። የግዑዝነት ጽንሰ ሐሳብም፣ መነሻው የአሪስጣጣሊስ እና ኤምፒተስ አስተሳስብ ቢሆንም፣ በዚሁ ዘመን በተነሱት ተማሪዎች ኬፕለር፣ ጋሊሊዮ እና ኒውተን ተራ በተራ ባስተካከሉት ሁኔታ በልዩና ጽኑዕ መሰረት ላይ ሊመሰረት በቅቷል። የዚህ የአዲሱ ሐሳብ መነሻ፣ ቁስ አካላት ከፍ ዝቅ በማይል አንድ ፍጥነት እና አንድ ቀጥተኛ አቅጣጫ መጓዝ የተፈጥሮ ፍላጎታቸው ነው የሚል ነው። ማለትም በነገሮች ላይ የውጭ ጉልበት እስካለረፈ ድረስ፣ ፍላጎታቸው አርፎ መቆም ብቻ ሳይሆን፣ ሌላም ፍጥነት ካላቸው ከፍ ዝቅ ሳይል በዚያ ፍጥነት መቀጠል ነው። ይህ ግን ከለት ተለት ተሞክሮ የሚቃረን ይመስላል ምክንያቱም በምድር ላይ የሚንቀሳቀሱ ነገሮች ከውጭ ጉልበት ካላገኙ ምንጊዜም ስለሚቆሙ። ለአሪስጣጣሊስ መሳሳትም ዋናው ምክንያት ይህ ነበር። በምድር ላይ የነገሮች ቆሞ መገኘት ምክንያት በተፈጥሮ ፍላጎታቸው ሳይሆን፣ በሰበቃ ጉልበት ተገደው ነው። ከምድር፣ ከአየር እና ከሌሎች ቁሶች ጋር በሚያደርጉት ፍትጊያ ምክንያት ቁሶች እንቅስቃሴያቸው ይሞታል። በኦና ውስጥ ቢሆኑ ኖሮ ያለማቋረጥ በተንቀሳቀሱ ነበር። የኤምፒተስን አስተሳብ ግድፈቶች ለማረም የተቻለው በአዲሱ አመለካከት የቁሶችን እንቅስቃሴ በማየት ነበር። አዲሱ አመለካከት፣ ቁሶች ጉልበት ሳያርፍባቸው ሊንቀሳቀሱ መቻላቸው በውስጣቸው እንደክትባት በተወጉት እና በተላለፈላቸው ልዩ ጉልበት አይደለም። ይልቁኑ ቁሶች፣ በተፈጥሮአቸው፣ ያለምንም እርዳታ፣ በአሉበት ፍጥነት፣ በቀጥተኛ መንገድ ለመንቀሳቀስ ይፈልጋሉ። ይህ የቁሶች መሰረታዊ ባህርይ ግዑዝነታቸው () በመባል ተሰየመ። ስለዚህ ግዑዝነት ማለት፣ በዘመናዊ ትርጓሜው፣ « አንድ ቁስ አካል የያዘውን ፍጥነት እንዳይቀየር የሚያሳየው ተቃውሞ» ማለት ነው። ሓሳቡ እጅግ የተሳካ ስለነበር፣ እስካሁን ዘመን ድረስ ይሰራበታል። ድንጋይ ውርወራ ከግዑዝነት ጽንሰ ሐሳብ አንጻር ከግዑዝነት ጽንሰ ሐሳብ አንጻር፣ አንድ ድንጋይ ነባራዊ ፍጥነቱን በጉልበት ካልተገደደ አይቀይርም። ለምሳሌ አርፎ ቁጭ ያለ ድንጋይ ፍጥነቱ ዜሮ ስለሆነ፣ ይህን ፍጥነት መልቀቅ አይፈልግም። ድንጋዩን ለማንቀሳቀስ ጉልበት ያስፈልጋል። በእጅ እየተገፋ፣ በጉልበት ተገዶ ድንጋዩ የተወሰነ ፍጥነት ላይ ይደርሳል። የድንጋዩ ግዑዝነት ለውጥን ምንጊዜም ስለሚቃወም ጉልበት አስፈለገ። ሆኖም አንድ ጊዜ፣ አዲስ ፍጥነት በእጅ ተገዶ ከያዘ በኋላ፣ ሲለቀቅ፣ አሁንም ይህን አዲሱን ፍጥነት እንዳይቀየር ግዑዝነቱ ግድ ይላል። ድንጋዩ፣ በራሱ ተፈጥሯዊ የግዑዝነት ባህርይ ምክንያት በያዘው ፍጥነት ለዘላለም መጓዝ ይጀምራል። ግን ደግሞ የአየር ሰበቃ በጉዞው ተቃራኒ የሆነ ጉልበት ያሳርፍበታል። ይህ ጉልበት፣ የድንጋዩን ግዑዛዊ ተቃውሞ ቀስ በቀስ በማሸነፍ ፍጥነቱን እንዲቀንስ ያደርጋል። ሰበቃው በጉልበት የድንጋዩን ፍጥነት ቀይሮ ዜሮ ሲያደርሰው፣ ድንጋዩ አዲሱን ፍጥነት በመያዝ አርፎ ይቀመጣል። ሌሎች ምሳሌዎች የመኪና ጎማዎችና የኤሌክትሪክ ጄኔረተሮች፣ የፈለኮች በፀሐይ ዙሪያ መዞር፣ ወዘተ በከፊል የግዑዝነታቸው ባህርይ ውጤት ናቸው። የፔንዱለም መዎዛዎዝ፣ ሩዋጮች ማብቂያ መስመራቸውን አልፈው መንደርደር፣ ኳስ ተጫዋቾች "ማጣጠፋቸው" ፣ እነዚህ ሁሉ የግዑዝነት ውጤት ናቸው። ባጠቃላይ መልኩ፣ ግዑዝነት የቁስ አካላት መገለጫ ባህርይ እንደመሆኑ፣ በአብዛኛው የገሃዱ ዓለም ክስተቶች ሠርጾ ይገኛል። የሳይንስ ፍልስፍና ሥን-እንቅስቃሴ ሥነ-ተፈጥሮ

52723

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8B%B0%E1%88%B3%E1%88%88%E1%8B%8D%20%E1%8C%A5%E1%88%8B%E1%88%81%E1%8A%95%20%E1%88%98%E1%8A%95%E1%8C%8D%E1%88%B5%E1%89%B1-%20Dessalew%20Tilahun%20Mengistu

ደሳለው ጥላሁን መንግስቱ- Dessalew Tilahun Mengistu

ደሳለው ጥላሁን መንግስቱ- የዚህ ታሪክ አሰባሳቢ፣ ተወዳጅ ሚድያና ኮሚኒኬሽን በስነ-ጽሁፍ፣ በስነ-ስእል፣ በፊልም ፣ በቴአትር፣ በሬድዮ ድራማ ፤ በማስታወቂያ ዘርፍ ፤ በሚድያ ዘርፍ ከ1990ዎቹ ጀምሮ አስተዋጽኦ ያበረከቱና አሁንም በስራ ላይ ያሉ ባለሙያዎችን ታሪክ በፌስ ቡክ ፤ በዊኪፒዲያ እንዲሁም በሌሎች የማህበራዊ ሚድያዎች እያስተዋወቀ እንዳለ ይታወቃል፡፡ ውድ ይህን ሀሳብ የምትደግፉ መስፈርቱን ያሟላሉ የምትሏቸው ሰዎች ጠቁሙን ፤ እርስዎም ታሪኬ መሰነድ አለበት ካሉ ይላኩልን፡፡ ከተቀመጠው መስፈርት አንጻር አይተን ታሪክዎን እናወጣለን፡፡ በ ግለ-ታሪክዎን ይላኩ፡፡ ጥቅምት 14 2014 የ1000 ሰዎች ታሪክ ሲሞላ ድንቅ ታሪካዊ ምረቃ ይኖራል፡፡ ታሪካቸው አሁን የሚሰራላቸው፤ ብዙዎቹ በወጣትነት አንዳንዶቹም በጉልምስና እድሜ ላይ የሚገኙ ሲሆኑ የዛሬ ጎልማሳ የነገ የሀገር ባለውለታ ነውና ታሪካቸውን እየሰነድን ለትውልድ እናስቀምጣለን፡፡ ለወደፊቱም ምርምር ለሚያደርጉ እና ወይም የስራ ፕሮጀክቶቻቸውን ለሚደግፉ ሰዎች ይጠቅማል ብለን እናምናለን፡፡ በ7 ዘርፎች ትልቅ ስራ ሰርተዋል ብለን ያመንባቸውን ሰዎች ታሪክ እናቀርባለን፡፡ ይህ የማስተዋወቅ ስራ ውድድር ሳይሆን በሙያው የተለየ ሚና ያበረከተ ማንኛውም ሰው ታሪኩ የሚሰነድበት ነው፡፡ ጋን በጠጠር ይደገፋል እንዲሉ ሙያቸውን በመደገፍ የራሳቸውን አሻራ ያኖሩ ሰዎች ታሪካቸው ይዘከራል፡፡ በሚድያ ዘርፍ ባለፉት 10 አመታት የራሳቸውን አሻራ ካኖሩት መካከል በተለይ በዜና ፤ በወቅታዊ ውይይትና በዶክመንተሪ ከሚነሱት መሀል ደሳለው ጥላሁን መንግስቱ ይጠቀሳል፡፡ ትውልድ -ልጅነት -ትምህርት ደሳለው ጥላሁን በድሮው ቡሬ ወረዳ በአሁኑ አደረጃጀት አዊ ዞን ጓጉሳ ወረዳ ስር በምትገኘው አዲስ አለም በምትባል የገጠር ከተማ መስከረም 21 ቀን 1976 ዓ.ም ከአባቱ አቶ ጥላሁን መንግስቱ እና ከእናቱ ከወ/ሮ ወርቅነሽ ካሴ ተወለደ፡፡ ከአራት ወንድሞቹ መካከል 2ኛ ልጅ ነበር፡፡ አባቱ አቶ ጥላሁን መንግስቱ በኢትዮጵያ መንገዶች ባለስልጣን የግሬደር ኦፕሬተርነትን ጨምሮ በተለያዩ ሙያዎች ሰርተዋል፡፡ እናቱ ወ/ሮ ወርቅነሽ ካሴ የቤት እመቤት ናቸው፡፡ በአሁኑ ሰዓት ባለትዳርና የሁለት ሴትና የአንድ ወንድ በድምሩ የሶስት ልጆች አባት ነው፡፡ደሳለው፡፡ በትውልድ ቦታው አዲስ አለም እስከ ሰባት አመቱ ከቆየ በኋላ ከወላጆቹ ጋር ወደ ቡሬ ከተማ በመምጣት ኑሮን ጀመረ፡፡ የአንደኛ ደረጃ ትምህርቱን በቡሬ እድገት በህብረት የመጀመሪያ ደረጃ ትምህርት ቤት፣ ከ7ኛ እስከ 8ኛ ክፍል ያለውን ትምህርቴን ደግሞ በቡሬ አቲከም አንደኛ እና መለስተኛ 2ኛ ደረጃ ትምህርት ቤት፣ከ9ኛ እስከ 10ኛ ክፍል በቡሬ ሽኩዳድ ሁለተኛ ድረጃ ትምህር ቤት እንዲሁም የመሰናዶ ሁለተኛ ደረጃ ትምህርቱን በፍኖተ ሰላም ከተማ በሚገኘው የዳሞት ከፍተኛ ትምህርት መሰናዶ ትምህርት ቤት ተምሯል፡፡ በ1996 ዓ.ም የተሰጠውን የዩኒቨርስቲ መግቢያ ፈተና በማለፍና በጎንደር ዩኒቨርስቲ በመመደብ ለሶስት ዓመት የተከታተለውን የእንግሊዘኛ ቋንቋና ስነጽሑፍ ትምህርት በማጠናቀቅ በ1999 ዓ.ም ከጎንደር ዩኒቨርሲቲ ተመርቋል፡፡ በ2009 ዓ.ም የኢትዮጵያ ዜና አገልግሎት ባመቻቸለት የትምህርት እድል በአዲስ አበባ ዩኒቨርሲቲ በቀን የትምህርት መርሃ ግብር በመከታተል በጋዜጠኝነትና ኮሙዩኒኬሽን የትምህርት ዘርፍ የሁለተኛ ዲግሪ ትምህርቱን በ2010 ዓ.ም አጠናቅቆአል፡፡ በዚሁ የትምህርት ቆይታውም በሚል ርዕስ የምርምር ስራውን አከናውኖአል፡ በአሁኑ ሰዓትም በአዲስ አበባ ዩኒቨርስቲ በኤክስቴንሽን የትምህርት መርሃ ግብር በ የትምህር ዘርፍ የሁለተኛ ዲግሪ ትምህርቱን በመከታተል ላይ ይገኛል፡ በቋንቋ እና በጋዜጠኝነት ላይ ትኩረት ያደረጉ አጫጭር ስልጠናዎችን በውጭ ሀገራት በግብጽ፣በህንድና በፖላንድ ወስዷል፡፡ የሚድያ ሰው የመሆን ዝንባሌ የጋዜጠኝነት ሙያ በደሳለው ውስጥ የተጸነሰው በልጅነቱ ነው፡፡ ከአራተኛ ክፍል ጀምሮ በቋንቋ እና ስነጽሑፍ ክበባት ከመሳተፍ ባለፈ በሚኒ ሚዲያ አማካኝነት የጋዜጠኝነት ሙያን ይለማመድ ነበር፡፡ በተለይ በቡሬ ዕድገት በህብረት 1ኛ ደረጃ ትምህርት ቤት ዘወትር በጠዋት ሰልፍ ላይ ለተማሪዎችና ለመምህራን እንዲሁም በዓመታዊ የወላጆች ቀን በዓላት ላይ ያቀርባቸው የነበሩ ዝግጅቶችና ይሰጡት የነበሩት የሞራል ማበረታቻዎች ከመደበኛው ትምህርቱ ጎን ለጎን የጋዜጠኝነት ሙያውን እና የስነጽሑፍ ተሰጥኦውን እያጎለበተ እንዲሄድ እድል ፈጥሮለታል፡ በዚሁ የትምህርት ቆይታው በ1987 ዓ.ም በቡሬ ወረዳ እና በምዕራብ ጎጃም ዞን የአንደኛ ደረጃ ትምህርት ቤት ተማሪዎች መካከል በተካሄደው የስነ-ጽሁፍ ውድድር 2ኛ እና 1ኛ ደረጃ በመውጣት ማሸነፉ የዚሁ ማሳያ ነው፡፡ በቡሬ 1ኛ እና መለስተኛ 2ኛ ደረጃ ትምህርት ቤት በነበረው የትምህርት ቆይታም ይሄንኑ ልምምዱን በማጠናከር በ1990 የኢትዮጵያ ቴሌቭዥን የጌታችን የኢየሱስ ክርስቶስ ልደት /የገና)ን በዓል በቡሬ ከተማ ቡሬ የለስላሳ መጠቶች ፋብሪካ ግቢ ውስጥ ባከበረበት ልዩ ዝግጅት ላይ በእንግድነት ተጋብዞ በዕለቱ ያዘጋጀውን ዜና እና ግጥም ለታዳሚዎች አቅርቦአል፡፡ በመርሃ ግብሩ ተሳታፊዎች ፊትም በልጅነቱ የተጸነሰውን የጋዜጠኝነት ፍላጎት እና የወደ ፊት ምኞቱን አስመልክቶ ከጋዜጠኞች ለቀረበለት ጥያቄ መልስ ሰጥቶአል፡፡ ይሄም በወቅቱ በኢትዮጵያ ቴሌቭዥን በመተላለፉ ትልቅ የሞራል ስንቅ ሆኖት ነበር፡፡ ደሳለው በልጅነቱ ለስነጽሁፍ ሲል ያደረግ የነበረውን ሙከራና ይህ ጥረቱ ወደየት እንዳደረሰው እንዲህ ሲል ይገልጸዋል ‹‹…………..በዳሞት ከፍተኛ 2ኛ ደረጃ ምህርት ቤትበነበረኝ የትምህርት ቆይታዬም ይሄንኑ የጋዜጠኝነትና የስነጽሑፍ ፍላጎቴን ይብልጡን አጠናክሬ ተጉዣለሁ፡፡በፍኖተሰላም የዳሞት ከፍተኛ ትምህርት መሰናዶ ትምህርት ቤት በነበረኝ የትምህርት ጊዜም የትምህርት ቤቱ የሚኒ ሚዲያ ክበብ ኃላፊም ጭምር በመሆን ሰርቻለሁ፡፡ በጎንደር ዩኒቨርስቲ ቆይታዬም ከመደበኛው ትምህርቴ በተጓዳይ በዩኒቨርስቲው የሚኒ ሚዲያ ክበብ እና በማሕበረ ቅዱሳን ጎንደር ቀርንጫፍ የማራኪ ግቢ ጉባኤ በመሳተፍ በልጅነቴ የተጸነሰውን የልጅነት የጋዜጠኝነት ህልሜን የበለጠ ማጎልበት ችያለሁ፡፡ በልጅነት የጋዜጠኝነት ህልሜ ጋዜጠኛ አለምነህ ዋሴና እና ጋዜጠኛ ብርቱካን ሐረገወይን አብነቶቼ ነበሩ፡፡ "ማንን መሆን ትፈልጋለህ?" ለሚለው የብዙዎች ጥያቄ መልሴ የነበረው አለምነህ ዋሴንና እና ብርቱካን ሐረገወይንን የሚል ነበር፡፡ የስራ አለም በያኔ ስያሜው የማስታወቂያ ሚኒስቴርና በኋላ የኮሙዩኒኬሽን ጉዳዮች ጽህፈት ቤት ተብሎ ይጠራ በነበረው እና ሀገራዊ ለውጡን ተከትሎ በፈረሰው የመንግስት ኮሙዩኒኬሽን ጉዳዮች ጽህፈት ቤት ህዳር 19 2000 ዓ.ም ጀምሮ በመቀጠር የሁነት ፈጠራና ፕሮሞሽን በሚባል የስራ ክፍል ውስጥ በወቅቱ በየሳምንቱ ዓርብ የመንግስት የአቋም መግለጫ ተብሎ የሚቀርበው መልዕክት ቀረጻ እና የኤግዚብሽን ስራዎች ዝግጅት ላይ ለአንድ ዓመት ያህል ሰርቻለሁ፡፡ ከ2001 ዓ.ም ጀምሮ በወቅቱ በመንግሰት ኮሙዩኒኬሽን ጉዳዮች ጽህፈት ቤት ስር "የዜናና ፕሮግራም ፕሮዳክሽን ዳይሬክቶሬት" በሚል እንደ አንድ ዳይሬክቶሬት ተዋቅሮ ይሰራ በነበረው እና በ1996 ዓ.ም በአዋጅ ወደ ቀደመ ህልውናው በተመለሰው የኢትዮጵያ ዜና አገልግሎት በመዛወር ከሪፖርተርነት እስከ ምክትል ዋና አዘጋጅ የጋዜጠኝነት የሙያ ደረጃዎች እየሰራሁ እገኛለሁ፡፡ በኢትዮጵያ ዜና አገልግሎት ባለኝ ከ12 ዓመት በላይ ስራ ቆይታም አዲስ አበባን ጨምሮ በሁሉም የሀገሪቱ አከባባቢዎች በመዘዋወር የፖለቲካ፣ የኢኮኖሚ እና ማህበራዊ ይዘት ያላቸውን ዜናዎች፣ፕሮግራሞች ዘጋቢ ፊልሞች እንዲሁም በትልልቅ ሀገራዊ ጉዳዮች ላይ ያተኮሩ ውይይቶችን በማዘጋጀት ስራዎቼ የክልል ሚዲያና የኢትዮጵያ ቴሌቭዥንን ጨምሮ በተለያዩ የሀገር ውስጥ መገናኛ ብዙሃን ተላልፈዋል፡፡ በዜና ኤዲተርነትም አገልግያለሁ፡፡›› በማለት ገልጾት ነበር፡፡ በቅርብ ጊዜያት በኢትዮጵ አንድነትና ሰላም፣ በታላቁ የህዳሴው ግድብ፣የጣና ሐይቅን ከእንቦጭ አረም ለመከላከል ምን እናድርግ በሚል ያዘጋጃቸውና በተለያዩ መገናኛ ብዙኃን የተላለፉ ስራዎቹ ለአብነት የሚጠቀሱ ናቸው፡፡ ከአንድ ወር ያልበለጠ ቆይታ ቢኖረውም መቀመጫውን በአሜሪካን ሀገር ባደረገው የመረጃ ቴሌቭዥን ወቅታዊ ዝግጅት ላይ በምክትል ዋና አዘጋጅነት በተለያዩ ርዕሰ ጉዳዮች ላይ ውይይቶችን አዘጋጅቷል፡፡ በትምህርት ቆይታው በ1991 እና በ1995 ዓ.ም የዘጠነኛ እና የ11 ክፍል ተማሪ ሳለ የልጅነት ህልሙን የሚያደናቅፉ ከባድ የሆኑ ሁለት የጤና እክሎች ገጥመውት የነበረ ቢሆንም በህክምና እና በጸበል እርዳታ ከችግሮች በመውጣት ትምህርቱን ከማጠናቀቅ ባለፈ ጋዜጠኛ የመሆን የልጅነት ህልሙን አሳክቷል፡፡ ደሳለሁ ታሪኩን እንዲህ በማለት ቀጠለ.. ‹‹………ኢ¬-ፍትሃዊ አሰራርና በደልን አጥብቄ እቃወማለሁ፡፡ ለአመንኩበት ነገር እስከ ህይወት መስዋዕትነትም ቢሆን ለመክፈልና ለመጋፈጥ ሁሌም ዝግጁ ነኝ፡፡ ስህተትን አይቼ አላልፍም ፊት ለፊት እጋፈጣለሁ፡፡ ይሄ ባህሪዬ ብዙዎችን አያስደስትም፡፡ ለእኔም በስራ ዓለም በቆየሁባቸው አመታት ብዙ ዋጋ አስከፍሎኛል፡፡በ2011 ዓ.ም በኢትዮጵያ ዜና አገልግሎት የሚስተዋሉ የመልካም አስተዳደር ችግሮችን ፊት ለፊት በመጋፈጤ በወቅቱ ተቋሙን ተቋሙን ይመሩ በነበሩ ግለሰብ ማን አለብኝነት ከስራ ገበታዬ እስከ መባረር ደርሻለሁ፡፡ የተፈጸመብኝ በደል ፍትሃዊ አለመሆኑን የማህበራዊ ሚዲያን ጨምሮ በተለያዩ የብዙኃን መገናኛዎች አማካኝነት በመሞገትና ህብረተሰቡም ሆነ የሚመለከተው አካል በወቅቱ እኔ ላይ የተፈጸመውን በደል እንዲያውቅ ከማድረግ ባለፈ ጉዳዩን ወደ ፍርድ ቤት በመውሰድ ከሰባት ወራት ተስፋ አስቆራጭ ትግል በኋላ በግፍ የተነጠቅሁትን የጋዜጠኝነት ሙያዬን በፍርድ ቤት በማስመለስ ወደ ስራ ገበታዬ ተመልሻለሁ፡፡ ይህ ጊዜ በጋዜጠኝነት የሰራ ቆይታዬ ለእኔም ሆነ ለቤተሰቤ ከባዱ ጊዜ የነበረ ቢሆንም የእውነት ዋጋ መቼም ቢሆን አይቀልምና በስኬት መወጣት ችያለሁ፡፡›› በማለት ተናግሯል፡፡ ከመደበኛው የጋዜጠኝነት ሙያው ጎን ለጎን ለማህበራዊ ሚዲያ ጓደኞቹ የሚያገኛቸውን ተአማኒነት ያላቸውን መረጃዎች ያካፍላል፡፡ ይሄም ፍጹም ደስታና እርካታን ያጎናጽፈዋል፡፡››

9592

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%89%B0%E1%88%A8%E1%89%B5%20%E1%89%A0

ተረት በ

በሃምሌ ጎመንና አሞሌ በሀምሌ ጤፍ ይዘሩ ቤት ይሰሩ በለፈለፉ በአፍ ይጠፉ በልቶ የማይበርደው የሰው ነገር የማይከብደው ሁለቱ አንድ ነው በልጁ ቆዳ ተጠቅልሎ የተቀበረ የለም በመስከረም ሊያብድ ያለ ክረምቱ ላይ ጨርቁን ይጥላል በሙቅ ውሀ የታጠበ በሰው ገንዘብ የቸረ በማን ላይ ቆመሽ እግዜርን ታሚያለሽ በሞኝ ክንድ የዘንዶ ጉድጓድ ይለኩበታል በራቸውን ክፍት ትተው ሰውን ሌባ ነው ብለው ያማሉ በሬ ሆይ በሬ ሆይ ሞኙ በሬ ሆይ ሳሩን አየህና ገደሉን ሳታይ እልም ካለው ገደል ወደቅክብን ወይ በሬ ቅባቱን በቅልጥሙ ይዞ ይኖራል ለምንህ ቢሉት ኋላ ለገዛ ቁርበቴ ማልፊያ ይሆነኛል አለ በሬ ካራጁ ቢላ ተዋሰ በሬ ካራጁ ይውላል በርበሬን ከላመ ከሞተ አግኝተሽው ዋጥ ስልቅጥ አድርገሽ ከምኔው ጨረሽው በሰው ምድር ልጇን ትድር በሰው ቁስል እንጨት ስደድበት በሰፈሩት ቁና መሰፈር አይቀርም በሴትና በውሀ የማይርስ የለም በስራህ ደሀ አትበድል ነጋሪት ባይኖረው እንባ አለው ውሀ ሆኖ ቢኮል ያለ ሞረድ የተሳለ ነው በሽታውን የደበቀ መድህኒት አይገኝለትም በሽታውን የደበቀ መፍትሄ አያገኝም በሽታውን የደበቀ ተፋተሽ በሽታውን የደበቀ ቫይረሱ አለበት በቅሎ ማሰርያዋን በጠሰች ለራስዋ አሳጠረች በቅሎ አባትህ ማነው ቢሉት እናቴ ፈረስ ነች አለ በቅሎ ገመድ በበጠሰች በራሷ አሳጠረች በቅሎ ግዙ ግዙ አሞሌ ላያግዙ በቅርብ ያለ ጠበል ልጥ መንከሪያ ይሆናል በቆፈሩት ጉድጓድ መቀበር አይቀርም በበጋ እሞኝ ቤት ተንጋጋ በክረምት እቤትህ ተከተት በባዶ ቢቆጡ በጨለማ ቢያፈጡ በቤቷ ቀጋ በውጪ አልጋ በትር ለገና ነገር ለዋና በትር ለገና ውሀ ለዋና በአህያ ቆዳ የተሰራ ድንኳን ጅብ ሲጮህ ይፈርሳል በአንድ ጣት ፊት አይታጠብም በአደባባይ ወተት በቤት ውስጥ ጉጠት በአጎረስኩኝ ተነከስኩኝ በአጎረስኩኝ እጄን ተነከስኩኝ በአፉ ቅቤ አይሟሟም በአፍ ይበሉበታል እንጂ ክፉ አይናገሩበትም በእንቅርት ላይ ጆሮ ደግፍ በእውር ቤት አንድ አይና ብርቅ ነው በእውር አገር ጠንባራ ንጉስ ነው በእውሮች ከተማ አንድ አይና ንጉስ ነው በእጅ ያለ መዳብ እንደወርቅ ይቆጠራል በእጅ ያለ ወርቅ እንደ መዳብ ነው በእጅ ያለ ወርቅ ከመዳብ ይቆጠራል በካፊያ የሚርስ በክረምት በርኖስክን አታውል እቤት በወተት ላይ ውሀ መጠጣት ያበዛዋል ያነጣዋል በውሻ ሆድ ቅቤ አያድርም በዘጠና ገዝቶ በዘጠና መሸጥ ትርፉ እንዘጥ እንዘጥ በየወንዙ ሀሌ በደረቅ አበሳ እርጥብ ይነዳል በደንባራ በቅሎ ቃጭል ተጨምሮ በጅብ ቆዳ የተሰራ ከበሮ ቅኝቱ እንብላው እንብላው ነው በጅብ ቆዳ የተሰራ ከበሮ ሲመቱት እንብላው እንብላው ይላል በጋለሞታ ቤት ሁሉ ይጣላበት በግ ከበረረ ሞኝ ካመረረ አይመለስም በጠራ ተሻገር በተሳለ ምተር በጥቅምት አንድ አጥንት በጫጩት ፊት ስለ ፈንግል አይወራም ቡና እና ማሽላ እየሳቀ ያራል ቡዳ በወዳጁ ይጠናል ቡዳ ቤት ሰላቢ ገባ ቢዋደዱ ጾም ገደፉ ቢጣሉ ተዋረፉ ቢደፏት ቂጥ የላት ቢገለብጧት ጡት የላት ቢጠሩሽ አትሰሚ ቢጠቅሱሽ አታዪ ረጋ ብለሽ ሂጂ ብር ብር አትበዪ ባህታዊ እንደናፈቀ ይሞታል ባህያ ማገር የተሰራ ቤት ይበጣጠሳል ጅብ የጮኸ ለት ባህያ ቆዳ የተሰራ ቤት ብትንትን ይላል ዥብ የጮኸ ለት ባለቤቱን ካልናቁ ሚስኮል አያደርጉ ባለቤቱን ካልናቁ አጥሩን አይነቀንቁ ባለቤቱን ካልናቁ ውሻውን አይነኩ ባለቤቷን ያመነች በግ ላቷን ውጭ ታሳድራለች ባለቤቱ ያቀለለውን ባለእዳ አይቀበለውም ባለቤት ያቀለለውን አሞሌ ባለእዳ አይሽከመውም ባለቤት ካልጮኸ ጎረቤት አይረዳም ባለጌን ተነስ አይሉትም ባለጌን ከወለደ የገደለ ጸደቀ ባለጌ ያለበት ሸንጎ ዝንብ የገባበት አርጎ ባለጌ ያለዉ ቻት ሩም እሾህ ያለዉ አሳም ነገሩም ልዋጥህ ቢሉት እሺ አይልም ባለጌ የጠገበ እለት ይርበው አይመስለውም ባቄላ አለቀ ቢሉ ፈስ ቀለለ ባለፈ ክረምት ቤት አይሰራም ባሏን እጎዳው ብላ መንታ ልጅ ወለደች ባሏን እጎዳው ብላ እንትኗን በእንጨት ወጋች ባል ሳይኖር ውሽማ ባልሽ ቆላ ወርዶ ሰማይ ሰማይ ሲያዪ አንቺ ከኔ ጋራ ሰበር ሰካ በዪ ባልና ሚስት ካንድ ባህር ይቀዳል ባልና ሚስት ከአንድ ባህር ይቀዳሉ ባልበላው ልበትነው አለች ዶሮ ባለጌ ባለሟል ልብስ ገልቤ ልይ ይላል ባል ነበር ይቻል ነበር ባልና ሚስት ሊተዋወቅ የሰርገኛ ልብ ይውለቅ ባልና ሚስት ከአንድ ባህር ይቀዳል ባልን ወዶ ምጥን ፈርቶ ባርያና ቃርያ ጌታውን እንዳቃጠለ ይኖራል ባጎረሰኩ እጄን ተነከስኩ ባጎረስሁኝ ጣቴን ተነከስኩኝ ባፍ ይጠፉ በለፈለፉ ባልዋን ጎዳሁ ብላ ትምህርት ቤት ገባች ባልዘፈንሽ ከዘፈንሽም ባላሳፈርሽ ባልዘፈንሽ ከዘፈንሽም ባላፈርሽ ባለጌን ካሳደገው የገደለው ይጽድቃል ቤተ ሰሪ የተሰረቀ ቦታ አይገዛም ብላ ያለው ቀርቦ ተሽከም ያለው ተከማችቶ ይጠብቀዋል ብልህ ሚስት ለባሏ አክሊል ናት ብልጥ ልጅ እየበላ ያለቅሳል ብልጥ ለብልጥ አይን ብልጥጥ ብልጥ ሲለግም አመድ በዱቄት ይለውጣል ብርሌ ከነቃ አይሆንም እቃ ብርቅና ድንቅ አላንድ ቀን አይደምቅ ብርድ ቢያብር ለቁርጥማት ይዳርጋል ብቀጥንም ጠጅ ነኝ ብቻውን የበላ ብቻውን ይሞታል ብዙ ከብት ለማርባት አልቅትን ጠብቆ ውሀ ማጠጣት ብድሩን የማይመልስ ልጅ አይወለድ

11341

https://am.wikipedia.org/wiki/5%E1%8A%9B%E1%8B%8D%20%E1%8A%A0%E1%89%A5%E1%8C%8B%E1%88%AD

5ኛው አብጋር

5ኛው አብጋር ወይም 5ኛው አብጋሮስ ዘኤደሣ (42 ዓ.ም. የሞቱ) ከ12 ዓክልበ. እስከ 1 ዓክልበ. (እንደ ኢትዮጵያ አቆጣጠር) እና እንደገና ከ5 ዓ.ም. እስከ 42 ዓ.ም. በኦስሮኤና ግዛት (በዛሬው ሶርያ) ላይ የነገሡ ንጉሥ ነበሩ። ዋና ከተማቸው ኤደሣ ነበረ። በታሪካዊ ሰነዶች ደግሞ «አብጋር ኡካማ» (አረማይክ፣ «አብጋር ጥቁሩ») ይባላል። በአንድ ጥንታዊ ትውፊት መሠረት፣ እሳቸው መጀመርያው ክርስቲያን የሆኑ ንጉሥ ነበሩ። ከኢየሱስ 72 ደቀ መዛሙርት አንዱ ታዴዎስ (ወይም ዓዳይ) እንዳጠመቋቸው ያባላል። የቤተ ክርስቲያን ጳጳስና የታሪክ ጸሐፊ አውሳብዮስ በ317 ዓ.ም. ገዳማ በጻፉት ታሪክ ዘንድ፣ ኢየሱስ በሕይወቱ ስብከት ሳለ፣ የጎረቤት አገር ንጉሥ አብጋር ከበሽታ ታምመውና ስለ ኢየሱስ ተአምራዊ ዝና ሰምተው፣ ኢየሱስ መጥቶ እንዲፈውሳቸው አንድን መልእክተኛ (ሐናን) ወደ ኢየሩሳሌም ልከው ነበር። በዚሁ ደብዳቤ ንጉሡ በኢየሱስ መለኰታዊነት አምነው ረድኤቱን ይለምኑና በቤተ መንግሥታቸው መጠጊያ እንዲያገኝ ይጠይቁታል። ኢየሱስ ወደ ኤደሣ ለመሔድ ጊዜ ስላልነበረው፣ መልሱን በሐናን እጅ ወደ ንጉሡ ላከ። በመልሱም እየሱስ ከዐረገ በኋላ አንድ ሃዋርያ እንዲልክላቸው የሚል ቃል ሰጣቸው። አውሳብዮስ ሁለቱን መልእክቶች በኤደሣ ሰነዶች ቤተ መዛግብት አንዳገኙ ብለዋልና በጽሕፈታቸው ውስጥ አሳተማቸው። የደብዳቤዎች ጽሑፍ እንዲህ ይላል፦ የንጉሥ አብጋሮስ መልዕክት ወደ ኢየሱስ በእግረኛው በአናንዮስ (ሐናን) እጅ ወደ ኢየሩሳሌም ተላከለት። «የኤደሣ ንጉሥ አብጋሮስ «ኡካማ»፣ በኢየሩሳሌም አገር ወደሚታየው በጎ ወደ ሆነው መድኅኔ ወደ ኢየሱስ፦ ሰላምታ፤ ስለ አንተ፣ ያለ ዕጽ ወይም ያለ መድኅኒት ስለሚደረገው ስለ ማዳንህ ሰምቻለሁ። በቃልህ ዕውሮች እንዲያዩ፣ አንካሶችም እንዲሄዱ፣ ለምጻሞችም እንዲነጹ፣ ደንቆሮችም እንዲሰሙ እንደምታደርግ፣ በቃልህም ርኩሳን መናፍስትንና አጋንንትን እንደምታስወጣ፣ የታመሙትን እንደምትፈውስ፣ እንዲሁም ሙታንን እንደምታስነሣ ይባላልና። ይህን ሁሉ በሰማሁ ጊዜ ከሁለት ነገሮች አንድም ተረዳሁት፣ ወይም አንተ ከሰማይ ወርደህ እግዚአብሔር ነህ፣ ወይንም የእግዚአብሔር ልጅ ነህ። ስለዚህ ነገር ጻፍኩልህ፣ ወዲህ እንድትመጣ ያለብኝንም በሽታ እንድትፈውስ በቅንነት እጠይቅህማለሁ። አይሁዶችም በአንተ ላይ እንደሚነበነቡ በአንተም ላይ ተንኮል እንደሚያስቡ ተረዳሁ። የኔ ከተማ ትንሽ ብትሆንም፣ መልካም ናትና ለሁለታችን በሰላም ለመኖር ትበቃለች።» የኢየሱስ መልስ ወደ ንጉሥ አብጋሮስ በእግረኛው በአናንዮስ እጅ ተያዘ። «አብጋሮስ ሆይ፣ ብጹዕ ነዎት፣ እርስዎ ያላዩኝን እኔን አምነዋልና። ስለ እኔ፤- ያዩኝ እንደማያምኑ፣ ያላዩኝም አምነው በሕይወት እንደሚኖሩ ተጽፏልና። እኔ ወደርስዎ ጉብኝት እንዳደርግ ስለ ጻፉት መልእክትዎስ፣ ስለ እርሱ የተላኩትን ሁሉ በዚህ ምድር መፈጽም ይኖርብኛል፤ ከዚያም እንደገና ወደ ላከኝ አብ ላርግ ነው። ከዕርገቴም በኋላ ከደቀ መዛሙርቴ አንዱን ልኬ እርሱ በሽታዎን ፈውሶ ጤና እና ሕይወት ለእርስዎ ከእርስዎም ጋር ላሉት ሁሉ ይሠጣል።» በአውሳብዮስ ታሪክ ከዚህ ትንሽ በኋላ በ21 ዓ.ም. ሀዋርያው ቶማስ ታዴዎስን («ዓዳይ» የተባለውን) ወደ ንጉሡ እንዲያጠምቋቸው ላከው። በአውሳብዮስ ዘመን የኖሩ ኤፍሬም ሶርያዊ ደግሞ ስለዚሁ ታሪክ ጽፈዋል። በ350 ዓ.ም. ገዳማ ትምህርተ ዓዳይ በጽርዕ (የሶርያ ቋንቋ) ታተመ። ይህ መጽሐፍ ተጨማሪ መረጃ አቀረበ፦ የእየሱስ ደብዳቤ ከመያዙ በላይ ይህ ሐናን የኢየሱስን ስዕል እንደ ሠራ ይህም ስዕል እስከዚያው ቀን ድረስ ቆይቶ በኤደሣ ቤተ ክርስቲያን እንደ ተጠበቀ አወራው። በዚሁ መጽሐፍ ዘንድ የሆነበት አመት 24 ዓ.ም. ነበረ። የአርመን ታሪክ ጸሐፊ ሙሴ ቆረናጺ (450 ዓ.ም. ያህል) እንዲህም አይነት ታሪክ ይናገራሉ። በ487 ዓ.ም. ግን የሮማ ፓፓ 1ኛ ገላስዮስ በጉባኤ ደብዳቤዎቹን 'የማይቀበሉ ጽሑፎች' አሏቸው። ሆኖም በሶርያ ቤተ ክርስቲያን እስካሁን በጣም የሚከብሩ ናቸው። በ550 ዓ.ም. ያህል የኤደሣ ጳጳስ ኤዋግርዮስ እንደ ገለጹት ደግሞ ይህ የኢየሱስ ስዕል እንዲያውም በሐናን የተፈጠረው ሳይሆን፣ ኢየሱስ እራሱ መልኩን በተአምር በጨርቅ ላይ ያሳተመው እንጂ 'ያለ እጅ የተሠራ' ተብሏል። ይህ ቅዱስ ስዕል አሁን ያለበት ቦታ በእርግጥ ባይታወቅም፣ በአውሮፓ አብያተ ክርስትያናት ውስጥ አንዳንድ ስዕል ለምሳሌ የጄኖቫ ቅዱስ መልክ ኦሪጂናል ቅጂ እንደሆነ የሚያምኑ አሉ። ይህን ታሪክ ወይም ትውፊት የማይቀበሉት ሊቃውንት ግን፤ በኦስሮኤና ኋለኛው ክርስቲያን ንጉሥ በ9ኛው አብጋር ዘመን (200 ዓ.ም. ያህል) በማቃወስ እንደ ተፈጠረ ያስባሉ። በምሥራቅ ኦርቶዶክስ ቤተ ክርስቲያን አብጋር ቅዱስ ሆነው ይቆጠራሉ። የግብራቸው ማስታወሻ ዕለታት 11 እና 28 ናቸው። በሶርያ ቤተ ክርስቲያን ደግሞ ቀኑ 1 ነው። እንዲሁም በአርሜናዊ ሃዋርያዊ ቤተ ክርስቲያን በሁልቀን ቅዳሴ ይከብራሉ። ዋቢ መጻሕፍት የውጭ መያያዣዎች (የቅዱስ ሐዋርያ ታዴዎስ ሥራ) ትምህርተ ዓዳይ (ሌላ የእንግሊዝኛ ትርጉም) የኢየሱስ ክርስቶስ መልዕክት ወደ አብጋሮስ የኤደሣ ንጉስ በአውስዮስ (እንግሊዝኛ ትርጉም) ንጉስ 5ኛው አብጋር ዘኤደሣ ምስል በመሐለቅ (ከዚህ ጀርመንኛ ድረገጽ ስለ አብጋር የተገኘ) የእስያ ታሪክ

17712

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%A0%E1%8B%AD%E1%89%B2%E1%8B%AE%E1%8D%92%E1%8B%AB%20%28%E1%8B%A8%E1%8C%8D%E1%88%AA%E1%8A%AD%20%E1%89%83%E1%88%8D%29

አይቲዮፒያ (የግሪክ ቃል)

አይቲዮፒያ (ግሪክ፦ ፣ ሮማይስጥ፦ ) የሚለው ቃል መጀመርያ በጥንታዊ ምንጮች የመልክዓ ምድር ስያሜ ሆኖ ሲታይ፣ የላየኛ አባይ ወንዝ አውራጃ እንዲሁም ከሳህራ በረሃ በስተደቡብ ላለው አገር በሙሉ ያመለከት ነበር። ይህ ስም በግሪክ በሆሜር ጽሁፎች በኢልያዳና ኦዲሲ (ምናልባት 850 ዓክልበ.) ብዙ ጊዜ ይጠቀሳል። በተለይ ከግሪክ ታሪክ ምሁር ሄሮዶቱስ (440 ዓክልበ. ግድም) ጀምሮ «አይቲዮፒያ» ሲጻፍ ትርጉሙ ከግብጽ ወደ ደቡብ ለተገኘው የአፍሪካ ክፍል ሁሉ እንደ ሆነ ግልጽ ነው። ከሄሮዶቱስ በፊት ከሁሉ አስቀድሞ የግሪክ ባለቅኔው ሆሜር ስለ አይቲዮፒያ ሲጠቅስ፣ በዓለም ደቡብ ጫፎች የሚገኝ ብሔር ሲሆን በባሕር ተለይተው በምዕራብ (አፍሪካ) እና በምሥራቅ (እስያ) እንደሚካፈሉ ይዘግባል። የግሪክ አፈ ታሪክ ጸሐፊዎች ሄሲዮድ (700 ዓክልበ. ግድም) እና ፒንዳር (450 ዓክልበ. ግድም) ስለ አይቲዮፒያ ንጉሥ መምኖን ይተርካሉ፤ በተጨማሪ የሱሳን (በኤላም) መሥራች ይባላል። በ515 ዓክልበ. ስኪላክስ ዘካርያንዳ የሚባል ግሪክ መርከበኛ በፋርስ ንጉሥ ዳርዮስ ትዕዛዝ በሕንዱስ ወንዝ፣ በሕንድ ውቅያኖስና በቀይ ባሕር በመጓዝ የአረብ ልሳነ ምድርን በሙሉ ዞረ። ኢትዮጵያውያን የሚለው ስም ይጠቅመው ነበር፤ ስለ አይቲዮፒያ የጻፈው ጽሑፍ ግን አሁን ጠፍቷል። ሄካታዮስ ዘሚሌቶስ (500 ዓ.ዓ.) ደግሞ ስለ አይቲዮፒያ አንድ መጽሐፍ እንደ ጻፈ ይነገራል፤ አሁን ግን ጽሁፉ በአንዳንድ ጥቅሶች ብቻ ይታወቃል። አይቲዮፒያ ከአባይ ወንዝ ወደ ምሥራቅ እስከ ቀይ ባሕርና እስከ ሕንድ ውቅያኖስ ድረስ ነው ሲል በዚያ «ጥላ እግሮች» የሚባል ጎሣ እንዳለበት፣ እግራቸውም እንደ ጥላ እስከሚጠቅማቸው ድረስ ሰፊ እግር እንዳላቸው አፈ ታሪክ ያወራል። በዚያ ዘመን የኖረውም ፈላስፋ ክሴኖፋኔስ፦ «የጥራክያውያን አማልክት እንደነሱ ወርቃማ ጽጉርና ሰማያዊ አይን ናቸው፤ የኢትዮጵያውያን አማልክት እንደነሱ ጥቁሮች ናቸው» ሲል አይቲዮፒያ የጥቁር ሕዝቦች አገር መሆኑን ያረጋግጣል። «ሂስቶሪያይ» (ታሪኮች) በሚባል ጽሑፍ ሄሮዶቶስ ስለ «አይቲዮፒያ» ጥንታዊ መረጃ ይዘርዝራል። ሄሮዶቶስ እራሱ እስከ ግብጽ ጠረፍ እስከ ኤሌፋንቲን ደሴት (የአሁኑ አስዋን) ድረስ በአባይ መንገድ ወጥቶ እንደ ተጓዘ ያወራል። በአስተያየቱ፣ «አይቲዮፒያ» ማለት ከኤለፋንቲን ጀምሮ ከግብጽ ወደ ደቡብ የሚገኘው አገር ሁሉ ነው። አንድ ዋና ከተማ በሜሮዌ አላቸው፤ እዚያ አማልክታቸው ዜውስ እና ዲዮናስዮስ ብቻ ናቸው ይላል። በፈርዖን 1 ፕሳምቲክ ዘመን (650 ዓ.ዓ.) ብዙ የግብጽ ወታደሮች አገራቸውን ከደው በኢትዮጵያውያን መካከል እንደ ሰፈሩ ይዘግባል። ከግብጽ 330 ፈርዖኖች፣ 18ቱ ኢትዮጵያውያን (ማለት የኩሽ ፈርዖኖች ወይም የግብጽ 25ኛው ሥርወ መንግሥት) እንደነበሩም ጽፏል። ግዝረት ከሚፈጽሙት አገሮች አንድ መሆናቸውን ይመስክራል። የፋርስ ንጉሥ ካምቢስስ (570 ዓክልበ. ገደማ) ሰላዮችን «በደቡባዊው ባሕር ላይ በሚካለለው በሊብያ (የአፍሪቃ አህጉር) ክፍል ወደሚኖሩት» ኢትዮጵያውያን እንደ ላከ ሄሮዶቶስ ይነግረናል። ጠንካራና ጤነኛ ሕዝብ አገኙ። ካምቢስስ ከዚያ ወደ አይቲዮፒያ ቢዘምትም በቂ ስንቅ ባለማዘጋጀታቸው ለሥራዊቱ በፍጹም አልተከናወነምና በቶሎ ተመለሱ። በሦስተኛው መጽሐፍ፣ ሄሮዶቱስ የ«አይቲዮፒያ» ትርጉም ከሁሉ የራቀው «ሊብያ» (አፍሪካ) እንደ ሆነ ያስረዳል። «ደቡቡ ወደሚገባው ፀሓይ በሚወርድበት ቦታ አይቲዮፒያ የተባለው አገር ይቀመጣል፤ ይህም በዚያ አቅጣጫ መጨረሻው ንዋሪዎች የሚገኙበት አገር ነው። በዚያ ወርቅ በታላቅ ብዛት ይገኛል፣ ታላቅ ዝሆኖች ይበዛሉ፣ የዱር እፅዋትም በየአይነቱም፣ ዞጲም፤ ሰዎቹም ከሌላ ሥፍራ ሁሉ ይልቅ ረጃጅም፣ ቆንጆና እድሜ ያላቸው ናቸው።» ሌሎች ጸሐፍት የግብጽ ቄስና ታሪክ ምሁር ማኔቶን (300 ዓክልበ. ግድም) ስለ ግብጽ ኩሻዊ ሥርወ ወንግሥት ሲዝረዝር፣ «የአይቲዮፒያ ሥርወ መንግሥት» ብሎ ሰየመው። እንደገና የእብራይስጥ መጽሐፍ ቅዱስ (ብሉይ ኪዳን) ወደ ግሪክ ቋንቋ ሲተረጎምም (200 ዓክልበ. ያህል) በእብራይስጡ «ኩሽ / ኩሻውያን» የሚለው አጠራር በግሪኩ «አይቲዮፒያ» ሆነ። የኋላ ዘመን ግሪክና ሮማ ታሪክ ሊቃውንት እንደ ዲዮዶርና ስትራቦን የሄሮዶቶስ ወሬ በማረጋገጥ በሰፊው «አይቲዮፒያ» ውስጥ አያሌው ልዩ ልዩ ብሔሮች እንዳሉ ጽፈዋል። ከነዚህ ብሔሮች መካከል «ዋሻ ኗሪዎች» ( /ትሮግሎዲታይ/) እና «አሣ በሎች» ( /ኢቅጢዮፋጊ/) በአፍሪካ ቀይ ባሕር ጠረፍ ላይ (በዘመናዊው ሱዳን፣ ኤርትራ፣ ጅቡቲና ሶማሊላንድ)፣ እና ከዚያ ወደ ምዕራብ የሚኖሩ ብዙ ሌሎች ሕዝቦች እንዳሉ ገለጹ። እነዚህ ጸሐፍት ደግሞ የአባይ ምንጮች የሚነሡበት የአይቲዮፒያ ተራራማ ክፍልን የሚገልጽ አፈታሪክ ጨመሩ። ስትራቦን እንደሚለው አንዳንድ ሊቃውንት የአይቲዮፒያ ግዛት ከደብረ አማና ጀመሮ ወደ ደቡብ (ከነሶርያ፣ እስራኤልና ዓረብ ሁሉ) ይቆጥሩ ነበር አንዳንድ የኢትዮጵያ ጸሐፊ «ኢቅጢዮፋጊ» የሚለው ግሪክ ስም የ«ኢትዮጵያ» ደባል ሆኖ የስያሜው ጥንታዊነትና ኗሪነት ምስክር ነው የሚል አሣብ አቅርበዋል። በዚህ አሣብ ስሙ «ዕንቁ» «ቶጳዝዮን» ከሚሉ ቃላት ጋር ዝምድና እንዳለው ባዮች ናቸው። (መጽሐፈ ኢዮብ ደግሞ «የኢትዮጵያ (የኩሽ) ቶጳዝዮን» ይጠቅሳል። ፕሊኒ ዘ ኤልደር አዱሊስን ገለጸ፣ ይህም ወደብ የኢትዮጵያውያን ዋና ገበያ እንደ ነበር ይተርካል። ከዚህ በላይ «አይቲዮፒያ» የሚለው ቃል መነሻ «አይቲዮፕስ» ከትባለው ግለሠብ እንደ ነበር አስረዳ፤ እርሱም የሃይፌስቱስ (ወይም ቩልካን) ወንድ ልጅ ነው። (በግሪኮች ዘንድ ግን «የሃይፌስቱስ ልጅ» ቀጥቃጭ ማለት ሊሆን ይችል ነበር።) ይህ ታሪክ በአብዛኛው ሊቃውንት እስከ 1600 ዓ.ም. ግድም ድረስ የታመነ ነበር። በ400 ዓ.ም. ግድም ማውሩስ ሴርቪኡስ ሆኖራቱስ የሚባል ሊቅ በሮማይስጥ ጽፎ ከዚህ በተለየ ሃልዮ አቀረበ። በዚህ ዘንድ፣ የአይቲዮፕስ / አይቲዮፒያ ስም ከግሪኩ ግሦች «አይተይን» (መቃጠል) እና «ኦፕተይን» (መጥበስ) መጣ። ከዚያ በኋላ ከግሪኩ ቃላት «አይቶ» (አቃጥላለሁ) እና «ኦፕስ» (ፊት) እንደ መጣ የሚለው ሀሣብ መጀመርያ የተገለጸው በ850 ዓ.ም. ግ. በወጣ ግሪክኛ መዝገበ ቃላት ይመስላል። «የፊት ማቃጠል» የሚለው አስተሳሰብ እንደገና ፍራንሲስኮ ኮሊን (1584-1652 ዓ.ም.) በተባለ የእስፓንያ ቄስ በመጽሐፉ ኢንዲያ ሳክራ ( «ቅዱስ ሕንድ») ስለ ኢትዮጵያ ረጅም ምዕራፍ (በሮማይስጥ) አለበት። በጀርመን ጸሐፍት ክሪስቶፈር ቮን ቫልደንፈልስ (1669 ዓ.ም.) እና ዮሐንስ ሚኔሊዩስ (1675 ዓ.ም.) ይጠቀስ ነበር። ከዚያም በአብዛኛው የአውሮፓ ሊቃውንት ተቀባይነትን ቶሎ አገኘ። አይቲዮፒያ በእስያ በግሪክ አፈታሪክ፣ ብዙ ጊዘ በእስያ የተገኘ «አይቲዮፒያ» የሚባል መንግሥት ይጠቀሳል። ይህ መንግሥት በአንድሮሜዳ ትውፊት በፊንቄ ኢዮጴ (አሁን በተል አቪቭ እስራኤል) ይቀመጣል። ስቴፋኖስ ዘቢዛንትዩም (500 ዓ.ም. ግድም) እንዳለው፣ «ኢዮጴ» የሚለው ስም የአይቲዮፒያ ማሳጠሪያ ነው፤ በጥንት ግዛቱም ወደ ምሥራቅ እስከ ባቢሎኒያ ድረስ እንደ ተስፋፋ ይዘግባል። አንዳንዴም በልድያ ወይም በትንሹ እስያ፣ በዛግሮስ ተራሮች ወይም በሕንድ «አይቲዮፒያ» ስለሚባል መንግሥት ይጠቀሳል። ደግሞ ይዩ የኢትዮጵያ ውቅያኖስ ዋቢ ምንጭ የአፍሪካ ታሪክ የኢትዮጵያ ታሪክ

10440

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%98%E1%8A%95%E1%8D%88%E1%88%B5%20%E1%89%85%E1%8B%B1%E1%88%B5

መንፈስ ቅዱስ

መንፈስ ቅዱስ በክርስትና እምነት ከሥላሴ አንዱ ሲሆን የእግዚአብሔር መንፈስ ነው። መንፈስ ቅዱስ መለኮታዊ አእምሮ ያለዉ ማንነት ስሜት እና ፍቃድ ያለዉ እንደሆነ መፃፍ ቅዱስ ይናገራል መንፈስ ቅዱስ ስሜት አለው ያዝናል ኤፍ 4:30 መንፈስ ፈጣሪ ነው."የእግዛቤሬ መንፈስ ፈጠረኝ"እዮ 33:4 አብዛኛውን ጊዜ “መንፈስ” ተብለው የሚተረጎሙት ሩዋሕ የተባለው የዕብራይስጥ ቃልና ፕነቭማ የተባለው የግሪክኛ ቃል ብዙ ትርጉሞች አሏቸው። ሁሉም የሚያመለክቱት ለሰው ዓይን የማይታይንና በእንቅስቃሴ ላይ የሚገኝን አንድ ኃይል ነው። የዕብራይስጡና የግሪክኛው ቃላት የሚከተሉትን ነገሮች ለማመልከት ያገለግላሉ:- ነፋስን፣ በምድራዊ ፍጥረታት ውስጥ የሚሠራውን አንቀሳቃሽ የሕይወት ኃይል፣ ከአንድ ሰው ምሳሌያዊ ልብ የሚወጣውንና አንዳንድ ነገሮችን በሆነ መንገድ እንዲሠራ ወይም እንዲናገር የሚያደርገውን አስገዳጅ ኃይል፣ ከማይታይ ቦታ የሚመጡ መግለጫዎችን ሕያው የሆኑ መንፈሳዊ አካላትን አንቀሳቃሽ የሆነውን የአምላክ ኃይል ወይም መንፈስ ቅዱስ። የተወሰነ አካል ወይስ ኃይል? መንፈስ ቅዱስ በመጽሐፍ ቅዱስ ዘገባ መሰረት የራሱ የሆነ ህልውና ያለው እና በተቃራኒው የሌለው በሚመስል መልኩ ቀርቧል። መንፈስ ቅዱስ የራሱ ህልውና ያለው አካል ነው ወይስ አይደለም የሚለው ሃሳብ ክርስቲያኖችን ለዘመናት ሲያጨቃጭቅ እንደነበረ የታሪክ መዛግብት ያስረዳሉ። መንፈስ ቅዱስ የተወሰነ አካል በቀጥዮቹ ጥቅሶች መንፈስ ቅዱስ አጽናኝ (በግሪክኛ ጰራቅሊጦስ፣ “ረዳት”፣ “አጽናኝ”፣ “ጠበቃ” ) ‘የሚያስተምር’፣ ‘የሚመሰክር’፣ ‘የሚናገር’ እና ‘የሚሰማ’ እንደሆነ ተደርጎ ተገልጿል። የዮሐንስ ወንጌል 14፡15-16 "ብትወዱኝ ትእዛዜን ጠብቁ። እኔም አብን እለምናለሁ ለዘላለምም ከእናንተ ጋር እንዲኖር ሌላ አጽናኝ ይሰጣችኋል፤" የዮሐንስ ወንጌል 15፡26 "ዳሩ ግን እኔ ከአብ ዘንድ የምልክላችሁ አጽናኝ እርሱም ከአብ የሚወጣ የእውነት መንፈስ በመጣ ጊዜ፥ እርሱ ስለ እኔ ይመሰክራል፤" የዮሐንስ ወንጌል 16፡13 "ግን እርሱ የእውነት መንፈስ በመጣ ጊዜ ወደ እውነት ሁሉ ይመራችኋል፤ የሚሰማውን ሁሉ ይናገራል እንጂ ከራሱ አይነግርምና፤ የሚመጣውንም ይነግራችኋል።" በእነዚና በመሳሰሉት ጥቅሶች ላይ በመመስረት መንፈስ ቅዱስ የተወሰነ አካልና የራሱ የሆነ ስብዕና ያለው እንደሆነ አብዛኞቹ የክርስትና እምነት ተከታዮች ያምናሉ። መንፈስ ቅዱስ የተወሰነ አካል አይደለም የሚከተሉትን የመጽሐፍ ቅዱስ ጥቅሶች እንመልከት፦ የሉቃስ ወንጌል 1፡ 41 "ኤልሳቤጥም የማርያምን ሰላምታ በሰማች ጊዜ ፅንሱ በማኅፀንዋ ውስጥ ዘለለ፤ በኤልሳቤጥም መንፈስ ቅዱስ ሞላባት፥" የማቴዎስ ወንጌል 3፡11 "እኔስ ለንስሐ በውኃ አጠምቃችኋለሁ፤ ጫማውን እሸከም ዘንድ የማይገባኝ ከእኔ በኋላ የሚመጣው ግን ከእኔ ይልቅ ይበረታል፤ እርሱ በመንፈስ ቅዱስ በእሳትም ያጠምቃችኋል፤" የሐዋርያት ሥራ 10፡38 "እግዚአብሔር የናዝሬቱን ኢየሱስን በመንፈስ ቅዱስ በኃይልም ቀባው፥ እርሱም መልካም እያደረገ ለዲያብሎስም የተገዙትን ሁሉ እየፈወሰ ዞረ፥ እግዚአብሔር ከእርሱ ጋር ነበረና፤" እነዚህ ጥቅሶች እንደሚያሳዩት መንፈስ ቅዱስ ሰዎች የሚሞሉት ነገር፣ ልክ እንደ ውሃ የሚጠመቁበት፣ ወይም እንደ ዘይት የሚቀቡት እንደሆነ መረዳት ይቻላል። አዲስ ኪዳን በተጻፈበት የጥንቱ የግሪክ ኮይነ ቋንቋ መሠረት የአንድ ነገር ፆታና ስብዕና ያለውና የሌለው መሆንን የሚያሳዩ የቃላት ክፍሎች አሉ። በዚህ መልኩ የኮይነ ቋንቋ አንድ ነገር ወይ ወንድ፣ ወይም ሴት፣ ወይም ግኡዝ ነገር ብሎ መክፈል ያስችላል። በዚህም መሰረት መንፈስ ቅዱስ እንደ "ወንድ" የተገለጸባቸውን ብዙ ቦታዎች በመጽሐፍ ቅዱስ ውስጥ እናገኛለን። ይሁንና በግኡዝ ፆታም የተገለጸባቸው ጥቂት የማይባሉ ጥቅሶች አሉ። (ለምሳሌ ያህል ዮሐንስ 14:17 ላይ "" ('ቶ ፕኒውማ' ወይም 'መንፈሱ') የተገለጸው በግኡዝ ፆታ ነው።) አንዳንድ ምንጮችስ ምን ይላሉ? ኒው ካቶሊክ ኢንሳይክሎፔድያ እንዲህ ይላል:- “በአዲስ ኪዳን ውስጥ የሚገኙት አብዛኞቹ ጥቅሶች የአምላክን መንፈስ የሚገልጹት የተወሰነ አካል እንደሆነ ሳይሆን ረቂቅ ነገር እንደሆነ አድርገው ነው። መንፈስና የአምላክ ኃይል ተመሳሳይ እንደሆኑ ተደርጎ መገለጹ ይህንን ያስረዳል።” (1967፣ ጥራዝ 13፣ ገጽ 575) ያው መጽሐፍ በተጨማሪ እንዲህ ሲል ዘግቧል:- “አፖሎጂስቶች [በሁለተኛው መቶ ዘመን ይኖሩ የነበሩት በግሪክኛ ቋንቋ ይጽፉ የነበሩ ክርስቲያን ጸሐፊዎች] ስለ መንፈስ የተናገሩት በጣም ያዝ እያደረጋቸው፣ ወደፊት የሚሆነውን በመጠበቅ፣ የተወሰነ አካል እንደሌለው አድርገው ነው።”—ጥራዝ 14፣ ገጽ 296 በዚህም ምክንያት በመንፈስ ቅዱስ ምንነትና ማንነት ዙሪያ የክርስትና ኃይማኖቶች ለሁለት እንደተከፈሉ እንመለከታለን።

13956

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8B%A8%E1%8D%8D%E1%88%AD%E1%8B%B5%20%E1%89%80%E1%8A%95

የፍርድ ቀን

የፍርድ ቀን በማይክል አንጄሎ ቡናሮቲ የፍርድ ቀን የተባለው ስዕል የሚገኘው በቫቲካን ከተማ በሲስቲኒ ቤተ ክርስቲያን ውስጥ ከመንበሩ በስተ ጀርባ በኩል ከሚገኘው ግድግዳ ላይ ነው። ማይክል አንጄሎ ቡናሮቲ ይህን ስራ ለመጨረስ አራት አመት ፈጅቶበታል። ማይክል አንጄሎ ይህን የፍርድ ቀን የተባለውን ስእል የሰራው ዘፍጥረትን በዚሁ ቤተ ክርስቲያን ጣሪያ ላይ በሰራ በሰላሳ አመቱ ነው። ስራው በጣም ትልቅ እና ግድግዳውን በሙሉ ያካተተ ነው። ስራው በ1537 ተጀምሮ በ 1541 ተፈጸመ ። የፍርድ ቀን ስሙ እንደሚያስረዳው ጌታችን መድሀኒታችን ኢየሱስ ክርስቶስ ከቅዱሳን ጋር ዳግመኛ ለፍርድ ቀን እንዴት እንደሚመጣ እና ፍርድ እንዴት እንደሚሰጥ የሚያሳይ ሰዕል ነው። የፍርድ ቀን የተባለው ስዕል በካርዲናል ካራፋ እና በማይክል አንጄሎ መካከል ከፍተኛ የሆነ ቅራኔ አስነስቶ ነበር። ቅራኔውም የተነሳው የፍርድ ቀን በተባለው ስዕል ሲሆን ክሱም ሀፍረት የሌለው ቤተ ክርስቲያኑን እርቃነ ስጋቸውን በሆኑ ሰዎች ሞላው የሚል ነበር። በዚህም የተነሳ የአሳማ ቅጠል የሚባል እንቅስቃሴ በካራፋ እና ሞንሲኞር ሴሪኒኒ የማንቱዋ አምባሳደር አደራጅነት ስዕሉን ለማስጠፋት ከፍተኛ እንቅስቃሴ ጀመሩ። የጳጳጹ ዋና አስተዳድሪ ቢያጂዮ ዳ ሴሴናም እንዳለው በዚህ በተባረከ እና በተቀደስ ስፍራ እርቃናቸውን የሆኑ ሰዎች ሀፍረተ ስጋቸውን ሳይሸፍኑ በሚያሳፍር ሁኔታ መታየታቸው እንዲህ ያለው ስዕል ለጳጳጽ መቀደሻ ስፍራ ሳይሆን የሚያስፈልገው ለህዝብ መታጠቢያ ቤት እና ለዝሙት ለመጠጥ መሸጫ ቤት ብቻ ነው ብለው ተናግረዋል። ማይክል አንጄሎም ይህን ክስ ከሰማ በኋላ ይስለው ከነበረው ስዕል መካከል ወደ ገሀነም ከሚገቡት አንዱን የሙታን አለቃ ወይም ዳኛ በመባል የሚታወቅ ሚኖስ የሚባል ሰው ስለነበረ የሴሴናምን ጭንቅላት ወይም መልክ በትክክል ስዕሉ ላይ አስቀመጠው። ስዕሉም የሚገኘው በስተቀኝ ከታች በኩል ነው። ስዕሉ ላይ ጆሮውን እንደ አህያ በማስረዘም ሞኝ መሆኑን ሲገልጽ እባብ ሰውነቱ ላይ ተጠምጥሞበት ብሉትን ሲነድፈው ያሳያል ሴሴናም ይህን ከተመለከተ በኋላ ለጳጳጹ ክስ ቢያቀርብም ጳጳጹም የኔ ግዛት ገሀነም ድረስ አይዘልቅም ብለው መልስ ስጥተውታል። በዚያም የተነሳ ስዕሉ ሳይጠፋ እንደዛው የመቅረት እድል አግኝቷል። ማይክል አንጄሎ የራሱን መልክ በቅዱስ ባርቶሎሜ ከኢየሱስ 12 ደቀ መዝሙር ከነበሩት አንዱ የነበረ በህይወቱ እያለ ቆዳው እንደ እንሰሳ የተገፈፈ እና ተዘቅዝቆ በስቅላት የተገደለ ነው። ቆዳው የተገፈፈበትን ቢላዋ እና የተገፈፈ ቆዳውን ይዞ ። በተገፈፈው ቆዳ ላይ ያለው መልክ የማይክል አንጄሎ ቡናሮቲ መልክ ነው። ይህንንም ያደረገው ይህን ስዕል ሲስራ ምን ያህል መከራ እና ስቃይ ይደርስበት እንደነበር ለማሳየት ያደረገው ነው። ማይክል አንጄሎ ከሞተ በኋላ ግን ሀፍረተ ስጋቸውን ለመሸፈን ተስማሙ። ከዚያም የማይክል አንጄሎ ተማሪ ከነበረው ዳኒኤሌ ዳ ቮልቴራ ጋር ውል በመዋዋል ሀፍረተ ስጋቸውን በጨርቅ መሸፈን ተያያዙት። በ 1993 ስእሎቹ እድሳት ሲደረግላችው ወግ አጥባቂዎች በጣም በመከራከር ቀደም ሲል ዳኒኤሌ ሸፍኗቸው የነበሩትን ስእሎች ቀድሞ ማይክል አንጄሎ እንደሰራቸው ማስመለስ ችለዋል። አንዳንዶቹንም ለታሪክ በማለት ጨርቅ እንደለበሱ ትተዋቸዋል። የማይክል አንጄሎ ስራዎች አሳፋሪ በሚል በሌላ ሰአሊ በመበላሸታቸው ዋናውን የማይክል አንጄሎ ስራ በማንም ያልተነካውን በማርቼሎ ቬኑስቲ የተሰራውን በካፖዲሞንቴ ሙዚየም ውስጥ ኔፕልስ ማየት ይቻላል። ሳንሱር ሁልጊዜ ማይክል አንጄሎን ይከታተለው ነበር ይባላል። ማይክል አንጄሎ በአንድ ወቅት የሚያሳፍር ስራ ፈጣሪ የሚል ቅጽል ስም ተሰጥቶት ነበር። ብዙ የማይወደደው የአሳማ ነገር በመባል የሚታወቀው የጸረ እንደገና መወለድ እንቅስቃሴ በዘመኑ የነበሩትን ቅርጽ እና ስእሎች በሙሉ ሀፍረተ ስጋ መሸፈን የተጀመረው በማይክል አንጄሎ ስራዎች ነው። የሲስቲኒ ቤተ ክርስቲያን ስእሉ በ1993 እድስት ተደርጎለታል። በባህል ቅርጽ እና ቫቲካን ሙዚየም ፋብሪዚዮ ማንሲኔሊ የበላይ ተቆጣጣሪነት ስራው ተፈጽሟል እድሳቱም ይህን ያመለክታል። የፀሐይ ምልክት ስራው ከሚጠይቀው ሙያዊ ግዴታ ባሻገር ማይክል አንጄሎ መሰረታዊ ስር ነቀል ለውጦችን ተጠቅሟል በተለይ ስለ ፍርድ ቀን በወቅቱ ሌሎች ሰአሊዎች ከተጠቀሙት ይልቅ። በመጀመሪያ በስእሉ ላይ የሚታዩት ሰዎች በሙሉ ፊታቸውን ወደ ጌታችን ኢየሱስ ክርስቶስ ወደ መሀል አዙረው ነው የሚታዩት። በወቅቱ የተለመደው ባህላዊ አሰራር ገነት መሬት እና ገሀነምን ወደ ጎን መስራት ነበር። ሁለተኛው ጌታችን ኢየሱስ ክርስቶስን ጡንቻማ እና ጺም የሌለው አድርጎ በብርሀን እንዲከበብ ማድረጉ ነው። አንዳንድ ሰዎች ይህን ሁኔታ ከግሪኮች የፀሐይ አምላክ ከነበረው አፖሎ ጋር ያመሳስሉታል። ይህን ስራ ከማግኘቱ አንድ ሳምንት ቀደም ብሎ ስራውን የሰጡት ጳጳጽ ክሌሜንት የኮፐርኒከስን ስለ ሕዋ ፀሐይ እና ጭፍሮቿ የተጻፈውን ጽሁፍ ያጠኑ ነበር። ስለዚህም አንዳንድ ሰዎች ፀሐይ የሕዋችን መካከል ናት ብለው ያስቡ ስለነበር ጌታችን ኢየሱስን እንደ ፀሐይ መካከል አድርጎ ሰራ ይላሉ። ይህን ይመልከቱ ወደ ውጭ የሚያገናኙ %29 ስእሉ ከመታደሱ በፊት %29 ስእሉ ከታደስ በኋላ

9305

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%93%E1%88%9D%E1%88%A9%E1%8B%B5

ናምሩድ

በመጽሐፍ ቅዱስ እንዲሁም በአፈ ታሪክ፣ ናምሩድ (ዕብራይስጥ /ኒምሮድ/) የኩሽ ልጅ፣ የካም ልጅ ልጅ እና የኖህ ልጅ-ልጅ-ልጅ ሲሆን የሰናዖር ንጉሥና 'በእግዚአብሔር ፊት ኃያል አዳኝ' ይባላል። በመጽሐፍ ቅዱስ ስሙ የሚገኘው በኦሪት ዘፍጥረት 10፣ በዜና መዋዕልና በትንቢተ ሚክያስ ብቻ ነው። እነዚህ መጻሕፍት ስለ ናምሩድ ብዙ ባይነገሩንም፣ ከመጽሐፍ ቅዱስ ውጭ ስለሱ ያሉት ትውፊቶች ግን በርካታ ናቸው። ከነዚህም ትውፊቶች መካከል ከሁሉ የታወቀው የባቢሎን ግንብ እንዲገነባ ያዘዘ መሆኑ ነው። በመጽሐፍ ቅዱስ ኦሪት ዘፍጥረት 10፡8-10፦ «ኩሽም ናምሩድን ወለደ፤ እርሱም በምድር ላይ ኃያል መሆንን ጀመረ። እርሱም በእግዚአብሔር ፊት ኃያል አዳኝ ነበረ፤ ስለዚህም፦ በእግዚአብሔር ፊት ኃያል አዳኝ እንደ ናምሩድ ተባለ። የግዛቱም መጀመሪያ በሰናዖር አገር ባቢሎን፥ ኦሬክ፥ አርካድ፥ ካልኔ ናቸው።» መጽሐፈ ዜና መዋዕል ቀዳማዊ 1፡10 ከዚህ በላይ ምንም አይጨምርም። ትንቢተ ሚክያስም 5፡6፦ «የአሦርንም አገር በሰይፍ፥ የናምሩድንም አገር በመግቢያው ውስጥ ያፈርሳሉ» ያለው ነው። በእብራይስጥ ትርጉም ኦሪት ዘፍጥረት 10፡11-12 ዘንድ ነነዌንና በነነዌ ዙሪያ ሌሎች ከተሞች የሠራው የሴም ልጅ አሦር ወይም ናምሩድ መሆኑ ግልጽ አይደለም። ስለዚህ በአንዳንድ ትርጉም ዘንድ በአሦር አገር ያሉትን ከተሞች የሠራው ደግሞ ናምሩድ ነበረ። በመጽሐፈ ኩፋሌ 8፡39 የኤቦር ሚስት አዙራድ «የአብሮድ ልጅ ናት» ሲል በግሪኩ ደግሞ በ«አብሮድ» ፈንታ «ነብሮድ» አለው፤ ይህም በግሪክ መጽሐፍ ቅዱስ «ናምሩድ» ማለት ነው። ናምሩድ የኤቦር አማትና የፋሌክ ቅድማያት ከሆነ፣ እንግዲህ አብርሃምና አይሁዶች ሁሉ ኢየሱስ ቢሆንም ከናምሩድ ከኩሽና ከካም ትንሽ ተወላጅነት አለባቸው ማለት ነው። በዘፍጥረት በብዙ ጥንታዊ ግዕዝ ቅጂዎች የናምሩድ ስም ኑቤርድ ወይም ኑቤር ተጽፎ ይታያል፤ ይህም ከግሪኩ አጻጻፍ ነብሮድ የደረሰ ይሆናል። አንድ ግዕዝ ቅጂ ግን «ናምሩድ» አለው፤ ይህም ከአረብኛው አጻጻፍ ታረመ። በአፈ ታሪክና በትውፊቶች በአይሁድ ልማዶች ዘንድ በተለይ በታልሙድ እንደሚገኘው ናምሩድ የባቢሎን ግንብ እንዲሠራ ያዘዘው ነው። በአንዳንድም የአይሁዶች ምንጭ ዘንድ፣ ከአብርሃም ጋር የታገለው የባቢሎን ንጉስ አምራፌል (ዘፍ. 14፡1) እና ናምሩድ አንድ ናቸው። ፕሲውዶ-ፊሎ የሚባል የአይሁድ መጽሐፍ (70 ዓ.ም. ያህል ተጽፎ) እንደሚለው፣ ናምሩድ የነገደ ካም አለቃ ሲሆን፣ እንዲሁ ዮቅጣን የነገደ ሴም አለቃ፣ የያዋንም ልጅ ዶዳኒም (ሮድኢ) ልጅ ፌኔክ የነገደ ያፌት አለቃ ሆኑ። በ1ኛ ክፍለ-ዘመን የአይሁድ ታሪክ ጸሐፊ ፍላቪዩስ ዮሴፉስ ስለ ናምሩድ እንዲህ ብሎ ጻፈ፦ «እግዚአብሔርን ለመናቅና ለማቃለል ያበረታታቸው ናምሩድ ነበረ። እሱ የካም ልጅ ልጅ፣ ደፋር ሰው ነበረ፤ ታላቅ የእጅ ብርታትም ነበረው። ደስታቸው በእግዚአብሔር አማካይነት የደረሠ ሳይሆን ከገዛ ድፍረታቸው የተነሣ እንዲደሰቱ አሳመናቸው። ከዚህ በላይ ቀስ በቀስ መንግሥቱን ወደ አምባገነንነት ቀየረ፤ ሰዎችን ከአምላክ ፍርሃት ለማዛወርና ለራሱ ስልጣን ምንጊዜ ጥገኛ እንዲሆኑ ከማድረግ በቀር ሌላ ዘዴ አላወቀም ነበርና… ብዙዎቹም የናምሩድን ውሳኔ እንዲከተሉ፣ ለእግዚአብሔርም መገዛት እንደ ቦቅቧቃነት እንዲቆጠሩ በጣም ተዘጋጁ። ግንብም ሠሩ፤ ምንም ጣር አላስቀሩም ወይም በምንም ረገድ ስራቸውን ቸል አላሉም። በስራው ላይ በተደረጉ እጆች ብዛት ምክንያት፣ ማንም ሳይጠብቀው ቶሎ ቶሎ እጅግ ከፍ ከፍ አለ፤ ሆኖም ውፍረቱ በጣም ግዙፍ በመሆኑ፣ ታላቅ ከፍታው ከርቀት ሲታይ ከእውኑ ያነሰው ይመስል ነበር። ውኃ እንዳይዘልቀው የተሠራው በዝፍት ከተመረገ ከተቃጠለ ጡብ ነበር። እግዚአብሔርም እንዲህ ያለ አእምሮ እንደ አደረጉ ባየ ጊዜ፣ በሙሉ እንዲያጠፋቸው አላሰበም፤ በቀድሞ ሐጢአተኞች ጥፋት ጥበበኛ አልሆኑምና፤ ነገር ግን ትርምስ አደረገባቸው፣ የተለያዩም ልሣናት አስገኘባቸው፣ በቋንቋዎች ብዛት ሳቢያ እርስ በርስ እንዳይግባቡ። ግንቡን ያገነቡበት ሥፍራ አሁን ባቢሎን ይባላል፤ ምክንያቱም አስቀድሞ በቀላል የገባቸው ቋንቋ ተደናገረና፤ አይሁዶች 'ባቤል' በሚለው ቃል 'ድብልቅ' ማለታቸው ነውና…» ኪታብ አል-ማጋል የተባለው ጥንታዊ አረብኛ መጽሐፍ (ከ'ቄሌምንጦስ መጻሕፍት' መሃል) እንደሚለው፤ ናምሩድ ሐዳኒዩንን፣ እላሳርን፣ ሴለውቅያን፣ ክቴሲፎን፣ ሩሂን፣ አትራፓተነን፣ ተላሎንንና ሌሎችን ከተሞች ሠራ። የፋሌቅ ዕድሜ 50 አመት ሲሆን ናምሩድ ኒሲቢስን፣ ራሃን (ኤደሣ) እና ካራንን ሠርቶ ከዚህ በላይ የራግው ዕድሜ 163 አመት በሆነበት ወቅት ናምሩድ የዓለም ንጉስ ሆኖ ለ69 አመታት ነገሠ። በተጨማሪ ናምሩድ 'ጥቁር ጨርቅና ዘወድ በሰማይ አይቶ ሸማኔውን ሳሳንን ጠርቶ እሱ በእንቁ ሠሮቶት በራሱ ላይ ጫነው። እሱ መጀመርያ ዘውድ የጫነው ንጉስ ነበረ። ስለዚህ ነገር ምንም የማያውቁ ሰዎች ዘውድ ከሰማይ ወረደለት አሉ።' በኋላ መጽሐፉ ናምሩድ የእሳትና የጣኦት አምልኮት መሠርቶ ለ3 አመት የአስማት ትምህርት ከኖህ 4ኛ ልጅ ከ'ቡኒተር' እንደ ተቀበለ ይላል። በጽርዕ የተጻፈው በዓተ መዛግብት (350 ዓ.ም.) ስለ ናምሩድ ተመሳሳይ ታሪክ አለው፤ ነገር ግን ናምሩድ ኒሲቢስን፣ ኤደሣንና ካራንን የሠራው የራግው ዕድሜ 50 አመት ሲሆን ነው፤ የናምሩድም ዘመን የጀመረው የራግው ዕድሜ 130 በሆነበት ወቅት ይባላል። በዚህ መጽሐፍ ደግሞ የሸማኔው ስም 'ሲሳን'፣ የኖህም አራተኛ ልጅ ስም 'ዮንቶን' ይባላል። ቅዱስ ሄሮኒሙስ 380 ዓ.ም. ገዳማ በጻፉት ጽሕፈት እብራይስጥ ጥያቄዎች ስለ ኦሪት ዘፍጥረት እንደሚሉ፣ ናምሩድ በባቤል ከነገሠ በኋላ «ደግሞ የነገሠባቸው በኦሬክ እሱም ኤደሣ፤ በአርካድ እሱም አሁን ኒሲቢስ፣ በሐላኔ [ካልኔ] እሱም ስሙ ከተቀየረ በኋላ ስለ ንጉስ ሴሌውቆስ 'ሴሌውቅያ' አሁንም እንዲያውም 'ክተሲፎን' የሚባሉ ከተሞች ናቸው» ነገር ግን ይህ ልማዳዊ መታወቂያ በዘመናዊ ሊቃውንት አይቀበለም፤ የናምሩድ ከተሞች በሶርያ ሳይሆኑ ሁላቸው በሱመር ይገኛሉ ባዮች ናቸውና። በግዕዝ የተጻፈው መጽሐፈ አዳምና ሕይዋን (ምናልባት ከ5ኛ ክፍለዘመን የታወቀ) ደግሞ ለበዓተ መዛግብት ተመሳሳይ ታሪክ አለው፤ በዚህ ግን የዘውዱ ሠሪ ስም 'ሳንጣል'፤ ናምሩድንም ያስተማረው የኖህ 4ኛ ልጅ ስም 'ባርውን' ይባላል። በአይሁድ መጽሐፍ ፒርኬ ዴ-ረቢ ኤልኤዘር (826 ዓ.ም. ያህል) ዘንድ፣ ናምሩድ ከአባቱ ከኩሽ የአዳምና የሕይዋን ልብሶች ወረሰ። እኚህም ልብሶች የማይሸነፍ አደረጉት ይላል። ከዚያ የናምሩድ ወገን ነገደ ያፌትን ድል በማድረግ ላዕላይ ገዚነት ተቀበለ። በኋላ ዔሳው (የአብርሃም ልጅ-ልጅ) ናምሩድን ገደለው። ይህ ተረት እንደገና ከ1618 ዓ.ም. በሚታወቀው «ያሻር መጽሐፍ» በሚባለው ሚድራሽ ይገኛል። ከዚህ በላይ የናምሩድ ልጅ ማርዶን በክፋት ከአባቱ እንደበለጠ ይጨምራል። በ9ኛ መቶ ዘመን 'የነቢያትና የነገሥታት ታሪክ' የጻፉት የእስላም ጸሓፊ ሙሐመድ እብን ጃሪር አል-ታባሪ ይህን የመሰለ ተረት ያቀርባል ። በዚህ መሠረት ናምሩድ ግንቡን በባቢል (ባቢሎን) አስገንቦ አላህ አጠፋውና የሰው ልጅ ቋንቋ ከዚያ ቀድሞ የሶርያ (አራማያ) ሲሆን የዛኔ ወደ 72 ልሣናት ይደባለቃል። ከዚያ በላይ ደግሞ በ13ኛ መቶ ዘመን የጻፉት ሌላ የእስላም ታሪከኛ አቡ አል-ፊዳ ይህን መሰል ታሪክ ሲያወራ የአብርሃም ቅድመ-አያት ዔቦር ግንቡን ለመሥራት እምቢ ስላለ የፊተኛው ቋንቋ ዕብራይስጥ እንዲቀርለት ተፈቀደ ብሎ ይጽፋል። በሀንጋሪ አፈ ታሪክ ደግሞ የሀንጋሪ ሰዎች አባቶች ወንድማማች 'ሁኖር' እና 'ማጎር' ሲሆኑ እነኚህ የታና ልጅ መንሮጥ እና የሚስቱ የኤነሕ መንታዎች ይባላሉ። በአንዳንድ ትውፊት ይህ መንሮጥ የኩሽ ልጅ ናምሩድ እንደ ነበር ይባላል። ጥቂት ደራሲዎች የ'ታና' እና የ'ኩሽ' ስሞች ከታሪካዊ ሱመራዊ የኪሽ ንጉሥ ኤታና ጋር እንዲሁም ከኩሻን መንግሥት (እስኩቴስ) አባት 'ኩሽ-ታና' ጋር ያለውን ተመሳሳይነት አጠቁመዋል። ሆኖም በአንድ መጽሐፍ ዘንድ የሁኖርና የማጎር አባት የኤነሕም ባል ናምሩድ ሳይሆን የኖህ ልጅ ያፌት ነበረ። በአርሜኒያ አፈ ታሪክ ዘንድ፣ የአርሜኒያ ሕዝብ መስራች ሐይክ ናምሩድን በቫን ሐይቅ አጠገብ በተካሔደ ፍልሚያ አሸንፎት ነበር። በዩናይትድ ስቴትስ በሚገኘው በሞርሞን ሃይማኖት መጻሕፍት ዘንድ፣ ልሣናት በተደባለቁበት ጊዜ የ'ያሬድ' ወገኖች መጀመርያውን ቋንቋ ጠብቀው በስሜን ቅርብ ወደ ሆነ፣ ስለ አዳኙም 'ናምሩድ' ወደ ተባለ ሸለቆ እንዲጓዙ ታዘዘ። ክፉ ናምሩድና ጻድቁ አብርሃም በመጽሐፍ ቅዱስ ስለ ናምሩድና አብርሃም ምንም ግንኙነት የለም። እንዲያውም ከሁለቱ መካከል 7 ትውልዶች አሉ። ይሁንና በሐሣዊ ፊሎ ጽሕፈት; በተልሙድም፣ በመካከለኛው ዘመን ረቢዎች ጽሕፈቶች እና በዛሬም አይሁዶች ልማድ ዘንድ፤ ናምሩድና አብርሃም በአንድ ጊዜ የኖሩ ጠላቶች ያደርጋቸዋል። በዚሁ ትውፊት፣ አብርሃም ናምሩድን ስለ ጣኦት አምልኮት ይገሥጸዋል። በቤተ እሥራኤል ጽሕፈት ትዕዛዘ ሰንበት ተመሳሳይ እምነት ይተረካል። እዚህ ግን ናምሩድ የከነዓን ንጉሥ ይባላል። በኢብራሂም (አብርሃም) እና ባልተሰየመ ንጉሥ መሃል ያለው ተመሳሳይ ክርክር ደግሞ በእስልምና ቁርዓን ይገኛል። በአይሁድ ምንጮች መሠረት፣ የእስላም ሊቃውንት ይህ ንጉሥ ናምሩድ ነበር ይላሉ። ናምሩድ የፈላጭ ቁራጭና የክፋት አራያ ሆኖ በእብራይስጥ 'ናምሩድ ክፉው' () በአረብኛም 'ናምሩድ አል-ጃባር' (አምባገነን) ይሠየማል። ሌሎች አስተያየቶች የታሪክም ሆነ የአፈታሪክ ሊቃውንት ለረጅም ዘመን የናምሩድን መታወቂያ ለመገመት ሙከራዎች አድርገዋል። የከለዳውያን ጸሐፊ ቤሮስስ በ3ኛው ክፍለ ዘመን ዓክልበ. እንደ ጻፉ፣ ከማየ አይኅ በኋላ መጀመርያው ንጉሥ የከላውዴዎን ንጉሥ «ኤወኮዮስ» እንደ ነበር መሠከረ። ስለዚህ በ4ኛው ክፍለ ዘመን ዓ.ም. በክርስቲያን ሊቀ ጳጳስ አውሳብዮስ አስተያየት ይህ ኤወኮዮስና ናምሩድ አንድ ነበሩ። ከዚህም ጋር በ200 ዓ.ም. ግድም የጻፉት ክላውዲዩስ አይሊያኑስ እንዳለው፣ «ኤወኮሮስ» የባቢሎን ንጉሥና የ«ጊልጋሞስ» አያት ይባላል። የዛሬው ሊቃውንት እምደሚያስቡ፣ የዚህ «ኤወኮሮስ / ኤወኮዮስ» መታወቂያ በተጨማሪ ከኩኔይፎርም ሰነዶች ከታወቀው ከኡሩክ (ኦሬክ) ጥንታዊ መስራች ከኤንመርካር ጋር አንድ ላይ ነው። በጥንታዊ ጽሑፍ ኤንመርካርና የአራታ ንጉሥ ዘንድ፣ ኤንመርካር የግንብ መቅደስ በኡሩክ (ኦሬክ) እና በኤሪዱ (ባቢሎን እንደመሰለው) ሠርተው ነበር። «ባቢሎን» ማለት የኤሪዱ መጠሪያ እንደ ነበር የሚል ማስረጃ በሌሎችም ጥናቶች አለ። ሌሎች ሊቃውንት ለናምሩድ የተለያዩ መታወቂያዎች አቅርበዋል። የ4ኛው ሮማ ፓፓ ቅሌምንጦስ በጻፉት ደብዳቤ መሠረት፣ ናምሩድ የፋርስ ሃይማኖት ሰባኪ ዞራስተር (ዛራጡሽትራ) ነበረ ። ደግሞ የባቢሎን አምላክ ሜሮዳክ አፈ ታሪክ ከናምሩድ ሕይወት እንደ ተወሰደ ተብሎአል። ሌሎች ሃሣብ ናምሩድ በዕውኑ የአሦር ንጉሥ 1ኛ ቱኩልቲ-ኒኑርታ ነበር ይላል። አሌክሳንድር ሂስሎፕ በ19ኛ ክፍለ ዘመን የጻፈው በግሪክ አፈ ታሪክ ዘንድ የመስጴጦምያ ንጉስና የሴሚራሚስ ባል ኒኑስ ተመሳሳይነት አየ። በሱመራውያን ነገሥታት ዝርዝር የአካድ መስራች ታላቁ ሳርጎን ስለሆነ እንዲሁም በባቢሎን ዜና መዋእል ስነድ ሳርጎን የባቤል መስራች ስለ ሆነ፣ አንድ ሃልዮ ሳርጎንንና ናምሩድን አንድ ያደርጋቸዋል። ነገር ግን ሌሎች ጽሕፈቶች አካድ ከሳርጎን አስቀድሞ በኤንሻኩሻና እና በሉጋልዛገሢ ዘመናት እንደ ነበር ስለሚመሰክር ይህ ሃሳብ ተጠይቋል። በተጨማሪ ሌላ ሰነድ ሳርጎን ባቢሎንን ወደ አካድ ዙሪያ እንዳዛወረው ይላል። ዋቢ ምንጮች የውጭ መያያዣዎች የብሉይ ኪዳን ሰዎች

51061

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8B%A8%E1%89%B5%E1%8C%8D%E1%88%AB%E1%8B%AD%20%E1%88%BD%E1%8C%8D%E1%8C%8D%E1%88%AD%20%E1%88%98%E1%8A%95%E1%8C%8D%E1%88%A5%E1%89%B5

የትግራይ ሽግግር መንግሥት

የትግራይ ሽግግር መንግስት በትግራይ ክልል ስልጣን ላይ በነበረበት ጊዜ በህዝባዊ ወያነ ሓርነት ትግራይ (ህወሓት) እና በፌደራል መንግሥት መካከል በተፈጠረው ግጭት ምክኒያት በኢትዮጵያ ፌደሬሽን ም / ቤት በይፋ የታወጀ አስተዳደር ነው። በመጋቢት 2018 (እ.ኤ.አ.) የኢትዮጵያ ጠቅላይ ሚኒስትር ኃይለማርያም ደሳለኝ በሌተናል ኮ / ል አብይ አህመድ ለሚመራው መንግስት ስልጣኑን በመስጠት ዘላቂ ሰላም እና ዴሞክራሲን ለማምጣት የታቀደውን ማሻሻያ በመደገፍ ስልጣናቸውን ለቀቁ። አብይ ሁሉንም የክልል የፖለቲካ ፓርቲዎች በአንድ የተማከለ የፖለቲካ ፓርቲ ውስጥ ለማገናኘት ሞክሯል ፡፡ በኢትዮጵያ ህዝቦች አብዮታዊ ዴሞክራሲያዊ ግንባር (ኢህአዴግ) አውራ ፓርቲ የሆነው ህወሃት ፈቃደኛ ባለመሆኑ እና የብልጽግና ፓርቲው ሌሎች ሶስት የኢህአዴግ አባል ፓርቲዎች ውህደት ሆኖ ተፈጥሯል። በ2020 ኮሮናቫይረስ ወረርሽኝ ምክኒያት የኢትዮጵያ ብሔራዊ ምርጫ ቦርድ ለነሐሴ ወር 2020 የታቀደውን የፌዴራል ምርጫ በፌዴሬሽን ምከር ቤት ውሳኔ መሰረት ከኮሮና ስርጭት መቀነስ በኋላ ከስድስት ወይም ዘጣኝ ወር ጊዜ ዝግጅት በኋላ እንድደረግ ላልተወሰነ ጊዜ መርጫውን አስተላልፏል። ነገር ግን የፌዴሬሽን ምክር ቤት በመቃወም የትግራይን ክልል ምርጫ ለማካሄድ የራሱ የሆነ የክልል ምርጫ ቦርድ አቋቋመ። ይህንን ተከትሎ የትግራይ ክልላዊ ምርጫ የተካሄደው መስከረም 9 ቀን 2020 (እ.አ.አ.) ሲሆን ህወሓት ሙሉ መቀመጫ አሸንፍለውም ብሏል። 98.2% ያሸነፈው ህወሃት ነበር። እ.ኤ.አ. ጥቅምት 5 ቀን 2020 የትግራይ ክልል መንግሥት ከፌደራል መንግስት ስር ያሉ ባለስልጣናት ስልጣናቸውን እንዲለቁ እና ወደ ትግራዩ መንግስት እንዲቀላቀሉ አሳስበዋል፤ ይህ ተከትሎ አብዛኞቹ የትግራይ የህዝብ ተወካዮች ምክር ቤት አባላት ስልጣናቸውን ለቀዋል። እ.ኤ.አ. ጥቅምት 7 ቀን 2020 የፌደራሉ መንግስት ከትግራይ ክልል ምክር ቤት እና ከክልሉ ከፍተኛ የስራ አስፈፃሚ አካል ጋር ያለውን ማንኛውንም ግንኙነት ለማቆም ወስነ፣ የፌዴሬሽን ምከር ቤት ለክልሉ የበጀት ድጎማዎችን አቋርጧል ፣ ሁሉም የፌዴራል ተቋማት ደብዳቤዎችን እና መረጃዎችን ወደ ትግራይ ከፍተኛ የሥራ አስፈፃሚ አካላት እንዳይልኩ ወይም ለተቋሞቻቸው ድጋፍ እንዳያደርጉ አግዶ ክልሉ በአገር አቀፍ መድረኮች እንዳይሳተፍም ውሳኔ አሳለፈ። የትግራይ መንግስትም ይህንን በክልሉ ላይ ጦርነት የማወጅ መግለጫ አድርጎ ገልፆታል። እ.ኤ.አ. በጥቅምት 2020 በፌደራል እና በትግራይ ባለስልጣናት መካከል የተፈጠረው ግጭት ወታደራዊ ግጭት ሆኖ የፌደራል ኃይሎች እስከ ህዳር 2020 መጨረሻ ድረስ ባደረጉት "ሕግ የማሰከበር ዘመቻ" የክልሉን ዋና ከተማ መቐለን ተቆጣጥረዋል። ሕገ-መንግስታዊ አውድ የ1995 ቱ ሕገ መንግሥት በአንቀጽ 39 ንኡስ አንቀጽ 1 ላይ “ማንኛውም የኢትዮጵያ ብሔር ፣ ብሔረሰብ ፣ ሕዝብ የራሱን ዕድል በራሱ የመወሰን እስከመገንጠል ያለው መብቱ በማናቸውም መልኩ ያለገደብ የተጠበቀ ነው” ይላል። በአንቀፅ 62 ንኡስ አንቀጽ 9 የ1995 ቱ ሕገ መንግሥት ለፌዴሬሽን ምከር ቤት “ማንኛውም ክልል ይህን ህገ መንግሥት በመጣስ ህገ መንግሥታዊ ሥርዓቱን አደጋ ላይ የጣለ እንደሆነ የፌዴራሉ መንግሥት ጣልቃ እንዲገባ” የማዘዝ ስልጣን ሰጥቶታል። የሽግግር መንግሥት ፍጥረት ጠ / ሚ አብይ አህመድ በመቀሌ አካባቢ ሰፍሮ የነበረው የኢትዮጵያ ብሄራዊ መከላከያ ሰራዊት በትግራይ ክልል ልዩ ሀይል ጥቃት መሰንዘሩን ህዳር 4 ቀን 2020 ለኢትዮጵያ ብሮድካስቲንግ ኮርፖሬት ገልፀዋል ፡ ይህንን ተከትሎም የኢትዮጵያ መንግስት የህግ የበላይነትን ለማስመለስ ያለመ ነው ሲል የገለጸውን እርምጃ በመጀመር በትግራይ ክልል ውስጥ ለስድስት ወራት የሚቆይ የአስቸኳይ ጊዜ አዋጅ በማውጣት የክልሉን ገዥ አነሳ፤ ከዚያ የፌዴሬሽን ምከር ቤት መንግሥት በትግራይ ክልል ጣልቃ እንዲገባ ፈቅዶ የትግራይ የሽግግር መንግሥት አቋቋመ። አመራር እና መዋቅር እንደ ጥቅምት 21፣ 2020 (እ.ኤ.አ) የመንግሥት መግለጫ፣ ዶ/ር ሙሉ ነጋ የትግራይ የሽግግር መንግሥት ዋና ሥራ አስፈጻሚ ሆኖ ተሹመዋል። እንደ ጥቅምት 28፣ 2020 (እ.ኤ.አ) የአስተዳደሩ አወቃቀር የሚመራው በአምስት ሰዎች ነው። ቦርከና የተባለ የኢትዮጵያ ዜና ጠንቃሪ ዌብሳይት በጥቅምት ወር ማገባደጃ እንደገለጸው የሽግግር መንገስቱን የሚመሩት ትግራዋይ ብቻ ይሆናሉ። የሽግግር መንግስቱ አወቃቀር በዲሴምበር 2020 ተጠናቆ በፌዴራል ጠቅላይ ዐቃቤ ሕግ በሚፀድቅ ቻርተር እንደሚተላለፍ ዶ/ር ሙሉ ነጋ ገልፀዋል። እስከ ህዳር 28 ድረስ ዕቅዱ በክልል ደረጃ እና በዞን ደረጃ አመራር እንዲለወጥ የታቀደ ሲሆን “ የወረዳና የቀበሌ አስተዳደሮችን ሙሉ በሙሉ ጠብቆ ማቆየት” የሚል ነበር፤ “ተቋማትን ለመምራት የተሾሙ ባለሥልጣናትን መምረጥ” ውስጥ የሕዝብ ምክክርና የሕዝብ ተሳትፎ ታቅዶ ነበር። እ.ኤ.አ. ታህሳስ 15 ቀን 2020 ዓረና ትግራይ ፣ የትግራይ ዴሞክራቲክ ፓርቲ እና አሲምባ ዴሞክራሲያዊ ፓርቲ ( አዴፓ ) ጨምሮ የትግራይ ተቃዋሚ ፓርቲዎች አባላት “በክልሉ ካቢኔ ውስጥ የአመራር ቦታዎች እና በተለያዩ የከፍተኛ ደረጃ ቦታዎች እንደሚሾሙ ሙሉ አስታውቋል፤ የክልል አስተዳደር " በዚህ መሠረት የአረና ትግራይ ሊቀመንበር አበራ ደስታ የሰራተኛና ማህበራዊ ጉዳይ ቢሮ ሀላፊ አድርጎ ሾመዋል። በታህሳስ 16 ቀን 2020 የመቀሌ ዩኒቨርሲቲ መካኒካል ኢንጂነሪንግ ትምህርት ክፍል መምህር አሰፋ በቀለ በክልሉ የሽግግር መንግስት የመንገድ እና ትራንስፖርት ቢሮ ሀላፊ ሆነው ተሾሙ። ሙሉ ነጋ የሽግግር አስተዳደሩ አራት ዋና ዋና ስልጣን እንደሚኖሩት ገልፀዋል ፡፡ የክልል አስፈፃሚ ተቋማትን እንደገና መፍጠር፤ በሕዝብ ምክክር የሚመሩ የክልል እና የዞን አመራሮችን መሾም እንጂ የወረዳ እና የቀበሌ አመራሮችን አለመሾም፤ "ህግና ስርዓትን ማረጋገጥ"፤ የ 2021 የኢትዮጵያ አጠቃላይ ምርጫ በኢትዮጵያ ብሔራዊ ምርጫ ቦርድ በተደነገገው መሠረት ማካሄድ፤ አስተዳደሩም እንዲሁ በፌዴራል መንግሥት የተሰጣቸውን ሥራዎች “በንቃት [ተግባራዊ ለማድረግ]” ሥልጣን ተሰጥቶታል ፡፡ የተገለሉ ስልጣናት እ.ኤ.አ ጥቅምት 28 ቀን 2020 በ “ራያ ፣ ጠለምትና ወልቃይት አከባቢዎች” በታሪካዊ ምክንያቶች የሚጠበቀው የመሬት ይገባኛል ጥያቄ አለመግባባቶች ከሽግግር አስተዳደሩ ከታቀዱት ኃይሎች እንዲገለሉ ተደርጓል። የግዛት ቁጥጥር ምዕራባዊ ዞን ከኖቬምበር 23 ቀን 2020 ጀምሮ በምዕራባዊ ዞን (ምዕራባዊ ትግራይ) ከቁጥጥር ስር የሆኑ የትግራይ ከተማ ሁመራ ከአማራ ክልል በተውጣጡ ባለስልጣናት እና የፀጥታ ኃይሎች ይተዳደር ነበር፤ እንደ ሁመራ እና ጎሹ ስደተኞች መሠረት ፣ ፋኖ የተባለ የአማራ የወጣት ቡድን የሁመራ ፍርድ ቤት መቆጣጠሩን አረጋግጦ ነበር። ሰሜን ምዕራባዊ ዞን ታህሳስ 2፣ 2020 (እ.ኤ.አ) ላይ፣ ዶ/ር ሙሉ እንዳሉት በሰሜን ምዕራብ ትግራይ ዞን ስር የሚገኝ ሽሬ እንደ ስላሴ ወረዳ ውስጥ የሚገኙ ቀበሊያት ነዋሪዎች፣ እያንዳንዱ ቀበሌ 20 ተወካይ ያደራጁ ሲሆን እነዚህም አንድ ላይ 25 የወረዳ ምክር ቤት አባላትን ምክር ቤቱ አምስት አባላቱን ካቢኔ አድርጎም ሾሟል። የወረዳው አስተዳዳሪም መመረጣቸውን ዶ/ር ሙሉ ጨምሮ ገልፀዋል። ታህሳስ 15 ቀን ስማቸው ያልተጠቀሰ የመቀሌ ከንቲባ መሾም በሙሉ ተገለፀ ፡ እ.ኤ.አ. ታህሳስ 16 ቀን 2020 (እ.አ.አ.) እ.ኤ.አ. የትግራይ ብልጽግና ፓርቲ ኦፊሴላዊ የፌስ ቡክ ገጽን የጠቀሰው የኢትዮጵያ ቃና ቴሌቪዥን አዲሱ ከንቲባ የመቀሌ ዩኒቨርስቲ መምህርና የኮሙዩኒኬሽን ዳይሬክተር የሆኑት አቶ አታኽልቲ ኃይለስላሴ ናቸው። ደቡባዊ ዞን እ.ኤ.አ. ታህሳስ 16 ቀን 2020 የትግራይ የሽግግር መንግስት ዋና ስራ አስፈፃሚ የሆኑት ዶ/ር ሙሉ ሚሊዮን አበራን የደቡባዊ ዞን ዋና ስራ አስፈፃሚ አድርገው ሾሙ። እነዚህንም ይመልከቱ የትግራይ ግጭት 2020 በኢትዮጵያ የኢትዮጵያ መንግሥት የሽግግር መንግሥታት በኢትዮጵያ የትግራይ ግጭት

52399

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%A2%E1%88%9B%E1%8A%91%E1%8A%A4%E1%88%8D%20%E1%88%9B%E1%8A%AD%E1%88%AE%E1%8A%95

ኢማኑኤል ማክሮን

ኢማኑኤል ዣን ሚሼል ፍሬደሪክ ማክሮን ( ፈረንሣይ፡ ፤ ታህሳስ 21 ቀን 1977 ተወለደ) ከግንቦት 14 ቀን 2017 ጀምሮ የፈረንሳይ ፕሬዝዳንት ሆኖ የሚያገለግል ፈረንሳዊ ፖለቲከኛ ነው። በአሚየን የተወለዱት ማክሮን በፓሪስ ናንቴሬ ዩኒቨርሲቲ ፍልስፍናን ተምረዋል፣ በኋላ በሳይንስ ፖ በፐብሊክ ጉዳዮች ማስተርስ ዲግሪያቸውን በማጠናቀቅ ከኤኮል ብሄራዊ አስተዳደር በ2004 ተመርቀዋል። በፋይናንስ ኢንስፔክተር ጄኔራል እና በኋላም በሲቪል ሰርቪስ ሰርተዋል። በ ውስጥ የኢንቨስትመንት ባንክ ሆነ። ማክሮን በግንቦት 2012 ከተመረጡ በኋላ ብዙም ሳይቆይ በፕሬዚዳንት ፍራንሷ ኦሎንዴ ምክትል ዋና ጸሃፊ ሆነው የተሾሙት ማክሮንን ከሆላንድ ከፍተኛ አማካሪዎች አንዱ አድርገውታል። እ.ኤ.አ. በነሐሴ 2014 በጠቅላይ ሚኒስትር ማኑኤል ቫልስ የኢኮኖሚ፣ ኢንዱስትሪ እና ዲጂታል ጉዳዮች ሚኒስትር ሆነው በፈረንሳይ ካቢኔ ተሹመዋል። በዚህ ሚና, ማክሮን በርካታ የንግድ ተስማሚ ማሻሻያዎችን አበረታቷል. እ.ኤ.አ. በነሀሴ 2016 ከካቢኔው ለቋል፣ ለ2017 የፈረንሳይ ፕሬዚዳንታዊ ምርጫ ዘመቻ ከፍቷል። ማክሮን እ.ኤ.አ. ከ2006 እስከ 2009 የሶሻሊስት ፓርቲ አባል የነበሩ ቢሆንም፣ በኤፕሪል 2016 የመሰረቱት የአውሮፓ ደጋፊ እና የአውሮፓ ደጋፊ በሆነው ላ ኤን ማርሼ! በከፊል ለፊሎን ጉዳይ ምስጋና ይግባውና ማክሮን በመጀመሪያው ዙር ድምጽ መስጫውን ቀዳሚ ሲሆን እ.ኤ.አ. ሜይ 7 ቀን 2017 የፈረንሳይ ፕሬዝዳንት ሆነው ተመርጠዋል በሁለተኛው ዙር 66.1% ድምጽ በማግኘት ማሪን ለፔን አሸንፈዋል። በ39 አመቱ ማክሮን በፈረንሳይ ታሪክ ትንሹ ፕሬዝዳንት ሆነ። ኤዶዋርድ ፊሊፕን ጠቅላይ ሚኒስትር አድርጎ የሾመው ሲሆን ከአንድ ወር በኋላ በ2017 በተካሄደው የፈረንሳይ የሕግ አውጪ ምርጫ የማክሮን ፓርቲ ላ ኤን ማርሼ () ተብሎ የተሰየመው የብሔራዊ ምክር ቤት አብላጫ ድምፅ አግኝቷል። በፕሬዚዳንትነት ዘመናቸው ማክሮን በሠራተኛ ሕጎች እና በግብር ላይ በርካታ ማሻሻያዎችን ተቆጣጥረዋል። የእሱ ማሻሻያዎች ተቃውሞ፣ በተለይም የታሰበው የነዳጅ ታክስ፣ በ2018 ቢጫ ቀሚሶች ተቃውሞ እና ሌሎች ተቃውሞዎች አብቅቷል። እ.ኤ.አ. በ2020 ፊሊፕ ከስልጣን መልቀቁን ተከትሎ ዣን ካስቴክስን ጠቅላይ ሚኒስትር አድርጎ ሾመ። ከ2020 ጀምሮ የፈረንሳይን ቀጣይነት ያለው ምላሽ ለኮቪድ-19 ወረርሽኝ እና ለክትባት ስርጭት መርቷል። የመጀመሪያ ህይወት ኢማኑኤል ዣን ሚሼል ፍሬደሪክ ማክሮን በታህሳስ 21 ቀን 1977 በአሚየን ተወለደ። እሱ የፍራንሷ ማክሮን (የኔ ኖጉዌስ) ሐኪም ልጅ እና በፒካርዲ ዩኒቨርሲቲ የኒውሮሎጂ ፕሮፌሰር የሆኑት ዣን ሚሼል ማክሮን ናቸው። ጥንዶቹ በ2010 ተፋቱ። በ1979 የተወለዱት ሎረንት እና እስቴል በ1982 የተወለደችው ላውረንት የተባሉ ሁለት ወንድሞች አሉት። የፍራንሷ እና የዣን ሚሼል የመጀመሪያ ልጅ ገና አልተወለደም። የማክሮን ቤተሰብ ውርስ በሃውትስ-ደ-ፈረንሳይ ውስጥ ወደሚገኘው አውቲ መንደር የተገኘ ነው። ከአባቶቹ ቅድመ አያቶቹ አንዱ ጆርጅ ዊሊያም ሮበርትሰን እንግሊዛዊ ነበር እና የተወለደው በብሪስቶል፣ ዩናይትድ ኪንግደም ነው። የእናቱ አያቶች፣ ዣን እና ገርማሜ ኖጉዬስ (የተወለደችው አሪቤት)፣ ከፒሬኔን ከተማ ከባግኔሬስ-ዴ-ቢጎሬ፣ ጋስኮኒ ናቸው። እሱ በተለምዶ ባግኔሬስ-ዴ-ቢጎርን ጎበኘው አያቱን ገርማሜን ለመጎብኘት “ማንቴ” ብሎ የጠራት። ማክሮን የንባብ መደሰትን እና የግራ ቀጠናውን የፖለቲካ ዝንባሌ ከጀርማሜ ጋር ያዛምዳል፣ እሱ፣ ከትህትና አባት እና የቤት እመቤት አስተዳደግ ከመጣ በኋላ፣ አስተማሪ ከዛም ርዕሰ መምህር ሆኖ በ2013 አረፈ። ምንም እንኳን ሃይማኖታዊ ባልሆነ ቤተሰብ ውስጥ ያደገ ቢሆንም, ማክሮን በ 12 ዓመቱ በራሱ ጥያቄ ካቶሊክን ተጠመቀ. እሱ ዛሬ አግኖስቲክ ነው. ማክሮን በዋናነት የተማረው ወላጆቹ የመጨረሻውን አመት ትምህርታቸውን እንዲያጠናቅቁ ከመላካቸው በፊት በጄሱስ ኢንስቲትዩት ሊሴ ላ ፕሮቪደንስ ነበር ። ሥርዓተ ትምህርት እና የቅድመ ምረቃ መርሃ ግብር በ""። በተመሳሳይ ጊዜ በፈረንሣይኛ ሥነ ጽሑፍ ውስጥ ለ‹‹› (በጣም መራጭ ብሔራዊ የሁለተኛ ደረጃ ትምህርት ቤት ውድድር) በእጩነት ቀርቦ ዲፕሎማውን በአሚየን ኮንሰርቫቶሪ የፒያኖ ትምህርቱን ተቀበለ። ወላጆቹ በ ውስጥ ሶስት ልጆች ካሏት ባለትዳር መምህር ብሪጊት አውዚየር ጋር ባደረጉት ዝምድና በመደነቃቸው ወደ ፓሪስ ላኩት። በፓሪስ፣ ማክሮን ወደ ኤኮል መደበኛ ሱፐሪየር ሁለት ጊዜ መግባት አልቻለም። በምትኩ በፓሪስ-ኦውስት ናንቴሬ ላ ዴፈንስ ዩኒቨርሲቲ ፍልስፍናን ተማረ፣የዲኢኤ ዲግሪ አገኘ (የማስተርስ ዲግሪ፣ በማኪያቬሊ እና ሄግል ላይ ተሲስ)። እ.ኤ.አ. በ1999 አካባቢ ማክሮን ለፓውል ሪኮውር፣ ለፈረንሳዊው ፕሮቴስታንት ፈላስፋ የኤዲቶሪያል ረዳት ሆኖ ሰርቷል፣ በወቅቱ የመጨረሻውን ዋና ስራውን ይጽፋል፣ ላ ፣ ፣ ። ማክሮን በዋናነት በማስታወሻዎች እና በመጽሃፍቶች ላይ ሰርቷል. ማክሮን የስፕሪት መጽሄት አርታኢ ቦርድ አባል ሆነ። ማክሮን የድህረ ምረቃ ትምህርቱን ስለሚከታተል ብሄራዊ አገልግሎት አላከናወነም። በታኅሣሥ 1977 የተወለደው፣ አገልግሎቱ አስገዳጅ በሆነበት የመጨረሻው ዓመት አባል ነበር። ማክሮን በሳይንስ ፖ በሕዝብ ጉዳዮች ሁለተኛ ዲግሪያቸውን አግኝተዋል፣ በ"" በከፍተኛ የሲቪል ሰርቪስ ሥራ በመራጭ ኤኮል ብሄራዊ አስተዳደር (ኢኤንኤ)፣ ናይጄሪያ በሚገኘው ኤምባሲ እና በኤ. በ 2004 ከመመረቁ በፊት በ ውስጥ ቢሮ

43652

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%A3%E1%88%B5%E1%8B%AB%20%E1%89%A2%E1%8A%95%E1%89%B5%20%E1%88%98%E1%88%85%E1%8B%99%E1%88%9D

ኣስያ ቢንት መህዙም

| ስም = አስያ | = የአንሽየንት ዘመን ንግስት | ሰእል= | የሚገልጸዉ = ንግስት አስያ የ ራምሰስ ሁለተኛ ሚስት ተብል በዛን ዘመን ከተሳሉት ሰሎች በጥናት የተገኘ | ሙሉ ስምዋ = አስያ ቢንት መህዙም | የተለያዩ ስምዎችዋ = የታላቁ ንጉስ ሚስት፣ ባለ ሁለት መሬት ሴት፣የታችኛዋን እና የላይኛዋ ኢጅብት ንግስት. | የተወለደችበት ቀን = ያልታወቀ | የተወለደችበት ቦታ = ግብጽ | የሞተችበት ቀን = 1199 | የሞተችበት ቦታ = ግብጽ | የቀብርዋ ቀን = 1198 | ባልዋ = ፊርአዉን ራምሰስ ሁለተኛ | እምነት = በፊት ጣኦት አምላኪ ቡሃላ ግን እስልምናን ተቀብላ ነዉ የሞተች አስያ ከሀዲስ ኣንድ ቀን ነብዩ ሙሀመድ (ሰ.አ.ወ) መሬት ላይ አራት መስመሮችን አሰመሩ ከዛም ለባልደረቦቻቸው አነዚህ መስመሮች ስለምን ይመስላቹሃል ሲሉ ጠየቁ ሱሃቦቹም አላህ እና መልእክተኛው ያውቃሉ ሲሉ መለሱላቸዉ። ነብዩ (ሰ.አ.ወ)እንዲህ ሲሉ ቀጠሉ እነዚህ በምድር ላይ መላኢካ ያናገራቸዉ ምርጥ ሴቶች ኣስያ ቢንት መህዙም የፊርአዉን ሚስት፤የኢምራን ልጅ መርየም የእየሱስ (አ.ሰ) እናት ኸድጃ ቢንት ኹወይሊድ የነብዩ ሙሃመድ(ሰ.አ.ወ) የመጀመርያ ሚስት እና ፋጡማ ቢንት ሙሃመድ የነብዩ ሙሀመድ (ሰ.አ.ወ) ልጅ ናቸዉ ሲሉ መለሱ። ታድያ እኔም ከነዚህ ምርጥ የኢማን እና የተቅዋ ትምሳሌት የሆኑት እንቁ ሴቶቻችን ዉስጥ የመጀመርያዋን እና በአንሽየንት ግብፅ ዘመን የግብፅ ንግስት የነበረችዉን የአስያ መህዙም በነብዩ ሙሀመድ ኣንደበት ምርጥ የተባልችበትን እና በአላህ ቃል የኣማኞች ተምሳሌት የተባለችበትን ስራዋን ላስቃኛቹህ ወደድኩ። አስያ ማንነች አስያ መህዙም በግብፃዉያን አንደበት ነፈርታሪ ሜሪትሙት ትባል እንደነበር እና በዛን ሰአት የነበረዉ በቁርአን ላይ ፊርአዉን እየተባለ ከሰባ ጊዘ በላይ በመጥፎነቱ የተጠቀሰዉ ሃያል ብሎም ጨካኝ የነበረዉ ንጉስ ራምሰስ ሁለተኛ ራምሰስ ሁለተኛ ተብሎ እንደሚጠራ ከግብፃዉያን የአንሽየንት ታሪክ ዉስት ይነበባል። አስያ ኢብን መህዙም በኣኢስላም ታሪክ ዉስጥ የተረገመዉ የፊርአዉን ሚስት በመባል ትታወቃለች ጠንካራ እና ተራ ያልነበረች አቋመ ፅኑ በመሆንዋ ዘመን ተሻግሮ ዘመን በመጣ ቁጥር የምእመናን ምሳሌ እየተባለች የመጨረሻዉ እና የኣልላህ ቃል በሆነዉ ቁራን ስትወሳ ኑራለች። ይህች ታላቅ ሴት በግብፃዉያን አንሽየንት ዘመን የንጉስ ዘር ነበረች። በዛን ስኣት ኣሉ ከሚባሉ ቆነጃጅቶች የምትመደበዉ ይህች ንግስት ጠንካራ እና ኣስተዋይ ሴት ነበረች። የንግስት ኣስያ ታሪክ የሚጀምረዉ ለኣቅማ ሀዋ ደርሳ ምድርን ከረገጡ ሃያላን ንጉስ ከሚባሉት ዉስጥ አንዱ የሆነዉን እና እኔ ነኝ ጌታ ብሎ በኣንዱ በብችኛዉ አላህ የካደዉን ንጉስ ኣግብታ ከቤቱ ከነገሰችበት ጊዜ ጀምሮ ነዉ። 127. ከፈርዖንም ሰዎች ታላላቆቹ (ለፈርዖን)፦ ሙሳንና ሰዎቹን በምድር ላይ እንዲያበላሹና ሙሳም አንተንና አማልክቶችህን እንዲተው ትተዋቸዋለህን? አሉ፤ ፦ወንዶች ልጆቻቸውን እንገድላለን፤ ሴቶቻቸውንም እናስቀራለን፤ እኛም ከበላያቸው ነን፤ አሸናፊዎች (ነን)፣ አለ። ሱረቱ አል-አዕራፍ 127. የፊራውን ትእዛዝ ለፊርአዉን የኣንባገነንነት ማብቂያ ለህዝቦቹ ቀጥተኛ መንገድ መመርያ ለኣስያ ደግሞ በኣላህ ዘንድ መመረጫ የሆነዉ ይሄ የፊራዉን አዋጅ ከታወጀ ቡሃላ ብዙ የኢስራኤል ወንድ ህፃናት በኣንባ ገነኑ ፊርኣዉን ወታደሮች በግፍ ይረግፉ ጀመር። በዚህን ጊዜ የሙሳ (አሰ) እናት በኣንድ ጌታ የምታመን እስራኤላዊ ስለነበረች ጡት ያልጣለ ልጅዋን ሞት ፈርታ አላህን ከፊራዉን ወታደሮች እንዲጠብቅላት የተማፀነችዉ። የሙሳ ከመሞት መዳን ወደ ሙሳም እናት «አጥቢው፣ በርሱም ላይ በፈራሽ ጊዜ በባሕሩ ውስጥ ጣይው አትፈሪም፣ አትዘኝም፣ እኛ ወዳንቺ መላሾቹና ከመልክተኞቹም አድራጊዎቹ ነንና» ማለትን አመለከትን፡፡ ." 28 አልቀሶስ የሙሳ (ኣ.ስ) እናት በኣላህ ላይ ኣንዳች ተስፋ ሳትቆርጥ እንደትእዛዙ የኣይንዋ ብሌን የሆነዉን ልጅዋን በባህር ላይ ኣንሳፈፈች በጌታዋ ተመክታ ጣለችዉ። የናይል ወንዝም ትከሻዉ ላይ ኣድርጎ የኣላህን ኣደራ ወደ ንግስት ኣስያ መዝናኛ ስፍራ ኣደረሰዉ። ይህንን ህፃን ያየች የኣስያ ኣገልጋይ ንግስትዋ እንድታይ ኣደረገች ንግስት ኣስያ እንዳየችዉ በሙሳ (ኣ.ስ) ፍቅር ወደቀች ከዝያም ለፊርአውን … ለእኔ የኣይኔ መርጊያ ነዉ ለኣንተም። ኣትግደሉት ሊጠቅመን ወይንም ልጅ ኣድርገን ልንይዘዉ ይከጀላል እና ኣለች። እነሱም ፍፃሜዉን የማያውቁ ሁነዉ ኣነሱት። ኣልቅሰስ 8-9. አስያ ሙሳን ስታሳድገዉ ኣስያ ሙሳን (ኣ.ስ) ልጅ ልታደርገዉ እስዋም እናት ልት ሆነዉ ኣነሳችዉ። ሙሳ (ኣ.ስ) በርሃብ ማልቀሱን ተያያዘዉ የሚመጡለትን ኣጥቢዎች ጡት ግን የኣንዳችዉንም ለመጥባት ፍቃደኛ ኣልነበረም። ለእኅቱም ተከታተይው አለቻት፡፡ እርሱንም እነሱ የማያውቁ ሲሆኑ በሩቅ ሆና አየችው፡፡ (ወደናቱ ከመመለሱ) በፊትም አጥቢዎችን (መጥባትን) በእርሱ ላይ እርም አደረግን፡፡ (እኅቱ) «ለእናንተ የሚያሳድጉላችሁን እነርሱም ለእርሱ ቅን አገልጋዮች የሆኑን ቤተሰቦች ላመልክታችሁን» አለችም፡፡ ?" እህቱ ስትከታተለዉ የሙሳን (ኣ.ስ) መራብ ኣይታ ነበር ወደ እናቱ የጠቆመቻቸዉ «ወደእናቱም ዓይንዋ እንድትረጋ፣ እንዳታዝንም፣ የአላህም የተስፋ ቃል እርግጥ መሆኑን እንድታውቅ መለስነው፡፡ ግን አብዛኞቻቸው አያውቁም፡፡ . ኣልቅሰስ 11-13 የአስያ መስለም ሙሳ (ኣ.ስ) በእናቱ ጡት በኣሳዳጊዉ ንግስት ኣስያ ተንከባክቦ ከሙሉ ቤተሰቡ ጋር በፊርኣዉን ቤተመንግስት ዉስጥ የሚጠላ ዘር ግና የሚወደድ ህፃን ሁኖ ኣደገ። ከለታት ኣንድ ቀን ጨለማ በብርሃን እንደሚገፈፈዉ ሁሉ ሙሳም (ኣ.ስ) የፊራዉንን በዳይነት ሊገፍ ነብይ ሆነ። ከዛም ህዝቦቹን እና የፊርኣዉን ቤተመንግስት ዉስጥ ያሉ ሰዎችን እኔ ከኣንዱ ከእዉነተኛዉ ጌታየ እና ጌታቹህ የተላኩ የኣላህ መልእክተኛ ነኝ ፊርኣዉንም እንደኛዉ ሰዉ እንጅ ፈጣሪ ኣይደለም እነኣሙንም ሆኑ ሌሎች ጣኦታትም የማይሰሙ የማይፈጥሩ ገኡዛን እንጅ ሌላ ኣይደሉም ብሎ በህፃንነቱ ያሳደገዉን አባቱን የኣላህን ጠላት ጠላቱ ካደረገበት ጊዜ ጀምሮ አስያም በሙሳ መንገድ ቆመች እስዋም ባልዋን ጠላት እደረገች። በሱ ላይ የካደበትን ሁሉ ኣይቀጡ ቅጣት እንደሚቀጣ እያወቀች ብሎም ቤተሰብዋን ክብርዋን እና ዝናዋን ብሎም ሂወትዋን እንደሚያሳጣት እያወቀች በቤተ መንግስቱ ሁና ሌላን እዉነተኛዉን እላህን ማገልገልዋን ቀጠለች። ከዱንያ እና በዉስጡ ካሉ ጥቅሞች ይልቅ የኣላህን ቃል ትእዛዙን ኣስበለጠች።ለጌታዋ ኑራ ለጌታዋ መሞትን መረጠች። ከእለታት ኣንድ ቀን ሙሳ (ኣ.ስ) ከፊራዉን እውቅ ድግምተኞች እና ኣስማተኞች ጋር የኣላህን ተኣምር ለማሳየት ተወዳድሮ አሽነፈ ከዛም ቡሃላ ጠንቋዮችን ጨምሮ ብዙ ህዝቦች በሙሳ ጌታ አምነናል ሲሉ ኣመኑ በፊርኣዉን እና በኣሙን ጌትነት ላይ ካዱ። የሙሳ ተአምር አይደለም ጣሉ፣ አላቸው፤ ወዲያውም ገመዶቻቸውና ዘንጎቻቸው ከድግምታቸው የተነሳ እነርሱ የሚሮጡ (እባቦች) ሆነው ወደርሱ ተመለሱ። ]. ሙሳም በነፍሱ ውስጥ ፍርሃት አሳደረ. አትፍራ አንተ የበላዩ አንተ ነህና አልነው። . አትፍራ አንተ የበላዩ አንተ ነህና አልነው። . ድግምተኞቹም ሰጋጆች ሁነው ወደቁ፤ በሃሩንና በሙሳ ጌታ አመንን አሉ። ሱረቱ ጣሀ የተአምሩ ዉጤት ይህ ከሆነ ከቀናቶች ቡሃላ በሃጅ ወቅት እንደሚሰዋ በግ ከሌላዉ ጊዜ የበለጠ ቁጥራቸዉ የበዛ አማኝ ህዝቦች መታረዳቸዉን ቀጠሉ። ከነዛ ዉስጥ የፊርአዉን ልጅ ፀጉር አበጣሪ የነበረችዉ አማኝ የምታበጥርበት ማበጠርያ ከእጅዋ ሲወድቅባት በድንጋጤ የኣላህን ስም በመጥራትዋ እማኝነትዋ ታወቀባት በሙሳ ጌታ እንድትክድ በልጆችዋ ስቃይ ስትቀጣ ከጡትዋ ያልወረደዉ ህፃንም ልክ አንደሌሎች ወንድሞቹ መቀጫ ሊሆን ሲል በድንጋጤ እና በፍርሃት ዉስጥ ሁና ስታለቅስ ያያትን እናቱን የኣላህን ስም ጠርቶ አፉን እየፈታ ታገሽ በኣላህ ላይ ተስፋ ኣድርጊ የሚል ኣስገራሚ የህፃን አንደበት ሰምታ ከጡትዋ ነጥቀዉ የፈላ ዘይት እራት ካደረጉት ቡሃላ እና በልጆችዋ ሂወት ሳትሳሳት ለነብስዋም ሳትሳሳ በጌታዋ ኣንድነት እንዳመነች ከነልጆችዋ ከተጠበሰችዋ ምስኪን እናት ሞት ቡሃላ። የአስያ እምነትዋን ግልጽ ማዉጣት አስያ ያለችበትን የእምነት የመዳን ብርሃን ደብቃ መኖር ኣልቻለችም የእምነት ወንድም እህቶችዋ ሞት ይበልጥ ፊርአዉንን እንድትጠላዉ እና እንድትንቀዉ ኣደረጋት። እናም እንደሌሎቹ ሽሂድ ልትሆን ላመነችበት ጌታዋ ልትሞት ወሰነች። አማኝነትዋንም ለጨካኙ ፊርአዉን ገለፀች እራስዋን ለእሳት ኣሳልፋ ሰጠች ልትሞት ወሰነች። አማኝነትዋንም ለጨካኙ ፊር አዉን ገለፀች እራስዋን ኣሳልፋ ሰጠች። ፊርአዉን የዉቦች ዉብ የሆነችዉን ዉድ ሚስቱን ከመቅጣቱ ነብስዋን ላትመለስ ከመሸኘቱ በፊት በሙሳ (ኣ.ስ) ጌታ ትካድ በሚል እናትዋን ሽምግልና ላከ። አስያ ግን በሃቅ መንገድዋ ላይ ቤተሰብዋን ንግስናዋን እና በኣለም ላይ ሃያል ተብሎ የሚጠራዉን ንጉስ ማስገባት ኣልፈለገችም። እነዚህን እና አላህን ማመዛዘን ማለት ወርቅ በኣፈር የመቀየር ያህል ሆነባት። በፍፁም ኣልስማማም በጌታዋ ላይ ያላትን ፅናት አወጀች። ፊርኣዉን በኣስያ ተስፋ ስለቆረጠ ሊገላት እንደሌሎች አማኞች ሸሂድ ልያደርጋት ወሰነ። በዚህን ጊዘ ለጌታዋ እንዲህ ስትል እጅዋን ኣነሳች:: ለነዚያ ለአመኑትም የፈርዖንን ሴት አላህ ምስል አደረገ፤ ጌታዬ ሆይ! አንተ ዘንድ በገነት ውስጥ ለኔ ቤትን ግንባልኝ፤ ከፈርዖንና ከሥራውም አድነኝ፤ ከበደለኞቹ ሕዝቦች አድነኝ ባለች ጊዜ። አል- ተሕሪም 1) አስያ ለጌታዋ የጠየቀችዉ ጥያቄ አስያ በምድር ላይ ያሉ ነገሮችን ሳይሆን በጀነት የኣላህን ጉርብትና ነበር ጌታዋን የተማፀነች ድሎትን ሳይሆን በተውሂድ መሞትን እንዲሁም በምድር ላይ ካሉ የኣላህ ጠላቶች እንዳትሆን ነበር ዱኣዋ። ይህንን ካለች ብሃላ የግብፅ የኣን ሽየንት ተመራማሪዎች እንደሚሉት ከክርስቶስ ዘመን በፊት ወይንም በ1179 ) ከዚህ ኣለም ተሰናበተች ወደኣንዱ እና ብቸኛ ጌታዋ ጉርብትና ወደጀነት ኣቀናች። ጥያቄ ከአንባቢዎች አንዱ ️⃣ለምን የተወለደችበት ቀን አል አልታወቀም??? ️⃣መሃመድ የመጣው ከክርስቶስ በኋላ በ6 ዓም ነበረ።ማን ያርዳ የቀበረ ማን ይናገር የነበረ ነውና"መቼ ነሮበት በቼ አይቶት ነው ይህን የተናገረው???

9985

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%A0%E1%8C%A5%E1%8A%93%E1%8D%8D%E1%88%B0%E1%8C%88%E1%8B%B5%20%E1%8A%AA%E1%8B%B3%E1%8A%94

አጥናፍሰገድ ኪዳኔ

አጥናፍሰገድ ኪዳኔ አዲስ አበባ ዑራኤል አካባቢ ኅዳር ፲፮ ቀን ፲፱፻፵፬ ዓ.ም ተወለደ። ዕድሜው ለትምሕርት ሲደርስ ረፒ በልዕልት የሻሸወርቅ አዳሪ ትምሕርት ቤት፤ አዲስ አበባ በዳግማዊ ምኒልክ እና አስፋ ወሰን ትምሕርት ቤቶች ተምሯል። አጥናፍሰገድ በጋዜጠኝነትና በአሳታሚነት እንድ "ጦቢያ"፣ "ጥቁር ደም" እና "ታይታኒክ" የተባሉ ጋዜጣዎች ላይ የሠራ ሲሆን በመጽሐፍት ረገድ ደግሞ ከዚህ በፊት በትርጉም ሥራ አምስት መጻሕፍቶችን እና አንድ ልብ ወለድ ድርሰቱን ለአንባብያን ያቀረበ ጸሐፊ ነው። ድንግል ፍቅር በ፲፱፻፺፬ ዓ/ም "" በሚል ርዕስ ከጻፈው የተተረጎመ የፍቅር ዕንባ በ፲፱፻፺፬ ዓ/ም "" ከተሰኘው የ ድርሰት የተተረጎመ የዕንቁ መዘዝ የሰይጣን ኑዛዜ በ ፲፱፻፺፮ ዓ/ም በ ከተጻፈው "" የተተረጎመ ልብ ወለድ ሌዮኔ 072392 አጥናፍ ሰገድ ሌዮኔ የተባለውን የመጀመሪያ ልብ ወለድ ድርሰቱን በጥቅምት ፳፻ ዓ.ም. አሳትሞ በሀገር ውስጥ፤ በብሪታኒያ እና በአሜሪካ ገበያ ላይ አውሏል። ሌዮኔ የተሰኘው ይህ ድርሰቱ በወንጀል፤ በፍቅር፤ በጀብድ፤ በፖለቲካና የሀገር ፍቅር ስሜት የተሞላ ድርሰት ሲሆን፤ ቁም ነገሩ ጥንታዊ የሆኑ የኢትዮጵያ ቅርሳ ቅርሶች ቀ.ኃ.ሥ. ከሥልጣን ከወደቁበት ጊዜ ጀምሮ በአንዳንድ ራስ ወዳድ ግለሰቦች እና ባለሥልጣናት እየተሰረቁ በአውሮፓ የጥንታዊ ዕቃዎች ገበያ ላይ እንደዋሉና እየዋሉ መሆኑ ላይ ሲሆን፤ ሴራው ዓፄ ኃይለ ሥላሴቢሮ ጠረጴዛ ላይ ይቀመጥ የነበረው ከወርቅ የተሠራው የአንበሳ ቅርጽ ከፕረዚዳንቱ ቢሮ ተሰርቋል፡ ወደውጭም አውጥቶ ገበያ ላይ ለማዋል እነኛ ራስ ወዳድ ግለሰቦች ከውጭ ዜጎች ጋር ስለሚጎነጉኑት ሴራ እና በዚያውም አኳያ የሀገር ፍቅር ያላቸው አውሮፓ በስደት የሚኖሩ ኢትዮጵያውያን ግለሰቦች ይኼ ትልቅ የሀገር ቅርስ ከኢትዮጵያ እንዳይወጣ የሚያደርጉትን ጥረት ያካትታል። አጥናፍሰገድ፤ እግረ መንገዱን በደርግ ጊዜ ዋናው ተዋናይ 'አናርኪስት' ተብሎ ከ'አብዮት' ጥበቃ ካድሬዎች ሲሸሽ በዚያ ጊዜ ባገር ላልነበርን እና ለአዲሱ ትውልድ አንባብያን በቃላት የሚቀርጽልን ሁኔታ እውን እዚያው እንደነበርን ያህል ያደርገዋል። እኒያስ ብልሕና ተንኮለኛ ንጉሠ ነገሥት፤ ለካስ የምስጢር የስዊስ ባንክ ቁጥራቸውን የደበቁት እዚያው እተሰረቀው አንበሳ ቅርጽ ላይ ኖሯል! (አያደርጉትም ብለው ነው?) ደራሲው አንዳንዴ ደግሞ ምርጥ እና አስቂኝ አባባሎችን በመቀላቀል አንባቢውን ከመጀመሪያ እስከ መጨረሻው ገጽ ድረስ ሳይጨርስ እንዳያስቀምጥ የሚያደርግ የጽሑፍ ባለችሎታ እንደሆነ ሌዮኔ ጥሩ ምስክር ነው። ለምሳሌ፤- "አስፋው ሲጋሩን እያጤሰ ግሩምን ሲያዳምጥ ...የእሥራኤል አገር ጅብ የሰማው ተረት ድንገት ትዝ አለው። 'እሥራኤል አገር ነው አሉ። ሰዎች ሬሳ ተሸክመው ይሄዳሉ። ታዲያ መንገድ ላይ አያ ጅቦ ያገኛቸውና ወዴት እንደሚሄዱ ይጠይቃቸዋል። ሰዎቹም የሞተ ዘመዳቸውን ለመቅበር መሆኑን ይነግሩታል። አያ ጅቦም የሞተ ሰው መቀበሩን እንደማያውቅ ሆኖ በመደንገጥ ራሱን ይይዝና "ልንቀብረው?" ይላቸዋል። ሰዎቹም ግራ ተጋብተው "አዎ ንልቀብረው!" በማለት ይመልሱለታል። በዚህ ጊዜ አያ ጅቦ "ከምትቀብሩት ለምን አትበሉትም?" ይላቸዋል። በጅቡ አነጋገር የተናደዱት ሀዘነተኞች "የሞተ ሰው ሲበላ የት ነው ያየኸው?" ብለው ወደሱ ሲሄዱበት ቆም ይልና "...እሺ እናንተ ካልበላችሁት ለምን ለሚበላ አትሰጡትም?" አላቸው።" በሌላ ቦታ ደግሞ፤- "...የዘጠኝ ዓመቷ ሠናይት የአስራ ሦስት ዓመቱ አስፋው ቆሎ መያዙን ስታይ ወዲያው ፈገግ ብላ..አቀርቅራ በጥርሷ ጥፍሯን እየነከሰች "አስፊቲ! እስቲ በናትህ ቆሎ ስጠኝ" ትለዋለች። የሠናይት አራዳ መሆን ቢያስገርመውም ጥያቄውን ቸል ብሎ ለመሄድ ግን አላስቻለውም። ከዚያም ቶሎ ብሎ የግራ እጁን ሱሪ ኪሱ ውስጥ ከከተተ በኋላ የተናገርችውን እንዳልሰማ ዓይነት "ቆሎ ስጠኝ?"..አለ። አስፋው ሱሪ ኪሱ ውስጥ ያቆየውን ግራ እጁን ባዶውን ካወጣ በኋላ በኩራት ስሜት "በእጄ መስጠት ትቻለሁ። ከፈለግሽ መጥተሽ ከኪሴ ውሰጂ" አላት። በደስታ የተዋጠችው ሠናይት ወደአስፋው እየሄደች "ምን ቸገረኝ ጠራርጌ ነው የምወስድልህ!" ብላ እጇን ሱሪ ኪሱ ውስጥ ከተተችው። ኪሱ ውስጥ ግን ያገኘችው የጓጓችለትን ቆሎ አልነበረም። የያዘችው ለስላሳና ጠንካራ ነገር ቆሎ ያለመሆኑን ያረጋገጠችው በድንጋጤ በድን ሆኖ የምታየው አስፋው ከት ብሎ በመሳቁ ነበር።" ዋቢ ማስታወሻዎች የኢትዮጵያ ጸሓፊዎች

10739

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8B%92%E1%8B%9B%E1%8A%93

ዒዛና

ዒዛና (በግሪክ ፡ ኤይዛናስ) ፣ (ወደ ፬ኛው ክ/ዘ አጋማሽ ዓ.ም.) ፣ ከአክሱም ነገስታት ሁሉ ገናና የሆነ የመጀመሪያው ክርስትያን ንጉሥ ነበር ። ምናልባት ለአባቱ ለንጉሥ ኢላ-አሚዳ ፡ የበኩር ልጁ ሳይሆን አይቀርም ። ስለ እናቱ ሥም የሚናገር ታዓማኒ የጽሑፍ መረጃ እስካሁን ድረስ አልተገኘም ። ከሁለተኛ ደረጃ ምንጮች መሠረት ግን የእናቱ ሥም ሶፍያ ይባላል ። ሁለቱ ወንድሞቹ ሣይዛና እና ኃደፋ በአስተዳደር እና በውትድርና ሥራዎች ይረዱት ነበር ። በተለያዩ ጊዜያት ባደረጋቸው ተከታታይ የግዛት ማስፋፍያ ዘመቻዎች ፡ ንጉሥ ዒዛና ግዛቱን በስሜን ቤጃዎች፣ ካሡና ኖባ በተባሉ የተከዘ ቀበሌዎች ፣ በአትባራ እና በአባይ ወንዞች ፣ በምስራቅ በኩል በአግወዛት ፣ በደቡብ ስራኔ በተባለ የአፋን ምድሮች ላይ ወረራ እንደፈጸመ በግዕዝ ፣ በጥንታዊ ዐረብኛ ፣ እና በግሪክ ተጽፈው በአክሱም የተገኙ የጽሑፍ መረጃዎች ያመለክታሉ ። የግዛት ማስፋፍያ ዘመቻዎቹ ቅደም ተከተል ግን እስካሁን አከራካሪ ናቸው ። የዒዛና የጦር ስልት ንጉሥ ዒዛና ከሚጠቀሱለት የአስተዳደር ባሕርያት ውስጥ፤ የተቀናቃኞችን እና የአመፀኞችን ግዛቶች ካስገበረ በኋላ በምሕረትና በበጎ አስተዳደር ሥርዓት መተካቱ ፣ የአመፀኞችን ኃይል ለመስበር የሚያደርጋቸው የርስት ነቀላና የተለዋጭ ሠፈራ እርምጃዎች ተጠቃሽ ናቸው ። የዙፋኑ ሥያሜም ፦ ዒዛና የአክሱም፣ ሕምያር ፣ ራይዳን ፣ ሳባ ፣ ሳልሄን ፣ ሲያሞ ፣ ቤጋ (ቤጃ) እና ካሡ ንጉሥ ነበር ። የግዛቱ ክልል የደቡብ ዓረብያ ግዛቶች ሥም በዙፋኑ ሥያሜ መካተታቸው ከንጉሣዊ ራዕይ ወይም ምኞት የመነጩ እንጂ በእርግጥም በግዛቱ የተጠቃለሉ የባሕር ማዶ አውራጃዎች ናቸው ለማለት የሚያበቃ በቂ መረጃ የለም ። ከወርቅ፣ ከብር እና ከነሓስ በተቀረጹት ገንዘቦቹ ላይ «ዒዛና ዘሐለን ፣ የአክሱሞች ንጉስ» የሚል ጽሑፍ ይነበባል። ንግድን በሚመለከት በንጉሥ ዒዛና ዘመን ፡ አክሱማውያን በዓለም-ዓቀፍ ንግድ ረገድ እንደ ዝሆን ጥርስ፣ ወርቅ፣ የዔሊ ክዳን ፣ ቆዳ፣ ቅመማ ቅመም ወዘተ ወደ ውጭ ይልኩ እንደነበር፤ እንዲሁም ከወደ ሕንድ የሚመጡ ሽቀጦችን በመጨመር ከግሪኮችና ከሮማዊያን ጋር የአዱሊስ ወደብን በመጠቀም የንግድ ልውውጥ ያካሂዱ እንደነበር፣ በመዲናዋም የውጪ ዜጎችን ጨምሮ፣ ነጋዴዎች እና በልዩ ልዩ የሙያ መስኮች የተስማሩ በርካታ ነዋሪዎች ይኖሩባት እንደነበር መረጃዎች ያመለክታሉ ። ሃይማኖትን በሚመለከት በንጉሥ ዒዛና ዘመን ዋንኛው ተጠቃሽ ክስተት ክርስትናን ከፍሬምናጦስ አምኖ መቀበሉ ነው ። ሆኖም የክርስትና እምነት ወደ ኢትዮጵያ በ 4ኛው ክ/ዘ የመጀመሪያ ዓስርተ ዓመታት ውስጥ ቀደም ብሎ መግባት ጀምሮ ነበር ። በቅድመ ክርስትና ዘመኑ ፡ ንጉሥ ዒዛና አስቴር ፣ መድር ፣ ቤኄር ፣ ሜኅረም ፣ አረስ በተባሉ አማልክት ያምን እንደነበረና እራሱንም የነዚህ አማልክት ልጅ አድርጎ ይቆጥር እንደነበር በጽሑፍ የተገኙ መረጃዎች ያሳያሉ ። በኋለኛ ዘመኖቹ ደግሞ የአሃዳዊ መለኮታዊ አምላክ አማኝ ስለመሆኑ የሚመስክሩ ጽሑፎች ተገኝተዋል ። በ 1969 በተገኘ የመረጃ ሰነድ ላይ ፡ ንጉሥ ዒዛና በግልፅ ክርስትያን ስለመሆኑ ሳያሻማ ይናገራል ። በዘመኑ የተቀረፁት ሳንቲሞቹ ላይ የጨረቃና-ኮከብ የቅድመ ክርስትና ምልክቶች ቀስ በቀስ ፡ የመስቀል ምልክቶች ባላቸው ሳንቲሞች እየተተኩ ሄደዋል ። እንዲሁም የአርያኖች ንጉሥ ቆንስጣንጢኖስ የላከው «ለተወደዱት ሁለት ወንድሞቼ ዒዛና እና ሳይዛና ፡ የአክሱም ነገስታት» በማለት የሚጀምረው ታሪካዊ ደብዳቤ ስለ ፍሬምናጦስ ጵጵስና እና ዕውቅና ጉዳይ በሚመለከት ግለስቡን ወደ እስክንድርያ ፓትርያርክ አትናቴዎስ ዘንድ እንዲልኩት የሚጠይቀው ይህ ደብዳቤ እንደ ተጨማሪ መረጃ የሚያገለግል ስነድ ነው ። ፍሬምናጦስን ከዚሁ ደብዳቤ መላክ ሃያ አምስት ዓመት ቀደም ብሎ በኢትዮጵያ ጳጳስ አድርጎ ሾሞ የላከው ይኸው ንጉስ አትናቴዎስ ነበር ። በነገስታት ዝርዝር ላይ የንጉሥ ዒዛና ሥም አለመታወቁ ያስገርማል ። ሆኖም በሳንቲሞቹ ላይ ያለው ሥምይኸው «ዒዛና» የሚለው ነው ያለው ። በዘልማድ እንደሚነገረው ግን ፡ ንጉሥ አብርሃ(አበራ,ብርሃን አመጣ) እና ወንድሙ አጽብሃ(አነጋ,ጨለማን አባረረ) ክርስትና ወደ ኢትዮጵያ በገባበት ዘመን ኢትዮጵያን የሚገዙ ወንድማማች ንጉሦች ነበሩ ። ምናልባት ክርስትናን በተቀበሉበት ጊዜ የወስዱት የክርስትና ሥማቸው ሊሆን ይችላል ። ስለ ንጉሥ ዒዛና ዘመነ ንግስ ፍፃሜ ወይም ስለ አሟሟቱ የሚዘረዝር ተጨባጭ መረጃ እስካሁን አልተገኘም ። በአፈ-ታሪክ መረጃዎች መሠረት ግን ንጉሡ በምዕራብ ኢትዮጵያ አካባቢ በተደረገ ጦርነት በጀብድ ወድቆ እንደሞተ እና አስከሬኑም ወደ ምስራቅ ትግሬ መጥቶ እንደተቀበረ ይነገራል ። ዲክሽነሪ ኦፍ ኢትዮጵያን ባዮግራፊ፣ ቮልዩም 1፣ አዲስ አበባ ዩኒቨርስቲ የኢትዮጵያ ጥናት ማዕከል፣ 1975 (በእንግሊዘኛ የታተመ) የኢትዮጵያ ነገሥታት

11737

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%98%E1%8A%AE%E1%8A%95%E1%8A%95%20%E1%8A%A5%E1%8A%95%E1%8B%B3%E1%88%8D%E1%8A%AB%E1%89%B8%E1%8B%8D

መኮንን እንዳልካቸው

ራስ ቢትወደድ መኮንን እንዳልካቸው፤ አርበኛ፣ ስደተኛ፣ የውጭ ጉዳይ አደራዳሪ፣ ታላቅ ደራሲና በንጉሠ ነገሥቱ መንግሥት የመጀመሪያው ጠቅላይ ሚኒስትር ሆነው ያገለገሉ ኢትዮጵያዊ ናቸው። መኮንን እንዳልካቸው የካቲት ፲ ቀን ፲፰፻፹፫ ዓ/ም ከአባታቸው ከባላምባራስ እንዳልካቸው አብርቄ እና ከናታቸው ከወይዘሮ አቦነሽ ተክለ ማርያም በሸዋ ጠቅላይ ግዛት ተጉለት፣ አዲስጌ ላይ ተወለዱ። ትምህርታቸውን አዲስ አበባ በዳግማዊ ምኒልክ ትምህርት ቤት ካጠናቀቁ በኋላ ካርቱም ከሚገኘው የሶባት የጦር መኮንኖች ትምህርት ቤት ተመርቀዋል። በዳግማዊ ምኒልክ ትምህርት ቤት ሳሉ የትምህርት አቻዎቻቸው እነ ልጅ ተፈሪ መኮንን እና ልጅ ዕምሩ ኃይለ ሥላሴ ነበሩ። ልጅ መኮንን እንዳልካቸው “የሕልም ሩጫ” በተባለው መጽሐፋቸው ላይ በዳግማዊ ምኒልክ ዘመን የጀመረው የሥልጣን እርምጃቸው የልጅ ኢያሱ ሞግዚት እና እንደራሴ የነበሩት አጎታቸው፣ ራስ ተሰማ ናደው ካረፉ በኋላ በተለያዩ ባለ ሥልጣናት እንደተገታ አሥፍረውልናል። በንግሥተ ነገሥታት ዘውዲቱ ዘመን በንግሥት ዘውዲቱ ዘመን የተማሪ ቤት ጓደኛቸው ራስ ተፈሪ መኮንን የአልጋ ወራሽነትን ሥልጣን እንደያዙ ወዲያው ‘ልጅ መኮንን’ ተብለው በ፲፱፻፱ ዓ/ም የወንበሮ፣ አብቹና ማሰት አውራጃ ገዥ ሆነው ተሹመው ለአራት ዓመታት ቆዩ። በ፲፱፻፲፫ ዓ/ም የምድር ባቡር ተቆጣጣሪ ሆነው ተሹመው፣ እስከ ፲፱፻፲፰ ዓ/ም ሲያገለግሉ ከቆዩ በኋላ የንግድ ሚኒስትር ሆነው እስከ ፲፱፻፳፪ በሠሩበት ወቅት ፓሪስ ላይ በተካሄደው የጦር መሣሪያ ጉባዔ ላይ አገራቸውን ወክለው ተሳትፈዋል። በብሪታኒያ የመጀመሪያው የኢትዮጵያ ቋሚ መላክተኛ ሆነው የተሾሙት ነጋድራስ (በኋላ ራስ ቢትወደድ) መኮንን እንዳልካቸው፣ የሹመት ደብዳቤያቸውን ለንጉሥ ጆርጅ አምስተኛ ተወካይ ለአልጋ ወራሹ የዌልስ መስፍን (የወደፊቱ ንጉሥ ኤድዋርድ ስምንተኛ) ኅዳር ፲ ቀን 1922ዓ/ም በባኪንግሃም ቤተ መንግሥት አቅርበዋል። በዚህም የሥራ መደብ ሁለት ዓመት አገልግለዋል። በብሪታኒያ የውጭ ጉዳይ ሚኒስቴር ሚያዝያ ፳፮ ቀን ፲፱፻፳፱ ዓ/ም ያወጣው “የኢትዮጵያ ትላልቅ ሰዎች ዝርዝር” ላይ በተራ ቁጥር ፹፪ ስለተመዘገቡት ነጋድራስ መኮንን እንዳልካቸው ሲተነትን፤ በጥቅምት ወር ፲፱፻፳፫ ዓ/ም ለተከናወነው የቀዳማዊ ኃይለ ሥላሴ የንግሥ በዓል ወደ ኢትዮጵያ ተመልሰው ሲገቡ፣ ያጋጠማቸው አዲስ አበባ ከተማ እንዳይገቡ የመታገድ ትዕዛዝ እንደነበረና ምክንያቱም ፓሪስ ላይ በወቅቱ የራስ ጉግሳ አርአያ ሚስት ከነበሩት የንጉሠ ነገሥቱ ታላቅ ወንድም ልጅ፣ ልዕልት የሻሸወርቅ ይልማ ጋር ባልገዋል በሚል እንደነበር፤ ራስ ጉግሳም በኋላ በዚሁ ምክንያት ሚስታቸውን እንደፈቱ እና ነጋድራስ የአሥር ሺ የኢትዮጵያ ብር ቅጣት እንደተጣለባቸው ዘግቧል። የዚህን ዘገባ ትክክለኛነት ከሌላ ምንጭ ማረጋግጥ ባይቻልም ወደሎንዶን ሥራቸው እንዳልተመለሱና በቋሚ መላክተኝነት በጅሮንድ ዘለቀ አግደው ተክተዋቸው የሹመት ደብዳቤያቸውን ሐምሌ ፲፮ ቀን ፲፱፻፳፫ ዓ/ም ማቅረባቸውን ‘የሎንዶን ጋዜት’ ይዘግባል። በኋላም ከልዕልቲቱ ጋር በ፲፱፻፳፰ ዓ/ም ተጋብተው እስከ ዕለተ ሞታቸው ድረስ የትዳር ጓዶች እንደነበሩ ይታወሳል። በቀዳማዊ ኃይለ ሥላሴ ዘመነ-መንግሥት ከሎንድን ከተመለሱበት ጊዜ ጀምሮ ለቀጠሉት አሥራ አራት ወራት ገደማ በምን ሥራ ላይ ተሰማርተው እንደነበር መረጃዎች ባይገልጹም፣ የሚቀጥለው ምድባቸው በታኅሣሥ ወር ፲፱፻፳፬ ዓ/ም ፰ኛው የአዲስ አበባ ከንቲባ ኾነው ተሹመው ለሁለት ዓመታት አገልግለዋል። ከዚህም ምደባ በኋላ የኢሉባቡር ጠቅላይ-ግዛት አገር ገዢ ሆነው የጠላት ወረራ ድረስ የሠሩ ሲሆን ወደዘመቻውም የሄዱት ከዚሁ ጠቅላይ ግዛት ሠራዊት ጋር ነበር። በጠላት ወረራ ጊዜ በጦርነቱ ዝግጅት በሚደረግበት ወቅት፣ ደጃዝማች መኮንን እና ሌሎችም መሪዎች ለቀኙ ደቡብ ክፍል የጦር ሠራዊት አዝማች ሆነው ለተመደቡት ለሐረር መስፍን እንደራሴው ለደጃዝማች ነሲቡ ዘአማኔል ረዳት ሆነው ተመደቡ። ጣልያኖቹ በቁጥር እና በዘመናዊ መሣሪያ የበለጡ ቢሆኑም በኦጋዴን በኩል የመጣው የጣልያን ግንባር-ቀደም ሠራዊት፤ በደጃዝማች መኮንን የተመራው የኢሉባቡር ሠራዊትን ጨምሮ፣ በሦስት ግንባር በተሰለፉት ኢትዮጵያውያን ጠንካራ ምክት ተቸግሮ ነበር። በተለይም ከማይጨው ጦርነት ሽንፈት በኋላ ንጉሠ ነገሥቱ ከቤተሰባቸውና ከአንዳንድ መኳንንት ጋር በስደት ወደአውሮፓ ሲያመሩ፤ በኦጋዴን በኩል ሲከላከሉ የቆዩት ደጃዝማች መኮንን እና ሦስት ሌሎች የጦር አለቆች በስደት ወደ ኢየሩሳሌም አመሩ። በኢየሩሳሌም ደጃዝማች መኮንንን በሚመለከት በስደት ዘመን ስለተከሰቱ አንዳንድ ነገሮች፤ ደጃዝማች ከበደ ተሰማ፣ “የታሪክ ማስታወሻ” በተባለው መጽሐፋቸው ላይ ሲያወጉን፦ ጠላት እዚያ ተጠልለው የነበሩትን መሳፍንትና መኳንንት «አስጨንቆ ከጠላት እየታረቁ እንዲገቡና ንጉሠ ነገሥቱ የተሰደዱበትን ዓላማ ለማሳሳት በማሰብ ብዙ የማንገራበድና የማስፈራራት ሥራ ይሠሩ ነበር።» ይሉና በኢየሩሳሌም የኢትዮጵያ ገዳም ንብረት የነበረውን እጁ ለማግባት እና የገዳሙን ማስረጃ ሰነዶች ለመውሰድ፣ በገዳሙ የነበሩትን አንዳንድ ኤርትራዊ መነኮሳትን በመጠቀም ያዘጋጁትን ደባ በመስበርና፤ ሰነዶቹን በማሸግ ከተሳተፉት መኻል አንዱ ደጃዝማች መኮንን እንደነበሩ አስፍረውታል። ደጃዝማች ከበደ፤ በዚያው በኢየሩሳሌም፤ ቀድሞ ንግሥት ነገሥታት ዘውዲቱ ለገዳሙ መናንያኖችና ምዕመኖች መተዳደሪያ የገቢ ምንጭ እንዲሆን ያሠሩትን ቤት በፊት የኢትዮጵያ ቆንስል ያስተዳድር የነበረውን ጠባቂነቱ ተዛውሮ ወደስደተኞች ወኪል ወደተደረጉት ደጃዝማች መኮንን ተላልፎ ይሠራ እንደነበርም ዘግበዋል። የኢጣልያ መንግሥት ኢትዮጵያን የመንግሥቷ አካል እንዳደረገችና የኢትዮጵያ ንጉሠ ነገሥትነትን ማዕርግ ለንጉሧ ለቪክቶር ኢማኑኤል ሣልሳዊ እንዳደርገች ግንቦት ፩ ቀን ፲፱፻፳፰ ዓ/ም አወጀች። የብሪታንያ መንግሥት ግን ለዚህ አዋጅ የይፋ እውቅና ከመስጠቱ በፊት ግንቦት ፬ ቀን ፲፱፻፳፱ ዓ/ም ለተፈጸመው የንጉሥ ጆርጅ ሳድሳዊ የንግሥ በዓል እንዲገኙ ጃንሆይን ጋብዞ ነበር። ዳሩ ግን በዚሁ ሥነ ሥርዓት ላይ ሊገኝ ተጋብዞ የነበረው የኢጣልያው አልጋ ወራሽ (በኋላ ንጉሥ) ኡምቤርቶ እንደማይመጣ እና የኢጣልያም ጋዜጠኞች በሙሉ በሥነ-ሥርዓቱ ላይ እንዳይገኙ ሙሶሊኒ ማዘዙ ሲታወቅ፤ ደጃዝማች መኮንን እንዳልካቸው ወደ ሎንድን ተጉዘው ቀዳማዊ ኃይለ ሥላሴን በመወከል ከአቶ ኤፍሬም ተወልደመድኅን ጋር ተገኝተዋል። ከድል በኋላ እስከ ሕልፈት ደጃዝማች መኮንን እንዳልካቸው፣ እንግሊዞች ጃንሆይን ወደሱዳን ካመጧቸው በኋላ በስደት በየቦታው የነበሩትን ኢትዮጵያውያን በሱዳን ሲያሰባስቡ ከነበሩበት ከኢየሩሳሌም ወደንጉሠ ነገሥቱ ከሄዱት መኳንንት መሀል አንዱ ነበሩ። አልሞትኹም ብዬ አልዋሽም ፀሐይ መስፍን የድሆች ከተማ ያይኔ አበባ ቴዎድሮስና ጣይቱ ብጡል ዦሮ ጠቢ የቃኤል ድንጋይ የደም ድምጽ ሣልሳዊ ዳዊት ሰውና ሐሳብ {ዳዊትና ኦርዮን) ዓለም ወረተኛ (ቀድሞ "ያይኔ አበባ" በሚል ርዕስ የታተመ) ሥነ ልቡናና ሳይንስ ከቡቃያ እስከመከር ፍልስፍናዊ አሳቤ ወልደ ጻዲቅ የይሁዳ አንበሳ ለምን ተንሸነፈ ሰውና ሐሳብ የደም ዘመን አርሙኝ (የቃየል ድንጋይን፤ የደም ድምጽን፤ዓለም ወረተኛን፤ የድኾች ከተማን፤ ሰውና ሐሳብን፤ ሣልሳዊ ዳዊትን፤ አምልሞትሁም ብዬ አልዋሽምን እና የማይጨው ዘመቻና የዓለም ፖለቲካን ያካተተ) መልካም ቤተሰቦች የሕልም ሩጫ (ግለ-ታሪክ) ዋቢ ምንጮች ደጃዝማች ከበደ ተሰማ፤ “የታሪክ ማስታወሻ” (፲፱፻፷፭ ዓ/ም) ቀዳማዊ ኃይለ ሥላሴ፤ “ሕይወቴና የኢትዮጵያ እርምጃ" (፩ኛ መጽሐፍ)፤(ብርሃንና ሰላም ማተሚያ ቤት: ፲፱፻፷፭ ዓ/ም) .፡ 1989) የኢትዮጵያ ካቢኔ አባላት ቢትወደድ መኮንን እንዳልካቸው

49847

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%95%E1%8C%88%20%E1%8A%90%E1%88%BA%E1%88%8A

ሕገ ነሺሊ

ሕገ ነሺሊ ወይም የኬጥያውያን ሕግጋት በኬጥኛ የተጻፉት የኬጥያውያን መንግሥት ሕገ ፍትሕ ነበር። «ነሺሊ» የሚለው ስም ኬጥያውያን ለራሳቸው የነበራቸው ስያሜ ሲሆን ከመነሻቸው ከተማ ከካነሽ ስም ደረሰ። ብዙ ቅጂዎች ተገኝተዋል። ብዙዎቹም ቅጂዎች በ1480 ዓክልበ. በንጉሥ ተለፒኑ ዘመን ያህል የተቀነባበሩት ሕጎች እንደ ሆኑ ይታስባል። በተለፒኑ ዐዋጅ መጨረሻ ክፍል ሆን ብሎ ስለ መግደልና ስለ ጥንቆላ የሚቀምሩ ሕግጋት ተሰጡና። በዚህ ጽሁፍ ውስጥ «የቀድሞው ሕግ እንዲህ ነበር» ሲል፣ ከ1480 ዓክልበ. አስቀድሞ የኖሩት ሕጎች ይመሰክራል። ሌሎች ቅጂዎች በ1300 ዓክልበ. አካባቢ የታደሰው ወይም የተሻሸለው ሕገ ፍጥሕ ያላቸው ናቸው። እስከ 1186 ዓክልበ. እስከ ወደቀ ድረስ በኬጥያውያን ግዛት ተግባራዊ ነበሩ። የኬጥያውያን ሕግጋት በኬጥኛው ጽሑፍ አንዳንድ ቃላት በባላ ርስት ላይ የነበሩትን ግዴታዎች ይገልጻሉ። ግዴቶቹ ሁሉ ምን ያህል እንደ ነበሩ አናውቅም፤ እንዲህ ተተርጉመዋል፦ «አገልግሎት» (/ሻሓን/)፣ «ቀረጥ» (/ሉዚ/ ) እና «ባለ-ዕጅ ግዴታ» (በሱመርኛ ቃል /ቱኩል/-ግዴታ ማለት «መሣርያ-ግዴታ» ይጻፋል።) ኬጥያውያን አረመኔ አሕዛብ እንደ መሆናቸው ሁሉ፣ ሕጎቻቸው ስለ ጣዖታት፣ ሥነ ሥርዓቶች፣ አንዳንድ ጨካኝ ቅጣቶች ወዘተ ይጠቀሳሉ። ስለ ዝሙት የነበራቸው አስተያየት በተለይ ከጎረቤታቸው ሕገ ሙሴ ወይም ከአብርሃማዊ እምነቶች አስተያየት ይለያል። ባርነትና የባላባቶችም ነጻ ሥራ አይነተኛ ነበሩ፤ እንዲሁም ግብርናና የብረታብረት ሥራ ለኬጥያውያን አይነተኛ ነበሩ። ከተለፒኑ ዐዋጅ «...እኔ ተለፒኑ በሐቱሳሽ ጉባኤ ጠራሁ። ከዚህ ሰዓት ጀምሮ፣ በሐቱሳሽ ማንም ሰው የንጉሣዊ ቤተሠብ ልጆችን አይበድላቸው ወይም ጩቤ አይዝባቸው!» « ልዑል አልጋ ወራሹ - በኲር ልጅ ብቻ ንጉሥ ሆኖ ይጫን! በኲር ልዑል ባይኖር፣ ሁለተኛው ወንድ ልጅ ንጉሥ ይሁን። ነገር ግን ማንም ልዑል ወንድ ልጅ ባይኖር፣ የታላቅዋን ሴት ልጅ ባለቤት ወስደው እሱ ንጉሥ ይሁን!» « የግድያም ጉዳይ እንዲሚከተል ነው፡ ማንም ሰው ቢገደል፣ የተገደለው ሰው ወራሽ እንዳለ ሁሉ ይደረግበታል። ይሙት ካለ ይሞታል፤ ይካሥ ካለ ግን ይካሣል። ንጉሡ በውሳኔው ውስጥ አይገባም።» « በሐቱሻ ግዛት ውስጥ ስለሚደረግ ጥንቆላ ጉዳይ፦ እነዚህን ጉዳዮች በመግለጽ ትጉበት። ማንም በንጉሣዊ ቤተሠብ ውስጥ ጥንቆላ ቢሠራ ኖሮ፣ ይዙትና ወደ ንጉሡ ግቢ አስረክቡት። ለማያስረክበው ሰው ግን መጥፎ ይሆናል።» ክፍል ፩ - 1-100 «ማንም ሰው...» 1፦ ማንም ሰው ወንድን ወይም ሴትን በጸብ ቢገድል፣ ለመቃብር ያምጣውና ከራሱ ቤተሠብ ፈልጎ አራት ወንዶች / ሴቶች በምትክ ይሰጣል። 2፦ ማንም ወንድ ወይም ሴትን ባርያ በጸብ ቢገድል፣ ለመቃብር ያምጣውና ከራሱ ቤተሠብ ፈልጎ ሁለት ወንዶች / ሴቶች በምትክ ይሰጣል። 3፦ ማንም ነጻ የሆነውን ወንድ ወይም ሴት መትቶ በስሕተት ቢገድል፣ ለመቃብር ያምጣውና ከራሱ ቤተሠብ ፈልጎ ሁለት ሰዎች በምትክ ይሰጣል። 4፦ ማንም ባርያ የሆነውን ወንድ ወይም ሴት መትቶ በስሕተት ቢገድል፣ ለመቃብር ያምጣውና ከራሱ ቤተሠብ ፈልጎ አንድ ሰው በምትክ ይሰጣል። [1300፦ በ§3/4 ፈንታ፣ «ማንም ወንድን መትቶ በስሕተት ቢገድል፣ 160 ሰቀል ብር ይከፍላል። ነጻ ሴት ወይም ሴት ባርያ ብትሆን፣ 80 ሰቀል ብር ይከፍላል።»] 5፦ ማንም ነጋዴውን ቢገድል፣ ከራሱ ቤተሠብ ፈልጎ 100 ሚና [=4000 ሰቀል) ብር ይከፍላል። በሉዊያ ወይም በፓላ አገር ቢሆን፣ 100 ሚና ብር ይከፍልና ደግሞ ለሸቀጡ ይከፍላል። በሐቲ አገር ከሆነ፣ ደግሞም ነጋዴውን ለመቃብር ያምጣል። [1300፦ ማንም ኬጥያዊውን ነጋዴ በሸቀጡ መሃል ቢገድል፣ ሰቀል ብር ይከፍልና ስለ ሸቀጡ ሦስት እጥፍ ይከፍላል። በሸቀጡ መሃል ሳይሆን ማንም በጸብ ቢገድለው፣ 240 ሰቀል ብር ይከፍላል። በስሕተት ብቻ ቢሆን 80 ሰቀል ብር ይከፍላል።] 6፦ ማንም ሰው ወንድም ሆነ ሴት በሌላው ከተማ ቢገደል፣ ከተገኘበት ርስት ባለቤት ዘንድ የተገደለው ሰው ወራሽ 12,000 ካሬ ሜትር መሬት ለራሱ ይወስዳል። [1300፦ ነጻ ወንድ በሌላ ሰው ርስት ሞቶ ቢገኝ፣ ባለቤቱ ርስቱን፣ ቤቱንና 60 ሰቀል ብር ይሰጣል። የሞተችው ሴት ብትሆን፣ ባለቤቱ 120 ሰቀል ብር ይሰጣል። የሞተው ሰው በባድማ ቢገኝ፣ በየአቅጣጫው 3 ማይል ይመዝኑና የሞተው ሰው ወራሽ በዚያው ክብ ውስጥ ከሚገኘው መንደር ክፍያውን ይወስዳል። በዚያው ክብ ውስጥ መንደር ባይገኝ፣ ይግባኝ ማለቱን ይተዋል።] 7፦ ማንም ነጻ የሆነውን ሰው ቢያሳውር፣ ወይም ጥርሱን ቢያጥፋ፣ ቀድሞ 40 ሰቀል ብር ይከፍሉ ነበር። አሁን ግን 20 ሰቀል ብር ከቤተሠቡ ፈልጎ ይከፍላል። 8፦ ማንም ባርያ የሆነውን ሰው ቢያሳውር፣ ወይም ጥርሱን ቢያጥፋ፣ 10 ሰቀል ብር ከቤተሠቡ ፈልጎ ይከፍላል። [1300፦ በ§7/8 ፈንታ፣ «§ ማንም ነጻ የሆነውን ሰው በጸብ ቢያሳውር፣ 40 ሰቀል ብር ይከፍላል፤ በስሕተት ከሆነ 20 ሰቀል ብር ይከፍላል። § ማንም ባርያ የሆነውን ሰው በጸብ ቢያሳውር፣ 20 ሰቀል ብር ይከፍላል፤ በስሕተት ከሆነ 10 ሰቀል ብር ይከፍላል። § ማንም ነጻ የሆንውን ሰው ጥርስ ወይም 2-3 ጥርሶች ቢያጥፋ፣ 12 ሰቀል ብር ይከፍላል። እንዲህ የተጎዳውም ባርያ ቢሆን የጎዳው 6 ሰቀል ብር ይከፍላል።»] 9፦ ማንም ነጻ የሆነውን ሰው ራስ ቢጎዳ፣ ቀድሞ 6 ሰቀል ብር ይከፍሉ ነበር፣ የተጎዳው 3 ሰቀል ብር ወስዶ ለቤተ መንግሥትም 3 ሰቀል ብር ይወስዱ ነበር። አሁን ግን ንጉሡ ስለ ቤተ መንግሥቱ ድርሻ ይቅር ብለዋል፤ ስለዚህ የተጎዳው 3 ሰቀል ብር ብቻ ይወስዳል። [1300፦ ማንም ነጻ የሆነውን ሰው ራስ ቢጎዳ፣ የተጎዳው 3 ሰቀል ብር ይወስዳል።] 10፦ ማንም ሰውን ቢጎዳ ለጊዜውም አቅሙን ቢያሳጣው፣ ለሕክምናው ያቀርባል። እስኪድን ድረስ ሌላ ሰው በምትኩ ርስቱን እንዲሠራው ያቀርባል። ሲድን 10 ሰቀል ብር ይከፍለዋል፤ ደግሞ ለሐኪሙ 3 ሰቀል ብር ይከፍላል። [1300፦ ማንም ነጻ የሆነውን ሰው ራስ ቢጎዳ፣ ለሕክምናው ያቀርባል። እስኪድን ድረስ ሌላ ሰው በምትኩ ርስቱን እንዲሠራው ያቀርባል። ሲድን 10 ሰቀል ብር ይከፍለዋል፤ ደግሞ ለሐኪሙ 3 ሰቀል ብር ይከፍላል። ባርያ ከሆነ፣ 2 ሰቀል ብር ይከፍላል።] 11፦ ማንም ነጻ የሆነውን ሰው እጅ ወይም እግር ቢሰብር፣ 20 ሰቀል ብር ከቤተሠቡ ፈልጎ ይከፍላል። [1300፦ ማንም ነጻ የሆነውን ሰው እጅ ወይም እግር ቢሰብር፣ የተጎዳው ለዘለቄታ አቅመ ቢስ ከተደረገ፣ 20 ሰቀል ብር ይከፍለዋል። ለዘለቄታ አቅመ ቢስ ካልተደረገ፣ 10 ሰቀል ብር ይከፍለዋል።] 12፦ ማንም ባርያ የሆነውን ሰው እጅ ወይም እግር ቢሰብር፣ 10 ሰቀል ብር ከቤተሠቡ ፈልጎ ይከፍላል። [1300፦ ማንም ባርያ የሆነውን ሰው እጅ ወይም እግር ቢሰብር፣ የተጎዳው ለዘለቄታ አቅመ ቢስ ከተደረገ፣ 10 ሰቀል ብር ይከፍለዋል። ለዘለቄታ አቅመ ቢስ ካልተደረገ፣ 5 ሰቀል ብር ይከፍለዋል።] 13፦ ማንም ነጻ የሆነውን ሰው አፍንጫ ቢያቋርጥ፣ 40 ሰቀል ብር ከቤተሠቡ ፈልጎ ይከፍላል። [1300፦ ማንም ነጻ የሆነውን ሰው አፍንጫ ቢያቋረጥ፣ 30 ሚና* ብር ከቤተሠቡ ፈልጎ ይከፍላል።] [* = 1200 ሰቀል፤ «ሚና» የሚለው ግን ለ«ሰቀል» እንደተሳተ ይታስባል።] 14፦ ማንም ባርያ የሆነውን ሰው አፍንጫ ቢያቋረጥ፣ 3 ሰቀል ብር ከቤተሠቡ ፈልጎ ይከፍላል። [1300፦ ማንም ባርያ የሆነውን ሰው አፍንጫ ቢያቋረጥ፣ 15 ሚና* ብር ይከፍላል።] [* «ሚና» የሚለው ለ«ሰቀል» እንደተሳተ ይታስባል።] 15፦ ማንም ነጻ የሆነውን ሰው ጆሮ ቢያቋረጥ፣ 12 ሰቀል ብር ከቤተሠቡ ፈልጎ ይከፍላል። [እንዲህም 1300 ግን «ከብቤተሠቡ ፈልጎ» አይልም።] 16፦ ማንም ባርያ የሆነውን ሰው ጆሮ ቢያቋረጥ፣ 3 ሰቀል ብር ከቤትሠቡ ፈልጎ ይከፍላል። [1300፦ ማንም ባርያ የሆነውን ሰው ጆሮ ቢያቋረጥ፣ 6 ሰቀል ብር ይከፍላል።] 17፦ ማንም የነጻ ሴት ጽንስ እንዲጨናግፍ ቢያደርግ፣ 10ኛዋ ወር ከሆነ 10 ሰቀል ብር፤ 5ኛዋ ወር ከሆነ 5 ሰቀል ብር ከቤተሠቡ ፈልጎ ይከፍላል። [1300፦ ማንም የነጻ ሴት ጽንስ እንዲጨናግፍ ቢያደርግ፣ 20 ሰቀል ብር ይከፍላል።] 18፦ ማንም የሴት ባርያ ጽንስ እንዲጨናግፍ ቢያደርግ፣ 10ኛዋ ወር ከሆነ 5 ሰቀል ብር ይከፍላል። [1300፦ ማንም የሴት ባርያ ጽንስ እንዲጨናግፍ ቢያደርግ፣ 10 ሰቀል ብር ይከፍላል።] 19-ሀ፦ የሉዊያ ሰው ነጻ የሆነውን ሰው ወንድ ወይም ሴት ከሐቲ አገር ሰርቆ ወደ ሉዊያ / አርዛዋ አገር ቢመራው፣ በኋላም የተሠረቀው ሰው ባለቤት ቢያውቀው፣ ሌባው መላውን ቤቱን ያጣል። 19-ለ፦ የሐቲ ሰው ሉዊያዊውን በሐቲ አገር እራሱ ውስጥ ሠርቆ ወደ ሉዊያ አገር ቢመራው፣ ቀድሞ 12 ሰዎች ይስጡ ነበር፣ አሁን ግን 6 ሰዎች ከቤተሠቡ ፈልጎ ይሰጣል። 20፦ የሐቲ ሰው ኬጥያዊውን ባርያ ከሉዊያ አገር ሰርቆ ወዲህ ወደ ሐቲ አገር ቢመራው፣ በኋላም የተሰረቀው ሰው ጌታ ቢያውቀው፣ ሌባው 12 ሰቀል ብር ከቤትሰቡ ፈልጎ ይከፍለዋል። 21፦ ማንም የሉዊያዊውን ሰው ወንድ ባርያ ከሉዊያ አገር ሰርቆ ወደ ሐቲ አገር ቢያምጣው፣ በኋላም ጌታው ቢያውቀው፣ ባርያውን ብቻ ይወስዳል፤ ካሣ አይኖርም። 22-ሀ፦ ወንድ ባርያ ቢያመልጥ፣ ሰውም ቢያስመልሰው፣ በአቅራቢያውም ካገኘው፣ ባለቤቱ ላገኘው ጫማ ይሰጣል። ለ፦ ከወንዙ ወዲህ ከያዘው፣ 2 ሰቀል ብር ይከፍላል። ከወንዙ ማዶ ከያዘው፣ 3 ሰቀል ብር ይከፍለዋል። 23-ሀ፦ ወንድ ባርያ ቢያመልጥ፣ ወደ ሉዊያም አገር ቢሄድ፣ ጌታው ለሚመልሰው ሰው 6 ሰቀል ብር ይከፍላል። ለ፦ ወንድ ባርያ ቢያመልጥ፣ ወደ ጠላትም አገር ቢሄድ፣ የሚመልሰው ሰው ለራሱ ይይዘዋል። 24፦ ወንድ ወይም ሴት ባርያ ቢያመልጥ፣ ጌታው በምድጃው ያገኘውበት ሰውዬ የአንድ ወር ደመወዝ፣ ለወንድ 12 ሰቀል፣ ለሴት 6 ሰቀል ብር ይከፍላል። [1300፦ ወንድ ወይም ሴት ባርያ ቢያመልጥ፣ ጌታው በምድጃው ያገኘውበት ሰውዬ የአንድ ዓመት ደመወዝ፣ ለወንድ 100 ሰቀል፣ ለሴት 50 ሰቀል ብር ይከፍላል።] 25-ሀ፦ ማንም በሰው እቃ ወይም ጋን ውስጥ ቢረክስ፣ ቀድሞ 6 ሰቀል ብር ይከፍሉ ነበር፤ የረከሰው ለተበዳይ 3 ሰቀል ብር ይከፍልና 3 ሰቀል ብር ለንጉሡ ቤት ይወስዱ ነበር። ለ፦ አሁን ግን ንጉሡ ስለ ቤተ መንግሥቱ ድርሻ ይቅር ብለዋል። የረክሰው ሰው 3 ብር ለተበዳይ ከቤተሠቡ ፈልጎ ይከፍላል። 26-ሀ፦ ሴት ወንድን ብትፈታ፣ ወንዱ [...ጽሕፈቱ ጠፍቷል...] ይሰጣታል፤ ሴቲቱም ስለዘርዋ ደመወዝ ትወስዳለች። ወንዱ ግን ርስቱንና ልጆቹን ይወስዳል ። 26-ለ፦ ወንድ ግን ሴትን ቢፈታት፣ እስዋም ብት ይሸጣታል። የሚገዛትም ሰው 12 ሰቀል ብር ይከፍለዋል። 27፦ ወንድ ሚስቱን ወስዶ ወደ ቤቱ ቢመራት፣ ጥሎሽዋን ወደ ቤቱ ይወስዳል። ሴቲቱ እዚያ ብትሞት፣ ንብረትዋን ሁሉ ያቃጥሉና ወንዱ ጥሎሽዋን ይወስዳል። በአባትዋ ቤት ብትሞትና ልጆች ቢኖሩ፣ ወንዱ ጥሎሽዋን አይወስድም። 28-ሀ፦ ሴት ልጅ ለወንድ ከታጨች፣ ሌላ ወንድ ግን ከስዋ ጋር ከኮበለለ፣ ከስዋ ጋር የኮበለለው ሰው ለመጀመርያው ሰው ማጫውን ሁሉ ይመልስለታል። አባትና እናትዋ አይመልሱለትም። ለ፦ አባትና እናትዋ ለሌላ ወንድ ቢሰጡዋት፣ እነርሱ ይመልሱታል። ሐ፦ እንዲህ ለማድረግ ግን ካልወደዱ፣ አባትና እናትዋ ያስለያያቸዋል። 29፦ ሴት ልጅ ለወንድ ከታጨች፣ እሱም ማጫ ቢክፍልላት፣ በኋላ ግን አባትና እናትዋ ስምምነቱን ቢከራክሩ፣ ከወንዱ ያስለዩዋታል፤ ማጫውን ግን ሁለት እጥፍ ይመልሳሉ። 30፦ ወንድ ግን ሴት ልጂቱን በትዳር ሳይወስዳት እምቢ ቢላት፣ የከፈለውን ማጫ ያጣል። 31፦ ነጻ ሰውና ሴት ባርያ ፍቅረኞች ሆነው አብረው ቢኖሩ፣ እንደ ሚስቱም ቢወስዳት፣ ቤተሠብና ልጆችንም ቢያድርጉ፣ በኋላ ግን ቢለያዩ ወይም ሁለቱ አዲስ ባለቤት ቢያገኙ ኖሮ፣ ቤቱን በእኩልነት ያካፍሉና ወንዱ ልጆቹን ወስዶ ሴቲቱ አንዱን ልጅ ትወስዳለች። 32፦ ወንድ ባርያ ነጻ ሴትን ቢያግባት፣ ቤተሠብና ልጆችን ቢያድርጉ፣ ቤታቸውን ሲያካፍሉ ንብረታቸውን በእኩልነት ያካፍሉና ነጻ ሴቲቱ ብዙዎቹን ልጆች ወስዳ ወንድ ባርያው አንድ ልጅ ይወስዳል። 33፦ ወንድ ባርያ ሴት ባርያን ቢያግባት፣ ልጆችም ቢኖራቸው፣ ቤታቸውን ሲያካፍሉ ንብረታቸውን በእኩልነት ያካፍላሉ። ሰት ባርያዋ ብዙዎቹን ልጆች ወስዳ ወንድ ባርያው አንድ ልጅ ይወስዳል። 34፦ ወንድ ባርያ ለሴት ማጫ ከፍሎ እንደ ሚስቱ ቢወስዳት፣ ማንም ከባርነት ነጻ አያወጣቸውም። 35፦ እረኛ ነጻ ሴትን ቢያግባት፣ ለሶስት አመት ባርያ ትሆናለች። [1300፦ ካቦ ወይም እረኛ ማጫ ሳይከፍል ከነጻ ሴት ጋር ቢኮብለል፣ ለሶስት ዓመት ባርያ ትሆናለች።] 36፦ ነጻ ወጣት ወደ ባርያ ማጫ ከፍሎ አማቹ ቢሆን፣ ማንም ከባርነት ነጻ አያወጣውም። 37፦ ማንም ከሴት ጋር ቢኮብለል፣ የደጋፊዎችዋም ቡድን ቢያሳድዱት፣ 3 ወይም 2 ሰዎች ቢገደሉ፣ ካሣ የለም። «አንተ ተኲላ ሆነኻል።» 38፦ ሰዎች በሙግት ቢያዙ፣ አንዱም ደጋፊ ወደነሱ ቢቅርብ፣ አንዱ ተሟጋች ቢናደድና ደጋፊው እንዲሞት ቢመታው፣ ካሣ የለም። 39፦ ሰው የሌላውን ሰው ርስት ቢይዝም፣ የሚያስገደውም አገልግሎት ያደርጋል። አገግሎቱን እምቢ ቢል፣ መሬቱን ትቶ ያጣል፤ አይሸጠውም። 40፦ የባለ-ዕጅ ግዴታ ያለበት ሰው ቢወድቅ፣ አገልግሎትም ያለበት ሰው ሥፍራውን ከወሰደ፣ አገልግሎት ያለበት ሰው «ይህ የኔ ባለ ዕጅ ግዴታ ነው፣ ሌላውም የኔ አገልግሎት ግዴታ ነው» ብሎ ይናገራል። ባለ-ዕጅ ግዴታ ስለ ነበረበት ሰው ርስት ማኅተም ያለበትን ውል ለራሱ ይቀበላል፤ ባለ-ዕጅ ግዴታውን ይይዛልና አገልግሎቱን ያደርጋል። ባለ-ዕጅ ግዴታውን ግን እምቢ ቢለው፣ ከባለ-ዕጅ ግዴታው የወድቀው ሰው ርስት ይሉትና የመንደሩ ሰዎች ይሠሩታል። ንጉሡ ስደተኛ ሰው ቢሰጥ፣ ርስቱን ይስጡትና እርሱ ባለ-ዕጅ ግዴታ ይሆናል። 41፦ አገልግሎት ያለበት ሰው ቢወድቅ፣ ባለ-ዕጅ ግዴታም ያለበት ሰው በምትኩ ቢቆም፣ ባለ-ዕጅ ግደታ ያለበት ሰው «ይህ የኔ ባለ ዕጅ ግዴታ ነው፣ ሌላውም የኔ አገልግሎት ግዴታ ነው» ብሎ ይናገራል። አገልግሎት ስለ ነበረበት ሰው ርስት ማኅተም ያለበትን ውል ለራሱ ይቀበላል። ባለ-ዕጅ ግዴታውን ይይዛልና አገልግሎቱን ያደርጋል። አገልግሎቱን ለማድረግ ግን እምቢ ቢል፣ ከአገልግሎቱ የወደቀውን ሰው ርስት ለቤተ መንግስት ይወስዳሉ። አገልግሎቱም ይተዋል። 42፦ ማንም ሰውን ቀጥሮት እሱም በጦርነት ዘመቻ ሄዶ ቢገደል፣ ደሞዙም ከተከፈለ፣ ካሣ የለም። ደሞዙ ካልተከፈለ ግን የቀጠረው አንድን ባርያ ይሰጣል። [1300 እንዲህ ይጨምራል፦ «ለደመወዙም 12 ሰቀል ብር ይከፍላል። ለሴትም ደመወዝ 6 ሰቀል ብር ይከፍላል።»] 43፦ ሰው ከበሬው ጋር ወንዙን እየተሻገረ፣ ሌላው ሰው ቢገፋው፣ የበሬውንም ጅራት ይዞ ወንዙን ቢሻገር፣ ወንዙ ግን የበሬውን ባለቤት ቢወስደው፣ የሞተው ሰው ወራሾች ያንን የገፋውን ሰው ይወስዱታል። 44-ሀ፦ ማንም ሌላውን ሰው በእሳት እንዲወድቅ እንዲሞትም ካደረገ፣ በምላሽ ወንድ ልጁን ይሰጣል። 44-ለ፦ ማንም በሰው ላይ የንጽሕና ሥነ ሥርዓት ቢያደርግ፣ ቅሬታውን በማቃጠል መጣያዎች ላይ ይጥለዋል። በሰው ቤት ውስጥ ቢጥለው ግን ጥንቆላ እና ለንጉሥ የሆነ ጉዳይ ነው። 45፦ ማንም መሣርያዎችን ካገኘ፣ ወደ ባለቤታቸው መልሶ ያምጣቸዋል። እርሱም ወሮታ ይሰጠዋል። ያገኘው ግን ካልሰጣቸው፣ ሌባ ይባላል። [1300፦ ማንም መሣርያዎችን ወይም በሬ፣ በግ፣ ፈረስ ወይም አህያ ካገኘ፣ ወደ ባለቤቱ መልሶ ይነዳውና ባለቤቱ ከዚያ ይመራዋል። ባለቤቱን ማግኘት ግን ካልቻለ፣ ምስክሮችን ያገኛል። በኋላ ባለቤቱ ሲያገኘው የጠፋውን በሙሉ ይወስዳል። ምስክሮችን ግን ባያገኝ፣ በኋላም ባለቤቱ ቢያገኘው፣ ሌባ ይባላልና ሶስት እጥፍ ካሣ ያደርጋል።] 46፦ በመንደር ውስጥ ማንም እርሻ እንደ ርስቱ ድርሻ ቢይዝ፣ የእርሻዎች ትልቅ ክፍል ከተሰጠው፣ ቀረጥ ይሰጣል። የእርሻዎች ትንሹ ክፍል ግን ከተሰጠው፣ ቀረጥ አይሰጥም፣ ከአባቱ ቤት በኩል ይሰጡታል። ወራሽ ለራሱ ግል መሬት ቢቈርጥ፣ ወይም የመንደሩ ሰዎች ተጨማሪ መሬት ቢሰጡት፣ በግሉ መሬት ቀረጥ ይሰጣል። [1300፦ በመንደር ውስጥ እንደ ርስት ድርሻ ማንም መሬትና አገልግሎት-ግዴታ ቢይዝ፣ መረቱ በመላው ከተሰጠው፣ ቀረጥ ይሰጣል። መሬቱ በመላው ካልተሰጠው፣ ትንሽ ድርሻ ብቻ ግን ከተሰጠው፣ ቀረጥ አይሰጥም። ከአባቱ ርስጥ በኩል ይሰጡታል። የወራሹ መሬት ከተተወ፣ የመንደሩም ሰዎች ሌላ የጋርዮሽን መሬት ከሰጡት፣ ቀረጥ ይሰጣል።] 47-ሀ፦ ማንም መሬትን በንጉሣዊ ስጦታ ከያዘ፣ ቀረት ወይም አገልግሎት ሊሰጥበት የለበትም። ደግሞ ንጉሡ በንጉሣዊ ውጪ መብሉን ይሰጡታል። [1300፦ ማንም መሬትን በንጉሣዊ ስጦታ ከያዘ፣ ቀረጡን ይሰጣል። ንጉሡ ግን ይቅርታ ከሰጡት፣ ቀረጡን አይሰጥም።] 47-ለ፦ ማንም ባለ-ዕጅ ግዴታ ያለበትን ሰው ርስት ሁሉ ከገዛ፣ ቀረጥ ይሰጣል። የርስቱን ትልቅ ክፍል ብቻ ከገዛ ግን፣ ቀረጥ ሊሰጥበት የለበትም። ለራሱ ግን ግል መሬት ቢቈርጥ፣ ወይም የመንደሩ ሰዎች መሬት ቢሰጡት፣ ቀረጡን ይሰጣል። [1300፦ ማንም የባለ-ዕጅ ግዴታ ሰው መሬት ሁሉ ከገዛ፣ የመሬቱም ቀድሞ ባለቤት ቢሞት፣ አዲሱ ባለቤት ንጉሡ የወሰኑትን አገልግሎት ሁሉ ያደርጋል። የቀድሞ ባለቤት ግን ገና ቢኖር፣ ወይም ለቀድሞው ባለቤት በዚያም ሆነ በሌላ አገር ርስት ቢኖረው፣ አገልግሎት አያደርግም።] [1300፦ ማንም የባለ-ዕጅ ግዴታ ሰው መሬት ሁሉ ከገዛ፣ የመሬቱም ቀድሞ ባለቤት ቢሞት፣ አዲሱ ባለቤት ንጉሡ የወሰኑትን ቀረጥ ሁሉ ይሰጣል። በተጨማሪ የሌላውን ሰው ርስት ከገዛ፣ ቀረጥ አይሰጥበትም። መሬቱ ከተተወ ወይም የመንደሩ ሰዎች ሌላ መሬት ቢሰጡት፣ ቀረጡን ይሰጣል።] 48፦ ተወጋዥ ሰው ቀረጥ ይሰጣል። ማንም ከተወጋዥ ሰው ጋር አይገበያይ። ማንም ልጁን፣ መሬቱን፣ የወይን ሐረጉን አይግዛ። ማንም ከተወጋዥ ሰው ጋር የሚገበያይ፣ የመግዣ ዋጋውን ያጣል፣ ተወጋዡም ሰው የሸጠውን በምላሽ ይወስዳል። 49፦ ተወጋዥ ሰው ቢሰርቅ፣ ካሣ አይኖርም። ቢሆን ግን፣ የርሱ ብቻ ካሣ ይሰጣል። ስርቆት መስጠት ከነበረባቸው፣ ሁላቸው ጠማማ ወይም ሌቦች ይሁኑ ነበር። ይኸኛው ያንን ይይዝ፣ ያም ይኸኛውን ይይዝ ነበር። የንጉሡን ሥልጣን ይገልብጡ ነበር። 50፦ በኔሪክ፣ አሪና ወይም ዚፕላንታ ውስጥ የሚያድርግ ሰው ፣ በማናቸውም መንደር ቄስ የሆነውም ቤታቸው (ከቀረጥ) ይቅርታ አላቸው፣ ጓደኞቻቸውም ቀረጥ ይሰጣሉ። በአሪና 11ኛው ወር ሲደርስ፣ በበሩ ላይ ማምለኪያ ዋልታ ያቆመው እንዲሁም ይቅርታ አለው። 51፦ ቀድሞ በአሪና ውስጥ ሸማኔ የሆነ ሰው ቤት ይቅርታ ነበረው፣ እንዲሁም ጓደኞቹና ዘመዶቹ ይቅርታ ነበራቸው። አሁን የሱ ቤት ብቻ ይቅርታ አለው፤ ጓደኞቹና ዘመዶቹ ግን ቀረጥ ይሰጣሉ። በዚፓላንቲያ ደግሞ ልክ እንደዚህ ይሆናል። 52፦ የድንጋይ መፍለጫ ባርያ፣ የመስፍን ወይም የመቃ ቅርጽ አርማ ለመልበስ መብት ያለው ሰው ባርያ፤ እንደነዚህ ካሉት ሰዎች ማንም የባለ-ዕጅ ግዴታ ካለባቸው ሰዎች መካከል መሬት ቢኖረው፣ እሱም ቀረጡን ይሰጣል። 53፦ ባለ-ዕጅ ግዴታ ያለበት ሰውና ጓደኛው አብረው ቢኖሩ፣ በጸብ ቢለያዩም፣ ቤተሠባቸውን ያካፍላሉ። በርስታቸው ላይ አሥር ሰዎች ካሉ፣ ባለ-እጅ ግዴታ ያለበት ሰው 7ቱን ተቀብሎ ጓደኛው ሦስቱን ይቀበላል። በርስታቸው ላይ ያሉት በሬና በግ እንዲሁም በዚያው መጠን ያካፍላሉ። ማንም ንጉሣዊ ስጦታ በጽላት ከያዘ፣ የቆየውን መሬት ቢያካፍሉ፣ ባለ-ዕጅ ግዴታ ያለበት ሰው 2 ክፍሎችና ጓደኛው አንዱን ክፍል ይወስዳል። 54፦ ቀድሞ፣ ጭፍሮች፣ የሳላ፣ ታማልኪ፣ ሃትራ፣ ዛልፓ፣ ታሺኒያ እና ሄሙዋ ጭፍሮች፣ ቀስተኞች፣ አናጢዎች፣ የሠረገላ ጦረኞችና የነሱ ሰዎች ቀረጡን አይሰጡም ነበር፣ ወይም አገልግሎቱን አያደርጉም ነበር። 55፦ አገልግሎቱ ያለባቸው አንዳንድ ኬጥያውያን ሲቀርቡ፣ ለንጉሡ አባት ክብር ሰጡና እንዲህ አሉ፦ «ማንም ደመወዝ አይከፍለንም። 'እንደ አገልግሎት ሥራችሁን ለመፈጽም ያለባችሁ ሰዎች ናችሁ' ይሉናል።» የንጉሡም አባት ወደ ማህበሩ ገብተው ከማኅተማቸው ሥር እንዲህ ተናገሩ፦ «እናንተ ልክ እንደ ባልደረባዎቻችሁ አገልግሎቱን መፈጽማችሁን ሳታቋርጡ ይኖርባችኋል!» 56፦ ከመዳብ አንጥረኞቹ፣ ማንም በረዶ ከማምጣት፣ አምባና ንጉሣዊ መንገድ ከመሥራት፣ ወይም ወይን ሐረጉን ከማምረት ይቅርታ የለውም። የአጸድ ጠባቂዎቹም እንዲሁ በነዚህ ሥራዎች ቀረት ይሰጣሉ። 57፦ ማንም ወይፈንን ቢሰርቅ፣ አዲስ ጥጃ ከሆነ፣ «ወይፈን» አይደለም፤ አጎሬሳ ጥጃ ከሆነ፣ «ወይፈን» አይደለም፤ የኹለት ዓመት በሬ ከሆነ፣ ያው «ወይፈን» ነው። ቀድሞ 30 በሬዎች ይስጡ ነበር። አሁን ግን ከቤተሠቡ ፈልጎ 15 በሬዎች ይሰጣል፤ እነሱም 5 የኹለት ዓመት፣ 5 አጎሬሳና 5 አዲስ ጥጃዎች ይሆናሉ። 58፦ ማንም ድንጉላ ፈረስን ቢሰርቅ፣ አዲስ ግልገል ከሆነ፣ «ድንጉላ» አይደለም፤ አጎሬሳ ከሆነ፣ «ድንጉላ» አይደለም፤ የኹለት ዓመት ከሆነ፣ ያው «ድንጉላ» ነው። ቀድሞ 30 ፈረሶች ይስጡ ነበር። አሁን ግን ከቤተሠቡ ፈልጎ 15 ፈረሶች ይሰጣል፤ እነሱም 5 የኹለት ዓመት፣ 5 አጎሬሳና 5 አዲስ ግልገሎች ይሆናሉ። 59፦ ማንም አውራ በግ ቢሰርቅ፣ ቀድሞ 30 በጎች ይስጡ ነበር። አሁን ግን ከቤተሠቡ ፈልጎ 15 በጎች ይሰጣል፤ እነሱም 5 አንስቶች፣ 5 ኩልሾችና 5 ጠቦት ይሆናሉ። 60፦ ማንም ወይፈን አግኝቶ ቢያኮላሸው፣ ባለቤቱ ሲያገኘው፣ ከቤተሠቡ ፈልጎ 7 በሬዎች ይሰጣል፤ እነሱም 2 የኹለት ዓመት፣ 3 አጎሬሳና 2 አዲስ ጥጃዎች ይሆናሉ። 61፦ ማንም ድንጉላ አግኝቶ ቢያኮላሸው፣ ባለቤቱ ሲያገኘው፣ ከቤተሠቡ ፈልጎ 7 ፈረሶችች ይሰጣል፤ እነሱም 2 የኹለት ዓመት፣ 3 አጎሬሳና 2 አዲስ ግልገሎች ይሆናሉ። 62፦ ማንም አውራ በግ አግኝቶ ቢያኮላሸው፣ ባለቤቱ ሲያገኘው፣ ከቤተሠቡ ፈልጎ 7 በጎች ይሰጣል፤ እነሱም 2 አንስቶች፣ 3 ኩልሾችና 2 ጠቦት ይሆናሉ። 63፦ ማንም የማረሻ በሬ ቢሰርቅ፣ ቀድሞ 15 በሬዎች ይስጡ ነበር። አሁን ግን ከቤተሠቡ ፈልጎ 10 በሬዎች ይሰጣል፤ እነሱም 3 የኹለት ዓመት፣ 3 አጎሬሳና 4 አዲስ ጥጃዎች ይሆናሉ። 64፦ ማንም የአጋሠሥ ፈረስ ቢሰርቅ፣ ልክ እንዲህ (እንደ ማረሻ በሬ) ነው። 65፦ ማንም የተሠለጠነ ወጠጤ ፍየል፣ የተሰለጠነ አጋዘን፣ ወይም የተሠለጠነ የተራራ ፍየል ቢሰርቅ፣ ልክ እንደ ማረሻ በሬ ስርቆት ነው። 66፦ የማረሻ በሬ፣ የአገሣሥ ፈረስ፣ ላም ወይም ባዝራ ወደ ሌላ በረት ቢኮብለል፣ ወይም የተሠለጠነ ወጣጤ፣ አንስት በግ ወይም ኩልሽ በግ ወደ ሌላ ጋጣ ቢኮብለል፣ ባለቤቱም ቢያገኘው፣ በምላሽ በሙሉ ይወስደዋል። የጋጣው ባለቤት እንደ ሌባ እንዲታሠር አያደርግም። 67፦ ማንም ላምን ቢሰርቅ፣ ቀድሞ 12 በሬዎች ይስጡ ነበር። አሁን ግን ከቤተሠቡ ፈልጎ 6 በሬዎች ይሰጣል፤ እነሱም 2 የኹለት ዓመት፣ 2 አጎሬሳና 2 አዲስ ጥጃዎች ይሆናሉ። 68፦ ማንም ባዝማ ቢሰርቅ፣ እንዲህ ተመሳሳይ (እንደ ላም) ነው። 69፦ ማንም አንስት ወይም ኩልሽ በግ ቢሰርቅ፣ ቀድሞ 12 በጎች ይስጡ ነበር። አሁን ግን ከቤተሠቡ ፈልጎ 6 በጎች ይሰጣል፤ እነሱም 2 አንስቶች፣ 2 ኩልሾችና 2 ጠቦት ይሆናሉ። 70፦ ማንም በሬ፣ ፈረስ፣ በቅሎ ወይም አህያ ቢሰርቅ፣ ባለቤቱ ሲያገኘው በሙሉ ይወስደዋል። በተጨማሪ ሌባው ሁለት እጥፍ ከቤትሠቡ ፈልጎ ይሰጠዋል። 71፦ ማንም በሬ፣ ፈረስ ወይም በቅሎ ቢያገኝ፣ ወደ ንጉሡ በር ይነዳዋል። በአገር ቤት ቢያገኘው፣ ወደ ሽማግሌዎቹ ይነዱታል። ያገኘው ልጓም ይጭነዋል። ባለቤቱ ሲያገኘው በሙሉ ይወስደዋል፤ ያገኘውን ግን እንደ ሌባ እንዲታሠር አያደርግም። ያገኘው ግን ወደ ሽማግሌዎቹ ባያቀርበው፣ ሌባ ይባላል። 72፦ በሬ በሰው ርስት ላይ ሞቶ ቢገኝ፣ ባለርስቱ 2 በሬ ከቤተሠቡ ፈልጎ ይሰጣል። 73፦ ማንም በሬን በሕይወቱ ሳለ ቢ ፣ ልክ እንደ ስርቆት ነው። 74፦ ማንም የበሬን ቀንድ ወይም እግር ቢሰብር፣ ያንን በሬ ለራሱ ወስዶ ደህና በሬን ለተጎዳው በሬ ባለበት ይሰጣል። የበሬው ባለቤት «በሬዬን እወስዳለሁ» ካለ፣ በሬውን ይወስድና በዳዩ 2 ሰቀል ብር ይከፍላል። 75፦ ማንም በሬ፣ ፈረስ፣ በቅሎ ወይም አህያን ቢያሥር፣ (እንስሳውም) ቢሞት፣ ወይም ተኩላ ቢበላው፣ ወይም ቢጠፋ፣ በሙሉ ይሰጠዋል። እሱ ግን፦ «በአምላክ እጅ ሞተ» ካለ፣ እንደዛ ብሎ ይምላል። 76፦ ማንም በሬ፣ ፈረስ፣ በቅሎ ወይም አህያን ቢከራይ፣ (እንስሳውም) በቦታው ቢሞት፣ ያምጣዋልና ደግሞ ኪራዩን ይከፍላል። 77-ሀ፦ ማንም እርጉዝ ላም እንድትጨናገፍ ቢመታት፣ 2 ሰቀል ብር ይከፍላል። ማንም እርጉዝ ፈረስ እንድትጨናገፍ ቢመታት፣ 3 ሰቀል ብር ይከፍላል። ለ፦ ማንም የበሬ ወይም የአህያን ዓይን ቢያሳውር፣ 6 ሰቀል ብር ከቤተሠቡ ፈልጎ ይከፍላል። 78፦ ማንም በሬ ቢከራይ፣ በሱም ላይ የቆዳ ወይም የቆዳ ቢያደርግ፣ ባለቤቱም ቢያገኘው፣ አንድ ፓሪሹ (ሀምሳ ሊተር) ገብስ ይከፍላል። 79፦ በሬዎች ወደ ሌላ ሰው እርሻ ቢገቡ፣ ባለ እርሻውም ቢያገኛቸው፣ ለአንዱ ቀን፣ ከዋክብት እስከሚወጡ ድረስ፣ እነሱን ማሠር ይችላል። ከዚያም ወደ ባለቤታቸው ይነዳቸዋል። 80፦ ማንም እረኛ በግ ወደ ተኩላ ቢጥለው፣ ባለቤቱ ሥጋውን ይወስዳል፤ እረኛው ግን ለምዱን ይወስዳል። 81፦ ማንም የሰባ ዐሳማ ቢሰርቅ፣ ቀድሞ አርባ ሰቀል ብር ይከፍሉ ነበር። አሁን ግን 12 ሰቀል ብር ከቤተሠቡ ፈልጎ ይከፍላል። 82፦ ማንም የአጥር ግቢ ዐሳማ ቢሰርቅ፣ ከቤተሠቡ ፈልጎ 6 ሰቀል ብር ይከፍላል። 83፦ ማንም እርጉዝ ዐሳማ ቢሰርቅ፣ ስድስት ሰቀል ብር ይከፍልና ግልገሎቹን ይቆጥራሉ፤ ለየሁለቱም ግልገሎች አንድ ፓሪሹ (50 ሊተር) ገብስ ከቤተሠቡ ፈልጎ ይሰጣል። 84፦ ማንም እርጉዝ ዐሳማ መትቶ ቢገድላት፣ ልክ እንዲህ (እንደ ስርቆት) ይሆናል። 85፦ ማንም የዐሳማ ግልገል ለይቶ ቢሰርቅ፣ 2 ፓሪሹ (መቶ ሊተር) ገብስ ይሰጣል። 86፦ ዐሳማ ወደ እህል ክምችት፣ እርሻ ወይም አጸድ ቢገባ፣ የእህል ክምችቱም፣ የእርሻም ሆነ አጸድ ባለቤት መትቶ ቢገድለው፣ ወደ (እንስሳው) ባለቤት ይመልሰዋል። ካልመለሰው ሌባ ይባላል። 87፦ ማንም የእረኛውን ውሻ መትቶ ቢገድለው፣ ሃያ ሰቀል ብር ከቤተሠቡ ፈልጎ ይከፍላል። 88፦ ማንም የአዳኙን ውሻ መትቶ ቢገድለው፣ 12 ሰቀል ብር ከቤተሠቡ ፈልጎ ይከፍላል። 89፦ ማንም የአጥር ግቢ ውሻ መትቶ ቢገድለው፣ አንድ ሰቀል ብር ከቤተሠቡ ፈልጎ ይከፍላል። 90፦ ውሻ ጮማ ቢበላ፣ የጮማውም ባለቤት ውሻውን ቢያገኝ፣ ይገድለውና ጮማውን ከሆዱ ያውጣው። ስለ ውሻው ምንም ካሳ አይሆንም። 91፦ ማንም ንቦችን በመንጋ ቢሰርቃቸው፣ ቀድሞ ሰቀል ብር ይከፍሉ ነበር፤ አሁን ግን አምስት ሰቀል ብር ከቤተሠቡ ፈልጎ ይከፍላል። 92፦ ማንም 2 ወይም 3 የንብ ቀፎ ቢሰርቅ፣ ቀድሞ ሌባው ለንቦች መንደፍ ይጋለጥ ነበር። አሁን ግን 6 ሰቀል ብር ይከፍላል። ማንም የንብ ቀፎ ቢሰርቅ፣ እቀፎ ውስጥ ግን ንብ ከሌለበት፣ 3 ሰቀል ብር ይከፍላል። 93፦ ነጸ ሰው ወደ ቤቱ ሳይገባ በመጀመርያው ቢይዙት፣ 12 ሰቀል ብር ይከፍላል። ባርያ ወደ ቤቱ ሳይገባ በመጀመርያው ቢይዙት፣ 6 ሰቀል ብር ይከፍላል። 94፦ ነጻ ሰው ቤትን ነድሎ ቢሰርቅ፣ በሙሉ ይከፍላል። ቀድሞ ለስርቆቱም ቅጣት አርባ ሰቀል ብር ይከፍሉ ነበር፤ አሁን ግን 12 ሰቀል ብር ይከፍላል። ብዙ ቢሰርቅ፣ ብዙ ያስገዱታል። ጥቂት ቢሰርቅ፣ ጥቂት ያስገዱታል። ከቤተሠቡ ፈልጎ ይከፍላል። 95፦ ባርያ ቤትን ነድሎ ቢሰርቅ፣ በሙሉ ይከፍላል። ስለ ስርቆቱም 6 ሰቀል ብር ይከፍላል። የባርያውን አፍንጫና ጆሮች ያጥፉና ወደ ጌታው ይመልሱታል። ብዙ ቢሰርቅ፣ ብዙ ያስገዱታል፤ ጥቂት ቢሰርቅ፣ ጥቂት ያስገዱታል። ጌታው «እኔ ካሣውን እከፍላለሁ» ካለ፣ ይክፈለው። እምቢ ካለ ግን፣ ያንን ባርያ ያጣል። 96፦ ነጻ ሰው በጎተራ ጉድጓድ ነድሎ ቢገባ፣ በጎተራውም ጉድጓድ እኅልን ካገኘ፣ የጎተራውን ጉድጓድ በእህል ይሞላና 12 ሰቀል ብር ከቤተሠቡ ፈልጎ ይከፍላል። 97፦ ባርያ በጎተራ ጉድጓድ ነድሎ ቢገባ፣ በጎተራውም ጉድጓድ እኅልን ካገኘ፣ የጎተራውን ጉድጓድ በእህል ይሞላና 6 ሰቀል ብር ከቤተሠቡ ፈልጎ ይከፍላል። 98፦ ነጻ ሰው ቤትን ቢያቃጥል፣ ያንን ቤት ታድሶ ያገንበዋል። በቤቱም ውስጥ የጠፋው ሁሉ፣ ሰው፣ በሬ ወይም በግ ቢሆን፣ ጉዳት ነው። ካሳውን ይከፍላል። 99፦ ባርያ ቤትን ቢያቃጥል፣ ጌታው ካሣውን ይከፍልለታል፤ የባርያውንም አፍንጫና ጆሮች ያጥፉና ወደ ጌታው ይመልሱታል። ጌታው ግን ካሣውን ባይከፍል፣ ያንን ባርያ ያጣል። 100፦ ማንም ዳስን ቢያቃጥል፣ የባለቤቱን ከብት ያመግብና እስከሚከተለው ፀደይ ድረስ ያምጣቸዋል። ዳሱን ይመልሳል። ገለባ ካልነበረበት፣ ዳሱን ታድሶ ያገንበዋል። ክፍል ፪ 101-200 «ማንም ሐረግ...» 101፦ ማንም ሐረግ፣ የወይን ሐረግ ቅርንጫፍ፣ ወይም ነጭ ሽንኩርት ቢሰርቅ፣ ቀድሞ 1 ሰቀል ብር ለአንድ ሐረግ፣ 1 ሰቀል ብር ለአንድ ወይን ሐረግ ቅርንጫፍ፣ 1 ሰቀል ብር ለአንድ ካርፒና ፣ 1 ሰቀል ብር ለአንድ ነጭ ሽንኩርት ክፍል ይከፍሉ ነበር። እነርሱም ጦር በርሱ ላይ ይጥላሉ፤ ቀድሞ እንዲህ ይሄዱ ነበር። አሁን ግን ነጻ ሰው ከሆነ፣ 6 ሰቀል ብር ይከፍላል። ባርያ ከሆነ ግን፣ 3 ሰቀል ብር ይከፍላል። 102፦ ማንም እንጨት ከ ኩሬ ቢሰርቅ፣ 1 መክሊል (31 ኪሎግራም) እንጨት ቢሠርቅ 3 ሰቀል ብር ይከፍላል፤ 2 መክሊል እንጨት ቢሠርቅ 6 ሰቀል ብር ይከፍላል፤ 3 መክሊል እንጨት ቢሰርቅ የንጉሡ ችሎት ጉዳይ ይሆናል። 103፦ ማንም አትክልት ቢሰርቅ፣ የ0.25 ካሬ ሜትር ተከላ ቢሆን ታድሶ ይተክለዋልና 1 ሰቀል ብር ይከፍላል። የ0.5 ካሬ ሜትር ተከላ ቢሆን ታድሶ ይተክለዋልና 2 ሰቀል ብር ይከፍላል። 104፦ ማንም የእንኮይ ወይም የሸክኒት ገረብ ዛፍ ቢቈርጠው፣ ሰቀል ብር ከቤተሠቡ ፈልጎ ይከፍላል። 105፦ ማንም እርሻን ቢያቃጥል፣ እሳቱም በሐረጉ ወይን ያለበትን ቦታ ቢይዝ፣ ሐረግ፣ የቱፋሕ፣ እንኮይ ወይም የሸክኒት ገረብ ዛፍ ቢቃጠል፣ ስድስት ሰቀል ብር ለየዛፉ ይከፍላል። ታድሶ ይተክለዋል። ከቤተሠቡም ይፈልገዋል። ባርያ ቢሆን፣ ሦስት ሰቀል ብር ይከፍላል። 106፦ ማንም ፍም ወደ እርሻው ቢሸከም፣ ሲያፍራም ቢያቃጥለው፣ እሳቱን የጀመረው እራሱ የተቃጠለውን እርሻ ይወስዳል። ለተቃጠለውም እርሻ ባለቤት ደህና እርሻ ይሰጠዋል፣ ያጭደውማል። 107፦ ማንም በጎቹን በሚያፍራ ወይን ሐረግ ቦታ ውስጥ ቢያስገባው፣ ቢያበላሹትም፣ ወይኑ በሓረግ ካለ፣ ለአንድ ኢኩ (3600 ካሬ ሜትር) 10 ሰቀል ብር ከቤተሠቡ ፈልጎ ይከፍላል። ባዶ ቢሆን ግን፣ 3 ሰቀል ብር ይከፍላል። 108፦ ማንም የወይን ሐረግ ቅርንጫፎች በአጥር ከታጠረ ወይን ሐረግ ቦታ ቢሠርቅ፣ መቶ ሐረጎች ቢሰርቅ ስድስት ሰቀል ብር ከቤተሠቡ ፈልጎ ይከፍላል። የወይን ሓረግ ቦታው ግን ካልታጠረ፣ የወይን ሐረግ ቅርንጫፎችንም ቢሠርቅ፣ ሦስት ሰቀል ብር ይከፍላል። 109፦ ማንም የፍራፍሬ ገረብ ዛፎችን ከመስኖአቸው ቢያቋርጥ፣ መቶ ዛፎች ካሉ 6 ሰቀል ብር ይከፍላል። 110፦ ማንም ሸክላ ከጉድጓድ ቢሰርቅ፣ እንደ ሰረቀው መጠን እንዲህ ተጨማሪ ይሰጣል። 111፦ ማንም ሸክላ እንደ ምስል ቢሠራው፣ ጥንቆላ ነውና የንጉሡ ችሎት ጉዳይ ነው። 112፦ የጠፋውን ባለ-እጅ ግዴታ ያለበትን ሰው መሬት ለስደተኛ ቢሰጡ፣ ለሦስት ዓመት አገልግሎቱን አያደርጉም፤ በአራተኛው ዓመት ግን አገልግሎቱን ማድረግ ይጀምራል፤ ባለ-እጅ ግዴታ ያለባቸውንም ሰዎች ይባበራል። 113፦ ማንም ሐረግ ቢቈርጥ፣ የተቈረጠውን ሐረግ ለራሱ ይወስድና ለሐረጉ ባለቤት የደህና ሐረግ ጥቅም ይሰጣል። የተቈረጠው ሐረግ መጀመርያ ባለቤት ሐረጉ እስኪድን ድረስ ፍሬውን ከአዲሱ ሐረግ ያመርታል። 114-118፦ [...ጽሕፈቱ ጠፍቷል...] 119፦ ማንም የተሠለጠነውን የኩሬ ወፍ (ዳክዬን)፣ ወይም የተሠለጠነውን የተራራ ፍየልን ቢሠርቅ፣ ቀድሞ አርባ ሰቀል ብር ይከፍሉ ነበር፤ አሁን ግን 12 ሰቀል ብር ከቤተሠቡ ፈልጎ ይከፍላል። 120፦ ማንም የተ አዕዋፍ ቢሰርቅ፣ 10 አዕዋፍ ካሉ፣ አንድ ሰቀል ብር ይከፍላል። 121፦ አንድ ነጻ ሰው ማረሻን ቢሠርቅ፣ ባለቤቱም ቢያገኘው፣ «አንገቱን በ ው ላይ ተደርጎ በበሬዎቹ ይገደላል»፦ ቀድሞ እንዲህ ይካሄዱ ነበር። አሁን ግን፣ 6 ሰቀል ብር ከቤትሠቡ ፈልጎ ይከፍላል። ባርያ ቢሆን 3 ብር ይከፍላል። 122፦ ማንም ጋሪ ከነተቀጥላዎቹ ሁሉ ቢሰርቅ፣ ቀድሞ 1 ሰቀል ብር ይከፍሉ ነበር፣ አሁን ግን ሰቀል ብር ከቤቱ ፈልጎ ይከፍላል። 123፦ ማንም ቢሰርቅ፣ አሁን ግን ሦስት ሰቀል ብር ከቤተሠቡ ፈልጎ ይከፍላል። 124፦ ማንም የ ዛፍ ቢሰርቅ፣ ሦስት ሰቀል ብር ከቤተሠቡ ፈልጎ ይከፍላል። ማንም ጋሪውን በሸክም ቢጭን፣ በሜዳው ላይ ቢተወው፣ አንድ ሰውም ቢሰርቀው፣ ሦስት ሰቀል ብር ከቤተሠቡ ፈልጎ ይከፍላል። 125፦ ማንም የእንጨት ውሃ ገንዳ ቢሰርቅ፣ እና አንድ ሰቀል ብር ይከፍላል። ማንም የቆዳ ወይም የቆዳ ቢሰርቅ፣ አንድ ሰቀል ብር ይከፍላል። 126፦ ማንም የእንጨት በቤተመንግሥት በር ቢሰርቅ፣ ስድስት ሰቀል ብር ይከፍላል። ማንም የነሐስ ጦር በቤተመንግሥት በር ቢሰርቅ፣ ይገደላል። ማንም የመዳብ ቅትርት ቢሰርቅ፣ 25 ሊተር ገብስ ይሰጣል። ማንም ከአንድ የጨርቅ ጥቅል ፈትሎችን ቢሰርቅ፣ አንድ የሱፍ ጨርቅ ጥቅል ይሰጣል። 127፦ ማንም በጸብ መዝጊያ በርን ቢሰርቅ፣ ከቤት የሚጠፋውን ሁሉ ታድሶ ይመልሳል፤ አርባ ሰቀል ብርም ከቤተሰቡ ፈልጎ ይከፍላል። 128፦ ማንም ጡብን ቢሰርቅ፣ እንደ ሰረቀው ቁጥር ሁለት እጥፍ ይሰጣል። ማንም ድንጊያ ከቤት መሠረት ቢሰርቅ፣ ለ2 ድንጊያ 10 ድንጊያ ይሰጣል። ማንም ጽላት ወይም የ ድንጋይ ቢሰርቅ፣ ሁለት ሰቀል ብር ይከፍላል። 129፦ ማንም የፈረስ ወይም የበቅሎ የቆዳ ፣ የቆዳ ፣ ወይም የነሓስ ደወል ቢሰርቅ፣ ቀድሞ አርባ ሰቀል ብር ይከፍሉ ነበር፤ አሁን ግን 12 ሰቀል ብር ከቤተሠቡ ፈልጎ ይከፍላል። 130፦ ማንም የበሬ ወይም የፈረስ ኦች ቢሰርቅ፣ ሰቀል ብር ከቤተሠቡ ፈልጎ ይከፍላል። 131፦ ማንም የቆዳ ልጓም ቢሰርቅ፣ ስድስት ሰቀል ብር ከቤተሠቡ ፈልጎ ይከፍላል። 132፦ ነጻ ሰው ቢሰርቅ፣ ስድስት ሰቀል ብር ከቤተሠቡ ፈልጎ ይከፍላል። ባርያ ቢሆን ሦስት ሰቀል ብር ይከፍላል። 133፦ ነጻ ሰው ቢሰርቅ፣ ሰቀል ብር ከቤተሠቡ ፈልጎ ይከፍላል። ባርያ ቢሆን ሰቀል ብር ይከፍላል። 142፦ ማንም ቢነዳ፣ ማንም ሽክርክሩን ቢሰርቅ፣ ለየሽክርክሩ 25 ሊተር ገብስ ይሰጣል። ባርያ ቢሆን፣ ለየሽክርክሩ ሊተር ገብስ ይሰጣል። 143፦ ነጻ ሰው የመዳብ መቀስ ወይም የመዳብ ሞረድ ቢሰርቅ፣ ስድስት ሰቀል ብር ከቤተሠቡ ፈልጎ ይከፍላል። ባርያ ቢሆን ሦስት ሰቀል ብር ይከፍላል። 144፦ የጸጉር አስተካካይ የመዳብ ለባልደረባው ቢሰጥ፣ እሱም ቢያበላሸው፣ በሙሉ ታድሶ ይመልሰዋል። ማንም ረቂቅ ጨርቅ በ ቢቈርጥ፣ 10 ሰቀል ብር ይከፍላል። ማንም ቢቈርጥ፣ 5 ሰቀል ብር ይከፍላል። 145፦ ማንም የበሬ ጎተራ ቢገንባ፣ ቀጣሪው 6 ሰቀል ብር ይከፍለዋል። እሱ ቢያስቀር፣ ደመወዙን ያጣል። 146-ሀ፦ ማንም ቤት፣ መንደር፣ አጸድ ወይም መስክ እንዲሸጥ ቢያቀርብ፣ ሌላውም ሂዶ ሽያጩን ቢያሰናከል፣ በፈንታውም የራሱን ሽያጭ ቢያድርግ፣ ለበደሉ ቅጣት 40 ሰቀል ብር ይከፍላል፣ ውንም በመጀመርያው ዋጋ ይገዛል። ለ፦ ማንም የ ሰው ለሽያጭ ቢያቀርብ፣ ሌላ ሰውም ሂዶ ሽያጩን ቢያሰናከል፣ ስለበደሉ 10 ሰቀል ብር ይከፍላል። ሰውዬውን በመጀመርያው ዋጋ ይገዛል። 147፦ ማንም ባለሙያ ያልሆነውን ሰው ለሽያጭ ቢያቀርብ፣ ሌላ ሰውም ሂዶ ሽያጩን ቢያሰናከል፣ ለበደሉ ቅጣት 5 ሰቀል ብር ይከፍላል። 148፦ ማንም በሬ፣ ፈረስ፣ በቅሎ ወይም አህያ ለሽያች ቢያቀርብ፣ ሌላ ሰውም ሽያጩን ቢያስቀድመው፣ ለበደሉ ቅጣት ሰቀል ብር ይከፍላል። 149፦ ማንም የተሠለጠነውን ሰው ሸጥቶ «ሞቷል» ቢል፣ ገዢው ግን ፈልጎ ቢያገኘው፣ ለራሱ ይወስደዋል፤ በተጨማሪም ሻጩ ሁለት ሰዎችን ከቤተሠቡ ፈልጎ ይሰጠዋል። 150፦ ወንድ እራሱን ለደመወዝ ቢያከራይ፣ ቀጣሪው ሰቀል ብር ለአንድ ወር ይከፍላል። ሴት እራስዋን ለደመወዝ ብታከራይ፣ ቀጣሪዋ ሰቀል ለአንድ ወር ይከፍላል። 151፦ ማንም የማረሻን በሬ ቢከራይ፣ አንድ ሰቀል ብር ለአንድ ወር ይከፍላል። ማንም ቢከራይ፣ ግማሽ ሰቀል ብር ለአንድ ወር ይከፍላል። 152፦ ማንም ፈረስ፣ በቅሎ ወይም አህያን ቢከራይ፣ አንድ ሰቀል ብር ለአንድ ወር ይከፍላል። 157፦ የነሐስ መጥረቢያ ክብደት 1.54 ኪሎግራም ቢሆን፣ ኪራዩ አንድ ሰቀል ብር ለአንድ ወር ይሆናል። የመዳብ መጥረቢያ ክብደት 0.77 ኪሎግራም ቢሆን፣ ኪራዩ ግማሽ ሰቀል ብር ለአንድ ወር ይሆናል። የነሐስ -መሣርያ ክብደት 0.5 ኪሎግራም ቢሆን፣ ኪራዩ ግማሽ ሰቀል ብር ለአንድ ወር ይሆናል። 158-ሀ፦ ነጻ ወንድ ነዶ ለማሠር፣ በጋሪ ለመጫን፣ በጎተራ ለማስቀመጥና አውድማን ለመጥረግ እራሱን ለደመወዝ ቢያከራይ፣ ደመወዙ ለሦስት ወር 1500 ሊተር ገብስ ይሆናል። ለ፦ ሴት በመክር ወራት እራስዋን ለደመወዝ ብታከራይ፣ ደመወዝዋ 600 ሊተር ገብስ ለሦስት ወር ሥራ ይሆናል። 159፦ ማንም የበሬዎችን ቡድን ለአንድ ቀን ቢያሠር፣ ኪራዩ 25 ሊተር ገብስ ይሆናል። 160-ሀ፦ አንጥረኛ ክብደቱ 1.5 ሚና የሆነውን የመዳብ ሳጥን ቢሠራ፣ ደመወዙ 5000 ሊተር ገብስ ይሆናል። ለ፦ ክብደቱ 2 ሚና የሆነውን ነሐስ መጥረቢያ ቢሠራ፣ ደመወዙ 50 ሊተር ስንዴ ይሆናል። 161፦ ክብደቱ አንድ ሚና የሆነውን መዳብ መጥረቢያ ቢሠራ፣ ደመወዙ 50 ሊተር ገብስ ይሆናል። 162-ሀ፦ ማንም መስኖ ቢያዛወር፣ አንድ ሰቀል ብር ይከፍላል። ማንም በስውር ውሃን ከመስኖ ቢወስድ፣ የተ ነው። ከሌላው ሰው ቅርንጫፍ በታች ከሆነው ቦታ ቢወስደው፣ ለመጥቀም የርሱ ነው። 162-ለ፦ ማንም ቢወስድ፣ ማናቸውም ያዘጋጃል፣ ማንም በግ ከመስክ ቢ ፣ ካሣው ይሆናል፣ ቆዳውንም ሥጋውንም ይሰጣል። 163፦ የማንም እንስሳ ቢያብድ፣ የንጽሕናም ሥነ ስርዓት ቢያደርግበት፣ ወደ ቤትም መልሶ ቢነዳው፣ ጭቃውንም በጭቃው ክምችት ላይ ካደረገው፣ እሱ ግን ባልደረባውን ካልነገረው፣ ባልደርባው ሳያውቀው የራሱን እንስሶች ወደዚያ ነድቶ ቢሞቱ፣ ካሣ ይሆናል። 164፦ ማንም ነገርን ለመያዝ ወደ ሰው ቤት ቢሄድ፣ ጸብም ጀምሮ ወይም ኅብስቱን ወይም የመስዋዕት ዕቃውን ቢሰብር፣ 165፦ እርሱ አንድን በግ፣ አሥር ዳቦዎችን፣ አንድን ደምባጃን የ ጠላ ይሰጣል፤ ቤቱንም ታድሶ ይቀድሳል። አንድ ዓመት ጊዜ እስከሚያልፍ ድረስ ከቤቱ ይርቃል። 166፦ ማንም የራሱን ዘር በሌላ ሰው ዘር ላይ ቢዘራ፣ «አንገቱ በማረሻ ላይ ይደረጋል። ሁለት የበሬ ቡድኖችን በማሠር የአንዱ ቡድን ፊት ወዲህ የሌላውንም ቡድን ፊት ወዲያ ያደርጋሉ። ጥፋተኛውም በሬዎቹም ይገደላሉ፤ እርሻውን መጀመርያው የዘራው ለራሱ ያጭደዋል።» ቀድሞ እንዲህ ይካሄዱ ነበር። 167፦ አሁን ግን አንድ በግ ለሰውዬውና ሁለት በጎች ለበሬዎቹ ይተካሉ። 30 ዳቦዎችና 3 ደምባጃን የ ጠላ ይሰጣል፣ ታድሶም ይቀድሰዋል። እርሻውንም መጀመርያው የዘራው ያጭደዋል። 168፦ ማንም የእርሻ ድንበር ጥሶ ከጎረቤቱ እርሻ አንድ ፈር ቢወስድ፣ የተበደለው ባለ እርሻ በጋራ ድንበራቸው ላይ ጥልቀቱ 0.25 ሜትር የሆነውን ስብጥር ቈርጦ ለራሱ ይወስዳል። ድንበሩን የጣሰው አንድ በግ፣ 10 ዳቦዎችና አንድ ደምባጃን የ ጠላ ይሰጣል፣ እርሻውንም ታድሶ ይቀድሰዋል። 169፦ ማንም እርሻን ገዝቶ ድንበሩን ቢጥስ፣ አንድ ወፍራም ዳቦ ይወስድና ለፀሐይ ጣዖቱ ይሰብርና «አንተ ሚዛኔን ወደ ምድር ኻል» ይላል። እንዲህም ይናገራል፦ «የፀሐይ ጣዖት ሆይ፣ የነፋስ ጣዖት ሆይ፣ ጸብ የለም።» 170፦ ነጻ ሰው እባብ ቢገድል፣ የሌላውን ሰው ስም ቢናገር፣ 40 ሰቀል ብር ይከፍላል። ባርያ ቢሆን፣ እሱ ብቻ ይገደላል። 171፦ እናት የልጇን ልብስ ብትወስድ፣ ልጆቿን ከውርስ እየነቀለቻቸው ነው። ልጇ ወደ ቤቷ ቢመልስ፣ በርዋን ወስዳ ታውጣለች፣ ዋን ወስዳ ታውጣቸዋለች። እንዲህ መልሳ ትወስዳቸዋለች፤ ልጇን ዳግመኛ ልጇን ታደርገዋለች። 172፦ ማንም በረሃብ ዓመት የነጻ ሰውን ሕይወት ቢጠብቅ፣ የዳነው ሰው ለራሱ ምትክ ይሰጣል። ባርያ ቢሆን፣ 10 ሰቀል ብር ይከፍላል። 173-ሀ፦ ማንም የንጉሡን ብያኔ ባይቀበለው፣ ቤቱ የፍርስራሽ ክምር ይሆናል። ማንም የአገር ሹም ብያኔ ባይቀበል፣ ራሱን ይቆርጣሉ። 173-ለ፦ ባርያ ከጌታው ቢያምጽ፣ ወደ ሸክላ ጋን ውስጥ ይገባል። 174፦ ሰዎች እርስ በርስ እየመቱ አንዱ ቢሞት፣ ሌላው አንድ ባርያ ይሰጣል። 175፦ ወይም እረኛ ወይም ካቦ ነጻ ሴትን በጋብቻ ቢወስድ፣ ወይም ከ2 ወይም ከ4 ዓመት በኋላ ባርያ ትሆናለች። ልጆቿን ያደርጋሉ፣ ቀብቶቻቸውን ግን ማንም አይዝም። 176-ሀ፦ ማንም በሬ ከበረት ውጭ ቢጠብቀው፣ ለንጉሡ ችሎት ጉዳይ ይሆናል። በሬውን ይሸጣሉ። በሬ በሦስተኛው ዓመቱ ማርባት የሚችል እንስሳ ነው። የማረሻ በሬ፣ አውራ በግና ወጠጤ ፍየል በሦስተኛው ዓመታቸው ማርባት የሚችሉ እንስሶች ናቸው። ለ፦ ማንም የተሠለጠነ ባለ እጅ ቢገዛ፣ ወይም ሸክላ ሠሪ፣ አንጥረኛ፣ አናጢ፣ ቆዳ ፋቂ፣ ሱፍ አጣሪ፣ ሸማኝ ወይም የካልሲ ሠሪ ቢሆን፣ 10 ሰቀል ብር ይከፍላል። 177፦ ማንም እንደ ንግርተኛ የተሠለጠነውን ሰው ቢገዛ፣ 25 ሰቀል ብር ይከፍላል። ማንም ያልተሠለጠነ ሰው ቢገዛ፣ 20 ሰቀል ብር ይከፍላል። 178፦ የማረሻ በሬ ዋጋ 12 ሰቀል ብር ነው። የበሬ ዋጋ 10 ሰቀል ብር ነው። ያደገች ላም ዋጋ 7 ሰቀል ብር ነው። የአጎሬሳ ማረሻ በሬ ወይም ላም ዋጋ 5 ሰቀል ብር ነው። ጡት የጣለ ጥጃ ዋጋ 4 ሰቀል ብር ነው። ላም በጥጃ እርጉዝ ብትሆን ዋጋው 8 ሰቀል ብር ነው። የአንድ ጥጃ ዋጋ 2 ሰቀል ብር ነው። የአንድ ድንጉላ፣ ባዝማ፣ ጭነት አህያ ወይም ሴት አህያ ዋጋ እንዲህ ነው። 179፦ በግ ቢሆን፣ ዋጋው 1 ሰቀል ብር ነው። የ3 ፍየል ዋጋ 2 ሰቀል ብር ነው። የሁለት ጠቦት ዋጋ 1 ሰቀል ብር ነው። የ2 ፍየል ጠቦት ዋጋ ግማሽ ሰቀል ብር ነው። 180፦ የአገሣሥ ፈረስ ቢሆን፣ ዋጋው 20 ሰቀል ብር ነው። የበቅሎ ዋጋ 40 ሰቀል ብር ነው። የተጋጠ ፈረስ ዋጋ 14 ሰቀል ብር ነው። የአጎሬሳ ፈረስ ዋጋ 10 ሰቀል ብር ነው። የሴት አጎሬሳ ፈረስ ዋጋ 15 ሰቀል ብር ነው። 181፦ ጡት የጣለ ወይም የጣለች የፈረስ ግልገል ዋጋ 4 ሰቀል ብር ነው። የ4 ሚና መዳብ ዋጋ 1 ሰቀል ብር ነው፣ 1 ብርሌ ረቂቅ ዘይት 2 ሰቀል ብር ነው፣ አንድ ብርሌ ጮማ አንድ ሰቀል ብር ነው፣ አንድ ብርሌ ቅቤ አንድ ሰቀል ብር ነው፣ አንድ ብርሌ ማር አንድ ሰቀል ብር ነው፣ ሁለት አይቦች አንድ ሰቀል ብር ነው፣ ሦስት ሬኔቶች አንድ ሰቀል ብር ነው። 182፦ የ ልብስ ዋጋ 12 ሰቀል ብር ነው። የረቂቅ ልብስ ዋጋ 30 ሰቀል ብር ነው። ሰማያዊ የሱፍ ልብስ ዋጋ 20 ሰቀል ብር ነው። የ ልብስ ዋጋ 10 ሰቀል ብር ነው። የቡትቶ ልብስ ዋጋ 3 ሰቀል ብር ነው። የ ልብስ ዋጋ 4 ሰቀል ብር ነው። የማቅ ልብስ ዋጋ 1 ሰቀል ብር ነው። የስስ እጀ ጠባብ ዋጋ 3 ሰቀል ብር ነው። የተራ እጀ ጠባብ ዋጋ ሰቀል ብር ነው። ክብደቱ 7 ሚና የሆነው የጨርቅ ጥቅል ዋጋ ሰቀል ብር ነው። የአንድ ትልቅ ተልባ እግር ጨርቅ ጥቅል ዋጋ አምስት ሰቀል ብር ነው። 183፦ የ150 ሊተር ስንዴ ዋጋ 1 ሰቀል ብር ነው። የ200 ሊተር ገብስ ዋጋ ግማሽ ሰቀል ብር ነው። የሀምሳ ሊተር ወይን ጠጅ ዋጋ ግማሽ ሰቀል ብር ነው፣ የሀምሳ ሊተር ዋጋ ሰቀል ብር ነው። የ3600 ካሬ ሜትር በመስኖ የጠጣ እርሻ ዋጋ 3 ሰቀል ብር ነው። የ3600 ካሬ ሜትር የ እርሻ ዋጋ 2 ሰቀል ብር ነው። በአጠገቡ ያለው እርሻ ዋጋ 1 ሰቀል ብር ነው። 184፦ ይህ ቀረጡ ነው፣ እንደ ነበር ነበር በከተማው 185፦ የ3600 ካሬ ሜትር ወይን ሐረግ ቦታ ዋጋ 40 ሰቀል ብር ነው። የታደገ በሬ ቆዳ ዋጋ 1 ሰቀል ብር ነው። የ5 ጥጃዎች ቆዳ ዋጋ አንድ ሰቀል ነው፣ የ10 በሬ ቆዳዎች 40 ሰቀል ብር ነው፣ የጎፍላ በግ ለምድ አንድ ሰቀል ብር ነው፣ 10 የወጣት በግ ለምድ አንድ ሰቀል ብር ነው፣ 4 የፍየል ለምድ 1 ሰቀል ብር፣ 15 የተሸለተ ፍየል ለምድ አንድ ሰቀል ብር ነው፣ 20 የጠቦት ለምድ አንድ ሰቀል ብር ነው፣ 20 የፍየል ጠቦት ለምድ 1 ሰቀል ብር ነው። 2 የታደጉትን በሬዎች ሥጋ የሚገዛ አንድ በግ ይሰጣል። 186፦ ማንም የ2 አጎሬሳ በሬዎች ሥጋ የሚገዛ አንድ በግ ይሰጣል። ማንም 5 ጡት የጣሉ ጥጃዎች ሥጋ የሚገዛ አንድ በግ ይሰጣል። ማንም የ10 ጥጃዎች ሥጋ የሚገዛ አንድ በግ ይሰጣል። ማንም የ10 በጎች ሥጋ የሚገዛ አንድ በግ ይሰጣል። ማንም የ20 በግ ጠቦቶች ሥጋ የሚገዛ አንድ በግ ይሰጣል። ማንም የ20 ፍየሎች ሥጋ ቢገዛ አንድ በግ ይሰጣል። 187፦ ማንም ከላም ጋር ቢተኛ፣ ያልተፈቀደ ጥንድ ነው፤ ይገደላል። ወደ ንጉሥ ችሎት ይመሩታል። ንጉሡ ወይም ቢያስገድሉት፣ ወይም ይቅርታ ቢሰጡት፣ በንጉሡ ፊት አይቀርብም። 188፦ ማንም ከበግ ጋር ቢተኛ፣ ያልተፈቀደ ጥንድ ነው፤ ይገደላል። ወደ ንጉሥ ችሎት ይመሩታል። ንጉሡ ሊያስገድሉት፣ ወይም ይቅርታ ሊሰጡት ይችላሉ። በንጉሡ ፊት ግን አይቀርብም። 189፦ ማንም ከራሱ እናት ጋር ቢተኛ፣ ያልተፈቀደ ጥንድ ነው። ማንም ከሴት ልጁ ጋር ቢተኛ፣ ያልተፈቀደ ጥንድ ነው። ማንም ከወንድ ልጁ ጋር ቢተኛ፣ ያልተፈቀደ ጥንድ ነው። 190፦ ከሞተ ወንድ ወይም ሴት ጋር ቢያደርጉ፣ ጥፋት አይደለም። ወንድ ከእንጀራ እናቱ ጋር ቢተኛ፣ ጥፋት አይደለም። አባቱ ግን ገና ቢኖር፣ ያልተፈቀደ ጥንድ ነው። 191፦ ነጻ ወንድ አንድ እናት ካለቻቸው ነጻ እህቶች ጋርና ከእናታቸው ጋር ቢተኛ፣ አንዲቱ በአንድ አገርና ሌላይቱ በሌላ ቦታ ሲሆኑ፣ ጥፋት አይደለም። በአንድ ቦታ ቢሆን፣ ሴቶቹም እንደ ተዛመዱ ቢያውቀው፣ ያልተፈቀደ ጥንድ ነው። 192፦ የወንድ ሚስት ብትሞት፣ እህቷን ማግባት ይችላል። ጥፋት አይደለም። 193፦ ወንድ ሚስት ካለው፣ ቢሞትም፣ ወንድሙ ባልቴቱን እንደ ሚስቱ ያግባታል። ከሌለ፣ አባቱ ያግባታል። በኋላ አባቱ ሲሞት፣ የርሱ ወንድም የነበረችውን ሚስት ያግባል። 194፦ ነጻ ወንድ አንድ እናት ካለቻቸው ባርያ እህቶች ጋርና ከእናታቸው ጋር ቢተኛ፣ ጥፋት አይደለም። ወንድሞች ከነጻ ሴት ጋር ቢተኙ ጥፋት አይደለም። አባትና ወንድ ልጅ ከአንድ ሴት ባርያ ወይም ሸርሙጣ ጋር ቢተኙ ጥፋት አይደለም። 195-ሀ፦ ወንድ ወንድሙ በሕይወት ሳለ ከወንድሙ ሚስት ጋር ቢተኛ፣ ያልተፈቀደ ጥንድ ነው። ለ፦ ነጻ ወንድ ነጻ ሴትን አግብቶ ወደ ሴት ልጇ ቢቀርብ፣ ያልተፈቀደ ጥንድ ነው። ሐ፦ አንዲቱን ሴት ልጅ አግብቶ ወደ እናትዋ ወይም እህትዋ ቢቀርብ፣ ያልተፈቀደ ጥንድ ነው። 196፦ የማንም ወንድና ሴት ባርዮች ወዳልተፈቀዱ ጥንዶች ቢገቡ፣ ወደ ሌላ ቦታ ያዛውሩዋቸዋል፤ አንዱን በአንዱ ከተማና ሌላውን በሌላ ያሰፍሩዋቸዋል። በአንዱም ፈንታ በግና በሌላውም ፈንታ በግ ይሠዋሉ። 197፦ ወንድ ሴትን በተራሮቹ ቢይዛት፣ የወንዱ ጥፋት ነው፤ በቤትዋ ቢይዛት ግን የሴትዮዋ ጥፋት ነው፤ ሴትዮዋ ትሞታለች። የሴትዮዋ ባል በድርጊቱ ቢያገኛቸው፣ ያለ ወንጀል ሊገድላቸው ይችላል። 198፦ ወደ ቤተ መንግሥት በር ቢያምጣቸውና «ሚስቴ አትሞትም» ቢል፣ የሚስቱን ሕይወት ማዳን ይችላል፤ ግን ጣውንቱንም ደግሞ ማዳንና ራሱን ማልበስ አለበት። «ሁለታቸው ይሞታሉ» ካለ፣ ሽክርክሩን ያንከባልላሉ። ንጉሡ ሊያስገድሉዋቸው ወይም ይቅርታ ሊሰጡዋቸው ይችላሉ። 199፦ ማንም ከዐሳማ ወይም ከውሻ ጋር ቢተኛ፣ ይሞታል። ወደ ቤተ መንግሥት በር ያምጣዋል። ንጉሡ ሊያስገድሉዋቸው ወይም ይቅርታ ሊሰጡዋቸው ይችላሉ፣ ሰውዬው ግን በንጉሡ ፊት አይቀርብም። በሬ በሰው ላይ ቢዘልል፣ በሬው ይሞታል፤ ሰውዬው አይሞትም። አንድ በግ ስለ ሰውዬው ይተኩና ይገድሉታል። ዐሳማ በሰው ላይ ቢዘልል ጥፋት አይደለም። 200-ሀ፦ ሰው ወይም ከፈረስ ወይም ከበቅሎ ጋር ቢተኛ፣ ጥፋት አይደለም፣ ግን ወደ ንጉሡ አይቀርብም፣ ደግሞ ቄስ አይሆንም። ማንም ከስደተኛ ሴትና ከእናትዋ ጋር ቢተኛ ጥፋት አይደለም። 200-ለ፦ ማንም ልጁን እንደ አናጢ ወይም አንጥረኛ፣ ሸማኝ፣ ወይም ቆዳ ፋቂ ወይም እንደ ሱፍ ጠራጊ ለማሠልጠን ቢሠጥ፣ ለማሠልጠኑ ክፍያ 6 ሰቀል ብር መክፈል አለበት። አስተማሪው ባለሙያ እንዲሆን ካደረገው፣ ተማሪው ለአስተማሪው አንድ ሰው ይሰጣል። ዋቢ ምንጭ የኬጥያውያን ሕግጋት ታሪካዊ አናቶሊያ ሕገ መንግሥታት

13259

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%A0%E1%88%88%E1%89%83%20%E1%8C%88%E1%89%A5%E1%88%A8%20%E1%88%90%E1%8A%93

አለቃ ገብረ ሐና

ከህይወት ታሪካቸው ስንጀምር አንዳንዶች የአባታቸው ስም ደስታ ተገኝ ነው ሲሉ አንዳንዶቹ ደግሞ ገብረ ማርያም ነው ይላሉ። ምናልባት አንዱ የአለም ሌላው ደግሞ የክርስትና ስማቸው ሊሆን ይችላል። የተወለዱት በደቡብ ጎንደር ሀገረ ስብከት በድሮው የደብረታቦር አውራጃ ፎገራ ወረዳ፤ ናብጋ ጊዮርጊስ በተባለው ቦታ በ1814 ዓ.ም. ነው። የመጀመርያ ትምህርታቸውን በአካባቢው ከቀሰሙ በኋላ ወደ ጎጃም ተሻግረው ቅኔን ተቀኙ። ከዚያም ወደ ጎንደር ከተማ ተመልሰው ከመምሕር ወደ አብ ወልደ ማርያም ጽዋትወ ዜማ፤ ከባሕታዊ ገብረ አምላክ አቋቋም፤ ከዐቃቤ ስብሃት ገብረ መድሕን ትርጓሜ መጽሐፍትን እንዲሁም ድጓን ተምረዋል። በእዚህ የሰፋ እውቀታቸው የተነሣ በ26 ዓመታቸው ጎንደር ሊቀካህናትነት ተሾመው ነበር። በዚህም ሹመት ለሰባት ዓመት ማገልገላቸው ይነገራል። በፍትሐ ነገሥት ሊቅነታቸው ደግሞ በዳኝነት እየተሰየሙ አገልግለዋል። አለቃ ገብረ ሐና ጨዋታ አዋቂነታቸው እየታወቀ የመጣው በዚህ ወቅት ነበር። በዚህም እውቀታቸው የትንሹ ዓሊ አጫዋች ሆኑ። አጼ ቴዎድሮስ ሥልጣኑን ሲይዙ አለቃን በቤተ መንግሥት አገኟቸው። አለቃ የቤተ መንግሥቱን ሰዎች በቀልዳቸው ሸንቆጥ ስለሚያደርጉ መስማማት አልቻሉም ነበር። እንዲያውም ዐጼ ቴዎድሮስ «ገብረ ሐና ፍትሐ ነገስቱን ጻፍ፤ ፍርድ ስጥ .. ገንዘብ ያውልህ፤ ቀልድህን ግን ተወኝ።» ሲሉ ተናግረዋቸው ነበር ይባላል። አለቃ ግን አላቆሙም። በተለይም ደግሞ በንጉሡ ባለሟል በብላታ አድጎ ላይ «አድግ / በግእዝ አህያ ማለት ነው /» እያሉ በሚሰነዝሩት ትችት በተደጋጋሚ ተከሰው ዐጼ ቴዎድሮስ ዘንድ ቀርበዋል። በመጨረሻ ቴዎድሮስ ክስ ሲሰለቻቸው ምላስ ቀርቶ ታገሉና ተሸናነፉ ብለው ፈረዱ። በዚህም ትግል ምሁሩ አለቃ ተሸነፉ። ንጉሡም እንግዲህ ምን ይበጅህ? ሲሉ ጠየቋቸው አለቃም «ድሮስ ትግል የአህያ ሥራ አይደል» ብለው በመመለሣቸው ከአካባቢያቸው ለማራቅ ሲሉ ንጉሡ ገብረ ሐናን ለትግራይ ጨለቆት ሥላሴ አለቃ አድርገው በመሾም ወደ ትግራይ ላኳቸው። ወደካቶሊክነት የተቀየረውና ከአንቷን ዳባዲ ጋር በዐጼ ቴዎድሮስ ዘመን ስለሆነው ሁሉ ደብዳቤ ይለዋወጥ የነበረው የዋድላው ሰው ደብተራ አሰጋኽኝ ጥር 1858 ዓ.ም. ለአንቷን ዳባዲ በጻፈው ደብዳቤ እንዲህ በማለት ይህን ሁኔታ ገልጦት ነበር «አለቃ ገብረ ሐናን ንጉሥ መቱዋቸው። ወደ ትግሬ ወደ ላስታ ተሰደዱ። እጅግ ተዋረዱ እኔም በዋድላ አገኘኋቸው ወደ ቆራጣም ሄዱ» ሲል ጽፏል። ደስታ እንዳለ ሁሉ መከራም ያለ ስለሆነ ሁለቱንም በጸጋ መቀበል የሰው ልጅ ሁሉ ግዴታ ነው። ካህናት በአጼ ቴዎድሮስ ላይ ባመጹ ጊዜ በአድማው ካሉበት ካህናት መካከል አንዱ ገብረ ሐና መሆናቸው ስለታወቀ ዐጼ ቴዎድሮስ በአለቃ ገብረ ሐና ላይ አምርረው ሊቀጧቸው ዛቱ። አለቃም ሸሽተው ጣና ሐይቅ ሬማ መድኃኔዓለም ገዳም ገቡ። በዚያም ባሕታዊ ጸዐዳ ገብረ ሥላሴ የተባሉ የአቋቋም ሊቅ አገኙ። ሁለቱም ተወያይተው በጎንደር አቋቋም ስልት የመቋሚያውን የአካል እንቅስቃሴ ጨምረው ዝማሜውን አዘጋጁት (በኋላ ተክሌ አቋቋም እየተባለ የሚታወቀው ነው)። ባህታዊ ጸዐዳ «ከእንግዲህ እኔ ወደ ዓለም አልመለስም፤ አንተ ይህንን ስልት አስተምር» ብለው አለቃ ገብረሐናን አደራ አሏቸው። ከዐጼ ቴዎድሮስ ሞት በዃላ በ1864 ዓ.ም. ዐጼ ዮሐንስ ሲነግሡ ከገዳም ወጥተው ወደ ትግራይ አቀኑ። በመቀጠልም በቴዎድሮስ ቤተመንግሥት ሳሉ የሚያውቋቸው ምኒልክ በሸዋ መንገሣቸውን ተከትለው ሸዋ መጡ። ዓፄ ምኒልክ በዓፄ ቴዎድሮስ ቤተመንግሥት ሳሉ አለቃ ገብረ ሐናን ስለሚያውቋቸው በደቡብ ጎንደር የሚገኘውን የአቡነ ሐራን ገዳም ሾሟቸው። በዚያም ጊዜ በአካባቢው ከባድ ርሃብ በመከሠቱ አለቃ ከገዳሙ ብር አንድ ሺ አውጥተው ለገበሬዎች አከፋፈሏቸው። በዚህም ተግባራቸው ተከስሰው ወደ አዲስ አበባ መጡ። የፍርድ ሚኒስቴር የነበሩት አፈ ንጉሥ ነሲቡ ስሕተት ነው ብለው ፈርደውባቸው ነበር። ነገር ግን ጉዳዩ በምኒልክ ዘንድ ስለተሰማ ወደ ዙፋኑ ችሎት ተሻገረ። ዐጼ ምኒልክም ይህ ተግባር ያሸልማል እንጂ አያስቀጣም ብለው በመፍረዳቸው አለቃ ነጻ ወጡ። ንጉሥ ምኒልክ አለቃን የእንጦጦ ራጉኤል አለቃ አድርገው ሾሟቸው። እርሳቸውም ትርጓሜ መጻሕፍትን ያስተምሩ ነበር። ጥቂት ጊዜ በአዲስ አበባ እንደ ተቀመጡ እንደገና ወደ ጎንደር ተመልሰው፤ ድንግልናቸውን አፍርሰው ወይዘሮ ማዘንጊያን አገቡና ተክሌ የተባለ አንድ ወንድ ልጅና በፍታ የተባለች ሴት ልጅ ወለዱ። አንዳንድ ሊቃውንት አለቃ ገብረ ሐና ሊቅ፤ መልከመልካምና የነገሥታቱ ወዳጅ በመሆናቸው በዚያ ዘመን የነበሩ ሴቶች ወዳጅነት ለማበጀት ይሻሙባቸው ነበር ይላሉ። አለቃ ድንግልናቸውን ያፈረሱት ሆን ብለው ሳይሆን እኔ አስፈርሰዋለሁ በሚል የወይዛዝርት ውድድር የተነሣ ነው ይባላል። የአለቃ መንፈሳዊ ሕይወት የተናጋው ከዚያ በዃላ ነው ይባላል። ተክሌ ለትምህርት ሲደርስ ከሌላው የቤተክርስቲያን ትምህርት ጋር እርሳቸው ከባሕታዊ ጸዐዳ ገብረ ሥላሴ ጋር ሆነው ያዘጋጁትን ዝማሜ አስተማሩት። አለቃ ገብረ ሐና ደርቡሽ ጎንደርን ሲወርር ልጃቸውን ወደ ወሎ ልከው እርሳቸው ጎጃም ውስጥ ዘጌ ገዳም ገቡ። በዃላም ዐጼ ምኒልክ ደርቡሽን ለመውጋት ወደ ፎገራ መምጣታቸውን ሲሰሙ፤ ከተደበቁበት ወጥተው ንጉሡን ተከትለው ወደ አዲስ አበባ ተመለሱ። ምኒልክም እንደገና የራጉኤል አለቃ አድርገው ሾሟቸው። ልጃቸው አለቃ ተክሌ ወሎ ንጉሥ ሚካኤል ዘንድ እያሉ የተንታ ሚካኤል በዓል ሲከበር ከአባታቸው የተማሩትን ዝማሜ በተመስጦ አቀረቡት። ንጉሥ ሚካኤልም በዚህ ተደንቀው በዚያው በተንታ እንዲያገለግሉ አደረጉ። የተክሌ ዝማሜ በይፋ የተጀመረው ያኔ ነው ይባላል። በዃላ ራስ ጉግሣ የአለቃ ተክሌን ዝና ሰምተው ንጉሥ ሚካኤልን በማስፈቀድ ወደ ደብረ ታቦር አምጥተው የኢየሱስ ቤተክርስቲያን ሾሟቸው። አለቃ በአዲስ አበባ እያሉ ከመኳንንቱ ከመሳፍንቱ ጋር ያላስማሟቸው ብዙ ነገሮች ነበሩ። የመጀመርያው ትንባሆ ይጠጣሉ ተብሎ የተነገረው ሐሜት አንድ ቀን በቅኔ ማኅሌት ፒፓቸው ወድቆ በመጋለጣቸው ነው። ከዚህም በተጨማሪ በአድዋ ጦርነት ታላቅ ጀብዱ ለፈጸሙት ለደጃዝማች ባልቻ ዐጼ ምኒልክ የሚወዷትን ጎራዴያቸውን ሲሸልሟቸው «ወይ ጎራዴ ወይ ጎራዴ ከቤቷ ገባች» በማለት በሽሙጥ በመናገራቸው ባልቻ እገላለሁ ብለው ተነሡ። ይህም አልበቃ ብሏቸው ከእቴጌ ጣይቱ ጋር በነገር ተኳረፉና መላ የቤተመንግሥቱ ሰው አደመባቸው። ዐጼ ምኒልክ አለቃን ምን ቢወዷቸው በተለይ ከደጃች ባልቻና እቴጌ ጣይቱ ጋር የፈጠሩትን ጠብ አልወደዱላቸውም። በዚህ ምክንያት አለቃ ገብረ ሐና ከአዲስ አበባ ለቅቀው እንዲወጡ ተወሰነባቸው። በጎንደርና በወሎ ጥቂት ጊዜ ከሰነበቱ በዃላ ልጃቸውን ገብረ ሐና ሞተ ብለህ ተናገር ብለው አዲስ አበባ ላኩት። አለቃ ተክሌ ይህንን መርዶ በቤተመንግሥቱ ሲያረዱ ምንም እንኳ ገብረ ሐና ከብዙዎቹ ጋር ቢኳረፉም ታላቅ ሐዘን ሆነ። ከተወሰኑ ቀናት በዃላ አለቃ ራሳቸው አዲስ አበባ ገቡና ጉድ አሰኙ። ምኒልክም አስጠርተው ሞቱ ከተባለው በዃላ ከየት መጡ ቢባሉ «በሰማይ ጣይቱ የለች፤ ምኒልክ የለ፤ ጠጅ የለ፤ ጮማ የለ፤ ባዶ ቤት ቢሆንብኝ ለጠባቂው ጉቦ ሰጥቼ መጣሁ።» ብለው ሁሉንም አሳቋቸው። ጣይቱም መኳንንቱም ይቅር አሏቸው። አለቃ ገብረ ሐና እድሜያቸው እየገፋ አደብም እየገዙ መጡ አዲስ አበባ ተቀምጠውም ትርጓሜ መጽሐፍት ማስተማር ቀጠሉ። ዐጼ ምኒልክ የአብያተ ክርስቲያናቱን የግብዝና መሬት ለመኳንንቱ በመስጠታቸው ካህናቱ ምንም ባለ ማግኘታቸው የተቆጡት አለቃ ገብረ ሐና ተቃውሟቸውን በቀልድ ለዐጼ ምኒልክ አቀረቡ። ይህም ከወይዛዝርቱና ከመኳንንቱ ጋር መልሶ አጋጫቸው። ከዚህ በዃላ አዲስ አበባ መቀመጥ ስላልቻሉ ለመጨረሻ ጊዜ ወደ ደብረ ታቦር ተመለሱ። ያኔ ልጃቸው አለቃ ተክሌ ደብረ ታቦር ኢየሱስን እልቅና ተሾመው ነበር። ለጥቂት ቀናት ደብረ ታቦር ከልጃቸው ጋር ሰንብተው ወደ ትውልድ ቦታቸው ናባጋ ጊዮርጊስ መጡ። በእድሜያቸው መጨረሻ ዝምተኛ ሆነው ነበር ቀድሞ በሠሩት ሥራ እየተጸጸቱ አንደበታቸውን ከነገር ዘርቅ ከለከሉ። ከጥሩ ምግብና ከጥሩ መጠጥ ተቆጠቡ። ቅዱሳን መጻሕፍትን ሰብስበው «መሳቂያና መሳለቂያ አደረግዃችሁ» እያሉ ይቅርታ ይጠይቁ ነበር ይባላል። በዚህ ሁኔታ ከሰነበቱ በዃላ በ84 ዓመታቸው የካቲት 1898 ዓ.ም. ዐረፉ። አለቃ ገብረ ሐና በብዙ ሰዎች ዘንድ በቀልደኝነታቸው ይታወቁ እንጂ በቤተክርስቲያን ታሪክ ወደር ከማይገኝላቸው ሊቃውንት አንዱ ነበሩ። አለቃ ለማ ኃይሉ (የደራሲ መንግስቱ ለማ አባት) ሰለ አለቃ ገብረ ሃና ሊቅነት ሲናገሩ « የሞያ መጨረሻ እርሳቸው አይደሉም ወይ ? የሐዲስ መምህር ናቸው። የፍትሐ ነገስት መምህር ናቸው። መርሐ እውሩን፤ አቡሻሩን የሚያውቁ ባለሙያ ናቸው። ለዚህ ለዝማሜ እሚባለው ለመቋሚያ እገሌ ይመስለዋል አይባልም። ከገብረ ሐና ፊት የሚዘም የለም።» ብለዋል። ብላቴን ጌታ ኅሩይ ወልደ ሥላሴም «አለቃ ገብረ ሐና እጅግ የተማሩ የጎንደር ሊቅ ነበሩ። በዚህም በላይ ኃይለ ቃልና ጨዋታ ያውቁ ነበር» በማለት ይገልጿቸዋል። (ምንጭ (ዚና ሰኔ 1999)) ።በ1998 ዚና እንዳጻፈው ደግሞ አለቃ ገብረ ሃና የኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ ተዋህዶ ሊቅ ሲሆኑ አቋቋምና ዜማ ቅኔ ከእነ አግባቡ የሚያውቁ እንደነበሩ ታሪካቸው ያስረዳል። አለቃ ባልሳሳት የነበሩበት በአጼ ምንይልክ ዘመን ይመስለኛል። በቅርቡ የሳቸውንና የኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ ሊቃውንት ታሪክ የያዘ መጽሐፍ የታተመ ስለኆነ ስለሳቸውም ኆነ ስለሌሎች ባለ ታሪኮች ጥሩ ግንዛቤ ይኖረናል እላለሁ። አሳታሚው የኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ ተዋህዶ ቤተክርስቲያን የሰንበት ትምህርት ቤቶች ማደራጃ መምርያ (ዳንኤል አበራ፣ 2000 ዓ.ም.) ኢትዮጵያ በ19ኛው ክፍለ ዘመን የኢትዮጵያ ሰዎች

15368

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8C%8D%E1%88%B5%E1%89%A0%E1%89%B5

ግስበት

ግስበት ማናቸውም ግዝፈት ያላቸው ቁስ ነገሮች እርስ በርሳቸው እንዲሳሳቡ ግድ የሚላቸው የተፈጥሮ ጉልበት ነው። በዕለት ተለት ኑሯችን ግዝፈት ያላቸው ነገሮች በአየር ከመንሳፈፍ ይልቅ ከመሬት ጋር እንዲላተሙ የሚያደረጋቸው፣ በሌላ አነጋገር ለነገሮች ክብደት የሚሰጣቸው ግስበት ነው። የመሬት ግስበት ወይም በተለምዶ የመሬት ስበት መሬት ባላት ግዝፈት ምክንያት ሌላ ግዝፈት ያለውን ነገር የምትስብበት የተፈጥሮ ጉልበቷ ነው። ጨረቃ ከመሬት በራ የማትጠፋው የመሬት ግስበት አንቆ ስለያዛት ነው። ሜርኩሪን፣ ቬነስን፣ ሌሎች የተቀሩትን ፈለኮችን በፀሐይ ዙሪያ ጠፍሮ ከምህዋራቸው በረው እንዳይጠፉ የሚያደርጋቸው የፀሐይ ግስበት ነው። ከዋክብትንና ሌሎች ግዙፍ ቁሶችን በየረጨታቸው መድቦ አስተቃቅፎ የሚይዛቸው ይኽው መሰረታዊ ጉልበት ነው። ግስበት፣ ባጠቃላይ መልኩ ፣ በጥልቁ ጠፈር ውስጥ ተበትኖ የሚገኘውን ቁስ እንዲጓጉል ያደርጋል። ከዚህ አንጻር ለመሬት፣ ለተስፈንጣሪ ከዋክብት፣ ለ ፈለኮች (ፕላኔቶች) ፣ ለከዋክብት፣ ለረጨቶችና መሰል ግዙፍ አካላት ጓጉሎ መፈጠርና ቀጣይ ህልውና ይህ ጉልበት አስፈላጊና በርግጥም መሰረታዊ ነው ፤ አለበለዚያ የመጓጎልና አንድ ሁነው የመቀጠል እድል አይገጥማቸውም ነበርና። በውቅያኖሶች ለሚፈጠሩ ማዕበሎች፣ ለወንዞች መፍሰስ፣ ለአዳዲስ ከዋክብትና ፈለኮች ውስጣው ከፍተኛ ሙቀት እና ሌሎች ህልቁ መሳፍርት ክስተቶች ተጠያቂ ጉልበት ነው። የግስበት ጥናት ታሪክ ዘመናዊው የግስበት ጥናት የተጀመረው በ16ኛው ክፍለ ዘመን መገባደጃና 17ኛው ክፍለ ዘመን መባቻ በጋሊልዮ ጋሊሊ ነበር። ከዚህ ዘመን በፊት ይሰራበት የነገበረው አስተሳሰብ በጥንቱ የግሪክ ፈላስፋ አሪስጣጣሊስ እንደተጻፈ «ከባድ ነገሮች ከቀላል ነገሮች በፈጠነ ሁኔታ ወደ መሬት ይወድቃሉ» ነበር። ሆኖም ግን ጋሊልዮ በጥንቃቄ ልኬት በታገዘ ተሞክሮ እንዳሳየ ከባድና ቀላል ነገሮች በእኩል ፍጥነት ወደመሬት እንዲወድቁ ነበር። በከባቢ አየር በተሞላው አለማችን ብዙ ጊዜ ከባድ ነገሮች ከቀላል ነገሮች ፈጥነው ሲወድቁ እምናስተውልበት ምክንያት በአየር ግጭት እንጂ በመሬት ስበት እንዳልሆነ ጋሊልዮ መዘገበ። ለኢሳቅ ኒውተን ቀጣይ የተብራራ ርዕዮት ፈር የቀደደ ትክክለኛ አስተያየት ነበር። የኒውተን የግስበት ርዕዮት ለ ሒሳባዊው የኒውተን የግስበት ቀመር የኒውተን የግስበት ቀመር ላይ ይመልከቱ በ1645፣ እስማኤል ቡላይል የተሰኘው ፈረንሳዊ ፕላኔቶችን በፀሐይ ዙሪያ አንቆ የያዛቸው የግስበት መጠን ከፀሐይ ርቅት ጋር የተገልባጭ ስኩየር ዝምድና እንዳለው ቢገምትም በውኑ አለም ውስጥ ጉልበቱ ህልው መሆኑን ክዷል። በርግጥ ኢሳቅ ኒውተን የዚህን ተመራማሪ መጻህፍት እንዳነበበ መረጃ አለ። በተለምዶው ኢሳቅ ኒውተን ይህን ህግ አገኘ ይባላል እንጂ በርግጥም ብዙ ተማሪወች (እንደ ሮበርት ሁክ፣ ክሪስቶፎር ሬን፣ ቦሌር እና መሰሎቹ )የዚህን ህግ መኖር ከኒውተን በፊት ተረድተዋል። ኒውተን ስሙ የገነነው የህጉን እርግጠኛነት በሂስብ ስላረጋገጠ ነበር። በ1687 ኢሳቅ ኒውተን ባሳተመው መጽሐፉ ልክ እንደ ቡላይል የፀሐይን ግስበት ተገልባጭ ስኩየር ህግ ገምቷል። ሆኖም ግን ከቡላይል በተለየ መልኩ የጉልበቱን ተጨባጭ ህልውና በማመኑና በሂሳብ ቀመር በማረጋገጡ እስካሁን ዘመን ድረስ ስሙ ከግስበት ጥናት ጋር አብሮ ይነሳል። ኒውተን በራሱ አንደበት ሲናገር «ለማረጋገጥ እንደቻልኩት ፕላኔቶችን በምህዋራቸው አንቆ የሚይዛቸው ጉልበት ከፀሐይ መካከለኛ ቦታ እስከ ፈለኮቹ (ፕላኔቶቹ) መካከለኛ ቦታ ድረስ ባለው ርቀት ተገልባጭ ስኩየር መጠን እየደበዘዘ ይሄዳል። እንዲሁ ጨረቃን ከመሬት ጋር አዋዶ የያዛት ጉልበት የጨረቃ መሃል ከመሬት መሃል ካለው ርቀት አንጻር እንደ ፈለኮቹና ጸሃይ ህግ ተመሳሳይ ነው » የነፕትዩን መገኘት ተመራምሪወች በአጉሊ መነጽራቸው የተለያዩ ፈለኮችን ከኒውተን በኋላ አጥንተዋል። ለምሳሌ የኡራኑስን አካሄድ በመንጽራቸው ቢያጠኑም ይህ ፕላኔት ከሌሎች ፕላኔቶች የተለየ እንግዳ ምህዋር ይዞ ይሾር ነበር። ምክንያቱን ለማወቅ በተደረገ ጥረት ኸርባን ለ ቬይ የተሰኘው ፈረንሳዊ የኒውተንን ህግ ተጠቅሞ ባደረገው ትንተና ለጊዜው በመነጽር ያልተስተዋለ ሌላ ፕላኔት በኡራኑስ ላይ የግስበት ተጽዕኖ እንዲያደርስበትና በኒውተን ህግ መሰረት ፕላኔቱ የት ሊኖር እንደሚችል ተነበየ። ዮሐን ጋሌ ለ ቬይ በተነበየው ስፍራ ላይ መነጽሩን በማለም ነፕቲዩን የተሰኘችውን ፈለክ ለማግኘት ቻለ። ግኝቱ እስካሁን ደረስ የኒውተን የግስበት ህግ ታላቁ ድል በመባል ይታወሳል። የኒውተን ህግ ወሰኖች ከኒውተን መነሳት 200 አመት በኋላ፣ በ19ኛው ክፍለ ዘመን መጨረሻ በተደረጉ ጥንቃቄ የተሞላባቸው ክትትሎች የሜርኩሪ ምህዋር በጣም ጥቃቅን መርበትበት እንደሚያሳይ ታወቀ። ይህን መርበትበት በኒውተን ህግጋት ለመግለጽ ተሞክሮ ሳይሳካ ቀረ። ይህ ችግር በንዲህ ሁኔታ ሳይፈታ ቆይቶ አልበርት አይንስታይን በ1915 አዳዲስ ሃሳቦችን በማፍለቅ ለመጀመሪያ ጊዜ የዚህን ፕላኔት የምህዋር መርበትበት በአዲሱ አጠቃላይ አንጻራዊነት ብሎ በሰየመው መጽሃፉ በአጥጋቢ ሁኔታ ጉዳዩን ሊፈታው ቻለ። በአሁኑ ዘመን በርግጥ የኒውተን ህግ በአይንስታይን የአጠቃላይ አንጻራዊነት ህግጋት ቢሻሻልም፣ አብዛኛው ዘመናዊ የግስበት ስሌት እስካሁን ድረስ የሚሰራው የኒውተንን ርዕዮት በመጠቀም ነው። ምክንይቱም የኒውተን ህግ ቀላል ስለሆነ ከሞላ ጎደል ትክክል መልስ ስለሚያስገኝ በተለይ አንስተኛ ግዝፈት ላላቸው፣ አንስተኛ ፍጥነት ላላቸውና አንስተኛ አቅም ላላቸው ነገሮች ከአንስታይን ርዕዮት ጋር ብዙ የማይለያይ መልስ ስለሚያስገኝ። ለምሳሌ ከመሬት ወደ ጨረቃ ተስፈንጥረው የተላኩት መንኮራኩሮች ምህዋር የተሰላው በኒውተን ህጎች ነበር። የአንስታይን የግስበት ጥናት በ19ኛው ክፍለዘመን በተደረገ ጥናት የኒውተን የግስበት ርዕዮት በቂ እንዳይደለ ሳይንቲስቶች ተገነዘቡ። በተለይ በሜርኩሪ ምህዋር ላይ የሚደርሰው ጥቃቅን መርበትበት በኒውተን ህግ በጭራሽ ሊተነተን እንደማይችል ታወቅ። በዚህ ሁኔታ ላይ እያለ አልበርት አንስታይን በ1916 የአጠቃላይ አንጻራዊነት ርዕዮተ አለሙን በመጽሃፍ አቀረበ። ለዚህ ጥናታዊ መጽሃፍ መንደርደሪያ ግን ቀደምት የተነሱ ጠቃሚ ጽንሰ ሃሳቦች ነበሩ፡ ከነዚህም ውስጥ የዕኩልነት መሪ ሃሳብ ተብሎ የሚታወቀው ይገኛል። የዕኩልነት መሪ ሃሳብ የዕኩለነት መሪ ሃሳብ እንደሚያስቀምጠው አየር በሌለበት በጠፈር ውስጥ ሁሉም ነገር እኩል ይወድቃል። ይህን መሪ ሃሳብ ለመፈተን ሁለት የተለያየ ክብደት ያላቸው ኳሶችን አየር በሌለበት ቱቦ ውስጥ ወደ መሬት በመጣል መፈተን ይቻላል። በዚህ ሁኔታ በተደረጉ ሙከራወች በርግጥም ማናቸውንም አይነት ክብደት ያላቸው ኳሶች እኩል መሬትን እንደሚነኩና ፍጥነታቸውም እኩል እንደሆነ ተደርሶበታል። ከዚህ በተሻለ መልኩ ይህን መሪ ሃሳብ በቶሪሶን ፔንዱለም ተመራማሪወች ተጠቅመው እንደሚሰራ አረጋግጠዋል። በላይ በጥልቁ ጠፈር በሚመላለሱት ሳተላይቶችም የበለጠ ለመፈተን እቅድ አለ። . የዕኩለነት መሪ ሃሳብ ቀመር የዕኩለነት መሪ ሃሳብ በጥንቃቄ በተሞላበት ትርጉሙ ሲጻፍ፡ «በግስበት ሜዳ ውስጥ ያለ አንድ ነጥብ ግዝፈት ጉዞ የሚወሰነው መጀመሪያ በነበረው አቀማመጥና ፍጥነት እንጂ በተሰራበት ግዝፈት አይደለም»' የአንስታይን ዕኩልነት መሪ ሃሳብ እንዲህ ይላል፡ « በአንድ እንደልቡ በሚወድቅ ላብራቶር ውስጥ የሚካሄድ ግስበታዊ ያልሆነ ማናቸውም ተሞክሮ ከላብራቶሩ በመውደቂያው ፍጥነትና መቼታዊ አቀማመጥ አይቀየረም' ጠንካራው የዕኩለነት መሪ ሃሳብ ከላይ የተጠቀሱትን ሁለቱንም መሪ ሃሳቦች ይጠቀልላል። ይህ መሪ ሃሳብ ለግስበት ቋሚ ቁጥር፣ ለየግስበት ጂዎሜትሪያዊ ተፈጥሮ፣ ምናልባትም ለ5ኛ የጉልበት አይነት መገኘት (በአሁኑ ዘመን 4 መሰረታዊ ጉልበቶች ብቻ እንዳሉ ይታመናል) እና ለአጠቃላይ አንጻራዊነት ጥናት ይጠቅማል። አጠቃላይ አንጻራዊነት በአጠቃላይ አንጻራዊነት፣ ግስበት ጉልበት ሳይሆን ግዝፈት ባለበት ቦታ ሁሉ የጊዜና ኅዋ ጥምር ውጤት የሆነው ይችን አለም የሚያቅፋት መቼት መንጋደድ ነው።

15946

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8B%A8%E1%8A%A2%E1%89%B5%E1%8B%AE%E1%8C%B5%E1%8B%AB%20%E1%88%B6%E1%88%9B%E1%88%8A%E1%8B%AB%20%E1%8C%A6%E1%88%AD%E1%8A%90%E1%89%B5

የኢትዮጵያ ሶማሊያ ጦርነት

የኦጋዴን ጦርነት እየተባለ የሚታወቀው የ1977 እ.ኤ.አ./1978 እ.ኤ.አ. ጦርነት በኢትዮጵያና በሶማሊያ መንግስታት የተካሄደ ግቡም ኦጋዴን የተባለውን ስፍራ ለመያዝ ነው። በዚህ ጦርነት ሶቪየት ህብረት መጀመሪያ ሶማሊያን ትደግፍ እንጂ በኋላ ላይ ወደ ኢትዮጵያ በማዘንበል ኢትዮጵያን ረድታለች። ኢትዮጵያ በመጀመሪያ ዙር በአሜሪካ ስትረዳ ቆይታ በኋላ ላይ አሜሪካ ሶማሊያን ረድታለች። ጦርነቱ የቆመው የሶማሊያ ጦር ወደ ድንበሩ ሲመለስና የሰላም ስምምነት ሲፈጠር ነበር። የሶማሊያ መንግስትና ሕውሃት የዚያድባሬ መንግስትና የሕውሃት ግንኙነት በጊዜው የሕወሓት አባል የነበረውን አሰገደ ገ/ስላሴን እንዲህ ጻፈ « ከሶማሌ መንግሥት ጋር ግንኙነት የተጀመረው ሕወሓት ሱዳን ውስጥ ጽ/ቤቷን ከከፈተችበት ከ1969 መጨረሻ ጀምሮ ነው። የግንኝነቱ አመሰራረት የተጀመረው ሱዳን ውስጥ ከነበረው የሶማሊያ ኤምባሲ ሲሆን፤ጥቂት ሳይቆይ ከሶማሊ መንግሥት ጋር በቀጥታ ግንኙነቱን መሠረተ። ግንኙነቱ እንደተመሠረተ ማንኛውም የውጭ አገር ግንኙነትና እንቅስቃሴ፤የወያኔ አባሎች ወደ ውጭ አገር ለሥራ ጉዳይ ሲንቀሳቀሱ በሶማሌ ዜግነትና የሶማሌዎች ስም የያዘ ቪዛ እና ፓስፖርት በመያዝ ነበር የሚንቀሳቀሱት። የሶማሌ መንግሥት ከኢትዮጵያ ጋር በሃይለኛ ጦርነት ተወጥሮ እያለ፤መሳርያ እንደሚያስፈልገውና በዛ ሃይለኛ ውግያ የመሳርያ ቁጠባ ማድረግ እንዳለበትና በችግር እንደተወጠረ እያወቀም ቢሆን ለህወሓት ያደረገው ዕርዳታ ወደር ለውም። በጥቂቱ የሚተለው ነው። 1- ሁሉም የወያኔ መሪዎችም ሆኑ የሕዝብ ግንኙነት ጉዳይ ለማስፋትና ለማጠናከር የሚላኩ ከፍተኛ የወያኔ ካድሬዎች ወደ አውሮጳ፤አሜሪካና ወደ መካከለኛው ምሥራቅ አገሮች ሲንቀሳቀሱ ሰላማዊ የዜግነት ዓለም ዓቀፍ ሕጋዊ የመንቀሳቀሻ ሰነድ መያዝ ስለሚኖርባቸው፤ ወደ 50% የሚጠጉ የወያኔ የማዐከላዊ ኮሚቴ አባሎች እና ካድሬዎች የሶማሌ ባለሥልጣኖች / ቪ አይ ቪ/ ቪዛ ተሰጥቶአቸው ስማቸውን ቀይረው በመላው ዓለም እንዲንቀሳቀሱበት የሚያስችላቸው በመፍቀድ በውጭው ዓለም ያለ ምንም ችግር ትልእኮአቸው እንዲያከናውኑ ከፍተኛ አስዋጽኦ አድርጓል። 2- ከ15 በላይ የሚሆኑ የወያኔ ታጋዮች ምግባቸው፤መኝታቸው፤ወጪአቸውና አስፈላጊው በጀት ሁሉ የሶማሌ መንግሥት በመሸፈን አለ የተባለ የከባድ ብረት ማሣሪያዎች፤መድፎች፤ታንኮች፤ሞርታሮች፤ዓየር መቃወሚያ -ሚሳይሎች ታንከኛ፤እና ሁሉም ዓይነት ያካተተ ፀረ ታንክ ፤ፀረ ተሽከርካሪ፤ፀረ ሰው ፈንጂ ለረዢም ጊዜ አሰልጥለውልናል። (ገጽ 144) ለምሳሌ እነ ጀላኒ ወዲ ፈረጅ፤ እነ ገብረ ሓፂን፤ብርሃነ አርብጂ የመሳሰሉት ታጋዮች ለአንድ ዓመት ሙሉ 12 ሰዎች ሶማሌ ሄደው ማንኛውንም ዓይነት ከባድ መሳርያ ሰልጥነው ለድርጅቱ ከባድ መሳርያ ስልጠና ወሳኝ ሚና የተጫወተው ይኸኛው ክፍል ነበር(ገጽ18)። 3- እነኚህ ሶማሌ ውስጥ የሰለጠኑ ታጋዮች ወደ ትግራይ ሜዳ በመመለስ የወያኔ ታጋዮችን በሰለጠኑበት የዘመናዊ ከባድ መሳርያዎች ስልጠና አሰልጥነው በርከት ያሉ የከባድ ብረት መሳሪያ ተኳሽ በታሊዮን ቡድን ማነፅ ተጀመረ። 4- የሶማሌ መንግሥት ህወሓት ከውጭ አገር አምባሳደሮች ጋር እንደ አንድ ራሱን የቻለ አገር ተደርጎ እውቅና እንዲያገኝ በማለት ሶማሊያ ዋና ከተማ መቃዲሾ ከተማ ውስጥ እንደማንኛቸውም አገሮች ወያነ ትግራይም ኤምባሲ ጽ/ቤት ተከፍቶለት ከተቀሩት የመላ ዓለም አገሮች አምባሳደሮች ጋር ጎን ለጎን በማስቀመጥ እንዲታወቅ አጽተዋጽኦ አድርጓል። 5- ህወሓት የሶማሌ መንግሥት የሰጠውን ሰፊ የመንቀሳቀስ ዕድል ተጠቅሞ አስፋሃ ሓጎስ የሚባል የወያኔ ማዕከላዊ ኮሚቴ አባል ከመላው ዓለም ጋር ለመገናኘት የሚያስችለው የራዲዩ ግንኙነት መስመር በመዘርጋት ከነረዳቶቹ ጋር ሶማሌ ውስጥ አስፈላጊው ግንኙነት ማድረግ ቻለ። 6- ያ ሶማሊያ ውስጥ አምባሲ ተከፍቶለት የነበረው የወያነ ትግራይ አምባሳደር ጽ/ቤቱን እንደ የዘመቻ መምሪያ (ቤዝ/መዋፈሪ) በመጠቀም የደርግን የዕለት ተለት ሁኔታ ዘገባ በማግኘት ብዙ ሥራዎችን እንዲከናወኑ ትልቅ ዕርዳታ አድርገውልናል። 7- ህወሓት ከቻይና መሣርያዎችን በመግዛትም ሆነ የግዢውን ገንዘብ ማስተላለፍ በኩል ሶማሌዎች ዕርዳታ አድርገዋል። መሣሪያዎቹ ከቻይና ተጭነው ወደ ሶማሌ ካቀኑ በሗላ ጭነቱን ተመልሰው የሶማሊ መኮንኖችና ሠራዊቶች እስከ ፖርትሱዳን በመሸኘት ያስረክቡን ነበር። ያ በጥቁር ገበያ /ኮንትሮባንድ ግዢ የተገኘው መሣርያ ግን በጋህዲ ቁጥር 1 እንደገለጽኩት ሻዕቢያዎች ሆን ብለው በሌብነት ዘርፈውታል። “ሆኖም ተጀምሮ ደርግ እስከ ተደመሰሰበት ድረስ በሕግም በኮንትሮባንድም በሶማሌ ስም ከውጭ ዓለም መሳርያ እየተገዛ በኤርትራ በኩል ይተላለፍልን ነበር። ሶማሌ ያደረገልን ዕርዳታ መተኪያ የሌለው ነበር።(ገጽ 16) 8- ለምሳሌ በሶማሌ ቪዛ ዜግነታቸው “ሶማሊያዊ” ተብለው በሶማሊ ቪዛ ሲጠቀሙ ከነበሩት 1- ግደይ ዘርአፅዮን 2- ስብሓት ነጋ 3- አስፋሃ ሓጎስ 4- አደም 5- ካሕሳይ በርሀ/ዶክተር ምስግና 6- ገብረመድህን መሐመድ ያሲን 7- ሥዩም መስፍን 8- መለስ ዜናዊ 9- ወረደ ገሠሠ 10- ጃማይካ ኪዳነ 11- ፀጋይ ጦማለው እና ብዙ በርከት ያሉ ታጋዮችና መሪዎች ነበሩ። የኢትዮጵያ ታሪክ

22329

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8C%8C%E1%8B%B4%E1%8A%A6

ጌዴኦ

ጌዴኦ በኢትዮጵያ ደቡብ ብሔሮች ብሔረሰቦችና ሕዝቦች ክልል ውስጥ የሚገኝ ብሔር ነው። የጌዴኦ ብሔረሰብ በዋናነት በጌዴኦ ዞን ውስጥ ባሉ ስድስት ወረዳዎች በስፋት የሚኖር ሲሆን ከዞኑ ውጪም በሲዳማ ዞን፣ በኦሮሚያ ክልል በቦረና እና በጉጂ ዞኖች በሚገኙ አጎራባች አካባቢዎች ወይንም ወረዳዎች በብዛት እንደሚገኙ ይገመታል። የጌዴኦ ብሔረሰብ በዋናነት በሚገኝባቸው የከተማና የገጠር አካባቢዎች ሌሎች የኦሮሞ፣ የአማራ፣ የሲዳማ፣ የወላይታ በተለይም ደግሞ በከተሞች የጉራጌ እና የስልጤ ብሔረሰብ አባላት ከብሔረሰቡ ጋር በስብጥር ይኖራሉ። በሰሜን ከሲዳማ በደቡብ በምስራቅ እና በምዕራብ ከኦሮሞ ብሔረሰብ ጋር ይወሰናል። በ፲፱፻፺፱ ዓ/ም በተደረገው የቤቶችና ሕዝብ ቆጠራ ውጤት መሠረት የብሔረሰቡ ሕዝብ ብዛት 986,977 ነው። መልከዓ ምድር የጌዴኦ ብሔረሰቡ በስፋት የሚገኝበት አካባቢ በአብዛኛው ተራራማና ወጣ ገባ፣ በተወሰነ ደረጃ ደግሞ ሜዳማ የሆነ መልክዕ ምድራዊ ገጽታ ያለው ነው። ብሔረሰቡ ከሚገኝበት ወረዳዎች መካከል ቡሌ፣ ይርጋጨፌ፣ ኮቸሬ እና ገደብ ወረዳዎች ደጋና ወይና ደጋ የሆነ የአየር ንብረት ሲኖራቸው የተቀሩት የወናጐ እና ዲላ ዙሪያ ወረዳዎች ደጋ፣ ወይናደጋ እና ቆላማ የአየር ንብረትን ያካተቱ ናቸው። የጌዴኦ ብሔረሰብ ኢኮኖሚ የተመሠረተው በእርሻና በከብት እርባታ ሲሆን ከእርሻ ምርቶቹ መካከል ቡና እና እንሰት ከፍጆታ አልፈው ለገበያ የሚውሉ ዋና ዋና ምርቶች ናቸው። በተለይ በተለይ በይርጋጨፌ እና አጎራባች ወረዳዎች የሚመረተው የቡና ምርት ለአለም አቀፍ ገበያ በከፍተኛ ደረጃ የሚቀርብ በመሆኑ ከፍተኛ የውጪ ምንዛሪ ያስገኛል።ከዚሁ ጋር ተያይዞ የእንሰት ምርት ውጤት የሆነው «ቆ» ከሕዝቡ የእለት የምግብ ፍጆታ አልፎ በአገሪቱ በተለያዩ ቦታዎች ለገበያ ይቀርባል። ከነዚህ ዐበይት የእርሻ ምርቶች በተጨማሪ ከእህል ሰብሎች ገብስ፣ በቆሎ፣ ስንዴ፣ ባቄላ፤ ከፍራፍሬ ምርቶች ሙዝ፣ አቦካዶ፣ማንጐ፣ ጊሽጣ እና አናናስ ፣ከስራስር ምርቶች ስኳር ድንች፣ጐደሬና ቦይና እንዲሁም ከቅመማ ቅመም ኮረሪማ እና ዝንጅብል ለአብነት የሚጠቀሱ ናቸው። በሌላ በኩል ደግሞ በብሔረሰቡ ውስጥ የሚገኙ የእደ ጥበብ ባለሙያዎች በአካባቢያቸው ከሚያገኙዋቸው ጥሬ እቃዎች ለማህበረሰቡ አገልግሎት የሚውሉ የእደ ጥበብ ውጤቶችን በማምረት ከእርሻና ከከብት እርባታ በተጓዳኝ ተጨማሪ ገቢ በማግኘት ኑሮአቸውን ይደጉማሉ። የጌዴኦ ብሔረሰብ የአፍ መፍቻ ቋንቋ ጌዴኦኛ ሲሆን በብሔረሰቡ አባላት ጌዴኡፋ በመባል ይጠራል። በኩታ ገጠም ወይም አጎራባች ሥፍራዎች ያሉ የብሔረሰቡ አባላት ከጌዴኦኛ በተጨማሪ ሲዳምኛን እና ኦሮሚኛን እንዲሁም በከተሞች ያሉ ደግሞ አማርኛን በሁለተኛ ደረጃ ይጠቀማሉ። ታሪካዊ አመጣጥ የቀድሞዎቹ የጌዴኦ ብሔረሰብ አባላት/ ሕዝቦች/ ታሪካዊ አመጣጥ በአሁኑ ጊዜ በኦሮሚያ ክልል ውስጥ ከሚገኘው እና ልዩ ስሙ «ሐርሱ» ተብሎ ከሚጠራው አካባቢ ተነስተው የሐዋጣን ወንዝ ተሻግረው «ሐሮ ወላቦ» በዛሬው" ቡሌ ወረዳ" አካባቢ እንደሰፈሩ የብሔረሰቡ የእድሜ ባለ ፀጋ አዛውንቶች ከአያት ቅደመ አያቶታቸው የተላለፈላቸውን ትውፊት መሠረት አድርገው ይናገራሉ። አያይዘውም እነዚህ የመጀመሪያዎቹ የጌዴኦ አባቶች እና እናቶች በ«ሐሮ ወላቦ» አካባቢ ከሰፈሩና ከተባዙ በኋላ «አዳ ያኣ» በሚባለው የሕዝብ መሰብሰቢያ ቦታ የሚመሩበትንና የሚተዳደሩበትን ባህላዊና መንፈሣዊ ሥርዓትና ደንብ ማደራጀታቸው ታሪኩን የሚያውቁ የሀገር ሽማግሌዎች ይናገራሉ። በእነዚህ ሰዎች አገላለጽ «ደረሶ» የብሔረሰቡ መጠሪያ እንደሆነ ፤ ይሁን እንጂ ቀደም ሲል የነበሩት የገዢ መደቦች የብሔረሰቡን ማንነት ዝቅ ለማድረግ ሲሉ «ደረሶ» የሚለውን በማዛባት «ደራሣ» በማለት ይጠሩት እንደነበር ይነገራል። ስያሜው በብሔረሰቡ አባላት እያሣደረ የመጣውን መጥፎ ጠባሣ ለመፋቅ ሲባል በፊውዳሉ ሥርዓት ወቅት የተሰጠውን ስያሜ በ፲፱፻፷፯ ዓ.ም. «ጌዴኦ» በሚል ስያሜ እንዲተካ በብሔረሰቡ አባላት ጥያቄ ቀርቦ ውሣኔ አግኝቷል። የጌኤኦዎች አባት የነበረው ደረሶ ከሁለት ሚስቶች የወለዳቸው ሰባት ልጆች እንደነበሩትና እነዚህም ዳራሻ ፣ ጐርጐርሻ፣ ደቦኣ፣ ሀኑማ፣ ጤምባኣ፣ ሎጐዳ እና በካሮ በመባል እንደሚጠሩ የተገኘው መረጃ ያመላክታል። እነዚህ ከ"ደረሶ" ሁለት ሚስቶች የተወለዱት ልጆች በሙሉ ከጥንት ጀምሮ ሁሉም ጌዴኦዎች እንደሚባሉና የብሔረሰቡ የጐሣ መሠረቶች እንደሆኑ ታሪኩን የሚያውቁ አዛውንቶች ይናገራሉ። እነዚህ ሰባቱ የጐሣ መሰረቶች በውስጣቸው ሌሎች ንዑሣን ጐሣዎች አካተው ይዘዋል። ባህላዊ አስተዳደር የጌዴኦ ብሔረሰብ አባላት ባህላዊውን የገዳ ስርዓት ከመመስረታቸው በፊት በእማዊ ዘመን ይተዳደር እንደነበር ይነገራል። ይህ ዘመን የሴቶች ፈላጭ ቆራጭነት የነገሠበት፣ በወንዶች ላይ የሴቶች የበላይነት የሚንፀባረቅበት በመሆኑ "የአኮማኖዬ" ዘመን ተብሎ ይጠራ ነበር። «አኮማኖዬ» የቤተ መንግስት የማዕረግ ስም ሲሆን በዚህ ሥርዓት አንድ ንግስት ስትሞት ሌላኛዋ ሥርወ መንግስቱን እየተካች ለረጅም ዓመታት ሕዝቡን እንዳስተዳደሩ በአፈ ታሪክ ይነገርላቸዋል። በወቅቱ በስልጣን ላይ የነበረው ይኽው የአኮማኖዬ የአስተዳደር ስርዓት በነበረው አምባገነናዊ ባህርይ በወንዶች ላይ ከፍተኛ ጫና በማሳደሩ እና ሊከናወን የማይቻል ትዕዛዝ በመስጠቱ በአመጽ ከስልጣን እንደተወገደ አባቶች ያስረዳሉ። በአኮማኖዬ እግር የተተካው ባህላዊ አስተዳደር «የጐሣሎ» አስተዳደር እንደነበር ተያይዞ ይነገራል። ይህ የጐሣሎ ባህላዊ አስተዳደር ሥርዓት በባህሪይው አሀዳዊና አምባገነናዊ በመሆኑ እንደቀድሞው የአንድ ሰው ፊላጭ ቆራጭነት የነገሰበት ነበር። በዚህ የተነሣ የአንድ ጐሣሎ አስተዳደር የሥልጣን መቆያ ጊዜው የተወሰነ ስላልነበር በዕድሜ መግፋት ወይንም በጤና መታወክ ምክንያት ለሚቀጥለው እስከሚያስተላልፍ ድረስ ሕዝቡን በፈላጭ ቆራጭነት ይመራ እንደነበር የብሔረሰቡ የሀገር ሽማግሌዎችና ታሪክ አዋቂዎች ይናገራሉ። በጐሣሎው አምባገነናዊ አስተዳደር እጅግ የተማረሩ የብሔረሰቡ አባላት የጎሣሎን መሪ በሀይል በማስወገድ የጌዴኦ ባህላዊ የገዳ አስተዳደር ሥርዓት ለመመስረት በቅተዋል። በወቅቱ በአዲስ መልኩ የተመሠረተው የገዳ ሥርዓት የተለያየ የስልጣን እርከን ባላቸው ክፍሎች የተደለደለ፣ ሁሉም የየራሳቸውን የሥራ ድርሻ ሊያከናውኑ በሚችሉበት መልክ የተዋቀረ በመሆኑ ሥርዓቱ በባህሪው በጣም ዲሞክራሲያዊ እንደሆነ በብዙዎች ዘንድ ይነገራል። ይህ የጌዴኦ የገዳ ሥርዓት ዘጠኝ አባላት የሚገኙበት ጠቅላላ ጉባኤ ያለው ሲሆን አመራር የሚሰጠው በጠቅላላ ጉባኤው በብሔረሰቡ ቋንቋ በ«ያኣው» ነው። የያኣው አባላት ልዩ ልዩ የስልጣን ደረጃዎች ያሏቸው ሲሆን እነዚህ የስልጣን እርከኖች በተዋረድ "አባ ገዳ" ፣ “ጃላባ”፣ “ሮጋ”፣ “ጃልቃባ”፣ እና "ሀይቻ" በመባል ይታወቃሉ። የሁሉም የበላይ የሆነው አባ ገዳ የሥርዓቱ የበላይ መሪ እና ለሕዝቡ ስላምን፣ ብልጽግናን፣ ፍቅርን ጤናን የሚለምን በመሆኑ በሕዝቡ ዘንድ ከማንኛውም ሀጢያትና መጥፎ ሥራ የነፃ ነው ተብሎ ይታመናል። ሁለተኛው የስልጣን እርከን "ጃላባ" የሚባለው የአባ ገዳው ምክትል ሲሆን ዋና ተግባሩ ከአባ ገዳው መልዕክት እየተቀበለ ለ"ሮጋ"ዎች የሚያቀብልና ከሌሎችም አካላት መልዕክት በመቀበል ለአባ ገዳው የማድረስ ስልጣን የተሰጠው ነው። ሌሎች እርከኖች እንደዚሁ የየራሣቸው ሀላፊነትና የሥራ ድርሻ ያላቸው ሲሆን በዚህ መልኩ የተዋቀረው የጌዴኦ የገዳ ሥርዓት በየስምንት ዓመቱ የስልጣን ርክክብ እንዲደረግ ያዛል። ወቅቱ ሲደርስ ይህን የስልጣን ርክክብ የሚያከናውኑ "ራባ" ዎች ተብለው የሚጠሩ ሲሆን ስልጣን ተረካቢው "ሉባ"፣ ስልጣን አስረካቢው ደግሞ "ዮባ" በመባል ይታወቃሉ። የጌዴኦ ብሔረሰብ ከጥንት ጊዜ ጀምሮ "ማገኖ" ብሎ በሚጠራው አንድ አምላክ እንደሚያምን ፤ ይኽው የሰማይ አምላክ ርህሩህ ከሁሉ የበላይ በተለይም የሁሉ ነገር ፊጣሪ በመሆኑ ሕዝቡ ተገቢ የሆነ ክብርና መስዋዕትን ያቀርባል። በጌዴኦ ባህላዊ እምነት " ወዮ" የሚባሉና ስርዓተ መስዋዕቱን የሚፈፅሙ ከሰባቱም የጌዴኦ ጎሣዎች የተወጣጡ የሀይማኖት መሪዎች አሉ። እያንዳንዳቸው የተለያዩ መንፈሣዊ ተግባራትን የመፈፀም፣ በእምነቱ መሠረት የመመረቅ እና የመርገም የሥራ ድርሻ ሲኖራቸው ከማገኖ ዘንድ ለዝናብ ለመብረቅ ለውሃ ሙላት ...ወዘተ የተሰጣቸው የተለያየ "ቃሮ" ወይንም መንፈሣዊ ኃይል እንዳላቸው ይታመናል። ባህላዊ እሴቶች የጌድኦ የጋብቻ ሥርዓት በጌዴኦ ብሔረሰቡ ዘንድ ተግባራዊ የሚደረጉ የተለያዩ የጋብቻ ዓይነቶች ያሉ ሲሆን እነዚህም "ካጃ"/ ህጋዊ ወይንም የስምምነት ጋብቻ/ ፣ ቡታ" /የጠለፋ ጋብቻ/፣ጃላ፣ ኪንቾ፣" አደባና" ፣ ሀዋዴ፣ ዋራዬ ኦልታ፣ "ሰባ" እና "ጊንባላ" በመባል ይታወቃሉ። ከነዚህ መካከል “ካጃ” እና "ሀዋዴ" የተሰኙት የጋብቻ ዓይነቶች በብሔረሰቡ ውስጥ በስፋት ተቀባይነት ያላቸው ሲሆን "ቡታ" እና "ዋራዬ ኦልታ" የተሰኙት በአፈፃፀማቸው በህገ ወጥነት ይፈረጃሉ። እንደነዚህ ያሉ የጋብቻ ዓይነቶች ሕገ ወጥ በሆነ መልኩ ቢፈፀሙም በመጨረሻ ውስጥ ለውስጥ በሚደረግ ስምምነት እና ባህላዊ አስተዳደርና እምነት ፍራቻ ሕጋዊነታቸው ይፀድቃል። "ሰባ" የሚባለው ጋብቻ በወንዱና በሴቷ ወላጆች ይሁንታ ወይንም መፈቃቀድ የሚከናወን ሲሆን "ሀዋዴ" የሚባለው ደግሞ በሌላ ሶስተኛ ሰው አግባቢነት ወንዱና ሴቷ ስምምነት ላይ የሚደርሱበት ከዚህም በኋላ ወደ ሴቷ ቤተሰቦች ሽማግሌ በመላክ የሚፈፀም የጋብቻ ዓይነት ነው። ብሔረሰቡ በሕጋዊነት የተቀበላቸው የጋብቻ ዓይነቶች ከመፈፀማቸው በፊት ከጥንት ጀምሮ በዓይነት የሚተገበር የጥሎሽ ሥርዓት ይኖራል። በጥንታዊ የጋብቻ ሥርዓት ጥሎሽ ይሰጥ የነበረው ለአባትና እናት ሲሆን ከሚቀርቡ ስጦታዎች መካከል ለአባት ጠገራ፣ ድርብ ቡልኮ፣ ሂቶ/መቀነት/ በዋናነት የሚሰጡ ሲሆን ለእናት ደግሞ ነጠላ ቡልኮ/ ዱዳ/ይሰጣል። ከቅርብ ጊዜ ወዲህ ባህላዊ የጥሎሽ ስጦታ ወደ ገንዘብ ተለውጦ ከፍተኛ የገንዘብ ክፍያ ተግባራዊ እየተደረገ ይገኛል። የጥሎሽ ገንዘብ ከፍ ማለት በብሔረሰቡ ዘንድ ሕጋዊ ጋብቻን እያመነመነ በመምጣቱ በገዳ ሥርዓት ጠቅላላ ጉባኤው/ያኣ/ ለአባት ቡልኮ መግዣ ስድሣ ብር፣ ለእናት ደግሞ ሃያ ብር በድምሩ ብር ሰማኒያ እንዲሰጥ ቢወሰንም አንዳንድ የብሔረሰቡ አባላት በገዳ ስርዓቱ የተወሰነውን የጥሎሽ መጠን በመተላለፍ ከብር 1ሺህ እስከ ፲፭፻ የሚደርስ የጥሎሽ ገንዘብ ሲሰጡ ይስተዋላሉ። በቤተሰብ ስምምነት በሚፈፀመው ሕጋዊ ጋብቻ ወቅት ተጋቢዎች በተጋቡ በሶስተኛው ቀን የሙሽራው ወላጆችና ቤተዘመድ በወንዱ ቤት ተሰባስበው የጉርሻ /ጊጫ/ ሥነ ሥርዓት በማከናወን ለሙሽሪት የተለያዩ ስጦታዎችን የሚሰጥበት ሥርዓት አለ። በዚህን ዕለት የሙሽራው ዘመድ አዝማድ በተገኘበት ሙሽራዎች /ወንዱ በስተቀኝ ሴቷ በስተግራ በመሆን/ ከተሰብሳቢዎች ፊት ለፊት ቁጢጥ ብለው የሚከናወነውን የጉርሻ /የስጦታ/ ሥነ ሥርዓት ለመፈፀም ይጠባበቃሉ። ጉርሻው /ስጦታው/ የሚጀመረው ከሙሽራው አባት ወይንም አባት ከሌለ ከተሰብሳቢዎች መካከል አንጋፋ ከሆነው ሰው ስለሆነ ሙሽሪት ቀደም ብላ በተዘጋጀችበት መሠረት ጉርሻውን /ስጦታውን/ ለመቀበል ወደ አባት ወይንም አንጋፋው ሰው ተጠርታ ትሄዳለች። በዚህ ሥነ ሥርዓት ወቅት ሙሽሪት ከወንዱ ቤተሰብ የምትፈልገውንና የምትጠብቀውን ስጦታ እስከምታገኝ ድረስ የሚሰጣትን ጉርሻ አትቀበልም። ስለዚህ በጥሪው መሠረት የልጁ አባት ወይንም አንጋፋው ቤተዘመድ አጉራሽ " ይህን ያህል ብር ሰጠሁሽ ይላታል። " እሷም " አይበቃኝም" ትላለች። በመቀጠል " ይህን ያህል መሬት ሰጠሁሽ" ይላል። አሁንም መልሳ “አይበቃኝም” ትላለች። ከዚያም "ይህንን ያህል ከብት ሰጠሁሽ" ሲላት አይበቃኝም አይበቃኝም " እያለች ከቆየች በኋላ ከአጉራሹ /ከስጦታ ሰጪ/ ዘንድ የምትፈልገውን ያህል ስጦታ ስታገኝ ጉርሻውን ትቀበላለች። በዚህ መልኩ የተሰበሰበውን ቤተ ዘመድ በሙሉ በማዳረስ ለጎጆ መውጫ የሚሆናትን በቂ ሀብትና ንብረት ታገኛለች። የቤት አሠራር በጌዴኦ ብሔረሰብ ቤት የአንድን ግለሰብ ወይም ቤተሰብ ማህበራዊ ደረጃ መገለጫ ስለሆነ ትልቅ ግምትና ክብር አለው። በብሔረሰቡ ባህል መሠረት አንድ ልጅ ካገባ በኋላ እስከ አንድ ዓመት ድረስ በአባቱ ወይም ወላጆቹ ቤት መቆየት ይችላል። ከአንድ አመት በኋላ ግን ደረጃውን የሚያስጠብቅ ቤት ሠርቶ መውጣት የግድ ነው። ጌዴኦዎች ቤት የሚሠሩት በአንድ አካባቢ ተሰባስቦ በመንደር መልክ ነው። በጌዴአዎች የተለያዩ የቤት ዓይነቶች ያሉ ሲሆን ዓይነታቸው የሚወሰነው ፡- በቅርፅ፣ በግንባታ፣ ቁሳቁስ፣ በክዳን ዓይነትና በሚሰጠው አገልግሎት ነው። ዶጐዶ ለአጭር ጊዜ ለሚቆይ ዝግጅት የሚሆን ጊዜያዊ ቤት ነው። አገልግሉቱ ለጫጉላ ቤት፣ እህል ለመጠበቅ ባህላዊ በዓላት ለማክበር እና እንሰት ለመፋቅ ነው። ቅርፁ ክብ ሆኖ ከ4 ካሬ ሜትር የማይበልጥ ስፋትና ከ2 ሜትር የማይበልጥ ቁመት ያለው ነው። ከቀጫጭን ጭራሮ እንጨት፣ ከወፊቾ ገመድና በእንሰት ቅጠል ሊሠራ ይችላል። ፎቃ (ፎቆ) የዚህን ዓይነት ቤት የሚሠሩት ሰዎች በዝቅተኛ ኑሮ ደረጃ ላይ ያሉ፣ አዲስ ጐጆ ወጪዎች እና ከዋናው ቤት በተጨማሪ ለከብት ማደሪያነት የሚጠቀሙ ናቸው። ቤቱ ከቀርቀሃ፣ ከሸምበቆ ከወፎፊቾና ከሰምበሌጥ ሊሠራ ይችላል። የቤቱ የውስጥ አደረጃጀት በአብዛኛው ሁለት ክፍል ያለው ሲሆን በር ኖሮት መስኮት አይኖረውም። አዲቻሞ (መደበኛ ቤት) የዚህ ቤት ዓይነት ረጅም ጊዜ ዝግጅት የሚጠይቅ ነው። ዝግጅቱ የመሥሪያ ቁሣቁስ በጥንቃቄ ይዘጋጃል፣ ለቤት ሠሪዎች ምግብ፣ እና በተለይ ከቁሳቁስ የምሰሶ መረጣ ትልቁን ጊዜ የሚወስዱ ተግባራት ናቸው። የዚህ ቤት የውስጥ አደረጃጀት ሲታይ ከሁለት በላይ ክፍሎች ሊኖሩት ይችላሉ፣ መስኮትና የጓሮ በር ይኖረዋል። የአዲች ሚኔ ቤት ሥራ ልዩ ባለሙያ ለምሰሶ መረጣ፣ ለሣር ክዳን ሥራ፣ የመሥሪያ ቦታ ማዘጋጀትና የምሰሶ ቅርፅ ማውጣት እንዲሁም ጣራ ማዋቀር የተለየ ባለሙያ ይፈልጋል። ሌላው አራተኛ ዓይነት ቤት ሸካ (የቀርከሃ ቤት) ነው። የቤቱ ዓይነትና አሠራር ከዲቻ ማኔ ሆኖ ልዩነቱ ከቀርቀሃ ልባስ (ጳሻ) እና ከቀርከሃ የሚሠራ በመሆኑ ብቻ ነው። ቤቱ የሚታወቀው የደገኞች ቤት በመባል ነው። የቤቱ መዝጊያም ጭምር ቀርከሃ ሲሆን ከፍተኛ የቀርከሃ ጥበብ የሚታይበት ነው። ባህላዊ ምግብና የአሠራር ሥርዓት የብሔረሰቡ ዋነኛ ባህላዊ ምግብ «ቆ» ወይንም በብሔረሰቡ አጠራር «ዋሳ» ሲሆን ከዕለታዊ ምግብነቱ በተጨማሪ ለደስታም ሆነ ለሀዘን በተለያየ ዓይነት እየተዘጋጀ ከሌሎች የማባያ ዓይነቶች ጋር ይበላል። በስምንት የተለያዩ ባህላዊ አዘገጃጀት የሚዘጋጀው ቆ ከሚቆይበት ጊዜ አንፃር ፣ ከማበያው ዓይነት፣ እና ከሚጠቀመው ሰው አኳያ እንደሁኔታው እየታየ ይዘጋጃል። ከባህላዊ የቆ ምግብ ዓይነቶች አንዱ «ወእረሞ» የሚባል ሲሆን ብዙውን ጊዜ በኳስ ቅርጽ ተድበልብሎ ከገብስ ወይም ከበቆሎ ዱቄት ጋር በመደባለቅ የሚዘጋጅ፣ ለማንኛውም ዓይነት ዝግጅት የሚውል ከጐመን ወይንም ከስጋ ጋር የሚበላ ጣፋጭ ምግብ ነው። ሌላው ተወዳጅ ምግብ «ኮፎ» በመባል የሚታወቅ ሲሆን አዘገጃጀቱ እንደ ዱቄት ሆኖ የተዘጋጀ ቆ ከገብስ ዱቄት ጋር በመደባለቅ የሚነኮር፣ በቅቤ እና ሌሎች ቅባት ነክ ነገሮች እንዲለሰልስ ተደርጐ የሚዘጋጅና፣ የተለየ ክብር ለሚሰጠው እንግዳ ወይንም ትላልቅ ሰዎች የሚቀርብ ነው። አንዳንዴም ይህን ምግብ ከአደንጓሬ ጋርም በመደባለቅ አዘጋጀተው ይጠቀሙታል። «ጣልታ» እና «ኬቦ» የተሰኙት የቆ ምግብ ዓይነቶች የመጠን ልዩነት ካልሆነ በስተቀር ጠፍጠፍ ወይንም ሞልሞል ተደርገው በቀላሉ በአምባሻ መልክ የሚዘጋጁ ናቸው። «ሆጨቆ» ቆ ብቻውን በማድበልበል በመጠን አነስ ተደርጐ የሚዘጋጅ ከጐመን ጋር የሚቀቀል ጣፋጭ ምግብ ነው። «ቁንጭሣ» ደግሞ የቆ ዱቄት በምጣድ ላይ ተደርጐ ሲበስል እንደእንጀራ እየተቆረሰ የሚበላ ብዙ ማገዶ የማይፈጅ የዘወትር ባህላዊ ምግብ ነው። ኦጣ ርሞጦ የሚባለው ደግሞ ለረጅም ጊዜ ሳይበላሽ እንዲያገለግል በተለይም ለረጅም ጉዞና በጦርነት ወቅት ስንቅ እንዲሆን ታስቦ የሚዘጋጅ እንደ ድፎ ዳቦ ዓይነት ነው። ኮሣ /ጉንጃ/ በማድበልበል ጠቅለል ተደርጎ በእሣት ፍም ወይንም ትኩስ ረመጥ ላይ ተደርጎ ሲበስል የሚበላ ተዘውታሪ ምግብ ነው። በአጠቃላይ የቆ ምግብ በዓይነቱና በአቀራረቡ የተለያየ ቢሆንም ማባያዎቹም በዋናነት ጎመን፣ ወተትና ሥጋ ናቸው። ባህላዊ የለቅሶ ሥርዓት በጌዴኦ ብሔረሰብ ሰው ሲሞት ለየት ያለ ባህላዊ የለቅሶ ሥርዓት ይካሄዳል። በተለይ በተለይ ወጣት ወይንም አዛውንት የሆነ ሰው ሲሞት «ዘመድ አዝማድ ሣይሰበሰብ ከተቀበረ ጥሩ አይደለም» ተብሎ ስለሚታመን እስከ ሁለት ሶስት ቀናት ድረስ አስከሬን ሣይቀበር ሊቆይ ይችላል። ሕፃናት ሲሞቱ ግን አስከሬን በዕለቱ ይቀበራል፤ ሀዘኑም የዚያኑ ዕለት እንዲያበቃ ሽማግሌዎች ቤተሰቡን ይመክራሉ፤ የሐዘን ዳርቻ እንዲያደርግላቸውም ይመርቃሉ። የዕድሜ ባለፀጋ የሆነ ሰው ሲሞት የቀብሩ ሥነ ሥርዓት ከተፈፀመበት እለት ጀምሮ የሚፈፀሙ የተለያዩ ባህላዊ የለቅሶ ሥርዓቶች አሉ። ሁሉም የየራሳቸው የአከባበር ሥርዓት አላቸው። ከነዚህ መካከል አንዱና የመጀመሪያው በብሔረሰቡ ቋንቋ «ዊልኢሻ» ይባላል። በዚህ የሐዘን መግለጫ ሥርዓት ሟች ከተቀበረበት ዕለት ከሰዓት በኋላ ጀምሮ የሟች ማንነትና ያከናወናቸው ሥራዎች፣ ለሕዝቡ የፈፀመው መልካም ተግባር፣ ለጋሽነቱ፣ ሀብቱ፣ የልጆች አባትነቱ፣ ርህሩህነቱ፣ ጀግና ከሆነ ጀግንነቱ እየተገለፀ፣ በግጥም እየተገጠመ፣ እየተጨፈረ ይለቀሳል። ዊልኢሻ ከአራት እስከ ስምንት ቀናት የሚቆይ ሲሆን ማታ ማታ «ጋዳ» የተባለ የሀዘን ማስረሻ ዘፈን እና ጭፈራ ሐዘንተኞች ወይንም የሟች ቤተሰቦች እንዲሁም የአካባቢው ሕብረተሰብ ተሰባስበው ይጨፍራሉ። ጋዳ በሀዘን የተቆራመዱትን የሟች ዘመዶችና ቤተሰቦችን ከሀዘን ድባብ ለማውጣትና ለማጽናናት ማታ ማታ የሚከናወን ድራማዊ ጭፈራ ነው። ከዚህም "በዊልኢሻ" የመጨረሻ ቀን ማታ ጀምሮ ልዩ ልዩ የተዝካር ዓይነቶች ይፈፀማሉ። የመጀመሪያው ተዝካር በብሔረሰቡ ቋንቋ /ሬንሽማ/ ሲከናወን የሚደረግ ዝግጅት ሲሆን «ሁጐ» የሚባለው ደግሞ የሟች ቤተሰብ ሙታንን የሚዘክሩበት፣ የሚያናግሩበት፣ የሟች እህት በባህል መሠረት የ«ኡማቶ» ሥርዓት በቀዳሚነት የምትፈፅምበት እንደሆነ ይነገራል። የመጀመሪያው የተዝካር ሥርዓት በተከናወነ ማግስት የቤትና የግቢ ፅዳት የሚደረግ ሲሆን ይህም «በዳኣ» ተብሎ ይጠራል። የመጨረሻው የተዝካር ዓይነት «አዋላ» በመባል የሚታወቅ ሲሆን በዚህን ዕለት ከብት ታርዶ ከሟች የሥጋ ዘመድ በስተቀር ሌሎች የታረደውን ከብት ሥጋ በአካባቢው «ሀይቻ» አማካይነት የሚከፋፈሉበት ነው። ከዊልኢሻ ቀጥሎ ያለው የለቅሶ ሥርዓት «ቡቺሣ» የሚባል ሲሆን በዚህ የለቅሶ ዓይነት ፆታን በመለየት የማስለቀስ ተግባር ይከናወናል። ሟች ሴት ከሆነች ውበቷን፣ የዋህነቷን፣ ለጋሽነቷን፣ ሙያዋን፣ እንግዳ ተቀባይነቷን ...ወዘተ እየጠቃቀሱ የለቅሶ ጭፈራ ይከናወናል። እንደዚሁም ሟች ወንድ ከሆነ ጀግንነቱን፣ ቤተሰባዊ አመጣጡን፣ ያከናወናቸውን ተግባራት /ክንውኖች/ ...ወዘተ የሚገልፁ ግጥሞችን በመደርደር ይለቀሣል፣ ይጨፈራል። ሟች ጀግና ከሆነ ለጀግንነቱ መለያ እንዲሆን «ዱፈኣ» ከተባለ ጥቁር እንጨት የሚዘጋጅ ረጅም ጊዜያዊ ሀውልት በመቃብሩ ላይ ተተክሎ በዊልአሻ ጊዜ ለጀግንነቱ መገለጫ ማቶት ተዘጋጅቶ የሰጎን ላባ ተሰክቶበት በመቃብሩ ላይ በተደረገው ጊዜያዊ ሀውልት ላይ ይንጠለጠላል። የሟችን «ሞቴ» የሚባል መቀመጫ እና «በራቴ» የሚባል የእንጨት ትራስ በመሰባበር እዚያው ሀውልት ስር በመታሰቢያነት በማስቀመጥ የሀዘን ፍፃሜ እንዲሆን ይደረጋል። በጌዲኦ ብሔረሰብ ባህላዊ የለቅሶ ሥርዓት ደንብ መሠረት ለቅሶ የሚጠናቀቀው በአራተኛ ቀን ሲሆን ይህም ቀን ከሀጢያት የሚነፃበት ቀን ነው ተብሎ ይታመናል። በዚህን ዕለት የቤት ጠረጋ ሥርዓት ይከናወናል። በቤት ጠረጋው ቀን ከባልዋ ተጣልታ ወደ ወላጆቿ የመጣች ሴት ያለማንም አስታራቂ ከባሏ ጋር ተያይዛ ወደ ቤቷ ትሄዳለች። ከዚህ በተጨማሪ ዕለቱ የሟች ኑዛዜ ካለ በሕዝቡ ፊት ከተሰማ በኋላ ቤተሰቦቹ ተስማምተው እንዲኖሩ የሚመከሩበት የተጣላ ካለ የሚታረቅበት ዕለት በመሆኑ ልዩ ትኩረት ይሰጠዋል። ዋቢ ምንጭ ጌዴኦ ብሔረሰብ የኢትዮጵያ ብሔሮች

33763

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%A2%E1%89%B5%E1%8B%AE%E1%8C%B5%E1%88%B5%E1%89%B5%20%E1%89%A0%E1%8B%93%E1%88%88%E1%88%9D%20%E1%8B%99%E1%88%AA%E1%8B%AB

ኢትዮጵስት በዓለም ዙሪያ

ኢትዮጵስት በዓለም ዙሪያ የኢትዮጵያ ጥናት ፡ ይህ ጥናት አጠቃላይ የሆነ የኢትዮጵያ የታሪክ ፣ የጆግራፊ፣ የዘር፣ የቋንቋ፣ የስነፅሁፍ፣ የባሕል፣ የተፈጥሮ ሐብት፣ የኤኮኖሚ፣ የፖለቲካና የሶሻል፣ ጥናቶችን ያጠቃልላል። ይህ ነጻ የሆነ ሳይንሳዊ ጥናት በቅርቡ ተጠናክሮ የቀጠለ ቢሆንም በቅድመ ጥናቶች የተደረጉ ስራወች እንደሚያሳዮት ጥናቶች የተከሃዱት ባጠቃላይ ፖቶሎጅካል የታሪክ፣ የቋንቋ፣ የባህልና በሀገሪቱ የሚኖሩ ጎሳወችን በተመለከተ ነበር። በመጀመሪያ የኢትዮጵስት ጥናተቶች የወጡት በ17ኛዉ ክፍለ ዘመን መጨረሻ ሲሆን በ20ኛዉ ክፍለ ዘመን በአዉሮፓዉያን ቋንቋ በመጀመሪያ ጊዜ በኢጣሊያንኛ ከዚያም በፈረንሳይኛና በእንግሊዝኛ ስለትዮጵያ ጥናታዊ ጽሑፎች ብቅ ማለት ጀመሩ። ስለዚህም እንደምሳሌ የሚጠቀሰዉ ‘የኢትዮጵያ ጥናት‘ በሚል // በኢጣሊኛ ቋንቋ የሚታተም ጽሑፍ ነበር። የኢትዮጵስት የኢትዩጵያ ጥናት የሚለዉ ሀሳብ በተለይም ከመጀመሪያዉ ዓለም አቀፍ የኢትዮዽያ የጥናት ኮንፍረስ በሁዋላ ታዋቂ ሆኗል። {1959 በሮም ኢጣሊ} በአሁኑ ጊዜ ከ16 ያላነሱ ኮንፍረንሶች ተካሂደዋል። በነዚህም ኮንፍረንሶች ላይ አያሌ ኢትዮጵስት ምሁራን በተለያዩ ጉዳዮች ላይ ብዛት ያላቸዉ ጥናቶችን አቅርበዋል። በመካከለኛዉ ዘመን ኢትዮዽያ የሚባለዉ አካባቢ በተጨማሪ ‘የቅዱስ ዮሐንስ የክርስቲያኖች ሀገር በሚል በብዛት ይታወቅ ነበር። እንዲሁም አቢሲንያ በመባልም ይታወቃል። በ4ኛዉ ክፍለዘመን ክርስትና በአክሱም በመስፋፋቱ በኢትዮጵያና በኗሪወቿ ለይ ከፍተኛ ለዉጥ አስከትሏል። ለዉጭዉም ዓለም ትኩረትን አሳይቷል። ስለሆነም የቤዛንቲያን፣ የአርሚያን፣ የሮማዉያን ፣የፖርትጋል ኤፔስ ኮፖሳት በ6ኛዉ ክፍለዘመን በኢትዮዽያ ጉብኝቶችን አድርገዋል። አረቦች ከኢትዮዽያና ከሕዝቦቿ ጋር በጥሩ ሁኔታ ይተዋወቃሉ። ይሄም እስልምና ከመፈጠሩ በፊት በነበረዉ የንግድና የባህል ልዉዉጦችና ግንኙነቶች ነበር። ከእስልምና በሁዋላም ቢሆን ችግር ባጋጠማቸዉ ጊዜ የመሐመድ ተከታዮች በስደት ወደ ኢትዮጽያ መጥተዋል። የአረብ የታወቁ የጆግራፊና የታሪክ ጽሐፊወች ያኩቢ፣ ማሱዲ፣ኢባን ሀያካሊያ፣ ያኩዬታ፣ ኢባን ሱኢዳ ከ9ኛዉ እስከ 14ኛዉ ክፍለዘመን በተደረጉ የጥናት ስራወቻቸዉ በጣም ከፍተኛ ታሪካዊ ዋጋ ያላቸዉና ስለ መካከለኛዉ ዘመን ኢትዮጽያ ታሪክ፣ ጆግራፊ፣ ኤትኖግራፊ የተጻፉ ስራወቻቸዉ ከፍተኛ የታሪክ ማጣቀሻወች ናቸዉ። በመካከለኛዉ ዘመን አዉሮፓዉያን በተከታታይ ወደ ኢትዮጽያ ትኩረት አድርገዉ ነበር። ይሄዉም በ12ኛዉ ክፍለ ዘመን መጀመሪያ ላይ ነዉ። ለዚህም ዋናዉ ምክንያት በዓለም ላይ ከፍተኛ የሆነ የእስልምና መስፋፋት ስለነበር ይህንን ለመቋቋም በሚደረገዉ ትግል አጋዠ ለማድረግና የጋራ ግንባር ለመፍጠር ነበር። በዚህ የእስልምና መስፋፋት ዘመን ይህች የቅዱስ ዬሐንስ የክሪስታኖች ሀገር በሚል የምትታወቀዉ ኢትዮጵያ የበኩሏን አስተዋጦ አድርጋለች። ኢትዮጵያ በዚያን ጊዜ በእየሩስዓለምና በሮም የኢንፎርሜሽን ሴንተሮች ቤተክሪስታኖች ነበሯት።እንዲሁም በዚያን ጊዜ ካይሮ ታለቅ የንግድ ሴንተር ስለነበረች ኢትዮጵያም ታለቅ የንግድ ግንኙነት ስለነበራት እንደ ኢንፎርሜሽን ሴንተር ትገለገልበት ነበር። 16ኛዉና17ኛዉን ክፍለዘመን አዲሱ የኢትዮጵያ ጥናት የታሪክ ዘመን በማለት መጥራት ይቻለል። ይሄዉም የፖርቱጋሎች ወደ ኢትዮጵያ መምጣትና እንዲሁም የጽሐፋቸዉ ከፍተኛ ዋጋ ያላቸዉ የታሪክ ማስታወሻወችና መጽሐፍት ናቸዉ። ከነዚህም መካከል፡ አለባሪሽ ‘እዉነተኛ ታሪክ ስለ ቅዱስ ዩሐንስ የቅዱሳን ሀገር’ ካሽታኑዩዝ “የፖርትጋሎች ጉዞ ታሪክ በአቢሲኒያ’ እንዲሁም ፖርቱጋልን ያገለግል በነበተዉ የእስፓኒሽ ተወላጅ ፓይሱ ‘የኢትዮጽያ ታሪክ’ በመጀመሪያ አጠቃሎ የታተመዉ በ1945/46 እነዚህ የፖርቱጋል አገር ጎብኝወችና ታርክ ጸሐፊወች ኢትየጵያንና የሕዝቦቿን ታሪክ ለአዉሮፓዉያን በማስተዋወቅ ታላቅ ሚና ተጫዉተዋል ወይም ቀደምትነት ነበራቸዉ። በ17ኛዉ ክፍለዘመን መጨረሻ በአዉሮፓና በሌሎችም አገሮች ስለኢትዮዽያ ስለመሬቷ ለምነት፣ ስለሕዝቦቿ አኗኗር፣ ስለቋንቋዋና ባሕሏ ብዙ ጥናታዊ ስራወች ተሰርተዋል። ሆኖም እነዚህ ስራወች ብዙወቹ ስተቶች ያሉባቸዉና ያልተስተካከሉ ነበሩ። በአዉሮፓ የኢትዮጵያ ጥናት መስራች ተብሎ የሚታወቀዉ ኢትዮጵስት ጀርመናዊዉ ተመራማሪ ፔሩ ሉዶልፍ ነዉ። የሱ ስራወችም የኢትዮጵያ ታሪክ መዝገበ ቃላቶች ናቸዉ ማለት ይቻላል። ስራወቹም በተለያዩ የታሪክ ክፍሎች ላይ የተመሰረቱ ናቸዉ። ለምሳሌ ኤትኖግራፊ/ሕዝብ /፣ ጆግራፊ፣ ታሪክ፣ ፍልስፍና ሌሎችም ነበሩበት። የእሱ የኢንፎርሜሽን ምንጭም ለብዙ ዓመታት በሮም ይኖሩ የነበሩት ኢትዮጵያዊ ቄስ መነኩሴ ግሪጎሪ ናቸዉ። ፔሩ ሉዶልፍ ታላላቅ ስራወቹን በፍራንክፈርት አሳትሟል ከእነዚህም መካከል። ‘የኢትዮጵያ ታሪክ’ ፣ ‘አጠቃላይ የሆነ እርማት ከኢትዮጵያ ታሪክ’ ፣ ‘የግዝ ቋንቋ ሰዋሰዉ /ግራመር/ ፣ ‘የአማርኛ ሰዋሰዉ /ግራመር/ና መዝገበ ቃላት’ ፣ ‘የግዝ ስነጽሑፍ መስፋፋትና መዝገበ ቃላት’ የሚሉ ናቸዉ። የፔሩ ሉዶልፍ መጸረሐፍትና ስራወች በፈረንሳይ፣ በእንግሊዝና በሌሎችም የአዉሮፓዉያን ቋንቋወች ተተርጉመዉ ነበር። ለረጅም ጊዜም እንደ ቋንቋ መዝገበ ቃላትና የታሪክ መማሪያነት አገልግለዋል። ‘የኢትዮጵያ ታሪክ’ የሚለዉ መጽሐፍ በራሽያን ቋንቋ ተተርጉሞ ለታላቁ ፔትሮስ /ጴጥሮስ/ አንደኛ በስጦታ ተሰጧቸዉ ነበር። ከፔሩ ሉዶልፍ በሁዋላ በኢትዮዽያ ጥናት ላይ መዳከም ታይቶ የነበር ቢሆንም በ18ኛዉ ክፍለዘመን መጨረሻና በ19ኛዉ ክፍለዘመን መጀመሪያ እንግሊዛዊያን ዠ- ቦርዩስ እና ገ- ሶልት አዲሱን የኢትዮጵያ ጥናት ጀመሩት። እረጅም ጊዜ የፈጀ ጉብኝትም አደረጉ ብዙ ጥናቶችንም አቀረቡ ቦርዩስ አባይ ከጣና ይፈልቃል አለ። በ1790 ጉብኝቱ በጻፈዉ ጽሑፍ ብዙ የጆግራፊ፣ የኤትኖግራፊ፣የታሪክ ሪኮርዶችን ለመጥቀስ ሞክሯል። ብዙ የኢትዮጵያ የጅ ጽሑፎችንም ሰብስቧል። በሁዋላም ለኦክፎርድና ለማንችስተር ዩንበርስቲወች ሰጧቸዋል። ሶልት ሁለት ጊዜ ያህል ኢትዮጵያን ጎብኝቷል በስራወቹ ትኩረት ያደረገዉ በሰሜን ኢትዮዽያ በተለይም በአክሱም በሚገኙት ሐወልቶችና ጸረሑፎች ላይ ነበር። በ19ኛዉ ክፍለዘመን ኢትዮጵስትና የኢትዮጵያ ጥናት በፍጥነት ተቀይሯል። ብዙ ጥናታዊ ተቋማትም ተመስርተዋል። በአዉሮፓ በሚገኙ የኢትዮጵያ ቅርሶች ላይም መሰረታዊ የሆኑ ሳይንሳዊ ምርምሮችና ጥናቶች ተካሂደዋል። እንዲሁም ብዙ ጥናታዊ ጉዞወች ወደ ኢትዮዽያ ተደርገዋል። በተደረጉትም ጉዞወች በርካታ ጥናቶች ተካሂደዋል። ስለ ሴሜትክና ኩሸቲክ ቋንቋወች ጥናቶች ተደርገዋል። በ19ኛዉ ክፍለዘመን አጋመሽ ጀርመናዊዉ ተመራማሪ አ-ዲሊማን መሪነት ስለ ጥንታዊ ኢትዮጵያ ታሪክ፣ ስለ መካከለኛዉ ዘመን ኢትዮጵያ ታሪክ፣ ስለግዕዝ ቋንቋ ሰዋሰዉ /ግራመር/ ስለ ሊቶግራፊና ሌሎችም ጥናቶችን አካሂደዋል። በነዚህና በመሳሰሉት ስራወች ላይ ከፍተኛ አስተዋጾ ያደረጉ ተመራማሪወችም፡ ፈ- ፐሪቶሪዮስ፣ ኦ- ሙቲቦክስ፣ ከ- ቢትሊድ፣ እንዲሁም አዉስትሪያዊዉ ኤ- ሊትማን ይገኙበታል።ኤ- ሊትማን በ1905፣1906 በአክሱም የተካሄደዉን የአርኪኦሎጅ ምርምርና የተመራማሪወች ቡድን መርቷል። የዚህ ጥናት ዉጤት በአራት ቶሞች በ1913 ታትሟል። ብዙ የአርኪኦሎጅና የኢፖግራዊ ስራወች ስለ ጥንታዊ ኢትዮጵያ ይዟል። ኤ- ሊትመን ሌላ የጥናት ቡድንም በኢትዮጵያ መርቷል። ይህ የጥናት ቡድን ስለስነጽሑፍና ስለፍልስፍና ጥናት ያደረግ ሲሆን፤ በተለይ በትግሬኛ ቋንቋ ላይም ጥናት አካሂዷል። ኤ- ሊትማን በብራሴል ዩንበርስቲ በሴሚቶሎጅ ፋኮሊቴት ስለ ኢትዮጵያ ያስተምር ነበር። በኢጣሊያ የኢትዮጵያ ጥናት በኢጣሊያ የኢትዮዽያ ጥናት መስራች ኢትዮጵስት ኢ- ገቢድ ነበር። ይህ ሰዉ ብዙ የቋንቋ የጥናት ጽሑፎችን ያበረከተ ነዉ። የሱ ተማሪ የነበረዉ ኮንቴኢኦሲን በኢትዮጵያ ኤትኖግራፊ ሕዝብና ቋንቋን በሚመለከት ስፊ ጥናቶችን አካሂዷል። የትግሬኛና የሀረሬኛ ቋንቋወችንም ይናገር ነበር። ኢጣሊ በኢትዮጵያ ሁለትዮሽ ባሕሪ ያለዉ ጥናት ስታካሂድ ቆይታለች። በቋንቋወችና በሌሎችም ጉዳዮች ላይ የሚደረገዉ ጥናት በጣም ተዳክሞ የኢጣሊያን የቅኝ ግዛት ታሪክ በተመለከተና የቅኝ ግዛት መስፋፋትን በተመለከተ ብዙ ስራወች ተካሂደዋል። በ1941ዓም በሮም የኢትዮጵያ ጥናት ጆርናል ይታተም ነበር። // ለዚህ ከፋተኛ አስተዋጦ ያደረጉ ምሁራን፡ራይኒሮ፣ ፐሮካች፣ ተሩሊትስ፣ ናቸዉ። በኢጣሊያ ስለ ኢትዮጵያ ጥናት የሚካሄድባቸዉ ተቋማት የኢትዮጵያ ሴንቴር በኢጣሊያ፣ የምስራቃዊያን ጥናት ፋኮሊቴት በሮምና እንዲሁም በኒኦፖሎስ ዩንበርስቲ ነበር። በማከታተልም ኤ- ቺሩሊ የተባለዉ በሁለት ተከታታይ ጽሑፎች ጥናቱን አዳብሮታል እነዚህም ‘ኢትዮዽያ በፓላስታይን’ ፣ ‘የኢትዮዽያ ስነጽሑፍ ታሪክ’ ፣ በፈረንሳይ የኢትዮጵያ ጥናት በ19ኛዉ ክፍለዘመን መጨረሻ በመጀመሪያዉ አጋማሽ በ20ኛዉ ክፍለዘመን መጀመሪያ ኢትዮጵስት ዠ- ጋሊቢ የኢትዮጵያን ጥናት በፈረንሳይ መሰረተ። ዠ-ጋሊቢ በፈረንሳይ ዩንበርስቲ ሴሚቶሎግና ፕሮፌሰር ቢሆንም ጥናት በሚያደርግበት ጊዜ የፋኮሊቲዉ ሃላፊ ፈ- ሞንዶን ቢዳይ ይባል ነበር። ከዚያም ታዋቂዉ ሴሚቶሎግና የቋንቋ ምሁር ኢትዮጵስት መ- ኮኤን እነሱን በመተካት ፋኮሊቲዉን ይመራዉ ነበር። በፈረንሳይ የኢትዮጵያ ጥናት በተለያዩ የፓሪስ ዩንበሪስቲወች የምስራቅ ቋንቋወች ፋኮሊቲወች ጥናቶች ይካሄዳሉ፣ ጥናት ከአካሄዱ ምሁራን መካከል፣ የሚከተሉትን መጥቀስ ይቻላል፡ ሊክላን፣ አንፈሬ፣ ካኮ፣ ቱቢኦና፣ ዶርስስ ይገኙባቸዋል። በራሽያ የኢትዮጵያ ጥናት በ19ኛዉና በ20ኛዉ ክፍለዘመን በዓለም አቀፍ ኢትዮጵስቶች መካከል የራሽያ ተመራማሪወች ከፍተኛዉን ቦታ ይዘዉ ይገኛሉ። ይህም በታሪክ፣ በሐይማኖት፣ በአርኪኦግራፊ፣ በቋንቋ ከፍተኛ አስተዋጦ አድርገዋል። እነዚህ ከፍተኛ አስተዋጦ ያደረጉ ምሁራኖች፣ ቦሎቶብ፣ ኮባሌብስኪ፣ ኢሊሴባ፣ ባሮቢትስና፣ ቡልታቢች፣ አርታሞኖባ፣ እና ሌሎችም ሲሆኑ ከቅድመ አብዮት ስራወች መካከል ስለ ኢትዮጵያ ከፍተኛ በታ የሚይዘዉ ቱራዬብ መሰረታዊ የሆኑ የታሪክና የቋንቋ ጥናቶችን አካሂዷል። ከነዚህም መካከል፡ “የኢትዮዽያ ጥናት አርኪኦሎጅካል ማጣቀሻ” “የአቢሲኒያ ስብስቦች 15ኛዉና16ኛዉ ክፍለዘመን” የሚሉ ሲሆኑ ቱራዬብ በዘመኑ በምስራቃዊ ጥናት ታዋቂ በነበረዉ የሐርከፍ ዩንበርስቲ ከታዋቂዉ የምስራቃዊያን ምሁር ከዶርኖም ጋር በመሆን የኢትዮጵን ቋንቋ ያስተምር ነበር። የኢትዮጵያን ጥናት በመቀጠልም የቱራዬብ ተማሪ የነበረዉ ኢትዮጵስት ኮራትኮብስኪ ብዙ ስራወችን አበርክቷል። በታሪክና በስነጽሑፍ ጥናት ከተሰሩት ስራወች መካከል በተለይም አማረኛ ቋንቋን በተመለከተ ዩሽማኖብ ከሚጠቀሱት ዉስጥ አንዱ ነዉ። በባቢሎብ የተመራዉ የቦታኒክና የአግሮኖሚ ኢክስፖዴሽን ኢትዮዽያ የእርሻን ምርት በመጠቀም የመጀመሪያዋ አገር መሆኗን አረጋግጧል ኢትዮዽያ በጣም ጥንታዊና የእርሻ ስራትን ቀድማ የጀመረች ሀገር ነች በማለት አረጋግጠዋል። የዚህ ጥናት ስራወች በራሽያ በ1930 በሊቢና፣ ሊሶብስኪ፣ኦሊዴሮጌ፣ በሚባሉ ምሁራን ተመራማሪወች ታትመዋል። በኢትዮጵስቶች የተሰሩ የኢትዮዽያ ጥናታዊ ስራወች ወደ አዉሮፖዉያን ቋንቋ በብዛት መተርጎም የጀመሩት በ20ኛዉ ክፍለዘመን ነዉ። እነዚህም ስራወች የተተረጎሙት ለብዙ ዘመን በአዉሮፖ በኖሩት ሰወች ነዉ። የታወቁት ጽሐፊ አፈወርቅ ገብረእየሱስ በኢጣሊያን ቋንቋ መጽሐፍቶችን አሳትመዋል። ‘የአማረኛ ቋንቋ ሰዋሰዉ /ግራመር/1905}፣ ‘የአማረኛ ግስ’ ከሁለተኛዉ ዓለም ጦርነት በፊት አለቃ ታዬ ገብረመድሕን በጀርመን ይሰሩ ነበር። አለቃ ታዬ ‘የኢትዮዽያ ሕዝብ ታሪክ’ የሚል መጽሐፍ ጽፈዋል። እንዲሁም ተክለ ማሪያም መሀሪ በግዝ ቋንቋ ጥሩ ስራወችን አሳትመዉ ነበር። ከሁለተኛዉ የዓለም ጦርነት በሁዋላ የተክለ ጻድቅ መኩሪያ ጥናታዊ ስራወች ከ1951ዓም ጀምሮ መታተም ጀመረ። በኢትዮጵያዊዉ ምሁር ተሰማ ሀብተወልደሚካኤል ለመጀመሪያ ጊዜ መሰረታዊ የሆነ የአማረኛ መዝገበ ቃለትም ተጻፈ። በ1950ዓም አዲሱ የኢትዮጰያ ጥናት ምራፍ ተጀመረ ማለት ይቻላል። ብዙ ኢንስቲቲዉቶችና ተቋማትም መቋቋም ጀመሩ። እንደዚሁም ብዙ የጥናት ተቋማት በተከታታይ ዓለማቀፍ የጥናት ኮንፍረንሶች መካሄድ ጀመሩ። ኢትዮጵያን በተመለከተ በሰፊዉ የአንትሮፖሎጅ፣ የአርኪኦሎጅ፣ የኢትኖግራፊ፣ የሰነጽሑፍ፣የሶሽኦሎጅ ጥናቶች በስፊዉ መካሄድ ተጀመረ። እንዲሁም የጥናት መስኮች እየተስፋፉ በዘመናዊ የሶሻልና የኢኮኖሚ፣ የዓለም አቀፍ ግንኙነቶችን የተለያዩ ቋንቋወችንና ጎሳወችን በሚመለከት በሰፊዉ ጥናቶች ይካሄዳሉ። በራሽያ ዉስጥ ስለኢትዮጵያ ጥናት የሚያደርጉ ተቋመትና ምሁራን በጣም በርካታወች ናቸዉ። ከነዚህም ዉስጥ ‘የአፍሪካ ጥናት ኢኒስቲቲዉት፣ ሳንክ ፒተርስቡርግ ዩንበርስቲ ኤትኖግራፊ ፋኮሊቴት፣ የዓለም ስነጽሑፍ ኢኒስቲቲዉት፣ የራሽያ አካዳሚ የምስራቅ ፋኮሊቴትና ሌሎችም። በመካከለኛዉ ክፍለ ዘመን በኢትዮዽያ ታሪክ ላይ ጥናት ያካሄዱ ራሽያዊ ምሁራን ኮቦሻኖብ፣ ቼርንትሶብ፣ ሲሆኑ በዘመናዊ የኢትዮዽያን ታሪክ ላይ ጥናት ያደረጉ ምሁራን፣ ባሲን፣ ራይት፣ተራፊሞብ፣ ትስኪን፣ያግያ፣ ናቸዉ። እንዲሁም ኢትዮጵያ ከራሽያ፣ ከጆርጅያና፣ ከአርሜንያ ጋር የነበሯትን ግንኙነቶች በሚመለከት ጥናት ያደረጉ ምሁራን፣ ማቻራደዜ እና ቶፑዝያን፣ ሲሆኑ ስለኢትዮጵያ ከአረብ የታሪክ ምንጮችን በተመለከተ ጥናት ያደረጉ ምሁራን፣ ቡኒያቶብ ነበሩ። በሌሎች ዘመናዊ የሶሻልና የኢኮኖሚ ጉደዮች ላይ ጥናት ያደረጉ ምሁራንም ጋሊፔሪን፣ ኮኪየብ፣ ሸራዬብ፣ ሼርር ናቸዉ። ቋንቋን በተመለከተ ጥናት ያካሄዱ ምሁራን፣ጋንኪን እና ቲቶብ ናቸዉ። የኢትዮጵያን ስነጽሑፍ በተመለከተ ጥናት ያካሄዱ ምሁራን፣ ቦሊፔ፣ ፓፕሼባ፣ ቱተሩሞባ ሲሆኑ በአጠቃላይ በኢትዮጵያ ጥናት ታላቅ አስተዋጦ ከአደረጉት ኢትዮጵስት ምሁራን መካከል በተለይ የሚከተሉት ጉልህ ቦታ ይይዛሉ። ማንቲሊኒችኮ፣ ባርተንትስኪና እንዲሁም የቼህ ምሁራን የሆኑት ፔትራቾክ፣ ቼርን ናቸዉ። በታላቋ ብርታኒያ የኢትዽያ የጥናት በታላቋ ብርታኒያ የኢትዽያ የጥናት ሴንተር በለንደን ዩንበርስቲ የምስራቅ ፋኮሊቴትና በኦክስፎርድና በማንችስተር ዩንበርስቲ ጥናቶች ይካሄዳሉ። የለንደን ዩንበርስቲ የኦሪንታልና የአፍሪካ ጥናት በሚል ቡሊቴን ያሳትማል። ስለኢትዮዽያ የታወቁት ኢትዮጵስት ሪቻርድ ፓንክረስት ብዙ ስራወቻቸዉን አሳትመዋል። ሌሎች እንግሊዛዊ አትዮጵስቶች ፔሬም፣ ኡሊንዶፍ ናቸዉ። በአሜሪካ ስለኢትዮጵያ ጥናት በአሜሪካ ስለኢትዮጵያ ጥናት የተጀመረዉ ከሌሎች አካባቢወች ጋር ሲነጣጠር በቅርቡ ቢሆንም በአሁኑ ጊዜ በብዛት ስራወች በመካሄድ ላይ ይገኛሉ። በአሜሪካ ስለኢትዮጵያ ጥናት የሚያደርጉ ሴንተሮች ወይም ተቋማት፡ በሜችጋን የንቨሪስቲና በካሊፎርኒያ የንቨሪስቲ የአፍሪካ ጥናት ማዕከል እና ሌሎችም ስለኢትዮጵያ ጥናቶችን ያካሂዳሉ። ከ1977ዓም ጀምሮ የሜችጋን ዩንቨሪስቲ “የኢትዮጵስቶች ማስታወሻ” በሚል እትሞችን ያወጣ ነበር። // እንዲሁም በኒዉጀርሲ ዩንቨሪስቲ ከ1978ዓም ጀምሮ “የአፍሪካ ቀንድ “በሚል ጆርናል ያሳትሙ ነበር። / በኢትዮጵያ ጥናት እድገት ዉስጥ ዋናዉና ታላቅ ቦታ ሊሰጠዉ የሚገባዉ በኢትዮጵያ የተቋቋሙት የጥናት ተቋማትና የአርኪኦሎጅ ኢኒስቲቲዉት የአርኪኦሎጆ አናላይዝ በሚል እትመቶችን ያወጣ ነበር። ፣ ሌላዉ ተቋም በአዲስ አበባ ዩንበሪስቲ የተከፈተዉ የኢትዮዽያ ጥናት ኢኒስትቲዉት ሲሆን ይህ ጠቋም የኢትዮዽያ ጥናት ጆርናልን ማሳተም ጀምሯል። ከ1974ዓም አብዮት ፍንዳታ በሁዋላ በኢትዮጵያ ጥናት ተቋማት ላይና እንዲሁም በሕብረተሰቡ ላይ መሰረታዊ ለዉጦች ተካሂደዋል። የኢትዮዽያ ጥናት ኢኒስትቲዉት የአደረጃጅት ለወጥ አካሂዷል። ተቃሙ ከፍተኛ የሆኑ ታላላቅ ጥናቶችን ስለኢትዮጵያ ማካሄድ ጀምሮ። ለዚህም ተቋም የታወቁት የታሪክ ምሁረና ተመራማሪ ኢትዮጵስት ታደሰ ታምራት በሃላፊነት ተመድበዉ ነበር። የተቋሙ ዋና ሴንተር የነበረዉን የአማረኛ ቋንቋ አካዳሚ የኢትዮጵያ ቋንቋወች አካዳሚ በሚል በመተካት አያሌ ጥናቶችን በኢትዮጵያ በሚገኙ ብሔርና ብሔረሰቦች ፎልክሮች፣ ቋንቋወችና ባሕሎች ላይ ጥናቶችን አካሂዷል። እንዲሁም መዝገበ ቃላቶችንና የሳይንስና የቴክኖሎጅ ቴርሚኖችን እያሳተመ ያወጣል። አልፋቤት ለሌላቸዉ ቋንቋወች አልፋቤቶች እንዲቀረጡ ያደርጋል፣ለአላቸዉም እንዲሻሻሉ ጥናቶችን ያቀርባል። በዚህ ተቋም ዉስጥ የታወቁት የቋንቋ ምሁራን ፕሮፊሰሮች፣ አምሳሉ አክሊሉ፣ አሰፋ ገ/ማሪያም እና ሌሎችም ምሁራን በተቋሙ ይሰሩ ነበር። ሌላዉ ተቋም ታሪካዊ ሐዉልቶችንና ቅርሶችን ለመንከባከብና ለመጠበቅ የተቋቋመዉ የባሕልና የቅርሶች ጥናት መዕከል /ሴተር/ ነዉ። የኢትዮጵያ ጥናት በሌሎች የአዉሮፖ አገሮችም በኒዜርላንድና በስዉዘርላንድ ዩንበሪስቲወች ጥናቶችን ያካሂዳሉ። እንዲሁም የስራኤል የቴላቢብ ዩንበሪስቲም ስለኢትዮዽያ ጥናቶችን ያካሂዳል። ዓለም አቀፍ የኢትዮዽያ ጥናት ኢትዮጵስቶች ኮንፍረንስ የተካሄደባቸዉ አመታትና ሀገሮች/ከተማወች። 1ኛዉ ኮንፍረንስ በኢጣሊ ሮም 1959ዓም 2ኛዉ ኮንፍረንስ በኢንግሊዝ ማንችስተር 1963ዓም 3ኛዉ ኮንፍረንስ በኢትዮዽያ አዲስ አበባ 1966ዓም 4ኛዉ ኮንፍረንስ በኢጣሊ ሮም 1972ዓም 5ኛዉ ኮንፍረንስ በኒዘርላንድ ኒትሳ 1977ዓም 6ኛዉ ኮንፍረንስ በእዝራኤል ቴላአቢብ 1980ዓም 7ኛዉ ኮንፍረንስ በሱዲን ሉዋንዳ ዩንበሪስቲ 1982ዓም 8ኛዉ ኮንፍረንስ በኢትዮዽያ አዲስ አበባ 1984ዓም 9ኛዉ ኮንፍረንስ በራሽያ ሞስኮ 1986ዓም

52834

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%A0%E1%89%A5%E1%8B%B0%E1%88%8B%E1%88%85%20II%20%E1%8A%A2%E1%89%A5%E1%8A%91%20%E1%8A%A0%E1%88%8A%20%E1%8A%A0%E1%89%A5%E1%8B%B5%20%E1%8A%A0%E1%88%BD-%E1%88%BB%E1%8A%A9%E1%88%AD

አብደላህ II ኢብኑ አሊ አብድ አሽ-ሻኩር

አብደላህ ኢብኑ አሊ አብድ አሽ-ሻኩር አሚር አብዱላሂ፣ በትክክለኛ መጠሪያቸው አብዱላህ ኢብኑ አሊ አብድ አሽ-ሻኩር ወይም አሚር ሐጂ አብዱላሂ 2ኛ ኢብኑ አሊ አብዱ ሻኩር (1850ዎቹ - 1930)፡፡ በጥር 9 ቀን 1887 ዓ.ም.(እ.ኤ.አ) በተደረገ የጨለንቆ ጦርነት እስከ ተሸናፉ ድረስ የሐረር የመጨረሻ አሚር (ንጉስ) ሲሆን ከ1884 እስከ ጥር 26-1887 መጨረሻ ድረስ ሀረሪን ስያስተደድር ነበር። አር.ዐ. ካውልክ እንደዘገቡት አሚር አብዱላሂ የመሐመድ ኢብኑ አሊ አብድ አሽ-ሻኩር ልጅ በካዲጃ የአሚር አብዱልከሪም ኢብኑ ሙሐመድ ልጅ ነው። አባቱ የሐረርን ኢሚሬትስ ለመያዝ ሲል አብዱላሂን ከእርሱ በፊት የነበሩትን አህመድ 3ኛ ኢብን አቡበከርን ልጅ አግብቶ ነበር። አብዱላሂ ተማሪ እና የእስልምና እምነት አራማጅ ነበር። ግብጽ ከ1875 ዓ.ም ጀምሮ ሐረርን ተቆጣጥራ የነበረች ቢሆንም፣የአካባቢ አዛዥ ግን ወረራውን ማስቀጠል ብዙ ወጪ የሚጠይቅ እና የሎጂስቲክስ ፈታኝ መሆኑን በገለጸው መሰረት፣ ግብፆች አሚር አብዱላሂን ከከዲቭ ፊርማን ጋር ሐረርን እንዲገዙ በመተው ለቀው ሄዱ። በጊዜውም “ በአንድ የእንግሊዝ መኮንኖች የሰለጠኑ ጥቂት መቶ ወታደሮች፣ ከ300 እስከ 400 ሽጉጦች፣ አንዳንድ መድፍ እና ጥይቶች፣ ፖሊስ የንግድ መስመሮችን እና የግዛቱን ደህንነት ለማስጠበቅ ይቅርና ሀረርን እና ጃልዴሳን ለማሰር በቂ ያልሆነ ሃይል ተሰጥቶታል። ” አብዱላሂ በአጭር የስልጣን ዘመናቸው የጃሚ መስጂድን አስፋፍተዋል። በጊዜው አሚር አብዱላሂ በግዛታቸው ላይ እየደረሰ ያለው የኢትዮጵያውያን ስጋት በጣም ተጨንቆ፣ አውሮፓውያን ከዳግማዊ ምኒልክ ጋር ተባብረዋል ሲሉ ከሰዋል። እንደ ታሪክ ጸሐፊው ሃሮልድ ማርከስ በጁላይ 1885 ሁኔታው ​​ተባብሶ ነበር፣ “ከቁጥጥር ውጪ በሆነው ሕዝብ፣ የአውሮፓ ነጋዴዎች [እነዚያ] በቤታቸውና በሱቆቻቸው ውስጥ ምናባዊ እስረኞች ሆኑ፣ እና ከጎን ያሉት ኦሮሞዎች [ከተማዋን] ወረሩ። በምላሹ አሚሩ አዲስ ምንዛሪ ያስተዋወቁ ሲሆን ይህም የአካባቢውን ህዝብ ለድህነት ዳርጓል።አጎራባች ኦሮሞ እና ሶማሌ የሀረር ገበያ ለቀው መውጣታቸውን ተከትሎ የከተማዋ ኢኮኖሚ ወድቋል። አሚር አብዱላሂ በከተማው ውስጥ የሚገኙ ሁሉም ዜጋ ያልሆኑ እስልምናን እንዲቀበሉ ወይም እንዲወጡ አዘዙ። የኢጣሊያ የነጋዴ ተልእኮ ወደ ሐረር እያመራ መሆኑን ሰምቶ ወታደሮቹን ዘግተው እንዲያፈገፍጉ ወይም እንዲገድሏቸው አዘዘ። ጣሊያኖች በጅልዴሳ ተገደሉ። ይህም ለዳግማዊ ምኒልክ ንግዱን መጠበቅ የሚያስችል ስምምነት () በመኖሩ ፣ ጣሊያን ከተማዋን ለመቆጣጠር ተጨማሪ መነሳሳትን ፈጠረ። በ1886 ዓ.ም መጨረሻ ላይ ዳግማዊ ምኒልክ ወታደሮቹን ወደ ሐረር አቅንተው ነበር። የሶማሌው ጋዳቡርሲ ኡጋዝ (መላክ) ዳግማዊ ኡጋዝ ኑር ከአሚር አብዱላሂ ጋር ጠንካራ ግንኙነት ፈጥሯል እና በታህሳስ 1886 ሀረር በዳግማዊ ምኒልክ በተፈራረቀች ጊዜ ኡጋዝ ኑር የጋዳቡርሲ ጦርን አሚር አብዱላሂን እንዲደግፍ ላከ። አሚር አብዱላሂ ለመጀመሪያ ጊዜ የኢትዮጵያ ወታደራዊ አሰሳ በማድረግ በሂርና በሚገኘው ካምፓቸው ላይ የእሳት ቃጠሎን ጨምሮ የሌሊት ጥቃት በመፈፀም ምላሽ ሰጥቷል። ኢትዮጵያውያን በፓይሮቴክኒክ ድንጋጤ ወደ አሳቦትና አዋሽ ወንዞች ሸሹ። ንጉስ ምኒልክ ከጥቂት ወራት በኋላ ሁለተኛ ጥቃትን ሲመሩ አሚሩ የነዚህን ወታደሮች ጥራት በመገመት የቀደመውን ስኬት በሁለተኛው ሌሊት ጥቃት ለመድገም ሞከረ። ማርከስ "ጥቂት ክሩፕ መድፍ ውጤታማ ሊሆን በሚችልበት ቅጥር በተከበበች ከተማ ላይ ጠላት እንዲወጋ ቢፈቅድ ኖሮ፣ ሸዋውያን ከባድ ፖለቲካዊ መዘዞችን አስከትለው ሽንፈት ሊገጥማቸው ይችል ነበር" ብሏል። ሆኖም የጨለንቆ (ጫላንቆ) ጦርነት የአሚሩን ጦር አወደመ፣ አሚሩም ከሚስቶቹ እና ልጆቹ ጋር በመሆን ከሐረር በስተምስራቅ ወደምትገኝ በረሃ አገር ሸሸ። አጎቱን አሊ አቡ ባርካን ትቶ ለምኒልክ እንዲገዛ እና ለሀረር ህዝብ ምህረትን ጠየቀ። አብዱላሂ በኋላ የሱፊ ሀይማኖት ምሁር ሆኖ ለመኖር ወደ ሀረር ተመለሰ። በ1930 ሞተ።

44995

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%98%E1%88%AD%E1%88%BB%20%E1%8A%93%E1%88%81%E1%88%B0%E1%8A%93%E1%8B%AD

መርሻ ናሁሰናይ

አቶ መርሻ ናሁ ሰናይ (1850 ገደማ - 1937 ገደማ እ.ኤ.አ) ከዓጼ ምኒልክ ዘመነ ሥልጣን እስከ ዓጼ ኃይለሥላሴ ድረስ ለሀገራቸው ከፍተኛ ምሣሌያዊ አገልግሎት ያበረከቱ ኢትዮጵያዊ ነበሩ። ከ1890ዎቹ መጀመሪያ እስከ 1902 እ.ኤ.አ በሐረር የታሪካዊው ጄልዴሳ እና የአካባቢው አስተዳዳሪ ሆነው አገልግለዋል። የድሬዳዋ ከተማ እንዲቆረቆር ቁልፍ ሚና ከመጫወታቸውም በላይ ከ1902 እስከ 1906 እ.ኤ.አ የድሬዳዋና አካባቢዋ የመጀመሪያው አስተዳዳሪ ሆነው ሰርተዋል። የዓፄ ምኒልክና የራስ መኮንን አማካሪና የቅርብ ረዳት በመሆንም በወቅቱ ሀገራዊና ዲፕሎማሲያዊ ጉዳዮች ላይ ተሳታፊ ለመሆን እድል አግኝተዋል። አቶ መርሻ ዘመናዊ ዕውቀትን የቀሰሙ፤ የፈረንሳይኛ ቋንቋን ያጠኑ፤ ስለአውሮጳ ታሪክና ባህል ሰፊ ዕውቀት የነበራቸውና በሀገር ውስጥም ሆነ በውጭው ዓለም ለመታወቅ የበቁ አስተዋይ ሰው ነበሩ። የምድር ባቡር ወደ ኢትዮጵያ እንዲገባ ካደረጉት ልዩ አሰተዋጽኦ በተጨማሪ የባቡር ሀዲዱ የጥበቃ ሃይል ኃላፊ በመሆን ጡረታ እስከወጡበት ጊዜ ድረስ አገልግለዋል። በ19ኛው ክፍለ ዘመን መጨረሻና በ20ኛው ክፍለ ዘመን መጀመሪያ በተፈጠረው ሰላምና መረጋጋት ምክንያት የአውሮጳ ስልጣኔ ወደ ሀገር እንዲገባና ንግድ እንዲዳብር እንዲሁም ፖለቲካዊ ኢኮኖሚያዊና ማኅበራዊ ለውጥ እንዲመጣ ከደከሙት በርካታ ኢትዮጵያውያን መካከል እንዱ ነበሩ። ይህ አጭር የህይወት ታሪክ (የእንግሊዝኛውን ውክፔድያ ባዮግራፊ ጨምሮ ) ለዛሬውና መጪው ትውልድ አርአያነታቸውን ለማሳየትና ትምህርትም እንዲሆን ታስቦ የተዘጋጀ ነው። ትውልድና አስተዳደግ መርሻ ናሁሰናይ እንደ አውሮጳ አቆጣጠር በ1850 መጀመሪያ ገደማ በአንኮበር አካባቢ በሽዋ ተወለዱ። እድሜያቸው ለትምህርት እንደደረሰም በአቅራቢያቸው ከሚገኝው ወላጅ አባታቸው ከሚያገለግሉበት ቤተክርስቲያን ገብተው መሠረታዊ የሃይማኖትና ቀለም ትምህርትን እንደቀሰሙ ከትውልድ ትውልድ ሲተላለፍ የቆየ የቤተሰብ አፈ ታሪክ ያመለክታል። የጎልማሳነት ጊዜያቸውን በአባታቸውን እርሻ ላይ በመርዳት እንዳሳለፉም ይነገራል። ትዳር ከያዙ በሑዋላ ከቦታ ቦታም እየተዘዋወሩ ሰፊ ዕውቀትንና ልምድን አካብተዋል። አዳዲስ ነገሮችን ለማወቅና ለመሞከር ከፍተኛ ፍላጎት እንደነበራቸው በኋላ ካሳዩት ልዩ ችሎታና ብልህነት መገመት ይቻላል። በተለይም የሀገር ውስጥና የውጭ ሀገር ቋንቋዎችን ገና በወጣትነት ሳሉ ለማወቅ መድከማቸው ወደፊት ለሰጡት ከፍተኛ ህዝባዊና መንግስታዊ አገልግሎት ትልቅ መሠረት እንደሆነ ከታሪክ እንረዳለን። የአቶ መርሻን አስተዳደግ ለመረዳት ምናልባትም ፊታውራሪ ተክለ ሐዋርያት ተክለ ማርያም በኦቶባዮግራፊያቸው ውስጥ የመርሻ ባልንጀራ ስለነበሩት ታላቅ ወንድማቸው ገብረ ጻዲቅ የፃፉትን ማስታወስ ይጠቅም ይሆናል-- "የመሬታችን ግብር እንዳይታጎል አብዩ (ገብረ ጻድቅ) በድቁና እየተለወጠ ይቀድሳል። ነገር ግን ለገብረ ጻድቅ የዕውቀት ዕድል በጣም ተሰጥቶት ነበርና፤ በሰሞነኝነት ታግዶ የሚቀር ሰው አልነበረም። ቅዳሴውን ለገብረ መድኅን (ሌላው ወንድማቸው) ተወለትና፤ እሱ ዕውቀቱን ለመኮትኮት ወደ ደብረ ብርሃን ሄደ። እዚያ ሲማር ቆይቶ፤ ቅኔና ዜማ ካወቀ በኋላ ወደ ደብረ ሊባኖስ ተዛውሮ የሠዓሊነትን ጥበብ ተማረ። እንደዚህ ከልጅነቱ ጀምሮ ብልኅነቱ ይደነቅለት ነበር። በሳያደብር ቤተክርስቲያን ውስጥ የነደፈውን ሐረግና ሥዕል እኔም ደርሼበት አይቼዋለሁ። ከፈረንጆች ጋር ለመተዋወቅና ጥበባቸውን ለመቅዳት ምንጊዜም አይቦዝንም ነበር። ስለዚህ፤ ወደ ዲልዲላ (እንጦጦ)፤ ወደ አንኮበር ይመላለሳል። ወደ አንኮበር እየሄደ ባሩድ እንዴት እንደሚቀምሙና እንደሚወቅጡ ይመለከታል፤ ባሩድ እያጠራቀመ፤ የቀለህ ጠመንጃ እያበጀ ይተኩስበታል።...ቀለሁ የታሰረበት ገመድ ወይም ጠፍር ይጎማምደውና ወደኋላው ይፈናጠራል። አንዳንድ ጊዜ ገብረ ጻድቅን እጁን ወይም ፊቱን ያቆስለዋል" (ገጽ ፯) እንደ አውሮፓ አቆጣጠር በ1890ዎቹ መጀመሪያ ላይ እድሜያቸው አርባ ዓመት ሲሆን አቶ መርሻ ተወልደው ያደጉበትን ሽዋን ለቀው በሐረር አዲስ ኑሮን ጀመሩ። ወደ ሐረር ከመሄዳቸው በፊት ልጆችንም አፍርተው ነበር። ባለቤታቸው ወይዘሮ ትደነቅያለሽ የዓፄ ምኒልክ ታማኝ አገልጋይና አማካሪ የነበሩት የአቶ መክብብ ልጅ ነበሩ። ሐረር ላይ ብዙም ሳይኖሩ ታላቁ የአድዋ ጦርነት ተጀመረ። አቶ መርሻ አድዋ ስለመዝመታቸው የሚታወቅ ነገር እስካሁን የለም። ነገር ግን በቅርብ የሚያውቋቸው ሰዎችና ጓደኞቻቸው እንደሞቱና እንደቆሰሉ ከታሪክ እንረዳለን። ለምሣሌ አስተዋዩ ባልንጀራቸው ገብረ ጻዲቅ በራስ መኮንን በተመራው ጦር ውስጥ ተመድበው ሲያገለግሉ ህይወታቸው አልፏል። በጦርነቱም ላይ ስላደረጉት ልዩ አስተዋጽኦ ወንድማቸው ፊታውራሪ ተክለ ሐዋርያት የሚከተለውን ጽፈዋል-- "የጦር ሠራዊት በሰፈር ላይ ስፍራውን እንዲያውቀው፤ መሳሳት እንዲቀር ፕላን ነድፎ ሰጠ። በፕላኑ ላይ፤ የአዝማቹ፤ የራሶቹ፤ የደጃዝማቾቹ፤ የፊታውራሪዎቹ እና የሌሎቹም የጦር አለቆች የወታደሮችም ድንኳኖች በተዋረድነት ተነድፈው፤ ማንም ሰው ፕላኑን እያየ የሰፈሩን ቦታ ለማወቅ እንዲቻለው አደረገ። በሰፈር ቦታ የሚጣሉ ሰዎች ቢኖሩም፤ አጋፋሪዎች ፕላኑን እያዩ ማስተካካል እንዲችሉ አደረገ። ይህንኑ በኋላ ንጉሡም ሰምተው በጣም አደነቁ። የጦርነቱንም ታሪክ እስከ መቀሌ ድረስ ጽፎት ነበር።" (ገጽ ፳፰) የጄልዴሳና አካባቢው አስተዳዳሪ ዓጼ ምኒልክ የኢትዮጵያ ንጉሠ ነገሥት እስከሆኑበት እስከ 1889 እ.ኤ.አ. ድረስ አቶ መርሻ መንግስትን በኃላፊነት ደረጃ እንዳገለገሉ እስካሁን የሚታወቅ ነገር የለም። በሐረር ከተማ ለጥቂት ዓመታት ከኖሩና በከተማዋ የፀጥታ (ፖሊስ) ሃይል ኃላፊ ሆነው ካገለገሉ በኋላ ጄልዴሳ የምትባለው ታሪካዊ ከተማና አካባባዋ አስተዳደሪ ሆነው ተሾሙ። ጄልዴሳ ዛሬ በሱማሌ ክልል የምትገኝ መንደር ናት። በዚያን ጊዜ ግን ሽዋንና የተቀሩትን የኢትዮጵያ ክፍሎች ከቀይ ባሕርና ከገልፍ ኦፍ ኤደን () ጋር ያገናኝ የነበረው የካራቫን () ንግድ መተላለፊያ በር ነበረች። የጉምሩክ መቀመጫም ነበረች። ስለሆነም አቶ መርሻ ስትራቴጂክ ቦታን የማስተዳደር ልዩ ኃላፊነት ተጥሎባቸው ነበር። አንዳንድ መረጃዎች የሚጠቁሙት ደግሞ ከኢትዮጵያ የድንበር ክልል እስከ አዋሽ ድረስ ያለውን አካባቢ በሙሉ ይቆጣጠሩ እንደነበር ነው። ለማስታወስ ያህል ኢትዮጵያ በጊዜው ከብሪቲሽ ከፈረንሳይና ከጣልያን ሶማሌ ላንድ () ጋር ትዋሰን ነበር። ከዓጼ ምኒልክ ቀዳሚ ዓላማዎች አንዱ የኢትዮጵያን ወሰን መካለልና ማስከበር ስለነበር አቶ መርሻ በተደረገው ጥረትና ድካም ተሳትፈዋል። በተለይም በድንበር እና አካባቢዎች ጥበቃ ረገድ ከፍተኛ ድርሻን አበርክተዋል። ከጄልዴሳ አስተዳዳሪነታቸው በፊት የሐረር ፖሊስ ኃላፊ ሆነው ማገልገላቸው ለፀጥታው ሥራ እንዳዘጋጃቸው ይታመናል። ሌላው የዓጼ ምኒልክ ዐቢይ ዕቅድ ደግሞ ኢትዮጵያ ከውጭው አለም ጋር ያላትን ዲፕሎማሲያዊ እንዲሁም የንግድና ኢኮኖሚ ግንኙነት ማጠናከር ነበር። አቶ መርሻ በዚህም መስክ ልዩ አስተዋፅዖ አድርገዋል። በተለይም ከአድዋ ድል በኋላ የአውሮጳ የአሜሪካና የሌሎች ሀገሮች መንግስታት የኢትዮጵያን ነፃነትና ሉዓላዊነት ለመቀበል መወሰናቸው ለዘመናት ሲጠበቅ የነበረውን ስልጣኔ ለማስገባት አመቺ ሁኔታን በመፍጠሩ በርካታ ዲፕሎማቶች፤ ጋዜጠኞችና ሳይንቲስቶች፤ ፀሀፊዎችና ቱሪስቶች ኢትዮጵያን ጎበኙ። አብዛኛዎቹ የውጭ ሀገር ዜጎች ወደ አዲስ አበባ ሐረርና የተለያዩ የሀገሪቱ ክፍሎች ለመሄድ በወቅቱ ከሞላ ጎደል ሰላማዊ በነበረው የጄልዴሳ መንገድ ማለፍ ስለነበረባቸው አቶ መርሻ እንግዶቹን በክብር የመቀበልና ለቀጣዩ ጉዞአቸው የሚያስፈልገውን የማሟላት ከፍተኛ አደራ ተጥሎባቸው ነበር። ዓጼ ምኒልክና የሐረሩ ገዢ ራስ መኮንንም ጎብኚዎቹ ለሚያልፉባቸው ቦታዎች አስተዳዳሪዎች ሁሉ ዘመናዊ መስተንግዶ እንዲያደርጉ ጥብቅ ትዕዛዝ አስተላልፈው ነበር። በ1897 እ.ኤ.አ. ኢትዮጵያን ከጎበኙትና በእንግሊዝ መንግስት ስም የዲፕሎማሲያዊ ግንኙነት ስምምነቱን ከፈረሙት ከንግስት ቪክቶሪያ ልዩ መልዕክተኛ ሰር ረኔል ሮድ () ጋር አብረው የመጡት ካውንት (ሎርድ) ኤድዋርድ ግሌይቸን () በጻፉት መፅሐፍ ውስጥ የሚከተለውን አስፍረዋል-- "...የሚቀጥለው ቀን ጄልዴሳ አደረሰን፡ እዚያም በአስተዳዳሪው በአቶ መርሻ ከፍተኛ አቀባበል ተደረገልን። ከአቢሲንያ (ኢትዮጵያ) ክልል መድረሳችንንም ለማሳየት አስተዳዳሪው መሳሪያ በታጠቁና የሀገሪቷን ስንደቅ ዓላማ በያዙ ወታደሮች በመታጀብ ተቀበሉን። ሰንደቅ ዓላማው እምብዛም አልማረከንም በሰባራ እንጨት ላይ በሚስማር ከተመቱ ቢጫ ቀይና አረንጓዴ ጨርቆች የተሰራ ስለነበር። የክብር ዘቡና አቀባበሉ ግን እጅግ የሚያስደስት ነበር።" የጉምሩክ ኃላፊ አቶ መርሻ የጄልዴሳ ጉምሩክ ኃላፊ ስለነበሩ ወደ ሀገሪቱ የሚወጣውንና የሚገባውን ሁሉ በበላይነት ይቆጣጠሩ ነበር። ሸቀጦች ዘይላ በተባለው የብሪትሽ ሶማሌላንድ ወደብና በጅቡቲ (ፍሬንች ሶማሌላንድ) በኩል እንደልብ ይገቡና ይወጡ ስለነበር ከተማዋ በንግዱ ዓለም ታዋቂ ሆና ነበር። ለምሣሌ ኢትዮጵያና እንግሊዝ (ብሪታንያ) በ1897 እ.ኤ.አ. በፈረሙት ዲፕሎማሲያዊ ውል አንቀጽ ሦስት መሠረት ጄልዴሳ ለሁለቱም ሀገሮች ንግድ ክፍት እንድትሆን ስምምነት ላይ ተደርሶ ነበር። የካራቫን ነጋዴዎች እና መንገደኞች ጄልዴሳ ሲደርሱ ከሀገር ውጭ ያመጧቸውን ግመሎችና በቅሎዎች ወደመጡብት ሰደው ለቀጣዩ ሀገር ውስጥ ጉዟቸው የሚይስፈልጓቸውን እንሰሳት ከአካባቢው ነዋሪዎች እንዲከራዩ ይደረግ ነበር። ወደ ሀገር ውስጥ የሚገባ ዕቃ ቀረጥ እንዲከፈልበት ስለተደረገም ለመንግስት ከፍተኛ የገቢ ምንጭም ሆኖ ነበር። ኢትዮጵያ በጊዜው እንደ ቡና፤ የእንሰሳት ቆዳ፤ ከብት፤ የዝሆን ጥርሶችና የመሳሳሉትን ሸቀጦች ወደተለያዩ የአፍሪቃ፤ እስያ፤ መካከለኛው ምሥራቅና አውሮጳ ሀገሮች በኤደን በኩል ትልክ ነበር። በተለይም የጅቡቲ ወደብ መከፈት ለጄልዴሳ ጉምሩክ መጠናከርና ለንግድ መስፋፋት ከፍተኛ እርዳታ አድርጓል፡ አቶ መርሻም ወደ ጁቡቲ ለሥራ ይሄዱ ነበር። በ1902 እ.ኤ.አ ድሬዳዋ ስትቆረቆር የከተማውና አካባቢዋ አስተዳዳሪና የድሬዳዋ ጉምሩክ የመጀመሪያው ኃላፊ ሆኑ። የዓጼ ምኒልክ አማካሪ አቶ መርሻ ዘመናዊ ሥልጣኔ ወደ ኢትዮጵያ እንዲገባና ኢኮኖሚያዊና ማህበራዊ እድገት እንዲመጣ ይገፋፉ ከነበሩት ለውጥ ፈላጊ ስዎች እንዱና ቀዳሚ ነበሩ። ዓጼ ምኒልክና ራስ መኮንን ያዘዟቸውን ሥራዎች ሁሉ በትጋት በመፈፀምም ሆነ አዳዲሰ ሀሳቦችና የቴክኖሎጂ ውጤቶች ወደ ሀገር እንዲገቡ ጠቃሚ ምክሮችን በመለገስ ከፍተኛ አስተዋጽኦ አደርገዋል። ታዋቂው የታሪክ ተመራማሪና ፀሃፊ ተክለፃድቅ መኩሪያ አፄ ምኒልክና የኢትዮጵያ አንድነት በተባለው መጽሐሃፋቸው ላይ የሚከተለውን ብለዋል-- “ዐፄ ምኒልክ የነዚህንና የውጭ አገር ተወላጅ አማካሪዎች ምክር በመስማት እውጭ አገር ደርሰው መጠነኛ እውቀት እየቀሰሙ የተመለሱትን የነግራዝማች ዬሴፍን፤ የነነጋድራስ ዘውገን፤ የእነ አቶ አጥሜን፤ የነ አቶ መርሻ ናሁ ሠናይን፤ የነ ብላታ ገብረ እግዚአብሔርን፤ የነ ከንቲባ ገብሩን፤ የነአለቃ ታየን፤ የነነጋድራስ ገብረ ሕይወት ባይክዳኝን፤ የነአቶ ኃይለማርያም ስራብዮንን፤ አስተያየት በማዳመጥ በአገራቸው የአውሮፓን ሥልጣኔ ለማስገባት ታጥቀው ተነሡ።” የምድር ባቡር ግንባታ ሥራ ተቆጣጣሪ በ1894 እ.ኤ.አ ዓጼ ምኒልክ የምድር ባቡር ወደ ኢትዮጵያ እንዲገባ ከተስማሙ በኋላ የቅርብ አማካሪዎቻቸው የሆኑት የስዊሱ ተወላጅ አልፍሬድ ኢልግ እና ፈረንሳዊው ሌዎን ሸፍነ ለሀዲዱ ግንባታ ሥራ የሚያስፈልገውን መሰናዶ ጀመሩ። የምድር ባቡር ኩባንያም በአስቸኳይ ተቋቋመ። የባቡር ሃዲዱ ሥራ በ1897 እ.ኤ.አ ሲጀመር አቶ መርሻ ከኢትዮጵያ በኩል በበላይነት እንዲቆጣጠሩ በምኒልክ አደራ ተጣለባቸው። ለዚህም ኃላፊነት የበቁት የባቡር ሀዲዱ የሚይልፍባቸው ቦታዎችና ህዝቦች አስተዳዳሪ በመሆናቸው ብቻ ሳይሆን የፈረንሳይኛ ቋንቋን ጠንቅቀው ስላጠኑና ሰለውጭው ዓለምም ሰፊ ዕውቀት ስለነበራቸውም ጭምር ነበር። በጁላይ 1900 እ.ኤ.አ. ሀዲዱ ከጅቡቲ ተነሥቶ ደወሌ ከተባለችው የኢትዮጵያ ድንበር ወረዳ ሲደርስ በተደረገው የምረቃ ስነሥርዓት ላይ ዓጼ ምኒልክን ወክለው ተገኝተዋል። በሥነ ሥርዓቱ ላይ ከፈረንሳይ መንግሥት በኩል የፍሬንች ሶማሌላንድ () ገዢ ጋብሪዬል ሉዊ አንጉልቮ () የተገኙ ሲሆን የምድር ባቡር ኩባንያው ተጠሪዎችና ሰራተኞችም ተገኝተው ነበር። በጅቡቲ የኢትዮጵያ ቆንስል የነበሩት አቶ ዮሴፍ ዘገላንም በምረቃው ተካፋይ ከነበሩት የኢትዮጵያ ባለሥልጣናት አንዱ ነበሩ። የሀዲድ ግንባታው ከተጀመረ ከአምስት ዓመት በኋላ በ1902 እ.ኤ.አ. ድሬዳዋ ወደፊት ከተመሠረትችበት ቦታ ደረሰ። ከዚያም በገንዘብና በዲፕሎማሲያዊ ችግር ሥራው ለሰባት ዓመት ተቋርጦ በ1909 እ.ኤ.አ. እንደገና ሲጀመር አቶ መርሻ በድጋሚ ግንባታውን እንዲቆጣጠሩ በዓፄ ምኒልክ ተጠየቁ። በታዘዙትም መሰረት እስከ አዋሽ ያለውን ሀዲድ በውሉ መሠረት እንዲጠናቀቅ አድርገዋል። ሀዲዱ አዲስ አበባ የደረሰው እ.ኤ.አ. በ1917 ራስ ተፈሪ መኮንን (በኋላ ዓፄ ኃይለሥላሴ) አልጋ ወራሽ በነበሩበት ጊዜ ነበር። የምድር ባቡር ወደ ኢትዮጵያ መግባት በሀገሪቱ ታሪክ ታይቶ የማይታወቅ ኢኮኖሚያና ማህበራዊ ለውጥን አስከትልዋል። በጅቡቲ በኩል ሸቀጥ ወደተለያዩ ሀገሮች ከድሮው በበለጠ ፍጥነት በባቡር ለማስወጣትና ለማስገባት በመቻሉ ንግድ እንዲጠናከር ረድቷል። በሚሊዮን የሚቆጠሩ ኢትዮጵያዊያን የኑሮ ደረጃ በፊት ከነበረው በጣም አድጓል። በርካታ መንደሮችና ከተሞች በባቡር ሀዲዱ ምክንያት ተቋቁመዋል። የህዝብ ከቦታ ቦታ መዘዋወርም ጨምሯል። ከሁሉም በላይ ደግሞ የሀዲዱ መዘርጋት ከረጅም ጊዜ መጠራጠርና ቸልታ በኋላ አውሮጵውያኖች በኢትዮጵያ ላይ ኢንቨስትመንት መጀመራቸውን ያመለክታል። አንጋፋውና ታዋቂው የታሪክ ምሁር ዶ/ር ሪቻርድ ፓንክረስት የባቡር ሀዲዱን የዘመኑ ትልቅ የቴክኖሎጂ ውጤት ብለው ጠርተውታል። የድሬዳዋ ቆርቋሪና የመጀመሪያ አስተዳዳሪ ከጅቡቲ የተነሳው የባቡር ሀዲድ እ.ኤ.አ. በ1902 ዛሬ ድሬዳዋ ካለችበት ቦታ ሲደርስ በአቶ መርሻና በፈረንሳዊው ሌዎን ሸፍነ መሪነት አዲስ ከተማ እንዲቆረቆር ትእዛዝ ተሰጠ። የቦታውም ስም መጀመሪያ አዲስ ሐረር ተባለና ትንሽ ቆይቶ ግን ድሬዳዋ የሚል ስያሜ ተሰጠው። በዚያው ዓመት አቶ መርሻ የድሬዳዋና አካባቢው የመጀመሪያ አስተዳዳሪ ሆነው ተሾሙ። ብዙም ሳይቆይ በምድር ባቡር ኩባንያው ባልደረቦችና በበርካታ ኢትዮጵያውያን ከፍተኛ ድካም ድሬዳዋ ቶሎ ቶሎ መገንባት ጀመረች። በአጭር ጊዜ ውስጥም ዘመናዊ የሆነ ከተማ ተቋቋመ። አቶ መርሻ በከተማውና አካባቢው አስተዳዳሪነት እስከ 1906 እ.ኤ.አ. ድረስ ካገለገሉ በኋላ ለሚቀጥሉት ሃያ ዓመታት ማለትም ጡረታ እስከወጡብት ጊዜ ድረስ የኢሳ ግዛቶች እና የባቡር ሀዲዱ ጥበቃ ሀይል ኃላፊ በመሆን ሰርተዋል። በልጅ ኢያሱ ዘመነ ስልጣን ለአጭር ጊዜ ተሽረው የነበረ ሲሆን ኢያሱ ከሥልጣን ከተወገዱ በኋላ ወደ ቦታቸው መመለሳቸውን የታሪክ መረጃዎች ይጠቁማሉ። ጡረታና እረፍት አቶ መርሻ በ1920ኛዎቹ እ.ኤ.አ. አጋማሽ ገደማ በጡረታ ተገለሉ። እድሚያቸው ስለገፋና በበረሐም ረጅም ዘመን ስላሳለፉ ብዙ ሳይቆይ ጤንነታቸውን እያጡ መጡ። የአልጋ ቁራኛ እስከመሆንም ደርሰው ነበር። በጡረታ ላይ እያሉ አብዛኛውን ጊዜ ከቤተሰቦቻቸው ጋር ያሳለፉ ሲሆን አልፎ አልፎ ግን ከጓደኞቻቸው ጋር ይገናኙ ነበር። ለምሳሌ የታወቁ የካቶሊክ ሃይማኖት ተከታይ ሰለነበሩ ከሚሲዮናውያን ወዳጆቻቸው ከነአባ እንድርያስ () ጋር በደብዳቤ ይገናኙ ነበር። የካቶሊክ እምነት በሐርርና ዙሪያዋ እንዲጠናከር ከፍተኛ እገዛ አድርገዋል። በርካታ ለሆኑ ወጣት ካቶሊክ ኢትዮጵያዊያኖችም አርአያ ከመሆናቸውም በተጨማሪ ዘመናዊ ትምህርት ካቶሊክ ለሆኑና ላልሆኑ ወጣቶች እንዲዳረስ ረድተዋል። የኢትዮጵያ አየር መንገድ እንዲቋቋምና እንዲጠናከር ከፍተኛ ድርሻ ያበረከቱትና የመጀመሪያው ጥቁር አፍሪቃዊ የንግድ አውሮፕላን አብራሪ ካፕቴን አለማየሁ አበበ ባሳተሙት የህይወት ታሪካቸው ውስጥ የሚከተለውን ፅፈዋል-- “አቶ መርሻ ከነቤተሰቦቻቸው በሐረር ከተማ የታወቁና የተከበሩ የካቶሊክ ሃይማኖት ተከታይ ስለነበሩ ምንሴኘር አንድሬ ዣሩሶ በሚያስተዳድሩት የካቶሊክ ሚሲዮን ገብቼ በአዳሪነት እንድማር ተደረገ።” አቶ መርሻ ናሁሰናይ በ1937 እ.ኤ.አ. ገደማ ከዚህ ዓለም በሞት ተለዩ። እድሚያቸው ሰማንያ አምስት ዓመት አካባቢ ነበር። የተቀበሩትም በሐረር ከተማ ነው። በጣሊያን ወረራ ዘመን ሰለነበር ይመስላል ስለሞታችው ምንም ዓይነት መረጃ እስካሁን አልተገኘም። አቶ መርሻ ወይዘሮ ትደነቂያለሽ መክብብን አግብተው አሥራ አንድ ልጆችን ወልደዋል። እነርሱም በየነ፤ ንግሥት፤ ዘውዲቱ፤ አለሙ፤ ወርቄ፤ ደስታ፤ ዮሴፍ፤ ማርቆስ፤ ንጋቱ፤ ዘገየና መደምደሚያ ናቸው። የልጅ ልጆቻቸውና የልጅ ልጅ ልጆቻቸው ዛሬ በኢትዮጵያና ሌሎች ሀገሮች ይኖራሉ። ከነዚህም ውስጥ ብዙዎቹ በተለያዩ መንግስታዊና የግል ድርጅቶች ውስጥ በመስራት ለሀገራቸው አገልግሎትን ስጥተዋል። የአቶ መርሻ የበኩር ልጅ ባላምባራስ በየነ ወደ አውሮጳ በተደጋጋሚ ለልዩ ልዩ ጉዳዎች ከመጓዛቸውም በተጨማሪ ለድሬዳዋና ለሀገራቸው እድገት አስተዋጽኦ አድርገዋል። ለምሣሌ የእቴጌ መነን የሴቶች ትምህርት ቤት በአዲስ ኣአበባ ሲከፍት የመጀመሪያው አስተዳዳሪ ሆነው ያገለገሉ ሲሆን፣ ከደሴ ወደ አሰብ የሚወስደው መንገድ ሲሰራ በሃላፊነት መርተዋል:: ከዚያም ቀደም ብሎ በኢትዮጵያና ብሪትሽ ሶማሌላንድ የክልል ድርድር ሲጀመር ሀገራቸውን ወክለው በኮሚቴው ፀኃፊነት ተሳትፈዋል። ዛሬ በህይውት ካሉት መካከል ደግሞ አቶ አብነት ገብረመስቀል በአዲስ አበባ የሚኖሩ የታወቁ የንግድ ሰውና () በጎ አድራጊ ናቸው። የአርአያነትና የአገልግሎት ውለታ አቶ መርሻ ናሁሰናይ ከሠላሣ ዓመታት በላይ ሀገራቸውን በተለያዩ መስኮች አገልግለዋል። አንደኛ በዓፄ ምኒልክና ራስ መኮንን መሪነት ሐረርና አካባቢዋ ወደ ኢትዮጵያ ከተቀላቀሉ በኋላ በአካባቢው ፀጥታና መረጋጋት እንዲኖር አግዘዋል። ሁለተኛ ከተሞችን በማስተዳደር ረገድ በተለይም የድሬዳዋ ከተማ እንድትቆረቆርና እንድታድግ ልዩ ድርሻ አበርክተዋል። በዚህም ምክንያት ደቻቱ የሚባለው ቦታ ለረጅም ጊዜ ገንደ መርሻ እየተባለ በአካባቢው ነዋሪዎች ይጠራ ነበር። ሦስተኛ ዘመናዊ ስልጣኔ ማለትም ዘመናዊ ሀሣቦች፣ ዘመናዊ የአስተዳደር ዘዴዎች እና የቴክኖሎጂ ውጤቶች (የምድር ባቡርና የመሳሰሉትን) ወደ ሀገር እንዲገቡ ከፍተኛ ሚና ተጫውተዋል። ዘመናዊነት ማለት ደግሞ አውሮፓዊ መሆን ሳይሆን ከውጭው ዓለም የሚገኘውን ዕውቀት ተሞክሮና ድጋፍ ለሀገር እድገትና ህዝባዊ ጥቅም የሚውሉባቸውን መንገዶች መፈለግና ተግባራዊ ማድረግ እንደሆነ ከተረዱት አንዱ ነበሩ። በመጨረሻም ኢትዮጵያ ዲፕሎማሲያዊ ዕውቅናን አግኝታ የንግድና ኢንቨስትመንት ተጠቃሚ እንድትሆን እጅግ ደክመዋል። በተለይም ከዓድዋ ድል በኋላ በርካታ የውጭ መልዕክተኞችና እንግዶች ወደ ኢትዮጵያ በመጡበት ጊዜ በጄልዴሳና በድሬዳዋ አስተዳዳሪነታቸው የማስተናገድ እድል ስላገኙ ኢትዮጵያ በቀና መልክ እንድትታይ ልዩ ጥረት አድርገዋል። ለምሣሌ በሮበርት ፒት ስኪነር () የተመራው የመጀመሪያው የአሜሪካ ልዑካን በኢትዮጵያ ጎብኝቱን ፈፅሞ ለመመለስ ሲዘጋጅ ድሬዳዋ ላይ በዓፄ ምኒልክ ስም አሸኛኘት ያደረጉትና ከምኒልክ የተላከውንም የስልክ ስንብት መልዕክት ያስተላለፉት አቶ መርሻ ነበሩ። ለእዚህና ለመሳሳሉት ከፍተኛ የሃላፊነት ቦታዎች የበቁት በትዕዛዝ ፈፃሚነታቸው ብቻ ሳይሆን በቋንቋ አዋቂነታቸውና በአስተዋይነታቸውም ጭምር እንደነበር መረጃዎች ይጠቁማሉ። ሂዩስ ለሩ () የተባሉት የፈረንሳይ ጋዜጠኛ፤ ፀሃፊና በኋላም ሴኔተር በተሰኘው ታዋቂ የፈረንሣይ ጋዜጣ ላይ ስለአቶ መርሻ የሚከተለውን ጽፈዋል-- "እኚህ ብልህ ሰው ... ንጉሰ ነገስቱ ለረጅም ዓመታት የሀገሪቱን መግቢያ በር ጠባቂ አድርገው ስለሾሟቸው ያላዩት የዜጋ ዓይነት የለም ።" የአቶ መርሻ አርአያነትና ሀገራዊ ውለታ በእርግጥ አልተረሳም። በድሬዳዋ ከተማ በዓፄ ኃይለሥላሴ በስማቸው መንገድ ተሰይሞላቸው እስካሁን ድረስ አለ። ድሬዳዋ የተመሠረትችበትን 105ኛ ዓመት በቅርቡ ስታከብር ስማቸው ተጠርቶ ተመስግነዋል። ሆኖም ግን የአቶ መርሻ የህይወት ታሪካቸው ገና አልተፃፈም። በርካታ ኢትዮጵያውያን (የታሪክ ተማሪዎችንና ተመራማሪዎችን ጨምሮ) ማንነታቸውንም ሆነ ሥራቸውን አያውቁም። የመጣበትን የማያውቅ የሚሄድበት ይጠፋዋል እንደተባለው ባለፉት ዘመናት በተለያዩ መስኮች ምሣሌያዊ ተግባራትን የፈፀሙ እንደ አቶ መርሻ ያሉ ቁጥራቸው ከፍተኛ የሆነ ኢትዮጵያዊያን አንደነበሩ ታሪክ ሰለሚይስተምረን የዛሬውም ሆነ መጪው ትውልድ ልብ ሊላቸው ይገባል። በተለይም ኢኮኖሚያዊና ማህበራዊ እንቅስቃሴ እንደገና እየታየ ባለበት በአሁኑ ጊዜ (የአዳዲስ መንገዶችና ባቡር ሀዲዶችን ግንባታን ጨምሮ ማለት ነው) ለዘመናዊ ሥልጣኔ መግባትና መዳበር ልዩ አስተዋጽኦ አድርገው ያለፉ ኢትዮጵያውያንን የህይወት ታሪክና አርአያነት ጠንቅቆ ማወቁ ከፍተኛ ህብረተሰባዊ ጠቀሜታ እንዳለው ያደጉ ሀገሮች ተሞክሮ ያስገነዝባል። ዋና የፅሁፍ መረጃዎች የኢትዮጵያ መሪዎች የኢትዮጵያ ታሪክ

16105

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8B%A8%E1%8B%9E%E1%88%AB%E1%88%B5%E1%89%B0%E1%88%AD%20%E1%8D%8D%E1%8A%AB%E1%88%AC%20%E1%8A%AD%E1%8D%8D%E1%88%8D%20%E1%8D%AA

የዞራስተር ፍካሬ ክፍል ፪

ክፍል ፪ "ዘሩን እንደዘራ ገበሬ ማደጉንም እንደሚጠባበቅ፣ ዞራስተር ከሰወች በማምለጥ ወደአምባው፣ ወደ የብቸኝነት ዋሻው ተመለሰ" ዞራስተር በዚህ ወቅት ከተራራው ወርዶ ስላጋጠመው ሁኔታ ማንሰላሰል ጀመረ፣ በተለይ "ኃይልን መፈለግ" ("ኃይልን መፍቀድ") የሚለውን ጽንሰ ሃሳብ ተገነዘበ። በዞራስተር አስተያየት ኃይልን መፍቀድ ህይወት ያለው ነገርን ሁሉ የሚገፋፋ መሰረታዊ ጉልበት ነው። ይህ ሃይል፣ በዞራስተር አስተያየት፣ ለመኖር ከመፍቀድ ሁሉ በላይ የሆነ ኃይል ነው። ኃይልን መፍቀድ በብዙ መንገድ ይገለጻል፣ ለምሳሌ፡- ባህታዊወች በመብላት ፍላጎታቸው ላይ ያላቸው ሃይል፣ ግለሰቦች በህብረተሰብ ውስጥ የሚያሳዩት የእራስን ስልጣን የማረጋጥ ሁኔታ፣ አንድ የኪነ ጥበብ ሰው በስራው ላይ የሚያሳየው ሙሉ ክህሎት፣ ወዘተ..። በሄድኩበት ቦታ ሁሉ ያገኘሁት ህይወት ያለው ነገር ሁሉ ኃይልን ይፈቅዳል፣ የሚታዘዙት እንኳ ሳይቀር ጌታ ለመሆን ይፈቅዳሉ! ደካሞች ለጠንካሮች ለመታዘዝ በሌላ ሳይሆን በራሳቸው ፈቃድ ይስማማሉ፣ ደካሞቹ ደግሞ በተራቸው ከነሱ የበለጠ ደካማ ለሆነው ጌትነት ይፈቅዳሉ፡ ይህ ጨርሰው ሊተውት የማይፈቅዱት ደስታቸው ነው! ታናናሾቹ ከነሱ ያነሱት ላይ ኅይል እንዲኖራቸው ለበላዮቻቸው ፈቀቅ እንደሚሉ ሁሉ ከሁሉ የበላይ የሆነው ለአደጋና ከባድ ፈተና እንዲሁ ፈቀቅ ይላል፣ ለኅይል ሲልም ህይወቱን አደጋ ላይ ይጥላል። የሁሉ ታላቅ ፈቀቅ ማለት ለህይወት አስጊ ለሆነ አደጋና በሞትና በህይወት ቁማር ለመጫወት ነው። በዚህ ክፍል ግማሽ አካባቢ ዞራስተር ብዙ ስራው የጭንቅላት ስራ እንደሆነ ተረዳ፣ ስለዚም ቶሎ ብሎ መዝፍንና መደነስ ተያያዘ። ደመነፍስ ኪነጥበብ የሆኑት ዘፈንና ዳንስ፣ የሰው ልጅ ኅልውና ዋና አካል መሆንቸውን በማስረገጥ ብዙ የጥበብና የብርሃን ተሸካሚ መሆን ጥሩ እንዳይደል አስረዳ። ይህ ሁኔታ ስለአጠቃላይ የህይወት ትርጉም ያለውን አስተያያእት ተፈታተነው፡ በፍልስፍናና በትምህርት የህይወት ትርጉም ራዕይ እንደማይገለጥለት ተረዳ። አስተማሪና አዋቂ ብቻ ከመሆን ይልቅ እንደ ዘፈንና ጭፈራ ያሉትን የህይወትን ደመነፍሳዊ ክፍሎች በመቋደስ የህይወት እውነታወች መረዳት እንዲቻል ተገነዘበ። ከዘፈንና ዳንስ በኋላ ማስተማር ቀጠለ። በዚህ ትምህርቱ አጋጣሚ የሆነ አዋቂ ሰው አግኝቶት የዚህ አለምን የከንቱ ከንቱነት ሰማ። ይህ ጉዳይ በዞራስተር ላይ መወላወልን ፈጠረ። ዞራስተር የሰው በላይን መምጣት ቢሰብክም ይህ እራሱ ከንቱ እንዳልሆን ምንስ ምክንያት አለ? ዞራስትራስ የህይወትን ትርጉም እንዳወቀ ምንስ ማስረጃ አለ፣ የዞርስተር ፍልስፍናስ ካለፉት የስው ልጅ ባህሎችና አስተያየቶች ልዩ እንደሆነ ምንስ ማስረጃ አለ? በዚህ ውዥንብር ውስጥ ያለው ዞራስተር እንቅልፍ ወስዶት ህልም ተመለከተ፣ በህልሙ ከፍተኛ ነፋስ ተነስቶ የሬሳ ሳጥንን ሲገለብጥ፣ ከሬሳ ሳጥኑ "ህጻናት፣ መላዕክት፣ ጉጉት፣ ጅሎችና ግዙፍ ቢራቢሮወች" እያመለጡ ሲወጡ አየ። በድንጋጤ የነቃው ዞራስተር ስለህልሙ ለአንድ ተከታዩ ነገረው። ተከታዩም ንፋሱ የዞራስተር ትምህርት ምልክት ሲሆን አጠቃላይ ህልሙም የቀድሞውን የሞተ ባህል ማጥፋቱንና በምትኩ አዳዲስ እምቅ ሃይላትን ማውጣቱን ይሳያል አለው። ዞራስተር ግን ጥርጣሬው ሊበርድ አልቻለም። የወደፊት አለም ነጻ አውጪ ከመሆን ይልቅ የሞተው የኋለኛው ዘመን ባህል አካል እንዳልሆነ እራሱን ሊያሳምን አልቻለም። ከዚህ በኋላ የነበረበትን ቦታ ለቆ ጉዞ ጀመረ። በጉዞው አንድ አዋቂ ጎባጣ ዞራስተር ለተከታዮቹና በራሱ ጭንቅላት ውስጥ ለራሱ የሚያስተምረው የተለያየና ግብዝ መሆኑን ነገረው። ዞራስተር በዚህ ጊዜ ትልቅ ስህተት በፍልስፍናው ውስጥ እንዳለ ተገነዘበ። ለተከታዮቹም ሆነ ለራሱ የማይነግረው፣ በተጨማሪ ለራሱ እንኳ የማያምነው ትልቅ ችግር እንዳለ ተገነዘብ። ይህ ነገር ምን እንደሆነ በግልጽ ሊረዳ አልቻለም ግን ጭላጭሉ ነበረው። "ጭር ያለው ሰዓት" ባለው የመጨረሻው ክፍሉ ዞራስተር ድምጽ ከሌለው ድምጽ ጋር ሲከራከር እናነባለን። ድምጹ "የዞራስተር ፍራፍሬወች ቢጎመሩም፣ ዞራስተር ግን ለፍራፍሬወቹ እንዳልጎመራ" አስረዳው። ይህም በዞራስተር ስብዕናና በሚያስተምረው ትምህርት መካከል ልዩነት እንዳለና ዞራስተር ግብዝ እንደሆነ ስለሆነም ስብዕናውን በመቀየረ እራሱን ማሻሻል እንዳለበት ተረዳ። ይህን በምሳሌ እነግራችዋለሁ። ትላንትና ፣ ጸጥታ በሰፈነበት ሰዓት፣ ድንገት ከእግሬ በታች ምድር ተንሸራታ ጠፋች፡ ህልሜም ጀመረ። የጊዜ እጅ ወደፊት በሚነጉድበት፣ የህይወቴ ሰዓት ትንፋሹን በዋጠበት የሰማሁት ጸጥታ ልቤን በፍርሃት ሞላው። በድንገትም ያለምንም ድምፅ አለኝ "ታውቃለህ ዞራስተር?" ሹክሹክታው ስላስፈራኝ ጮኽኩ፣ ፊቴም ገረጣ፣ ግን ካፌ ድምጽም አልወጣም! ቀጠለም "ዞራስተር ታውቃለህ ግን አትናገርም!" በመጨረሻ በሚገዳደር ቃል ተናገርኩ "አወ! አውቃለሁ ግን መናገር አልፈልግም!" ድምጽ የሌለው ሹክሹክታ ግን ጠየቀ " አትፈልግም? ይሄ እውነት ነው? በመገዳደር ቃል እራስክን አትደብቅ!" በዚህ ወቅት አለቀስኩ፣ እንደህጻንም ልጅ ተንቀጠቀጥኩ፣ መለስኩም፡ "ስለእውነትስ እፈልግ ነበር! ግን እንዴት አድርጌ? እባክህ ተወኝ! ይሄ ከኔ በላይ ነው!" ድምጽ የሌለው ሹክሽክታም መለሰ፣ አለም "አንተ ማን ነህ ዞራስተር? ይልቁን የምትናገረውን ተናገርና ሙት!" ከዚህ በኋላ ዞራስተር ተከታዮቹን ለሁለተኛ ጊዜ በመተው ወደ ብቸኝነቱ ዋሻ ተመለሰ። መደብ :የዞራስተር ፍካሬ

39725

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%89%80%E1%88%98%E1%88%AD%20%E1%8B%A5%E1%89%A5

ቀመር ዥብ

ቀመር ጅብ () የጅብ ዝርያ ነው። የእንስሳው ገጽታና ተፈጥሯዊ ጸባይ ቀመር ጅብ፣ መልክና ቁመናው ሽልምልም ጅብን ይመስላል። በወንዱና በሴቷ መካከል የአካል መጠን ልዩነት የለም። በአማካይ ሁለቱም ጾታዎች ከ፰ እስከ ፲፪ ኪሎግራም ይመዝናሉ። ቀመር ጅብ ቀጠን ብሎ ከትከሻው ከፍ ሲል ፣ ወደ ጀርባው እየወረደ ሄዶ ወደ ታፋው ዝቅ ያለ እንስሳ ነው። የፊት እግሮቹ አምስት አምስት ጣቶች አሏቸው። የኋላ እግሮቹ ደግሞ ባለአራት ጣት ናቸው። ረጅም ጋማና ጎፈሪያም ጅራት አለው። ከወደ ጀርባው ደረቅ-ሣር ከመሰለ ቡኒ-ቢጫማ ቀለም እስከ ዳማ ቀለም ሲኖረው፣ ከወደ ሆዱ ነጣ ይላል። ከጀርባው ወደ ሆዱ በኩል የሚዘልቁ ጥቋቁር መስመሮች አሉት። ጭኖቹ አካባቢ ደግሞ መስመሮቹ አግድም ይሄዳሉ። ቡችሎቹ ጠቆር ከማለታቸው በስተቀር ትልልቆቹን ይመስላሉ። ሴቶቹ አራት ጡቶች አሏቸው። ቀመር ጅቦች በፀብ ጊዜ ሰውነታቸውን በመንፋት አካለ-መጠናቸውን በሰባ አራት በመቶ ማሳደግ ይችላሉ። እንዲህ ሲያደርጉ ግን ደካማ ጥርሶቻቸው እንዳይታዩባቸው ይመስል አፋቸውን አይከፍቱም። በሰዐት ከሦስት እስከ አራት ‘ኪሎ ሜትር ድረስ ይጓዛሉ። ምናልባት ለአንድ ሰዓት ያህል ከተጓዙ በኋላ ሽንታቸውን ለመሽናት ይቆማሉ። የክልላቸውን ድንበር መከለላቸው ነው። አካሄዳቸው ወደ ንፋስ ሲሆን፣ አቅጣጫቸውን የሚቀይሩትም በድንገት ነው። የቀመር ጅቦች ኩስ ብዛት አለው። አንዴ የሚጥሉት ኩስ የገዛ ክብደታቸውን ስምንት በመቶ ያህል ሲሆን ኩሳቸውን የሚጥሉት በተወሰነ የመጸዳጃ ሥፍራ ነው። በአንድ ክልል እስከ አስር የመጸዳጃ ሥፍራዎች ይገኛሉ። ኩሳቸውንም ቀብረው ይሄዳሉ። የሚወልዱት በክረምት ሲሆን ከሦስት ወራት እርግዛት በኋላ ሁለት ወይም ሦስት ቡችላዎች ይወልዳሉ። ቡችሎቹ የሚወለዱት በአዋልዲጌሳ ጉድጓዶች ውስጥ ነው። ሲወለዱ ዓይናቸው ክፍት ከመሆኑ በስተቀር በግላቸው ምንም ማድረግ የሚችሉ አይደሉም። ከስድስት እስከ ስምንት ሳምንታት በጉድጓድ ውስጥ ከተቀመጡ በኋላ በአንደኛው ወላጅ ታጅበው ለምስጥ አደን ይወጣሉ። ጉድጓድ ውስጥ ሲኖሩ፣ አባቶቹ የሌሊቱን ስድስት ሰዐታት ያህል ይጠብቋቸዋል። በዚህ ጊዜ እናቶቹ ወጥተው ለምግብ ፍለጋ ይሠማራሉ። ቡችሎቹ በአራት ወራቸው ብቻቸውን ወጥተው ምስጥ ሊበሉ ይችላሉ። የሚተኙት ግን ከእናታቸው ጋር ነው። በዘጠኝ ወራቸው ለአካለ መጠን ይደርሳሉ። ዓመት ሲሞላቸው ደግሞ ከወላጆቻቸው አካባቢ ርቀው መሄድ ይጀምሩና እናታቸው ተተኪዎቹን ቡችሎች ወልዳ አዲሶቹ ቡችሎች ምስጥ መብላት ሲጀምሩ፣ ነባሮቹ ከአካባቢው ርቀው ይሄዳሉ። ቀመር ጅብ ምግቡ ከሞላ ጎደል ምስጥ ብቻ ነው። የሚበላቸው ምስጦች ምግብ የማያከማቹትን ዓይነት ሲሆን፣ ሲመሽ የመሬት ውስጥ ጎጇቸው ሆነ ኩይሳቸውን ለቀው ለምግብ የሚሆናቸውን ሣር ለማምረት በብዙ ሺሕ ሆነው ሲወጡ ቀመር ጅብ ምግቡን የሚያገኘው። ከምስጥ በተጨማሪም ጉንዳን፣ የእሳት ራት፣ ጢንዚዛ፣ ወዘተ ይመገባል። እንዲሁም አንዳንዴ አይጦች፣ ጥንብ፣ እንቁላል፣ ወፎችና ትናንሽ ኤሊዎችን ይመገባል። አንዴ ምስጦቹን ካገኟቸው የሚያጣብቅ ምራቅ ባለው በሰፊው ምላሳቸው ላስ ላስ ያደርጓቸዋል። ሠራተኞቹ ምስጦች ቀመር ጅብ እንደመጣባቸው ሲያውቁ ወደ የጎሬአቸው ይመለሳሉ። በዚህ ጊዜ ወታደሮቹ ምስጦች ከጎጇቸው ወጥተው፣ መርዛቸውን ይነሰንሳሉ። የወታደሮቹ ቁጥር ከሠራተኞቹ እኩል ሲሆን ቀመር ጅቦቹ መብላታቸውን አቋርጠው ይሄዳሉ። ቀመር ጅቦች ምስጥ ሊበሉ ሲወጡ፣ በሣሩ ላይ ቀስ እና ለስለስ በሚል እርምጃ ነው። ሲራመዱ አንገታቸውን ከትከሻቸው በታች አድርገው (አቀርቅረው) ነው። ለምግብ የሚሆኗቸውንም ምስጦች የሚያገኟቸው በማዳመጥ ነው። ያሞጠሞጠው አፋቸው ሳይነቃነቅ፣ ትልልቅ ጆሮቻቸው ናቸው ወደፊትና ወደኋላ የሚንቀሳቀሱት። ዝናብ መዝነብ ሲጀምር ምስጥ አደናቸውን ያቆማሉ። ምናልባት የምስጦቹን ድምፅ መስማቱን ስለሚያውክባቸው ይሆናል። በብዛት የሚገኝበት መልክዓ ምድር እና አኗኗር ቀመር ጅብ ከኢትዮጵያ ምሥራቅና ሰሜን ምሥራቅ ቆላዎች አንስቶ፣ በሶማሊያ፣ በኬንያ እስከ መሐል ታንዛኒያ ይገኛል። በተጨማሪ ከአንጎላ አንስቶ በቦትስዋና፣ ናሚቢያና ደቡብ አፍሪካ ይኖራል፡፡ አደረጃጀቱ፣ ብቸኛ በምሽት የሚንቀሳቀስና ምናልባትም አንድ ወንድ ከአንድ ሴት ብቻ ሆነው የሚኖሩበት ዓይነት ሳይሆን አይቀርም። በአንድነት በአንድ ጉድጓድ በባልና ሚስትነት ባይኖሩም፣ ከ፩ እስከ ፪ ‘ካሬ ኪሎ ሜትር’ አካባቢ ይጋራሉ። ኑሯቸው ከመጨረሻ ቡችሎቻቸው ጋር ሲሆን፣ ወንዶቹ ቡችሎቻቸውን እንደሚጠብቁ ይታወቃል። የቀመር ጅቦችን የጉድኝት ጠባይ በዝርዝር ያልተጠና በመሆኑ ብዙም አልታወቀም። ቀመር ጅቦች ጉድጓድ በመቆፈር ረገድ ደካማ ናቸው ተብለው ይመገታሉ። ሆኖም መሬቱ ለስላሳ ከሆነላቸው፣ የአዋልዲጌሳን፣ የቀበሮና የጥንቸል ጉድጓዶችን ካገኙ አስፍተው ይቆፍራሉ። ሥራው ያለቀለት የቀመር ጅብ ጉድጓድ ፪ ሜትር ከ፴ ሣንቲም ገደማ ጥልቀት ያለውና መጨረሻው እንደ ክፍል የሆነ ነው። አንድ የቀመር ጅብ የመኖሪያ አካባቢ እስከ አስር የተለያዩ ጉድጓዶች ይኖሩታል። ወደ ሌሎች ቦታዎች እስኪሄድ ድረስም ከነዚህ ውስጥ አንድ ወይም ሁለቱን በማዘውተር፣ ከአራት አስከ ስድስት ሳምንት ያህል ይኖርበታል። ሆኖም ለጊዜውም ሆነ ለድንገተኛ መደበቂያነት፣ ማንኛውንም ጉድጓድ ሊጠቀም ይችላል። ዋቢ ምንጭ ሪፖርተር፤ የካቲት ፳፬ ቀን ፳፻፭ ዓ/ም ፤ ሰሎሞን ይርጋ (ዶር.) ‹‹አጥቢዎች›› የኢትዮጵያ አጥቢ እንስሳት የዱር አራዊት

48458

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%B6%E1%88%80%E1%89%A3%20%28sahabah%29

ሶሀባ (sahabah)

🔸አብደላህ ኢብን መስዑድ ረዲየላሁ ዐንሁ🔹 <<ቁርኣንን በወረደበት ዓይነት ለ መቅራት የፈለገ ሰዉ እንደ ኡም አብድ ይቅራ!>> (ነብዩ ሙሐመድ ሰለላሁ ዐለይሂ ወሰለም) ✍ገና ወጣት እያለ የጉርምስና ዕ ድሜዉን ሳይጨርስ ዑቅባ ኢብን ሙዐይጥ የተባለዉን የቁረይሽ ሹ ም የከብት መንጋዎች በመጠበቅ በመካ የተራራ ሰርጦች ላይ ብቻ ዉን መመላለስ ልማዱ ነበር።ሰዎ ች <<ኢብን ዑም አብድ>>-የባሪያ እናት ልጅ-ብለዉ ይጠሩት ነበር።እ ዉነተኛ ስሙ አብደላህ ሲሆን የአባ ቱ ስም መስዑድ ነበር። ✍ወጣቱ በወገኖቹ መካከል ስለ ታዩት ነብይ ወሬዎችን ሰምቶ የነበ ረ ቢሆንም በዕድሜዉና ከመካ ኀ ብረተሰብ በመራቁ ምክንየት አንዳ ችም ችኩረት አልሰጣቸዉም ነበር ።የዑቅባህን የከብት መንጋ ይዞ ገ ና ማለዳዉ ላይ መዉጣት ልማዱ የነበረ ሲሆን ካልመሸ ደግሞ አይመለስም። ✍አንድ ቀን መንጋዎቹን እየጠበቀ ሳለ፥ሁለት መካከለኛ ዕድሜና ግር ማ ሞገስ የተላበሱ ሰዎች ወደ እ ሱ ሲመጡ ከርቀት አየ።እንደ ደከ ማቸዉ ያስታዉቁ ነበር።ከመጠማ ታቸዉም የተነሳ ከንፈሮቻቸዉ ክዉ ብለዉ ደርቀዋል። ✍ወደእሱ ቀርበዉ ሰላምታ ከሰ ጡት በኃላ <<አንተ ወጣት፥የዉኃ ጥማችንን ለመቁረጥና ጉልበት ለ ማግኘት ብንችል እስኪ እባክልህ ከነዚህ በጎች መካከል አንዷን እለ ✍ወጣቱም <<አልችልም!በጎቹ የ ኔ አይደሉም።የኔ ስራ መጠበቅ ብ ቻ ነዉ።>>ሲል መለሰላቸዉ። ✍ሁለቱ ሰዎች አልተከራከሩትም ።ምንም እንኳ በዉሃ ጥም እጅግ ተሰቃይተዉ የነበሩ ቢሆንም ቀና በ ሆነ መልሱ እጅግ ተደሰቱ።ደስታቸ ዉ በፊታቸዉ ላይ ይታይ ነበር። ✍በእርግጥ ሁለቱ ሰዎች የተባረ ኩት ነቢይና ጓደኛቸዉ አቡበክር ሰ ዲቅ ነበሩ።የዚያን ቀን ወደ መካ ተ ራራዎች የወጡት ከቁረይሽ ግፍና መከራ ለማምለጥ ነበር። ✍ወጣቱም በተራዉ በነብዩና ሰለ ላሁ ዐለይሂ ወሰለም በጓደኛቸዉ ተደንቆ ወዲያዉኑ ከእነሱ ጋር ተወ ዳጀ።አብደላህ ኢብን መስዑድ ረ ዲየላሁ ዐንሁ ሙስሊም ሆኖ ለነብ ዩ ሰለላሁ ዐለይሂ ወሰለም ግልጋ ሎት ለመስጠት ፈቃደኝነቱን ሲገል ፅ ብዙም አልቆም።ነብዩ ሰለላሁ ዐለይሂ ወሰለም በነገሩ ተስማሙ በትና ከዚያ ቀን ወዲህ እድለኛዉ አብደላህ ኢብን መስዑድ የበግ እ ረኝነቱን ተወ።በምትኩም የተባረኩ ት ነብይ ሰለላሁ ዐለይሂ ወሰለም የቅርብ አገልጋይነት ዋና ሥራዉ ሆነ። ✍አብደላህ ኢብን መስዑድ ረዲየ ላሁ ዐንሁ ከነብዩ ሰለላሁ ዐለይሂ ወሰለም ጋር የቅርብ ወዳጃቸዉ እ ንደሆነ ቆዩ።በቤታቸዉ ዉስጥና ዉ ጭ የሚያስፈልጋቸዉን ነገር ሁሉ ያሟላ ነበር።መንገድ ሲሄዱና ዘመ ቻ ሲወጡ ያጅባቸዋል።ሲተኙ ይቀ ሰቅሳቸዋል።ሲታጠቡ ግርዶሽ ይ ሠራላቸዋል።ዕቃቸዉንና የጥርስ መፋቂያቸዉን ይይዝ ነበር።ሌሎች በግል የሚያስፈልጉዋቸዉን ነገሮ ችም ያቀርብ ነበር። ✍አብደላህ ኢብን መስዑድ ረዲ የላሁ ዐንሁ በነብዩ ሰለላሁ ዐለይሂ ወሰለም ቤተሰብ ዉስጥ ልዩ ስል ጠና (ተርቢያ )ተቀበለ።በነብዩ ሰለ ላሁ ዐለይሂ ወሰለም አመራር ሥር ነበር። <<በፀባይ ነብዩን ሰለላሁ ዐ ለይሂ ወሰለም እጅግ በጣም የሚ መስል ነበር>> እስከሚባል ድረስ እያንዳንዱን የእሳቸዉን ባህርይ ተላበሰ። ✍አብደላህ ረዲየላሁ ዐንሁ በነብ ዩ ሰለላሁ ዐለይሂ ወሰለም <<ትም ህርት ቤት>>ዉስጥ ነበር የተማረ ው።ከሶሃባዎች መካከል ቁርኣንን በመሸምደድ በላጩ እሱ ነበር።ከ ሁሉም በተሻለ ሁኔታ ተረድቶትም ነበር።ስለዚህ በኢስላማዊ ሕገ-መ ንግስት (ሸሪዓ)ላይ ከሁሉም የላቀ ከፍተኛ እዉቀት ነበረዉ።ይህንን ዑ መር ኢብን አልኸጠጧብ ረዲየላሁ ዐንሁ በአረፋ ሜዳ ላይ ቆመዉ ሳ ሉ ወደ እሳቸዉ ከመጣዉና እንደ ሚከተለዉ ለነገራቸዉ ሰዉ ታሪክ የ ተሻለ የሚያብራራ የለም፦ <<የምእመናን መሪ ሆይ! በኩፋ ነ ዉ የመጣሁት።የቁርኣኑን ቅጅዎች ከአምሮዉ እያፈለቀ የሚሞላ ሰዉ አጋጥሞኛል>>አላቸዉ።ዑመር ረ ዲየላሁ ዐንሁ እጅግ በጣም ተናድ ደዉ በግመላቸዉ አጠገብ ይንጎባ ለሉ ጀመር።<<እሱ ማነዉ?>>ሲሉ ጠየቁት።<<አብደላህ ኢብን መስ ዑድ ረዲየላሁ ዐንሁ>>ሲል መለሰ ።የዑመር ረዲየላሁ ዐንሁ ቁጣ ወ ዲያዉ በረደ።ተረጋጉ።<<በአላህ ስ ም እምላለሁ! በዚህ ጉዳይ ላይ ከ እሱ የበለጠ አዋቂ ሌላ ሰዉ መኖ ሩን አላዉቅም።ስለዚሁ አንድ ነገር ላጫዉትህ>>አሉ።ቀጠሉና <<አን ድ ቀን ማታ የአላህ መልእክተኛ፥ሰ ለላሁ ዐለይሂ ወሰለም፥ከአቡበክር ጋር ሆነዉ ስለሙስሊሞች ይነጋገ ሩ ነበር።እኔም ከእነሱ ጋር ነበርኩ ።ከጨረስን በኃላ ነብዩ ሰለላሁ ዐ ለይሂ ወሰለም ሄዱ።እኛም ተከትለ ናቸዉ መስጊዱን አቋርጠን ስንሄድ እኛ ከሩቅ ያልለየነዉ በስግደት ላይ የቆመ ሰዉ ነበር።ነብዩ ሰለላሁ ዐ ለይሂ ወሰለም ቆመዉ ሰዉየዉ የ ሚለዉን ከሰሙ በኃላ ወደእኛ ዞረ ዉ <<ቁርኣንን በወረደበት ዓይነት ለማንበብ የፈለገ ሰዉ እንደ ኢብን ኡም አብድ ያንብብ አሉ። ✍አብደላህ ረዲየላሁ ዐንሁ ስግ ደቱን ጨርሶ ተቀምጦ ዱዓ እያደረ ገ ሳለ ነብዩ ሰለላሁ ዐለይሂ ወሰለ ም <<ጠይቅ!ይሰጥሀል፥ጠይቅ!ይ ሰጥሀል>>አሉ።ዑመር ረዲየላሁ ዐንሁ ንግግራቸዉን ቀጠሉ...<<ወ ደ አብደላህ ኢብን መስዑድ ረዲየ ላሁ ዐንሁ በቀጥታ ሄጄ ፀሎቶቹ ሁሉ ተቀባይነት ስለማግኘታቸዉ ነ ብዩ ሰለላሁ ዐለይሂ ወሰለም የተና ገሩትን የምስራች እነግረዋለሁ ብ ዬ ወሰንኩ።ነገርኩትም።ነገር ግን ከእኔ በፊት አቡበክር ሄዶ የምስራ ቹን ነግሮት እንደነበር ተረዳሁ።በአ ላህ ስም እምላለሁ!አቡበክርን ጥ ሩ ነገር በመሥራት ፈፅሞ ቀድሜ ዉ አላዉቅም።>> ✍አብደላህ ኢብን መስዑድ ረዲየ ላሁ ዐንሁ እንዲህ ዓይነት ከፍተኛ የቁርኣን ዕዉቀት ከማግኘቱ የተነሳ <<ከእርሱ በቀር ሌላ አምላክ የሌ ለ በሆነዉ እምላለሁ!እያንዳንዱ የ ቁርኣን አንቀፅ የት እንደወረደና የአ ወራረዱን ሁኔታ (ታሪካዊ አመጣ ጡን)እኔ ሳላዉቅ አንዲትም የቁርኣ ን አንቀፅ አልወረደም።በአላህ ስም እምላለሁ!የአላህን መፅሐፍ የበለ ጠ የሚያዉቅ ሰዉ መኖሩን ካወቅ ሁ ከእሱ ጋር ለመሆን የምችለዉን ሁሉ አደርጋለሁ>>ይል ነበር። ✍አብደላህ ረዲየላሁ ዐንሁ ስለራ ሱ የተናገረዉ እያጋነነ አልነበረም። ዑመር ኢብን አልኸጧብ ረዲደላሁ ዐንሁ ኸሊፋ በነበሩበት ወቅት ካደ ረጉዋቸዉ ረጅም ጉዞዎች መካከል በአንደኛዉ አንድ (ካራቫን) (ሲራራ ነጋዴ) ያጋጥማቸዋል።ጥቅጥቅ ያ ለ ጨለማ ስለነበረ የንግድ ቅፍለቱ በወጉ አይታይም ነበር።ዑመር ረ ዲየላሁ ዐንሁ አንድ ሰዉ ቅፍለቱን እንዲያናግር አዘዙ። <<ከየት ነዉ የምትመጡት?>> ሲሉ ዐመር ረዲየላሁ ዐንሁ ጠየቁ፤ •<<ከፈጀል-ዐሚቅ>> (ከጥልቅ ሸ ለቆ)የሚል መልስ ተሰማ።(ፈጀል-ዐሚቅ የሚለዉ አገላለፅ ቁርኣናዊ ነዉ።) <<እና ወዴት እየሄዳችሁ ነዉ?> >ሲሉ ዑመር ረዲየላሁ ዐንሁ ጠደ • <<ወደ አል-በይተል-ዓቲቅ (ወደ ጥንታዊዉ ቤት)የሚል መልስ ሐ ጣ።(አል-በይት አልአቲቅ የሚለዉ አገላለፅም ቁርኣናዊ ነዉ።) ✍በዚህ ጊዜ ዑመር ረዲየላሁ ዐ ንሁ <<ከነሱ መካከል የተማረ ሰዉ (ዓሊም)አለ።>>ካሉ በኃላ ተጨማ ሪ ጥያቄ እንዲጠየቅ አዘዙ። <<ከቁርኣን ዉስጥ ታላቁ ክፍል የ ቱ ነዉ?>>የሚከተለዉን አነበበላቸ <<አላህ ከእርሱ በቀር ሌላ አም ላክ የለም፤ሕያዉ፥ራሱን ቻይ ነዉ፤ ማንገላጀትም፥አንቅልፍም፥አትይዘዉም፤በሰማያት ዉስጥና በምድር ዉስጥ ያለዉ ሁሉ የርሱ ብቻ ነዉ፤ ያ እርሱ ዘንድ በፈቃዱ ቢኾን እንጅ የሚያማልድ ማነዉ?(ከፍጡሮች) በፊታቸዉ ያለዉንና ከኃላቸዉ ያለዉ ን ሁሉ ያዉቃል፤በሻዉም ነገር እን ጂ ከዕዉቀቱ በምንም ነገር አያካ ብ ቡም፥(አያዉቁም)፤መንበሩ ሰማ ያትንና ምድርን ሰፋ፤ጥበቃቸዉም አያቅተዉም፤እርሱም የሁሉ የበላ ይ ታላቅ ነዉ።>>(አል-በቀራህ፥ <<ስለፍትህ እጅግ በጣም ግልጽ የሆነ ማብራሪያ የሚሰጠዉ የቁር ኣን ክፍል የትኛዉ ነዉ?>> <<አላህ በማስተካከል፥በማሳመ ር፥ለዝምድና ባለ ቤት በመስጠት ም ያዛል፤>>(አል-ነሕል፥90) <<ከቁርኣን ዉስጥ እጅግ አሳሳቢ አንቀጽ የትኛዉ ነዉ?>> የብናኝ ክብደት ያክልም መልካም ን የሠራ ሰዉ፥ያገኘዋል።የብናኝ ክ ብደት ያክልም ክፉን የሠራ ሰዉ ያ <<ከቁርኣን ዉስጥ የትኛዉ አንቀጽ ከፍተኛ ተስፋ ይሰጣል?>> በላቸዉ፦እናንተ በነፍሶቻችሁ ላ ይ ድንበር ያለፋችሁ ባሮቼ ሆይ!ከአ ላህ እዝነት ተስፋ አትቁረጡ፤አላህ ኃጢአቶችን በመላ ይምራልና እነሆ እርሱ መሓሪዉ፥አዛኙ ነዉና።>>(አ ✍ከዚያም ዐለመር ረዲየላሁ ዐን ሁ እንዲሁ ሲሉ ጠየቁ፦ <<አብደ ላህ ኢብን መስዑድ ረዲየላሁ ዐን ሁ ከናንተ ጋር ነዉን?>> • <<በአላህ ይሁንብን እሱ ከኛ ጋር ነዉ>>በማለት መለሱላቸዉ። ✍አብደላህ ኢብን መስዑድ ረዲየ ላሁ ዐንሁ ቁርኣንን በአምሮዉ የተ ቀረጸ ምሁር የአላህ ተገዢ (ዓቢድ )ብቻ አልነበረም።ሁኔታዉ በሚጠ ይቅበት ጊዜ ደግሞ ሃሞተ ኮስታ ራ፣ጠንካራና ደፋር ተዋጊም ነበር። ☔️በአንድ ወቅት የነብዩ ሶሐቦች መካ ዉስጥ አንድ ላይ ተሰባሰቡ። ብዛታቸዉ ትንሽ ከመሆኑ ሌላ ኃይ ል አልባና ተጨቋኞች ነበሩ።<<ቁ ርኣን ከፍ ባለ ድምፅ በይፋ ሲነበብ የቁረይሽ ወገኖች ሰምተዉ አያዉቁ ምና ሊያነብላቸዉ የሚችል ሰዉ ማነዉ?>>ተባባሉ። 💫<<እኔ አነብላቸዋለሁ>>ሲል አ ብደላህ ኢብን መስዑድ ረዲየላሁ ዐንሁ ፈቃደኛነቱን ገለጸ።ሰዎቹ ግ ን <<አንተንስ እንፈራልሃለን።እኛ የ ምንሻዉ ከነሱ ጥቃት ሊጠብቀዉ የሚችል ጎሳ ያለዉ ሰዉ ነዉ>> 💥<<ለእኔ ፍቀዱልኝ፣ከእነሱ ተንኮ ልና መጥፎ ድርጊት አላህ ይጠብ ቀኛል፤ያርቀኛልም።>>ሲል አብደላ ህ ኢብን መስዑድ ረዲየላሁ ዐንሁ ሽንጡን ይዞ ተሟገተ።ስለዚህ ከካ ዕባ ጥቂት ሜትሮች ብቻ ርቆ ከሚ ገኘዉ <<መቃም ኢብራሂም>>(የ ኢብራሂም መስገጃ ቦታ)እስከሚደ ርስ ወደ መስጊዱ ጉዞ ቀጠለ።ወ ቅቱ ጎህ እየቀደደ ነቀር።ቁረይሾች ከካዕባ ዙሪያ ተቀምጠዉ ነበር።አ ብደላህ ረዲየላሁ ዐንሁ በቦታዉ ቆ ሞ እንዲህ ሲል ማንበብ ጀመረ፦ አል-ረሕማን፤ቁርኣንን አስተማረ፥ 💐ማንበቡን ቀጠለ።በዚህ ጊዜ ቁ ረይሾች አትኩረዉ ተመለከቱት።አን ዳንዶቹ ደግሞ <<ኢብን ኡሙ አብ ድ ምን እያለ ነዉ?>> <<ይሄ የተረ ገመ (ሙሐመድ ሰለላሁ ዐለይሂ ወሰለም ካመጣዉ መካከል አንዳን ዶቹን እየደገመ ነዉ)>>ሲሉ አረጋገጡ። 🌿እሱ ግን ማንበቡን አላቋረጠም ።ይደበድቡት ጀመር...ወደ ሶሃባዎ ች በተመለሰ ጊዜ ከፊቱ ላይ ደም ይጎርፍ ነበር። 🌼እነሱም እንዳዩት <<ይህን ነበር የፈራንልህ?>>አሉት።በዚህ ጊዜ አ ብደላህ ረዲየላሁ ዐንሁ <<በአሁኑ ወቅት የአላህ ጠላቶች ከእኔ የበለ ጠ ደህንነት አይሰማቸዉም።ከፈለ ጋቸዉ በነገዉም ዕለት ሄጄ ይህንኑ አደርጋለሁ>> አለ። <<የሚበቃህን ያህል አድርገሃል።የሚጠሉትን እን ዲሰሙ አድርገሃቸዋል>>አሉት። • <<ኃጢያቶቼ!>> 🍃<<ታዲያ ምን ይሻልሃል?>> •<<የጌታዬ ምህረት!>> 🍃<<ለብዙ ዓመት ዉሰድ ስትባል እምቢ ያልከዉ የመምህርነት ደመ ወዝህን አሁንስ አትቀበልም?!>> 🍁<<ከሞትክ በኃላ ለሴቶቹ ልጆ ችህ እንዲሆን ፍቀድ።>> •<<ልጆቼ ድህነት ያገኛቸዋል ብለ ህ ትፈራለህን?ነብዩ ሰለላሁ ዐለይ ሂ ወሰለም <<ሱራ -አል-ዋቂዓህ> >ን በየምሽቱ የሚያነብ ሰዉ ድህነ ት ፈፅሞ አይነካዉም)ሲሉ ስለሰማ ሁ ይህንኑ ምዕራፍ በየምሽቱ እን ዲያነቡ አዝዣቸዋለሁ።>> 💐የዚያን ቀን ምሽት አብደላህ ረ ዲየላሁ ዐንሁ ምላሱ አላህን በማ ዉሳትና የቁርኣንን አንቀጾች በመድ ገም እንደራሰች አለፈ።

12916

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8B%A8%E1%8B%95%E1%89%A5%E1%88%AB%E1%8B%8D%E1%8B%AB%E1%8A%95%20%E1%89%B3%E1%88%AA%E1%8A%AD

የዕብራውያን ታሪክ

በመጽሐፍ ቅዱስ መሠረት የዕብራውያን ታሪክ በዔቦር ተወላጅ በአብርሃም (መጀመርያ አብራም ተብሎ) ይጀምራል። ከአብርሃም እስከ ሙሴ እንደ ብሉይና ሐዲስ ኪዳን አቆጣጠር አብርሃም (አብራም) ለአዳም ፳፩ኛ ትውልድ ነው። የተወለደውም ከአርፋክስድ ወገን በከለዳውያን ከተማ በከላውዴዎን ዑር ነው። ኦሪት ዘፍጥረት 11፡31 እንደሚለው፣ ይህ አብራም ከአባቱ ከታራ ቤተሠብ ጋራ ከዑር ተነሥተው ወደ ከነዓን ይሄዱ ዘንድ በካራን አገር ተቀመጡ። ስለዚህ ዑርና ካራን የተለያዩ ቦታዎች ናቸው። የከለዳውያን ዑር የሚባለው ስፍራ በአርፋክስድ ርስት ሲሆን፣ አብርሃም የደረሰበት ሥፍራ ካራን ግን በአራም ርስት በፓዳን-አራም ወይም አራም-ናሓራይም (አራም በሁለቱ ወንዞች መካከል ወይም መስጴጦምያ) ተገኘ። አብርሃም በዚህ ስፍራ በልማድም በዝምድናም ተሳስሮ አብሮ ተቀምጦ ሳለ እግዚአብሔር ተገለጠለትና እንዲህ ሲል አዘዘው። «ካገርህ ውጣ፤ ከዘመዶችህም ካባትህም ቤት ተለይ እኔ ወደማሳይህ ምድር ሂድ፤ ታላቅም ሕዝብ አደርግኻለሁ። ለበረከትም ትሆናለህ» (ዘፍ፡ ም፡ ፲፪፡ ቁ፡ ፩-፲።) ይህ ዘመን ከክርስቶስ ልደት በፊት ምናልባት 2119 ዓመት ግድም ነው። እንግዲህ አብርሃም በአንዱ እግዚአብሔር በቻ ለማምለክና እሱና ዘሩ ለእግዚአብሔር የተመረጡ እንዲሆኑ የተጠራበት ዘመን ነበር። ከዚህም ዘመን አስቀድሞ፣ ኦሪት ዘፍጥረትና መጽሐፈ ኩፋሌ እንደሚተርኩት፣ አሕዛብ ሁሉ እንደየኖኅ ልጆች ወገኖች ከባቢሎን ግንብ ሥፍራ ከሰናዖር ወደየአገራቸው ተበትነው ነበር። የካም ልጅ ከነዓን ግን የኩፋሌ ውላቸውን ፈርሶ ወደ ማዶ ባሕር በመርከብ ለመጓዝ ፈቃደኛ ሳይሆን በአርፋክስድ (በሴም) ርስት ተቀመጠና በልጁ ሲዶና ስም ከተማ ሠራ። በዚያው ዘመን አሕዛብ ሁሉ በስኅተት ተመርተው ወደ ጣኦት ቢዞሩም በከነዓን የተነሡት ሕዝቦች ልማድ በተለይ እግዚአብሔርን እንዳስጠላው ይላል። አብርሃም ከእግዚአብሔር ዘንድ እንደ ታዘዘ ከወገኖቹ ከከለዳውያን ተለይቶ ቤተሰቡን ይዞ ወንድሙን ሎጥን፤ ከነቤተሰቡ አስከትሎ ወደ ከነዓን አገር (ዛሬ ኢየሩሳሌም ወይም ፓለስቲን ወደሚባለው) ሄዶ ተቀመጠ። በዚያም ሲኖር ከሸመገለ በኋላ ይስሐቅን ከሚስቱ ከሳራ፤ እስማኤልን ከገረዱ ከአጋር ወለደ። ነገር ግን ከገረዱ የተወለደው ወደ ፊት ለአብርሃምና ለዘሩ የተመደበውን አገርና ዕድል አይወርስም ተብሎ በእግዚአብሔር ትዕዛዝ እስማኤልን ከነናቱ አስወጥቶ ወደ ፋራን በረሓ (ዐረብ) ሰደዳቸው። ዛሬ እስላሞች ሁሉ ዓረቦች በእስማኤል በኩል የአብርሃም ልጆችና ወራሾች ናቸው ይላሉ። በተለይ ፳ኤሎች ግን በአብርሃም ልጅነት የሚመኩት በደንበኛው ልጁ በይስሐቅ በኩል የመጣውን ትውልድ በመከተል ነው። አንዳንድ ክርስቲያን ደግሞ እንደ ዮሐንስ ምጥምቁ ቃል መዳን በአብርሃም ተወላጅነት የሚሰጥ አይደለም ባዮች ናቸው። (ማቴ 3፡9፤ ሉቃስ 3፡8) ይስሐቅም ከሚስቱ ከርብቃ ኤሳውንና ያዕቆብን ወለደ። ያዕቆብ የኤሳው ታናሽ ሆኖ ሳለ ብኵርናን በምስር ወጥ ከኤሳው ከገበየ በኋላ ዐሥራ ሁለቱን የእስራኤልን የነገድ አባቶች ወለደ። ከዐሥራ ሁለቱም አንዱ ከብንያም በላይ የመጨረሻው ልጅ ዮሴፍ ነው። በዛሬ አባቶች ዘንድ እንደ ተለመደ ትንሹን ዮሴፍን አባቱ ያዕቆብ ከሌሎቹ አብልጦ ይወደው ነበርና በዚሁ ቅናት የያዛቸው ወንድሞቹ ከምድያም በከነዓን በኩል ወደ ግብፅ ለሚሔድ ነጋዴ ዮሴፍን ሸጡት። ገዥውም ዮሴፍን ይዞ ወደ አገሩ ወደ ግብፅ ከገባ በኋላ ለጶጢፋር ሸጠው። ጶጢፋርም በቤቱ እንደ አሽከር አድርጎ አስቀመጠው። ጌታውም ለጉዳዩ ወደ ውጭ በሔደበት ሰዓት የጌታው ሚስት ለሥጋ ፈቃድ ተመኘችውና ጠየቀችው። እሱም «ጌታዬ ባያይ እግዚአብሔር ያያል» የሚል የሚያስደነግጥ መልስ ሰጠና እንቢ አላት። እሷ ግን ሳታፍር ሳትደነግጥ ለማስገደድ ልብሱን ብትይዘው ልብሱን ተወላትና ወደ ውጭ ሸሸ። ከዚህ በኋላ ጌትዮው ከመንገድ ሲገባ «ይኸ ለአሽከርነት ያመጣኸው ዕብራዊ ካላነቅሁሽ ብሎ ስንተናነቅ ብጮኽበት ልብሱን ጥሎኝ ሔደ» ብላ አሳየችው። ጌትዮም ነገሩን ሳይመረምር የሚስቱን ቃል ብቻ በማመን ጻድቁን እንደ ኅጢአተኛ እወህኒ ቤት አገባው። ከዚህ ከወህኒ ቤት በሕልም አፈታት ምክንያት ወጥቶ ከግብፅ ንጉሥ ከፈርዖን ጋራ ተዋወቀና ባለሟል ሆነ። ቀጥሎም ዮሴፍ የንጉሡ የፈርዖን እንደራሴ ለመሆን በቃ። በዚህ ዘመን ግብፅን ይገዙ የነበሩት የመካከለኛው መንግሥት ፈርዖኖች ነበሩ። በዚህ ዘመን በከነዓን አገር ረኃብ ተነሥቶ ነበርና፤ የሚሸመት እኽል ለመፈለግ የሸጡት ወንድሞቹ ከከነዓን ወደ ግብፅ መጡ። እሱም ወንድሞቹን ዐወቃቸው፤ የሚፈልጉትንም እኽል ሰጣቸው። የአባቱንም ሕይወት ጠይቆ ከተረዳ በኋላም ከአባታቸው ከያዕቆብና ከሚስቶቻቸው ጋራ ከከነዓን ወደ ግብፅ መጥተው እንዲቀመጡ ነገራቸው። ከዚህ በኋላ ከእግዚአብሔር ለአባታቸው ለአብርሃምና ለዘሩ የተሰጣቸውን አገራቸውን ከነዓንን ትተው ያዕቆብና ልጆቹ በድምሩ ፸ ነፍስ ሆነው ግብፅ መጥተው ተቀመጡ። ወደ ግብጽ የወረዱበት ጊዜ፣ በመጽሐፈ ኩፋሌ ሲቆጠሩ፣ ከፍጥረት 2172 ዓመታት አለፉ፣ ይህም ከክርስቶስ ልደት በፊት 1900 ዓመታት ያህል ነው። ዮሴፍ ካለፈ በኋላ፣ በአባይ ወንዝ አፍ ወይም በጌሤም ለትንሽ ጊዜ ለእጭታዊ (ለ13ኛው ሥርወ መንግሥት) ተገዥ 14ኛ ሥርወ መንግሥት ተነሣ፤ እነዚህ ከከነዓን የደረሱ ሴማዊ እረኞችና ነጋዴዎች ሲባሉ የዕብራውያን ዘመን በግብጽ ሊያብራራ ይችላል። ከሙሴ እስከ ዳዊት በግብፅ ፻ ዓመት ያኽል እንደ ተቀመጡ ዘራቸው በረከተና የግብፅን መንግሥት እማሥጋት ደረሱ። ስለዚህ በበረከቱበት በመጨረሻ ጊዜ የነበረው የግብፅ ንጉሥ በእስራኤሎች ላይ በኃዘን እስኪጮሁ ድረስ አገዛዝ አጸናባቸው። ይህ ጭቆና ሙሴ በተወለደበት ሰዓት ያህል ጀመረ። እግዚአብሔር ግን ለበረከት ትሆናላችው ብሎ ለራሱ አምልኮ የመረጣቸው ሕዝቦች ናቸውና ሥቃያቸውን ተመልክቶ አዘነላቸው። ሙሴም አድጎ ወደ ምድያም ሸሽቶ የያህዌን ራዕይ በደብረ ሲና ላይ አይቶ ሕዝቡ ከግብጽ እንዲያመልጡ ታዘዘ። በሙሴም አማካይነት በልዮ ልዮ ተአምራት ከግብፅ አወጣቸው። ፈርዖኑም ከግብጽ በር ስያባርራቸው ሥራዊቱ በታላቅ ተዓምር በቀይ ባሕር ጠፋ። የዚህ ፈርዖን መታወቂያ በሰፊ ተከረክሯል። ለምሳሌ ዳግማዊ ራምሴስ እንደ ነበር የሚያስቡ ብዙ አሉ። ሆኖም ይህ ፈርዖን የገዛ በ1200 ዓክልበ. ግድም ስለ ሆነ፣ ከዳዊት ዘመን በፊት ለእስራኤል ዘመነ መሳፍንት (በመጽሐፈ መሳፍንት) ከዘጸዓት በኋላ ጊዜው አይበቃም። በመጽሐፈ ኩፋሌ ቁጥጥር ከግብጽ ታሪክ ጋር ሲስማማ፣ ዘጸዓት የሆነው በ1661 ዓክልበ. ስለ ሆነ የጠፋው ፈርዖን መርነፍሬ አይ (ከ13ኛው ሥርወ መንግሥት) ይመስላል። በመርነፍሬ አይ ዘመን መጨረሻ፣ ዕብራውያን የወጡበት ዓመት፣ የግብጽ ኃይል እጅግ ደክሞ አንድ አሞራዊ ወገን «ሂክሶስ» ወይም 15ናው ሥርወ መንግሥት ወደ ግብጽ ስሜን ወረረ፤ እነዚህ ከከነዓን ስለ ደረሱ ብዙ ጊዜ ከእብራውያን ጋር ተደናግረዋል። ኢያሱ ወልደ ነዌ ከነዓንን እያሸነፈው፣ ሂክሶስ መላውን ግብጽ ያሸነፉ ተዋጊዎች ነበሩ፣ በ1548 ዓክልበ. ፈርዖኑ አህሞስ ሂክሶስን ከግብጽ አባረራቸው እንጂ ይህ የእብራውያን ዘጸአት አልነበረም። ለእስራኤል ወደ ፊትም የሚተዳደሩበትን ሕግ በሙሴ አማካይነት ሰጣቸው። ከዚያም በኢያሱ መሪነት የከነዓንን ነገሥታት አሸንፈው ለአባታቸው ወደ ተሰጠው ወደ ከነዓን አገር ገቡ። በአብርሃምና በያዕቆብ ጊዜ ያንድ የትልቅ ሰው ቤተሰብ ብቻ የነበሩት አሁን ግን ከያዕቆብ እስከ ሳሙኤል ድረስ ፷፻ ዓመት በሚያኽል ጊዜ ውስጥ በርክተው በበረቱባቸው ጊዜዎች መንግሥት ለማቆም በቁ። መጽሐፈ መሳፍንት እንደሚተርክ፣ በሌሎች ወቅቶች በአረመኔ ጎረቤታቸው በአሕዛብ ጣኦታት ከተሳሳቱ በኋላ፣ አይሁዶች ለጊዜ ተገዥ ይሆኑ ነበር። በየተራ ለሶርያ፣ ለሞአብ፣ ለአሞን፣ ለምድያም ወዘተ. ይገዙ ነበር፣ እያንዳንዱም ጊዜ ዕብራውያን ወደ እግዜር በተመለሱበት ወቅት የሚያድናቸው ፈራጅ ወይም አለቃ ይልካቸው ነበር። ጎቶንያል፣ ናዖድ፣ ዲቦራና ባራክ፣ ጌዴዎንም በዚህ አይነት ነበሩ፣ የአረመኔ ሃይሎችን ያሸንፉ ነበር። በነዚህም ክፍለዘመናት በሥነ ቅርስ በተገኙት በሌሎች ታሪካዊ ሰነዶች እንደሚታወቅ፣ «ሃቢሩ» ወይም «አፒሩ» የተባለ ብርቱ ወገን ከከነዓናዊ ጎረቤቶቻቸው ጋራ ይታገሉ ነበር፤ ሆኖም የነዚህ «ሃቢሩ» መታወቂያ ለዘመናዊ ምዕራባውያንና አይሁዳውያን ሊቃውንት የ«ሚኒማሊስም» (ክህደት) ፍልስፍና ተከታዮች ስለ ሆኑ አጠያያቂ ጉዳይ ሆኗል። ከጌዴዎን ቀጥሎ አቢሚለክ ለሦስት ዓመታት (1252-1249 ዓክልበ. ያህል) የእስራኤላውያን አምባገነን በሴኬም ተደረገ። በእርሱ አስተዳደር ግን ሃይማኖታቸው የአረመኔ ጣኦት በአልብሪት አምልኮት ሆነ። መጨረሻውም በእርስ በርስ ጦርነት ደረሰ (መሳፍንት 9)። በሚከተሉት ፈራጆች ዘመን ዕብራውያን በተለይ በገለዓድና ኤፍሬም ሠፈሮች ይጠቀሳሉ እንጂ መላውን አገር እንዳልያዙ ይመስላል። በ1155 ዓክልበ. ግን እንደገና ፍልስጥኤም በርቶ እስራኤልን ይገዛ ጀመር። በ1135 ዓክልበ. በፍልስጥኤማውያን ሥር እየቆዩ ሶምሶን የእስራኤላውያን አለቃ ሆነ። በ1115 ዓክልበ. ኤሊ የእስራኤል ፈራጅ ሆነ። በ1076 ዓክልበ. ፍልስጥኤማውያን ታቦትን ማረኩ፤ በሚከተለው አመት ግን ሳሙኤል አስመለሰው። ስለዚህ በመጀመሪያ ጊዜ በነጌዴዎን፤ በነሶምሶን በመሳፍንቱ፤ ከዚያም በነኤሊ፤ በነሳሙኤል በካህናቱ ሲተዳደሩ ቆይተው በመጨረሻ እንደ ጎረቤቶቻቸው እንደ ፍልስጥኤማውያን፤ እንደ ሞዓባውያንና እንደ አሶራውያን «ንጉሥ» ይደረግልን ብለው ጠየቁና በእግዚአብሔር ፈቃድ በ1055 ዓክልበ. ሳሙኤል ሳኦል የእስራኤል ንጉሥ እንዲሆን አደረገ። ከዳዊት እስከ ባቢሎን ምርኮ ከዚያም ዳዊት ቀጥሎም ልጁ ሰሎሞን ነገሠ። በዳዊትና በሰሎሞን ዘመነ መንግሥት የእስራኤል ልጆች መንግሥታቸው ታላቅ መሆኑ በሁሉ ዘንድ ታወቀ። እነዚህ የእስራኤል ዘሮች ምንም እንኳን ቀድሞ በግብፅና በሲና በረሓ በኋላም በአገራቸው በከነዓን ሳሉ አንዳንድ ጊዜ አብረው በአሉት ሕዝብ ልማድና አምልኮ እየተዋጡ ጣዖት ማምለካቸው ባይቀር ከአብርሃም ጀምሮ እስከዚህ እስከ ሰሎሞን መንግሥት ድረስ፤ ከሰሎሞን ጀምሮም እስከ ዛሬ ድረስ በአንዱ በእግዚአብሔር ያመልካሉ። በሰሎሞንም ጊዜ ለእግዚአብሔር ትልቅ ቤተ መቅደስ ተሠራ። ስለዚህ የእውነተኛው እግዚአብሔርና የነሱም የዳዊትና ይልቁንም የሰሎሞን ስም በዓለም ታወቀ። ከክርስቶስ ልደት በፊት በሺ ዓመት ላይ ንግሥታችን ንግሥተ ሳባ የሰሎሞንን ጥበብ ለማየት ወደ ይሁዳ ከተማ ወደ ኢየሩሳሌም የሔደቸው በዚህ ምክንያት ነው። ነገር ግን ከዚያ ወዲህ የተነሡት የሰሎሞን ተከታዮች አንዳንድ ነገሥታት የጎረቤቶቻቸውን የጢሮስንና የሲዶናን የባቢሎንንም አማልክት ብኤልንና ሞሎክን እያመለኩ እግዚአብሔርን አሳዘኑት። አንዱ ንጉሥ ተነሥቶ ለጣዖት አትስገድ አታምልክ፤ የሰገድህ አንደ ሆነ በአሕዛብ እጅ ትወድቃለህ የሚለውን የኦሪትን ቃል በካህናቱና በነቢያቱ አፍ ለሕዝቡ እያስነበበ ጣዖታቱን እንዲያጠፉና ሕዝቡ እውነተኛውን እግዚአብሔርን ብቻ እንዲያመልክ ሲያደርግ፤ አንዱ ንጉሥ ደግሞ የማይታየውን እውነተኛውን እግዚአብሔርን ከማምለክ የሚታየውን ሐሰተኛውን ጣዖት ማምለክ ስለ መረጠና ሕዝቡም ስለ ተከተለው እስራኤል ከአምላካቸው ከእግዚአብሔር ተጣሉ። የውድቀታቸውም ዋዜማ ሲሆን ወደ ሁለት መከፈል ጀመሩ። ከሙሴ ጀምሮ እስከ ሰሎሞን ድረስ በ፩ መሪ ይተዳደሩ የነበሩት አሁን በሮብዓም ዘመን ወደ ሁለት ተከፈሉና ዐሥሩ ነገዶች ከኢየሩሳሌም በሰሜን በኩል ያለውን ሰማርያን ያዙ። የመጀመሪያውም ንጉሣቸው ኢዮርብዓም ሆነ። ሁለቱ የይሁዳና የብንያም ወገኖች በታችኛው በዚሁ በኢየሩሳሌም ቀርተው ለየብቻ ይተዳደሩ ጀመር። ስማቸውም የላይኛው የእስራኤል መንግሥት የታችኛው የይሁዳ መንግሥት ይባል ጀመር። እነዚህ ወደ ሁለት የተከፈሉት መንግሥታት አንዳንድ ጊዜ እየተጣሉ እርስ በራሳቸው ሲዋጉ፤ አንዳንድ ጊዜ እየተፋቀሩ አንድ ሆነው የእስራኤልን መንግሥት ጠላት አሶርን የይሁዳን መንግሥት ጠላት ባቢሎንን ሲወጉ ብዙ ዘመን በነጻነት ቆዩ። ከዚህ ቀጥሎ ግን ነፃነታቸው በአሶርና በባቢሎን ተደምስሶ በሰማርያ ከነገሡት ነገሥታት እነአክዓብ (አሐብ) በይሁዳ ከነገሡት እነሮብዓም፤ እነምናሴ «እኔ ነኝ አምላካችሁ ከባርነት ቤት ከምድረ ግብፅ ያወጣኋችሁ፤ ከኔ በቀር ለሌሎች አማልክት አትስገዱ» ያለውን ችላ እያሉ ሞሎክንና ብዔልን እያመለኩ ስለ አስቸገሩት፤ በወሰናቸው ያሉት በእርሱ የማያመልኩት የአሶርና የባቢሎን መንግሥታት እንዲያይሉባቸው አደረገ። ስለዚህ በሰሜን ያለውን የእስራኤልን መንግሥት አሶራውያን፤ በደቡብ በኩል ያለውን የይሁዳን መንግሥት ባቢሎናውያን በጦርነት ደመሰሱት። በሰሎሞን ጊዜ አምሮ የተሠራውም ቤተ መቅደስ ፈረሰ። የዚህ ቤተ መቅደስና የነገሥታቱም መሣሪያ ከነገሥታቱና ከሕዝቡ ጋራ በምርኮ ወደ ባቢሎን ተጋዘ። ወደ ኢየሩሳሌምም ከባቢሎን ከአሶር ከሰማሪያ ድብልቅ ዘሮች ከሰሜን፤ የኤዶምያስ ሰዎች ከደቡብ እየመጡ በየቀኑ ተሰደዱበት። ከባቢሎን ምርኮ እስከ ኢየሱስ ልደት እንግዲህ እሰከ አሁን ድረስ ምንም እንኳን በየስፍራቸው የሰዎቹ መኖር የታወቀ ቢሆን ፋርሶችም ግሪኮችም ሮማውያንም ታናሽ እስያንና የአፍሪካን ሰሜን ወረው ገና በገናንነት አልተነሡም። ነገር ግን ከኋላ ከረጅም ጊዜ በግምት ከ፬ ሺሕ ዓመት ጀምሮ እስከ አሁን እስከ ፮ኛው መቶ ዓመት ድረስ ከክርስቶስ ልደት በፊት የታወቁም ሥልጣኔም ኃይልም ያላቸው ግብፅ፤ አሶር፤ ባቢሎን፤ ኢትዮጵያ (ናፓታ)፤ ህንድ፤ ቻይና ናቸው። ነገር ግን በኋላ የታናሽ እስያን አገሮችና ግብፅን እስራኤሎችን ጭምር ቀጥቅጦ የገዛውን በነናቡከደነጾር ጊዜ የገነነውን የባቢሎንን መንግሥት የሚጥል የፋርስ መንግሥት ተነሣ። ከፋርስ በፊት ጎረቤቱ የሜዶን (ሚድያ) መንግሥት ለጥቂት ዘመን አይሎ ነበር። እስከ ባቢሎንና እስከ አሶር እስከ ኢየሩሳሌምም ደርሶ ነበር። ፋርስንም የራሱ ግዛት አድርጎት ነበር። ነገር ግን ፋርሶች ጊዜ ሲመቻቸው ከውስጣቸው ቂሮስ የሚባለውን ብልኅ ንጉሥ ባነገሡ ጊዜ የሜዶንም የአሶርም የባቢሎንም ትልቅነት ወደ ውድቀት ማዘንበል ጀመረ። ቂሮስ ከክርስትና በፊት በ፭፻፶ ዓመት በፋርስ ላይ ነገሠና መጀመሪያ የሜዶንን ቀጥሎ የልድያን መንግሥት አሸንፎ ያዘ። ከዚያም በናቡናኢድ ዘመነ መንግሥት ትልቁን የባቢሎንን ከተማ በ፭፻፴፰ ዓመት ከቦ አስጨነቀ። በመጨረሻም በጦር ኃይል አሸንፎ ያዘና ትልቁን የባቢሎንን ግዛት የፋርስ የአውራጃ ግዛቱ አደረገው። ከዚህ በኋላ በናቡከደናጾር ጊዜ በምርኮ የሄዱት የኢየሩሳሌም (የእስራኤል) ሹማምንት ተፈትተው ሁሉም ተሰብስበው ድል አድራጊው ቂሮስ ፊት በቀረቡና ባያቸው ጊዜ አዘነላቸው። ስለዚህ ምርኮኞቹ ፳ኤሎች አለቆቻቸውን ዕዝራን ነሕምያን ዘሩባቤልን ይዘው በነፃነት ወደ አገራቸው ወደ ኢየሩሳሌም እንዲመለሱ ፈቀደላቸው። ከኢየሩሳሌም ቤተ መንግሥትና ከቤተ መቅደስም ተዘርፎ በባቢሎን ከተማ ለጊዜው የተገኘውን ንዋየ ቅድሳት ይዘው ሄደው የፈረሰውን የእግዚአብሔርን ቤተ መቅደስ መልሰው እንዲሠሩ አዘዛቸው። ከራሱም እርዳታ ጨመረላቸው። እስራኤሎችም ቂሮስን ተሰናብተው በሹማምንት በነዘሩባቤል በሊቀ ካህናቱም እየተመሩ በደስታ ወደ አገራቸው ወደ ኢየሩሳሌም ተመልሰው የከተማውንና የቤተ መቅደሱን ሥራ ጀመሩ። ሥራውንም እጅ በእጅ ብለው ቅጥሩን ሠርተው አዳረሱት። ዳሩ ግን በመካከሉ የሚያሳዝን ነገር መጣ። «እነዚህ ሰዎች ከተማቸውንና ቅጥራቸውን ሠርተው ከፈጸሙ በኋላ አይታዘዙልህም፤ የቀድሞ ታሪካቸውንም ስንመረምር አዋኪ ሰዎች መሆናቸውን ተረድተናል» ብለው ነገረ ሠሪዎችና የፋርስ መንግሥት ተመልካቾች ለንጉሡ ላኩ። ንጉሡም ምንም ደግና ብልኅ ቢሆን በእንደዚህ ያለ ዘውዱንና ገዥነቱን በሚያሠጋ ነገር መገንገኑ አይቀርምና ሥራው ይቁም የሚል ትእዛዝ አስተላለፈ። ቢሆንም በቂሮስም በዳርዮስም ጊዜ ሲከለከልም ሲፈቀድም በቀን ብዛት የኢየሩሳሌም ከተማና ቤተ መቅደስ ተሠርቶ አለቀ። ይህ ሁሉ በብሉይ ኪዳን በመጽሐፈ ነገሥትና በመጽሐፈ ዕዝራ በመጽሐፈ ዜና መዋዕል፤ በመጽሐፈ መቃያንና በዜና አይሁድም ተጽፏል። የፋርስ መንግሥት በቂሮስና በነዳርዮስ ዘመን ቅልቅ የንጉሠ ነገሥት መንግሥት ሆኖ እስከ ፫፻፴፬ ዓመት ድረስ ከቆየ በኋላ በዚህ ዘመን ከመቄዶንያ (ግሪክ) ትልቁ እስክንድር ተነሥቶ ጦሩን ይዞ ከመጨረሻው ከፋርስ ንጉሥ ከዳርዮስ ፫ኛ ጋራ ተጋጥሞ አሸንፏል። እስክንድርም የዳርዮስን ጦር ካሸነፈ በኋላ የፋርስና የግዛቱ የባቢሎን የአሶር የፓለስቲን የግብፅ ባለቤት ሆኖ፤ እስከ ህንድ ወንዝ ድረስ ገፍቷል። እስክንድር በነገሠ በ፲፫ በተወለደ በ፴፫ ዓመቱ ስለ ሞተ ግዛቱን «ዲያዶክ» የሚባሉት የጦር አለቆች ተከፋፍለው እስከ ሮማውያን መምጣት ድረስ ገዝተዋል። በፓለስቲን ያሉት እስራኤሎች ከባቢሎን ወደ ፋርስ፤ ከፋርስ ወደ ግሪክ (ከገዥ ወደ ገዥ) ከዚያም ወዲህ ቶሎሜውስ (በጥሊሞስ) በሚባሉት በግብፅ ገዥዎች ቀጥሎ ደግሞ ሴሌውሲድ በሚባሉት በሶርያ ነገሥታት ውስጥ ጥገኛም ተገዥም እየሆኑ ከክርስቶስ ልደት በፊት የሁለቱንና የአንደኛውን መቶ ዓመት ጊዜያቸውን አሳለፉ። ቶሎሜውስና ሴሌውኩስ የሚባሉት የትልቁ እስክንድር ፪ የጦር አለቆች ነበሩ። እስክንድር ከሞተ በኋላ ቶሎሜውስ በግብፅ ነገሠና ቶሎሜይ የተባለውን፤ ሴሌውኩስ በአሶርና በባቢሎን ነግሦ ሴሌውሲድ የተባለውን ቤተ መንግሥት (ዲናስቲ) የመሠረቱ ናቸው። ከዚህ በኋላ ሮማውያን ከኢጣሊያ ተነሥተው እነሺፒዮኔ የአፍሪካን፤ ሰሜን፤ እነማሪዮ እነቼዛሬ ኦታቪያኖ የፈረንሳዊን የኤስፓኝን የእንግሊዝን (ጋልያና ብሪታንያን ኤስጳንያን)፤ እነሲላ እነፓምፔዎ የባልካንን አገሮችና የታናሽ እስያን መንግሥታት ሲወሩ ፓምፔዎ (ዮሐንስ መደብር ፉምፍዮስ የሚለው) እንደ ኤውሮፓ አቆጣጠር በ፷፪ ዓመት ላይ ድል አድርጎ ፓለስቲንን ያዘ። ከዚህ በኋላ በ፳፱ ዓመት ከክርስቶስ ልደት በፊት ሮማውያንን ካዩ ጁሊዎ ቼዛሬ አታቪያኖ የሚሉት በኋላ ግርማ ያለው ጠቅላይ አለቃ ለማለት «አውግስጦስ» የሚባል የማዕረግ ስም የተጨመረለት፤ እኛ ኢትዮጵያውያን በዚሁ ይዞታ አውግስጦስ ቄሳር የምንለው በሮማ ነገሠ። ከአውግስጦስ ቄሳር ንጉሥ ቀደም ብሎ በዮልዩስ ቄሳር ጊዜ በሮማ የበላይ ገዥነት ውስጥ ትልቁ ሄሮድስ የሚባለው ንጉሥ ተብሎ ከሮማ ምክር ቤት በአርባ ዓመት ከክርስቶስ ልደት በፊት ተፈቅዶ በይሁዳ (ፓለስቲን) ተሾሟል። ሄሮድስ የኤዶምያስ ተወላጅ ነው። የኤዶምያስም ዘር ከያዕቆብ ታላቅ ወንድም ከኤሳው ትውልድ የመጣ ነው ይባላል። ሄሮድስ በይሁዳ በነገሠ ጊዜ የግሪክና የሮማን ሥልጣኔ በአገሩ ለማስገባት ፈቃደኛ ሆነ። በሮማ የነገሠውን አውግስጦስ ቄሳርንም ከልቡ ይወደው ነበርና በቀያፉ በታች በባሕር ዳር የምትገኘዋን ከተማ አሠርቶ ለእርሱ ስም መታሰቢያ እንድትሆን ቂሳርያ ብሎ ሰየማት። በዚህ ሁሉ ምክንያት ሄሮድስ በሮማውያን ዘንድ የታመነና የተወደደ ሆኖ በፓለስቲን በንጉሥነት ብዙ ጊዜ ቆየ። እንዲሁም ምንም እንኳን ባህሪዮና ምግባሩ እንደ ወገኖቹ እንደ ኤዶምያስ ቢሆን፤ ሃይማኖቱ ወደ እስራኤል የሚያደላ ስለነበር የአይሁድን ሃይማኖትና ልማድ ያከብርና ነበርና እነሱም እርሱን ይፈሩትና ያከብሩት ነበር። ዛሬ ግን በክርስቲያኖች ዘንድ ጌታችን የተወለደ ጊዜ ንጉሥ የሚሆን ሕፃን ተወለደ ማለትን ሰምቶ ከኔ በቀር ማን ንጉሥ ሊሆን ነው ብሎ ጌታችንን አብሮ ያገኘ መስሎት ብዙ ሕፃናት በማስፈጀቱ ለወዳጁ ለሄሮድያዳ ሲል የዮሐንስ መጥምቁን ራስ በማስቆረጡ እንደ ትልቅ ጨካኝና አመፀኛ የተቆጠረ ሰው ነው። ይህ በመጽሐፍ ቅዱስ የሚገኘው የ፳ኤሎች ታሪክ ነው። የእስያ ታሪክ መጽሐፍ ቅዱስ

48462

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%B6%E1%88%80%E1%89%A3%20%28sahabah%29/%E1%8A%A1%E1%88%99%20%E1%8A%A0%E1%8B%AD%E1%88%98%E1%8A%95%20%E1%89%A0%E1%88%A8%E1%8A%AB%28%E1%88%A8.%E1%8B%90%E1%8A%95%E1%88%81%29

ሶሀባ (sahabah)/ኡሙ አይመን በረካ(ረ.ዐንሁ)

☞የኡሙ አይመን በረካ ታሪክ☜ ሱብሃን አሏህ !!! "ከእናቴ ቡኃላ እናቴ ነሽ" ረሱል (ሰ.ዐ.ወ) ❀በባሪያ ንግድ ወቅት ያች ወጣት ኢትዮዺያዊት ሴት በረካ እንዴት መካ ውስጥ ለሽያጭ እንደበቃች ባይታወቅም እንዲሁም የዘርሃረጓ፤ እናቷ ማን እንደሆነች ፣ አባቷ ማንእንደሆነ ወይም ቅድመአያቶቿ ማን እንደሆኑ ባይታወቅም እሷን መሰል ወጣት ወንዶችና ሴቶች አረቦችም ሆኑ አረብ ያልሆኑ ነገርግን ተይዘው ወደ ባሪያ ገበያ ለሽያጭ የበቁ በርካቶች ነበሩ። ❀በመጥፎ የባሪያ ገዥዎች እጅ የወደቀ ባሪያ መጥፎ እድል የሚገጥመው ሲሆን አብዛሃኛዎቹም ጉልበታቸውን ከልክ በላይ ይበዘብዟቸዋል ከልክ በላይ በሆነ ግፍና በደል ይይዟቸዋል ። በዚህ ሁኔታ ላይ እድለኞች የሆኑ እጅግ በጣም ጥቂቶች ናቸው። ❀ወጣት ኢትዮዺያዊት ሴት በረካ ከእድለኞቹ መካከል ስትሆን ደግና ቸር የነበረው የአብዱል ሙጦሊብ ልጅ አብዱሏህ የራሱ አደረጋት። በእርግጥም በቤቱ ውስጥ ብቸኛዋ አገልጋይ ሆነች። አብዱሏህ አሚናን ባገባ ጊዜ በረካ (ረ.ዐ) ሁሉንም ጉዳዮቿን የምትጠብቅ እና የምትቆጣጠር ሆነች። እንደ በረካ ገለፃ ሁለቱ ጥንዶች ከተጋቡ ከሁለት ሳምንታት ብኋላ የአብዱሏህ አባት ወደ ቤታቸው መጣና ከነጋዴዎች ጋር ወደ ሶሪያ ለንግድ እንዲሄድ አዘዘው። አብዱሏህም ትዕዛዙን ተቀብሎ ሄደ። ❀ይህን ተከትሎ አሚና በጥልቅ አዘነች፤ አለቀሰችም። ምን ያልተለመደ ነገር ነው! ገና ሙሽሪት ሆኜ በእጄ ላይ ያለው ሂና ሳይለቅ እንዴት ባሌ ለንግድ ወደ ሶሪያ ይሄዳል? ስትል አሚና በጣም አዘነች። ❀የአብዱሏህ መነጠል ልብ የሚሰብር ነበር። እናታችን አሚና በጭንቀት ላይ ሆና ራሷን ሳተች። በረካም እንዲህ ትላለች አሚና እራሷን ስታ ሳያት በጭንቀት እመቤቴ ሆይ! ስል ጮኹኩኝ። አሚናም አይኖቿን ከፈት አድርጋ እያነባች ተመለከተችኝ። ማቃሰቷን አምቃ በረካ ወደ አልጋው ውሰጅኝ አለች። ይህን ተከትሎ አሚና ለረጅም ጊዜ የአልጋ ቁራኛ ሆነች። ማነንንም አታናግርም፤ ማንንም አትመለከትም ፤ ያሽማግሌ ታላቅ ሰው አብዱል ሙጦሊብ ሲቀር። አብዱሏህ ተነጥሏት ከሄደ ከሁለት ወር ብኋላ አንድ ቀን ጧት ንጋት ላይ አሚና ጠራችኝ። ፊቷም በደስታ ይበራ ነበር። እንዲህ አለችኝ በረካ ሆይ! ያልተለመደ(እንግዳ) የሆነ ህልም አየሁ። እመቤቴ! ደስየሚል ነገር ነው? አልኴት። ብርሃን ከሆዴ ወጥቶ በመካ ዙርያ ያሉ ተራራዎችን ፣ ኮረብታዎችን እና ሸለቆዎችን ሲያበራ አየሁ። እመቤቴ! የነፍሰጡርነት ስሜት ይሰማሻል እንዴ? አልኴት። አዎ በረካ! ነገርግን ሌሎች ሴቶች እንደሚሰማቸው የምቾት ማጣት ስሜት እይሰማኝም አለች። ሱብሃን አላህ መልካም ነገር ይዞ የሚመጣ የተባረከ ልጅ ትወልጃለሽ አልኴት። አብዱሏህ ከአሚና ከተለየበት ጊዜ አንስቶ በሐዘንና በትካዜ ላይ ወደቀች። በረካ(ረ.ዐ) ከጐኗ ሁና እያወራቻትና የተለያዩ ታሪኮችን እየተረከችላት ታፅናናት ነበር። አብርሃ ተብሎ የሚጠራ የየመን ገዥ ከተማውን እያጠቃ ስለነበር አብዱል ሙጦሊብ ቤቷን ትታ ወደ ተራራው እንድትሰደድ ሲነግራት የበለጠ አዘነች። አሚናም በጣም ሐዘን ላይ እንደሆነችና ወደ ተራራው ለመውጣት ደካማ እንደሆነች እንዲሁም አብርሃ ወደ መካ ገብቶ ካዕባን በፍፁም እንደማያጠፋውና በአሏህ የተጠበቀ እንደሆነ ስትነግረው በጣም ተበሳጨባት። ይሁን እንጂ ከአሚና ፊት የፍርሃት ምልክት አይታይም ነበር። በረካ እንዲህ ትላለች ቀንም ማታም ከጐኗ ነኝ። ሆኖም ከአልጋዋ ስር ስለነበር የምተኛው እያቃሰተች ባሏን ስትጠራ እሰማትታለሁ። ማቃሰቷ ይቀሰቅሰኝ ስለነበር ተነስቼ ላፅናናት እና ላጀግናት እሞክራለሁ። ከፊሎቹ ነጋዴዎች ከሶሪያ በተመለሱ ጊዜ ቤተሰቦቻቸው በእልልታ ተቀበሏቸው። በረካ ስለአብዱሏህ ሁኔታ ለማወቅ ወደ አብዱል ሙጦሊብ ቤት ተደብቃ በሚስጥር ሄደች። ነገርግን ስለእሱ ምንም ዜና አልነበረም። ወደ አሚና ተመልሳ ሄደች። ሆኖምግን እንዳታዝን እና እንዳትጨነቅ በማሰብ ያየቸችውንና የሰማችውን ነገር አልነገረቻትም። በመጨረሻም ሙሉ ነጋዴዎች ተመለሱ፤ አብዱሏህ ግን እነርሱ ጋር አልነበረም። ብኋላ ላይ የአብዱሏህ መሞት ዜና በመጣ ጊዜ በረካ ከአብዱል ሙጠሊብ ቤት ነበረች። እንዲህ ትላለች ዜናውን ስሰማ ጮኹኩኝ። ከዛ ብኋላ ምን እንደማረግ አላውቅም። እየጮኹኩ ወደ አሚና ቤት ሄድኩ። " ፡ " አብዱሏህ ተወዳጅ የነበረ፤ ለረጅም ጊዜ የጠበቀቅነው፤ መልከመልካም የመካ ወጣት፤ የቁረይሾች ኩራት ነበር። አሚና ይህን አሳማሚ ዜና ስትሰማ ራሷን ሳተች። እኔም በመኖርና በመሞት አፋፍ መካከል ሆና ያለ ከአልጋዋ ጐን ሆኜ አስታመምኴት። እኔ ብቻ ስቀር ከአሚና ቤት ማንም አልነበረም። እናም ልጇን እስክትወልድ ድረስ ቀኑንም ሌሊቱንም ከጐኗ ሆንኩ። ሙሐመድ(ሰ.ዐ.ወ) በተወለዱ ጊዜ በእጆቿ እቅፍ ያደረገቻቸው የመጀመሪያዋ በረካ ነበረች ። ሙሐመድ (ሰ.ዐ.ወ) ወደ ገላጣው በረሃ ሐሊማ ጋር በተላኩ ጊዜ በረካ ከአሚና ጋር ቆየች። ከ5 ዓመት ብኋላ ወደ መካ መጡ፤ አሚናም በፍቅር በደስታ ተቀበለቻቸው። ሙሐመድ(ሰ.ዐ.ወ) ስድስት ዓመት ሲሞላቸው እናታቸው አሚና በያስሪብ የሚገኘውን የባሏን መቃወብር ልትጐበኝ ወሰንች። በረካ እና አብዱል ሙጠሊብ ሊያግባቧት ቢሞክሩም አሚና ቆርጣ ስለተነሳች አልተቀበለቻቸውም። እናም አንድ ቀን ጧት ጉዞ ጀመሩ። ይሁእንጂ ልጇን ከሃዘን እና ከጭንቀት ለማዳን አሚና ለሙሐመድ(ሰ.ዐ.ወ) የአባታቸውን መቃብር ልትጐበኝ እየሄደች መሆኑን አልነገረቻቸውም። አብዛሃኛውን ጊዜም ነብያችን ሙሐመድ (ሰ.ዐ.ወ) ከበረካ አንገት አካባቢ እጃቸውን ተደግፈው ይተኙ ነበር። አሚና የአብዱሏህን መቃብር በጐበኘባቸው ጊዜ ውስጥ የበለጠ በሃዘን ተጐሳቆለች። ወደ መካ እየተመለስን እያለ አሚና ባሳሳቢ ሁኔታ ታመመች። በያስሪብ እና በመካ መከካል አል-አብዋ ተብሎ በሚጠራ ቦታ የአሚና የጤንነት ሁኔታ በፍጥነት አሳሳቢ ደረጃ ላይ ደረሰ። አንድ ቀን ምሽት ሰውነቷ ግሎ በሚተናንነቅ ድምፅ በረካ! በረካ! ስትል ጠራችኝ። በረካ እንዲህ ስትል ትተርካለች:- በረካ ሆይ! በቅርቡ ይህን አለም እነጠላለሁ፤ ልጄን ሙሐመድ(ሰ.ዐ.ወ) ተንከባከቢው፤ በሆዴ ውስጥ ሆኖ ያለ አባቱን አጣ አሁን ደግሞ እናቱን ሊያጣ ነው። አንች እናት ሁኝው፤ አትተይውም ስትል በጆሮየ ሹክ አለችኝ። ልቤ ተንቀጠቀጠ እናም ማልቀስ ጀመርኩ። በእኔ ለቅሶ ህፃኑም ማልቀስ ጀመረ። እራሱን ወደ እናቱ እጆች ወረወረና በአንገቷ ጥምጥም አለ። እንዴ አቃስታ አሸለበች። በረካ አምራ አለቀሰች። በእጆቿ ከአሸዋው መቃብሯን ቆፍራ ቀበረቻት። ከልቧ በቀረው እንባዋ መቃብሯን አራሰችው። በረካ ከሙሐመድ (ሰ.ዐ.ወ) ጋር ወደ መካ ተመልሳ በአያታቸው እንክብካቤ ስር እንዲሆን አደረገች። ልጁን ለመንከባከብ እና ለመጠበቅ ከቤቱ ሆና የቆየች ሲሆን አብዱል ሙጦሊብ ከሁለት ወር ብኋላ ሲሞት ልጁን ይዛ ወደ አጐቱ አቡጧሊብ ሄደች። እናም ረሱል (ሰ.ዐ.ወ) እስኪያድጉና ኸድጃ(ረ.ዐ) እስኪያገቡ ድረስ ተንከባክባ ፣ ፍላጐታቸውን አሟልታ አሳደገቻቸው። በረካ ከሙሐመድ (ሰ.ዐ.ወ) ጋር ከኸድጃ ቤት መኖር ጀመረች። በፍፁም ትቼው አላውቅም እሱም በፍፁም ትቶኝ አያውቅም ትላለች። አንድ ቀን ሙሐመድ (ሰ.ዐ.ወ) ጠሩኝና እናቴ ሆይ! አሁን አግብቻለሁ አንቺ ደግሞ እስካሁን አላገባሽም የሆነ ሰው ቢመጣና ለጋብቻ ቢጠይቅሽ ምንታስቢያለሽ? አሉኝ። በረካም ረሱልን (ሰ.ዐ.ወ) እየተመለከተች በፍፁም ትቼህ አልሄድም። እናት ልጇን ትተዋለች እንዴ? አለች። ረሱል(ሰ.ዐ.ወ) ፈገግ አሉና ግንባሯን ሳምምምም! አደረጓት። ረሱል(ሰ.ዐ.ወ) ሚስታቸውን ኸድጃ(ረ.ዐ) እየተመለከቱ ይች በረካ ከእናቴ ቀጥሎ እናቴ ናት። ቀሪ ቤተሰቤ እሷናት አሉ። ኸድጇ (ረ.ዐ) በረካን እየተመለከተች በረካ ሆይ! ለሙሐመድ (ሰ.ዐ.ወ) ስትይ ወጣትነትሽን መስዋዕት አደረግሽ አሁን ደግሞ እሱ ሊክስሽ ይወዳል። ለሱም ለኔም ስትይ እርጅና ሳይጫጫንሽ አግቢ ትላታለች። በረካም ማንነው የማገባው እመቤቴ? ስትል ትጠይቃታለች። ከኸዝረጅ ጐሳ የሆነ ኡበይድ ኢብን ዘይድ ለጋብቻ ፈልጐሽ ወደኛ መቶ ነበር። ለእኔስትይ እምቢ አትበይኝ? በረካ ተስማምታ ኡበይድ ኢብን ዘይድን አገባች። ከእርሱም ጋር ወደ ያስሪብ ሄዳ እዚያው ልጅ ወለደች፤ ልጇንም አይመን ስትል ጠራችው። ከዚያን ጊዜ ጀምሮ ኡሙ አይመን (የአይመን እናት) እየተባለች ትጠራለች። ባሏ ሲሞትባት ከረሱል (ሰ.ዐ.ወ) ጋር ለመኖር ወደ መካ ሄደች። ከኸድጃ ቤት በረካን ጨምሮ አሊ ኢብን አቢጧሊብ እና ዘይድ ኢብን ሐሪሳ ነበሩ። አንድ ቀን ምሽት ረሱል (ሰ.ዐ.ወ) ዘወትር ሶኻባዎቻቸውን ሰብስበው ወደ ሚያስተምሩበት የሚወስደውን ምንገድ ሙሽሪኮች ዘጉት። በዚህ ወቅት ኸድጃ ለረሱል (ሰ.ዐ.ወ) አስቸኴይ መልዕክት ስለነበራት በረካ ሂወቷን መስዋዕት አድርጋ ከተሰባሰቡበት ቦታ ለመድረስ ሞከረች። በደረሰች ጊዜ መልዕክቱን ለነብዩ (ሰ.ዐ.ወ) አደረሰች። ረሱል (ሰ.ዐ.ወ) ፈገግ አሉና እንዲህ አሏት:- የአይመን እናት ሆይ! አንች የተባረክሽ ነሽ በእርግጥም ``በጀነት`` ቦታ አለሽ አሏት። ኡሙ አይመን በሄደች ጊዜ ነብዩ (ሰ.ዐ.ወ) ሱኻባዎቹን ተመለከቱና ከጀነት የሆነችን ሴት ከእናንተ መካከል ማግባት የሚሻ አለን? . ኡሙ አይመንን ያግባ አሉ። ሁሉም ሱኻባዎች ፀጥ አሉ። አንዲትን ቃል እንኴ ትንፍሽ አላሉም። በጊዜው ኡሙ አይመን ወጣት ያልነበረች ሲሆን ውበቷ ጠውልጓል። በዚህ ወቅት 50 ዓመቷ ነበር። ነገር ግን ዘይድ ኢብን አልሐሪሳ ወደ ፊት መጣ አለና የአሏህ መልዕክተኛ ሆይ! እኔ ኡሙ አይመንን አገባታለሁ። በአሏህ ይሁንብኝ! ግርማሞገስና ውበት ካላት ሴት በላጭ ናት አለ። ዘይድና ኡሙ-አይመን ተጋብተው ልጅ ወለዱ፤ ልጃቸውንም ኡሳማ አሉት። ነብዩ(ሰ.ዐ.ወ) እንደ ልጃቸው ይወዱታል። ኡሳማ በወጣትነት ጊዜው እራሱን ለኢስላም ማገልገል ጀመረ። ብኋላ ላይ ረሱል(ሰ.ዐ.ወ) ከባድ ሃላፊነት ሰጡት። ነብዩ(ሰ.ዐ.ወ) ወደ መዲና ሲሰደዱ ኡሙ-አይመን ቤታቸውን እንድትቆጣጠርላቸው እዛው መካ ትተዋት ሄዱ። በመጨረሻ ላይ ግን በራሷ ወደ መዲና ተሰደደች። በዛ በረሃማና ተራራማ መሬት ረጅም እና አስቸጋሪ የሆነ ጉዞ በእግሯ ተጓዘች። ሙቀቱ በጣም የሚያቃጥል ሲሆን አሸዋ ይዞ የሚነፍሰው ንፋስ መንገዱን ይጋርድባት ነበር። ነገርግን ለሙሐመድ(ሰ.ዐ.ወ) ከነበራት ጥልቅ ፍቅር ምክኒያት ፀጥንታ ጉዞዋን ቀጠለች። መዲና ስትደርስ እግሮቿ አብጠውና ቆስለው፤ ፊቷ በአሸዋና በአፈር ተሸፍኖ ነበር። ኡሙ-አይመን ሆይ! እናቴ ሆይ! በእርግጥም በጀነት ቦታ አለሽ አሏት። አይኖቿንና ፊቷን ጠረጉላት፤ እግሮቿን እና ትካሻዋንም አሻሿት። በረካ በተለያዩ ዘመቻዎችና ጦርነቶች ተሳትፋለች። ለምሳሌ:- በኡኹድ ውሃ ለተጠሙት ውሃ ታከፋፍላለች፤ የቆሰሉትንም ትጠብቃለች። በኸይበር እና በኹነይን ዘመቻ ረሱልን (ሰ.ዐ.ወ) አጅባለች። ልጇ አይመን የተገደለው በኹነይን ዘመቻ ነበር። ረሱል(ሰ.ዐ.ወ) ከሞቱ ቡኋላ ከበረካ አይኖች እንባ አይጠፋም ነበር። አንዴ ለምንድ ነው የምታለቅሽው ተብላ ተጠይቃ በአሏህ ይሁንብኝ የአሏህ መልዕክተኛ እንደሚሞቱ አውቃለሁ ነገርግን የማለቅሰው ወህዩ ስለተቇረጠብን ነው ስትል መለሰች። በረካ ረሱል(ሰ.ዐ.ወ) ከተወለዱበት ጊዜ አንስቶ እስከሞቱበት ጊዜ ድረስ ከጐናቸው ነበረች። ለእስልምና ሃይማኖት የነበራት ፍቅር እጅግ በጣም ጠንካራ ሲሆን የሞተችው በኸሊፋው ኡስማን ዘመን ነበር። ረዲየሏሁ አንሃ

15803

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%A0%E1%88%AD%E1%88%B0%E1%8A%93%E1%88%8D%20%E1%8B%A8%E1%8A%A5%E1%8C%8D%E1%88%AD%20%E1%8A%B3%E1%88%B5%20%E1%8A%AD%E1%88%88%E1%89%A5

አርሰናል የእግር ኳስ ክለብ

አርሰናል በሆሎ መንገድ፤ ሰሜን ለንደን ውስጥ የሚገኝ አለም አቀፍ ክለብ ነው። ይህ ክለብ በእንግሊዝ ውስጥ ከፍተኛ ውጤት ያስመዘገበ ሲሆን በዚህም 13 የፕሪሚየር ሊግ እና 14 የኤፍ ኤ ካፕ ዋንጫዎችን አግኝቷል።ይህ መጣጥፍ መቀመጫውን እንግሊዝ ስላለው የወንዶች እግር ኳስ ክለብ ነው። ለሴቶች ቡድን አርሴናል ደብሊውኤፍ.ሲ. አርሴናል ለሚባሉ ሌሎች ቡድኖች፣ አርሴናል (ዲሳምቢጉሽን) § የማህበር እግር ኳስን ይመልከቱ። ሙሉ ስም አርሰናል እግር ኳስ ክለብ ቅጽል ስም (ዎች) አጭር ስም አርሴናል ኦክቶበር 1886 ተመሠረተ። ከ136 ዓመታት በፊት፣ እንደ የምድር ኤሚሬትስ ስታዲየም አቅም 60,704 ባለቤት ስፖርት እና መዝናኛ ስራ አስኪያጁ ማይክል አርቴታ ሊግ ፕሪሚየር ሊግ 2021–22 ፕሪሚየር ሊግ፣ 5ኛ ከ20 የድር ጣቢያ ክለብ ድር ጣቢያ የቤት ቀለሞች የርቀት ቀለሞች ሦስተኛው ቀለሞች የአሁኑ ወቅት የአርሴናል መምሪያዎች የወንዶች እግር ኳስ የሴቶች እግር ኳስ የወንዶች አካዳሚ የሴቶች አካዳሚ የአርሰናል እግር ኳስ ክለብ በኢስሊንግተን፣ ለንደን የሚገኝ የእንግሊዝ ፕሮፌሽናል የእግር ኳስ ክለብ ነው። አርሰናል የሚጫወተው በእንግሊዝ እግር ኳስ ከፍተኛ ሊግ በሆነው በፕሪምየር ሊግ ነው። ክለቡ 13 የሊግ ዋንጫዎችን (አንድ ያለመሸነፍ ዋንጫን ጨምሮ)፣ ሪከርድ 14 የኤፍኤ ካፕ፣ ሁለት ሊግ ካፕ፣ 16 ኤፍኤ ኮሚኒቲሺልድ፣ አንድ የአውሮፓ ዋንጫ አሸናፊዎች ዋንጫ እና አንድ የኢንተር-ሲቲዎች ትርኢት ዋንጫዎችን አንስቷል። ዋንጫ በማሸነፍ ረገድ በእንግሊዝ እግር ኳስ ሶስተኛው ክለብ ነው። እ.ኤ.አ. በ1893 ከደቡብ እንግሊዝ የመጣ የመጀመሪያው ክለብ አርሰናል ሲሆን በ1904 አንደኛ ዲቪዚዮን ደረሰ። አንድ ጊዜ ብቻ ሲወርድ በ1913 በከፍተኛ ዲቪዚዮን ረጅሙን ጉዞ ቀጥሏል አሸንፏል። በእንግሊዝ እግር ኳስ ታሪክ ውስጥ ሁለተኛው ከፍተኛ በረራዎች። እ.ኤ.አ. በ1930ዎቹ አርሰናል አምስት የሊግ ሻምፒዮና እና ሁለት የኤፍኤ ካፕ እና ሌላ የኤፍኤ ካፕ እና ሁለት ሻምፒዮናዎችን ከጦርነቱ በኋላ አሸንፏል። በ1970–71 የመጀመሪያውን ሊግ እና የኤፍኤ ካፕ ድርብ አሸንፈዋል። በ1989 እና 2005 መካከል፣ ሁለት ተጨማሪ ድርብ ዋንጫዎችን ጨምሮ አምስት የሊግ ዋንጫዎችን እና አምስት የኤፍኤ ዋንጫዎችን አሸንፈዋል። 20ኛውን ክፍለ ዘመን በከፍተኛ አማካይ የሊግ ቦታ አጠናቀዋል። በ1998 እና 2017 መካከል አርሰናል ለአስራ ዘጠኝ ተከታታይ የውድድር ዘመናት ለ ቻምፒየንስ ሊግ ማለፍ ችሏል። ኸርበርት ቻፕማን የአርሰናልን ሀብት ለዘለአለም የለወጠው ክለቡን የመጀመሪያውን የብር ዕቃ አሸንፏል እና ትሩፋቱ ክለቡን በ1930ዎቹ አስርት አመታት እንዲቆጣጠር አድርጎታል። ነገር ግን ቻፕማን በ1934 በሳንባ ምች ህይወቱ አለፈ። በ55 ዓመቱ የደብሊውኤም ምስረታን፣ የጎርፍ መብራቶችን እና የሸሚዝ ቁጥሮችን ለማስተዋወቅ ረድቷል፣ በተጨማሪም ነጭ እጀ እና ቀይ ቀዩን በክለቡ ማሊያ ላይ ጨመረ። አርሰን ቬንገር ለረጅም ጊዜ ያገለገሉ አሰልጣኝ ሲሆኑ ብዙ ዋንጫዎችንም አሸንፈዋል። ሰባት የኤፍኤ ካፕ ዋንጫዎችን በማንሳት ሪከርድ ያስመዘገበ ሲሆን የዋንጫ አሸናፊ ቡድኑ በ2003 እና 2004 መካከል በተደረጉ 49 ጨዋታዎች ያለ ሽንፈት በእንግሊዝ ሪከርድ አስመዝግቧል፤ ይህ የማይበገር ቅፅል ስም አግኝቷል። እ.ኤ.አ. በ 1886 በዎልዊች ውስጥ በሚገኘው የሮያል አርሴናል ውስጥ የጦር መሳሪያ ሰራተኞች ክለቡን እንደ መሰረቱት። እ.ኤ.አ. በ 1913 ክለቡ ከተማዋን አቋርጦ ወደ አርሰናል ስታዲየም ሀይበሪ በመሄድ የቶተንሃም ሆትስፐር የቅርብ ጎረቤት በመሆን የሰሜን ለንደን ደርቢን ፈጠረ። እ.ኤ.አ. በ 2006 በአቅራቢያው ወደሚገኘው ኤሚሬትስ ስታዲየም ተዛውረዋል። በ2019–20 የውድድር ዘመን በ £340.3 አመታዊ ገቢ፣ አርሰናል በፎርብስ 2.68 ቢሊዮን ዶላር ዋጋ እንዳለው ተገምቷል፣ይህም ከአለም ስምንተኛው እጅግ ውድ ክለብ ያደርገዋል። በማህበራዊ ሚዲያ ላይ። የክለቡ መሪ ቃል ቪክቶሪያ ኮንኮርዲያ ክሬሲት ፣ በላቲን "በሃርሞኒ ድል" ነው።ታሪክ ተጨማሪ መረጃ፡ የአርሰናል ኤፍ.ሲ ታሪክ ፣ የአርሰናል ኤፍ.ሲ. ታሪክ (1966-አሁን) እና የአርሰናል እግር ኳስ ክለብ ሙዚየም 1886–1919፡ ከዲያል አደባባይ ወደ አርሰናል የሮያል አርሰናል ቡድን በ1888 ኦሪጅናል ካፒቴን ዴቪድ ዳንስኪን በአግዳሚ ወንበር በስተቀኝ ተቀምጧል። በጥቅምት 1886 ስኮትላንዳዊው ዴቪድ ዳንስኪን እና በዎልዊች ውስጥ አስራ አምስት የጦር መሳሪያ ሰራተኞች በሮያል አርሴናል ኮምፕሌክስ እምብርት ላይ ባለው አውደ ጥናት የተሰየመውን የዲያል ስኩዌር እግር ኳስ ክለብ አቋቋሙ። እያንዳንዱ አባል ስድስት ሳንቲም አበርክቷል እና ዳንስኪን ክለቡን ለመመስረትም ሶስት ሽልንግ ጨምሯል። [ የመጀመሪያ ጨዋታቸውን በታህሳስ 11 ቀን 1886 ከምስራቃዊ ዋንደርደርስ ጋር ተጫውተው 6–0 አሸንፈዋል። ክለቡ ከአንድ ወር በኋላ ወደ ሮያል አርሰናል ተቀየረ፣ እና የመጀመሪያ መኖሪያው ፕሉምስቴድ ኮመን () ነበር፣ አብዛኛውን ጊዜያቸውን በማኖር ግራውንድ በመጫወት ያሳለፉ ቢሆንም። የመጀመሪያዎቹ ዋንጫዎቻቸው የኬንት ሲኒየር ካፕ እና የለንደን በጎ አድራጎት ዋንጫ በ1889–90 እና በ1890–91 የለንደን ሲኒየር ካፕ ነበሩ። በደቡብ ምስራቅ ለንደን አርሴናል ያሸነፈባቸው የካውንቲ ማህበር ብቸኛ ዋንጫዎች እነዚህ ነበሩ። በ1891 ሮያል አርሰናል ወደ ፕሮፌሽናልነት የተለወጠ የመጀመሪያው የለንደን ክለብ ሆነ። ሮያል አርሰናል እ.ኤ.አ. የመጀመርያው የደቡብ እግር ኳስ ሊግ አባል ከሁለተኛ ዲቪዚዮን ጀምሮ ወደ አንደኛ ዲቪዚዮን በ1904 ዓ.ም ደረሰ።በጦር መሣሪያ ሰራተኞች መካከል ባለው የገንዘብ ችግር እና በከተማው ውስጥ ሌሎች ተደራሽ የእግር ኳስ ክለቦች በመምጣታቸው ምክንያት የተሰብሳቢዎች ውድቀት ክለቡን መርቷል። በ1910 ለኪሳራ ተቃርቧል። ፡ 112–149 ነጋዴዎች ሄንሪ ኖሪስ እና ዊልያም ሆል በክለቡ ውስጥ ተሳታፊ ሆኑ እና ወደ ሌላ ቦታ ሊዘዋወሩ ፈለጉ። ፡ 22–42 እ.ኤ.አ. በ1913 ወደ ሁለተኛ ዲቪዚዮን ከተመለሰ ብዙም ሳይቆይ ክለቡ ወንዙን ተሻግሮ ወደ አዲሱ የአርሰናል ስታዲየም ሀይበሪ ተዛወረ። እ.ኤ.አ. በ1919 እግር ኳስ ሊግ አርሰናልን ከ 1914–15 ከጦርነት በፊት በነበረው የመጨረሻ የውድድር ዘመን አምስተኛ ደረጃን ቢይዝም ወደ ቀድሞው የሀገር ውስጥ ተቀናቃኝ ቶተንሃም ሆትስፑርን ወደ አዲስ ትልቅ ዲቪዚዮን እንዲቀላቀሉ ለማድረግ ድምጽ ሰጥቷል። በዚያው አመት በኋላ አርሰናል ዛሬ በአጠቃላይ እንደሚታወቀው ቀስ በቀስ ስሙን ወደ አርሰናል ለመጨረሻ ጊዜ "" ን በኦፊሴላዊ ሰነዶች መጣል ጀመረ። 1919–1953፡ የእንግሊዝ ባንክ ክለብ የሄርበርት ቻፕማን የነሐስ ጡጫ በኤምሬትስ ስታዲየም ውስጥ ቆሟል። በአዲስ ቤት እና አንደኛ ዲቪዚዮን እግር ኳስ፣ የተሰብሳቢዎች ብዛት በማኖር ግራውንድ ከእጥፍ በላይ ነበር፣ እና የአርሰናል በጀት በፍጥነት አድጓል። ቦታቸው እና ሪከርድ የሰበረ ደሞዝ እ.ኤ.አ. በሚቀጥሉት አምስት አመታት ቻፕማን አዲስ አርሰናል ገነባ። ዘላቂ የሆነ አዲስ አሰልጣኝ ቶም ዊትታከርን ሾመ፣ የቻርሊ ቡቻንን አዲስ ጅምር በ ምስረታ ላይ ተግባራዊ አድርጓል፣ እንደ ክሊፍ ባስቲን እና ኤዲ ሃፕጉድ ያሉ ወጣት ተጫዋቾችን ማረከ እና የሃይቤሪን ገቢ እንደ ዴቪድ ጃክ እና አሌክስ ባሉ ኮከቦች ላይ አወድሷል። ጄምስ ሪከርድ በመስበር ወጪ እና የበር ደረሰኞች አርሰናል በፍጥነት የእንግሊዝ ባንክ ክለብ በመባል ይታወቃል። የቻፕማን አርሰናል በ1930 የኤፍኤ ዋንጫ እና የሊግ ሻምፒዮና በ1930–31 እና 1932–33 አሸንፏል። ቻፕማን ከሜዳው ውጪ የሆኑ ለውጦችን መርቷል፡ ነጭ እጅጌዎች እና የሸሚዝ ቁጥሮች በመሳሪያው ላይ ተጨምረዋል፡[] የቲዩብ ጣቢያ በክለቡ ስም ተሰይሟል፡ እና ከሁለቱ ባለጸጋዎች የመጀመሪያው የአርት ዲኮ ማቆሚያዎች ተጠናቀቀ። በእንግሊዝ እግር ኳስ ውስጥ ከመጀመሪያዎቹ የጎርፍ መብራቶች ጋር። በ1933–34 የውድድር ዘመን አጋማሽ ላይ ቻፕማን በሳንባ ምች ሞተ። ስራው በ1933–34 እና 1934–35 አርእስቶች ባርኔጣ ላዩ እና ከዚያም የ1936 ኤፍኤ ዋንጫ እና 1937–38 ዋንጫን ላዩት ለጆ ሻው እና ለጆርጅ አሊሰን ተወ። ሁለተኛው የዓለም ጦርነት ማለት የእግር ኳስ ሊግ ለሰባት ዓመታት ታግዷል፣ አርሰናል ግን ከጦርነቱ በኋላ በሁለተኛው የውድድር ዘመን፣ 1947–48 አሸንፎ ተመለሰ። ይህ የቶም ዊትከር አሰልጣኝ ሆኖ የመጀመርያው የውድድር ዘመን ነበር፣ አሊሰንን ለመተካት ካደገ በኋላ፣ እና ክለቡ የእንግሊዝ ሻምፒዮንነቱን ሪከርድ አቻ አድርጓል። እ.ኤ.አ. በ1950 ሶስተኛ የኤፍኤ ዋንጫን አሸንፈዋል እና በ1952–53 ሪከርድ የሰበረ ሰባተኛ ሻምፒዮና አሸንፈዋል። ሆኖም ጦርነቱ በአርሰናል ላይ ጉዳት አድርሷል። ክለቡ ከየትኛውም ከፍተኛ የበረራ ክለብ የበለጠ ተጫዋቾች ተገድለዋል፣ እና የሰሜን ባንክ ስታንድ እንደገና በመገንባት እዳ የአርሴናልን ሃብት አበላሽቷል። 1953–1986፡ መካከለኛነት፣ ሚ እና ኒል አላን ቦል (በስተግራ) እና በርቲ ሚ (እ.ኤ.አ. በ 1971 አርሴናልን የመጀመሪያውን ድርብ የመሩት) በ1972 ፎቶ አርሰናል ለተጨማሪ 18 አመታት የሊጉን እና የኤፍኤ ዋንጫን ማሸነፍ አልነበረበትም። የ 53 ቻምፒዮንስ ቡድን አርጅቶ ነበር እና ክለቡ ጠንካራ ተተኪዎችን ማምጣት አልቻለም። ምንም እንኳን አርሰናል በእነዚህ አመታት ውስጥ ተፎካካሪ የነበረ ቢሆንም ሀብታቸው እየቀነሰ ነበር; ክለቡ አብዛኛውን የ1950ዎቹ እና 1960ዎቹን በመካከለኛው የጠረጴዛ መካከለኛነት አሳልፏል። የቀድሞ የእንግሊዝ ካፒቴን ቢሊ ራይት እንኳን ክለቡን ማምጣት አልቻለምአርሰናል ለተጨማሪ 18 አመታት የሊጉን እና የኤፍኤ ዋንጫን ማሸነፍ አልነበረበትም። የ 53 ቻምፒዮንስ ቡድን አርጅቶ ነበር እና ክለቡ ጠንካራ ተተኪዎችን ማምጣት አልቻለም። ምንም እንኳን አርሰናል በእነዚህ አመታት ውስጥ ተፎካካሪ የነበረ ቢሆንም ሀብታቸው እየቀነሰ ነበር; ክለቡ አብዛኛውን የ1950ዎቹ እና 1960ዎቹን በመካከለኛው የጠረጴዛ መካከለኛነት አሳልፏል። በ1962 እና 1966 መካከል ባለው ጊዜ ውስጥ የቀድሞ የእንግሊዝ ካፒቴን ቢሊ ራይት ክለቡን በአሰልጣኝነት ምንም አይነት ስኬት ማምጣት አልቻለም። አርሰናል በ1966 የክለብ ፊዚዮቴራፒስት በርቲ ሚ ተጠባባቂ አሰልጣኝ አድርጎ ሾመ። ከአዲሱ ረዳት ዶን ሃው እና እንደ ቦብ ማክናብ እና ጆርጅ ግርሃም ካሉ አዳዲስ ተጫዋቾች ጋር ሜ አርሰናልን በ1967–68 እና 1968–69 የመጀመሪያውን የሊግ ካፕ ፍፃሜ ጨዋታቸውን አሳትፏል። የሚቀጥለው የውድድር ዘመን ጥሩ ውጤት አስመዝግቧል፣ በአርሰናል የመጀመሪያ ፉክክር የአውሮፓ ዋንጫ፣ የ1969–70 የኢንተር ከተማ ትርኢት ዋንጫ። በዚህ የውድድር ዘመን፣ አርሰናል በመጀመሪያው ሊግ እና ኤፍኤ ካፕ ድርብ እና አዲስ የእንግሊዝ ሻምፒዮንነት ክብረወሰን በማስመዝገብ የበለጠ ድል አስመዝግቧል። ይህ አስርት ዓመታት ያለጊዜው ከፍተኛ ነጥብ አመልክቷል; ድርብ አሸናፊው ቡድን ብዙም ሳይቆይ ተበተነ እና ቀሪዎቹ አስርት አመታት በተከታታይ ናፍቆት ተቃርበዋል፣ አርሰናል በ1972 የኤፍኤ ካፕ 2ኛ በመሆን ያጠናቀቀ ሲሆን በ1972–73 አንደኛ ዲቪዚዮን በመሆን አጠናቋል። በ1976 የቀድሞ ተጫዋች ቴሪ ኒል ሚይን ተክቶ በ34 አመቱ እስከ ዛሬ ትንሹ የአርሰናል አሰልጣኝ ሆነ። እንደ ማልኮም ማክዶናልድ እና ፓት ጄኒንዝ ባሉ አዳዲስ ፈራሚዎች እና በጎን እንደ ሊም ብራዲ እና ፍራንክ ስታፕልተን ያሉ ተሰጥኦዎችን በማፍራት ክለቡ ሶስት የኤፍኤ ካፕ የፍፃሜ ጨዋታዎችን (1978 ኤፍኤ ካፕ ፣ 1979 የኤፍኤ ዋንጫ እና 1980 ኤፍኤ ካፕ) ተሸንፏል። የ1980 የአውሮፓ ዋንጫ አሸናፊዎች ዋንጫ ፍፃሜ በቅጣት። በዚህ ወቅት የክለቡ ብቸኛው ዋንጫ የ1979 የኤፍኤ ዋንጫ ሲሆን በመጨረሻ ደቂቃ ማንቸስተር ዩናይትድን 3–2 በማሸነፍ የፍፃሜ ውድድር በብዙዎች ዘንድ እንደ ክላሲክ ተወስዷል። 1986–1996፡ የጆርጅ ግርሃም ቶኒ አዳምስ ሃውልት ከኤምሬትስ ስታዲየም ውጪ ከሜ ድርብ አሸናፊዎች አንዱ የሆነው ጆርጅ ግራሃም በ1986 ወደ አሰልጣኝነት ተመለሰ፣ አርሰናል በ1987 የግራሃምን የመጀመርያ የውድድር ዘመን የመጀመርያውን የሊግ ዋንጫ በማንሳት ተመለሰ። አዲስ ፈራሚዎቹ ኒጄል ዊንተርበርን፣ ሊ ዲክሰን እና ስቲቭ ቦውልድ በ1988 ክለቡን የተቀላቀሉት በሃገሩ ተጫዋች ቶኒ አዳምስ የሚመራው “ታዋቂውን የኋላ ፎር” ለማጠናቀቅ ነበር። ወዲያውኑ የ1988ቱን የእግር ኳስ ሊግ የመቶ አመት ዋንጫ አሸንፈዋል እና በ1988–89 የእግር ኳስ ሊግ ዋንጫን ተከትለው በመጨረሻው ደቂቃ ጎል ነጥቀው በአቻው የዋንጫ ተፎካካሪዎች ሊቨርፑል ላይ በተደረገው የውድድር ዘመን የመጨረሻ ጨዋታ። የግራሃም አርሰናል በ1990-91 ሌላ ዋንጫ አሸንፏል፣ በአንድ ጨዋታ ብቻ ተሸንፏል፣ በ1993 የኤፍኤ ካፕ እና የሊግ ካፕ ዋንጫን እንዲሁም የአውሮፓ ዋንጫ አሸናፊዎች ዋንጫን በ1994 አሸንፏል። የግራሃም ስም ከተወካዩ ኳሶችን ሲወስድ ሲታወቅ ስሙ ወድቋል። የተወሰኑ ተጫዋቾችን በማስፈረሙ እና በ1995 ተሰናብቷል። የእሱ ምትክ ብሩስ ሪዮክ ለአንድ የውድድር ዘመን ብቻ የቆየ ሲሆን ከዳይሬክተሮች ቦርድ ጋር በተፈጠረ አለመግባባት ክለቡን ለቋል። 1996–2018፡ ቬንገር ብቸኛውን ያልተሸነፍንበትን የፕሪሚየር ሊግ የውድድር ዘመን ካጠናቀቁ በኋላ ልዩ የሆነ የወርቅ ዋንጫ ለአርሴናል ተሰጥቷል። እ.ኤ.አ. በ1996 በተሾሙት የፈረንሳዩ አሰልጣኝ አርሰን ቬንገር የስልጣን ዘመን ሜታሞርፎስ የተደረገው ክለብ እግር ኳስን ማጥቃት የአመጋገብ እና የአካል ብቃት ልምምዶችን ማሻሻያ እና በገንዘብ [መ] ቅልጥፍና የስልጣን ዘመናቸውን ገልፀውታል። እንደ ፓትሪክ ቪየራ እና ቲየሪ ሄንሪ ያሉ ቁልፍ ተጫዋቾችን ከቬንገር በመሰብሰብ አርሰናል በ1997–98 ሁለተኛ ሊግ እና ካፕ ዋንጫን በ2001–02 ሶስተኛውን አሸንፏል። በተጨማሪም ክለቡ የ1999-2000 የአውሮፓ ዋንጫ ፍፃሜ መድረሱን በ2003 እና 2005 የኤፍኤ ካፕ ፍፃሜዎች በማሸነፍ በ2003-04 ፕሪሚየር ሊግን አንድም ጨዋታ ሳይሸነፍ በማሸነፍ ቡድኑን ቅፅል ስም አስገኝቶለታል። "የማይበገሩ" ይህ ድል የተገኘው ከግንቦት 7 ቀን 2003 እስከ ጥቅምት 24 ቀን 2004 ባሉት 49 የሊግ ጨዋታዎች ያልተሸነፉ ሲሆን ይህም ብሔራዊ ሪከርድ ነው። አርሰናል በሊጉ አንደኛ ወይም ሁለተኛ ሆኖ ያጠናቀቀው ቬንገር በ8ኛው የመጀመርያ 9 የውድድር ዘመን በ ነው። የእንግሊዝ እግር ኳስ ክለቦች

46301

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8B%88%E1%8A%95%E1%8C%8C%E1%88%8B%E1%8B%8D%E1%8B%AB%E1%8A%95%20%E1%89%A0%E1%88%B5%E1%88%8D%E1%8C%A4

ወንጌላውያን በስልጤ

1ኛ. ሀይደር ይባላል የአልከሶ አከባቢ ተወለጅ ነው። በአሁኑ ሰዓት በወራቤ ከተማ በሐጂ ፈድሉ ህንጻ ስር አንድ ክፍል ተከራይቶ የመድሐኒት መሸጫ መደብር ከፍቶ ይሸጣል(የገንዘብ ምንጩ ባይታወቅም)፤ይህ ግለሰብ ለረጅም ጊዜ በአልከሶ ሀድራ ውስጥ ሲካድም እንደነበረና ሙሉ ጊዜውን ጫት ሲቅም (ሲፈጭ ቢባል ይሻላል ላሉ በቅርበት የሚያውቁት) የኖረ ገሪባ ነገር እንደነበር በቅርበት የሚያውቁት ይናገራሉ ፤ በዚሁ አጋጣሚ ነበር በጴንጤዎች መረብ ተጠልፎ ገብቶ በሂደት ሱሱን አስትተው የኢኮኖሚ አቅሙን አሻሽለው ወደ ወራቤ መልሰውት በአሁኑ ሰዓት የአክፍሮት ስራውን በጥንቃቄ እየሰራ ይገኛል፡፡ እሱ መድኃኒት ለመግዛት የሚመጡ የገጠር ሰዎችን በተለይም መድኃኒት የመግዛት አቅም የሌላቸውን እንደሚያጠምድ ይነገራል፡፡ 2ኛ. ሁሴን ቃዲ ይባላል፤ ወጣት ነው። በወራቤ መሰናዶ ትምህርት ቤት በመምህርነት እየሰራ ይገኛል። ይህ ግለሰብ አስተዳደጉ ወላጅ አጥ የሆኑ ህጻናት በሚያድግበት የህጻናት አምባ እንደሆነ ይገራል። ከሙስሊም ቤተሰብ ቢወለድም ምንም ዓይነት ኢስላማዊ መሰረት እንዳልነበረው ቢያንስ ይህ አስተዳደጉ አብነት ይሆናል። ይህ ወጣት ወንጌላዊ ከመሰል ከሌላ አከባቢ ከመጡ ወጣት ፕሮቴስታንቶች ጋር በመሆን ሴቶችን እየጋበዙ እንደሚያጠምዱ ይነገራል፡፡ 3ኛ. ኪያር ይባላል የአልከሶ አከባቢ ተወላጅ እንደሆነ (አልከሶዎች ምን ነካቸው?) እና አስተዳደጉ ዝዋይ እንደሆነ ይነገራል። ከግንበኝት ተነስቶ በአጭር ጊዜ እንዴት ኮንትራከተር እንደሆነ እና የመኪና ባለቤት እንደሆነ አላህ ይወቀው ብቻ በአሁኑ ሰዓት በዞኑ ውስጥ በርካታ የግንባታ ጨረታዎችን ‹እያሸነፈ› ጴንጤ ባለሙያዎችን እያስመጣ ከእኛ የቀን ሰራተኛ ሴቶች ጋር እየቀላቀለ እያሰራ እንደሆነ የይዓን ምስክሮች ያናገራሉ። በአሁኑ ሰዓት በበተለይ በወራቤ በሚካሄዱ ግንባታዎች ላይ ከባለሙያ እስከ የቀን ሰራተኛ ሆነው የሚሰሩ ጴንጤዎችን ታያቸዋለህ አንድ እንኩዋን ቢሆን መዝሙሩን እያስጮሀ ነው የሚሰራው፣የእኛዎቹ ደግሞ የትግርኛ ወይም የስልጠኛ ዘፈን ከፍተው ሲያዳምጡ ታያቸዋለህ፡፡ (ሴኩላሪዝ በጣም ስለገባን ነው መሰለኝ) 4ኛ. ገነት ተክሌ ትባላለች ስልጤ ባትሆንም አባቷ ተክሌ ለረጅም ጊዜ በወራቤ 1ኛ ደረጃ ትምህርት ቤት መምህር እና የምርጫ(ቅርጫ) ቦርድ ሆኖ እያገለገለ ነው። ልጅትም እዚሁ ስለተወለደች ስልኛንም ስልጤንም በደንብ ታውቃቸዋለች፡፡ የማትሪክ ውጤቷ ከፍተኛ ትምህር ተቋም ባያስገባትም በአሁኑ ሰዓት ግን በሚሽነሪዎች(ምናልባትም በቤንጃሚን) አማካኝነት እስከ ውጭ ሀገር ተልካ ዲግሪ፣ሁለተኛ ዲግሪ እስከ ዶክትሬት ሊያስምሯት እንደሆነ ሰምተናል። ይህ ምን ችግር አለው ትሉኝ ይሆናል የእኛ ልጆች በባትሪ እየተፈለጉ በአክራሪነት እተፈረጁ ዞኑን ብሎም ሀገር ለቀው እንዲወጡ እየተደረገ ነገ ደግሞ ይህን ከፈተኛውን የዞን ሹመት መያዝ ያለባቸው ከፍተኛ የትምህርት ዝግጅት ያላቸው ብቻ ናቸው የሚል ህግ ቢያመጡ ማን ይሆን በቦታው የሚቀመጠው? አትጠራጠሩ ገነት ተክሌ ናት፡፡ ከዚያስ?ከዚያማ…..የእኛ በምንለው ሰማን ሽፋ እንኳን ካደረሰብን የሞራል ውድቀት፣ ፍራቻ፣ ውርደት እስካሁን ማንሰራራት አልቻልንም። መስጂድ ውስጥ እንኩዋን ኖርማል ዳዕዋ ማድረግ እየፈራን ያለንበት ሁኔታ ላይ ደርሰናል። አላህ ይድረስልን፡፡ ይህች ገነት በአሁኑ ሰዓት(የገንዘቡ ምንጭ ባይታወቅም) ወራቤ ከተማ ላይ በርካታ መሬቶችን በሊዝ አሸንፋለች መቼም ለምን ይሆን ብሎ የሚጠይቅ ካለ እርግጠኛ ሁኑ ለቸርች አገልግሎት ነው የሚሆነው፡፡ በአሁኑ ሰዓት ጴንጤዎች ለሚበትኑት በራሪ ወረቀት እንኳን መልስ ወረቀት መበተን አልቻልንም፡፡ አንዱ ወንድሜ ወራቤ ገበያ ላይ አጋጠመኝ ብሎ የነገረኝ ደግሞ ምን መሰላቹ? የገጠር ሴቶች ናቸው ሲገበያዩ ‹‹ቢሳ ሱም›› ሲሉ ሰምቼ በጣም ደነገጥኩኝ አለኝ። እዚህም ተደርሷል፡፡ ስለዚህማ ስልጤ 100 ሙስሊም ነው የሚለውን ያረጀ ተረታችንን ትተን ቢያንስ ቢያንስ ለቤተሰባችን ስንል እንንቀሳቀስ፣ እንደራጅ፤ ተቸገሩትን እንርዳ፤ ጧሪ ያጡ በርካታ አረጋዊያን አሉ ፤በርካታ አይታሞች(ወላጅ አጥ ህጻናት) አሉ፤ ቤታቸው የሚላስ የሚቀመስ የሌላቸው በርካታ ሚስኪኖች አሉ፤ አይደለም ስለመንሃጅ አርካኑል ኢስላም አርካኑል ኢማንን የማያውቁ ፤ስለጠሃራ፣ ስለሂጃብ፣ የማያውቁ በርካታ ወገናችን አለ። እነ እንትና መስጂድ እነ እንትና መስጂድ ከሚለው ዝቅታ ከፍ ብለን ስለ ህዝባች እንኑር። እኛ መስጂድ ውስጥ መስጂድ ከገባው ወንድማችን ጋር በመንሃጅ ጉዳይ ለመጋደል እንፈላለጋለን እነሱ(ጰንጤዎች ) ደግሞ የመስጂዱን አቅጣጫ የማያውቀውን ሙስሊም ነኝ እያለ ብቻ የሚኖረውን እየነጠቀን ነው። እንንቃ እርስ በርስ ከመተቻቸት በዘለለ እኔ ለህዝቤ ምን ሰራሁ እንበል እና ራሳችንን እንጠይቅ። አበቃሁ እኔንም እናንተንም የስራ ሰዎች ያድረገን። ቸር ያሰማን

48650

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8B%A8%E1%8B%AE%E1%88%90%E1%8A%95%E1%88%B5%20%E1%8B%88%E1%8A%95%E1%8C%8C%E1%88%8D

የዮሐንስ ወንጌል

የጌታችን የኢየሱስ ክርስቶስ ወንጌል ቅዱስ ዮሐንስ እንደ ጻፈው። ጌታችን እየሱስ ክርስቶስ ይወደው የነበረው የዘብዴዎስ ልጅ ዮሐንስ በፍልስጤም ከፍልስጤምም ውጪ ክርስትና እንድትስፋፋ ያደረገ ጌታ በመስቀል ላይ ሳለ እመቤታችን ቅድስት ድንግል ማርያምን እንዲያገለግላት አደራ የተቀበለ የእመቤታችን የአደራ ልጅ ነው (ዮሐ. ፲፱፡፳፮)። ከዚህም ጋር ከቅዱስ ጳውሎስ ዕረፍት በኋላ ከኢየሩሳሌም ወደ ኤፌሶን ሄዶ በትንሽዋ እሲያ ወንጌልን የሰበከ በሮማዊው ቄሣር በዶሚቲያኖስ ዘመነ መንግሥት ወደ ፍጥሞ ደሴት ተሰዶ በእስር ቤት ሳለ ራእይን የጻፈ ነው ። ከዶሚቴያኖስም ሞት በኋላ ወደ ኤፌሶን ተመልሶ " ልጆቼ እርስበርሳቹህ ተፋቀሩ " እያለ ያስተማረ በስሙ የሚጠሩትን ወንጌልን እና ሦስቱን መልዕክታት የጻፈ ንባቤ መለኮት የሚል ስያሜ የተሰጠው ሐዋርያ ነው። ወንጌሉም ጌታ ከዐረገ በኋላ በሠላሳ ወይም በሠላሳ አምስት ዓመት ኔሮን ቄሣር በነገሠ በስምንት ዓመት በየናኒ ቋንቋ ጻፈው በልሳነ ጽርዕ የሚልም አብነት አለ። ከአራቱ ወንጌል መጨረሻ ላይ የተጻፈ ነው። ወንጌላዊው ዮሐንስ በንስር ይመሰላል። በሥነ አንስርት(አሞሮች) የሊቃውንት ጥናት እንደሚነገረው ንስር ከሌሎች አዕዋፍ ሁሉ ተለይቶ ወደላይ መጥቆ ይበራል። በላይም ሆኖ በመሬት ላይ ያሉትን ረቂቃን ነገሮችን አጣርቶ ማየት ይችላል። ወንጌላዊው ዮሐንስም ወንጌልን ሲጽፍ ከወንጌላውያኑ አጻጻፍ በተለየ በሚስጥረ ሥላሴ ይጀምራል ስለሥጋዌም ሲጽፍ ወደላይ መጥቆ በማሰብ ቅድመ ዓለም ስለነበረው ቃል ይተርክና "ያቀድሞ የነበረው ቃል ሥጋ ሆነ" በማለት ይጽፋል (ዮሐ.፩፡፲፬)። ንስር ወደላይ መጥቆ እንደሚበርና ወደ ምድር ሲመለከት ረቂቃን የሆኑትን ነገሮች መመልከት እንደሚችል፡ ዮሐንስም ረቂቅና ጥልቅ የሆነውን ትምህርት ያስተምር ነበር። እነዚህም: "እግዚአብሔር ፍቅር ነው" "እግዚአብሔር ብርሃን ነው" "እግዚአብሔር ሕይወት ነው" የሚሉትና የመሳሰሉት ናቸው። መጀመርያ ሦስቱ ወንጌላት (የማቴዎስ ወንጌል፣ የማርቆስ ወንጌል፣ የሉቃስ ወንጌል) ስለተመሳሳይነታችው «ሲኖፕቲክ» («አከከታች») ወንጌላት ሲባሉ፣ የዮሐንስ ወንጌል ስለ ኢየሱስ ሕይወት፣ ስብከትና ትምህርት ከነዚህ የተለየ ነፃ አስተያየት ያለውን ድርሰት ያቀርባል። እንደ ሌሎቹም አሁን መጀመርያ የምናውቀው ቅጂ በግሪክኛ ነው። የዮሐንስ ወንጌል ምዕራፍ ፩ ምዕራፍ ፪ በሦስተኛውም ቀን በገሊላ ቃና ሰርግ ነበረ፥ የኢየሱስም እናት በዚያ ነበረች፤ ኢየሱስም ደግሞ ደቀ መዛሙርቱም ወደ ሰርጉ ታደሙ። የወይን ጠጅም ባለቀ ጊዜ የኢየሱስ እናት፦ የወይን ጠጅ እኮ የላቸውም አለችው። ኢየሱስም፦ አንቺ ሴት፥ ከአንቺ ጋር ምን አለኝ? ጊዜዬ ገና አልደረሰም አላት። እናቱም ለአገልጋዮቹ፦ የሚላችሁን ሁሉ አድርጉ አለቻቸው። አይሁድም እንደሚያደርጉት የማንጻት ልማድ ስድስት የድንጋይ ጋኖች በዚያ ተቀምጠው ነበር፥ እያንዳንዳቸውም ሁለት ወይም ሦስት እንስራ ይይዙ ነበር። ኢየሱስም፦ ጋኖቹን ውኃ ሙሉአቸው አላቸው። እስከ አፋቸውም ሙሉአቸው አላቸው። እስከ አፋቸውም ሞሉአቸው። አሁን ቀድታችሁ ለአሳዳሪው ስጡት አላቸው፤ ሰጡትም። አሳዳሪውም የወይን ጠጅ የሆነውን ውሃ በቀመሰ ጊዜ ከወዴት እንደ መጣ አላወቀም፤ ውኃውን የቀዱት አገልጋዮች ግን ያውቁ ነበር፤ አሳዳሪው ሙሽራውን ጠርቶ፦ ሰው ሁሉ አስቀድሞ መልካሙን የወይን ጠጅ ያቀርባል፥ ከሰከሩም በኋላ መናኛውን፤ አንተስ መልካሙን የወይን ጠጅ እስከ አሁን አቆይተሃል አለው። ኢየሱስ ይህን የምልክቶች መጀመሪያ በገሊላ ቃና አደረገ፤ ክብሩንም ገለጠ፥ ደቀ መዛሙርቱም በእርሱ አመኑ። ከዚህ በኋላ ከእናቱና ከወንድሞቹ ከደቀ መዛሙርቱም ጋር ወደ ቅፍርናሆም ወረደ፥ በዚያም ጥቂት ቀን ኖሩ። የአይሁድ ፋሲካም ቀርቦ ነበር፥ ኢየሱስም ወደ ኢየሩሳሌም ወጣ። በመቅደስም በሬዎችንና በጎችን ርግቦችንም የሚሸጡትን ገንዘብ ለዋጮችንም ተቀምጠው አገኘ፤ የገመድም ጅራፍ አበጅቶ ሁሉን በጎችንም በሬዎችንም ከመቅደስ አወጣቸው፥ የለዋጮችንም ገንዘብ አፈሰሰ ገበታዎቻቸውንም ገለበጠ፥ ርግብ ሻጪዎችንም፦ ይህን ከዚህ ውሰዱ፤ የአባቴን ቤት የንግድ ቤት አታድርጉት አላቸው። ደቀ መዛሙርቱም፦ የቤትህ ቅናት ይበላኛል ተብሎ እንደ ተጻፈ አሰቡ። ስለዚህ አይሁድ መልሰው፦ ይህን ስለምታደርግ ምን ምልክት ታሳየናለህ? አሉት። ኢየሱስም መልሶ፦ ይህን ቤተ መቅደስ አፍርሱት፥ በሦስት ቀንም አነሣዋለሁ አላቸው። ስለዚህ አይሁድ፦ ይህ ቤተመቅደስ ከአርባ ስድስት ዓመት ጀምሮ ይሠራ ነበር፥ አንተስ በሦስት ቀን ታነሣዋለህን? አሉት። እርሱ ግን ስለ ሰውነቱ ቤተ መቅደስ ይል ነበር። ስለዚህ ከሙታን ከተነሣ በኋላ ደቀ መዛሙርቱ ይህን እንደ ተናገረ አሰቡና መጽሐፍንና ኢየሱስ የተናገረውን ቃል አመኑ። በፋሲካ በዓልም በኢየሩሳሌም ሳለ፥ ያደረገውን ምልክት ባዩ ጊዜ ብዙ ሰዎች በስሙ አመኑ፤ ነገር ግን ኢየሱስ ሰዎችን ሁሉ ያውቅ ነበር፤ ስለ ሰውም ማንም ሊመሰክር አያስፈልገውም ነበርና አይተማመናቸውም ነበር፤ ራሱ በሰው ያለውን ያውቅ ነበርና። ምዕራፍ ፫ ምዕራፍ ፬ ምዕራፍ ፭ ምዕራፍ ፮ ምዕራፍ ፯ ምዕራፍ ፰ ምዕራፍ ፱ ምዕራፍ ፲ ምዕራፍ ፲፩ 22፤አኹንም፡ከእግዚአብሔር የምትለምነውን፡ዅሉ፡እግዚአብሔር፡እንዲሰጥኽ፡ዐውቃለኹ፡አለችው። ምዕራፍ ፲፪ 1፣ከፋሲካም በፊት በስድስተኛው ቀን ኢየሱስ ከሙታን ያስነሣው አልዓዛር ወደ ነበረበት ወደ ቢታንያ መጣ። 2፣በዚያም እራት አደረጉለት፤ ማርታም ታገለግል ነበር፤ አልዓዛር ግን ከእርሱ ጋር ከተቀመጡት አንዱ ነበረ። 3፣ማርያምም ዋጋው እጅግ የከበረ የጥሩ ናርዶስ ሽቱ ንጥር ወስዳ የኢየሱስን እግር ቀባች፤ በጠጕርዋም እግሩን አበሰች፤ ቤቱም ከናርዶስ ሽቱ ሞላ። 4፣ነገር ግን ከደቀ መዛሙርቱ አንዱ አሳልፎ ሊሰጠው ያለው የስምዖን ልጅ የአስቆሮቱ ይሁዳ፦ 5፣ይህ ሽቱ ለሦስት መቶ ዲናር ተሽጦ ለድሆች ያልተሰጠ ስለ ምን ነው? አለ። 6፣ይህንም የተናገረ ሌባ ስለ ነበረ ነው እንጂ ለድሆች ተገድዶላቸው አይደለም፤ ከረጢትም ይዞ በውስጡ ከሚገባው ይወስድ ስለ ነበረ ነው። 7፣ኢየሱስም፦ ለምቀበርበት ቀን እንድትጠብቀው ተውአት፤ 8፣ድሆችስ ሁልጊዜ ከእናንተ ጋር ይኖራሉና፥ እኔ ግን ሁልጊዜ ከእናንተ ጋር አልኖርም አለ። 9፣ከአይሁድም ብዙ ሕዝብ በዚያ እንደ ነበረ አውቀው መጡ፥ ከሙታንም ያስነሣውን አልዓዛርን ደግሞ እንዲያዩ ነበረ እንጂ ስለ ኢየሱስ ብቻ አይደለም። 10፣የካህናት አለቆችም አልዓዛርን ደግሞ ሊገድሉት ተማከሩ፥ 11፣ከአይሁድ ብዙዎች ከእርሱ የተነሣ ሄደው በኢየሱስ ያምኑ ነበርና። 12፣በማግሥቱ ወደ በዓሉ መጥተው የነበሩ ብዙ ሕዝብ ኢየሱስ ወደ ኢየሩሳሌም እንዲመጣ በሰሙ ጊዜ፥ 13፣የዘንባባ ዛፍ ዝንጣፊ ይዘው ሊቀበሉት ወጡና፦ ሆሣዕና፤ በጌታ ስም የሚመጣ የእስራኤል ንጉሥ የተባረከ ነው እያሉ ጮኹ። 14-15፣አንቺ የጽዮን ልጅ አትፍሪ፤ እነሆ፥ ንጉሥሽ በአህያ ውርንጫ ላይ ተቀምጦ ይመጣል ተብሎ እንደ ተጻፈ፥ ኢየሱስ የአህያ ውርንጫ አግኝቶ በእርሱ ተቀመጠ። 16፣ደቀ መዛሙርቱም ይህን ነገር በመጀመሪያ አላስተዋሉም፤ ነገር ግን ኢየሱስ ከከበረ በኋላ በዚያን ጊዜ ይህ ስለ እርሱ እንደ ተጻፈ ይህንም እንዳደረጉለት ትዝ አላቸው። 17፣አልዓዛርንም ከመቃብር ጠርቶ ከሙታን ሲያስነሣው ከእርሱ ጋር የነበሩት ሕዝብ ይመሰክሩለት ነበር። 18፣ስለዚህ ደግሞ ሕዝቡ ይህን ምልክት እንዳደረገ ስለ ሰሙ ሊቀበሉት ወጡ። 19፣ስለዚህ ፈሪሳውያን እርስ በርሳቸው፦ አንድ ስንኳ ልታደርጉ እንዳይቻላችሁ ታያላችሁን? እነሆ፥ ዓለሙ በኋላው ተከትሎት ሄዶአል ተባባሉ። 20፣በበዓሉም ሊሰግዱ ከወጡት አንዳንዶቹ የግሪክ ሰዎች ነበሩ፤ 21፣እነርሱም ከገሊላ ቤተ ሳይዳ ወደሚሆን ወደ ፊልጶስ መጥተው፦ ጌታ ሆይ፥ ኢየሱስን ልናይ እንወዳለን ብለው ለመኑት። 22፣ፊልጶስም መጥቶ ለእንድርያስ ነገረው፤ እንድርያስና ፊልጶስ መጥተው ለኢየሱስ ነገሩት። 23፣ኢየሱስም መለሰላቸው፥ እንዲህ ሲል፦ የሰው ልጅ ይከብር ዘንድ ሰዓቱ ደርሶአል። 24፣እውነት እውነት እላችኋለሁ፥ የስንዴ ቅንጣት በምድር ወድቃ ካልሞተች ብቻዋን ትቀራለች፤ ብትሞት ግን ብዙ ፍሬ ታፈራለች። 25፣ነፍሱን የሚወድ ያጠፋታል፥ ነፍሱንም በዚህ ዓለም የሚጠላ ለዘላለም ሕይወት ይጠብቃታል። 26፣የሚያገለግለኝ ቢኖር ይከተለኝ፥ እኔም ባለሁበት አገልጋዬ ደግሞ በዚያ ይሆናል፤ የሚያገለግለኝም ቢኖር አብ ያከብረዋል። 27፣አሁን ነፍሴ ታውካለች ምንስ እላለሁ? አባት ሆይ፥ ከዚህ ሰዓት አድነኝ። ነገር ግን ስለዚህ ወደዚህ ሰዓት መጣሁ። 28፣አባት ሆይ፥ ስምህን አክብረው። ስለዚህም፦ አከበርሁት ደግሞምአከብረዋለሁ የሚል ድምፅ ከሰማይ መጣ። 29፣በዚያ ቆመው የነበሩትም ሕዝብ በሰሙ ጊዜ፦ ነጐድጓድ ነው አሉ፤ ሌሎች፦ መልአክ ተናገረው አሉ። 30፣ኢየሱስም መለሰ፥ እንዲህ ሲል፦ ይህ ድምፅ ስለ እናንተ መጥቶአል እጂ ስለ እኔ አይደለም። 31፣አሁን የዚህ ዓለም ፍርድ ደርሶአል፤ አሁን የዚህ ዓለም ገዥ ወደ ውጭ ይጣላል፤ 32፣እኔም ከምድር ከፍ ከፍ ያልሁ እንደ ሆነ ሁሉን ወደ እኔ እስባለሁ። 33፣በምን ዓይነትም ሞት ይሞት ዘንድ እንዳለው ሲያመለክታቸው ይህን ተናገረ። 34፣እንግዲህ ሕዝቡ፦ እኛስ ክርስቶስ ለዘላለም እንዲኖር ከሕጉ ሰምተናል፤ አንተስ የሰው ልጅ ከፍ ከፍ ይል ዘንድ እንዲያስፈልገው እንዴት ትላላህ? ይህ የሰው ልጅ ማን ነው? ብለው መለሱለት። 35፣ኢየሱስም፦ ገና ጥቂት ጊዜ ብርሃን ከእናንተ ጋር ነው። ጨለማ እንዳይደርስባችሁ ብርሃን ሳለላችሁ ተመላለሱ፤ በጨለማም የሚመላለስ ወዴት እንዲሄድ አያውቅም። 36፣የብርሃን ልጆች እንድትሆኑ ብርሃን ሳለላችሁ በብርሃኑ እመኑ አላቸው። ኢየሱስም ይህን ተናግሮ ሄደና ተሰወረባቸው። 37-38፣ነገር ግን ይህን ያህል ምልክት በፊታቸው ምንም ቢያደርግ፤ ነቢዩ ኢሳይያስ፦ጌታ ሆይ፥ ማን ምስክርነታችንን አመነ? የእግዚአብሔርስ ክንድ ለማን ተገለጠ? ብሎ የተናገረው ቃል ይፈጸም ዘንድ በእርሱ አላመኑም። 39-40፣ኢሳይያስ ደግሞ፦በዓይኖቻቸው እንዳያዩ፥ በልባቸውም እንዳያስተውሉ፥ እንዳይመለሱም፥ እኔም እንዳልፈውሳቸው፥ ዓይኖቻቸውን አሳወረ ልባቸውንም አደነደነ ብሎአልና ስለዚህ ማመን አቃታቸው። 41፣ክብሩን ስለ አየ ኢሳይያስ ይህን አለ፥ ስለ እርሱም ተናገረ። 42፣ከዚህም ጋር ከአለቆች ደግሞ ብዙዎች በእርሱ አመኑ፤ ነገር ግን ከምኵራብ እንዳያስወጡአቸው በፈሪሳውያን ምክንያት አልመሰከሩለትም፤ 43፣ከእግዚአብሔር ክብር ይልቅ የሰውን ክብር ወደዋልና። 44፣ኢየሱስም ጮኸ፥ እንዲህም አለ፦ በእኔ የሚያምን በላከኝ ማመኑ ነው እንጂ በእኔ አይደለም፤ 45፣እኔንም የሚያይ የላከኝን ያያል። 46፣በእኔ የሚያምን ሁሉ በጨለማ እንዳይኖር እኔ ብርሃን ሆኜ ወደ ዓለም መጥቻለሁ። 47፣ዓለምን ላድን እንጂ በዓለም ልፈርድ አልመጣሁምና ቃሌን ሰምቶ የማይጠብቀው ቢኖር የምፈርድበት እኔ አይደለሁም። 48፣የሚጥለኝ ቃሌንም እናገራለሁ። ምዕራፍ ፲፫ 1፣ኢየሱስም ከፋሲካ በዓል በፊት፥ ከዚህ ዓለም ወደ አብ የሚሄድበት ሰዓት እንደ ደረሰ አውቆ፥ በዚህ ዓለም ያሉትን ወገኖቹን የወደዳቸውን እስከ መጨረሻ ወደዳቸው። 2፣እራትም ሲበሉ ዲያብሎስ በስምዖን ልጅ በአስቆሮቱ በይሁዳ ልብ አሳልፎ እንዲሰጠው አሳብ ካገባ በኋላ፥3 ኢየሱስ አብ ሁሉን በልጁ እንደ ሰጠው ከእግዚአብሔርም እንደ ወጣ ወደ እግዚአብሔርም እንዲሄድ አውቆ፥ 4፣ከእራት ተነሣ ልብሱንም አኖረ፥ ማበሻም ጨርቅ ወስዶ ታጠቀ፤ 5፣በኋላም በመታጠቢያው ውኃ ጨመረ፥ የደቀ መዛሙርቱንም እግር ሊያጥብና በታጠቀበትም ማበሻ ጨርቅ ሊያብስ ጀመረ። 6፣ወደ ስምዖን ጴጥሮስም መጣ፤ እርሱም፦ ጌታ ሆይ፥ አንተ የእኔን እግር ታጥባለህን? አለው። 7፣ኢየሱስም መልሶ፦ እኔ የማደርገውን አንተ አሁን አታውቅም፥ በኋላ ግን ታስተውለዋለህ አለው። 8፣ጴጥሮስም፦ የእኔን እግር ለዘላለም አታጥብም አለው። ኢየሱስም፦ ካላጠብሁህ፥ ከእኔ ጋር ዕድል የለህም ብሎ መለሰለት። 9፣ስምዖን ጴጥሮስም፦ ጌታ ሆይ፥ እጄንና ራሴን ደግሞ እንጂ እግሬን ብቻ አይደለም አለው። 10፣ኢየሱስም፦ የታጠበ እግሩን ከመታጠብ በቀር ሌላ አያስፈልገውም፥ ሁለንተናው ግን ንጹሕ ነው፤ እናንተም ንጹሐን ናችሁ፥ ነገር ግን ሁላችሁ አይደላችሁምአለው። 11፣አሳልፎ የሚሰጠውን ያውቅ ነበርና፤ ስለዚህ፦ ሁላችሁ ንጹሐን አይደላችሁም አለው። 12፣እግራቸውንም አጥቦ ልብሱንም አንሥቶ ዳግመኛ ተቀመጠ፥ እንዲህም አላቸው፦ ያደረግሁላችሁን ታስተውላላችሁን? 13፣እናንተ መምህርና ጌታትሉኛላችሁ፤ እንዲሁ ነኝና መልካም ትላላችሁ። 14፣እንግዲህ እኔ ጌታና መምህር ስሆን እግራችሁን ካጠብሁ፥ እናንተ ደግሞ እርስ በርሳችሁ እግራችሁን ትተጣጠቡ ዘንድ ይገባችኋል። 15፣እኔ ለእናንተ እንዳደረግሁ እናንተ ደግሞ ታደርጉ ዘንድ ምሳሌ ሰጥቻችኋለሁና። 16፣እውነት እውነት እላችኋለሁ፥ ባሪያ ከጌታው አይበልጥም። መልእክተኛም ከላከው አይበልጥም። 17፣ይህን ብታውቁ፥ ብታደርጉትም ብፁዓን ናችሁ። 18፣ስለ ሁላችሁ አልናገርም፤ እኔ የመረጥኋቸውን አውቃለሁ፤ ነገር ግን መጽሐፍ፦ እንጀራዬን የሚበላ በእኔ ላይ ተረከዙን አነሣብኝ ያለው ይፈጸም ዘንድ ነው። 19፣በሆነ ጊዜ እኔ እንደ ሆንሁ ታምኑ ዘንድ፥ ከአሁን ጀምሬ አስቀድሞ ሳይሆን እነግራችኋለሁ። 20፣እውነት እውነት እላችኋለሁ፥ ማናቸውን የምልከውን የሚቀበል እኔን ይቀበላል፥ እኔንም የሚቀበል የላከኝን ይቀበላል። 21፣ኢየሱስ ይህን ብሎ በመንፈሱ ታወከ መስክሮም፦ እውነት እውነት እላችኋለሁ፥ ከእናንተ አንዱ አሳልፎ ይሰጠኛል አለ። 22፣ደቀ መዛሙርቱ ስለ ማን እንደ ተናገረ አመንትተው እርስ በርሳቸው ተያዩ። 23፣ኢየሱስም ይወደው የነበረ ከደቀ መዛሙርቱ አንዱ በኢየሱስ ደረት ላይ ተጠጋ፤ 24፣ስለዚህ ስምዖን ጴጥሮስ እርሱን ጠቅሶ፦ ስለማን እንደ ተናገረ ንገረን አለው። 25፣እርሱም በኢየሱስ ደረት እንዲህ ተጠግቶ፦ ጌታ ሆይ፥ ማን ነው? አለው። 26፣ኢየሱስም፦ እኔ ቍራሽ አጥቅሼ የምሰጠው እርሱ ነው ብሎ መለሰለት። ቍራሽም አጥቅሶ ለአስቆሮቱ ለስምዖን ልጅ ለይሁዳ ሰጠው። 27፣ቍራሽም ከተቀበለ በኋላ ያን ጊዜ ሰይጣን ገባበት። እንግዲህ ኢየሱስ፦ የምታደርገውን ቶሎ ብለህ አድርግ አለው። 28፣ነገር ግን ከተቀመጡት ስለ ምን ይህን እንዳለው ማንም አላወቀም፤ 29፣ይሁዳ ከረጢቱን የያዘ ስለ ሆነ፥ ኢየሱስ፦ ለበዓሉ የሚያስፈልገንን ግዛ፥ ወይም ለድሆች ምጽዋት እንዲሰጥ ያለው ለአንዳንዱ መስሎአቸው ነበርና። 30፣እርሱም ቍራሹን ከተቀበለ በኋላ ወዲያው ወጣ፤ ሌሊትም ነበረ። 31፣ከወጣም በኋላ ኢየሱስ እንዲ አለ፦ አሁን የሰው ልጅ ከበረ እግዚአብሔርም ስለ እርሱ ከበረ፤ 32፣እግዚአብሔር ስለ እርሱ የከበረ ከሆነ፥ እግዚአብሔር ደግሞ እርሱን ራሱን ያከብረዋል ወዲያውም ያከብረዋል። 33፣ልጆች ሆይ፥ ገና ጥቂት ጊዜ ከእናንተ ጋር ነኝ፤ ትፈልጉኛላችሁ፤ ለአይሁድም፦ እኔ ወደምሄድበት እናንተ ልትመጡ አይቻላችሁም እንዳልኋቸው፥ አሁን ለእናንተ ደግሞ እላችኋለሁ። 34፣እርስ በርሳችሁ ትዋደዱ ዘንድ፥ እንደ ወደድኋችሁ እናንተ ደግሞ እርስ በርሳችሁ ትዋደዱ ዘንድ አዲስ ትእዛዝ እሰጣችኋለሁ። 35፣እርስ በርሳችሁ ፍቅር ቢኖራችሁ፥ ደቀ መዛሙርቴ እንደ ሆናችሁ ሰዎች ሁሉ በዚህ ያውቃሉ። 36፣ስምዖን ጴጥሮስም፦ ጌታ ሆይ፥ ወዴት ትሄዳለህ? አለው። ኢየሱስም፦ ወደምሄድበት አሁን ልትከተለኝ አትችልም፥ ነገር ግን በኋላ ትከተለኛለህ ብሎ መለሰለት። 37፣ጴጥሮስም፦ ጌታ ሆይ፥ አሁን ልከተልህ አለመቻሌ ስለ ምንድር ነው? ነፍሴን ስንኳ ስለ አንተ እሰጣለሁ አለው። 38፣ኢየሱስም እንዲህ ብሎ መለሰለት፦ ነፍስህን ስለ እኔ ትሰጣለህን? እውነት እውነት እልሃለሁ፥ ሦስት ጊዜ እስክትክደኝ ድረስ ዶሮ አይጮኽም። ምዕራፍ ፲፬ ምዕራፍ ፲፭ ምዕራፍ ፲፮ ምዕራፍ ፲፯ ምዕራፍ ፲፰ ምዕራፍ ፲፱ ምዕራፍ ፳ ምዕራፍ ፳፩ መጽሐፍ ቅዱስ

37709

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%AB%E1%88%8A%E1%8D%8E%E1%88%AD%E1%8A%92%E1%8B%AB

ካሊፎርኒያ

ካሊፎርኒያ በምዕራብ ዩናይትድ ስቴትስ የሚገኝ ግዛት ነው። ካሊፎርኒያ በኦሪገን በሰሜን፣ በምስራቅ ኔቫዳ እና አሪዞና፣ በደቡባዊ የሜክሲኮ ግዛት የባጃ ካሊፎርኒያ ግዛት; እና በምዕራብ በፓስፊክ ውቅያኖስ በኩል የባህር ዳርቻ አለው. በጠቅላላው ወደ 163,696 ስኩዌር ማይል (423,970 ኪ.ሜ.2) ከ39.5 ሚሊዮን በላይ ነዋሪዎች ያላት፣ በሕዝብ ብዛት ያለው እና በሦስተኛ ደረጃ ትልቁ የአሜሪካ ግዛት ነው። እንዲሁም በሰሜን አሜሪካ ውስጥ በጣም ህዝብ የሚኖርባት ብሄራዊ ህጋዊ አካል እና በአለም ላይ 34ኛ በጣም በህዝብ ብዛት ነው። የታላቋ ሎስ አንጀለስ አካባቢ እና የሳን ፍራንሲስኮ የባህር ወሽመጥ አካባቢ የሀገሪቱ ሁለተኛ እና አምስተኛው በሕዝብ ብዛት ያላቸው የከተማ ክልሎች ናቸው ፣የቀድሞው ከ 18.7 ሚሊዮን በላይ ነዋሪዎች እና የኋለኛው ከ 9.6 ሚሊዮን በላይ ናቸው። ሳክራሜንቶ የግዛቱ ዋና ከተማ ሲሆን ሎስ አንጀለስ በግዛቱ ውስጥ በሕዝብ ብዛት የምትኖር እና በሀገሪቱ ውስጥ በሕዝብ ብዛት ሁለተኛዋ (ከኒውዮርክ ከተማ በኋላ) ናት። የሎስ አንጀለስ ካውንቲ የሀገሪቱ በህዝብ ብዛት ያለው ሲሆን ሳን በርናርዲኖ ካውንቲ በሀገሪቱ ውስጥ ትልቁ ካውንቲ ነው (አላስካ አንዳንድ ትላልቅ ክፍሎች አሉት ነገር ግን ካውንቲ ተብለው አይጠሩም)። ከተማ እና ካውንቲ የሆነችው ሳን ፍራንሲስኮ ከኒውዮርክ ከተማ አምስት ወረዳዎች ከአራቱ ጀርባ በሀገሪቱ ውስጥ (ከኒውዮርክ ከተማ በኋላ) እና በሀገሪቱ ውስጥ አምስተኛው በጣም ብዙ ህዝብ የሚኖርባት ዋና ከተማ ነች። እ.ኤ.አ. በ2019 አጠቃላይ የግዛት ምርት 3.2 ትሪሊዮን ዶላር ያለው የካሊፎርኒያ ኢኮኖሚ በዓለም ላይ ትልቁ ንዑስ-ብሔራዊ ኢኮኖሚ ነው። አገር ቢሆን ኖሮ እ.ኤ.አ. በ2020 አምስተኛው ትልቁ ኢኮኖሚ እንዲሁም በሕዝብ ብዛት 37 ኛው ይሆናል። የታላቋ ሎስ አንጀለስ አካባቢ እና የሳን ፍራንሲስኮ የባህር ወሽመጥ አካባቢ የአገሪቱ ሁለተኛ እና ሶስተኛ-ትልቁ የከተማ ኢኮኖሚዎች ($1.0 ትሪሊዮን እና 0.5 ትሪሊዮን ዶላር በቅደም ተከተል እ.ኤ.አ. በ2020) ከኒው ዮርክ ሜትሮፖሊታን (1.8 ትሪሊዮን ዶላር) ቀጥሎ። የሳን ፍራንሲስኮ የባህር ወሽመጥ አካባቢ የተቀናጀ ስታቲስቲካዊ አካባቢ በ2018 ከትላልቅ የመጀመሪያ ደረጃ ስታቲስቲካዊ ቦታዎች መካከል የሀገሪቱ ከፍተኛው ጠቅላላ የሀገር ውስጥ ምርት በነፍስ ወከፍ ነበረው እና በገቢያ ካፒታላይዜሽን አምስቱ ታላላቅ ኩባንያዎች እና አራቱ የአለም አስር ሀብታም ሰዎች መኖሪያ ነው። . ከአውሮፓ ቅኝ ግዛት በፊት፣ ካሊፎርኒያ በቅድመ-ኮሎምቢያ ሰሜን አሜሪካ ከነበሩት በባህላዊ እና በቋንቋ ከተለያየ አካባቢዎች አንዷ ነበረች እና ከአሁኑ ሜክሲኮ በስተሰሜን ከፍተኛውን የአሜሪካ ተወላጅ ህዝብ ብዛት ይዛለች። በ 16 ኛው እና በ 17 ኛው ክፍለ ዘመን የአውሮፓ አሰሳ በስፔን ኢምፓየር የካሊፎርኒያ ቅኝ ግዛት እንድትሆን አድርጓል. በ1804፣ በኒው ስፔን ምክትል ግዛት ውስጥ በአልታ ካሊፎርኒያ ግዛት ውስጥ ተካቷል። በ1821 የተሳካ የነጻነት ጦርነት ተከትሎ አካባቢው የሜክሲኮ አካል ሆነ፣ነገር ግን በ1848 ከሜክሲኮ-አሜሪካ ጦርነት በኋላ ለዩናይትድ ስቴትስ ተሰጠ። የ 1850 ስምምነትን ተከትሎ የአልታ ካሊፎርኒያ ምዕራባዊ ክፍል ተደራጅቶ በሴፕቴምበር 9, 1850 እንደ 31ኛው ግዛት ተቀበለ። የካሊፎርኒያ ጎልድ ሩጫ በ1848 ተጀምሮ ወደ ካሊፎርኒያ መጠነ ሰፊ ስደትን ጨምሮ አስደናቂ የማህበራዊ እና የስነ-ህዝብ ለውጦችን አስከተለ። ፣ ዓለም አቀፋዊ የኢኮኖሚ እድገት እና የካሊፎርኒያ ተወላጆች የዘር ማጥፋት ወንጀል። ለታዋቂ ባህል፣ ለምሳሌ በመዝናኛ እና በስፖርት ውስጥ ጉልህ አስተዋፅኦዎች መነሻቸው በካሊፎርኒያ ነው። ስቴቱ በኮሙዩኒኬሽን፣ በመረጃ፣ በፈጠራ፣ በአካባቢ ጥበቃ፣ በኢኮኖሚክስ እና በፖለቲካ መስኮች ጉልህ አስተዋጾ አድርጓል። በአለም አቀፍ መዝናኛ ላይ ከፍተኛ ተጽዕኖ ያሳደረው የዓለማችን አንጋፋ እና ትልቁ የፊልም ኢንደስትሪ የሆሊውድ ቤት ነው። የሂፒዎች ፀረ-ባህል ፣ የባህር ዳርቻ እና የመኪና ባህል ፣ እና የግል ኮምፒዩተር ፣ ከሌሎች ፈጠራዎች አመጣጥ ይቆጠራል። የሳን ፍራንሲስኮ የባህር ወሽመጥ እና የታላቁ ሎስ አንጀለስ አካባቢ እንደየቅደም ተከተላቸው የአለም የቴክኖሎጂ እና የፊልም ኢንዱስትሪዎች ማዕከል ሆነው ይታያሉ። የካሊፎርኒያ ኢኮኖሚ በጣም የተለያየ ነው፡ 58% የሚሆነው በፋይናንስ፣ በመንግስት፣ በሪል ስቴት አገልግሎቶች፣ በቴክኖሎጂ እና በሙያተኛ፣ ሳይንሳዊ እና ቴክኒካል የንግድ አገልግሎቶች ላይ የተመሰረተ ነው። ምንም እንኳን ከስቴቱ ኢኮኖሚ 1.5% ብቻ ቢይዝም፣ የካሊፎርኒያ የግብርና ኢንዱስትሪ ከየትኛውም የአሜሪካ ግዛት ከፍተኛው ምርት አለው። የካሊፎርኒያ ወደቦች እና ወደቦች ከዩናይትድ ስቴትስ ከሚገቡት ምርቶች ውስጥ አንድ ሦስተኛ ያህሉን ይይዛሉ፣ አብዛኛዎቹ ከፓስፊክ ሪም ዓለም አቀፍ ንግድ የመጡ ናቸው። የግዛቱ እጅግ በጣም የተለያየ መልክዓ ምድራዊ አቀማመጥ ከፓስፊክ የባህር ዳርቻ እና በምዕራብ ከሚገኙት ሜትሮፖሊታን አካባቢዎች በምስራቅ በሴራ ኔቫዳ ተራሮች እና በሰሜን ምዕራብ ከሚገኙት ሬድዉድ እና ዳግላስ ደኖች እስከ ደቡብ ምስራቅ ሞጃቭ በረሃ ድረስ ይደርሳል። የማዕከላዊ ሸለቆ፣ ዋና የእርሻ ቦታ፣ የግዛቱን ማዕከል ይቆጣጠራል። ምንም እንኳን ካሊፎርኒያ በሞቃታማው የሜዲትራኒያን የአየር ንብረት እና በዝናብ ወቅታዊ የአየር ሁኔታ የምትታወቅ ቢሆንም ፣ የግዛቱ ትልቅ መጠን በሰሜን ካለው እርጥበት ካለው የዝናብ ደን እስከ በረሃማ በረሃ የሚለያይ የአየር ሁኔታን ያስከትላል ፣ እንዲሁም በተራሮች ላይ በረዷማ የአልፕስ ተራሮች። እነዚህ ሁሉ ምክንያቶች ወደ ከፍተኛ የውሃ ፍላጎት ይመራሉ. ከጊዜ ወደ ጊዜ፣ ድርቅ እና ሰደድ እሳት በየወቅቱ እየቀነሰ እና ዓመቱን ሙሉ እየጨመረ በመምጣቱ የካሊፎርኒያን የውሃ ደህንነት የበለጠ እያሻከረ ነው። የመጀመሪያዎቹ ነዋሪዎች ቢያንስ ባለፉት 13,000 ዓመታት ውስጥ በተከታታይ የመድረሻ ማዕበል የተቋቋመችው ካሊፎርኒያ በቅድመ-ኮሎምቢያ ሰሜን አሜሪካ ከነበሩት በባህል እና በቋንቋ ከተለያየ አካባቢዎች አንዷ ነበረች። የተለያዩ የአገሬው ተወላጆች ግምት ከ100,000 እስከ 300,000 ደርሷል። የካሊፎርኒያ ተወላጆች ከ 70 የሚበልጡ የተለያዩ የአሜሪካ ተወላጆች ጎሳ ቡድኖችን ያጠቃለለ ሲሆን ይህም በባህር ዳርቻ ላይ ከሚኖሩ ትላልቅ እና በባህር ዳርቻ ላይ ከሚኖሩ ሰዎች አንስቶ እስከ ውስጣዊው ቡድኖች ድረስ. የካሊፎርኒያ ቡድኖች በፖለቲካ ድርጅታቸው ባንዶች፣ ጎሳዎች፣ መንደሮች እና በሀብት በበለጸጉ የባህር ዳርቻዎች ላይ እንደ ቹማሽ፣ ፖሞ እና ሳሊናን ያሉ ትላልቅ መኳንንት ነበሩ። የንግድ ፣ የጋብቻ እና የውትድርና ጥምረት በተለያዩ ቡድኖች መካከል ብዙ ማህበራዊ እና ኢኮኖሚያዊ ግንኙነቶችን ፈጥሯል ። ይህ እንደ ሳይንቲስቶች ገለጻ ነው ፣ ግን በሌሎች እውነታዎች ላይ ክርክር ለማድረግ የመጀመሪያዎቹ የሰው ልጆች በ 4000 አካባቢ ነበሩ - ከ 3,000 ዓመታት በፊት የስፔን ደንብ የካሊፎርኒያ የባህር ዳርቻን ለመቃኘት የመጀመሪያዎቹ አውሮፓውያን በፖርቹጋላዊው ካፒቴን ሁዋን ሮድሪጌዝ ካብሪሎ የሚመራ የስፔን የመርከብ ጉዞ አባላት ነበሩ። በሴፕቴምበር 28, 1542 ወደ ሳን ዲዬጎ ቤይ ገቡ እና እስከ ሳን ሚጌል ደሴት ድረስ ቢያንስ በስተሰሜን ደረሱ ። የግል እና አሳሽ ፍራንሲስ ድሬክ በ 1579 የካሊፎርኒያ የባህር ዳርቻን ፈልገው ያልተገለጸውን ክፍል በመፈለግ የወደፊቱን የሳን ፍራንሲስኮ ከተማ ወደ ሰሜን ደረሱ ። . የመጀመርያው እስያውያን አሜሪካን የረገጡ በ1587 ሲሆን የፊሊፒንስ መርከበኞች በሞሮ ቤይ ሴባስቲያን ቪዝካኢኖ ወደ ስፓኒሽ መርከቦች ሲደርሱ በ1602 የካሊፎርኒያ የባህር ዳርቻን በማሰስ ወደ ኒው ስፔን በማምራት በሞንቴሬይ የባህር ዳርቻ አድርገው ነበር። በ16ኛው መቶ ክፍለ ዘመን የካሊፎርኒያ የመሬት ላይ አሰሳዎች ቢኖሩም፣ የሮድሪጌዝ የካሊፎርኒያ ደሴት እንደ ደሴት ያለው ሀሳብ ቀጥሏል። እንደነዚህ ያሉት ሥዕሎች እስከ 18 ኛው ክፍለ ዘመን ድረስ በብዙ የአውሮፓ ካርታዎች ላይ ታይተዋል። ከ1769–70 የፖርቶላ ጉዞ በኋላ፣ በጁኒፔሮ ሴራ የሚመሩ የስፔን ሚስዮናውያን 21 የካሊፎርኒያ ሚሲዮንን በአልታ (የላይኛው) ካሊፎርኒያ የባህር ዳርቻ ወይም አቅራቢያ ከሳን ዲዬጎ ጀምሮ ማቋቋም ጀመሩ። በዚሁ ወቅት የስፔን ወታደራዊ ሃይሎች በርካታ ምሽጎችን (ፕሬዚዲኦዎችን) እና ሶስት ትናንሽ ከተሞችን (ፑብሎስ) ገነቡ። የሳን ፍራንሲስኮ ተልእኮ ወደ ሳን ፍራንሲስኮ ከተማ አድጓል፣ እና ሁለቱ የ ወደ ሎስ አንጀለስ እና ሳን ሆሴ ከተሞች አደጉ። እስከ ዛሬ ድረስ በቀሩት የስፔን ተልእኮዎች እና ፑብሎስ ዙሪያ ሌሎች በርካታ ትናንሽ ከተሞች እና ከተሞችም ተፈጠሩ። በዚሁ ጊዜ ውስጥ ከሩሲያ ግዛት የመጡ መርከበኞች በካሊፎርኒያ የባህር ዳርቻ ላይ ፈልገው በ 1812 በፎርት ሮስ የንግድ ቦታ አቋቋሙ. በ19ኛው ክፍለ ዘመን መጀመሪያ ላይ የሩስያ የባህር ጠረፍ ሰፈሮች በካሊፎርኒያ ከሰሜናዊው ጫፍ በስተሰሜን በኩል በሳን ፍራንሲስኮ የባህር ወሽመጥ የስፔን ሰፈራ አካባቢ የተቀመጡ ሲሆን በሰሜን አሜሪካ የሚገኙ ደቡባዊ ሩሲያውያን ሰፈሮች ነበሩ። ከፎርት ሮስ ጋር የተያያዙት የሩሲያ ሰፈሮች ከፖይንት አሬና እስከ ቶማሌስ ቤይ ድረስ ተዘርግተዋል። የሜክሲኮ ደንብ በ1821 የሜክሲኮ የነጻነት ጦርነት ሜክሲኮን (ካሊፎርኒያን ጨምሮ) ከስፔን ነፃነቷን ሰጠ። ለሚቀጥሉት 25 ዓመታት፣ አልታ ካሊፎርኒያ እንደ ሩቅ፣ ብዙም ሰው የማይኖርበት፣ የሜክሲኮ አዲስ ነጻ አገር የሆነች የሰሜን ምዕራብ የአስተዳደር አውራጃ ሆና ቆይታለች። በግዛቱ ውስጥ የሚገኙትን አብዛኞቹን ቦታዎች የተቆጣጠሩት ሚሲዮኖች በ1834 ዓ.ም ሴኩላሪድ ሆነዋል እና የሜክሲኮ መንግስት ንብረት ሆነዋል። ገዥው ብዙ የካሬ ሊጎችን ለሌሎች የፖለቲካ ተጽእኖ ሰጥቷቸዋል። እነዚህ ግዙፍ የከብት እርባታ ወይም የከብት እርባታ የሜክሲኮ ካሊፎርኒያ ዋና ተቋማት ሆነው ብቅ አሉ። ራንቾስ በባለቤትነት የተገነባው በካሊፎርኒዮስ (የሂስፓኒክስ ተወላጅ የካሊፎርኒያ ተወላጅ) ከቦስተን ነጋዴዎች ጋር የከብት እርባታ እና ታሎ ይነግዱ ነበር። እ.ኤ.አ. በ1849 የካሊፎርኒያ ጎልድ ሩጫ ድረስ የበሬ ሥጋ ምርት አልሆነም። ከ1820ዎቹ ጀምሮ ከዩናይትድ ስቴትስ እና ከወደፊቷ ካናዳ የመጡ ወጥመዶች እና ሰፋሪዎች በሰሜን ካሊፎርኒያ ደረሱ። እነዚህ አዲስ መጤዎች በካሊፎርኒያ እና በዙሪያዋ ያሉትን ወጣ ገባ ተራሮች እና አስቸጋሪ በረሃዎችን ለማቋረጥ የሲስኪዮው መሄጃ፣ የካሊፎርኒያ መንገድ፣ የኦሪገን መንገድ እና የድሮ ስፓኒሽ መንገድ ተጠቅመዋል። የጁዋን ባውቲስታ አልቫራዶ እ.ኤ.አ. በ1836 ለካሊፎርኒያ ነፃነት ንቅናቄ የተጠቀመበት ባንዲራ። አዲስ ነጻ የሆነችው ሜክሲኮ የመጀመሪያዋ መንግስት በጣም ያልተረጋጋ ነበር፣ እናም ይህንን በማሳየት፣ ከ1831 ጀምሮ፣ ካሊፎርኒያ በተጨማሪም ከውስጥ እና ከማዕከላዊ የሜክሲኮ መንግስት ጋር ተከታታይ የትጥቅ ግጭቶች አጋጥሟቸዋል። በዚህ ግርግር በበዛበት የፖለቲካ ጊዜ ሁዋን ባውቲስታ አልቫራዶ በ1836-1842 የአገረ ገዥነቱን ቦታ ማስጠበቅ ችሏል። አልቫራዶን ወደ ስልጣን ያመጣው ወታደራዊ እርምጃ ለጊዜው ካሊፎርኒያ ነጻ አገር እንደሆነች አውጇል፣ እና በካሊፎርኒያ አንግሎ አሜሪካውያን ተረድቶ ነበር፣ አይዛክ ግርሃምን ጨምሮ። እ.ኤ.አ. በ 1840 አንድ መቶ ፓስፖርቶች ከሌላቸው ነዋሪዎች መካከል አንድ መቶ የሚሆኑት ተይዘዋል ፣ ይህም ወደ ግራሃም ጉዳይ ያመራ ሲሆን ይህም በከፊል በሮያል የባህር ኃይል ባለስልጣናት ምልጃ ተፈትቷል ። ከአላስካ የመጡ ሩሲያውያን በ1812 በካሊፎርኒያ ፎርት ሮስ ውስጥ ትልቁን ሰፈራቸውን አቋቋሙ። በካሊፎርኒያ ካሉት ትላልቅ አርቢዎች አንዱ ጆን ማርሽ ነበር። ከሜክሲኮ ፍርድ ቤቶች በመሬታቸው ላይ በዝባዦች ላይ ፍትህ ማግኘት ተስኖት ካሊፎርኒያ የዩናይትድ ስቴትስ አካል እንድትሆን ወስኗል። ማርሽ የካሊፎርኒያን የአየር ንብረት፣ አፈር እና ሌሎች ምክንያቶችን እንዲሁም ሊከተላቸው የሚገባውን ምርጥ መንገድ "የማርሽ መንገድ" በመባል የሚታወቅ የደብዳቤ መፃፍ ዘመቻ አካሂዷል። የሱ ደብዳቤዎች ተነበቡ፣ በድጋሚ ተነበቡ፣ ተላልፈዋል እና በመላ ሀገሪቱ በጋዜጦች ታትመዋል እና የመጀመሪያዎቹን የፉርጎ ባቡሮች ወደ ካሊፎርኒያ መዞር ጀመሩ። ስደተኞች እስኪረጋጉ ድረስ በእርሻው ውስጥ እንዲቆዩ ጋበዘ እና ፓስፖርታቸውን እንዲወስዱ ረድቷቸዋል። ወደ ካሊፎርኒያ የስደት ጉዞ ካደረገ በኋላ፣ ማርሽ በጣም በተጠላው የሜክሲኮ ጄኔራል ማኑኤል ሚሼልቶሬና እና እሱ በተተካው የካሊፎርኒያ ገዥ በጁዋን ባውቲስታ አልቫራዶ መካከል በተደረገ ወታደራዊ ጦርነት ውስጥ መሳተፍ ጀመረ። የእያንዳንዳቸው ጦር በሎስ አንጀለስ አቅራቢያ በፕሮቪደንሺያ ጦርነት ላይ ተገናኘ። ማርሽ ከፍላጎቱ ውጪ ወደ ሚሼልቶሬና ጦር ሰራዊት እንዲቀላቀል ተገድዶ ነበር። በጦርነቱ ወቅት አለቆቹን ችላ ብሎ ሌላውን ወገን ለፓርሊ ምልክት አሳየ። ከዩናይትድ ስቴትስ ብዙ ሰፋሪዎች በሁለቱም በኩል ይዋጉ ነበር። እነዚህ ሰዎች እርስ በርሳቸው የሚጣሉበት ምንም ምክንያት እንደሌላቸው አሳምኗቸዋል። በማርሽ ድርጊት ምክንያት ትግሉን ተዉ፣ ሚሼልቶሬና ተሸነፈ፣ እና የካሊፎርኒያ ተወላጅ የሆነው ፒዮ ፒኮ ወደ ገዥነት ተመለሰ። ይህ በካሊፎርኒያ በዩናይትድ ስቴትስ የመጨረሻ ግዥ መንገዱን ጠርጓል። የካሊፎርኒያ ሪፐብሊክ እና ድል የካሊፎርኒያ ሪፐብሊክ ድብ ባንዲራ በ1846 በድብ ባንዲራ አመጽ ወቅት በሶኖማ ለመጀመሪያ ጊዜ ተነስቷል። እ.ኤ.አ. በ 1846 በሶኖማ እና በአካባቢው የሚኖሩ የአሜሪካ ሰፋሪዎች ቡድን በድብ ባንዲራ አመፅ ወቅት በሜክሲኮ አገዛዝ ላይ አመፁ። ከዚያ በኋላ፣ ዓመፀኞች የድብ ባንዲራውን (ድብ፣ ኮከብ፣ ቀይ ፈትል እና "ካሊፎርኒያ ሪፐብሊክ" የሚሉትን ቃላት ያሳያል) በ ሶኖማ ከፍ አደረጉ። የሪፐብሊኩ ብቸኛ ፕሬዝዳንት በድብ ባንዲራ አመፅ ወቅት ትልቅ ሚና የተጫወቱት ዊልያም ቢ.አይድ ነበሩ። ይህ የአሜሪካ ሰፋሪዎች አመፅ ለኋለኛው የአሜሪካ ወታደራዊ የካሊፎርኒያ ወረራ እንደ መንደርደሪያ ሆኖ አገልግሏል እና በአቅራቢያ ካሉ የአሜሪካ የጦር አዛዦች ጋር ተቀናጅቶ ነበር። የካሊፎርኒያ ሪፐብሊክ ለአጭር ጊዜ ነበር; በዚያው ዓመት የሜክሲኮ-አሜሪካን ጦርነት መፈንዳቱ ምልክት ተደርጎበታል። የዩናይትድ ስቴትስ የባህር ኃይል አባል የሆኑት ኮሞዶር ጆን ዲ ስሎት በመርከብ ወደ ሞንቴሬይ ቤይ በመግባት የካሊፎርኒያን ወታደራዊ ወረራ በዩናይትድ ስቴትስ ሲጀምሩ ሰሜን ካሊፎርኒያ ከአንድ ወር ባነሰ ጊዜ ውስጥ የዩናይትድ ስቴትስ ጦር ኃይሎችን ያዙ። በደቡባዊ ካሊፎርኒያ ውስጥ ከተከታታይ የመከላከያ ጦርነቶች በኋላ፣የካሁንጋ ስምምነት በጥር 13፣1847 በካሊፎርኒያ የአሜሪካን ቁጥጥር በማረጋገጥ በካሊፎርኒዮስ ተፈርሟል። የአሜሪካ ቀደምት ጊዜ ጦርነቱን ያቆመው የጓዳሉፔ ሂዳልጎ (የካቲት 2፣ 1848) ስምምነትን ተከትሎ፣ በሜክሲኮ የተጠቃለው የአልታ ካሊፎርኒያ ግዛት ምዕራባዊው ክፍል ብዙም ሳይቆይ የአሜሪካ የካሊፎርኒያ ግዛት ሆነ እና የቀረው የአሮጌው ግዛት ወደ አዲሱ አሜሪካዊ ተከፋፈለ። የአሪዞና፣ ኔቫዳ፣ ኮሎራዶ እና ዩታ ግዛቶች። የድሮው ባጃ ካሊፎርኒያ ዝቅተኛ ህዝብ ያለው እና ደረቃማ አካባቢ የሜክሲኮ አካል ሆኖ ቀርቷል። እ.ኤ.አ. በ1846 የድሮው አልታ ካሊፎርኒያ ምዕራባዊ ክፍል አጠቃላይ ሰፋሪዎች ከ8,000 አይበልጡም ፣ እና ወደ 100,000 የአሜሪካ ተወላጆች እንደሆኑ ተገምቷል ፣ በ 1769 ሂስፓኒክ ከመፍጠሩ በፊት ከ 300,000 በታች ነበር። እ.ኤ.አ. በ 1848 ፣ አካባቢው ኦፊሴላዊ አሜሪካውያን ከመቀላቀል አንድ ሳምንት በፊት ብቻ ፣ ወርቅ በካሊፎርኒያ ውስጥ ተገኘ ፣ ይህ ክስተት ሁለቱንም የስቴቱን ስነ-ሕዝብ እና ፋይናንስ ለዘላለም የሚቀይር ክስተት ነው። ብዙም ሳይቆይ፣ ወደ አካባቢው ከፍተኛ የሆነ የኢሚግሬሽን ፍልሰት አስከትሏል፤ ምክንያቱም ፈላጊዎች እና ማዕድን ቆፋሪዎች በሺዎች የሚቆጠሩ ደረሱ። በታላቁ የካሊፎርኒያ የወርቅ ጥድፊያ ወቅት ህዝቡ ከዩናይትድ ስቴትስ ዜጎች፣ አውሮፓውያን፣ ቻይናውያን እና ሌሎች ስደተኞች ጋር ጨምሯል። በ1850 የካሊፎርኒያ ግዛት ጥያቄ ባቀረበበት ወቅት የካሊፎርኒያ ሰፋሪዎች ቁጥር ወደ 100,000 አድጓል። በ1854 ከ300,000 በላይ ሰፋሪዎች መጥተው ነበር። በ1847 እና 1870 መካከል የሳን ፍራንሲስኮ ህዝብ ብዛት ከ500 ወደ 150,000 አድጓል። ካሊፎርኒያ በድንገት ብዙ ሰዎች የማይኖሩበት የኋላ ውሃ ሳትሆን ቀርታ ነበር፣ ነገር ግን በአንድ ምሽት የሚመስለው ወደ ትልቅ የህዝብ ማእከል አድጓል። የካሊፎርኒያ የመንግስት መቀመጫ በስፓኒሽ እና በኋላም የሜክሲኮ አገዛዝ በሞንቴሬይ ከ 1777 እስከ 1845 ይገኝ ነበር. የመጨረሻው የሜክሲኮ የአልታ ካሊፎርኒያ ገዥ ፒዮ ፒኮ በ1845 ዋና ከተማዋን ወደ ሎስ አንጀለስ አዛውሮ ነበር። የዩናይትድ ስቴትስ ቆንስላ ጽ/ቤትም በሞንቴሬይ በቆንስላ ቶማስ ኦ.ላርኪን ስር ይገኛል። በ1849 የግዛት ሕገ መንግሥት ኮንቬንሽን ለመጀመሪያ ጊዜ በሞንቴሬይ ተደረገ። ከኮንቬንሽኑ የመጀመሪያ ተግባራት መካከል ለአዲሱ የክልል ዋና ከተማ የሚሆን ቦታ ላይ ውሳኔ ነበር. የመጀመሪያዎቹ ሙሉ የህግ አውጭ ስብሰባዎች በሳን ሆሴ ተካሂደዋል። ተከታይ ቦታዎች ቫሌጆ እና በአቅራቢያው ቤኒሺያ ይገኙበታል። እነዚህ ቦታዎች በመጨረሻ በቂ እንዳልሆኑ ተረጋግጧል። ዋና ከተማዋ በሳክራሜንቶ ከ1854 ጀምሮ በአጭር እረፍት በ1862 በሳክራሜንቶ ጎርፍ ሳቢያ በሳን ፍራንሲስኮ የህግ አውጭ ስብሰባዎች ሲደረጉ ነበር። የግዛቱ ሕገ መንግሥታዊ ኮንቬንሽን የግዛቱን ሕገ መንግሥት ካጠናቀቀ በኋላ፣ ወደ ግዛትነት ለመግባት ለአሜሪካ ኮንግረስ አመልክቷል። በሴፕቴምበር 9፣ 1850፣ እንደ 1850 ስምምነት አካል፣ ካሊፎርኒያ ነፃ ግዛት ሆነች እና ሴፕቴምበር 9 የግዛት በዓል ሆነች። በአሜሪካ የእርስ በርስ ጦርነት ካሊፎርኒያ ህብረቱን ለመደገፍ የወርቅ ጭነቶችን ወደ ምስራቅ ወደ ዋሽንግተን ልኳል። ሆኖም በግዛቱ ውስጥ በርካታ የደቡብ ደጋፊዎች ደጋፊዎች በመኖራቸው ግዛቱ መሰብሰብ አልቻለም። በህብረቱ ጦርነት ውስጥ በይፋ ለማገልገል ማንኛውም ሙሉ ወታደራዊ ክፍለ ጦር ወደ ምስራቅ ለመላክ። አሁንም፣ በህብረቱ ሰራዊት ውስጥ ያሉ በርካታ ትናንሽ ወታደራዊ ክፍሎች እንደ "ካሊፎርኒያ 100 ኩባንያ" ከመሳሰሉት የካሊፎርኒያ ግዛት ጋር በይፋ የተቆራኙ ነበሩ፣ አብዛኛዎቹ አባሎቻቸው ከካሊፎርኒያ በመሆናቸው ነው። ካሊፎርኒያ ወደ ዩኒየን በገባችበት ወቅት በካሊፎርኒያ እና በተቀረው አህጉር ዩናይትድ ስቴትስ መካከል የሚደረግ ጉዞ ጊዜ የሚወስድ እና አደገኛ ስራ ነበር። ከአስራ ዘጠኝ አመታት በኋላ፣ እና ከሰባት አመታት በኋላ በፕሬዚዳንት ሊንከን አረንጓዴ መብራት ከተለቀቀ በኋላ፣ የመጀመሪያው ተሻጋሪ የባቡር ሀዲድ እ.ኤ.አ. በ1869 ተጠናቀቀ። ካሊፎርኒያ በአንድ ሳምንት ጊዜ ውስጥ ከምስራቃዊ ግዛቶች ማግኘት ይቻላል ። አብዛኛው የአገሪቱ ክፍል ለፍራፍሬ ልማት እና በአጠቃላይ ለእርሻ ተስማሚ ነበር። ሰፊ የስንዴ፣ ሌሎች የእህል ሰብሎች፣ የአትክልት ሰብሎች፣ ጥጥ እና የለውዝ እና የፍራፍሬ ዛፎች ይበቅላሉ (በደቡብ ካሊፎርኒያ ውስጥ ብርቱካንን ጨምሮ) እና በማዕከላዊ ሸለቆ እና በሌሎችም አካባቢዎች ለስቴቱ ድንቅ የግብርና ምርት መሰረት ተጥሏል። በአስራ ዘጠነኛው ክፍለ ዘመን ከቻይና የመጡ ብዙ ቁጥር ያላቸው ስደተኞች የወርቅ ጥድፊያ አካል ወይም ሥራ ለመፈለግ ወደ ግዛቱ ተጉዘዋል። ምንም እንኳን ቻይናውያን ከካሊፎርኒያ እስከ ዩታ ያለውን አቋራጭ የባቡር ሀዲድ በመገንባት ረገድ በጣም አስፈላጊ መሆናቸውን ቢያረጋግጡም ከቻይናውያን መሪ ጋር የሥራ ፉክክር ነበራቸው። በግዛቱ ውስጥ ለፀረ-ቻይና ብጥብጥ እና በመጨረሻም ዩኤስ ከቻይና ፍልሰትን በከፊል ካሊፎርኒያ ለደረሰበት ግፊት ምላሽ በ 1882 የቻይና ማግለል ህግን አቆመ ። የአገሬው ተወላጆች በቀደመው የስፔን እና የሜክሲኮ አገዛዝ የካሊፎርኒያ የመጀመሪያ ተወላጆች ከዩራሺያ በሽታዎች ከምንም በላይ የቀነሰው የካሊፎርኒያ ተወላጆች ገና ተፈጥሯዊ የመከላከል አቅም አላዳበሩም ነበር። በአዲሱ የአሜሪካ አስተዳደር የካሊፎርኒያ የራሱ ተወላጆች ላይ ያለው ጥብቅ የመንግስት ፖሊሲዎች ሰዎች አልተሻሉም። እንደሌሎች የአሜሪካ ግዛቶች ሁሉ፣ ብዙ የአገሬው ተወላጆች እንደ ማዕድን ቆፋሪዎች፣ አርቢዎች እና ገበሬዎች ባሉ አሜሪካውያን ሰፋሪዎች በመምጣታቸው ብዙም ሳይቆይ ከመሬታቸው በግዳጅ ተወገዱ። ምንም እንኳን ካሊፎርኒያ ወደ አሜሪካ ህብረት የገባችው እንደ ነጻ ሀገር ቢሆንም፣ “አሳዳጊ ወይም ወላጅ አልባ ህንዳውያን” በ1853 የህንድ መንግስት እና ጥበቃ ህግ በአዲሱ የአንግሎ አሜሪካዊ ጌቶቻቸው በባርነት ተገዙ። በመቶዎች የሚቆጠሩ የአገሬው ተወላጆች የተገደሉባቸው እልቂቶችም ነበሩ። ከ1850 እስከ 1860 ባለው ጊዜ የካሊፎርኒያ ግዛት መንግስት 1.5 ሚሊዮን ዶላር የሚጠጋ (250,000 ያህሉ በፌዴራል መንግስት ተከፍሏል) አላማቸው ሰፋሪዎችን ከአገሬው ተወላጆች ለመጠበቅ ነበር። በኋለኞቹ አሥርተ ዓመታት ውስጥ፣ የአገሬው ተወላጆች በይዞታዎች እና በከብት እርባታ ቦታዎች ይቀመጡ ነበር፣ እነዚህም ብዙ ጊዜ ትንሽ እና የተገለሉ እና በቂ የተፈጥሮ ሃብት ወይም ከመንግስት የገንዘብ ድጋፍ የሌላቸው በነሱ ላይ የሚኖሩትን ህዝቦች ለማስቀጠል ነው። በውጤቱም, የካሊፎርኒያ መነሳት ለአገሬው ተወላጆች ጥፋት ነበር. ቤንጃሚን ማድሌይ እና ኢድ ካስቲሎን ጨምሮ በርካታ ምሁራን እና የአሜሪካ ተወላጆች አክቲቪስቶች የካሊፎርኒያ መንግስትን ድርጊት እንደ ዘር ማጥፋት ገልፀውታል። በሃያኛው ክፍለ ዘመን፣ በሺዎች የሚቆጠሩ ጃፓናውያን በግዛቱ ውስጥ መሬት ለመግዛት እና ለመያዝ ወደ አሜሪካ እና ካሊፎርኒያ ፈለሱ። ሆኖም እ.ኤ.አ. በ1913 ግዛቱ የን አጽድቋል፣ የእስያ ስደተኞችን የመሬት ባለቤትነትን ሳያካትት።] በሁለተኛው የዓለም ጦርነት ወቅት በካሊፎርኒያ የሚገኙ ጃፓናውያን አሜሪካውያን እንደ ቱሌ ሌክ እና ማንዛናር ባሉ ማጎሪያ ካምፖች ውስጥ ተይዘዋል።በ2020 ካሊፎርኒያ ለዚህ በይፋ ይቅርታ ጠየቀ። ወደ ካሊፎርኒያ የሚደረገው ፍልሰት የተፋጠነው በ20ኛው ክፍለ ዘመን መጀመሪያ ላይ እንደ ሊንከን ሀይዌይ እና መንገድ 66 ያሉ ዋና ዋና አህጉራዊ አቋራጭ አውራ ጎዳናዎች ሲጠናቀቁ ነው። ከ1900 እስከ 1965 ባለው ጊዜ ውስጥ የህዝብ ቁጥር ከአንድ ሚሊዮን ባነሰ ጊዜ በህብረቱ ውስጥ ትልቅ አድጓል። በ1940 የህዝብ ቆጠራ ቢሮ የካሊፎርኒያ ህዝብ 6.0% ሂስፓኒክ፣ 2.4% እስያ እና 89.5% ሂስፓኒክ ያልሆኑ ነጭ መሆናቸውን ዘግቧል። የህዝብን ፍላጎት ለማሟላት፣ እንደ ካሊፎርኒያ እና ሎስ አንጀለስ የውሃ ማስተላለፊያዎች ያሉ ዋና ዋና የምህንድስና ስራዎች፤ የኦሮቪል እና የሻስታ ግድቦች; እና ቤይ እና ወርቃማው በር ድልድዮች በግዛቱ ውስጥ ተገንብተዋል። ከፍተኛ ቀልጣፋ የህዝብ ትምህርት ስርዓት ለመዘርጋት የግዛቱ መንግስት የካሊፎርኒያ ማስተር ፕላን ለከፍተኛ ትምህርት በ1960 ተቀብሏል። ይህ በእንዲህ እንዳለ፣ በመካከለኛው የሜዲትራኒያን የአየር ንብረት፣ ርካሽ መሬት እና የስቴቱ ሰፊ የጂኦግራፊ አቀማመጥ በመሳብ፣ የፊልም ሰሪዎች በ1920ዎቹ በሆሊውድ ውስጥ የስቱዲዮ ስርዓትን መስርተዋል። ካሊፎርኒያ በሁለተኛው የዓለም ጦርነት ወቅት ከተመረተው አጠቃላይ የዩናይትድ ስቴትስ ወታደራዊ ትጥቅ 8.7 በመቶ ያህሉ ያመረተ ሲሆን ከ48ቱ ግዛቶች ሶስተኛ ደረጃን (ከኒውዮርክ እና ሚቺጋን ጀርባ) ደረጃ ላይ ተቀምጣለች። ነገር ግን ካሊፎርኒያ በቀላሉ በጦርነቱ ወቅት ወታደራዊ መርከቦችን በማምረት (ትራንስፖርት፣ ጭነት፣ (የነጋዴ መርከቦች) እንደ ነፃነት መርከቦች፣ የድል መርከቦች እና የጦር መርከቦች) በሳን ዲዬጎ፣ ሎስ አንጀለስ እና ሳን ፍራንሲስኮ የባህር ወሽመጥ አካባቢ በደረቅ ዶክ መሥሪያ ቤቶች አንደኛ ሆናለች። ከሁለተኛው የዓለም ጦርነት በኋላ የካሊፎርኒያ ኢኮኖሚ በጠንካራ የኤሮስፔስ እና የመከላከያ ኢንዱስትሪዎች ምክንያት በከፍተኛ ሁኔታ እየሰፋ ሄዶ የቀዝቃዛው ጦርነት ማብቃት ተከትሎ መጠናቸው ቀንሷል። የስታንፎርድ ዩኒቨርሲቲ እና የኢንጂነሪንግ ዲን ፍሬድሪክ ቴርማን መምህራንን እና ተመራቂዎችን ግዛቱን ለቀው ከመውጣት ይልቅ በካሊፎርኒያ እንዲቆዩ ማበረታታት ጀመሩ እና አሁን ሲሊኮን ቫሊ እየተባለ በሚጠራው አካባቢ የከፍተኛ የቴክኖሎጂ ክልል ማዳበር ጀመሩ። በነዚህ ጥረቶች ምክንያት፣ ካሊፎርኒያ የአለም የመዝናኛ እና የሙዚቃ ኢንዱስትሪዎች፣ የቴክኖሎጂ፣ የምህንድስና እና የኤሮስፔስ ኢንዱስትሪ ማዕከል እና የዩናይትድ ስቴትስ የግብርና ምርት ማዕከል ተደርጋ ተወስዳለች። ልክ ከዶት ኮም ባስ በፊት፣ ካሊፎርኒያ በብሔራት መካከል አምስተኛው ትልቁ ኢኮኖሚ ነበራት። ሆኖም ከ1991 ጀምሮ፣ እና ከ1980ዎቹ መገባደጃ ጀምሮ በደቡባዊ ካሊፎርኒያ፣ ካሊፎርኒያ በአብዛኛዎቹ አመታት የቤት ውስጥ ስደተኞች የተጣራ ኪሳራ ታይቷል። ይህ ብዙውን ጊዜ በመገናኛ ብዙሃን የካሊፎርኒያ ስደት ተብሎ ይጠራል. የስታንፎርድ ዩኒቨርሲቲ ቢል ሄውሌት እና ዴቪድ ፓካርድ በ1930ዎቹ የመጀመሪያ ምርታቸውን ያዘጋጁበት "የሲሊኮን ቫሊ የትውልድ ቦታ" ጋራዥ በሃያኛው ክፍለ ዘመን አጋማሽ እና መገባደጃ ላይ፣ በግዛቱ ውስጥ ከዘር ጋር የተያያዙ በርካታ ክስተቶች ተከስተዋል። በፖሊስ እና በአፍሪካ አሜሪካውያን መካከል የተፈጠረው ውጥረት ከስራ አጥነት እና ከድህነት ጋር ተደምሮ በውስጠኛው ከተሞች እንደ 1965 ዋትስ ግርግር እና የ1992 የሮድኒ ኪንግ ብጥብጥ ወደ ሁከትና ብጥብጥ አስከትሏል። ካሊፎርኒያ እንዲሁ የጥቁር ፓንተር ፓርቲ ማዕከል ነበረች፣ ይህ ቡድን አፍሪካዊ አሜሪካውያን የዘር ግፍን ለመዋጋት በማስታጠቅ የሚታወቀው። በተጨማሪ፣ በ1960ዎቹ እና 1970ዎቹ ለተሻለ ክፍያ ሜክሲኳዊ፣ ፊሊፒኖ እና ሌሎች የስደተኛ የእርሻ ሰራተኞች በሴሳር ቻቬዝ ዙሪያ በክፍለ ሀገሩ ተሰብስበዋል። በ20ኛው ክፍለ ዘመን በካሊፎርኒያ ሁለት ታላላቅ አደጋዎች ተከሰቱ። እ.ኤ.አ. በ 1906 የሳን ፍራንሲስኮ የመሬት መንቀጥቀጥ እና የ 1928 የቅዱስ ፍራንሲስ ግድብ ጎርፍ በአሜሪካ ታሪክ እጅግ ገዳይ ሆኖ ቀጥሏል። የአየር ብክለት ችግር ቢቀንስም ከብክለት ጋር ተያይዞ የሚመጡ የጤና ችግሮች ግን ቀጥለዋል። "ጭስ" በመባል የሚታወቀው ቡናማ ጭጋግ በአውቶሞቢል ጭስ ማውጫ ላይ የፌደራል እና የክልል እገዳዎች ከጸደቁ በኋላ በከፍተኛ ሁኔታ ቀርቷል። እ.ኤ.አ. በ 2001 የተከሰተው የኢነርጂ ቀውስ ከጊዜ ወደ ጊዜ መብራቱ እንዲቋረጥ ፣ የኃይል መጠን መጨመር እና ከአጎራባች ክልሎች የኤሌክትሪክ ኃይል እንዲገባ አድርጓል። የደቡብ ካሊፎርኒያ ኤዲሰን እና የፓሲፊክ ጋዝ እና ኤሌክትሪክ ኩባንያ ከፍተኛ ትችት ደርሶባቸዋል።በከተማ ውስጥ የመኖሪያ ቤቶች ዋጋ መጨመር ቀጥሏል; በ1960ዎቹ 25,000 ዶላር የወጣ መጠነኛ ቤት በ2005 ግማሽ ሚሊዮን ዶላር ወይም ከዚያ በላይ ያስወጣል። ብዙ ሰዎች በከተማ ብዙ ደሞዝ እያገኙ ብዙ ሰአታት ተጉዘዋል። ስፔሻሊስቶች በወራት ጊዜ ውስጥ ትልቅ ትርፍ እንደሚያገኙ በመጠባበቅ፣ ለመኖር ያላሰቡትን ቤት ገዙ፣ ከዚያም ተጨማሪ ንብረቶችን በመግዛት ይንከባለሉ። ሁሉም ሰው ዋጋው እየጨመረ እንደሚሄድ ስለገመተ የቤት ማስያዣ ኩባንያዎች ታዛዥ ነበሩ. በ2007-8 የቤቶች ዋጋ መበላሸት ሲጀምር እና የዕድገት አመታት ሲያበቁ አረፋው ፈነዳ። ብዙ የፋይናንስ ተቋማት እና ባለሀብቶች ክፉኛ ስለተጎዱ በመቶ ቢሊዮን የሚቆጠር የንብረት ዋጋ ጠፋ እና የተያዙ ቦታዎች ጨምረዋል። በሃያ አንደኛው ክፍለ ዘመን በአየር ንብረት ለውጥ ምክንያት የተከሰቱ ድርቅ እና ተደጋጋሚ የሰደድ እሳት በግዛቱ ተከስተዋል። እ.ኤ.አ. ከ2011 እስከ 2017 ድረስ ቀጣይነት ያለው ድርቅ ከተመዘገበው ታሪክ የከፋ ነው። የ2018 የሰደድ እሳት ወቅት በግዛቱ እጅግ ገዳይ እና አጥፊ ነበር። የመሬት አቀማመጥ ካሊፎርኒያ በዩናይትድ ስቴትስ ውስጥ በአላስካ እና በቴክሳስ ቀጥሎ በሶስተኛ ደረጃ ላይ የምትገኝ ግዛት ነች።ካሊፎርኒያ በህብረቱ ውስጥ ካሉት በጣም ጂኦግራፊያዊ ከተለያየ ግዛቶች አንዷ ነች እና ብዙውን ጊዜ በጂኦግራፊያዊ ሁኔታ በሁለት ክልሎች በደቡብ ካሊፎርኒያ የተከፋፈለ ሲሆን አስር ደቡባዊ አውራጃዎችን ያጠቃልላል። ሰሜናዊ ካሊፎርኒያ፣ 48 ሰሜናዊ አውራጃዎችን ያቀፈ። በሰሜን ከኦሪገን፣ በምስራቅና በሰሜን ምስራቅ ኔቫዳ፣ በደቡብ ምስራቅ አሪዞና፣ በምዕራብ በፓስፊክ ውቅያኖስ ይዋሰናል እናም በደቡባዊው የሜክሲኮ ግዛት ከባጃ ካሊፎርኒያ ጋር አለም አቀፍ ድንበር ትጋራለች (በዚህም በከፊል ይካተታል። የሰሜን አሜሪካ የካሊፎርኒያ ክልል፣ ከባጃ ካሊፎርኒያ ሱር ጋር)። በግዛቱ መሃል የካሊፎርኒያ ማእከላዊ ሸለቆ ይገኛል፣ በምስራቅ በሴራ ኔቫዳ ፣ በምዕራብ የባህር ዳርቻው የተራራ ሰንሰለቶች ፣ በሰሜን ካስኬድ ክልል እና በደቡብ በ ተሃቻፒ ተራሮች። ማዕከላዊ ሸለቆ የካሊፎርኒያ ምርታማ የእርሻ መሬት ነው። በሳክራሜንቶ-ሳን ጆአኩዊን ወንዝ ዴልታ ለሁለት የተከፈለው፣ ሰሜናዊው ክፍል፣ የሳክራሜንቶ ሸለቆ የሳክራሜንቶ ወንዝ ተፋሰስ ሆኖ ያገለግላል፣ ደቡባዊው ክፍል ደግሞ የሳን ጆአኩዊን ሸለቆ የሳን ጆአኩዊን ወንዝ የውሃ ተፋሰስ ነው። ሁለቱም ሸለቆዎች ስማቸውን የሚመነጩት በእነሱ ውስጥ ከሚፈሱ ወንዞች ነው። በመጥለቅለቅ፣ የሳክራሜንቶ እና የሳን ጆአኩዊን ወንዞች ለበርካታ የሀገር ውስጥ ከተሞች የባህር ወደቦች እንዲሆኑ በጥልቅ ቆይተዋል። የሳክራሜንቶ-ሳን ጆአኩዊን ወንዝ ዴልታ ለግዛቱ ወሳኝ የውኃ አቅርቦት ማዕከል ነው። ውሃ ከዴልታ እና የፓምፖች እና ቦዮች አውታረመረብ ወደ ማእከላዊ ሸለቆ እና ወደ ስቴት የውሃ ፕሮጀክቶች እና ሌሎች ፍላጎቶች የሚዛወር ነው. ከዴልታ የሚገኘው ውሃ ወደ 23 ሚሊዮን ለሚጠጉ ሰዎች የመጠጥ ውሃ ያቀርባል፣ ከግዛቱ ህዝብ ሁለት ሶስተኛው ማለት ይቻላል እንዲሁም በሳን ጆአኩዊን ሸለቆ በስተ ምዕራብ ላሉ ገበሬዎች ውሃ ይሰጣል። የሱሱን ቤይ የሳክራሜንቶ እና የሳን ጆአኩዊን ወንዞች መገናኛ ላይ ይገኛል። ውሃው የሚፈሰው በካርኩዊኔዝ ስትሬት ነው፣ ወደ ሳን ፓብሎ ቤይ፣ ወደ ሳን ፍራንሲስኮ የባህር ወሽመጥ ሰሜናዊ ማራዘሚያ፣ ከዚያም በወርቃማው በር ስትሬት በኩል ከፓስፊክ ውቅያኖስ ጋር ይገናኛል። የቻናል ደሴቶች ከደቡብ የባህር ዳርቻ ወጣ ብለው የሚገኙ ሲሆን የፋራሎን ደሴቶች ከሳን ፍራንሲስኮ በስተ ምዕራብ ይገኛሉ. የሴራ ኔቫዳ (ስፓኒሽ "የበረዷማ ክልል" ማለት ነው) በ48 ስቴቶች ውስጥ ከፍተኛውን ጫፍ ያካትታል፣ ተራራ ዊትኒ፣ በ14,505 ጫማ (4,421 ሜትር)። ክልሉ በበረዶ በተቀረጹ ጉልላቶቹ ዝነኛ የሆነውን ዮሴሚት ሸለቆን እና የግዙፉ የሴኮያ ዛፎች መኖሪያ የሆነውን ሴኮያ ብሔራዊ ፓርክን፣ በምድር ላይ ካሉት ትልቁ ህይወት ያላቸው ፍጥረታት እና ጥልቅ ንጹህ ውሃ ሃይቅን፣ ታሆ ሃይቅን፣ በግዛቱ ውስጥ በድምጽ መጠን ትልቁን ሐይቅ ያካትታል። ከሴራ ኔቫዳ በስተምስራቅ ኦወንስ ቫሊ እና ሞኖ ሀይቅ አስፈላጊ የስደተኛ ወፍ መኖሪያ ናቸው። በግዛቱ ምዕራባዊ ክፍል በካሊፎርኒያ ውስጥ በአከባቢው ትልቁ የንፁህ ውሃ ሀይቅ አለ። ምንም እንኳን የታሆ ሀይቅ ትልቅ ቢሆንም በካሊፎርኒያ/ኔቫዳ ድንበር የተከፋፈለ ነው። የሴራ ኔቫዳ በክረምት ወደ አርክቲክ ሙቀት ይወርዳል እና በዩናይትድ ስቴትስ ውስጥ ደቡባዊው የበረዶ ግግር በረዶ የሆነውን ፓሊሳዴ ግላሲየርን ጨምሮ በርካታ ደርዘን ትናንሽ የበረዶ ግግር በረዶዎች አሉት። የቱላሬ ሀይቅ ከሚሲሲፒ ወንዝ በስተ ምዕራብ ትልቁ የንፁህ ውሃ ሀይቅ ነበር። የ-ዘመን ኮርኮር ሐይቅ ቀሪዎች የቱላሬ ሀይቅ በ20ኛው ክፍለ ዘመን መጀመሪያ ላይ የገባር ወንዞቹ ለግብርና መስኖ እና ለማዘጋጃ ቤት የውሃ አገልግሎት ከተዘዋወሩ በኋላ ደርቋል። ከጠቅላላው የግዛቱ አጠቃላይ ስፋት 45 በመቶው በደን የተሸፈነ ሲሆን የካሊፎርኒያ የጥድ ዝርያ ልዩነት ከየትኛውም ግዛት ጋር የሚወዳደር አይደለም። ካሊፎርኒያ ከአላስካ በስተቀር ከማንኛውም ሌላ ግዛት የበለጠ የደን መሬት ይይዛል። በካሊፎርኒያ ዋይት ተራሮች ውስጥ ብዙዎቹ ዛፎች በዓለም ላይ በጣም ጥንታዊ ናቸው; አንድ ግለሰብ የብሪስሌኮን ጥድ ዕድሜው ከ5,000 ዓመት በላይ ነው። በደቡባዊ ክፍል ውስጥ አንድ ትልቅ የውስጥ ጨው ሐይቅ, የሳልተን ባህር አለ. ደቡብ-ማዕከላዊ በረሃ ሞጃቭ ይባላል; ከሞጃቭ ሰሜናዊ ምስራቅ የሞት ሸለቆ ይገኛል፣ በሰሜን አሜሪካ ዝቅተኛው እና ሞቃታማ ቦታ፣ የባድዋተር ተፋሰስ በ -279 ጫማ (-85 ሜትር) ያለው አግድም ርቀት ከሞት ሸለቆ ግርጌ እስከ ዊትኒ ተራራ ጫፍ ድረስ ያለው ርቀት ያነሰ ነው ከ90 ማይል (140 ኪ.ሜ.) በእርግጥ፣ ሁሉም ማለት ይቻላል ደቡብ ምስራቅ ካሊፎርኒያ በረሃማ፣ ሞቃታማ በረሃ፣ በበጋው ወቅት ከፍተኛ የሆነ ከፍተኛ ሙቀት አለው። የካሊፎርኒያ ደቡብ ምስራቃዊ ድንበር ከአሪዞና ጋር ሙሉ በሙሉ በኮሎራዶ ወንዝ የተገነባ ሲሆን ከግዛቱ ደቡባዊ ክፍል የውሃውን ግማሽ ያህሉን ያገኛል። አብዛኛው የካሊፎርኒያ ከተሞች የሚገኙት በሳን ፍራንሲስኮ የባህር ወሽመጥ አካባቢ ወይም በሰሜን ካሊፎርኒያ ውስጥ በሚገኘው ሳክራሜንቶ ሜትሮፖሊታን አካባቢ ነው። ወይም የሎስ አንጀለስ አካባቢ፣ የአገር ውስጥ ኢምፓየር ወይም የሳንዲያጎ ሜትሮፖሊታን አካባቢ በደቡብ ካሊፎርኒያ። የሎስ አንጀለስ አካባቢ፣ የባህር ወሽመጥ አካባቢ እና የሳንዲያጎ ሜትሮፖሊታን አካባቢ በካሊፎርኒያ የባህር ዳርቻ ከሚገኙት በርካታ ዋና ዋና የሜትሮፖሊታን አካባቢዎች መካከል ናቸው። እንደ የእሳት አደጋ ቀለበት አካል፣ ካሊፎርኒያ በሱናሚዎች፣ በጎርፍ፣ በድርቅ፣ በሳንታ አና ነፋሳት፣ በሰደድ እሳት፣ በመሬት መንሸራተት ተጋልጧል። የአየር ንብረት ምንም እንኳን አብዛኛው ግዛት የሜዲትራኒያን የአየር ንብረት ቢኖረውም ከግዛቱ ትልቅ መጠን የተነሳ የአየር ንብረቱ ከዋልታ እስከ ሞቃታማ አካባቢዎች ይደርሳል። ቀዝቃዛው የካሊፎርኒያ ወቅታዊ የባህር ዳርቻ ብዙውን ጊዜ በባህር ዳርቻ አቅራቢያ የበጋ ጭጋግ ይፈጥራል። ከመሃል አገር ርቆ፣ ቀዝቃዛ ክረምት እና ሞቃታማ በጋ አለ። የባህር ላይ ልከኝነት የሎስ አንጀለስ እና የሳን ፍራንሲስኮ የባህር ዳርቻዎች የበጋ ወቅት የሙቀት መጠን ከዩናይትድ ስቴትስ ዋና ዋና የከተማ አካባቢዎች ሁሉ በጣም ጥሩው እና ልዩ በሆነው በውስጠኛው እና በሰሜን አሜሪካ አህጉር ምስራቃዊ የባህር ጠረፍ ላይ ካሉት ተመሳሳይ ኬክሮስ ውስጥ ካሉ አካባቢዎች ጋር ሲወዳደር በጣም ጥሩ ነው ። . ሜክሲኮን የሚያዋስነው የሳን ዲዬጎ የባህር ዳርቻ እንኳን በበጋው ቀዝቀዝ ያለ ነው። ወደ ውስጥ ጥቂት ኪሎ ሜትሮች ያህል ብቻ፣ የበጋው ሙቀት ጽንፎች በከፍተኛ ደረጃ ከፍ ያሉ ናቸው፣ መሃል ከተማ ሎስ አንጀለስ ከባህር ዳርቻው በብዙ ዲግሪዎች ይሞቃል። ከባህር የተጠለሉ አካባቢዎች ወደ ውቅያኖስ አቅራቢያ ካሉ አካባቢዎች የበለጠ ሞቃታማ በሆነበት በባይ አካባቢ የአየር ንብረት ላይ ተመሳሳይ የማይክሮ የአየር ንብረት ክስተት ይታያል። የግዛቱ ሰሜናዊ ክፍሎች ከደቡብ የበለጠ ዝናብ አላቸው። የካሊፎርኒያ የተራራ ሰንሰለቶች እንዲሁ በአየር ንብረት ላይ ተጽዕኖ ያሳድራሉ፡ አንዳንድ በጣም ዝናባማ አካባቢዎች ወደ ምዕራብ አቅጣጫ የተራራ ቁልቁል ናቸው። ሰሜን ምዕራብ ካሊፎርኒያ ሞቃታማ የአየር ንብረት አለው፣ እና ማዕከላዊ ሸለቆው የሜዲትራኒያን የአየር ንብረት አለው ነገር ግን ከባህር ዳርቻ የበለጠ የሙቀት ጽንፎች አሉት። የሴራ ኔቫዳን ጨምሮ ረጃጅም ተራሮች በክረምት ወራት በረዶ ያለው የአልፕስ የአየር ንብረት እና በበጋ ደግሞ መካከለኛ እና መካከለኛ ሙቀት አላቸው። የሞት ሸለቆ፣ በሞጃቭ በረሃ በካሊፎርኒያ ታሪክ ውስጥ ካሉት ሃያ ትላልቅ ሰደድ እሳቶች አምስቱ የ2020 የሰደድ እሳት ወቅት አካል ነበሩ። የካሊፎርኒያ ተራሮች በምስራቅ በኩል የዝናብ ጥላዎችን ይፈጥራሉ, ሰፊ በረሃዎችን ይፈጥራሉ. ከፍተኛ ከፍታ ያላቸው የምስራቅ ካሊፎርኒያ በረሃዎች ሞቃታማ በጋ እና ቀዝቃዛ ክረምት ሲኖራቸው ከደቡብ ካሊፎርኒያ ተራሮች በስተምስራቅ ዝቅተኛው በረሃዎች ሞቃታማ በጋ እና ከሞላ ጎደል በረዶ-አልባ መለስተኛ ክረምት አላቸው። የሞት ሸለቆ፣ ከባህር ወለል በታች ትልቅ ስፋት ያለው በረሃ፣ በዓለም ላይ ካሉት በጣም ሞቃታማ ስፍራ ተደርጎ ይቆጠራል። የዓለማችን ከፍተኛው የሙቀት መጠን 134°) በጁላይ 10 ቀን 1913 ተመዝግቧል። በካሊፎርኒያ ዝቅተኛው የሙቀት መጠን -45°) በጥር 20፣ 1937፣ በቦካ። ከታች ያለው ሠንጠረዥ በጥር እና ነሐሴ አማካይ የሙቀት መጠን ይዘረዝራል በመላ ግዛቱ ቦታዎች ምርጫ; አንዳንዶቹ ከፍተኛ የህዝብ ቁጥር ያላቸው እና አንዳንዶቹ አይደሉም. ይህ በዩሬካ ዙሪያ ያለውን በአንፃራዊነት ቀዝቃዛውን የሐምቦልት ቤይ ክረምትን፣ የሞት ሸለቆውን ከፍተኛ ሙቀት እና በሴራ ኔቫዳ የሚገኘውን የማሞት ተራራ የአየር ሁኔታን ያጠቃልላል። ካሊፎርኒያ በጣም ሀብታም እና በጣም የተለያዩ የአለም ክፍሎች አንዱ ነው, እና አንዳንድ በጣም አደገኛ የሆኑ የስነ-ምህዳር ማህበረሰቦችን ያካትታል. ካሊፎርኒያ የኒያርክቲክ ግዛት አካል ነው እና በርካታ የምድር አከባቢዎችን ይሸፍናል። የካሊፎርኒያ ከፍተኛ ቁጥር ያላቸው ሥር የሰደዱ ዝርያዎች እንደ ካታሊና አይረንዉድ (ሊዮኖታምነስ ፍሎሪቡንደስ) ያሉ በሌሎች ቦታዎች የሞቱትን ቅርሶችን ያጠቃልላል። ሌሎች ብዙ ህመሞች የሚመነጩት በልዩነት ወይም በተለዋዋጭ ጨረሮች ሲሆን በዚህም በርካታ ዝርያዎች ከአንድ የጋራ ቅድመ አያቶች የሚፈልቁበት እንደ ካሊፎርኒያ ሊልካ (ሴአኖተስ) ካሉ የተለያዩ የስነምህዳር ሁኔታዎች ተጠቃሚ ለመሆን ነው። ብዙ የካሊፎርኒያ ሥር የሰደዱ ዜጎች አደጋ ላይ ወድቀዋል፣ ምክንያቱም የከተማ መስፋፋት፣ ቁጥቋጦ፣ ከመጠን በላይ ግጦሽ እና ልዩ የሆኑ ዝርያዎችን ማስተዋወቅ መኖሪያቸውን ስለነካቸው። ዕፅዋት እና እንስሳት ካሊፎርኒያ በእጽዋት ስብስብ ውስጥ በርካታ ልዕለ ሃብቶችን ትኮራለች፡ ትላልቆቹ ዛፎች፣ ረጃጅም ዛፎች እና ጥንታዊ ዛፎች። የካሊፎርኒያ ተወላጅ ሣሮች ለብዙ ዓመታት እፅዋት ናቸው። ከአውሮፓ ግንኙነት በኋላ እነዚህ በአጠቃላይ በአውሮፓ ዓመታዊ የሣር ዝርያዎች ወራሪ ዝርያዎች ተተኩ; እና፣ በዘመናችን፣ የካሊፎርኒያ ኮረብታዎች በበጋ ወርቃማ-ቡናማ ይሆናሉ። ካሊፎርኒያ ከፍተኛ የአየር ንብረት እና የመሬት አቀማመጥ ስላላት፣ ግዛቱ የታችኛው የሶኖራን በረሃ የሆኑ ስድስት የሕይወት ዞኖች አሉት። የላይኛው ሶኖራን (የእግር ተራራማ ክልሎች እና አንዳንድ የባህር ዳርቻዎች), ሽግግር (የባህር ዳርቻ አካባቢዎች እና እርጥበት ሰሜናዊ ምስራቅ ክልሎች); እና የካናዳ፣ የሃድሶኒያ እና የአርክቲክ ዞኖች፣ የስቴቱን ከፍተኛ ከፍታዎች ያካተቱ ናቸው። በኢያሱ ዛፍ (የዩካ ብሬቪፎሊያ) የጆሹዋ ዛፍ በታችኛው የሶኖራን ዞን ደረቅ የአየር ጠባይ ውስጥ ያለው የእፅዋት ሕይወት የተለያዩ የቁልቋል ፣ የሜስኪት እና የፓሎቨርዴ ተወላጅ ዝርያዎችን ይይዛል። የኢያሱ ዛፍ በሞጃቭ በረሃ ውስጥ ይገኛል። የአበባ ተክሎች ድንክ የበረሃ አደይ አበባ እና የተለያዩ አስትሮች ያካትታሉ. ፍሬሞንት ጥጥ እንጨት እና የሸለቆ ኦክ በማዕከላዊ ሸለቆ ውስጥ ይበቅላሉ። የላይኛው የሶኖራን ዞን በትናንሽ ቁጥቋጦዎች ፣ ቁጥቋጦ ዛፎች እና ቅጠላ ቅጠሎች ደኖች ተለይቶ የሚታወቀው የቻፓራል ቀበቶን ያጠቃልላል። ) በተጨማሪም በዚህ ዞን ውስጥ ከሉፒን ጋር ይበቅላሉ, ከእነዚህም ውስጥ ብዙ ዝርያዎች በአለም ላይ ከማንኛውም ቦታ ይከሰታሉ. የሽግግር ዞኑ አብዛኛው የካሊፎርኒያ ደኖች ከሬድዉድ (ሴኮያ ሴምፐርቪረንስ) እና "ትልቅ ዛፍ" ወይም ግዙፍ ሴኮያ (ሴኮያዴንድሮን ጊጋንቴየም) በምድር ላይ ካሉ እጅግ ጥንታዊ ህይወት ያላቸው ፍጥረታት መካከል (አንዳንዶች ቢያንስ 4,000 ዓመታት እንደኖሩ ይነገራል) ያካትታል። ታንባርክ ኦክ፣ ካሊፎርኒያ ላውረል፣ ስኳር ጥድ፣ ማድሮና፣ ሰፊ ቅጠል ያለው የሜፕል እና ዳግላስ- እዚህ ይበቅላሉ። የጫካው ወለል በሰይፍፈርን፣ በአልሞርሩት፣ ባረንዎርት እና ትሪሊየም ተሸፍኗል፣ እና የሃክሌቤሪ፣ አዛሊያ፣ ሽማግሌ እና የዱር ከረንት ቁጥቋጦዎች አሉ። የባህርይ የዱር አበባዎች የማሪፖሳ፣ የቱሊፕ፣ እና የነብር እና የነብር አበቦችን ያካትታሉ። የካናዳ ዞን ከፍተኛ ከፍታዎች የጄፍሪ ጥድ፣ ቀይ ጥድ እና የሎጅፖል ጥድ እንዲበቅሉ ያስችላቸዋል። ብሩሽ ቦታዎች ከዶሮ ማንዛኒታ እና ጋር በብዛት ይገኛሉ; ልዩ የሆነው የሴራ ፑፍቦል እዚህም ይገኛል። ልክ ከእንጨት መስመር በታች፣ በሁድሶኒያ ዞን፣ ነጭ ቅርፊት፣ ቀበሮ እና የብር ጥድ ይበቅላሉ። በ10,500 ጫማ (3,200 ሜትር) አካባቢ የአርክቲክ ዞን ይጀምራል፣ ዛፍ አልባ አካባቢ፣ እፅዋቱ የሴራ ፕሪምሮዝ፣ ቢጫ ኮሎምቢን፣ አልፓይን አደይ አበባ እና የአልፕስ ተወርዋሪ ኮከብን ጨምሮ በርካታ የዱር አበቦችን ያካትታል። በ ብሔራዊ ፓርክ ውስጥ የቀይ እንጨት ጫካ ከግዛቱ ጋር የተዋወቁት የተለመዱ ተክሎች ባህር ዛፍ፣ ግራር፣ በርበሬ፣ ጄራኒየም እና ስኮትች መጥረጊያ ይገኙበታል። በፌዴራል ደረጃ በአደገኛ ሁኔታ የተከፋፈሉት የኮንትራ ኮስታ ግድግዳ አበባ፣ የአንጾኪያ ዱነስ ምሽት ፕሪምሮዝ፣ የሶላኖ ሳር፣ የሳን ክሌሜንቴ ደሴት ላርክስፑር፣ የጨው ማርሽ ወፍ ምንቃር፣ የማክዶናልድ ሮክ-ክሬስ እና የሳንታ ባርባራ ደሴት ለዘላለም ይኖራሉ። እ.ኤ.አ. በታህሳስ 1997 85 የዕፅዋት ዝርያዎች እንደ ስጋት ወይም ስጋት ተዘርዝረዋል ። በታችኛው የሶኖራን ዞን በረሃማዎች ውስጥ አጥቢ እንስሳት ጃክራብቢት ፣ ካንጋሮ አይጥ ፣ ስኩዊር እና ኦፖሰም ይገኙበታል። የተለመዱ ወፎች ጉጉት፣ የመንገድ ሯጭ፣ ቁልቋል እና የተለያዩ የጭልፊት ዝርያዎች ያካትታሉ። የአከባቢው ተሳቢ ህይወት የጎን ዊንዶር እፉኝት ፣ የበረሃ ኤሊ እና የቀንድ እንቁራሪት ያጠቃልላል። የላይኛው የሶኖራን ዞን እንደ አንቴሎፕ፣ ቡናማ እግር ያለው ዉድራት እና የቀለበት-ጭራ ድመት ያሉ አጥቢ እንስሳትን ይይዛል። ለዚህ ዞን ልዩ ወፎች የካሊፎርኒያ ትሪሸር፣ ቡሽቲት እና የካሊፎርኒያ ኮንዶር ናቸው። በሽግግር ዞኑ የኮሎምቢያ ጥቁር ጭራ አጋዘን፣ ጥቁር ድቦች፣ ግራጫ ቀበሮዎች፣ ኩጋርስ፣ ቦብካት እና ሩዝቬልት ኤልክ አሉ። በዞኑ ውስጥ እንደ ጋራተር እባቦች እና ራትል እባቦች ያሉ ተሳቢዎች ይኖራሉ። በተጨማሪም እንደ የውሃ ቡችላ እና ቀይ እንጨት ሳላማንደር ያሉ አምፊቢያን በጣም የተለመዱ ናቸው። እንደ ኪንግፊሽ፣ ቺካዲ፣ ቱዊ እና ሃሚንግበርድ ያሉ ወፎች እዚህም ይበቅላሉ። የካናዳ ዞን አጥቢ እንስሳት ተራራ ዊዝል፣ የበረዶ ጫማ ጥንቸል እና በርካታ የቺፕመንክስ ዝርያዎችን ያጠቃልላሉ። ጎልተው የሚታዩ ወፎች ሰማያዊ ፊት ለፊት ያለው ጄይ፣ ተራራ ቺካዲ፣ ሄርሚት ትሮሽ፣ አሜሪካዊ ዲፐር እና የ ያካትታሉ። አንድ ሰው ወደ ሁድሶኒያ ዞን ሲወጣ፣ ወፎች እየጠበቡ ይሄዳሉ። ግራጫ ዘውድ ያለው ሮዝ ፊንች የከፍተኛው አርክቲክ ክልል ብቸኛ ወፍ ቢሆንም እንደ አና ሃሚንግበርድ እና ክላርክ ኑትክራከር ያሉ ሌሎች የአእዋፍ ዝርያዎች። ትልቅ ቀንድ በግ. ከኤፕሪል 2003 ጀምሮ፣ የቢግሆርን በግ በዩኤስ አሳ እና የዱር አራዊት አገልግሎት አደጋ ላይ ተዘርዝሯል። በተለያዩ ዞኖች የሚገኙት እንስሳት በቅሎ ሚዳቋ፣ ኮዮት፣ የተራራ አንበሳ፣ ሰሜናዊ ብልጭልጭ እና በርካታ የጭልፊት እና ድንቢጥ ዝርያዎች ናቸው። በሞሮ ቤይ ፣ ካሊፎርኒያ የባህር ኦተር የካሊፎርኒያ የውሃ ህይወት ከስቴቱ ተራራማ ሀይቆች እና ጅረቶች እስከ አለታማው የፓሲፊክ የባህር ዳርቻ ድረስ ያድጋል። ብዙ የዓሣ ዝርያዎች ይገኛሉ, ከነሱ መካከል ቀስተ ደመና, ይሂዱ አዶ ቦታዎች ወርቃማው በር ድልድይ የሳን ፍራንሲስኮ የባህር ወሽመጥ እና የፓሲፊክ ውቅያኖስን የሚያገናኝ አንድ ማይል ስፋት ያለው (1.6 ኪሜ) ወርቃማ በርን የሚሸፍን የእገዳ ድልድይ ነው። መዋቅሩ የዩኤስ ከተማን ሳን ፍራንሲስኮ፣ ካሊፎርኒያ - የሳን ፍራንሲስኮ ባሕረ ገብ መሬት ሰሜናዊ ጫፍ ወደ ማሪን ካውንቲ ያገናኛል፣ ሁለቱንም የዩኤስ መስመር 101 እና የካሊፎርኒያ ግዛት መስመር 1ን በባህር ዳርቻው ላይ ያቋርጣል። በተጨማሪም የእግረኛ እና የብስክሌት ትራፊክን ያካሂዳል፣ እና የአሜሪካ የብስክሌት መስመር 95 አካል ሆኖ ተወስኗል። በአሜሪካ የሲቪል መሐንዲሶች ማኅበር የዘመናዊው ዓለም ድንቆች አንዱ ሆኖ በመታወቁ፣ ድልድዩ በዓለም አቀፍ ደረጃ ከሚታወቁ የሳን ፍራንሲስኮ ምልክቶች አንዱ ነው። እና ካሊፎርኒያ. መጀመሪያ የተነደፈው በኢንጂነር ጆሴፍ ስትራውስ በ1917 ነው። የ ፍሮምመር የጉዞ መመሪያ ወርቃማው በር ድልድይ እንደ "ምናልባት በጣም ቆንጆ, በእርግጠኝነት በጣም ፎቶግራፍ, በዓለም ላይ ድልድይ" በማለት ይገልጻል. እ.ኤ.አ. በ 1937 በተከፈተ ጊዜ ፣ ​​4,200 ጫማ (1,280 ሜትር) እና አጠቃላይ 746 ጫማ (227 ሜትር) ቁመት ያለው ፣ በዓለም ላይ ካሉት ረጅሙ እና ረጅሙ ተንጠልጣይ ድልድይ ነበር።ድልድዩ እጅግ አስደናቂ ከሆኑት የአሜሪካ አርክቴክቶች አንዱ ሆኖ ለማየት በየዓመቱ በሚሊዮኖች ይጎበኛል። የሆሊዉድ ምልክት (በመጀመሪያ የሆሊዉድላንድ ምልክት) የሆሊዉድ፣ ሎስ አንጀለስ፣ ካሊፎርኒያን የሚመለከት የአሜሪካ ምልክት እና የባህል አዶ ነው። በሳንታ ሞኒካ ተራሮች በ ካንየን አካባቢ በሚገኘው በሊ ተራራ ላይ ይገኛል። ሆሊውድ የሚለውን ቃል በ45 ጫማ (13.7 ሜትር) ከፍታ ባላቸው ነጭ ካፒታል ሆሄያት እና 350 ጫማ (106.7 ሜትር) ርዝመት ያለው ሲሆን በመጀመሪያ የተፈጠረው በ1923 ለአካባቢው የሪል ስቴት ልማት ጊዜያዊ ማስታወቂያ ነው፣ ነገር ግን ምልክቱ እየጨመረ በመምጣቱ ተትቷል እና በ 1978 ይበልጥ ዘላቂ በሆነ የብረት-ብረት መዋቅር ተተክቷል። በሁለቱም በካሊፎርኒያ እና በዩናይትድ ስቴትስ ውስጥ በጣም ታዋቂ ከሆኑት ምልክቶች መካከል ምልክቱ በታዋቂው ባህል ውስጥ በተለይም በሆሊውድ ውስጥ ወይም በዙሪያው ለተዘጋጁ ፊልሞች እና የቴሌቪዥን ፕሮግራሞች ቀረጻዎችን በማቋቋም ደጋግሞ ይታያል ። ተመሳሳይ ዘይቤ ምልክቶች, ነገር ግን የተለያዩ ቃላትን አጻጻፍ, በተደጋጋሚ እንደ ፓሮዲዎች ይታያሉ. የሆሊዉድ ንግድ ምክር ቤት ለሆሊዉድ ምልክት የንግድ ምልክት መብቶችን ይይዛል። በሎስ አንጀለስ ተፋሰስ ውስጥ ካሉት ብዙ ቦታዎች በመታየቱ እና በመታየቱ ምክንያት ምልክቱ ባለፉት አስርት ዓመታት ውስጥ ተደጋጋሚ የቀልድ እና የብልሽት ኢላማ ነው። ከዚያን ጊዜ ጀምሮ ጥፋትን ለመከላከል የደህንነት ስርዓት መዘርጋትን ጨምሮ እድሳት ተካሂዷል። ምልክቱ የሚጠበቀው እና ለትርፍ ያልተቋቋመ የሆሊዉድ ምልክት ትረስት ሲሆን ቦታው እና በዙሪያው ያለው መሬት የ ፓርክ አካል ነው። ጎብኚዎች ከብሮንሰን ካንየን መግቢያ ወደ ግሪፍት ፓርክ ወይም ከግሪፍት ኦብዘርቫቶሪ ወደ ምልክቱ መሄድ ይችላሉ። ከግሪፍዝ ፓርክ ውጭ ባለው የሆሊዉድ ሐይቅ አቅራቢያ የእግረኛ መንገድ አለ ፣ እና ምንም እንኳን በራሱ የመዳረሻ ነጥብ ባይሆንም ፣ ከመሄጃው አጠገብ ባለው የሆሊውድ ፓርክ አካባቢ ታዋቂ የሆነ የእይታ ቪስታ ነጥብ አለ። ቢግ ድብ ሀይቅ በጂኦፊዚካዊ መልኩ በሰሜን እና በደቡብ የባህር ዳርቻ ይገለጻል። ትልቅ ድብ ሳውዝ ሾርን ተከትሎ ወደ ቢግ ድብ ሸለቆው እንደ ሀይዌይ 18 (ከምዕራብ አቅጣጫ የሚቀርበው የአለም ሀይዌይ ሪም ተብሎ የሚጠራው) ወደ ትልቁ ድብ ሸለቆ ይመራል። በምስራቅ በፓፖዝ ቤይ፣ በቦልደር ቤይ እና በሜትካልፍ ቤይ በኩል ይነፍሳል፣ ከዚያም በምስራቅ ወደ ቢግ ድብ ሀይቅ ከተማ ያመራል። መንደር በተባለ ቦታ፣ መንገዱ ወደ ሀይቁ ታጥቦ ወደ ምስራቅ አቅጣጫ ወደ ሙንሪጅ፣ በበረዶ ሰሚት እና በድብ ማውንቴን የበረዶ ሸርተቴ ሪዞርቶች እና ስታንፊልድ ኩቶፍ፣ ከሀይቁ ምሥራቃዊ ጫፍ አጠገብ የሚገኝ መሄጃ መንገድ። ከዚያም በምስራቅ ወደ ቢግ ድብ ከተማ ይቀጥላል፣ እሱም ስሙ ቢሆንም ያልተዋሃደ ማህበረሰብ ነው። ድብ ክሪክ እና ሳይቤሪያ ክሪክ ወደ ሀይቁ ይፈስሳል እና ድብ ክሪክ ከሀይቁ ይወጣል፣ ወደ 9 ማይል (14 ኪሜ) በደቡብ ምዕራብ ወደ ሳንታ አና ወንዝ ይጓዛል።

39059

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8B%A8%E1%8A%A2%E1%89%B5%E1%8B%AE%E1%8C%B5%E1%8B%AB%20%E1%8B%B0%E1%88%AB%E1%88%B5%E1%8B%AB%E1%8A%95%20%E1%88%9B%E1%8A%85%E1%89%A0%E1%88%AD

የኢትዮጵያ ደራስያን ማኅበር

የኢትዮጵያ ደራስያን ማኅበር (ኢ.ደ.ማ.) ፋሺስት ኢጣሊያ በ፲፱፻፳፱ ዓ.ም. በአዲስ አበባ ከተማ ያደረገውን ጭፍጨፋ ፳፫ኛው ዓመት በሚታሰብበት የካቲት ፲፪ ቀን ፲፱፻፶፪ ዓ.ም.፤ የሀገር ፍቅር ቴአትር አዳራሽ በነበረው ኪነ-ጥበባዊ መሰናዶ ተመሠረተ። ምሥረታ እና አመራር ኢ.ደ.ማ.፣ በእውቅ ሰዎች እና ደራስያን ሲመራ እና ሲስተዳደር ቆይቷል። ማኅበሩን ካቋቋሙት ደራስያን መካከልም ደጃዝማች ግርማቸው ተክለ ሐዋርያት፣ ብላታ ወልደ ጊዮርጊስ ወልደ ዮሐንስ፣ አቶ ግርማ ወልደ ጊዮርጊስ (የኢፌዲሪ ፕሬዚዳንት)፣ ጸሐፌ ተውኔት መንግስቱ ለማ፣ አቤ ጉበኛ፣ ሎሬት ጸጋዬ ገብረ መድህን፣ ለማ ፈይሳ፣ ከበደ ሚካኤልና ጳውሎስ ኞኞን የመሳሰሉት በቀዳሚነት ይጠቀሳሉ። ቀዳሚ የማኅበሩ ርዕስ ክቡር ራስ ቢትወደድ መኮንን እንዳልካቸው (በዝነኛው “አልሞትኩም ብዬ አልዋሽም” ድርሰታቸው ይታወቃሉ) ሲሆኑ ቀጥለውም ደጃዝማች ግርማቸው ተክለ ሐዋርያት ማሕበሩን መርተዋል። ብላታ ጌታዬ አስፋው ተፈራም በጸሐፊነት ተመርጠው አገልግለዋል። ማኅበሩን በልዩ-ልዩ ሥልጣነ-ወንበር ካገለገሉት ሌሎች ደግሞ በከፊሉ፦ አቶ አምደ ሚካኤል ደሳለኝ፣ አቶ ግርማ ወልደ ጊዮርጊስ፤ አሰፋ ገብረ ማርያም፣ ደበበ ሰይፉ፣ ማሞ ውድነህ እና አሁን በፕሬዝዳንትነት እየመሩት ያሉት ጌታቸው በለጠም ይገኙበታል። "የኢትዮጵያ ድርሰት ማኅበር (ኢደማ) ተብሎ የተቋቋመው ይህ ድርጅት፣ መጠሪያውን በ፲፱፻፸ ዓ.ም. ወደ “የኢትዮጵያ ደራስያን አንድነት ማኅበር” ከለወጠው በኋላ፣ ያሁኑን መደበኛ መጠሪያውን “የኢትዮጵያ ደራስያን ማኅበር” (ኢደማ) ያገኘው የካቲት ፲፩ ቀን ፲፱፻፸፰ ዓ.ም. ነው። በቅርቡ በ"ፍኖተ ነፃነት" ጋዜጣ ላይ ማኅበሩን ከመሠረቱት እና በጸሐፊነትም ካገለገሉት ከብላታ ጌታዬ አስፋው ተፈራ ጋር በተደረገ ቃለ-ምልልስ እንደተዘገበው፤- ማሕብሩ ሲመሠረት በዋናነት ዓላማው አድርጎ የተነሣው «በሀገሪቷ ያሉት የጽሑፍ ቅርሶች በዋናነት ተሰባስበው እንዲታተሙና ሌሎች አዳዲስ ጸሐፍትን ለማፍራት» እንደነበር እና «የአሁኑ የሀገሪቷ ፕሬዝዳንት ግርማ ወልደ ጊዮርጊስ የደራስያን ማኅበሩ ገንዘብ ያዥ በነበሩበት ጊዜ መንግሥት የመጽሐፍ ህትመትን ወጪ ¼ኛ እንዲሸፍን» አድረገዋል። ብላታ ጌታዬ አስፋው ቀጥለውም፣ «ይኸንኑ ¼ መንግሥት ይሸፍነዋል የሚባለውን ወጪ ብርሃንና ሰላም ማተሚያ ቤት ሕትመቱን ካከናወነ በኋላ ያልተሸጠውን ትምህርት ሚኒስቴር እንዲገዛው ተደርጐ ትምህርት ቤቶች ለሪፈረንስ (ማጣቀሻ) እንዲጠቀሙበት ይደረጋል።» ብለዋል። ንጉሠ ነገሥቱም ቀዳማዊ ኃይለ ሥላሴ «ለመጽሐፍ ትልቅ ፍቅር ስለነበራቸውና አርአያ ለመሆን ቲያትርን እንደሚመለከቱና እንደሚገመግሙ ሁሉ ወመዘክር (ብሔራዊ ቤተ-መዛግብትና መጽሐፍት ማዕከል) በመገኘት በመጽሐፍ ሂስና ውይይት ላይ ይካፈሉ እንደነበር» ብላታ ጌታዬ አስፋው ተፈራ ገልጸዋል። ከዚህም ሌላ የብላታ ጌታዬ ትውስታ፣ በዘመኑ «የ ዩ.ኔ.ስ.ኮ. ኃላፊ የነበሩት ክቡር አቶ አካለ ወርቅ ሀብተ ወልድ ፓሪስ ለስብሰባ በተገኙበት ጊዜ ሀገራችን በየዓመቱ ፵ሺ ዶላር ለመክፈል በመስማማት ግዴታዋን ስትወጣ በአንፃሩም በአባልነታቸው በርካታ መጽሐፎችን ያገኙ እንደነበር ይመሰክራሉ» ይላል። የአባላት ደራስያንን ሥራዎች ለኅትመት እንዲበቁ ለማድረግ የሚያስችሉ ምቹ ኹኔታዎችን ከሚፈጥርባቸው ነገሮች አንዱ ከማተሚያ ቤቶች ጋራ ያለው የሥራ ትብብር እና ስምምነት ነው። በዚህም ረገድ ከአርቲስቲክ ማተሚያ ቤት በተገኘ የ፪መቶ ፶ሺ ብር ‘ተዘዋዋሪ ድጎማ’ አያሌ የተለማማጅ እና አንጋፋ ደራስያንን እና ገጣምያንን ሥራዎች ለኅትመት እንዲበቁ አድርጓል። ተመሳሳይ ስምምነቶችም ከብርሃን እና ሰላም እንዲሁም ከብራና ማተሚያ ቤቶች ጋራም እንደተደረጉ ተዘግቧል። ማተሚያ ቤቶቹ በጥሬ ገንዘብ የሚሰጡት ብር ባይኖርም ከኢ.ደ.ማ. ጋራ እስከ ተስማሙበት የገንዘብ መጠን ድረስ ከማኅበሩ ገምጋሚ ኮሚቴ አልፈው የሚመጡትን የአባላቱን ረቂቆች በነጻ ያትማሉ። በማኅበሩ የሥራ ደንብ፣ የአንድ ደራሲ ረቂቅ የገምጋሚ ኮሚቴውን ምዘና አልፎ፤ አርትኦቱ ተሠርቶ እና ታትሞ ለገበያ ከቀረበ በኋላ ከሚያገኘው ትርፍ ላይ የአርትኦት ክፍሎ፣ ለማተሚያ ቤቱ እና ለኢትዮጵያ ደራስያን ማኅበር የተወሰነ ክፍያ የማድረግ ግዴታ ይኖርበታል። ኢ.ደ.ማ. ካከወናቸው ዐበይት ተግባራት አንዱ በ፳፻፪ ዓ.ም. የተከበረውን የ፶ኛ ዓመት የወርቅ በዓል አጋጣሚ በማድረግና የኢትዮጵያ ፖስታ አገልግሎት ድርጅትን በማስተባበር በሀዲስ አለማየሁ ፣ በከበደ ሚካኤል ፣ በሎሬት ጸጋዬ ገብረ መድህን እና በስንዱ ገብሩ ምስል ያሳተማቸው የመታሠቢያ ቴምብሮች አንዱ ነው። በዚህ ትብብር “የኢትዮጵያ ደራስያን ፪ኛ ዕትም” በሚል የታተሙትና ጳጉሜ ፪ ቀን ፳፻፬ ዓ.ም. በአዲስ አበባ ቴአትርና ባህል አዳራሽ የተመረቁት ቴምብሮች ደግም ደራስያን ነጋድራስአፈወርቅ ገብረ ኢየሱስ፣ ቀኝ-ጌታ ዮፍታሄ ንጉሤ፣ ብላቴን ጌታ ኅሩይ ወልደ ሥላሴ እና አቶ ተመስገን ገብሬ ናቸው። የቴምብሮቹ ምስሎች የተነደፉት በአገኘሁ አዳነና እሸቱ ጥሩነህ ሲሆን፤ የ፳ ሳንቲም፣ የ፹ ሳንቲም፣ የአንድና ሁለት ብር ዋጋ አላቸው። እነዚህ አንጋፋ ደራሲያን በኢትዮጵያ ዘመናዊ ሥነ ጽሑፍ ታሪክ ውስጥ ጉልህ እና ዘላለማዊ አሻራ የተዉ ናቸው፡፡ የኢትዮጵያ ደራስያን ማኅበር በግማሽ ምዕተ ዓመት ሕይወቱ ጊዜያት በርካታ ውጣ ውረዶችን አሳልፏል። አቋሙ ዘለቄታ ባለው መልክ እንዲቀጥል ለማድረግ የመጀመርያው ፕሬዝዳንት የነበሩት የ“አርዐያ” እና “የኤደኑ ጃንደረባ” መጻሕፍት ደራሲ ግርማቸው ተክለ ሐዋርያት በጊዜው በብሔራዊ ቴአትር ለተወሰነ ጊዜ ከታየው “ቴዎድሮስ” ከተሰኘው ተውኔታቸው ገቢ ላይ ፲ሺ ብር ለማኅበሩ ለግሰው እንደነበር ተዘግቧል። ሆኖም፣ ማኅበሩ በገንዘብ አቅሙ የጠነከረ ስላልነበረ በተለያዩ ጊዜያት የሥራ ክንውኑን ያልቀለጠፈ እንዳደረገው ይነገራል። ደራሲ ማሞ ውድነህ ፕሬዝዳንት በነበሩበት ወቅት የአባላቱ ቁጥር አነስተኛነትና የገቢ ምንጮቹ ደካማነት የጽሕፈት ቤቱን የቤት ኪራይ እንኳን በአግባቡ እንዳይከፍል እስከማድረግ ደርሶ ነበር። በ፲፱፻፺፯ ዓ.ም. ጌታቸው በለጠን ጨምሮ አዲስ የሥራ አስፈፃሚ ቡድን ከተመረጠ በኋላ ባሉት ጊዜያት ግን የሞያ ማኅበሩ በእጅጉ እየተቀየረ መምጣቱም ይነገራል። አዲሱ የሥራ አስፈጻሚ ለብዙ ዓመታት በአዲስ አበባ ብቻ ተወስኖ የነበረውን ጽሕፈት በአጭር ጊዜ እንዲስፋፋ አድርጓል። ማኅበሩ ዛሬ በሐረር፤ በባሕር-ዳር፤ በደሴ፤ በጎንደር እና በደብረ ማርቆስ ተጨማሪ ቅርንጫፍ ጽ/ቤቶች አሉት። የገቢ ምንጮቹንም በተለያየ መንገድ እያሰፋ ነው። ማኅበሩ የአባልነት መሥፈርት ብሎ ያስቀመጣቸው እንደ መጽሐፍ ማሳተም እና ለኅትመት ታስቦ የተጠናቀቀ ረቂቅ ጽሑፍ መኖርን ነው። በተለያዩ የኅትመት ውጤቶች ላይ ጽሑፍ የሚያቀርቡ ጸሐፍትም አባል መኾን የሚችሉበትን መስፈርትም አካቷል። እነዚህን መስፈርቶች ማሟላት የማይችል ነገር ግን አባል የመኾን ፍላጎት ያለውን ሰው ደግሞ ወርኀዊ ክፍያ እንዲከፍል በማድረግ በደጋፊ አባልነት እንዲቀጥል የሚያስችል ምቹ ኹኔታ አለው። “ብሌን” መጽሔት ብሌን የኢትዮጵያ ደራሲያን ማኅበር ይፋዊ ልሳን ነች፡፡ ይች መጽሔት የመጀመሪያ ዕትሟን ገጣሚ እና ደራሲ ደበበ ሰይፉ የማኅበሩ ፕሬዝዳንት ሳለ በነሐሴ ወር ፲፱፻፹፪ ዓ.ም. ለንባብ ያበቃች ሲሆን እስከ ማኅበሩ ፶ኛው የወርቅ ዓመት ድረስ በሃያ ዓመታት በጠቅላላው ስድስት ዕትሞችን ብቻ ነው ያስነበበችው። በአዲስ ነገር ድር-ገጽ ላይ፣ “የኢትዮጵያ ደራስያን ማኅበር ከተኛበት እየነቃ ነው” በሚል ርዕስ በቀረበው መጣጥፍ እይታ የዚች የ’ብሌን’ መጽሔት ወቅታዊነት ብቻ ሳይሆን በአቀራረብ «ዐምዶቿም ተከታታይነት እና ወጥነት አልነበራቸውም»። እንዲሁም «ይህ ዐይነቱ አቀራረብ እና ብዙዎች ተወዳጅ አካሄድ ብለው የወሰዱት በኋላ ላይ በታተሙት የብሌን መጽሔቶች ላይ መደገም አልቻለም። አንዳንዶች መጽሔቷ በሥነ ጽሑፋዊ ብስለት እያሽቆለቆለች መጥታለች ሲሉ ትችት ያቀርቡባታል። የዐምድ መለዋወጡንም እንደ ዋነኛ ችግር የሚያነሱ አልታጡም።» በማለት ይተቻል። ዋቢ ምንጮች ሪፖርተር , ኪንና ባሕል፣ የካቲት ፲ ቀን ፳፻፪ ዓ.ም. , “የኢትዮጵያ ደራስያን ማኅበር ከተኛበት እየነቃ ነው” ፍኖተ ነፃነት፤ ፪ኛ ዓመት ቅጽ.፪ ቁ.፰፤ " ከ” ኮ”ና “ካ” የፈለቀች አርቲስት -“የፍቅር ጮራ” ደራሲ ማነው?፤ ማክሰኞ መስከረም ፲፮ ቀን ፳፻፬ ዓ.ም. የኢትዮጵያ ሥነ-ጽሁፍ

13580

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%98%E1%88%90%E1%88%99%E1%8B%B5%20%E1%8A%A0%E1%88%85%E1%88%98%E1%8B%B5

መሐሙድ አህመድ

ማህሙድ አህመድ፣ ኢትዮጵያዊ ዘፋኝ። ማህሙድ አህመድ እና የሙዚቃ ህይወቱ የተወለደው ሚያዚያ 30, በ1933 ዓ.ም. አዲስ አበባ መርካቶ በአሜሪካን ግቢ አካባቢ ነው፡፡ ሥራንም ሆነ ሕይወትን በራሱ መጋፈጥ የጀመረው ገና በሕፃንነቱ ነው፡፡ አባቱ በሚሠራበት ግሪክ ክለብ አብሮ በመሔድ ቅርጫት ኳስና የቴኒስ ሜዳዎቹ ላይ ይሠራም ነበር፡፡ በስድስት ዓመቱም ሊስትሮ ሆኖ መሥራት ጀመረ፡፡ በትምህርት ቤት ቆይታው ብዙ ጐበዝ እንዳልነበር ፈገግ ብሎ የሚያወራው ማህሙድ ቤተሰቦቹንና ራሱን መርዳት እንዳለበትም የተረዳው ገና በሕፃንነቱ ነው፡፡ የሙዚቃ ሕይወቱ ሀ ብሎ የተጀመረው አንድ ክለብ ውስጥ ሳንድዊች እንዲያቀርብ በተቀጠረበት ጊዜ ነው፡፡ እንደ አጋጣሚም ሆኖ በዚያው ክለብ ውስጥ ጥላሁን ገሠሠ ይዘፍንበት የነበረ ቦታ ነበር፡፡ በአንድ አጋጣሚም ሁሉም ድምፃውያን ወደ ድሬዳዋ ሔደው ሙዚቀኞቹ ያለ ድምፃዊ እየተለማመዱ ነበር፡፡ የተፈራ ካሣን ‹‹አልጠላሽም ከቶ››ን የተዘራን ‹‹ይሔም አለ ለካ››ንና የጥላሁን ዘፈን እየተለማመዱ ነበር፡፡ በድምፅ መዝፈን እንደሚፈልግም ጠየቃቸው፡፡ ‹‹በጣም ቀጭን ነበርኩ እናም ‘ትችያለሽ? ወይ›› ብለው ጠየቁኝ፣ እናም እሞክራለሁ አልኩ›› በማለት ማህሙድ ይናገራል፡፡ ‹‹አልጠላሽም ከቶ›› የሚለውን ዘፈን በሚዘፍንበት ሰዓት የኮንጐ ዘማቾች በቦታው ነበሩ እናም አስደነቃቸው፡፡ እንደገናም እንዲዘፍን ተጠየቀ፡፡ የክለቡ ባለቤት በቦታው የነበረ ሲሆን አድናቆት በተሞላ ድምፅም ‹‹የአላህ ያለህ በጣም ጥሩ መዝፈን ትችላለህ!›› እንዳለው ማህሙድ ያስታውሳል በዚህም አጋጣሚ ከአስተናጋጅነት ወደ ዘፋኝነት ተቀየረ፡፡ የቤቱ ባለቤትም ሙሉ ልብስ ገዛለት፡፡ ጥላሁንና ሌሎቹ ዘፋኞች በተመለሱበት ወቅት የእሱ መዝፈን በጣም ነው ያስገረማቸው፤ የግጥም ደብተርም ሰጡት፡፡ መዝፈን በጀመረበት ወቅት የተለያዩ ዘፋኞችን ሙዚቃ በመዝፈን ነበር፡፡ በዚህም ክለብ ነበር ‹‹አላወቅሽልኝም›› የሚለው የመጀመሪያው ዘፈኑ የሆነው ግጥም የተሰጠው፡፡ ክብር ዘበኛ መቀጠር ፍላጐቱ የነበረ ሲሆን መጀመሪያ ግን ፖሊስ ኦርኬስትራና ምድር ጦር ለመቀጠር ጠየቀ፡፡ በተለያዩ ምክንያቶችም እንደማይቀጥሩት ነገሩት፡፡ መቶ አለቃ ግርማ ሐድጉም (በኋላ ሻለቃ) ክብር ዘበኛ መቀጠር ይፈልግ እንደሆነ ጠየቁት፣ እሱም ተስማማ ከመቀጠሩ በፊት ግን በሕዝብ ፊት ዘፍኖ ማለፍ ነበረበት፡፡ የዚያን ጊዜ የነበረውን እያንዳንዷን ጥቃቅን ነገር በጥልቅ ያስታውሳል፤ የታምራት ሞላን ‹‹ተስፋ አትቁረጪ›› እንዲሁም ‹‹አላወቅሺልኝም››ን ሲዘፍን የተመልካቹ መልስ ለየት ያለ ነበር፡፡ ‹‹የኤልቪስ ፕሪስሊን ዳንስም እየደነስኩ ነበር፣ እናም የተመልካቹ መልስ የማይታመን ነበር፤›› በማለት ማህሙድ ይገልጻል፡፡ መቶ አለቃ ግርማም ወታደር ሆኖ እንዳይቀጠር መከሩት፣ የክብር ዘበኛ ሰዎችም በወታደርነትና ሙዚቀኝነት 120 ብር እንክፈልህ ብለው ጠየቁት፡፡ እሱ ግን ባለመስማማቱም በሙዚቀኝነት ብቻ በ1955 ዓ.ም. አካባቢ ተቀጠረ፡፡ ለአሥራ አንድ ዓመታትም ያህልም በዚህ ቦታ ሠርቷል፡፡ ‹‹ለዚህ ያበቃኝ፣ የማውቀውን ነገር ሁሉ ያስተማረኝ ለእኔ ወንድሜ ጥላሁን ገሠሠ ነው፡፡ ሌሎችም ሙዚቀኞች እንዲሁ በእኔ ላይ አሻራ ጥለዋል፤›› ይላል ማህሙድ፡፡ በዚያን ወቅት ሙዚቀኞች አንድ ላይ ይሰባሰቡበት የነበሩ ብዙ አጋጣሚዎች ነበሩ፡፡ ከእነዚህም ውስጥ ክብር ዘበኛ ይሠራ በነበረበት ወቅት አዲስ አበባ ዩኒቨርሲቲ ውስጥ ይደረግ የነበረው የሙዚቀኞች ውድድር አንዱ ነው፡፡ የተለያዩ ባንዶች እንደ ምድር ጦር፣ ክብር ዘበኛና የፖሊስ ኦርኬስትራ ባንዶች ከድምፃውያኖቻቸው ጋር ይመጣሉ፡፡ እያንዳንዱም ድምፃዊ አንድ ወይም ሁለት ዘፈን ይዘፍናል፡፡ ይሔም ለሙዚቀኞች ጥሩ አጋጣሚ እንደነበር ይናገራል፡፡ ከአሥራ አንድ ዓመታት ቆይታም በኋላ በተለያዩ ክለቦች መሥራት ጀመረ፡፡ ለዚህም ምክንያቱ የነበረው ያገኘው የነበረው 60 ብር አምስት እህቶቹና ወንድሞቹ በአጠቃላይ ቤተሰቦቹን መደገፍ አልቻለም፡፡ በወቅቱ አባቱ ሥራ ያልነበራቸው ሲሆን እናቱ ብቻ ነበረች የምትሠራው፤ መጨረሻ ላይ ከክብር ዘበኛ በለቀቀበት ወቅት ደመወዙ 250 ብር ደርሶ ነበር፤ ከዚያም ከአይቤክስ ባንድ ጋር ተጠቃልሎ ራስ ሆቴል ተቀጥሮ መሥራት ጀመረ፡፡ በሙዚቃ ሕይወቱ ውስጥ ብዙ ውጣ ውረዶችን እንዳሳለፈ የሚናገረው ማህሙድ ዘመኑ ለሙዚቀኞችም ሆነ ለሙዚቃ ዕድገት የተመቻቸ እንደሆነ ይገልጻል፡፡ እንደሚናገረው ከሆነ ይሔ ዕድገትም የተገኘውና እዚህ መድረስ የተቻለው በዱሮ ሙዚቀኞች መስዋዕትነት ነው፡፡ ‹‹እነዚህ ሙዚቀኞች አሻራቸውን ጥለው ማለፍ ችለዋል፤›› የሚለው ማህሙድ በዚያን ጊዜ የነበሩት ሙዚቀኞች ምንም እንኳን ችሎታው ቢኖራቸውም የሙዚቃ ትምህርት ቤት አልሔዱም፡፡ የዚያን ጊዜውንም በማስታወስ ለሙዚቀኞች እንዴት ከባድ እንደነበር ይናገራል፡፡ ሙያውም እንዴት ይናቅ እንደነበርም ያስታውሳል፡፡ በ1963 ከአይቤክስ ባንድ ጋር ራስ ሆቴል በሚሠራበት ወቅት ‹‹ኩሉን ማን ኳለሽ››፣ ‹‹አምባሰል››፣ ‹‹ችቦ አይሞላም ወገቧ›› እና ‹‹አልማዝ ምን ዕዳ ነው›› የመሳሰሉ ዘፈኖችን ይዘፍን ነበር፡፡ እነዚህ ዘፈኖች ከአንዳንድ ወገኖች ከፍተኛ ትችትም አጋጠመው፡፡ የዱሮ ዘፈኖችን በአዲስ መልክ ትጫወታለህ ለማለት አንድ ጋዜጠኛ ‹‹ፍራሽ አዳሽ›› ብሎ የጠራውን አጋጣሚም አሁንም አይረሳውም፡፡ ‹‹አላዘንኩም፡፡ የዱሮ ዘፈኖችን አዲስ ሕይወት በመስጠት ዘፍኛለሁ፡፡ ፍራሽም እንደ አዲስ ሲታደስ ይተኛበታል›› ይላል፡፡ ማህሙድ ከዚህም በተጨማሪ ‹‹ዓባይ ማዶ››፣ ‹‹ደኑን ጥሰሽ›› እና ‹‹የት ነበርሽ›› የሚሉት ዘፈኖቹም የተለየ ርዕዮተ ዓለም ያስተላልፋሉ በሚልም ተወቅሶ ነበር፡፡ ማህሙድ አህመድ እና አለም አቀፍ እውቅና በሚያዚያ ወር 1976 አ.ም የፈረንሳይ የቴአትር ቡድን አባላት በመላው አፍሪካ በሚገኙ የፈረንሳይ የባህል ማእከላት እየተዘዋወሩ የተለያዩ ትርኢቶችን ያቀርቡ ነበር:: በዚህ ወቅት ነበር የፍራንሲስ ፋልሴቶ የቅርብ ወዳጅ የነበረ አንድ ፈረንሳያዊ ከቴአትር ቡድኑ ጋር በስቴጅ ማናጀርነት ወደ አዲስ አበባ የመጣው:: ይህ የፍራንሲስ ወዳጅ ታዲያ በአዲስ አበባ ጎዳና ሲዘዋወር የመሃሙድን ሙዚቃ በጎዳና ላይ ይሰማና ይወደዋል:: በጊዜው ደግሞ ፍራንሲስ ፋልሴቶ እና ጉዋደኞቹ ከመላው አለም የተለያዩ ሙዚቃዎችን በመሰብሰብ አብረው ማዳመጥ፣ መወያየት እና ፉክክር ያደርጉ ነበር:: ይህ ፈረንሳያዊ የመድረክ ባለሙያ ታዲያ የመሃሙድን ሙዚቃ እንደሰማ ወዲያው ወደሙዚቃ ቤቱ ይገባና ሸክላውን በመግዛት ወደ ፈረንሳይ ሲመለስ ለፍራንሲስ ይሰጠዋል:: ፍራንሲስም ከወዳጆቹ ጋር ሙዚቃውን መስማት ይጀምርና እጅግ በጣም የተለየና በጣም አዲስ አይነት ሙዚቃ ይሆንበታል:: ወዲያውም ያንን ሙዚቃ በበርካታ ካሴቶች ይቀዳና ለሚያውቃቸው የሬዲዮ ፕሮግራም አዘጋጆች ዲጄዎች እና ሙዚቃ ተንታኞች ይልክላቸዋል:: በሚቀጥሉት ጥቂት ቀናቶች ታዲያ ከሁሉም ያገኘው ምላሽ እጅግ የሚያስደንቅ ነበር:: ከየት ይህን ሙዚቃ እንዳመጣውና እጅግ በጣም እንደወደዱት እንዲያ ያለ ሙዚቃም ሰምተው እንደማያውቁ ይገልፁለታል:: በእንዲህ ያለ ሁኔታ ነበር ከመሃሙድ ጋር ለመስራት የወሰነው:: ይህ በሆነ በወሩ ወደ ኢትዮጵያ በመምጣት ማህሙድን ፈልጎ በማግኘት በርካታ ስራዎችን ሊሰሩ ችለዋል:: ይህ አጋጣሚ ነበር እንግዲህ ኢትዮጲክስ የተሰኙትን እነዚህን 30 አልበሞች እንዲደመጡ ምክንያት የሆነው:: ለመጀመሪያ ጊዜ የኢትዮጵያ ሙዚቃን ያሳተመው የውጪ ሃገር አሳታሚ ክሬመርስ የተባለው የቤልጂየም ሬከርድ ሌብል የመሃሙድን 2 ዘፈኖች የያዘ ኤልፒ () በ1976 አ.ም አካባቢ አሳተመ። በወቅቱ ይህ ሬከርድ በጣም ጥሩ የሚዲያ ዳሰሳዎችንም አግኝቶ ነበር:: (ኒዮርክ ታይምስን ጨምሮ) የአለም ምርጥ 10 ወርልድ ሚውዚክ ቻርት ውስጥም ለመግባት ችሎ ነበር:: ይህ ማለት እንግዲህ ከፍራንሲስ ፋልሴቶ በፊት መሆኑ ነው:: ነገር ግን በአልበም ደረጃ እንጂ አለም አቀፍ መድረኮች ላይ በመጫወት እና በመላው አለም ሙዚቃዎቹ ተደማጭነት እንዲያገኙ ያደረገው ፍራንሲስ ፋልሴቶ ነው:: የኢትዮጵያ ዘፋኞች

50039

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8D%8D%E1%88%AB%E1%8A%95%E1%8A%AD%20%E1%8A%A6%20%E1%8A%AE%E1%8A%93%E1%88%AD

ፍራንክ ኦ ኮናር

ኤዲፐሳዊ ቅናቴ ብሩክ በየነ እንደተረጎመው ፈላስፋው ፍሩድ ካብራራው በጣም የበለጠ አይርላንዳዊው ፋራንክ ኦ’ኮናር ቁልጭ አድርጎ ነገሩን ይገልጸዋል ... አባቴ የጦርነቱን ዘመን በሙሉ ያሳለፈው ወታደር ሆኖ ነበር – ማለቴ በአንደኛው የዓለም ጦርነት በቤታችን ውስጥ አልነበረም – በመሆኑም ዕድሜዬ አምስት እስከሚሆን ድረስ ያን ያክል አባቴን ያን ያክል በደንብ አሳምሬ አላውቀውም ነበረ። በዚህም ምክንያት በዚያ የጦርነቱ ጊዜ ባጋጣሚ አግኝቼ ሳየው ምንም እኔን ሊያስጨንቀኝ የሚችል ባሕሪ አልነበረበትም። አንዳንድ ጊዜ ከእንቅልፌ ስነቃ፣ በቃ እሱ ማለት የሆነ በሻማ ብርሃን ቁልቁል አፍጦ የሚመለከተኝ፣ ካኪ የለበሰ ግዙፍ ሰው እንደሆነ ብቻ አድርጌ እቈጥረዋለሁ። አልፎ አልፎ ጠዋት በማለዳ የቤታችን የፊት በር በኃይል ተወርውሮ ጓ ብሎ ሲዘጋ እና በግቢያችን የእግረኛ መረማመጃ የተጠረበ ድንጋይ ላይ የቆዳ ቦቲ ጫማዎቹ ሶል ላይ የተለበዱት ብረቶች እየተንቋቁ ሲሄዱ ይሰማኛል። እነዚህ ድምፆች የአባቴን መምጣት እና መሄድ የሚጠቁሙኝ የድምፅ ምልክቶቼ ናቸው። ልክ እንደ አባት ድንገት ሳይታሰብ በምሥጢር ይመጣል፣ እንደገና ተመልሶ በድንገትና በምሥጢር ይሄዳል። በርግጥ ምንም እንኳ በጠዋት ከእንቅልፌ ተነስቼ ትልቁ አልጋ ውስጥ ከመሃላቸው ስገባ ለእናቴ እና ለእሱ ምቾት የሚነሳ የመጣበብ ዓይነት ስሜት የሚፈጥርባቸው ቢሆንም የእሱ ወደ ቤታችን መምጣት እንዲያውም ደስ ይለኝ ነበር ማለት እችላለሁ። ሲጋራ ስለሚያጨስ እና ጺሙን ሲላጭ ሽቶ ነገሮችን ስለሚቀባባ የሲጋራው ሽታ እና ሽቶው አንድ ላይ ተደማምሮ የሆነ ደስ የሚል የሚጠነባ የሰውነት ጠረንን አጎናጽፎታል። ይህ ሁሉ ግን “እኔም ባደረግኩት” የሚያሰኝ የሆነ ለዓዋቂ ሰዎች ብቻ የተፈቀደ ድርጊት ነው። እንደ ሞዴል ታንኮች፣ እጀታቸው ከጥይት ቀለሃ የተሠሩ ጉርካ የሚባሉ ቢላዋዎች፣ የጀርመን ጦር ጥሩሮች (ሄልሜቶች) እና የወታደራዊ ቆብ የመለዮ ባጆችን እንዲሁም አጫጭር የጦር ሠራዊት ብትረ አዛዦችን ብሎም ሁሉንም ዓይነት ሌሎች የሚሊታሪ ቁሳቁሶችን የመሳሰሉ ነገሮችን እንደ ቅርስ በቤታችን ውስጥ እንዲቀመጡለት ትቶዋቸው ይሄዳል። ከቁም ሳጥኑ አናት ላይ በሚቀመጠው ረዥም ቀጭን ሳንዱቅ ውስጥ ልክ ለሆነ ነገር ድንገት ቢፈልጋቸው ወዲያው ሊያገኛቸው በሚችልበት አኳኻን በመልክ መልካቸው ለይቶ በጥንቃቄ አንድ ላይ ሸክፎ ያስቀምጣቸዋል። አባቴ ትንሽ የአራዳ ሌባ ዓይነት ባሕሪም ነበረበት፤ እንደርሱ አስተሳሰብ ሁሉም ነገር በሚፈለግበት ጊዜና በሚፈለገው ፍጥነት ወዲያው መገኘት መቻል አለበት። የሆነ ሌላ ነገር ለማድረግ ፊቱን ከእኛ ዞር ሲያደርግ፣ እናቴ ወንበር ላይ እኔ እንድወጣ እና እነዚህን ውድ ዕቃዎቹን ትንሽ እንዳተራምስለት ትፈቅድልኛለች። እሱ እንደሚያስበው እናቴ ያን ያክል ከእሱ ኮተቶች ዋጋ የምትሰጣቸው አይመስለኝም። የጦርነቱ አብዛኛው ጊዜ ማለት ይቻላል፣ ሕይወቴ በጣም ሰላም የተሞላችበት የሚባል ዘመን ነበር። ከቤታችን ጣራ ላይ የተሠራችው የመኝታ ቤቴ መስኮት ፊቱን ወደ ደቡብ ምሥራቅ አቅጣጫ ያደረገ ነው። እናቴ መስኮቱን በመጋረጃ ጋርዳዋለች፤ ቢሆንም መጋረጃው ውጭውን ዓለም እንዳላጣጥም በኔ ላይ ያሳደረው ተጽዕኖ እዚህ ግባ የሚባል አይደለም። ጠዋት ጠዋት ከፀሐይ ብርሃን የመጀመሪያው ጨረር ጋር አብሬ ከእንቅልፌ እነቃለሁ፤ ባለፈው ቀን በኔ ላይ ተጥሎብኝ የነበረ ግዴታና ኃላፊነት ሙሉ በሙሉ እንደ በረዶ ቀልጦ ወደ ኋላዬ ይቀራል። የንጋቷ ፀሐይን ስመለከት እኔው ራሴ ልክ እንደ ፀሐይዋ የሆንኩ ሆኖ ይሰማኛል፤ አለ አይደል በቃ ብርሃኔን ለመፈንጠቅ እና ለመደሰት ዝግጁ የሆንኩ ልዩ ዓይነት ፍጡር። ሕይወት እንደዚያ ዘመን ቀላልና ግልፅልፅ ያለች ብሎም በመልካም ነገሮች የተሞላች መስላ በጭራሽ ታይታኝ አታወቅም። እግሮቼን ከአንሶላዎቹ ቀስ ብዬ ሹልክ አድርጌ አወጣቸውና ወለሉን እረግጠዋለሁ – ለእግሮቼ “ወይዘሮ ግራ እግር” እና “ወይዘሮ ቀኝ እግር” በማለት ስም አውጥቼላቸዋለሁ። በእግሮቼ ወለሉን ከረገጥኩት በኋላ በዚያ ዕለት ከፊት ለፊታችን የተጋረጡትን ችግሮች እንዴት በቅድሚያ መፍትሔ እንደሚሰጡባቸው የሚወያዩባቸውን የውይይት መድረክ ለእግሮቼ እፈጥርላቸዋለሁ። ቢያንስ ወይዘሮ ቀኝ እግር ስሜቷን በአካላዊ እንቅስቃሴ ለማንፀባረቅ አትሰንፍም ነበር፤ ምክንያቱም የወይዘሮ ግራ እግርን ያክል ቅልጥፍና እና አንደበተ ርቱዕነት አልነበራትም። ስለዚህ ወይዘሮ ግራ እግር በውይይቶቹ ላይ በሚቀርበው ሐሳብ ላይ መስማማትዋን ጭንቅላቷን በመነቅነቅ ብቻ በውይይቱ ላይ በምታደርገው ተሳትፎ ደስተኛ ነበረች። በዕለቱ እናቴ እና እኔ ምን ማድረግ እንዳለብን፣ ለእኔ ለልጅየው “አባባ እማማ” ምን ዓይነት የገና ስጦታ መስጠት እንዳለባቸው እና ቤቱን ለማድመቅ እንዲሁም በቤቱ ላይ ነፍስ ለመዝራት ምን ዓይነት እርምጃዎች መወሰድ እንዳለባቸው እግሮቼ ይነጋገራሉ። ለአብነት ከሚወያዩባቸው ችግሮች አንዱ ትንሽ ችግር ይኼ የማሙሽ ነገር ነው። እናቴ እና እኔ በዚህ ነጥብ ላይ በጭራሽ ልንግባባ አልቻልንም። በሰፈራችን ውስጥ የፎቁ በረንዳ ላይ ጠዋት ጠዋት ሕፃን ፀሐይ የማይሞቅበት ብቸኛ ቤት የእኛው የራሳችን ቤት ነው፤ እና እናቴ ማሙሾች እንዳይገዙ ዋጋቸው አሥራ ሰባት ፓውንድ ከስልሳ እንደሆነና አባባ ከጦርነቱ እስከሚመጣ ልጅ ለመግዛት አቅማችን እንደማይፈቅድልን አስረግጣ ደጋግማ ትነግረኛለች። ይኼ አነጋገርዋ ምን ያክል ተራ ሴት እንደሆነች በተጨባጭ ያሳያል። ከኛ ቤት ማዶ ያሉ የጌኔይ ቤተሰቦች ማሙሽ ወደ ቤታቸው ገዝተው አምጥተዋል፤ እና ማንም በሰፈራችን ያለ ሰው ሁሉ እነርሱ አሥራ ሰባት ፓውንድ ከስልሳ ከየትም ሊያመጡ እንደማይችሉ አሳምሮ ያውቃል። ምናልባት የገዙት በጣም ርካሹን ማሙሽ ሊሆን ይችላል። እናቴ ምናልባት በጥሩ ዋጋ፣ ጥሩ የሆነ ማሙሽ መግዛት ነው የምትፈልገው፤ ቢሆንም በጣም ያበዛችው ሆኖ ይሰማኛል። እነ ጌኔይ ያመጡት ልጅ ለኛ ቢመጣ ምንም አይለንም፤ አሳምሮ ይበቃናል። የቀኑን ዕቅዴን በሚገባ ከነደፍኩ በኋላ ከአልጋዬ እነሣና ከትንሿ መኝታ ቤት መስኮት ሥር የራሴን ወንበር አስቀምጣለሁ፤ ጭንቅላቴን ወደ ውጭ ለማውጣት የሚበቃኝን ያክል መስኮቱን ወደ ላይ እከፍተዋለሁ። መስኮቱ ከእኛ ቤት ጀርባ ያሉትን ቤቶች በረንዳ ከላይ ሆኖ ለመቃኘት ያስችላል፤ ከነዚህ ቤቶች ባሻገር ደግሞ ጭው ያለውን ገደል አልፎ ከወዲያ ማዶ ካለው ትንሽ ተራራ ላይ የተገነቡትን ረዣዥም፣ ባለ ቀይ ጡብ ቤቶች አንድ ላይ እጅብ ብለው አንድ ባንድ መንጥሮ ለማየት ያስችላል፤ በዚህ ጠዋት እንደ ወትሮው ሁሉ አሁንም ድረስ የፀሐይዋ ብርሃን አላገኛቸውም፣ ከእነርሱ ይልቅ ከገደሉ ወዲህ በእኛ ቤት በኩል ያሉት ቤቶች ግን በማለዳዋ ፀሐይ ፈክተዋል። ቢሆንም የሆነ እንግዳ ጥላ በላያቸው ላይ በቀጭኑ አጥልቶባቸው ደስ የማይሉ፣ ነፍስ የሌለባቸው የማይንቀሳቀሱ እና ከልክ በላይ በቀለም ያሸበረቁ የቤቶች ተራ መንጋ አድርጓቸዋል። ከዚህ በኋላ ወደ እናቴ መኝታ ቤት እሄድና ትልቁ አልጋ ላይ እወጣለሁ። ከእንቅልፏ ትነቃለች። እኔም የዕለቱን ዕቅዶቼን አንድ በአንድ ለእሷ መንገር እጀምራለሁ። ሆኖም ምንም እንኳ ልብ ብዬ አስተውዬው የማውቅ ባይመስለኝም፣ ይህን ጊዜ የሆነ ፍርሃት ይወረኝ እና ቢጃማዬ በላብ ይጠመቃል። እንዲህም ሆኖ ግን የመጨረሻዋ ጤዛ እስክትቀልጥ ድረስ በፍርሃት ተውጬ ማውራቴን እንደቀጠልኩ፣ ሳላስበው ከእሷ አጠገብ ጋደም እንዳልኩ እንቅልፍ ጭልጥ አድርጎ መልሶ ይወስደኛል፤ ከዚያም እሷ ከምድር ቤት ቁርስ ልትሠራ ከታች ሸብ ረብ ስትል ደግሞ መልሼ ከእንቅልፌ እነቃለሁ። ከቁርስ በኋላ ወደ ከተማ አብረን ከእናቴ ጋር እንወጣለን። በቅድስት አውጉስጢን ቤተ ክርስቲያን ቅዳሴ እንሰማለን፤ ለአባባ ጸሎት እናደርግለታለን እና በመቀጠል አንዳንድ የሚሸማመቱ ነገሮች ከገበያው እንገዛለን። ከቀትር በኋላ ያለው አየር ፀባይ ጥሩ ከሆነ ከመንደራችን ወጣ ብሎ ወደ የሚገኝው ገጠር በእግራችን ለመሸራሸር እንሄዳለን፤ ወይም በእመቤታችን ቅድስት ዶመኒክ ገዳም የሚኖሩትን የእማማን ምርጥ ወዳጅ ሄደን እንጠይቃቸዋለን። በገዳሙ ያሉትን ሁሉ ለአባባ እንዲጸልዩለት እማማ ታስደርጋቸዋለች፤ እና እኔም በየቀኑ ማታ ማታ ከመተኛቴ በፊት አባባን እግዚአብሔር በሰላም ወደ እኛ ከጦርነቱ እንዲመልስልን እለምነዋለሁ። በርግጥ ምን ብዬ እየጸለይኩ እንደሆነ በደንብ አልተገለጸልኝም ያኔ! አንድ ቀን ጠዋት፣ በትልቅየው አልጋ ላይ ከእንቅልፌ ስነቃ አባቴ በተለመደ “የአባባ ገና” አስተኔው በርግጠኝነት በቦታው ተገትሮ ነበረ፤ ሆኖም ግን፣ ዛሬ የለበሰው በወታደራዊ መለዮ ምትክ ዝንጥ ያለውን ምርጡን ሰማያዊ ሙሉ ሱፍ ልብሱን ነበር። እማማ እንደዛን ቀን ተደስታ ዐይቼያት አላውቅም። በበኩሌ እንደዚያ የሚያስደስት ምንም ነገር አልታየኝም፤ ምክንያቱም አባቴ መለዮውን ሲያወልቅ ያን ያክል ደስ የሚል ዓይነት ሰው አይደለም። የሆነው ሆኖ ብቻ፣ እሷ በደስታ ብዛት ፈክታለች፤ ጸሎታችን መልስ እንዳገኘ ለእኔ ለማስረዳትም ሞከረች። በመቀጠል አባባን በሰላም ወደ ቤቱ ስለ መለሰው ለእግዚአብሔር ምስጋና ለማቅረብና ቅዳሴ ለመስማት ወደ ቤተ ክርስቲያን መሄድ አለብን ተብሎ ሦስታችንም አብረን ሄድን። ይህ ሁሉ ጸሎት ግን ከንቱ ነገር ነበር! ገና ከመምጣቱ በመጀመሪያው ቀን ምሳ ሰዓት ላይ ምሳውን ለመብላት ወደ ቤት ሲገባ የቆዳ ቡትስ ጫማውን አወለቀና ነጠላ ጫማውን ካደረገ በኋላ ከብርዱ እንዲያስጥለው በቤት ውስጥ የሚያደርገውን ቆሻሻ አሮጌ ቆብ ጭንቅላቱ ላይ አጠለቀ። እግሮቹን አጣምሮ ከተቀመጠ በኋላ እናቴን ክፉ ቃላት እየተጠቀመ ያናግራት ጀመረ። እናቴም የተጨነቀች መሰለችኝ። በደመ ነፍስ እናቴ እንዲህ ስትጨነቅ ሳያት በጭራሽ ደስ አይለኝም፣ ምክንያቱም ጭንቀት ደም ግባቷን ገፎ ያጠፋዋል፤ ስለዚህ ንግግሩን ጣልቃ ገብቼ አቋረጥኩበት። "ላሪ አንድ ጊዜ ቆይ!" አለች ረጋ ብላ። እንዲህ ብላ የምታናገረኝ ደባሪ ሰዎች ቤታችን ሲመጡ ብቻ ስለሆነ ለንግግሯ ብዙም ቁብ ሳልሰጠው መናገሬን ቀጠልኩ። "ላሪ ዝም በል እኮ አልኩህ!" ስትል ትዕግስቷን የጨረሰች መሰለች። "ከዳዲ ጋር እየተነጋገርኩ አይደለም እንዴ ያለሁት?" እነዚህን “ከዳዲ ጋር እየተነጋገርኩ አይደለም እንዴ?” የሚሉ አስጨናቂና ግራ አጋቢ ቃላት ስሰማ ይኼ የመጀመሪያ ጊዜዬ ነበር፤ በመሆኑም እግዚአብሔር ሰዎች ለሚያቀርቡለት ጸሎቶች ምላሽ የሚሰጠው በዚህ መልኩ ከሆነ ጸሎቶቹ ምን እንደሚሉ ጆሮ ሰጥቶ ልብ ብሎ አይሰማቸውም ማለት ነው ብዬ እንዳላስብ የሚያደርግ ምንም አጥጋቢ ምክንያት ማግኘት አልቻልኩም። "ለምን ዳዲን ታናግሪዋለሽ?" አልኩ በተቻለኝ መጠን ደንታ እንዳልሰጠኝ ለማስመሰል ያለኝን አቅም ሁሉ አሰባስቤ። "ምክንያቱም ዳዲ እና እኔ የምንነጋገረው ቁም ነገር ጉዳይ አለን። በቃ፣ ከአሁን በኋላ ወሬያችንን እንዳታቋርጠን!" ከቀትር በኋላ በእናቴ ጥያቄ አባቴ በእግር ሊያሸራሽረኝ ወደ ውጭ ወሰደኝ። እንደሌላው ጊዜ ከእናቴ ጋር እንደምንሄደው ወደ ገጠር ሳይሆን የሄድነው ወደ ከተማው እምብርት ነበር። በመጀመሪያ እንደ ወትሮው ቀና ቀናውን የማሰብ ልማዴ መሠረት ከዚህ በፊት የነበረው በእኔ እና በእሱ መካከል ያለው ደስ የማይል ሁኔታ እየተሻሻለ ነው ብዬ አስቤ ነበረ። ሆኖም ግን አብረን ያሳለፍነው ጊዜ ምንም የዚህ ዓይነቱ ምልክት በላዩ ላይ አልነበረበትም። አባቴ እና እኔ በከተማው ውስጥ በእግራችን ስንዟዟር ሁለታችንም ስለ ሽርሽሩ ትርጉም የየራሳችን የተለያየ ግንዛቤ ነበረን። አባባ እንደ የከተማ ባቡር፣ ጀልባዎች እና የፈረስ ጋሪዎች በመሳሰሉ ነገሮች ላይ ምንም ዓይነት የጨዋ ሰው አመለካከት ወይም እነዚህን ነገሮች የማድነቅ ስሜት በላዩ ላይ አልነበረበትም። ቀልቡን የሚስበው ነገር ቢኖር ዕድሜያቸው እንደሱ ከሆኑ ቢጤዎቹ ጋር ማውራት ብቻ ነው። እኔ ቆም ማለት ስፈልግ፣ የእኔን ስሜት ከምንም ሳይቆጥር እኔን በእጄ በግድ ከኋላ ከኋላው እየጎተተ ወደፊት መራመዱን ይቀጥላል፤ እሱ ቆም ማለት ሲፈልግ ግን እኔ ሌላ ምንም አማራጭ አልነበረኝም፣ ያው በግድ ሲቆም እቆማለሁ። ግድግዳ በተደገፈ ቊጥር ለረዥም ጊዜ ሊቆም እንደፈለገ ምልክት ሊሆን እንደሚችል አስተውያለሁ። ለሁለተኛ ጊዜ ሲደግመው ስመለከተው ራሴን መቆጣጠር እስኪያቅተኝ ድረስ አናደደኝ። ልክ ለዘላለም እዛው ግድግዳውን ተደግፎ ተገትሮ የሚቀር ይመስላል። በኮቱ እና በሱሪው ይዤ ጎተትኩት፣ ግን እንደ እናቴ በቀላሉ እጅ የሚሰጥ ዓይነት ሰው አልነበረም። “እንሂድ” ብለህ ከጨቀጨቅከውና አልቀህም ካልከው ጭራሽ “ላሪ፣ አደብ የማትይዝ ከሆነ በጥፊ አጮልሃለሁ” ይልሃል። አባቴ ፍቅር የተሞላ ቀልብ የመንሳት ድርጊትን የሚያስተናግድበት የራሱ የሆነ የተለየ ተሰጥዖ ነበረው። ከሱ በልጬ ተገኘሁ ብዬ በለቅሶ ላጨናንቀው ሞከርኩ። ግን እሱ እቴ! ደንቆት ነው! የፈለገውን እሪ ብልም ጭራሽ ደንታ አልሰጠውም። እውነት ለመናገር ከሆነ ተራራ ነገር ጋር በእግር ሽርሽር የመሄድ ያክል ነበር። አይሞቀው፣ አይበርደው! ልብሱን መጎተቴን እና ውትወታዬን ከመጤፍ አይቆጥረውም ወይም ከላይ ወደ ታች የግርምት ፈገግታ እያሳየ በመገልፈጥ ይመለከተኛል። እንደ እርሱ የመሰለ በራሱ ስሜት ብቻ የሚመራ ሰው በሕይወቴ አጋጥሞኝ አያውቅም። ከሰዓት በሻይ ሰዓት ጊዜ “ከዳዲ ጋር እየተነጋገርኩ አይደለም እንዴ?” የምትለው አነጋገር እንደገና ተጀመረች። እሱ ማታ ማታ ታትሞ የሚወጣውን ጋዜጣ እያነበበ ነበረ። በየጥቂት ደቂቃ ልዩነት ጋዜጣውን ቁጭ ያደርገውና ስላነበበው የሆነ አዲስ ነገር ለእማማ ይነግራታል። በዚህ የተነሳ ያቺ አነጋገር ከቅድሙ እንዲያውም ይበልጥ እየከረረች ሄደች። ይሄ ሙሉ በሙሉ ፋውል የተሞላ ጨዋታ እንደሆነ ሆኖ ተሰማኝ። ልክ ወንድ ከወንድ ጋር እንደሚፋለመው፣ የእማማን ቀልብ ለማግኘት በሞከረ ቁጥር ከእርሱ ጋር ለመፎካከር ተዘጋጀሁ። ዕድሉ ሲሰጠው የእሱ ወሬ ሌሎችን ሰዎች በወሬው ውስጥ ገብተው ስለሚያደርገው የእሷን ጆሮ ከእኔ ይልቅ ይበልጥ ለመያዝ ተመቻችቶለታል። ለእኔ ምንም የሚተርፈኝ የእናቴ ጆሮ አልነበረም። የሚያወሩትን ነገር ርእሰ ጉዳይ ለመቀየር ደጋግሜ ብሞክርም ምንም ሊሳካልኝ አልቻለም። "ላሪ፣ ዳዲ ሲያነብ ዝም ማለት አለብህ!” ትዕግስቷ አልቆ እማማ ጮኸችብኝ። እኔን ከማናገር ይልቅ ከአባባ ጋር ማውራት እንዲሁ በቀናነት ይበልጥ ደስ ይላታል ወይም እውነቱን አውጥታ እንዳትናገር የሚያስፈራት የሆነ እሷን ጨቆኖ የያዘበት ምሥጢር እንዳለው ግልጽ ነው። "ማሚ፣" አልኳት ልክ እኔን አፌን ለማስዘጋት ስትጮኽብኝ፣ “በደንብ ጠንክሬ ብጸልይ እግዚአብሔር ዳዲን እዛው ወደ የነበረበት ወደ ጦር ሜዳው ሊመልሰው የሚችል ይመስልሻል?" ስል ጠየቅኳት። በዚህ ነጥብ ላይ ትንሽ ስታስብበት የቆየች መሰለች። "አይመስለኝም፣ ውዴ" ፈገግ ብላ መልስ ሰጠችኝ። "የሚመለስ አይመስለኝም።" "ለምን አይመለስም፣ ማሚ?" "ምክንያቱም ከእንግዲህ ምንም ዓይነት ጦርነት የለማ፣ ውዴ።" "ግን ማሚ እግዚአብሔር ከፈለገ ሌላ ጦርነት ማስነሳት አይችልም?" "እግዜር ጦርነት አይፈልግም ውዴ። ጦርነት የሚያስነሱት መጥፎ ሰዎች እንጂ እግዚአብሔር አይደለም።” "ኤጭ!" አልኩ። በዚህ በጣም ነው የተከፋሁት። ለካስ እግዚአብሔር እንደሚባለው ዓይነት ሁሉን ነገር ማድረግ አይችልም ኖሯል ብዬ ለራሴ ማሰብ ጀመርኩ። በማግስቱ ጠዋት ላይ በተለመደው ሰዓቴ ከእንቅልፌ ስነቃ ልክ የሻምፓኝ ጠርሙስ የሆንኩ ይመስል ልፈነዳ በነገር ተወጥሬ ነበረ። እግሬን ወለሉ ላይ አደረግኩና ረዥም ውይይት በእግሮቼ መካከል ፈጠርኩ። በውይይቱ ላይ ወይዘሮ ቀኝ እግር አባትዋን ወደ መኖሪያ ቤቷ ከማስገባቷ በፊት ከአባቷ ጋር ስለነበረባት ችግር አወራች። መኖሪያ ቤት ማለት በትክክል ምን እንደሆነ እስከዚያ ጊዜ ድረስ በደንብ አይገባኝም ነበረ። ሆኖም ትርጉሙ ለአባት ምቹ የሆነ ቦታ እንደ ማለት ይመስላል። ከዚያ ወንበሬን በቦታው አስቀመጥኩ እና በትንሿ መኝታ ቤት መስኮት በኩል አንገቴን አስግጌ አወጣሁ። ገና እየነጋ ነበር፣ እያደረግኩ ባለሁት ያልተፈቀደ ድርጊት እጅ ከፍንጅ የተያዝኩ ያክል የሚመስል የጸጸት ስሜትን ያዘለ አየር በሰፈራችን ይነፍስ ነበር። ጭንቅላቴ በተለያዩ ታሪኮች እና ዕቅዶች ተወጥሮ ሊፈነዳ እንደደረሰ በቤቱ ውስጥ ወዳለው ሌላኛው በር እየተንገዳገድኩ ደረስኩ። እናም ግማሽ በግማሽ ጨለማ በተሞላው ክፍል ውስጥ እንደምንም ተፍጨርጭሬ ትልቁ አልጋ ውስጥ ገባሁ። በእማማ በኩል ምንም ክፍት ቦታ አልነበረም ስለዚህ በእሷ እና በአባባ መካከል ባለው ቦታ ላይ መግባት ነበረብኝ። ለጊዜው ስለ እሱ ማሰቤን እርግፍ አድርጌ ተውኩት። እና ለበርካታ ደቂቃዎች እግሬን እንዳጠፍኩ ቀጥ ብዬ በመሃላቸው ቁጭ አልኩና ከእሱ ጋር ምን ማድረግ እንዳለብኝ በማሰብ አንጎሌን ውስጥ ለውስጥ እየነቀነቅኩ በሐሳብ አወዛወዝኩት። አልጋውን ለእሱ ከሚገባው በላይ ቦታ ይዞ ተንደላቆ በማን አለብኝነት ተቆጣጥሮታል። ስለዚህ ምንም ሊመቸኝ አልቻለም። ደጋግሜ በእግሬ ጎሸም ጎሸም ሳደርገው እያጉረመረመ ሰውነቱን ዘረጋጋው። አሁን እንደ ምንም የተወሰነ ቦታ ለቆልኛል፣ ጥሩ ነው። እማማ ነቃችና እቅፍ አደረገችኝ። ጣቴን አፌ ውስጥ ከትቼ በአልጋው ሙቀት ተደላድዬ ዘና ብዬ ጋደም አልኩ። "ማሚ!" አልኩ ጮኽ ብዬ በደስታ። "እሽሽሽ! ውዴ፣" አንሾካሾከችልኝ። "ዳዲን እንዳትቀሰቅሰው!" ይህ ““ከዳዲ ጋር እየተነጋገርኩ አይደለም እንዴ?” ከሚለው አነጋገር ይልቅ እጅግ የከፋ አስፈሪ የሆነ አዲስ ነገር ነበር። ጠዋት በማለዳ ከእናቴ ጋር ከማደርገው ውይይት ውጭ ሕይወትን መኖር በጭራሽ ሊታሰብ አይችልም። "ለምን?" ምርር ብሎኝ ጠየቅኩዋት። "ምክንያቱም ምስኪኑ ዳዲ ደክሞታል።" ይህ ሙሉ በሙሉ ለእኔ አጥጋቢ ምክንያት ሆኖ ሊገኝ አልቻለም። እንዲያውም ይኼ የእሷ “ምስኪኑ ዳዲ” የሚለው አነጋገሯ ጭራሽ ሊያስታውከኝ ወደ ላይ አለኝ። እንዲህ ያለው እንዲያው ድንገት ደርሶ ልፍስፍስ ማለት በጭራሽ እኔ አልወደውም፤ ሁልጊዜም የሆነ ሽንገላ ነገር፣ የማስመስል ዓይነትና እምነትን የማጉደል ድርጊት ሆኖ ይታየኝ ነበር። "ኤጭ!" አልኩ ቀስ ብዬ። በመቀጠል አንጀትዋን ሊበላ በሚችል ምርጥ የመጨረሻ ቅላጼዬ ተጠቅሜ፦ "ዛሬ ከአንቺ ጋር የት መሄድ እንደምፈልግ ታውቂያለሽ ማሚ?" "አላውቅም፣ ውዴ" ተንፈስ አለች። "ወደ “ግሌን” ወንዝ እንድንሄድ እና በአዲሱ የዓሣ ማስገሪያ መረቤ ዓሣዎችን ማጥመድ እፈልጋለሁ። ከዚያ ወደ ፎክስ እና ሃውንድስ መጫወቻ ቦታ መሄድ እፈልጋለሁ፣ ከዚያ –" እጇን አፌ ላይ እየደፈነች "ዳዲን እንዳትቀሰቅሰው!" በማለት በስጨት ብላ በለሆሳስ ተናገረች። ግን ዘግይታለች። ነቅቶ ነበር ወይም ሊነቃ ተቃርቦ ነበር። አጉረመረመ እና ክብሪቱን በእጆቹ መፈለግ ጀመረ። ከዚያም ዓይኑን ማመን ያቀተው ይመስል የእጅ ሰዓቱ ላይ አፈጠጠ። ከዚህ በፊት ስትጠቀምበት ሰምቼያት በማላውቀው ፍጹም ትህትናና ጨዋነት በተሞላ ለስላሳ ድምፅ "ሻይ ትፈልጋለህ፣ የኔ ጌታ?" ስትል ጠየቀችው እናቴ። እንዲያውም ልክ በጣም የፈራች ዓይነት ነው የሚመስለው። "ምን? ሻይ ነው ያልሽው" በቁጣ ጮኸ። "ስንት ሰዓት እንደሆነ ታውቂያለሽ?" "እና ከዚያ በኋላ ደግሞ በራዝኩኒ ጎዳና ላይ ሽቅብ በእግሬ መሄድ እፈልጋለሁ" ጮኽ ብዬ ተናገርኩ፣ እንዲህ ባሉት ሁኔታዎች ሐሳቤ እየተበታተነ የሆነ ነገር እንዳልረሳ ጭንቅ ይዞኛል። "ላሪ አርፈህ ተኛ፣ በቃ!" አንባረቀች። እየተነፋነፍኩ ማልቀስ ጀመርኩ። ቀልቤን ሰብስቤ ምንም ነገር ማሰብ አልቻልኩም። እነዚህ ጥንዶች እያደረጉ ያሉት ነገር አስቸጋሪ ነው፤ የእኔን የማለዳ ጠዋት ዕቅዶች እንዲህ ፋይዳ ቢስ ማድረጋቸው አንድን ጨቅላ ሕፃን ከነጨቅላ መኝታ አልጋው ከነነብሱ የመቅበር ያህል አስነዋሪ ድርጊት ነው። አባቴ ምንም ነገር አላለም፣ ግን በአጠገቡ እማማ ሆነ እኔ መኖራችንን የረሳ ያህል በቤቱ ውስጥ ያሉትን ጥላዎች ትኩር ብሎ እያየ ፒፓውን ለኮሰ። በጣም እንደተናደደ ገብቶኛል። የሆነች ነገር ትንፍሽ ስል እማማ በስጨት ብላ አፌን ታስይዘኛለች። ይኼ በጭራሽ ፍትሐዊነት የጎደለው አካሄድ ነው ብዬ ተሰማኝ፤ እንዲያውም በዚህ ጉዳይ ላይ የሆነ የተደባበቀ ተንኮል ነገር እንዳለ አሰብኩ። በፊት በፊት አንድ አልጋ ላይ ሁለታችን መተኛት እየቻልን በተለያየ ሁለት አልጋ ላይ እኔና እሷ መተኛታችን ዝምብሎ ኪሳራ እንደሆነ ጠቆም ባደረግኩላት ቊጥር ለጤናችን የተሻለው እንደዚያ ተለያይቶ መተኛቱ እንደሆነ ትነግረኝ ነበር። እና አሁን ደግሞ ይኼ እንግዳ ሰውዬ ቤታችን መጥቶ ስለ የእሷ ጤና ቅንጣት ያክል እንኳ ሳያስብ ይኸው አብሯት እየተኛ ነው! ቀደም ብሎ ከአልጋ ተነሣ እና ራሱ ሻይ አፈላ፤ ምንም እንኳ ለእማማ ሻይ ቢያመጣላትም እኔ ግን ጭራሽ ትዝም አላልኩትም። "ማሚ፣" ጩኸቴን ለቀቅኩት፣ "እኔም ሻይ እፈልጋለሁ።" "እሺ የኔ ውድ፣" አለች በትዕግስት። "ከእናትህ ስኒ ላይ መጠጣት ትችላለህ።" ለችግሩ መፍትሔ ሰጥታ ሞታለች! አባቴ ወይም እኔ ቤቱን ለቀን መውጣት አለብን። ከእናቴ የሻይ ስኒ በጭራሽ መጠጣት አልፈልግም፤ በገዛ ቤቴ እንደ ማንኛውም ሰው እኩል እንድታይ እፈልጋለሁ፣ ስለዚህ ዋጋዋን ለመስጠት ያክል በስኒው ውስጥ የነበረውን ሻይ በሙሉ ሙልጭ አድርጌ ጠጣሁትና ለእሷ ምንም ሳልተውላት መልሼ ሰጠኋት። ይኼንንም በፀጥታ ምንም ሳትል አለፈችው። ግን የዚያን ቀን ማታ አልጋዬ ላይ ስታስተኛኝ ቀስ ብላ እንዲህ አለችኝ፦ "ላሪ፣ የሆነ ነገር ቃል እንድትገባልኝ እፈልጋለሁ።" "ምንድን ነው ቃል የምገባልሽ?" "ጠዋት ላይ ሁለተኛ ወደ መኝታ ቤት እንዳትመጣ። ምስኪኑን ዳዲን ከእንቅልፉ እንዳትረብሸው እሺ? ቃል ትገባልኛለህ?" እንዲህ ነችና አሁንም እንደገና "ምስኪኑ ዳዲ"! ያ በምንም ታግዬ ላሸንፈው ያልቻልኩት ሰውዬ በሚያደረገው ነገር ሁሉ በጣም መጠራጠር ጀመርኩ። "እንዴ ለምን?" "ምክንያቱም ምስኪኑ አባባ ጭንቀት ላይ ነው። በዚህ ላይ ደክሞታል። ስለዚህ በደንብ እንቅልፍ አይተኛም።" "ለምንድን ነው የማይተኛው፣ ማሚ?" "አየህ ምን መሰለህ፣ ትዝ ይልህ እንደሆነ እሱ ጦር ሜዳ እያለ ማሚ ከፖስታ ቤቱ እየሄደች ሳንቲሞች ስትቀበል ትዝ ይልሃል?" "ከወይዘሪት ማክካርቲ አይደል?" "ትክክል ብለሃል። ግን አሁን እንደምታውቀው ወይዘሪት ማክካርቲ ምንም የቀራት ሳንቲም የለም። ስለዚህ ዳዲ ወደ ውጭ ሄዶ የተወሰነ ሳንቲም ለእኛ ማግኘት አለበት። ሳንቲሙን ሳያገኝ ቢቀር በእኛ ላይ ምን ችግር እንደሚፈጠርብን ታውቃለህ አይደል የኔ ልጅ?" "አላውቅም" አልኳት ወዲያውኑ፣ "ምን እንደሚፈጠር ንገሪና።" "እሺ ግድየለም፣ እነግርሃለሁ። ልክ ዓርብ ዓርብ እንደምታያቸው እኒያ አሮጊት ሴትዬ ከቤት ወጥተን ሳንቲሞቹን ለማግኘት ሰዎችን መለመን ይኖርብናል። እንደዛ እንድናደርግ አንፈልግም አይደል ልጄ?" "አንፈልግም" ተስማማሁ። "በጭራሽ አንፈልግም።" "ስለዚህ ወደ መኝታ ቤቱ እየመጣህ እንደማትቀሰቅሰው ቃል ትገባልኛለህ?" "እሺ በቃ፣ ቃል ገብቼያለሁ።" ልብ አድርጉ እንግዲህ፣ ቃል የገባሁት ከልቤ ነበረ። ሳንቲሞች በጣም አሳሳቢ ነገሮች እንደሆኑ አሳምሬ ዐውቃለሁ እና ከቤት ወጥቶ ልክ እንደዛች ዓርብ ዓርብ የምናያት አሮጊት ወደ ልመና ሊያስገባን የሚችልን ማናቸውንም ነገር ሁሉ አምርሬ እቃወማለሁ። ከአልጋዬ በየትኛውም ጎን በኩል ብነሳ አንዳቸው ላይ እንድወድቅ አድርጋ እናቴ መጫወቻዎቼን በሙሉ ሰብስባ በአልጋዬ ዙሪያ ደረደረቻቸው። በዚህ መንገድ ከእንቅልፌ ስነሳ ወዲያው የገባሁትን ቃል ማስታወስ እችላለሁ ማለት ነው። ከእንቅልፌ ተነሣሁ እና ወለሉ ላይ ቁጭ ብዬ ለእኔ ለሰዓታት – ለሚመስል ጊዜ ብቻዬን ተጫወትኩ። ቀጥዬ ወንበሬን ሳብኩ እና ለተጨማሪ ሌሎች ሰዓታት በትንሿ መኝታ ቤት መስኮት አንገቴን አውጥቼ ወደ ውጭ ስመለከት ቆየሁ። አባቴ ከእንቅልፉ የሚነሣበት ጊዜ በደረሰ ብዬ በጣም ተመኘሁ፤ የሆነ ሌላ ሰው ለእኔ ሻይ ባፈላልኝ ብዬም ተመኘሁ። እንደ ፀሐይ የሆንኩ መስሎ ይሰማኝ የነበረው ስሜት ምንም አልተሰማኝም፤ በዚህ ፈንታ በጣም ተደብሬ እና በጣምም በርዶኝ ነበር! የሚያሞቀኝ ነገር ባገኘሁ እና ትልቁን ከወፍ ላባ የተሠራው አልጋ ውስጥ በገባሁ ብዬ ብቻ ስመኝ ነበር። ወደ የሚቀጥለው ክፍል ሄድኩ። በእማማ በኩል ምንም ክፍት ቦታ ሳላልነበረ በእሷ ላይ ወጣሁ። ገና መውጣት ከመጀመሬ ብን ብላ ነቃች። “ላሪ፣” እጄን አጥብቃ ይዛ፣ አንሾካሾኸች፣ "ምን ብለህ ነበር ቃል የገባኸው?" "እንዴ የገባሁትን ቃል አክብሬያለሁ፣ ማሚ" ያው እጅ ከፍንጅ እንደመያዜ እንደ መነፋነፍ አደረገኝ። "እስካሁን እኮ ለረዥም ጊዜ ጭጭ ብዬ ተቀምጬ ነበረ።" "ኦ የኔ ልጅ፣ በጣም ተቅዘቅዛለህ!" አዘነችልኝ፣ እና እቅፍ አደረገችኝ። "አሁን፣ እዚህ እንድትሆን ከፈቀድኩልህ ምንም ነገር ላለማውራት ቃል ትገባለህ?" "ግን ማውራት እኮ እፈልጋለሁ ማሚ፣" አሁንም ተነፋነፍኩ። "ያ ከምልህ ነገር ጋር ምንም አያገናኘውም፣" ለእኔ አዲስ በሆነ ቆራጥ አነጋገር ተናገረችኝ። "ዳዲ መተኛት ይፈልጋል። አሁን የምለው ይገባሃል? አይገባህም?" ከሚገባው በላይ ገብቶኛል እንጂ። እኔ ማውራት እፈልጋለሁ፣ እሱ መተኛት ይፈልጋል – ግን ለመሆኑ ቤቱ የማን ነው? "ማሚ፣" እኔም ከሷ ባልተናነሰ ቆራጥነት የተሞላ አነጋገር መናገር ጀመርኩ፣ "ዳዲ በራሱ አልጋ ላይ ቢተኛ እኮ ለጤናው የሚሻል ይመስለኛል።" ያ አነጋገር የሆነ ነገሩዋን ውስጥ ገብቶ የጎረበጣት መሰለኝ፣ ምክንያቱም ለትንሽ ጊዜ ምንም መናገር አልቻለችም። "አሁን ለአንዴና ለመጨረሻ ጊዜ" ማስፈራራትዋን ቀጠለች፣ "አንዳች ነገር ትንፍሽ ሳትል ዝም ትላለህ ወይስ ወደራስህ መኝታ ተመልሰህ ትሄዳለህ? የትኛው ይሻልሃል?" የፍትሕ መዛባቱ ክፉኛ ስሜቴን ጎዳው። በገዛ ምላሷ ራሷ የተናገረችውን ስታፈርሰው በማየት የምትደረድራቸው ምክንያቶች እርስ በርስ እንደሚጋጩ በማሳየት ጥፋተኛ መሆንዋን አሳያቼያታለሁ። ይህን ሳደረግ ምንም ማስተባበያ መልስ እንኳ መስጠት አልቻለችም ነበር። ውስጤን ቂም እንደተሞላሁ አባባን በእርግጫ አቀመስኩት። ይህን ሳደርግ እሷ አላየችኝም እሱ ግን አጉረመረመ እና በድንጋጤ ዓይኖቹን በልቅጦ በረገዳቸው። "ስንት ሰዓት ነው?" ድንጋጤ በወረረው ድምፅ ጠየቀ፣ እናቴን ሳይሆን በር በሩን እየተመለከተ፤ ልክ የሆነ ሰው በሩ ላይ ቆሞ የሚታየው ያለ ይመስል። "ገና ነው፣" ቀስ ብላ አለሳልሳ መልስ ሰጠችው። "ምንም ነገር የለም፣ ልጃችን ብቻ ነው። መልሰህ ተኛ.... ስማ ላሪ አሁን!" ከአልጋው ላይ እየተነሳች፣ "ዳዲን ከእንቅልፉ ቀሰቅሰኸዋል ወደ መኝታ ቤትህ መመለስ አለብህ።" ይኼን ጊዜ እንዲህ በተረጋጋ ሁኔታዋ፣ የተናገረችው ከልቧ እንደሆነ ዐውቄያለሁ። እና የእኔን ዋንኛ መብቶች እና ጥቅማ ጥቅሞቼን አሁኑኑ ማስከበር ካልቻልኩ እስከ ወዲያኛው ተመልሰው ላይገኙና እልም ብለው እንደሚጠፉም አሳምሬ ተረድቼያለሁ። ከአልጋው ላይ ስታነሣኝ፣የተኛውን አባቴን አይደለም ሙታንን እንኳ ሊቀሰቅስ የሚችል እሪታዬን አስነካሁት። አጉረመረመ። "ይኼ የተረገመ ልጅ! እንዴ እንቅልፍ የሚባል ነገር አያውቅም እንዴ? ለመሆኑ መቼ ነው የሚተኛው?" ምንም እንኳ አነጋገሩ እንዳስቀየማት እኔ ማየት ብችልም "ዝምብሎ መጥፎ ልማድ ሆኖበት ነው የኔ ጌታ" ስትል ተለሳልሳ በትህትና መልስ ሰጠችው። "ይሁና፣ ከዚህ መጥፎ ልማዱ መታረም ያለበት ጊዜ አሁን ነው፣" አባቴ አንባረቀ፣ አልጋው ውስጥ መንደፋደፍ ጀመረ። የአልጋ ልብሱንና አንሶላውን በሙሉ ወደ ራሱ ሰበሰበና ፊቱን ወደ ግድግዳው አዞረ። ቀጥሎ አንገቱን ዞር አድርጎ ሌላ ምንም ነገር ሳይሆን ሁለት ጥላቻ የተሞሉ የሞጨሞጩ ዓይኖቹን አሳየኝ። ሰውዬው በጣም ተንኮለኛ ይመስላል። የመኝታ ቤቱን በር ለመክፈት፣ እናቴ እኔን ወደ መሬት ማውረድ ነበረባት። ያኔ ነጻነቴን መልሼ አገኘሁ። በተቻለኝ ፍጥነት ወደ አንዱ ጥግ ቱር ብዬ ሄጄ ጥጌን ይዤ እሪታዬን ለቀቅኩት። አባቴ ደንግጦ አልጋው ላይ በረገግ ብሎ ቁጭ አለ። "ዝም በል አንተ ትንሽ ቡችላ" አለ በታነቀ ድምፅ። እሪታዬን መልቀቄን በማቆሜ ለራሴ በጣም ገርሞኛል። ከዚህ በፊት ማንም እንዲህ ባለ ድምፀትና ቃና በጭራሽ፣ በጭራሽ ተናግሮኝ አያውቅም። ባለማመን ስሜት ትኩር ብዬ አየሁት። ፊቱ በቁጣ ግሎ እየተንቦገቦገ እንደሆነ አስተዋልኩ። እግዚአብሔር ይኼ ጭራቅ ወደ እኛ ቤት በሰላም እንዲመጣ ለጸለይኩት ጸሎት ምንኛ ዋጋዬን እንደሰጠኝ ገና ያን ጊዜ ነበረ በደንብ ፍንትው ብሎ የታየኝ። "አንተ ራስህ ዝም በል!" አቅሜ የፈቀደውን ያክል እኔም አንባረቅኩ። "ምንድነው ያልከው አንተ?" አባቴ ጮኸና እየተንገዳገደ ከአልጋው ዘሎ ወረደ። "ማይክ፣ ማይክ!" እማማ ጮኸች። "ይኼ ልጅ ገና በደንብ እንዳልለመደህ አይገባህም እንዴ?" "አዎ፣ ዝም ብሎ ደህና እንደተቀለበ እንጂ ሥርዓት የሚባል ነገር እንዳልተማረማ በደንብ ገብቶኛል፣" እጁን ወዲያና ወዲህ እያወናጨፈ አባቴ አጓራ። "ቂጡ ላይ መለጥለጥ ያስፈልገዋል!" እነዚህ እኔን ምን እንደሚያስፈልገኝ የተናገራቸው የመጨረሻ ቃላት ከዚህ ቀደም እየጮኸ ከተናገራቸው ጋር ሲነጻጸሩ የበፊቶቹ ምንም ማለት ናቸው ይቻላል። እነዚህ የመጨረሻዎቹ ቃላት በእውነት ደሜ ፈልቶ በውስጤ እንዲንተከተክ አደረጉት። "የራስህን ቂጥ ለጥልጥ!" በምፀት እኔም ጮኽኩ። "የራስህን ቂጥ ለጥልጥ! ዝምበል ብዬሃለሁ ዝምበል!" እዚህ ላይ የነበረው ትዕግስት በሙሉ ተሟጦ አለቀና ወደኔ እየበረረ በአየር ላይ መጣ። ከአንዲት እናት ፍርሃት የተሞሉ ዓይኖች ሥር አንድ የተከበረ ጦርነትን የሚያክል ነገር ላይ ደርሶ የተመለሰ ጨዋ ሰው ያደርገዋል ተብሎ የማይጠበቀውን ነገር ለማድረግ የቃጣ ቢሆንም፤ ያ ሁሉ ዛቻ እና እንደዛ ተስፈንጥሮ በአየር ላይ የመምጣቱ ነገር ትንሽ እኔን ነካ ከማድረግ ያለፈ ሌላ ውጤት አላስገኘም። ይህም ሆኖ ግን ማንነቱ በማይታወቅ እንግዳ ሰው ያውም በእኔ ቅንነት የተሞላ የምልጃ ጸሎት ተሳክቶለት ከጦርነት የሚያክል ነገር ወጥቶ የኛ ትልቁ አልጋ ላይ መድረስ በቻለ እንግዳ ሰው እንዲህ መደፈሬ ያደረሰብኝ ከፍተኛ ውርደት ሙሉ በሙሉ እንደ እብድ እንድሆን አደረገኝ። አንዘፈዘፈኝ፣ መልሶ መላልሶ አንዘፈዘፈኝ፣ በባዶ እግሬ በንዴት ተፍጨረጨርኩ። አባቴ ጉስቁልቁል ብሎ አጭር ግራጫ የጦር ሠራዊት ካናቴራውን ብቻ እንዳደረገና የሰውነቱ ጸጉር ከላይ እስከ ታች ቀጥ ብሎ እንደቆመ፣ ልክ ሊገለኝ የፈለገ ያክል እንደ ተራራ ከላዬ ላይ ቆሞ በንዴት ተውጦ አፈጠጠብኝ። ይመስለኛል፣ ያን ጊዜ ነው እሱም በኔ እንደሚቀና ፍንትው ብሎ የታየኝ። እማማ የሌሊት ልብሷን እንደለበሰች ቆማለች። ልቧ በእኔና በእሱ መካከል ለሁለት የተከፈለባት ትመስላለች። መስላ እንደምትታየው ቢሰማት ብዬ ተመኘሁላት። አዎ፣ ይህን ሁሉ ጣጣ ያመጣችው እሷ ስለሆነች ቢያንስባት እንጂ አይበዛባትም። እንኳንም እንደዛ ሆነች። ከዚያ ቀን ጠዋት ጀምሮ ሕይወቴ ገሃነመ እሳት ሆነ። አባቴ እና እኔ የለየልን እና የታወቀልን ጠላቶች ሆንን። አንዳችን በአንዳችን ላይ የማያቋርጥ ጥቃት መሰንዘራችንን ቀጠልንበት፤ እሱ እኔ ከእናቴ ጋር ሊኖረኝ የሚችለውን ጊዜ ሊሰርቅ ይሞክራል እኔም የእሱን ጊዜ እሰርቃለሁ። እሷ እኔ አልጋ ላይ ተቀምጣ ተረት ተረት ስትነግረኝ ጦርነቱ ሲጀመር ድሮ እኔ ክፍል ውስጥ ትቶት የሄደውን ቡትስ ጫማ እፈልጋለሁ ብሎ ምክንያት በመስጠት መኝታ ቤቴን ያተራምሳል። እሱ ከእናቴ ጋር ሲያወራ፣ በሚያወሩት ነገር ምንም ዓይነት ደንታ እንደማይሰጠኝ ለማሳየት ከመጫወቻዎቼ ጋር ጮኽ ብዬ እያወራሁ እጫወታለሁ። አንድ ቀን ማታ ከሥራ ወደ ቤት ሲመለስ እና ያ የእሱን ሳጥን ከፍቼ በወታደራዊ ባጆቹ፣ ጉርካ ቢላዎቹ እና የጦር ሠራዊት በትሮቹ ስጫወት ሲያገኘኝ እጅግ አሳፋሪ የሚባል የቅሌት ድርጊት ፈጸመ። እናቴ ከተቀመጠችበት ብድግ አለችና ሳጥኑን ከእኔ ቀማችኝ። "ካልፈቀደልህ በቀር በዳዲ መጫወቻዎች በጭራሽ መጫወት የለብህም። ትሰማለህ ላሪ!" ቆጣ ብላ አምርራ ተናገረች። "ዳዲ ባንተ መጫወቻ ይጫወታል እንዴ? አይጫወትም።" በሆነ ምክንያት አባቴ ልክ በሆነ ነገር የነረተችው ያህል አተኩሮ ከተመለከታት በኋላ እየተሳደበ ፊቱን ዞር አደረገ። "ስሚ መጫወቻ አይደሉም፣" አጓራ፣ የሆነ ነገር አንስቼ እንደሆነ ለማየት ሳጥኑን መልሶ ዝቅ አድርጎ ተመለከተው። "አንዳንዶቹ ዕቃዎች በጭራሽ በቀላሉ የማይገኙ ናቸው፣ ዋጋቸውም አይቀመስም።" ግን ጊዜ እየገፋ ሲሄድ እናቴን እና እኔን መነጣጠሉ እንዴት ይዋጣለት እንደነበረ ይበልጥ ግልፅ እየሆነልኝ ሄደ። ከዚህ ሁሉ የከፋው ደግሞ ስልቱን ስለሚቀያይር በቀላሉ ላውቅበት አለመቻሌ ወይም እናቴ ምኑን እያየች ወደሱ እንደምትሳብ ግልፅ ሊሆንልኝ አለመቻሉ የእኔን የተስፋ የመቁረጥ ስሜት ይበልጥ አፋፋመው። በእያንዳንዱ እሷን ሊማርኩ ይቻላሉ በሚባሉ መንገዶች ሁሉ ከእኔ ይብሳል እንጂ አይሻልም። አነጋገሩ ያልተገራ የባለገር ዓይነት ነው። ሻይ ሲጠጣ ፉት ሲል ድምፅ አውጥቶ እያፏጨ ነው የሚጠጣው። ምናልባት ወደሱ እንድትሳብ የሚያደርጋት ያ የሚያነበው ጋዜጣ ሊሆን ይችላል ብዬ ለተወሰነ ጊዜ አስቤ ነበር። ስለዚህ ለእርሷ ወሬዎችን ለመንገር እንድችል የተወስኑ ቁርጭራጭ ዜናዎችን አቀናብሬና ራሴ አዘጋጅቼ ሞከርኳት። አልተሳካም። ቀጥዬ ምናልባት ያ ጭሱ ሊሆን ይችላል ብዬ አሰብኩ። ይህን እንኳ እኔም ራሴ የሆነ የሚስብ ነገር እንደሆነ አምንበታለሁ። እሱ እስኪይዘኝ ቀን ድረስ ቤት ውስጥ ላያቸው ላይ እየተነፈስኩ የእሱን ፒፓዎች ይዤ ጎርደድ ጎርደድ አልኩባቸው። ሌላው ሳይቀር ሻይ ስጠጣ እንደሱ ሻዩን ስምግ አፌን ማስፏጨት ጀመርኩ። ግን እናቴ በጣም እንደሚያስጠላብኝ ነገረችኝ እንጂ ያተረፍኩት ነገር የለም። ምሥጢሩ የተቆለፈው እዚያ ለጤና አደገኛ ከሆነው አብሮ መተኛት ጋር ሙሉ በሙሉ ከተያያዘ ያልታወቀ ነገር ላይ ያለ ይመስላል። ስለዚህ ወደ የእነርሱ መኝታ ቤት ባሻኝ ጊዜ ዘው ብሎ በመግባት እና አስፈላጊውን ጩኸት በመፍጠርና ከራሴ ጋር በማውራት ተቃውሞዬን ይፋ አደረግኩት። ስለዚህ እያየሁዋቸው እንደሆነ ስለማያውቁ የሆነ እኔ የማላውቀውን ነገር ሲያደርጉ ለማየት ሞከርኩ። ግን እኔ የሚታየኝ ምንም የሚያደርጉት ነገር አልነበረም። በመጨረሻ እኔው ራሴ ተሸነፍኩ። ምሥጢሩ ያለው ትልቅ ሰው ከመሆን እና ለሰዎች ቀለበት ከመስጠት ጋር የተያያዘ ይመስላል። በመሆኑም ይህ ለእኔም እስኪሆንልኝ ድረስ ታግሼ መጠበቅ እንዳለብኝ ተገነዘብኩ። እንዲህም ሆኖ ግን አሁን ላይ ራሱ ጊዜዬን እየጠበቅኩ እንደሆነ እንጂ ትግሉን በቃኝ ብዬ በተሸናፊነት እንዳልተውኩት ለራሴ ርግጠኛ ለመሆን ፈልግኩ። አንድ ቀን ማታ ክፋቱን ተሞልቶ፣ አናቴ ላይ ቆሞ ካንባረቀብኝ በኋላ አዘናግቼ ዋጋውን ሰጠሁት። "ማሚ፣" አልኩ፣ "ሳድግ ምን እንደማደረግ ታውቂያለሽ?" "አላውቅም የኔ ልጅ" መልስ ሰጠችኝ። "ምን ታደርጋለህ?" "አንቺን አገባሻለሁ፣" ረጋ ብዬ መልሱን ሰጠኋት። አባቴ የሆነ ነገር ሲቀፈውና ቀልቡ ሲገፈፍ ታየኝ፣ ግን ምንም አላለኝም። እያስመሰለ እንደሆነ እንጂ ውስጡ ብግን ብሎ እንደተቃጠለ በደንብ ዐውቄበታለሁ። እና እናቴ ምንም ይሁን ምን በተናገርኩት ነገር በጣም ደስ አላት። አንድ ቀን አባቴ በእሷ ላይ ያለው የበላይነት እንደሚያበቃ በማወቋ ምናልባት እፎይታ ስሜት የተሰማት መስሎ ተሰማኝ። "ደስ የሚል ነገር አይሆንም?" ፈገግ ብላ ተናገረች። "በጣም ደስ የሚል ነገር ይሆናል፣" በራስ መተማመን መንፈስ መናገሬን ቀጠልኩ። "ምክንያቱም በጣም ብዙ ብዙ ልጆች ይኖሩናል።" "ልክ ነህ የኔ ልጅ" በጽሞና ተሞልታ በእርጋታ ተናገረች። "በቅርቡ አንድ ማሙሽ ልጅ የሚኖረን ይመስለኛል፣ ከዚያ በኋላ አብሮህ የሚሆን ጓደኛ አታጣም።" በዚህ ነገር እንዳሰበችው ደስ አላለኝም። ምክንያቱም ምንም እንኳ እሷ ራሱን ያን ያክል ለአባቴ ራሷን አሳልፋ የሰጠች መሆኗ ቢታወቅም የኔን ምኞት ከግምት ለማስገባት እየሞከረች እንደሆነ በግልፅ ያታያል። ከዚህ ጐን ለጐን የጌነይ ቤተሰቦች ባሉበት ሁኔታ የእኛ የበላይ እንደሆኑ እንዲቀጥሉ ያደርጋቸዋል። ምንም እንኳ መጨረሻው እንዳዛ ሆኖ ባያልቅም። ከሥር መሠረቱ ለመጀመር ያክል፣ ከልክ በላይ በጣም ብዙ ጉዳይ አለባት – ያንን የተባለውን አሥራ ሰባት ፓውንድ ከስልሳ ከየትም አታመጣውም ብዬ አስባለሁ – እንዲሁም አባቴ ማታ ማታ አምሽቶ ቢመጣም ለኔ የፈየደልኝ ነገር የለም። እኔን በእግራችን ለመሸራሸር ይዛ መውጣቷን ትታዋለች፣ ልክ እንደ እሳት ዝምብላ ትፋጃለች ሲላትም ከመሬት ተነስታ ትገርፈኛለች። አንዳንድ ጊዜ እነዚያን በርከት ያሉ ልጆች ስለ መውለዳችን ምንም ባልተናገርኩ ይሻል ነበር እላለሁ ለራሴ – ለሌላ ነገር ሳይሆን በራሴው ላይ መከራን ለማምጣት ብቻ የሚያስችል ብልህ አእምሮ ያለኝ መስሎ ይሰማኛል። መከራውም በርግጥ ቀላል መከራ አልነበረም! ሶኒ በእጅግ አስቀያሚ ዋይታ እና ሁከታ መካከል ወደ ቤታችን መጣ – ያን ሁሉ ግርግር እና ጩኸት ሳያበዛ መምጣት እንኳ አልቻለም – እና ገና ካየሁት ቀን ጀምሮ ጠላሁት። በጣም አስቸጋሪ ሕፃን ነበር – እኔን እስከሚያገባኝ ድረስ ሁልጊዜም አስቸጋሪ ልጅ ነበር – እና ከልክ በላይ ትኩረት እንዲሰጠው ይፈልጋል። እናቴ የሱ ነገር ሲነሳ እንደ ጅል ያደርጋታል፣ እና መቼ ጉራውን ዝም ብሎ እየነፋ እንደሆነ እንኳ ለይታ ማወቅ አልቻለችም። እንደ ጓደኛ ከታየ፣ ከእርባና ቢስም የከፋ ዓይነት ከንቱ ፍጡር ነው። ሙሉ ቀን እንቅልፉን ይለጥጣል፣ እና እሱን ከእንቅልፉ ላለመቀስቀስ ቤት ውስጥ በእግሮቼ ጣቶች ቀስ ብዬ መሄድ ነበረብኝ። አሁን ጥያቄው አባቴን መቀስቀስ ወይም አለመቀስቀስ አይደለም። አዲሱ መፈክር "ሳኒን እንዳትቀሰቅስው!" የሚል ሆኗል። ሕፃኑ በትክክለኛው ሰዓት ለምን እንደማይተኛ ሊገባኝ አልቻለም፤ ስለዚህ እናቴን ጀርባዋን በሰጠችን ቁጥር ቀስ ብዬ እቀሰቅሰው ነበር። አንዳንድ ጊዜ እንቅልፍ እንዳይወስደው በተጨማሪ ቆንጠጥ ሁሉ አደርገውም ነበር። አንድ ቀን እናቴ ይህን እያደረግኩ እጅ ከፍንጅ ያዘችኝና ያለ ምንም ርህራሄ ሙልጭ አድርጋ ገረፈችኝ። አንድ ቀን ማታ አባቴ ከሥራ መመለሱ ነበር። ከፊት ለፊት ባለው የግቢያችን መናፈሻ ላይ ባቡር ባቡር እየተጫወትኩ ነበር። ልክ መምጣቱን ያላወቅኩ መስዬ ጨዋታዬን ቀጠልኩ፤ ልክ ከራሴ ጋር የማወራ አስመስዬ ድምፄን ከፍ አድርጌ ፦ "ሌላ ልጅ ከአሁን በኋላ እዚህ ቤት ከመጣ፣ እኔ ከዚህ ቤት እወጣለሁ።" ብዬ ተናገርኩ። አባቴ ደንግጦ የሞተ ሰው ያክል ደርቆ ቀረ እና ዞር ብሎ ተመለከተኝ። "ምንድን ነው ያልከው አንተ?" ሲል ጠየቀኝ ኮስተር ብሎ። "ከራሴ ጋር እያወራሁ ነበር፣" መልስ ሰጠሁት፣ መፍራቴ እንዳይታወቅብኝ ድምፄን ጥረት እያደርግኩ። "የግል ምሥጢር ነው።" ዞር ብሎ ምንም ነገር ሳይናገር መንገዱን ወደ ቤት ቀጠለ። ልብ አድርጉ እንግዲህ፣ እኔ ያሰብኩት ዝም ብሎ እንደ ማስጠንቀቂያ ሆኖ እንዲያገለግል ነበር፤ ነገር ግን ያስገኘው ውጤት በጣም ያልተጠበቀ ስኬት ነበር። አባቴ ለእኔ ደግ ይሆንልኝ ጀመረ። ይሄንን መረዳት በርግጥ እችል ነበረ። ምክንያቱም እናቴ ከሶኒ ጋር ስትታይ በጣም ታስጠላለች። ሌላው ሳይቀር በገበታ ሰዓት እንኳ ሳይቀር ከመዐድ ላይ ትነሳና ከሆነ የጅል ፈገግታ ጋር በሕፃን አልጋው ላይ ታፈጣለች፣ እና አባቴም ልክ እንደሷ እንዲያደርግ ትጠይቀዋለች። ይህንን ሲጠይቅ ሁልጊዜም ትህትና አይጎድለውም፣ ግን ስለ ምን ጉዳይ እያወራች እንዳለ ለማወቅ ግራ እንደተጋባ ለማየት ትችላላችሁ። ሶኒ ሌሊት ስለሚያለቅስበት የአለቃቀስ ሁኔታ ቅሬታውን ያሰማል። እሷ ግን ችላ ብላ ታልፈውና ሶኒ የሆነ ነገር ካልሆነ በቀር እንደማያለቅስ ለማስረዳት ትሞክራለች – ይኼ የሚያበግን ቅጥፈት ነበር፣ ምክንያቱም ሶኒ ምንም የሚሆነው ነገር አልነበረውም። የሚያለቅሰው ትኩረት ለመሳብ ሲፈልግ ብቻ ነው። ምን ያክል እንዲህ ያለ ተራ ጭንቅላት ያላት ሴት እንደሆነች ስትታይ፣ በእውነት በጣም ነው የምታመው። አባቴ ያን ያክል የሚሰብ ዓይነት ሰው አልነበረም፤ ቢሆንም ግን የተሻለ አእምሮ ነበረው። የሶኒ ተንኮልን ለይቶ ዐውቆበታል እና አሁን እኔም ልክ እንደሱ ተንኮሉ እንደገባኝ ተረድቶቷል። አንድ ሌሊት ከእንቅልፌ ነቃሁ። አልጋዬ ላይ ሌላ ሰው ተኝቶ ነበረ። ለአንድ የሆነ ምንነቱ የማይታወቅ አፍታ ጊዜ እናቴ መሆን እንዳለባት የርግጠኛነት ስሜት ተሰማኝ። ወደ ልቧ በስተመጨረሻ ተመልሳ፣ አባቴን እስከ ወዲያኛው ተሰናብታ ወደኔ የመጣች መሰለኝ። ሆኖም ግን በቅዠቴ መሃል ሶኒ ሲያለቅስና እናቴ "ይኸው የኔ ቆንጆ! እሺ . . . እሺ ተኛ የኔ እናት! አይዞህ!" ስትል ከዚያኛው ክፍል ሰማሁዋቸው፤ ስለዚህ አጠገቤ ያለችው እሷ እንዳልሆነች ታወቀኝ። አባቴ ነበር አጠገቤ የተኛው። እንቅልፍ አልወሰደውም፣ ቁና ቁና ይተነፍሳል፣ በግልፅ እንደሚታየው በንዴት እስከ መጨረሻው ግሎ በግኗል። ከትንሽ አፍታ በኋላ ምን እንደዚያ እንዳበገነው ተገለፀልኝ። አሁን የእሱ ተራ ነበር። እኔን ከትልቁ አልጋ እንድባረር ካደረገኝ በኋላ፣ አሁን ደግሞ እሱ ራሱን በራሱ አባሯል። እናቴ አሁን ከዚያ መርዛማ ከሆነ ቡችላ ሶኒ በቀር ሌላ ምንም ደንታ የሚሰጣት ሰው የለም። ለአባቴ በጣም አዘንኩለት። እኔም እሱ ያጋጠመውን መከራ ከዚህ ቀደም አልፌዋለሁ፣ እንዲያውም ሌላው ሳይቀር ያንን መከራ የተቀበልኩት ዕድሜዬ ገና እምቦቅቅላ በነበረበት ዘመን ነበር። የራሱን ጸጉር ጫር ጫር እያደረግኩለት ቀስ ብዬ በለሆሳስ፦ "ይኸው የኔ ቆንጆ! እሺ . . . እሺ ተኛ የኔ እናት! አይዞህ!" ማለት ጀመርኩ። ምንም ዓይነት የተቃውሞ ምላሽ አልሰጠም። "አንተም አልተኛህም?" እንደ መነፋነፍ ብሎ ተናገረ። "እንዴ አይዞህ፣ በእጅህ አድርገህ እቀፈኝና እንተቃቀፍ፣ ማቀፍ አትችልም?" አልኩት፣ እሱም እንዳልኩት በራሱ መንገድ እንደ ምንም ዕቅፍ አደረገኝ። በከፍተኛ ጥንቃቄ ብላችሁ ሁኔታውን ልትገልፁት የምትችሉ ይመስለኛል። በጣም ቀጫጫ ነው፤ ቢሆንም ባዶ እጅ ከመቅረት ግን ይሻላል። ለገና በዓል ጊዜ በጣም ምርጥ የሆነ የባቡር መጫወቻ ከነ የባቡሩ ሃዲድ በራሱ ፍላጎት ገዝቶልኝ መጣ። እንደ እና ኤዲፐሳዊ ቅናት የሚለው አገላለጽ ከክርስቶስ ልደት በፊት በአምስተኛው ክፍለ ዘመን ኖሯል ተብሎ በአፈ ታሪክ የሚታመነውን ከግሪኩ ኤዲፐስ የሚባል ንጉሥ ስም የተገኘ ሲሆን ጥሬ ትርጉሙ አንድ ወንድ ልጁ በእናቱ ላይ የሚኖረው ወሲባዊ ፍላጎትን እና በዚህም የተነሣ የሚከሰተው ልጁ በአባቱ ላይ የሚኖው ክፉ የቅናት ስሜትን ይወክላል። የቃሉ አመጣጥ አስቀድሞ እንደ ተገለጸው መነሻው ኤዲፐስ ስለተባለው የግሪክ ንጉሥ የሚያወራው አፈ ታሪክ ሲሆን በዚህ ትርክት መሠረት የኤዲፐስ አባት ላዩስ ከአማልክት ጋር በሚነጋገርበት ጊዜ ልጁ እሱን እንደሚገድለው እና በአባቱ ዙፋን ላይ እንደሚነግሥ ንግርት ይነገረዋል። ይህ እንዳይፈጠር አባትየው ላዩስ ልጁን ኤዲፐስን እንዲሞት በማሰብ ራቅ አድርጎ በመውሰድ ተራራማ አካባቢ ይጥለዋል። ሆኖም ግን የተጣለውን ልጅ አንድ እረኛ ያገኘውና ወደ ቤቱ ወስዶ ያሳድገዋል። ከብዙ ዓመታት በኋላ ኤዲፐስ ወደ ትውልድ አገሩ ይመለሳል። የገዛ ወላጆቹን ማንነት አያውቅም ነበር። ስለሆነም ኤዲፐስ የገዛ አባቱን ላዩስን ይገድልና እናቱን ጆካስታን ሚስት አድርጎ ያገባታል። በዚህ ታሪክ ላይ በመመርኮዝም ኤዲፐስ ሬክስ () የሚባለው ተወዳጅ እና ዝነኛ ተውኔት ከክርስቶስ ልደት በፊት በ429 ገደማ በሶፎክልስ ተጽፎ ከዚያም ወደ የተለያዩ ቋንቋዎች ተተርጉሞ በዓለም ዙሪያ በመድረክ ላይ ሲታይ እስከ አሁኑ ዘመን ድረስ ቆይቷል። አሁንም ገና በመታየትም ላይ ነው። ከዚህ ባሻገር፣ በዘመናዊው ሥነ አእምሮና ሥነ ልቦና ጥናት ኤዲፐሳዊ ቅናት ( ወይም ብዙ አባባሉ ባይዘወተርም በመባል የሚታወቀው የባሕሪ መገለጫ) ትርጉሙ ሕፃን ሴት ከሆነች ከአባቷ፣ ወንድ ከሆነ ደግሞ ከእናቱ ጋር ወሲብ ለመፈጸም የሚገፋፋቸው ደመ ነፍሳዊ ግን ተለዋዋጭ ውስጣዊ ስሜት አላቸው ብሎ የሚከራከር የፍልስፍና እሳቤ ጽንሰ ሐሳብ ነው። …ኤዲፐሳዊ ቅናት የሚለው ሳይንሳዊ ትንታኔ በመጀመሪያ መሰጠት ሲጀምር አንድ ወንድ ልጅ በእናቱ ላይ የሚያድርበትን ወሲባዊ ድብቅ ስሜት የሚገልፅ ቃል ነበር። “ኤዲፐሳዊ ቅናት” የሚለውን ቃል አገጣጥሞ የፈጠረው ሲግመንድ ፍሩድ የተባለው የሥነ ልቦና ሊቅ እና ፈላስፋ ሁለቱም ወንድ እና ሴት ሕፃናት ከወላጆቻቸው ጋር የሚኖራቸውን ድብቅ ስሜት ይወክላል ብሎ ያምናል።

50052

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8B%A8%E1%88%90%E1%8B%8B%E1%88%AD%E1%8B%AB%E1%89%B5%20%E1%88%A5%E1%88%AB%20%E1%8D%B3%E1%8D%B0

የሐዋርያት ሥራ ፳፰

ቁጥር ፳፰ የሐዋርያት ሥራ መጽሐፍ የመጨረሻው ምዕራፍ ሲሆን ይዘቱ የጳውሎስን ጉዞ በተለይ ከማልታ ወደ ጣልያን ከዞም በሮም መርጋቱን የሚገልጽ ነው ። የጻፈውም ቅዱስ ሉቃስ እንደሆነ በማስረጃ ሙሉበሙሉ ቤተክርስቲያን የምታምነው ነው ። ስለ ፅሑፉ የመጀመሪያው ፅሑፍ በኮይን ግሪክ ሲፃፍ በ፴፩ ንዑስ ክፍል የተከፈለ ነው ። በጣም ጥንት ከሚባሉ እነዚህን ክፍሎች የሚይዙ ፅሑፎች የሚከተሉት ናቸው ፡ ወደ ግዕዝ የተተረጎመው ማለትም መጸሐፍ ቅዱስ ከዕብራይስጥ ወደ ግዕዝ ሲተረጎም የነበረው ፅሑፍ 325-350 ዓ.ም.እንደ አውሮፓውያን አቆጣጠር 330-360 ዓ.ም. እንደ አውሮፓውያን አቆጣጠር 400 ዓ.ም. እንደ አውሮፓውያን አቆጣጠር 400-440 ዓ.ም. እንደ አውሮፓውያን አቆጣጠር 450 ዓ.ም. እንደ አውሮፓውያን አቆጣጠር (ቁጥር ፩-፬) 550 ዓ.ም.(ቁጥር ፳፯-፴፩) የተጠቀሱ ቦታዎች ተግባራቱ የተፈፀሙበት ቦታዎችን በቅደምተከተል እንደሚከተለው ይነበባሉ አፒዪ ፎረም ስሪ ኢንስ ቁጥር ፰ በዚህ ምዕራፍ የግዕዝ ጽሑፉ የሚጨምረው አለ ይህም ምንድንነው "ጳውሎስም ወደ እርሱ ገብቶ ጸለየለት እጁንም በላዩ ጭኖ ፈወሰው።" የሚለው ነው ። በዚህም ምክኒያት ፑፕልዮስም ልጁም በጳውሎስ ላይ ልዩ የአምላክ ኃይል እንዳለበት እንዲያምኑ አረጋቸው ። የሐዋርያት ሥራ ፳፰ ቁጥር ፩ - ፲ በደኅና ከደረስን በኋላ በዚያን ጊዜ ደሴቲቱ መላጥያ እንድትባል አወቅን። አረማውያንም የሚያስገርም ቸርነት አደረጉልን፤ ዝናብ ስለ ሆነም ስለ ብርዱም እሳት አንድደው ሁላችንን ተቀበሉን። ጳውሎስ ግን ብዙ ጭራሮ አከማችቶ ወደ እሳት ሲጨምር እፉኝት ከሙቀት የተነሣ ወጥታ እጁን ነደፈችው። አረማውያንም እባብ በእጁ ተንጠልጥላ ባዩ ጊዜ፥ እርስ በርሳቸው፦ ይህ ሰው በእርግጥ ነፍሰ ገዳይ ነው፥ ከባሕርም ስንኳ በደኅና ቢወጣ የእግዚአብሔር ፍርድ በሕይወት ይኖር ዘንድ አልተወውም አሉ። እርሱ ግን እባቢቱን ወደ እሳት አራገፋት አንዳችም አልጐዳችውም፤ እነርሱም፦ ሊያብጥ ወይም ወዲያው ሞቶ ሊወድቅ ነው ብለው ይጠባበቁት ነበር ብዙ ጊዜ ግን ሲጠባበቁ በእርሱ ላይ የሚያስገርም ነገር ምንም ባላዩ ጊዜ፦ ይህስ አምላክ ነው ብለው አሳባቸውን ለወጡ። በዚያም ስፍራ አጠገብ ፑፕልዮስ የሚሉት የደሴት አለቃ መሬት ነበረ፥ እርሱም እንግድነት ተቀብሎን ሦስት ቀን በፍቅር አሳደረን። የፑፕልዮስም አባት በንዳድና በተቅማጥ ታሞ ተኝቶ ነበር፤ ጳውሎስም ወደ እርሱ ገብቶ ጸለየለት እጁንም በላዩ ጭኖ ፈወሰው። ይህም በሆነ ጊዜ የቀሩት ደግሞ በደሴቲቱ ደዌ የነበረባቸው እየመጡ ተፈወሱ፤ በብዙ ክብርም ደግሞ አከበሩን፥ በተነሣንም ጊዜ በመርከብ ላይ የሚያስፈልገንን ነገር አኖሩልን። ቁጥር ፲፩ - ፳ ከሦስት ወርም በኋላ በደሴቲቱ ከርሞ በነበረው በእስክንድርያው መርከብ ተነሣን፥ በእርሱምየዲዮስቆሮስ አላማ ነበረበት። ወደ ሰራኩስም በገባን ጊዜ ሦስት ቀን ተቀመጥን፤13 ከዚያም እየተዛወርን ወደ ሬጊዩም ደረስን። ከአንድ ቀን በኋላም የደቡብ ነፋስ በነፈሰ ጊዜ በሁለተኛው ቀን ወደ ፑቲዮሉስ መጣን። በዚያም ወንድሞችን አግኝተን በእነርሱ ዘንድ ሰባት ቀን እንድንቀመጥ ለመኑን፤ እንዲሁም ወደ ሮሜ መጣን። ከዚያም ወንድሞች ስለ እኛ ሰምተው እስከ አፍዩስ ፋሩስና ሦስት ማደሪያ እስከሚባለው ሊቀበሉን ወጡ፥ ጳውሎስም ባያቸው ጊዜ እግዚአብሔርን አመሰገነ ልቡም ተጽናና። ወደ ሮሜም በገባን ጊዜ ጳውሎስ ከሚጠብቀው ወታደር ጋር ለብቻው ይቀመጥ ዘንድ ተፈቀደለት። ከሦስት ቀንም በኋላ ጳውሎስ የአይሁድን ታላላቆች ወደ እርሱ ጠራ፤ በተሰበሰቡም ጊዜ እንዲህ አላቸው፦ ወንድሞች ሆይ፥ እኔ ሕዝቡን ወይም የአባቶችን ሥርዓት የሚቃወም አንዳች ሳላደርግ፥ ከኢየሩሳሌም እንደ ታሰርሁ በሮማውያን እጅ አሳልፈው ሰጡኝ። እነርሱም መርምረው ለሞት የሚገባ ምክንያት ስላልነበረብኝ ሊፈቱኝ አሰቡ፤ አይሁድ ግን በተቃወሙ ጊዜ፥ ወደ ቄሣር ይግባኝ እንድል ግድ ሆነብኝ እንጂ ሕዝቤን የምከስበት ነገር ኖሮኝ አይደለም። ስለዚህም ምክንያት አያችሁና እነግራችሁ ዘንድ ጠራኋችሁ፤ ስለ እስራኤል ተስፋ ይህን ሰንሰለት ለብሻለሁና። ቁጥር ፳፩ - ፴፩ እነርሱም፦ እኛ ከይሁዳ ስለ አንተ ደብዳቤ አልተቀበልንም፥ ከወንድሞችም አንድ ስንኳ መጥቶ ስለ አንተ ክፉ ነገር አላወራልንም ወይም አልተናገረብህም። ነገር ግን ስለዚህ ወገን በየስፍራው ሁሉ እንዲቃወሙ በእኛ ዘንድ ታውቆአልና የምታስበውን ከአንተ እንሰማ ዘንድ እንፈቅዳለን አሉት። ቀንም ቀጥረውለት ብዙ ሆነው ወደ መኖሪያው ወደ እርሱ መጡ፤ ስለ እግዚአብሔር መንግሥትም እየመሰከረ ስለ ኢየሱስም ከሙሴ ሕግና ከነቢያት ጠቅሶ እያስረዳቸው፥ ከጥዋት ጀምሮ እስከ ማታ ድረስ ይገልጥላቸው ነበር። እኵሌቶቹም የተናገረውን አመኑ፥ እኵሌቶቹ ግን አላመኑም፤ እርስ በርሳቸውም ባልተስማሙ ጊዜ፥ ጳውሎስ አንዲት ቃል ከተናገረ በኋላ ሄዱ፤ እንዲህም አለ፦ መንፈስ ቅዱስ በነቢዩ በኢሳይያስ ለአባቶቻችን፦ ወደዚህ ሕዝብ ሂድና፦ መስማትን ትሰማላችሁና አታስተውሉም፥ ማየትንም ታያላችሁና አትመለከቱም፤ በዓይናቸው እንዳያዩ በጆሮአቸው እንዳይሰሙ በልባቸውም እንዳያስተውሉ ተመልሰውም እንዳልፈውሳቸው፥ የዚህ ሕዝብ ልብ ደንድኖአል ጆሮአቸውም ደንቁሮአል ዓይናቸውንም ጨፍነዋል በላቸው ሲል መልካም ተናገረ። እንግዲህ ይህ የእግዚአብሔር ድኅነት ለአሕዛብ እንደ ተላከ በእናንተ ዘንድ የታወቀ ይሁን፤ እነርሱ ደግሞ ይሰሙታል። ይህንም በተናገረ ጊዜ አይሁድ እርስ በርሳቸው እጅግ እየተከራከሩ ሄዱ። ጳውሎስም በተከራየው ቤት ሁለት ዓመት ሙሉ ተቀመጠ፥ ወደ እርሱም የሚመጡትን ሁሉ ይቀበል ነበር፤ ማንም ሳይከለክለው የእግዚአብሔርን መንግሥት እየሰበከ ስለ ጌታ ስለ ኢየሱስ ክርስቶስ እጅግ ገልጦ ያስተምር ነበር። ሃይማኖት ነክ መዋቅሮች መጽሐፍ ቅዱስ

22319

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%89%A1%E1%88%AD%E1%8C%82

ቡርጂ

ቡርጂ የኢትዮጵያ ብሔር ነው። ቡርጂ በደቡባዊ የኢትዮዽያ ክፍል የሚኖር ሕዝብ ሲኾን የራሱ የኾነ ባህል ታሪክ ቋንቋ አመለካከት የአኗኗር ዘይቤ ያለው ሕዝብ ነው። የኢትዮጵያ ብሔሮች ☞አጠቃላይ ገጽታ ወረዳው በቀድሞ በደ/ብ/ብ/ሕ/ክ/መንግሥት ከሚገኙ 14 ዞኖች አንዱ በሆነው በሰገን አከባቢ ሕዝቦ ዞን ውስጥ ካሉ 5 ወረዳዎች አንዷ የነበረችና በአሁኑ በደቡብ ኢትዮጵያ ብህራዊ ሕዝቦች ክልል ውስጥ ካሉ ዞኖች አንዷነች፡፡ -ጂኦግራፊያዊ አቀማመጥ በደቡባዊ ምሥራቅ በ5ዲግር 13’ 18’’ እና 5ዲግር 42’ 00” ‹‹ላቲትዩድ መስምርና በ35ዲግር 34’ 2” እና 37ዲግር 58’ 2” ምስራቅ ሎንግትዩድ መሀከል ይገኛል፡፡ የድንበር አዋሳኞች -በምሥራቅ እና በደቡብ ከኦሮሚያ(ቦረና ዞን) ሀ/ማርያም -በምዕራብ ከኮንሶ ወረዳ -በሰሜን ከአማሮ ወረዳ ጋር ይዋሰናል፡፡ የወረዳው የቆዳ ስፋት -ጠቅላላ የወረዳው ቆዳ ስፋ 1877.6 ካሬ ኪ.ሜ/187760 ሄክታር ሲሆን የሕዝብ ብዛት 87789 አካባቢ ነው፡፡ -የመስተዳደር መዋቅር በ24 የገጠር ቀበሌያትና ሁለት የከተማ ቀበሌያት አንድ 5ኛ ደረጃ ማዘጋጀ ቤት እና ሦስት ታዳጊ ማዘጋጃ ቤቶች በድምር በ26 ቀበሌያት ተዋቅረዋል፡፡ የአየር ንብረቷን በተመለከተ -አማካይ የዓመታዊ የዝናብ መጠን 801-1000 ሚ.ሜትር፣ አማካይ የሙቀት መጠን 15.1 ዲ.ሴ -27.5 ዲ.ሴ ሲሆን *ከባህር ወለል በላይ ያለው ከፍታ ከ810-2852 ሜትር ነው፡፡ የአየር ፀባይ ቆላ 38-40፣ወይና ደጋ 46 እና ደጋ 14 በመሆን ሦስት የአየር ፀባያት ይኖረዋል፡፡በወረዳዋ ጤፍ፣ቡራ ቡርጂ፣በቆሎ፣ስንዴ፣እንሴት፣ሙዝ፣ሽምብራ፣ገብስ፣ካዛቫ፣አተር፣ምሥር. . . .ወዘተ ይበቅልበታል፡፡ *መሠረተ-ልማትን በተመለከተ በሀ/ማሪያም(ቡሌ-ሆራ)ከሚያልፈው ዋና አስፋልት መንገድ ጀምሮ እስከ ሶያማ ከተማ 61ኪ.ሜ የጠጠር መንገድ፣ከዲላ እስከ ቡርጂ 159ኪ.ሜ በከፊል አስፋልት በከፊል የጠጠር መንገድ እና ከቡርጂ እስከ ኮንሶ 80 ኪ.ሜ የጠጠር መንገድ ተጠቃሚ ነው፡፡ በሌሎችም የልማት መስኮች የወረዳው ዋና ከተማ የ24 ሰዓት የመብራት፣የአውቶማቲክ ተንቀሳቃሽ(ሞባይል)ስልክ አገልግሎት እና የገጠር ቀበሌያት ጨምሮ በአጠቃላይ 31.5 ንፁሕ የመጠጥ ውኃ አገልግሎ ተጠቃምና በአሁኑ ጊዜ 12 ቀበሌ የማብራት ተጠቃም ሲሆኑ ሌሎች በቅርብ ጊዜ መጠቀም ይጀምራሉ፡፡ ✍ወረዳዋ ቡርጂ የምል የወረዳ ስያሜ ያላት ስትሆን ዋናው ከተማ ሶያማ ተብላ ትጠራለች። ቡርጂ የራሶ የሆነ መጠሪያ ያላት ስትሆን ቡርጂ የምል የራሶ ብቸኛ ቋንቋ ባለበት ነች፣ ስለዚ ቡርጂ የራሶን ማንነት የምገልፅ ባህል፣ ወግና ስርዓት ያለች በብሔሩ የሰውን ነገር መንካት አፀይፋ የምትመለከት የምትኖር ብሔር ነች ።በመሆኑም ቡርጂ የምትታወቅባት 27 ቀበሌያት ሶያማ 01 ፣ሶያማ 02፣ ሐራወንጄ፣ ትሾ፣ ሙሬ፣ ኦቶሞሎ፣ ወርደያ ጉዴ፣ ድንቤቾ፣ ራሌያ ጎቼ፣ ብላ፣ ገራ፣ ዋለያ ጩሉሴ፣ ሐራሌ፣ ነዴሌ(አበላ) ፣ ሐላሜ ፣ ላድሼ፣ የበኖ፣ ዳልኦ፣ ገምዮ፣ ክልቾ፣ ሰጎ፣ ለሞ፣ እና (አዋር) ቀበሌያት ጎበዜ፣ ትንሿ ቀያተ፣በረቅ ና በኔያ ቀበሌያት ስሆኑ ትንሿ ቀያተ በሰገን ዞን ከተማነት ተቀላቅላ የነበረች ቢሆንም ዞኑ በመፍረሱ ተመልሳ ወደ ነበርችበት ተመልሳለች፡፡ ስለዝህ አጠቃላይ እኝህ ቀበሌ ውስጥ የምኖሩት 85% አርሶ አደር ናቸው። በወረዳው የምመረቱ አብዛኛው የጤፍ ምርትና በቡራ ቡርጄ (አማራ) በመሆኖ ቡርጂ እስከ ናዝረት አዳማ እና እስከ ናይሮብ ቦንቦሳ ማርሳቤት ድረስ ይታወቃሉ። ለላው በዞኑ የቦቆሎ ፣ የስንደ፣ የገብስ እህሎች ይመረታሉ። ✍በወረዳችን የሚታወቁ ነገሮች ማራክና አትራክትቭ መንፈሶን የምያድሱበት አይተው በተፈጥሮ የምደሰቱበት ለላኛው ከቅርብ ጊዜ የተፈጠረው የኬላሌ ሐይቅ ፣ የሚንሞና ዋሻ፣ የወዮ ደን አና የኤርዶያ ተራራ በከፍተኛው በወረዳችን የምታወቁ በመሆናቸው ቀጣይ ላይ እኝህ መስህቦች ብለሙ ከፍተኛ ለወረዳ ገብ ስለምያስገኝ ወረዳው ጠንክረው የምሰሩበት ስራ ነው። ስለዝህ ወረዳዋን መታችሁ ጎብኙ መልዕክታችን ነው። በወረዳ ከሚገኙ መስህቦች በከፊል ሚና-ሞና ዋሻ የሚገኝበት ቦታ-በቡርጂ ወረዳ በየበኖ ቀበሌ ከወረዳው ዋና ከተማ ያለው ርቀት 15ኪ.ሜትር ከቀበሌው ያለው ርቀት 15ኪ.ሜትር ከቀበሌው በእግር ጉዞ የሚፈጅበት ጊዜ 30 ደቂቃ መስብነቱ፡-ይህ ዋሻ በወረዳው ካሉት ዋሻዎች በይዜት፣በስፋቱና በግዙፍነቱ ልዩ ከመሆኑም በላይ ከሦስት ትላልቅና ሰፋፊ ኣለቶች አንዱ በሌላኛው ላይ ተነባብሮ ሦስት ክፍል የሠራና ከዘመናዊ ፎቅ ቤት ጋር ተመሳሳይ ይዜት ያለው መሆኑ ነው፡፡ -ሌላው አስደናቂና ማራኪ የሚያደርገው ይህ ግዙፍ ባለሦስት ክፍል ዋሻ በሰንሰለታማ ገደል አፋፍ ተንጠልጥሎ ያለምንም ድጋፍ መቀመጡ ነው፡፡ ዋሻው ባጠቃላይ በሦስቱ ክፍሎች እስከ 50 ሰዎች የመያዝ አቅም ሲኖረው በአንደኛው ክፍል 8 ፣ በሁለተኛው ክፍል 5 እና በሦስተኛው ክፍል እስከ 27 ሰዎችን ይይዛል፡፡ ሚንሞናን ሲጎብኙ ከየበኖ እስከ ሐላሜ ያለውን ሰንሰለታማ የመሬት አቀማመጥ በከፊል፣ማራኪ ሸንተረሮችና የሠገን የተፈጥሮ ደንና የዱር እንስሳት ያሉበት ሜዳ እንዲሁም ከቡርጂና ከአማሮ ምዕራብ ክፍል ገባር ወንዞች የዳበረና ሜዳውን ሰንጥቆ የሚጓዘውን በጎማሬና በሌሎች እንስሳት የተካነውን ትልቁን የሠገን ወንዝ የመጎብኘት ዕድል ይኖርዎታል፡፡ 2.ከየበኖ እስከ ሐላሜ ሰንሰለታማ የመሬት አቀማመጥ በከፊል -የሚገኝበት ቦታ፡- በቡርጂ ወረዳ ከየበኖ እስከ ሐላሜ ቀበሌ ድረስ የሚዘልቅ -ከወረዳዋ ዋና ከተማ ያለው ርቀት 15-30 ኪ.ሜ -ከእያንዳንዱ ቀበሌ ያለው ርቀት 1.2-1.5 ኪ.ሜ -መስህብነቱ፡- ተፈጥሮአዊ ይዜትና ከ15-20 ኪ.ሜ ርዝመት ያለው ነው፡፡ ከሠገን የተፈጥሮ ደንና የዱር እንስሳት ሜዳ ወደ ላ አሻቅበው ሲጎብኙ ሰንሰለታው የመሬት አቀማመጡ እጅግ ማራኪ ዓይን የሚሰብና ወጥነት ያለው ከአናት ላይ የማይበላለጥና በእኩል ርቀት3 የተደረደረ መወጣጫ መሰላል የሚመስል እይታ ያለው ነው፡፡ . . ይህን የተፈጥሮ መስህብ ሲጎብኙ ሌሎች እንደ ሚንሞና ዋሻ የሠገን የተፈጥሮ ደንና የዱር እንስሳት ሜዳ እና የተለያዩ የመልከዓምድር አቀማመጦችን የመጎብኘት ሰፊ ዕድል ይኖርዎታል፡ 3. ዲቃቼ ፏፏቴ ከወረዳዉ ዋና ከተማ በ12 ኪ.ሜ ርቀት የምገኙ ዲቃቹ ፏፏቴ ከቀበለው በስተምዕራብ ሰገን ወንዝ ምስራቃዊና ዳገታማ መልክዓ ምድርን ተንተርሰው በ1.5ኪ.ሜትር ከቀበለው ርቀው ይገኛል፡፡በእግር 40-50 ደቅቃ ያስከዳል፡፡ ፏፏቴው የራሱ ታርክ አለው፡፡ዲቃ/ዲቂ ማጠብ፣ጓል…የምል ፊቺ ብኖረውም ከፏፏቴ አጠቃቀም ጋር በተያያዘ መታጠብ ቀጥተኛ ገላጭ ነው፡፡ መስህብነቱ፡- በአከባቢው ሸማግለዎች እንደምነገረው ለግርዝ ዕድሜያቸው የደረሱ ወጣት ወንዶች በእለተ ግርዝ ማልደው ፏፏቴ ይወረዱና ገላቸውን በደንብ ይታጠባሉ ፡፡ይህም ግርዝ የሚገባው በስለት ስለሆነ ተያይዘው ከምከሰት ማናቸውም በሽታና ‹‹ልክፍት››(እንድነሱ) ሁሉንም በመነጻጻት ለመታደግ ስባል ነው፡፡አሁን ከግንዛቤ መዳበርና ባዕድ አምልኮ ልየታ ደረጃ እያደገ መምጣት ጋር ቢቀርም ተጋቢ ሙሽራዋና ምዘዎቾ ከአንድ ቀን በፍት በፏፏቴ መታጠብ ግድ ነበር ይላሉ እነዚህም ተራክዎች፡፡ኮረዳዎችም እንደ ወንዶች አስተዳደጋቸው‹‹ንጹህ›› ስለነበረ አሁን ደግመው ወግ ማዕረግ ለማየት በመቃረባቸው ከታዳግነት ወደ እማወራነት መሸጋገርያ ማሳያው ፏፏቴውን በቅድሜ ጋቢቻ መጎብኘት ነው፡፡ከዚህም በኃላ የቤትና ቤተሰብ ሀላፍነትን ከእናቶቻቸው ለመረከብ ብቁ ስለመሆናቸውና እነሱም በተራቸው ለማሰረከብ ትውልዳዊ አደራና ኃላፍትነት የመከወን ተግባር ቃል ኪዳን ነው፡፡ወንዶችም ራሳቸውን አሳችለው መስራትን በመለማመድ የዛሬው ወጣት የነገው አባወራ መሆኑን ራዕይ መሰነቅያ ባህል ያዳብራሉ፡፡ 4. ኤርዶያ ተራራ የሚገኝበት ቦታ፡- በቡርጂ ወረዳ በክልቾ ቀበሌ ከዋና ከተማ የሚገኝበት ርቀት 2ኪ.ሜ መስህብነቱ፡- ይህ ተራራ ሰፊና የተንጣለለ ሜዳ በአናቱ ስላለው የመዝናኛ ሎጅ ለመገንባት ጠቀሜታ አለው፡፡ በሰንበለጥና በደን የተሸፈነ በመሆኑ ለዱር እንስሳት መጠለያነትም ያገለግላል በተጨመሪም ታሪካዊ መስህብነቱ እንደዛሬ መገናኛ በልነበረበት ዘመን የቡርጂና የኮንሶ አጎራባች ብሔረሰቦች በተራራው ጫፍ እሳት በመለኮስ በምልክት መገናኛ መልዕክት ይለዋወጡበት ነበር፡፡ 5. ወዮ የተፈጥሮ ደን ወዮ በቡርጂ ወረዳ በዋለያ ቀበሌ ይገኛል፡፡ ከዋና ከተማ ያለው ርቀት 21ኪ.ሜ ከቀበሌው ያለው ርቀት 1.5ኪ.ሜ ወዮ በቡርጂ ብሔረሰብ ነውር፣ለመተግበር ጾያፍ የሆነ የተከለከለና አሳፋሪ ድርጊት ማለት ነው፡፡ የወዮ ደን ያለበት አከባቢ የሕዝብ አካልና ወገን3 የነበሩ ጎሳዎችና ሰዎች በበሽታ ተጠቅተው ያለቁበት በመሆኑ ሌሎች ግለሰቦች፣ቡድኖችና ጎሣዎች መጠቀም ወይም በይዞታነት መያዝ በነውርነት ስተፈረጀ ሳይታረስ ለብዙ ጊዜያት በመቶየቱ የተለያየ የዛፍ ዝርያ ያለበት ደን በቅሎና ለምቶ ከትውልድ ትውልድ እየተላለፈ መምጣቱን እነዚህን የተረኩልን ሽማግሌዎች ይመሰክራሉ፡፡ ደኑ በኤሳው(ባህላዊ ባለሥልጣን)አማካይነት ያምንም ክፍያ ለማህበረሰቡ እንደጠያቂው ፍላጎት በህዝብ ተወካዮች አመኔታ ለቤትና ለሌሎች አገልግሎቶች ይውላል፡፡ አሁንም በህብረተሰቡ እየተዳደረና ጥቅም እየሰጠ ይገኛል፡፡ ወዮ የተፈጥሮ ደን ወሎ በሚል ስያሜ ከምኒልክ ወረራ ጋር ተያይዞ ከሰሜኑ የሀገራችን ክፍል የመጡ ግለሰቦች ከአገራቸው ወሎ ክ/ሀ አንጻር ስያሜ አንዲኖረው አድርገው እንደሰየሙት በአከባቢው ነዋሪ የሆኑ አባቶችና ሽማግሌዎች ይናገራሉ፡፡ ስለዝህ ወዮ የተፈጥሮ ደን ከብዙ ዘመናት ቆይታ የተነሳ የተለያዩ የዛፍ ዓይነቶችና የዱር እንስሳቶች የምገኙበትና ለአከባቢው ለተፈጥሮ ሚዛን ለመጠበቅ ምቹ ሁኔታ ከመፍጠሩም በላይ ለመስብህነትም የጎላ ጠቀመታ ይኖረዋል፡፡ 6. ሠገን ኬላሌ ሐይቅ የምገኝበት ቦታ በቡርጅ ወረዳ ክልቾ ቀበሌ ስሆን ከወረዳ ዋና ከተማ ያለው ርቀት 42ኪ.ሜ ከቡርጅ-ኮንሶ ጠጠር መንገድ ከዋናው መኪና መንገድ 1.5ኪሜ ላይ ይገኛል፡፡ መስህብነቱ ፡-የሐይቅ አቀማመጥ በሁለቱ ተራሮች መካከል የተቀመጠ በመሆኑ እይታ የሚማርክ መሆኑ በዋና/በጀልባ/ መዝናናት ለሚፈልግጉ ጎብኝዎች በሐይቁ በበመዝናናት መንፈሶችውን ያድሳሉ የተለያዩ የውሃ አካላትንም በሐይቁ ውሰጥ እየተፈጠሩ ስላሉ ዓሣ፣አዞና ጉማሬ የመጎብኜት ዕድል ይኞራሉ፡፡ በየሬሾና ጉበለቾ ተራራ ላይ ሎጂ ብገነባ ሐይቁን ሊጎበኙ ለምመጡ ቱርስቶች ማረፊያ ከመሆኑም በላይ የተሻለ እኮኖም የምያገኙበት ምቹ አጋጣም የገኛሉ፡፡ የሥራ አጥ ወጣቶች በጀልባ ስራና በዓሣ አስገራ ተግባራት ላይ በሥራ ዕደድል ፈጠራ በር የምከፍት ሆኖል፡፡ በውሃ አካላት ላይ ጥናትና ሚርምር ለሚያደርጉ ሆኖል

9593

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%89%B0%E1%88%A8%E1%89%B5%20%E1%89%B0

ተረት ተ

ተሁለት ዛፍ የወደቀ ተሁሉም ያው ወንድም ቢከፋም ቢበጅም ተለመደና ዶሮ መከሽከሽ እኝህ እናትሽ ሀሙስ ከች ተለማማጭ አልማጭ ተለማበት የተጋባበት ተለጣጭ የጎረቤቷን ድልህ ሟጣጭ ተለጣጭ የጎረቤቷን ድልህ አሟጣጭ ተላም የዋለ በሬ ተሴት የዋለ ገበሬ ተላም የዋለ በሬ ከጋለሞታ የዋለ ገበሬ ተሌባ ሌባ ቢሰርቀው ምን ይደንቀው ተልባ መስሎሽ ሰናፍጭ ትቀምሽ ተልባ በቅባ ኑግ ለሰሚው ግራ ለበይው መልካም ነው ተልባ በጥባጭ ሳለች ጎመን ቀንጣሹዋን ምች መታት ተልባ በጥባጭ እያለች ጎመን ቀንጣሹዋን ምች መታት ተልባ ቢንጫጫ ባንድ ሙቀጫ ተመልከት አላማህን ተከተል አለቃህን ተመልከኛ ዳኛ መልካም ፈራጅ ተመምሩ ደቀመዝሙሩ ተመመራመር ይገኛል ነገር ተመመራመር ይገኛል ቁምነገር ተመሞት ይሻላል መስንበት ተመረቅሁ ብለህ ተተረገመ አትዋል ተመረቅሁ ብለህ ከተረገመ አትዋል ተመርቄያለሁ ብለህ ከተረገመ አትዋል ተመሮጥ ማንጋጠጥ ተመሮጥ ማንጋጠጥ ይሻላል ተመንግስት አመልጣለሁ ለሞት እድናለሁ ማለት ዘበት ተመክሮ ልብ ተሸምቶ ድልብ አይሆንም ተመዋረድ ጌታን መውደድ ተሟጋች - እኔ እረታ ይመስለኛል ሰውም ይመለከተኛል ተሙጃ መሀል የወጣች ቄጤማ ወይ ለወፍ ወይ ለባላ ተማሪ ዘኬ ለቃሚ ተማሪ ውሻ ቀባሪ ተማሪና ዶሮ በሞቱ ክብሩ ነው በቁመናው እራቱ ጥሬ ነው ተማሪና ዶሮ በሞቱ ክቡር ነው በቁመናው እራቱ ጥሬ ነው ተማክረው የፈሱት ፈስ አይገማም ተማክሮ የፈሱት ፈስ አይገማም ተምሮ የማይጽፍ አክፍሎ የማይገድፍ ተምሮ ያላስተማረ ዘርቶ ያላጠረ ተሞተች ሚስቴ ምን አለኝ ካማቴ ተሞኝ ደጅ ሞፈር ይቆረጣል ተረታን እንዳይሉ ይግባኝ ይላሉ ተረቴን መልስ አፌን በዳቦ አብስ ተረት ለነገር ይሆናል መሰረት ተራራ ለጥናት ውሀ ለጥማት ተራስ በላይ ንፋስ ተራጋሚ ራሱን ደርጋሚ ተርጅናና ተሞት ቢሸሹ አያመልጡ ተሰብሮ ቢጠገን እንደነበረ አይሆን ተሰብሮ ቢጠገን እንደድሮው አይሆን ተሰው አለሁ ብዬ ከጅብ ተዳብዬ ተሰው አለሁ ብዬ ከጅብ ጋር ተዳብዬ ተሰግዳዳ ቦታ ታዳጊ ጌታ ተስስታም አንድ ያንቀው አንድ ይወድቀው ተስፋ መስጠት እዳ መግባት ተስፋ መስጠት እያዩ እዳ መግባት ተስፋ ርቆ የተሰቀለ ዳቦ ነው ተስፋ ቆርጦ አንድ ላይ ከመቆም ይሻላል በተስፋ ሲጓዙ መክረም ተስፋ ያልቆረጠ መነኩሴ ምናኔ ሲሄድ ሴቲቱን ይሰናበታል ተስፋ ያድናል ክህደት ያመነምናል ተስፋ የተሰቀለ ዳቦ ነው ተሸፋፍኖ ቢተኙ ገልጦ የሚወጋ ጌታ አለ ተሸፋፍኖ ቢተኙ ገልጦ የሚያይ አምላክ አለ ተሹሞ ከመታለል ጥሎ መከብለል ተሺ ምስክር የታቦት እግር ተሻገር ከወንዙ ጉድ እንዳያበዙ ተቀመጥ በወንበሬ ተናገር በከንፈሬ ተቀማጭ አፉ ምላጭ ተቀማጭ የሌለው ተሟጋች ስልቻ የሌለው ቧጋች ተቀማጭ የሌለው ተሟጋች ስልቻ የሌለው አንጋች ተቀምጠው የሰቀሉት ቆመው ለማውረድ ያስቸግራል ተቀባሪ ወዲያ ማን ያርዳ ተቀዳዳ ይሻላል ጨምዳዳ ተቁመቱ ማጠር የልቡ መጠጠር ተቁመትህ ማጠሩ ሆድህ መጠጠሩ ተቁም ዶሮ ከሸክላ ማሰሮ ተቂል አትጫወት አይንህን ያወጣል በእንጨት ተቅበላ ጥጋብ የስቅለት ጦም ማደር ይሻላል ተቆብ ላይ ሚዶ ተበድሮ ቅቤ ታርዞ ጎፈሬ ተባለ ቀትር አትቀታተር ተባቄላ አይጠፋም ዲቃላ ከጠላ አይታጣም አተላ ተተሳለ የማይበርድ ተታዘለ የማይወርድ ተተናገረ አያባራ አፋቸው ከያዘ አይለቅ ምንቸታቸው ተተናገረ አያባራ አፋቸው ከያዘ አይለቅ እጃቸው ተተያዙ ብዙ ነው መዘዙ ተተያዙ ወዲያ ቄስ ጥሩልኝ ማለት ላያደላድሉ በሺ ብር ጭነት ተታመሙ መክሳት ካጡ መንጣት ተናት ቀን ይሻላል ተናካሽ ውሻ የጅብ መቋደሻ ተናካሽ ውሻህን ተዋጊ በሬህን እሰር ተናካሽ ውሻ የጅብ መደገሻ ተናዞ ይሞቷል አምኖ ይሟገቷል ተናገር በከንፈር ተቀመጥ በወንበር ተናግሮ አናገረኝ ይወደኝ ይመስል ሄዶ ተናገረ የላክሁት ይመስል ተናግሮ አናገረኝ ይወደኝ ይመስል ሄዶ ተናገረ የላኩት ይመስል ተናግሮ አናግሮ የሆድን ጨርሶ ጠላት ይሆናል ወዳጅ ተመልሶ ተናግሮ ከማሰብ ተከንፈር መሰብሰብ ተናግሮ ከማሰብ ከንፈርን መሰብስብ ተናግሮ ከመጨነቅ የቀልቀሎዬን አፉን እንቅ ተናግሮ ያጣ ሰው ሶስት ጊዜ ሞቱ ነው ተንከትክተሽ ስትስቂ የጥርስሽ ወገብ እንዳይቀጭ ተንኮለኛ መበለት በጾም ዶሮ በፋሲካ እልበት ተንኮለኛ የሰይጣን አርበኛ ተንኮለኛ ተሰባብሮ ተኛ ተንኮለኛ ናቸው አርቃችሁ ቅበሩዋቸው ተንኮለኛ ገደል ዝንጀሮ ይጥላል በሬ ያሳልፋል ተንጋሎ ቢተፉ ተመልሶ ካፉ ተኚ ብልሽ አትነሺ አልኩሽ(ን) ተኛ ወዲያ ጎራሽ እህል አበላሽ ተከበሩ ሰው አይፈሩ ተከብሮ ያደርጋል ደንቆሮ ተከብት እንስት ተሀብት ርስት ተከተማ ወደዱር ተአልጋ ወደምድር ተከናንቦ የሚበላውን ተጎንብሰህ ግባበት ተከፈት ያለው ጉሮሮ ጦም አያድርም ተኩላ እንደ አንበሳ እጮህ ብላ ተተረተረች ተኩላ ፍየል በላ ተኩሶ ጣለ ወጋ ነቀለ ተኳሽ በሁለት አይኑ አያነጣጥርም ተክፉ ተወልጄ ስፈጭ አደርኩ ተክፉ ጎረቤት አይሰሩም ደህና ቤት ተኮሰ ጣለ ወጋ ነቀለ ተወደዱ ወዲያ ገደሉ ሜዳ ተወገብ በላይ ታቦት ከወገብ በታች ጣኦት ተወገብ በላይ ጥጋብ ተወገብ በታች ራብ ተወጭት አፍ የወንጭት አፋፍ ተወጭት አፍ ተወንጭት አፋፍ ተወፈሩ ፈጣሪን አይፈሩ ሰውን አያፍሩ ተዋርዶ ከማግኘት ኮርቶ ማጣት ተዋቅሶ ወዳጅነት የቂም ጠባሳ ባንገት ተዋሰኝ ግዝት ይሆነኝ አበድረኝ አይማረኝ ተዋጊ በሬ ተጭድ ይጣላል ተዋጊ በሬህን ተናካሽ ውሻህን ያዝ ተው አትርሳ ተሰርቶልሀል የሳት ገሳ ተው ፈረሴን ለጉም አይዘነጉም ለሴትና ለጉም ተዝካር ያየ ተማሪ ሸቀጥ ያየ አጣሪ ተዝካር ያየ ተማሪ ሸቀጥ ያየ አጣሪ አይን የለውም ተይዛ ትዘፍን ጦጣ ተይዞ ከመለማመጥ አርፎ መቀመጥ ተደርቦ መጣላት ስራ ማጣት ተደብቃ ትጸንሳለች ሰው ሰብስባ ትወልዳለች ተደብቃ ትጸንሳለች በሰው ስብሳብ ትወልዳለች ተድረው ቢመለሱ የውሀ መንገድ ረሱ ተድረው ቢመለሱ የውሀን መንገድ ረሱ ተዳኛ ተሟግቶ ታዲያማ ተዋግቶ ተዳኛ ተሟግቶ ላያደማ ተዋግቶ ተጀመሩ መጨረስ ካራገዱ ማልቀስ ተጄ በጉንጬ ተገናኝተናል መሳ ለመሳ አንቺም እውር ነሽ እኔም አንካሳ ተገናኝተው ሳሉ ምን ጊዜ እንገናኝ ይላሉ ተገዳዩም ሟቹ ይጣደፋል ተጋበዙና ብሉ ሀይ በሉ ከልክሉ ተጋፊ ውሀ ሽቅብ ይሄዳል ተጋፊ ውሀ አሻቅቦ ይፈሳል ተግደርዳሪ ጦም አዳሪ ተግደርዳሪ በልቶ ሽሮ ተበዳሪ ተግደርዳሪ ቀላዋጭ ቀባጣሪ ተጎሽ እበት ተንጨት ሽበት ተጎንብሶ የሚበላን ተኝተህ ቀላውጠው ተጠማኝ ቢሰነብት ባለርስት ይሆናል ተጠንቀቅ ወደል እንዳትገባ ገደል ተጥዶ የማይፈላ ተሹሞ የማይበላ ተጥዶ የማይፈላ ተሹሞ የማይበላ የለም ተጦረኛ ስንቅ አይደባልቁ ተጦጣ የዋለ ጉሬዛ እህል ፈጅቶ ገባ ተጨንቆ ኩራት ተንጠራርቶ ራት ተጫውቶ መማረር አለ ጉዳይ መብረር ተፈጣሪ ሙርጥ ጫሪ ተፈጣሪ ይበልጣል ቂጥ ጫሪ ተፈጥሮን ተመክሮ አይመልሰውም ተፈጭቶ ያልተነፋ ዱቄት ተበራይቶ ያልተመረተ ምርት ተፈጥሮ ሞት ተሾሞ ሸረት ተፈጥሮን ተመክሮ አይመልሰውም (ጠያቂ) ታድያስ (መላሽ) አለን በአዲዳስ ያውም ሳንዋስ ታጥቦ ጭቃ ታላቅ ወንድም እንደ አባት ይቆጠራል ታላቅ ጦር ባይወጉበት ያስፈራሩበት ታለቀ መቆጠብ ተሞተ መንጠብጠብ ታላረፉ መከራ ነው ትርፉ ታላቁን ነገር እየተመኘሁ ቢከፍቱት ተልባ ሁኘ ቀረሁ ታላወቀ ዘዴ በለው በጎራዴ ታልተናገሩ አይከፈት በሩ ታልቸኮሉ ቀስ በቀስ ይገኛል ሁሉ ታሞ የተነሳ እግዜርን ረሳ ታሞ የተነሳ እግዚሄርን ረሳ ታሞ ከመማቀቅ አስቀድሞ መጠንቀቅ ታረጁ ወዲያ ጎፈሬ አዝመራ የሳተው ገበሬ ታልጠገቡ አይዘሉ ካልዘለሉ አይሰበሩ ታረጁ አይበጁ ታሪክን የረሳ ስህተት መድገሙ አይቀርም ይባላል ታርቄ ተመርቄ ታጥቤ ተለቃልቄ ታርቆ ሙግት በልቶ ስት ታሳጭ ማራኪ ይሻላል ታሳጭ መካሪ ይሻላል ታስሮ ከመማቀቅ ይሻላል መጠንቀቅ ታቀበት በረዶ ተቁልቁለት ዘንዶ ታባ ቁፍር እሸት ተበልቶለት ታባቱ የተረፈ ተጠለፈ ታቦተ ክፉ አጸደ መልካም ታቦት በራሱ ቃጭል በጥርሱ ታከረሩት ይበጠሳል ታየው ትመለከተው ትታነቀው ትሞተው ታዝበው ኪጠሉህ ታዝበው ይውደዱህ ታዝበው ሲጠሉህ ታዝበው ይወደዱህ ታዳጊ ያለው በግ ላቱን በውጭ ያሳድራል ታጉል ጉልበት እዩልኝ ስሙልኝ ማለት ታጉል ጥንቆላ የጨዋ ልጅ መላ ታጥቦ ጭቃ ታጥቀህ ታገል እንዳትንገላታ አስተውለህ ተሟገት እንዳትረታ ትለብሰው የላት ትከናነበው አማራት ትላንት ልጄን ዛሬ እናቴን ምን ይበጃል ዘንድሮ አለ አውራ ዶሮ ትልቁ አሳ ትንሹን አሳ ይውጣል ትልቁ ዳቦ ሊጥ ሆነ ትልቅ ብልሀት ለንጉስ መገዛት ትልቅ ብልሀት ለትምህርት መትጋት ትልቅ ጥቃት ለምኖ ማጣት ትልና መጋዝ በሽተኛና ጓዝ ትምህርትም እንደ ኮት ፋሽኑ አለፈበት ትምህርት በልጅነት አበባ በጥቅምት ትምህርትን ለፈጠረ ጥይት በርጫን ላገኘ ገነት ትምህርት ከሚሉት ነቀርሳ ኤድስ ከሚሉት በሽታ ያውጣን ትምሀርት የማያልቅ ምርት ትምህርት የማያልቅ ሀብት ትሻልን ትቼ ትብስን አገባሁ ትተውት የማይሄዱትን ባልንጀራ አይቀድሙትም ትናንሽ ልጆች ትናንሽ ሀብቶች ትንሳኤ ትንሳኤ ቢሉኝ ጸሎተ ሀሙስ መሰለኝ ትንሽ ምላጭ አገር ትላጭ ትንሽ ሰው ትንሽ ነው ትንሽ ስጋ እንደ መርፌ ትወጋ ትንሽ ሽሮ ባገኝ ጨው የለኝም እንጂ ተበድሬ ወጥ እሰራ ነበር ትንሽ ልጅ ከሰራው ሽማግሌ የጎበኘው ትንሽ ቆሎ ይዞ ካሻሮ ጠጋ ትንሽ ቆሎ ያደርሳል ካሻሮ ትንሽ አበላሽ ትንሽ ሰው ትንሽ ነው ትንሽ ጎልማሳ ትቢያ ታነሳ ትንቢት ይመራል ልጓም ይገራል ትንኝም ለሆዱ ዝሆንም ለሆዱ ወደ ወንዝ ወረዱ ትንኝም ለሆዱ ዝሆንም ለሆዱ ተያይዘው ወደ ወንዝ ወረዱ ትንሽ በመናገር እውነት ትከበር ትኩስ ሬሳ ደረቁን አስነሳ ትንሽ ጭላንጭል ታስይዛለች ምንጭር ትእቢትን ከስስት ምን አገናኝቶት ትእግስተኛ ከፈለገበት ይደርሳል ትእግስት ፍራቻ አይደለም ትካዜ ሲመጣ መከፋት ጓዝ ይሆናል ትገርም ሻሸመኔ ትብስ ኮፈሌ ትጸድቅ ትኮነን ቢለው ቆይ መክሬ አስታውቅሀለሁ አለ ትፈጭ የነበረች ማንጓለል አቃታት ትፈጭ የነበረች ማንጓለል ተሳናት ቶሎ ቶሎ ቢቆጡ አብረው አይቀመጡ ቶፋ በማን ምድር ትለፋ ቶፋ መቀበሪያው ያው ፈፋ]]

50448

https://am.wikipedia.org/wiki/Shincheonji

Shincheonji

- የኮሪያዎች መጽሐፍ ቅዱስ ጥናት በኢትዮጵያ የምንከተለውና የዳንንበት ወንጌል በዘመናት መካከል ተግዳሮት ጠፍቶትና ከትግል ውጪ ሆኖ የሚያውቅበት ታሪክ የለም። በየወቅቱ ከውስጥና ከውጪ በሚነሱ የስህተት ትምህርቶችና ተቃውሞዎች ሳቢያ በየዘመናቱ ራሱን ሲከላከልና በተነሱበት ተቃውሞዎች ሁሉ እያሸነፈ ያለንበት ዘመን ላይ ደርሷል። አሁንም በተለይም ከተሀድሶ ዘመን በኋላ ለመቁጠር በሚታክቱ አያሌ የውጭና የውስጥ ተግዳሮቶች መካከል እያለፈ ሲሆን በተለይ ከውስጥ በሚነሱና ሰይጣን አስርጎ ባስገባቸው የወንጌሉ ጠላቶች ሳቢያ ቤተ ክርስቲያን ስትታመስ ኖራለች። በእኛም ዘመን በተለይ ከብልጽግና ወንዴል ጋር ተያይዞ አሌ የማይባሉ የምንፍቅና ትምርቶች የገቡ ሲሆን ከዚህ ቀጥሎ የምናየው የ ትምህርት ደግሞ በአይነቱም ሆነ በይዘቱ ለየት ብሎ ብዙም ትኩረት ሳይፈልግ በቀላሉ ሊታያ በሚችልበት ሁኔታ ትምህርቱን እያስፋፉ ይገኛል። በርግጥ ይህ አስተምህሮ በጣም ግልጽ የሆነ ከወንጌሉ ያፈነገጠ ትምህርት ቢሆንም እንኳ በጣን በሆነ ሁኔታ የምንፍቅና ሥራውን እያቀላጠፈ ያለና እየተጠቀሙበት ካለው አካሄድ የተነሳም () ሰዎቻችን በተለይም አዳጊ ወጣቶች እና ወጣቶችን በከፍተኛ ቁጥርና ፍጥነት በመማረክ ላይ ይገኛል። ወደ አስተምህሮው እንግባ በደቡክ ኮሪያ የተነሳ የስህተት ትምህርት ሲሆን አስተማሪው ደግሞ ሊ ማን-ሂ () የተባለ ግለሰብ ንወ። እንግዲህ ይህ ግለሰብ በደቡብ ኮርያ ብቻ ከ 200,000 በላይ ተከታዮች ያሉት ሲሆን በ ወይንም በቀደምት ጉምቱ የወንጌላውያን አማኞች የተወገዘና ትምህርቱ በቀጥታ የስህተትና የምንፍቅና እንደሆነ የተተቸ ትምህርት ሆኖ እናገኘዋለን። የትህምርቱ ዋና ገጽታም ከታረደው በግ ከክርስቶስ ውጪ ማዕከልነቱን ወደ ምንፍቅናው ደራሲ ወደ ሊ ማን-ሂ ያደላ መሆኑ በግልጽ ከትምህርቶቹና ከአቋሞቹ መረዳት ይቻላል። ይህ ሰው (ሊ ማን-ሂ) ራሱን ዳግም የተገለጠ ሐዋርያው ዮሐንስ እንደሆነ በግልጽ የሚያስተምርና የራሱንም የታደሰና እንደሚመቸው አድርጎ የተስተካከለ መጽሀፍ ቅዱስ (በተለይ በዮሐንስ ራዕይ ላይ) እስከ ማሳተም የደረሰ በቅዱስ ቃሉ ስልጣን ላይ የተዳፈረ ሰው ነው። ለዚህም በማሳያነት ራሱን ዳግም የተገለጠ ዮሐንስ (አዲሱ ዮሐንስ) አድርጎ ከመቁጠሩ ጋር በተያያዘ ዮሐንስ ራዕይ ዳግም በሙላት ተገልጦልኛል በማለትና በዮሐንስ ራዕይ 1 - 3 ያሉት በእስያ ያሉት ሰባቱ አብያተ ክርስቲያናት የእስያ ሳይሆኑ በኮርያ ለሚገኙ ከተሞች ናቸው ማለት አስተካክሎ የራሱን መጽሀፍ ቅዱስ አስትሟል። ያም ከተማ በዋናነት የምትባል ለሰሜን ኮርያ የቀረበች ከተማ ስትሆን የአስተምህሮ ተቋሙ ዋና መቀመጫ ናት። ትምህርቶቹ በጥቂቱ ከሰውዬው ማንነት አንጻር 1. ከላይ እንደተገለጸው ሊ ማን-ሂ ራሱን ሐዋርያው ዮሐንስ መሆኑን ያስተምራል ወይንም አዲሱ ዮሐንስ እያለ ራሱን ያቆላምጣል ( ይህ ትምህርት ፈጽሞ በክርስትና አስተምህሮ ውስጥ የሌለና ሰዎች ዳግም ሌላ ሰው ሆኖ ይወለዳሉ ለሚለው የህንድ(ሁድሃ)፣ የጥንት ቻይናና፣ የጥንት ግሪኮች ፍልስፍና ላይ የተመሰረተ የዳግም ስጋ ውልደት ትርክት ነው። 2. ሊ ማን-ሂ አዲሱ ዮሐንስ ነኝ እንደማለቱ የዮሐንስ ራዕይን "እውነታ" እንደተቀበለ ያስተምራል ይህም ልክ አይደለም ብሎ ያመነበትን የዮሐንስ ራዕይ ክፍል እንዲያወጣና በራሱ ሃሳብ እንዲተካ ነጻነትን ለራሱ አጎናጽፎታል። ይህ ሰው ዘርፈ ብዙ ስህተቶች የሚታይበት ቢሆንም የቃሉን ስልጣን የዳሰበት ግን ሰፊውን ድርሻ ይይዛል። ራዕይ መጽሐፍን ራሱ ራዕም መጽሐፉ ማንም እንዳይጨምርበትም ሆነ እንዳይቀንስበት ቆልፎ ያስቀመጠና ማንም ልሰርዝ ልደልዝ ቢል እግዚአብሔር የተገለጹትን እርግማኖች ኣንደሚያወርድበት ቢናገርም ይህ ሰው ይህንን በመተላለፍ አያሌ ስህተቶችን በመጽሐፉ ላይ ሲሰራ እናገኘዋለን። የዚህም ነገር መጨረሻ ጥፋት መሆኑ ከማንም ያልተሰወረ ሀቅ ነው። 3. በዮሐንስ ራዕይ ምዕራፍ 2፥26-27 ላይ የተገለጸውና ሕዝቡን በብረት በትር ይገዛል የተባለው ለእርሱ (ሊ ማን-ሂ) የተጻፈ ቃል እንደሆነ ያስተምራል። ክፍሉ ድል ለሚነሳው ተብሎ ለትያጥሮን የተጻፈውን ቃል እንደፈለገ ለራሱ ፍላጎት ለመተርጎም የሚታትር ግልብ ሀሳኢ መሆኑን እንረዳለን። 4. በዮሐንስ ራዕይ ምዕራፍ 12፥1-9 ባለው ክፍል ላይ የተገለጸችው ሴት ታሪክ ከሴቲቱ የተወለደውና(ቁ5) ዘንዶው ሊውጠው በተዘጋጀ ጊዜ(ቁ4) ወደ እግዚአብሔር ዙፋን የተነጠቀው(ቁ5) የያኔው ህጻን ያሁኑ ሊ ማን-ሂ መሆኑን በድፍረትና ያለ ምንም ፈሪሃ እንግዚአብሔርም ሆነ አክብሮተ የእግዚአብሔር ቃል ይናገራል። ይህ ሰው በአጭር አገላለጽ በ 2ጴጥ 1:20 ያለውን "ይህን በመጀመሪያ እወቁ፤ በመጽሐፍ ያለውን ትንቢት ሁሉ ማንም ለገዛ ራሱ ሊተረጉም አልተፈቀደም፤" የሚለውን ክፍል ወይ አላነበበውም አልያም ሊቀበለው አልፈቀደም ማለት ነው። 5. የእርሱ (ሊ ማን-ሂ) ንግግር አጽናኝና የመንፈስ ቅዱስ ቃል መሆኑን ይናገራል ( በርግጥ ቃሉ እኛ እግዚአብሔር እኛን ባጽናናበት መጽናናት ሌሎችን እንደምናጽናና ይገልጻል (2ቆሮ 1:4) ይሁንና ግን አጽናኝ ተብሎ የተገለጸው የየትኛውም የሰው ልጅ የሌለና ክርስቶስ ራሱ የመሰከረለት ቅዱስ መንፈሱ ብቻ መሆኑን እንረዳለን።(ዮሐ 14:15-16, 26, 15:26) በዚህም ይህ ሰው የመንፈስ ቅዱስን ድርሻ ለመውሰድ ያልፈራና ራሱን በመንፈስ ቅዱስ ስፍራ ያስቀመጠ ደፋር አስተማሪ ሆኖ እናገኘዋለን። ከድኅነት() አንጻር ይህ ሰው ከድኅነት አንጻር ራሱን በወንጌሉና በክርስቶስ ስፍራ ያስቀመጠ ራሱን የመዳን መንገድ አድርጎ የሚቆጥር ሰው ነው። ለአበይትም ከንግግሮቹ ከተወሰዱት መካከል፦ በዘፍ 2:9 ላይ የተቀመጠው የሕይወት ዛፍ በመባል የተገለጠው ሕይወት ሰጪ ራሱ ሊ ማን-ሂ መሆኑን ያስተምራል ከዚሁ ጋር በተያያዘም ሊ ማን-ሂ ራሱን የእግዚአብሔር መንግስት የሕይወት ዛፍ እያለም ይጠራል ( ከ ሊ ማን-ሂ ውጪ መዳን፣ ዘላለማዊ ሕይወትም ሆነ መንግስተ ሰማይ አለመኖሩን በግልጽ ያለ አንዳች መስቀቅ ያስተምራል። ( በክርስቶስ ዳግም ምፅዓት ጊዜ ጻድቅ የሆነውና የሚድነው አሁን ክርስቶስ "በመንፈስ" እንደመጣ () የሚያምን ብቻ ነው ይላል። ( ይህ ትምህርት የክርስቶክ ምፅዓት ከሆነ ዕንደቆየና አሁን የምንጠብቀው ክርስቶስ እንደሌለ መናስተማር አማኞችን የጌታቸውን መምጣት ከመናፈቅ እንዲናጥቡ የሚያደርግ ሲሆን አሁን ክርስቶስ መጥቶ በኮርያ ውስጥ እንደሚገኝ ለሚያስተምሩት ትምህርት መሰረትን ያስጥልላቸዋል። ክርስቶስ ሲመጣ እንዲህ በድብቅ ሳይሆን በግልጽና በገሀድ የወጉት ሁሉ እያዩት(ራዕይ 1:7) በታላቅ ክብር በታላቅ ክብርና በመላዕ አጀብ እንደሚመጣ(1ተሰ 4:16)፤ የመምጣቱም ቀን እንዳሁኑ መንደላቀቅና አለማዊ አትኩሮት ባለበት እየቀጠለ ሳይሆን ላላመኑበት ታላቅ ጭንቅና ተራሮች ሆይ ውደቁብን የሚያሰኝ የታላቅ ምጥ ቀን መሆኑን ቃሉ ያስተምረናል።(1ተሰ 5:3) 4. በክርስቶስ ዳግም ምፅዓት ጊዜ ሊ ማን-ሂ እውነት፣ ሕይወትና መንገድ እንደሚሆን በድፍረት ያስተምራል ( የዚህ ሰው ድፍረት ልክ ያጣና ክርስቶስ ራሱን "እኔ መንገድና እውነት ሕይወትም ነኝ፤ በእኔ በቀር ወደ አብ የሚመጣ የለም።" ዮሐ 14:6 ብሎ የገለጸበትን ሃሳብ የመዳን ብቸኛ መንገድነቱንና አዳኝነቱን ያሳየበትን ሃሳብ ይህ ሰው እንደቀላል ሲዘርፍና ለራሱ ስም ሲለጥፍበት የማይፈራ ሰው ነው። በዚህም ራሱን ከክርስቶስ ጋር ለማላከክ የሞከረ አስተምሮን የያዘ ነው። ከቤተ ዕምነት አንጻር በደምሳሳው የኦርቶዶስ፣ የኦርቶዶስ ፕሮቴስታንት ኣንዲሁም የፕቶቴስታንት አስተማሪዎች ለሰይጣን የተገቡ () እንደሆኑ ያስተምራል ( በተጨማሪም በዮሐንስ ራዕይ 14፥1፣3 ላይ የምናገኘው በጽዮን ተራራ ስለተሰበሰቡት ከ አስራ ሁለቱ ነገዶች የተውጣቱ 144 ሺህ ሰዎች የሚናገረውን ሃሳብ ኣነዚህ 144 ሺህ ሰዎች የእርሱ ተከታዮች አልያም የ አስራ ሁለት ነገዶች ኣንደሆኑና እነርሱም የቅዱስ ሕዝብና የንጉስ ካህናቶች "እንደሚሆኑ" ያስተምራል። ( ይህ ክፍል ከምድር ሁሉ ስለተዋጁና በጉን የሚከተሉ ሲሆኑ ለዚህ ምርጫ እንደመስፈርትነት የቀረበው ውሸት በአፋቸው አለመገኘቱ፣ ከሴት ጋር አለመተኛታቸው፣ ነውር ያልተገኘባቸው መሆናቸውና የመሳሰሉት እንጂ ፈጽሞ የ አባልነት በራዕዩ ላይ ቀርቦ አናገኝም። ይህ ፍጹም የእግዚአብሔርን ምርጫ ብቻ የምናይበት ክፍል ነው። በተጨማሪም ከንጉስ ካህንነት አንጻር ያነሳው ሃሳብ በ 2ጴጥ 2፥9 ላይ "እናንተ ግን ከጨለማ ወደሚደነቅ ብርሃኑ የጠራችሁን የእርሱን በጎነት እንድትናገሩ የተመረጠ ትውልድ፥ የንጉሥ ካህናት፥ ቅዱስ ሕዝብ፥ ለርስቱ የተለየ ወገን ናችሁ፤" የተገለጠ ሃሳብ ሲሆን እርሱ ለዚህ መስፈርትነት ያነሳው የ አባልነት በቃሉ ውስጥ የሌለና ከዛ ይልቅ እንደውም የንጉስ ካህንነት ጉዳይ እንደርሱ አገላለጽ የተስፋ(የወደፊት) ጉዳይ ሳይሆን በአማኞች ሕይወት የተከናወነ ጉዳይ መሆኑን እንረዳለ። 3. ከዚህ በተጨማሪም የነዚህ የ አስራ ሁለት ነገድና 144 ሺህ አባል ለመሆን በሊ ማን-ሂ የሚዘጋጅ 300 ጥያቄዎችን የያዘ ፈተና ማለፍ ግዴታ ሲሆን ፈተናውን ያለፉት ብቻ የነገዱ አባል እንደሚሆኑ ያስተምራል። ከዚህ ጋር በተያያዘም ይህንን ፈተና መመለስ የሚችሉት የ አባላት ብቻ መሆናቸውንና ከዛ ውጪ ያሉ ሰዎች ቢፈተኑ እንኳን መመለስ እንደማይችሉ የእግዚአብሔር ማጣሪያ ወንፊት የርሱ የወረቀት ፈተና እንደሆነ አድርጎ አባላቱን ያስተምራቸውል። ይህ ፈጽሞ ስህተት የሆነና እኛ ድኅነትን ያገኘነው እንዲሁ በጸጋ መሆኑን ቅዱስ ቃሉ በማያወላዳ ሁኔታ አስረግጦ ያስተምረናል። (ቆላ1:13-14፣ ዮሐ3:16፣ ኤፌ 2፥9. . . ) የዳንነው በጸጋ ብቻ ነው! ከቃሉ ባለስልጣንነት አንጻር ለዚህ ሀሳብ ከላይ ያየናቸው ሃሳቦች ብቻ በቂ ሲሆኑ የቅዱስ ቃሉን ስልጣን በመዳፈርና በመጋፋት ቃሉን ለራሱ ጥቅምና ሃሳብ ብቻ እየተረጎመ ከመገኘቱም በላይ መጽሐፍ ቅዱስን ዳግም ለማስተካከል በድፍረት የተነሳ ሰው ነው። በዚህም ከቦታ ስም እስከ ጭብጥ ለውጥ ድረስ በማድረቅ ለራሱ የሚመቸውን ትርጓሜ ሰጥቶ የሚያስተምር ሰው ነው። ይህንን ጽሁፍ ለመጻፍ የተነሳሳነው የዚህ የአስተምህሮ ቡድን በዚህ ወቅት በከተማችን አያሌ ቦታዎች በከባድ ፍጥነት እየተንቀሳቀሰ ያለ በመሆኑና አቀራረባቸውና ትምህርታቸው ለምድ ለባሽ ተኩላ እንደሚባለው በመጽሐፍ ቅዱስ ጥናት አሳበው ይህንን ፍጹም ከቃሉ ያፈነገጠ ይምህርት በቀስታ የሚያሰርፁ የገንፎ ውስጥ ስንጥር የጭቃ ውስጥ እሾህ የሆኑ ቡድኖች ናቸው። በዚህ ጊዜ በአብዛናው በትምህርት ቤቶች አካባቢ የሚንቀሳቀሱ ሲሆን ኮሌጅና ዩኒቨርስቲዎች ደጃፍ የማይጠፉ ሆነዋል። እነዚህ ቡድኖች በዋናነት ክርስቲያን(ፕሮቴስታንት) የሚያድኑ() ሲሆን በምንም መልኩ የጠለቀ ስነመለኮታዊ ውይይቶችን የማያደርጉና ሃሳቡ ሲነሳም ካዘጋጁት ትምህርት በኋላ እንደሚደርስ አድርገው በማድበስበስ በማለፍ ይታወቃሉ። ተወዳጆቻችን የመጽሐፍ ቅዱስ ጥናት በተባለበት ስፍራ ሁሉ መገኘት መንፈሳዊነት አይደለምና ነገሮችን በማስተዋል ልታደርጉ እንደሚገባ አሳስበን ማለፍ እንወዳለን። እንደ ስሕተት ሽንገላ ባለ ተንኮል በሰዎችም ማታለል ምክንያት በትምህርት ነፋስ ሁሉ እየተፍገመገምን ወዲያና ወዲህም እየተንሳፈፍን ሕፃናት መሆን ወደ ፊት አይገባንም፥ ኤፌ 4:14 ለተጨማሪና ለበለጠ መረጃ በ @ ሊያነጋግሩንና ግብአቶችን ማድረስ እንችላለን። እንዲሁም ላይ ስለ ትምህርቱ የበለጠ ማግኘት ይችላሉ። በናሆም ሙሉነህ ተጻፈ በመዲናችን አዲስ አበባ ለኢትዮጵያ ክርስትና ባዕድ የሆነ ‹አዲስ ሃይማኖት› የሚሰብክ አንድ ድብቅ ቡድን እንቅስቃሴውን ከጀመረ ድፍን አንድ አመት አለፈ፡፡ ይህ ቡድን ሃይማኖታዊ እንቅስቃሴውን የሚከውነው በድብቅ ነው፡፡ የዚህ ሃይማኖታዊ ቡድን ቀዳሚ ትኩረት በወንጌላዊያን አብያተ-ክርስቲያናት የሚገኙ ታዳጊ ወጣቶችና ወጣቶች ናቸው፡፡ ቡድኑ በመዲናችን አዲስ አበባ ለትራንስፖርት አማካኝ ናቸው በሚል በተመረጡ ቦታዎች ለምሳሌ በሜክሶኮ ኮሜርስ፣ በብሔራዊ ስታዲየምና በመገናኛ አከባዎች የማስተማሪያና የአምልኮ ስፍራ አዘጋጅቶ ብዙ ታዳጊ ወጣቶችንና ወጣቶችን በትምህርቱና በአምልኮው እያጠመቀ ይገኛል፡፡ ይህ ቡድን ሀገር በቀል ቡድን አይደለም፡፡ የቡድኑ መነሾ ደቡብ ኮሪያ የሚገኘው “” ነው፡፡ ከጥቂቶች በስተቀር አብዛኛው የቡድኑ አባላት ከደቡብ ኮሪያ የመጡ ኮሪያዊያን ናቸው፡፡ ቡድኑ እራሱን ‹› ብሎ አያስተዋውቅም፡፡ ‹› በኮሪያኛ ‹አዲስ ሰማይና አዲስ ምድር ማለት ነው፡፡ የቡድኑ አባላት እራሳቸውን ‹› በሚል መጠሪያ ማስተዋወቅ የማይፈልጉበት ብቸኛ ምክንያት ሰዎች ‹› መሆናቸውን ካወቁ መናፍቅ/ በሚል ተቃውሞ እንቅስቃሴያው እንዳይገታ ስለሚሰጉ ነው፡፡ ስለዚህም የቡድኑ አባላት ሰዎችን ወደዚህ ቡድን ሲጋብዙ የኮሪያዊያን የመጽሐፍ ቅዱስ ጥናት ቡድን/ የሚለውን መጠሪያ ይጠቀማሉ፡፡ ይህም ቀዳሚው የቡድኑ ዘዴ መሆኑን አንባቢው ልብ ይበል፡፡ የቡድኑ አባላት አዳዲስ ሰዎችን ለማጥመድ ይችሉ ዘንድ ህዝብ በሚበዛባቸውን ባዛሮች፣ ቤተ-ክርስቲያንናት፣ ኮንፍራንስ በሚካሄድባቸው የስብሰባ አዳራሾች፣ በሀገራዊ ሰልፎችና በመሳሰሉ ስፍራዎች ላይ በማተኮር ማራኪ በሆነ አቀራረብ () ተጠቅመው የሚያጠምዱዋችን ሰዎች የኮሪያዊያን የመጽሐፍ ቅዱስ ጥናት ቡድንን/ ይታደሙ ዘንድ በመጋበዝ አድራሻ ይለዋወጣሉ፡፡ ይህም ሁለተኛው የቡድኑ ዘዴ መሆኑን አንባቢው ልብ ይበል፡፡ ከዚህ በፊት ከነበረው ተሞክሮ መረዳት እንደሚቻለው ለእነዚህ ቡድኖች አዎንታዊ መልስ ሲሰጡ የሚታዩት ለመጽሐፍ ቅዱስ የጥናት ባህል አዲስ ያልሆኑ የወንጌላዊያን አብያተ-ክርስቲያናት ታዳጊ ወጣቶችና ወጣቶች ናቸው፡፡ እስካሁን ባለኝ መረጃ ይህ ቡድን በእንዲህ አይነቱ ስልት ያጠመዳቸውን ከ20 እስከ 30 የሚያህሉ ታዳጊ ወጣቶችንና ወጣቶችን ለ1 አመት በሚዘልቅ የመጀረመሪያ ዙር ስልጠና አስተሮ ሊያስመርቅ 2ና 3 ወራት ቀርተውታል፡፡ ምንም እንኩዋን ቡድኑ የመጀመሪያውን ዙር ተማሪዎች ከጥቂት ወራት በኃላ ሊያስመርቅ ቢዘጋጅም ከመጀመሪያው ዙር ቀጥሎ እያንዳንዱ ከ40 እስከ 50 የሚያህል ታዳጊ ወጣቶችንና ወጣቶችን የያዘ ባለ 3 ዙር ቡድን እያስተማረ ይገኛል፡፡ ከረዕቡና ከቅዳሜ ወጪ ለ5 ቀናት ከ3 ፈረቃዎች (ጠዋት ከሰዓትና ማታ) መካከል ተማሪው የሚመቸውን ፈረቃ መርጦ ሲያበቃ ለተከታታይ ቀናት ለ1 አመት የጊዜ ርዝማኔ በእንግሊዘኛ የማስተማሪያ ቁዋንቁዋ ተጠቅመው በማስተማር ላይ ይገኛሉ፡፡ የቡድኑ አባላት ከወንጌላዊያን አብያተ-ክርስቲያናት አያያዝ የሚለያቸው ነገር ቢኖር የሚያስተምሩዋቸውን ታዳጊ ወጣቶችና ወጣቶችን የስልክ አድራሻ በመውሰድ በየቀኑ ስለ ተማሩት ትምህርት አስመልክቶ የሚሰማቸውን ማንኛውንም ስሜት ለማድመጥ ዘወትር ምሽት የሞባይል መልዕክት // እየላኩ በጥሞና የሚከታተሉ በመሆናቸው ነው፡፡ ይህም ሶስተኛው የቡድኑ ዘዴ መሆኑን አንባቢው ልብ ይበል፡፡ የ1 አመቱ የትምህርት መርሃ-ግብር ወደ 58 የሚጠጉ ርዕሰ-ጉዳዮችን ያካተተ ሲሆን እያንዳንዱ ርዕሰ-ጉዳይ እርስ በእርስ በእጅጉ የተያያዘ እንደመሆኑ መጠን ቀጥሎ ያለው ግልጽ ይሆን ዘንድ አስቀድሞ የመጣው ቀጥሎ ለሚመጣው እንደ መሰረት ሆኖ ያገለግላል፡፡ 58ቱም የተሳሰሩት ትምህርቶች ሙሉ ለሙሉ የመጽሐፍ ቅዱስ ጥቅሶችን የሚጠቀሙ እንደመሆናቸው መጠን ተማሪው እራሱን በመንፈሳዊ ስፍራ እንዳስገኘ እንዲሰማው በማድረግ ትምህርቱን በእሺታ እንዲከታተል ሲያደርገው ይታያል፡፡ በመጀመሪያዎቹ የትምህርት ቀናት ተማሪዎች አድራሻ እንዲለዋወጡ አይፈቀድም፡፡ ይህም የሆነበት ዋና ምክንያት ምናልባትም ተማሪዎች ማንነታቸውን አውቀው ለሌሎቸ ተማሪዎችን በመንገር እንዳያስቆሙዋቸው ከሚል ስጋት ጋር እንደሚያያዝ ትምህርቱን አቁመው የወጡ የቀድሞ ተማሪዎች ይናገራሉ፡፡ ነገር ግን ወደ ትምህርቱ ማብቂያ አከባቢ ሲደርሱ አድራሻ እንዲለዋወጡ ብቻ ሳይሆን ከተቻለም እርስ በእርስ ተቀራርበው የፍቅር ግንኙነት በመፍጠር ይጋቡ ዘንድ በግል እስከማበረታታት ይደርሳሉ፡፡ የዚህም ማበረታቻ መሰረታዊ ምክንያት ትምህርቱን ጠንቅቀው የጨረሱና ከቡድኑ ጋር አመልኮ የጀመሩ ተማሪዎች ለቡድኑ ሃይማኖት መስፋፋት ቁልፍ ግለሰቦች መሆናቸውን ከማመን የሚመነጭ መሆኑን መገመት አያዳግትም፡፡ ይህም አራተኛው የቡድኑ ዘዴ መሆኑን አንባቢው ልብ ይበል፡፡ ተማሪዎች ትምህርቱን ሲከታተሉ ቆይተው በ‹› ለማመን የማያወላዱበት የትምህርት ደረጃ ደርሰዋል ሲሉ እያንዳንዱን ተማሪ በግል በማግኘት የፋሲካ() ክንዋኔን እንዲፈጽሙ ያደርጉዋቸል፡፡ የፋሲካ() ክንዋኔ አብይ አላማ ተማሪው የቡድኑ እውነተኛ ማንነት ‹› እንደሆነና እስከዛሬ ሲማር የነበረው ትምህርት ወደ ‹› ሃይማኖት ለመቀላቀል እንደሚያስችለው በመግለጽ ተማሪው አሁን ገና እንደ ዳነ ተነግሮት ቀድሞ ህብረት ሲያደርግበት ከነበረው የወንጌላዊያን አብያተ-ክርስቲያናት ተላቅቆ ለአንዴና ለዘላለም ወደ “” እንዲቀላቀል በመጋበዝ ነው፡፡ ተማሪው ከዚህ ወዲህ በወንጌላዊያን አብያተ-ክርሰቲያናት ተገኝቶ እንዲታደም ሆነ እንዲማር አይፈቀድለትም፡፡ ይልቁንም ቡድኑ ባዘጋጀውና በመዲናችን አዲስ አበባ ብሔራዊ ስታዲየም አከባቢ በሚገኝ ድብቅ የአምልኮ ስፍራ እንዲቀላቀል ይነገረዋል፡፡ ተማሪውም እሺታውን ሲገልጽ የጺዖን ተራራ () በሚሉት የድብቅ የአምልኮ ስፍራ ዘወትር እሁድ ከሰዓት ተገኝቶ ከቡድኑ ጋር እንዲያመልክና ማዕድ እንዲቆረስ ይሆናል፡፡ የአምለኮ-ስርዓቱ የሚፈጸመው ለአምለኮ የመጣው ተማሪ በጾታ ተከፍሎ በተዘጋጀው የልብስ መቀየሪያ ክፍል ገብቶ ሲያበቃ ልብሱንና ጫማውን በመቀየር የተዘጋጀለትን ሙሉ ነጭ ልብስ ለብሶ ወደ ማምለኪያው ስፍራ ይመጣል፡፡ ተማሪው ወደ ማዕከላዊው የአምልኮ ስፍራ በመቅረብ የዮጋ ልምምድ የሚያደርጉ ሰዎች እንደሚቀመጡት እግሩን በእግሩ ላይ አነባብሮ በማስቀመጥ አይኑን በመጨፈን ቆሞ የሚሰብከውን አልያም የሚያወራውን የቡድኑ አባል ስብከት በአዝነ-ህሊናው () እያብሰለሰለ ይሰማል፡፡ በእዚህ ስፍራ የተገኙ ታዳጊ ወጣቶችና ወጣቶች የቡድኑ አባላትን ጨምሮ ሁሉም ነጫጭ ልብስ ለብሰው ክብ በመስራት ይህንን ክንዋኔ ዘወትር ሰንበት ከሰአት ይፈጽማሉ፡፡ የአምልኮ መርሃ-ግብሩ ሲያበቃ የታደሙት ሁሉ የተዘጋጀውን ማዕድ በጋራ ተቆዋድሰው ይለያያሉ፡፡ ማዕዱ በዋናነት የኮሪያዊያን ምግብ የሚበዛው ቢሆንም የሀበሻ ምግብም አይጠፋውም፡፡ እንግዲህ በዚህ ሂደት ውስጥ ያለፈ ተማሪ ዘወትር እሁድ ከሰዓት የሚደረገውን አምለኮ እየፈጸመ የቡድኑን ትምህርት ተከታትሎ ሲጨርስ ልክ የቡድኑ አባላት ሰዎችን ለማጥመድ ህዝብ በሚበዛበት አከባቢ በመሄድ ብዙዎችን ጋብዘው እንደሚያመጡ እነዚህም ምሩቃን ተማሪዎች ይህንኑ ያደርጋሉ፡፡ ከዚህ ባሻገር ምሩቃኑ አማርኛ ተናጋሪ ኢትዮጵያዊያን እንደመሆናቸው መጠን ሃይማኖቱ በተሳለጠ ሁኔታ እየተስፋፋ እንዲሄድ ምሩቃኑ የተወሰነ ስልጠና ተሰጥቶዋቸው የተማሩትን ትምህርት ለአዳዲስ ገቢዎች እንዲያስተምሩ አስተማሪ ሆነው ይሾማሉ፡፡ በሀሰት ተጠምደው፣ በሀሰት የተጠመቁና በሀሰት የሚያመልኩ ምስኪን ወንድሞችና እህቶች ሳያውቁ ሌሎችን በሀሰት የሚያጠምዱ የሀሰት መምህራን ሆነው ይሾማሉ፡፡ የ ‹› ሃይማኖት የብሉይ ኪዳኑን የህዝበ-እስራኤል 12 ነገዶች እንዲሁም የኢየሱስን 12 ደቀ-መዛሙርት ምሳሌ በማድረግ በሊ. ማን. ሂ() ማዕከላዊነት ተፈጥሮ በ12 ነገዶች የተደራጀ ሃይማኖት ነው፡፡ እነዚህ 12 ነገዶች በ12ቱ የጌታ ኢየሱስ ሐዋሪያት ስም የተሰየሙ ሲሆን በሀገራችን ኢትዮጵያ በሊ. ማን. ሂ() ምሪት የገባው ብቸኛ ነገድ የጴጥሮስ ነገድ ነው፡፡ ይህ ሃይማኖት እንቅስቃሴ አይደለም ሃይማኖት እንጂ፡፡ እንቅስቃሴ በማዕከማዊነት የሚመራው ተዋረዳዊ መዋቅር የሌለው ሲሆን ሃይማኖት ግን ከእንቅስቃሴ በተለየ ሁኔታ ማዕከላዊነትን ተጎናጽፎ ተዋረዳዊ መዋቅር የሚከተል ነው፡፡ በምድረ-ኢትዮጰየያ የገባው ይህ የ‹ በደቡብ ኮሪያ ከሚገኘው “” ከሚባለው ሃይማኖት ጋር ቀጥተኛ ግንኙነት ያለው፣ ቀድሞኑም በዚህ ሃይማኖት መሪ አማካኝት ወደዚህ ምድር በሚሲዮናዊነት የተላኩ ግለሰቦችን የያዘና ማንኛውንም ምሪት የሚቀበልና ዘወትርም ለዚህ ሃይማኖት መሪ ሪፖርት የሚያደርግ ህቡዕ/ድብቅ ቡድን ነው፡፡ ይህን ሃይማኖት ከሌሎቹ መናፍቃዊ ሃይማኖቶች ለየት የሚያደርገው ወደ ተለያዩ ሀገራት የሚልካቸው የሃይማኖቱ ሚሰዮናዊያን መልካም ነው ለሚሉት አላማ ውሸት መናገርን እንደ ትክክልነት አምኖ መቀበሉ ነው፡፡ ለምሳሌ ከውሸቶቹ መካከል፡- ሀ) የቡድኑ አባላት መጀመሪያ የሚናገሩት ስም የውሸት ስም መሆኑ፤ (እውነተኛ ስማቸውን ‹› መሆኑን የሚናገሩት ተማሪዎቹ ትምህርቱን የማይተውበት ደረጃ ደርሰዋል ብለው ሲያምኑ ብቻ ነው) ለ) የተላኩት ከ ‹” ሆኖ ሳለ የመጡት ሆነ አባል የሆኑበት ቤተ-ክርስቲያን በኮሪያ ውስጥ የሚገኝ የፕርስፒቴሪያን ቤተ-ክርስቲያን መሆኑን መናገራቸው፤ ሐ) በኢትዮጵያ ውስጥ ለመስራት ህጋዊ ፈቃድ መንግስት እንደ ሰጣቸው መናገራቸው፤ መ) የተመረቁ ተማሪዎችን ለአስተማሪነት ሲያሰለጥኑ አዳዲስ ተማሪዎችን እንዴት ዋሽቶ ማሳመን እንደሚቻል ማስተማራቸው፤ ሠ) በልማት አልያም በበጎ ፈቃድ ድርጅት ስም በመግባት በድብቅ ይህንን እንቅስቃሴ ማሳለጣቸው፤ ከሁሉ በላይ ደግሞ የቤተ-ክርስቲያን ፈቃድ ካወጡ የሀገር ውስጥ ሌባና ወመኔ ‹መጋቢያን› ጋር ተመሳጥረው የቤተ-ክርስቲያን ህጋዊ ፈቃድ በየወሩ በመከራየት በኢትዮጵያ ውስጥ ለመቆየት መሞከራቸው የሚያስደነግጠው አካሄዳቸው ነው፡፡ ለመንጋው የማይገዳቸው ነገር ግን የቤተ-ክርስቲያን ፈቃድ አውጥተው ሲያበቁ ለእነዚህ የሃይማኖት ቡድኖች ህጋዊ በመስጠት የቤተ-ክርስቲያን ፈቃዳቸውን እያከራዩ ከርሳም ሆዳቸውን የሚሞሉ ሌባና ወመኔ ‹መጋቢያን› መኖራቸው ደግሞ በእጅጉ ያስደነግጣል፡፡ የእነዚህን ሌባና ወመኔ ‹መጋቢያን› ስምና ከመንግስት የቤተ-ክርስቲያን ፈቃድ የተቀበሉትን የቤተ-ክርስቲያን ስም ባውቅም እዚህ ቦታ መጥቀሱ አስፈላጊ ስላልሆነ አልፈዋለሁ፡፡ እዚህ ሌባና ወመኔ ‹መጋቢያ› የቤተ-ክርስቲያንን ፈቃድ እንደ ገንዘብ ማግኛ ዘዴ በመጠቀም በየወሩ የኪራዩን መጠን በመጨመር ቅልጥ ያለ ውንብድና ውስጥ ገብተዋል፡፡ ይህ ሁኔታ ከኮሪያ ለመጣው መናፍቃዊ ቡድን አስጨናቂ እየሆነ በመምጣቱ ቡድኑ ሌላ በምድረ-ኢትዮጵያ በመቆየት ለዚህ መናፍቃዊ ሃይማኖት ብዙዎችን ለማስገዛት አንድ ዘዴ የዘየደ ይመስላል፡፡ ይህም ዘዴ የተመረቁ አልያም የሚመረቁ ተማሪዎችን በማግባባት በድብቅ የ“” ቅርንጫፍ የሆነ ሀገር-በቀል ቤተ-ክርስቲያን መመስረት ነው፡፡ ይህንን ለማድረግ አሁን ባለው ህግ መሰረት 1000 የታደሰ የአባላት መታወቂያ የሚያስፈልግ እንደመሆኑ መጠን 1000ዉን የታደሰ መታወቂያ ከሌባና ወመኔ ‹መጋቢያ› ጋር በገንዘብ በመደራደር ተቀብለው ሲያበቁ በተማሪዎቹ ጠያቂነት መንግስት የሚጠይቀውን የቤተ-ክርስቲያን ቅድመ-ሁኔታ አሙዋልተው ቤተ-ክርስቲያኒቱ እንድትመሰረት እንቅስቃሴ ላይ መሆናቸውን አውቃለሁ፡፡ ይህን ለማድረግ ብዙ ጊዜ የሚፈጅባቸው አይመስለኝም፡፡ ለዚህ ደግሞ ምክንያቱ ተማሪዎቹ ኢትዮጵያዊ እንደመሆናቸው መጠን ፈቃዱን ለማውጣት አዳጋች ባለመሆኑ ነው፡፡ ያኔ እነዚህ ሰዎች ይህች ቤተ-ክርስቲያን በምታቀርበው ግብዣ በሚሲዮናዊነት ስም በምድረ-ኢትዮጵያ ለመመላለስ የሚቸግራቸው አይሆንም፡፡ ቡድኑ የቆመለት ሃይማኖት ይህንን ሁሉ ሸፍጠኛ አካሄድ ሲከተል ውሸት መሆኑ ጠፍቶት አይደለም፡፡ ይልቁንም በውሸት መልካም ስራ መስራት መጽሐፍ ቅዱሳዊ ነው ብሎ ስለሚያምን ነው፡፡ እኔ እስካለኝ መረጃ የሃይማኖቱ መስራች ወደ ኢትዮጵያ በተለያዩ የሰላምና የእርቅ እንዲሁም በግብረ-ሰናይ ጉዳዮች ዙሪያ መጥቶ ከከፍተኛ የመንግስት ባለስልጣናት ጋር በተያዩ ጊዜያት ውይይት ማድረጉን አውቃለሁ(ለምሳሌ የቀድሞ ፕሬዝዳንት አቶ ግርማ ወ/ጊዮርጊስ)። በኢትዮጵያ እየሰራ ያለው ይህ ቡድን አባላቱን 1000 ማድረግ ከቻለና የቤተ-ክርስቲያን ፈቃድ ካገኙ የሃይማኖቱ መስራች በቀጥታ ወደዚህ ሀገር የሚመጣ ይሆናል፡፡ ይህ ቡድን የቆመለት ሃይማኖት የአስተምህሮ ምንፍቅና ብቻ ሳይሆን እራሱን የቻለ ሃይማኖታዊ ልማድ() ያሉት እንደመሆኑ መጠን ተማሪዎች ይህን ሃይማኖት አንዴ ከተቀበሉ በኃላ በልዑል እግዘአብሔር ተአምራዊ እጅ ካልሆነ በቀር በቀላሉ መላቀቅ አስቸጋሪ ነው፡፡ በዚህ ትምህርት ውስጥ የነበሩና ቶሎ የወጡ እንዲሁም እየተማሩ ያሉ ወንድሞችና እህቶች እንደሚናገሩት ከሆነ በሃይማኖቱ ለብዙ ወራት የተከተተባቸው የክፋት ዘር በቀላሉ ሊላቀቃቸው ባለመቻሉ ምክንያት አንዳንዶቹ ቁጭ ብለው አልያም ተረጋግተው ማውራት ሆነ መወያየት እስከማይቻላቸው ድረስ ሊነገር በማይችል ጭንቀት ውስጥ እየማቀቁ ይገኛሉ፡፡ ይህ ግነታዊ ጽሁፍ አይደለም፡፡ ይህ እውነት ነው፡፡ ስማቸውን መጥቀስ የማይገባኝ በቅርብ የማውቃቸው አንዳንድ ወንድሞችና እህቶች በከፍተኛ የአዕምሮ ጭንቀት ውስጥ ይገኛሉ፡፡ አንዳንድ ትጉ ወንድሞች ከዚህ ትምህርት በመውጣት ትምህርቱን ለመጋፈጥ ይችሉ ዘንድ በቡድን ሆነው በጸሎትና በትጋት እንዳሉ አውቃለሁ። ይህን ሁሉ ሲጥሩ ግን የሚረዳቸው የለም። ጨርሶ! ከዚህ ቀደም እንደጻፍኩት የወንጌላዊያን አብያተ-ክርስቲያናት ህብረት ጋር እንኳን ቀርበው እርዱን ቢሉ በእጃቸው ያለውን ሰነድ ከመነጠቅ (መነጠቅ ልበለው እንጂ) በቀር ምንም አልፈየዱላቸውም። ይህም ህብረቱ ለአመት በአላት ክንዋኔ እንጂ ብዙዎችን ከጥፋት ለመታደግ እንዳልቆመ አስረድቶኛል። ትምህርቱ ሙሉ ለሙሉ የተማሪዎቹን አዕምሮ የሚቆጣጠር ከመሆኑ በላይ የወንጌላዊያን ቤተ-ክርስቲያናትን ጋለሞታ፣ ጨለማ አድርገው የሚያስተምሩ ናቸው፡፡ ስዚህም ተማሪዎች ከዚህ ህብረት ቢወጡ እንኩዋን ከገባባቸው ትምህርት የተነሳ ወደ ቤተ-ክርስቲያን ለመሄድ ሆነ መጽሐፍ ቅዱስን በግል ለማንበብ ይቸገራሉ፡፡ የዚህ ቡድን ዋና ትምህርት በራእይ መጽሐፍ ላይ የተመሰረተ ነው። በተለያዩ ምክንያቶች ብዙ ለመግፋት ባልችልም የዚህን ሃይማኖት የትምህርት ምንነት ለማወቅ ኮሜሪስ በሚገኘው የስልጠና ስፍራ ተመዝግቤ የተወሰኑ የትምህርት መርሃ-ግብሮችን ለመታደም ሞክሪያለሁ። ታዳጊ ወጣቶቻችና ወጣቶቻችን አደጋ ላይ ናቸው.... በ # የተጻፈ የክርስትና ክፍልፋዮች

3332

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8B%A9%E1%8A%AD%E1%88%AC%E1%8A%95

ዩክሬን

ዩክሬን (ዩክሬንኛ ፦ ፣ ሮማንኛ፡ ዩክሬና፣ ይጠራ [] (የድምጽ ተናጋሪ )) በምስራቅ አውሮፓ የሚገኝ አገር ነው። በአውሮፓ ውስጥ በአከባቢው ከሩሲያ ቀጥሎ ሁለተኛዋ ትልቅ ሀገር ናት ፣ እሱም በምስራቅ እና በሰሜን-ምስራቅ ትዋሰናለች።[ሀ] ዩክሬን በሰሜን ከቤላሩስ ጋር ትዋሰናለች። ፖላንድ, ስሎቫኪያ እና ሃንጋሪ በምዕራብ; ሮማኒያ እና ሞልዶቫ [] ወደ ደቡብ; እና በአዞቭ ባህር እና በጥቁር ባህር ዳርቻ የባህር ዳርቻ አለው. ስፋቱ 603,628 ኪሜ2 (233,062 ካሬ ማይል) ነው፣ 43.6 ሚሊዮን ህዝብ ያላት፣ [መ] እና በአውሮፓ ውስጥ ስምንተኛዋ በህዝብ ብዛት የምትገኝ ሀገር ናት። የሀገሪቱ ዋና ከተማ እና ትልቁ ከተማ ኪየቭ ነው። የዘመናዊው የዩክሬን ግዛት ከ 32,000 ዓክልበ. ጀምሮ ይኖሩ ነበር. በመካከለኛው ዘመን አካባቢው የዩክሬን ማንነት መሰረት የሆነው ልቅ የጎሳ ፌዴሬሽን ኪየቫን ሩስ የምስራቅ ስላቪክ ባህል ቁልፍ ማዕከል ነበር። በ13ኛው መቶ ክፍለ ዘመን ወደ ተለያዩ ርዕሰ መስተዳድሮች መከፋፈሉን እና በሞንጎሊያውያን ወረራ የተፈጠረው ውድመት፣ የግዛት አንድነት ፈራርሶ አካባቢው ተቃርኖ፣ ተከፋፍሎ እና በተለያዩ ሀይሎች የተገዛ ነበር፣ የፖላንድ-ሊቱዌኒያ ኮመንዌልዝ፣ ኦስትሪያ-ሃንጋሪ፣ የኦቶማን ኢምፓየር እና የሩሲያ . በ17ኛው እና በ18ኛው መቶ ክፍለ ዘመን የኮሳክ ሄትማንቴት ብቅ አለ እና በለፀገ ፣ነገር ግን ግዛቱ በመጨረሻ በፖላንድ እና በሩሲያ ኢምፓየር ተከፈለ። ከሩሲያ አብዮት በኋላ የዩክሬን ብሄራዊ የራስን ዕድል በራስ የመወሰን ንቅናቄ ተፈጠረ እና በአለም አቀፍ ደረጃ እውቅና ያገኘው የዩክሬን ህዝቦች ሪፐብሊክ እ.ኤ.አ. ሰኔ 23 ቀን 1917 ታወጀ። የዩክሬን ኤስኤስአር በ 1922 የሶቪየት ህብረት መስራች አባል ነበር። የሶቪየት ኅብረት መፍረስን ተከትሎ በ1991 ዓ.ም ነፃነት። ከነጻነቷ በኋላ፣ ዩክሬን ራሷን ገለልተኛ አገር አወጀች፣ ከሩሲያ እና ከሌሎች የሲአይኤስ ሀገራት ጋር የተወሰነ ወታደራዊ ሽርክና መሰረተች፣ እንዲሁም ከኔቶ ጋር በ1994 ሽርክና ስትመሰርት በ2013፣ የፕሬዚዳንት ቪክቶር ያኑኮቪች መንግስት ዩክሬንን ለማገድ ከወሰነ በኋላ– የአውሮፓ ህብረት ማኅበር ስምምነት እና ከሩሲያ ጋር የበለጠ ኢኮኖሚያዊ ግንኙነትን መፈለግ ፣ በመባል የሚታወቀው ለብዙ ወራት የዘለቀው የተቃውሞ ሰልፎች እና የተቃውሞ ሰልፎች ጀመሩ ፣ በኋላም ወደ ክብር አብዮት ተሸጋግሮ የያኑኮቪች መገርሰስ እና አዲስ መመስረት አስከትሏል። መንግስት. እ.ኤ.አ. በመጋቢት 2014 ክራይሚያን በሩሲያ እንድትጠቃለል እና በዶንባስ ጦርነት ፣ በሩሲያ ከሚደገፉ ተገንጣዮች ጋር ረዘም ላለ ጊዜ የሚቆይ ግጭት ፣ ከሚያዝያ 2014 እስከ የካቲት 2022 የሩሲያ ወረራ ድረስ ዩክሬን በጥልቁ ውስጥ ያለውን ኢኮኖሚያዊ ክፍል አመልክቷል ። እና በ 2016 ከአውሮፓ ህብረት ጋር ሁሉን አቀፍ ነፃ የንግድ አካባቢ። ዩክሬን በሰው ልማት ማውጫ 74ኛ ደረጃ ላይ ያለች በማደግ ላይ ያለች ሀገር ነች። በከፍተኛ የድህነት መጠን እና በከባድ ሙስና ይሰቃያል። ይሁን እንጂ ሰፊ ለም የእርሻ መሬቶች ስላሉት ዩክሬን በዓለም ላይ ካሉት ትላልቅ እህል ላኪዎች አንዷ ነች። ዩክሬን በከፊል ፕሬዚዳንታዊ ስርዓት ስር ያለች አሃዳዊ ሪፐብሊክ ነች ስልጣንን ወደ ህግ አውጪ፣ አስፈፃሚ እና የዳኝነት ቅርንጫፎች ይለያል። ሀገሪቱ የተባበሩት መንግስታት፣ የአውሮፓ ምክር ቤት፣ ፣ የ ድርጅት፣ ማህበር ትሪዮ እና የሉብሊን ትሪያንግል አባል ነች። ዮክሬን የምስራቅ ኦርቶዶክሳዊ እምነት ዋነኛ አባል ስትሆን በ2018 ዓም በተደረገው የሞስኮ እና ኮንስታንቲኖፕል ቤተ ክርስቲያን መገንጠል ዩክሬን ከሞስኮ አስተዳደር ተላቃለች። ይህም የቤተ ክርስቲያን አስፈላጊነት በማጣት የምዕራብውያን ኢ-አማኝነት እንድትቀበል፣ የልቅ ስርአት እንዲኖርና፣ ቤተ ክርስቲያን የሚሄድ የምዕመን ቁጥር በአሀዝ እንዲቀንስ አድርጓል። ዩክሬን ከምስራቅ አውሮፓ ውስጥ ቀንደኛ የምዕራብያውያን ደጋፊ ናት። የዩክሬን ህዝቦች ከሞላ ጎደል በምዕራብያውያን ጥገኛ ስር ናቸው። ዩክሬን የሀያላን ጣልቃ ገብነት የምትቃወምና ሰላምን ብልፅግናን የምትሻ ሀገር ናት። ሥርወ-ቃል እና አጻጻፍ የዩክሬን ስም ሥርወ-ቃል አመጣጥ በተመለከተ የተለያዩ መላምቶች አሉ. በጣም የተስፋፋው መላምት ከአሮጌው የስላቭ ቃል የመጣው "የድንበር ምድር" እንደሆነ ይናገራል. በ20ኛው ክፍለ ዘመን አብዛኛው ዩክሬን በእንግሊዘኛ ተናጋሪው አለም ዩክሬን ተብላ ትጠራ ነበር ነገርግን በ1991 አገሪቷ ነፃነቷን ከወጣችበት ጊዜ አንስቶ የዚህ ቃል አጠቃቀም ብርቅ እየሆነ መጥቷል እናም የአጻጻፍ መመሪያዎቹ እንዳይጠቀሙበት ይመክራሉ። የአሜሪካ አምባሳደር እንዳሉት ዊልያም ቴይለር፣ "ዩክሬን" አሁን የሀገሪቱን ሉዓላዊነት አለማክበርን ያመለክታል። ኦፊሴላዊው የዩክሬን አቋም የ"ዩክሬን" አጠቃቀም በሰዋሰው እና በፖለቲካዊ መልኩ ትክክል አይደለም. የጥንት ታሪክ በዩክሬን ውስጥ ያለው ዘመናዊ የሰው ሰፈራ እና አካባቢው በ 4,500 ዓ.ዓ. በክራይሚያ ተራሮች ውስጥ ስለ ግራቬቲያን ባህል ማስረጃ ነው. በ4,500 ዓክልበ. የኒዮሊቲክ ኩኩቴኒ-ትሪፒሊያ ባህል በዘመናዊ ዩክሬን ሰፊ አካባቢዎች፣ ትሪፒሊያን እና መላውን የዲኔፐር-ዲኔስተር ክልልን ጨምሮ እያደገ ነበር። ዩክሬን ለፈረስ ሰዋዊ መኖሪያነት ምቹ ቦታ እንደሆነችም ይታሰባል ። በብረት ዘመን መሬቱ በሲሜሪያውያን ፣ እስኩቴሶች እና ሳርማትያውያን ይኖሩ ነበር ። ከክርስቶስ ልደት በፊት 700 እና 200 ዓክልበ የእስኩቴስ መንግሥት አካል ነበር። ከክርስቶስ ልደት በፊት ከ6ኛው መቶ ክፍለ ዘመን ጀምሮ የግሪክ፣ የሮማውያን እና የባይዛንታይን ቅኝ ግዛቶች በሰሜን-ምስራቅ በጥቁር ባህር ዳርቻ ላይ ለምሳሌ በቲራስ፣ ኦልቢያ እና ቼርሶኔሰስ ተመስርተዋል። እነዚህ በ 6 ኛው ክፍለ ዘመን ዓ.ም. ጎቶች በአካባቢው ቆዩ፣ ነገር ግን ከ370ዎቹ ጀምሮ በሃንስ ቁጥጥር ስር መጡ። በ 7 ኛው ክፍለ ዘመን, አሁን በዩክሬን ምስራቃዊ ግዛት ያለው ግዛት የድሮው ታላቁ ቡልጋሪያ ማዕከል ነበር. በክፍለ ዘመኑ መገባደጃ ላይ አብዛኛው የቡልጋር ጎሳዎች ወደ ተለያዩ አቅጣጫዎች ተሰደዱ፣ እና ካዛሮች አብዛኛውን መሬቱን ተቆጣጠሩ። በ 5 ኛው እና በ 6 ኛው መቶ ዘመን አንቴስ ሰዎች በዩክሬን ውስጥ ይገኙ ነበር. አንቴስ የዩክሬናውያን ቅድመ አያቶች ነበሩ፡ ነጭ ክሮአቶች፣ ሰቬሪያውያን፣ ምስራቃዊ ፖላኖች፣ ድሬቭሊያንስ፣ ዱሌቤስ፣ ኡሊቺያን እና ቲቬሪያውያን። በባልካን አገሮች ከዩክሬን የመጡ ፍልሰቶች ብዙ የደቡብ ስላቪክ ብሔሮችን አቋቋሙ። የሰሜን ፍልሰት፣ ወደ ኢልመን ሐይቅ ከሞላ ጎደል፣ የኢልመን ስላቭስ፣ ክሪቪች እና ራዲሚችስ፣ የሩስያውያን አባቶች የሆኑ ቡድኖች እንዲፈጠሩ ምክንያት ሆኗል። እ.ኤ.አ. በ 602 የአቫር ወረራ እና የአንቴስ ህብረት ውድቀትን ተከትሎ ፣ አብዛኛዎቹ እነዚህ ህዝቦች እስከ ሁለተኛው ሺህ ዓመት መጀመሪያ ድረስ እንደ ጎሳዎች ተርፈዋል። የኪዬቭ ወርቃማ ዘመን ኪየቫን ሩስ የተመሰረተው በሮስ፣ ሮሳቫ እና ዲኔፐር ወንዞች መካከል በሚኖሩ የምስራቅ ፖላኖች ግዛት ነው። የሩሲያ ታሪክ ምሁር ቦሪስ ራባኮቭ የቋንቋ ጥናትን ካጠና በኋላ በዲኔፐር ክልል አጋማሽ ላይ ያለው የፖላንዳውያን ጎሳዎች ህብረት እራሱን በአንደኛው ጎሳ ስም "ሮስ" ብሎ እንደጠራ እና ወደ ማህበሩ የተቀላቀለው እና የሚታወቅ ወደሚለው መደምደሚያ ደርሰዋል ። ቢያንስ ከ 6 ኛው ክፍለ ዘመን ጀምሮ ከስላቭክ ዓለም ባሻገር. የኪየቭ ልዕልና አመጣጥ በጣም አከራካሪ ነው እና እንደ ዜና መዋዕል ትርጓሜዎች ላይ በመመስረት ቢያንስ ሦስት ስሪቶች አሉ። በአጠቃላይ የኪየቫን ሩስ የዘመናዊው ዩክሬን ማዕከላዊ፣ ምዕራባዊ እና ሰሜናዊ ክፍል፣ ቤላሩስ፣ የሩቅ ምስራቃዊ የፖላንድ ክፍል እና የዛሬዋ ሩሲያ ምዕራባዊ ክፍል እንደሚያካትት ይታመናል። በአንደኛ ደረጃ ዜና መዋዕል መሠረት የሩስ ሊቃውንት በመጀመሪያ ከስካንዲኔቪያ የመጡ ቫራንግያውያንን ያቀፈ ነበር። በ 10 ኛው እና በ 11 ኛው ክፍለ ዘመን, በአውሮፓ ውስጥ ትልቁ እና በጣም ኃይለኛ ግዛት ሆነ. የዩክሬን እና የሩስያ ብሄራዊ ማንነት መሰረት ጥሏል. የዘመናዊው የዩክሬን ዋና ከተማ ኪየቭ የሩስ ዋና ከተማ ሆነች። በ12ኛው-13ኛው ክፍለ ዘመን በዩሪ ዘ ሎንግ ታጠቅ ጥረቶች በዛሌስዬ አካባቢ በኪየቫን ሩስ ውስጥ እንደ ቭላድሚር የዛሌዝማ/ቭላዲሚር የዛሌስዬ (ቮልዲሚር) ፣ የመርያ ጋሊች (ሃሊች) ያሉ በርካታ ከተሞች ተመስርተዋል። ፔሬስላቭ ኦቭ ዛሌስዬ (ፔሬያላቭ ኦቭ ሩተኒያን)፣ የ ፔሬስላቭል። የኪየቫን ሩስ የሩቅ መጠን፣ 1054–1132 ቫራንግያውያን ከጊዜ በኋላ ከስላቪክ ሕዝብ ጋር ተዋህደው የመጀመሪያው የሩስ ሥርወ መንግሥት የሩሪክ ሥርወ መንግሥት አካል ሆኑ። ኪየቫን ሩስ እርስ በርስ በተያያዙት ሩሪኪድ ("መሳፍንት") የሚገዙ በርካታ ርዕሳነ መስተዳድሮችን ያቀፈ ነበር፣ እነሱም ብዙውን ጊዜ ኪየቭን ለመያዝ እርስ በእርስ ይጣላሉ። የኪየቫን ሩስ ወርቃማ ዘመን የጀመረው በታላቁ ቭላድሚር የግዛት ዘመን ሲሆን ሩስን ወደ ባይዛንታይን ክርስትና አዞረ። በልጁ ያሮስላቭ ጠቢብ የግዛት ዘመን ኪየቫን ሩስ የባህል ልማቱ እና ወታደራዊ ኃይሉ ከፍተኛ ደረጃ ላይ ደርሷል። የክልል ኃይሎች አንጻራዊ ጠቀሜታ እንደገና ሲጨምር ግዛቱ ብዙም ሳይቆይ ተበታተነ። በቭላድሚር 2ኛ ሞኖማክ እና በልጁ ሚስቲላቭ አገዛዝ የመጨረሻ ትንሳኤ ካገረሸ በኋላ የኪየቫን ሩስ ሚስቲላቭ ከሞተ በኋላ በመጨረሻ ወደ ተለያዩ ርዕሰ መስተዳደሮች ፈረሰ። የ13ኛው ክፍለ ዘመን የሞንጎሊያውያን ወረራ ኪየቫን ሩስን አወደመ። በ1240 ኪየቭ ሙሉ በሙሉ ወድማለች። በዛሬው የዩክሬን ግዛት የሃሊች እና የቮሎዲሚር-ቮሊንስኪ ርዕሰ መስተዳድሮች ተነስተው ወደ ጋሊሺያ-ቮልሂኒያ ግዛት ተዋህደዋል። ዳኒሎ ሮማኖቪች (ዳንኤል የጋሊሺያ አንደኛ ወይም ዳኒሎ ሃሊትስኪ) የሮማን ኤምስቲስላቪች ልጅ፣ ቮልሂኒያ፣ ጋሊሺያ እና የሩስ ጥንታዊ የኪየቭ ዋና ከተማን ጨምሮ ሁሉንም ደቡብ-ምዕራብ ሩሲያን እንደገና አንድ አደረገ። ዳኒሎ በ 1253 በዶሮሂቺን ውስጥ በሊቀ ጳጳሱ ሊቀ ጳጳስ የሩስ ሁሉ የመጀመሪያው ንጉሥ ሆኖ ዘውድ ተቀበለ። በዳኒሎ የግዛት ዘመን፣ የሩተኒያ መንግሥት ከምሥራቃዊ መካከለኛው አውሮፓ በጣም ኃያላን መንግሥታት አንዱ ነበር።

47195

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%AD%E1%88%AD%E1%88%B5%E1%89%B6%E1%88%B5%20%E1%88%A0%E1%88%9D%E1%88%AB

ክርስቶስ ሠምራ

እናታችን ቅድስት ክርስቶስ ሰምራ ከሷ በፊትም ሆነ በኋላ ካሉት ቅዱሳን ጌታችን እየሱስ ክርስቶስን ያልጠየቁትን ዐይነት ምልጃ የለመነች ቅድስት ናት ማለትም ሰይጣን ይቅር እንዲባል የጠየቀች ልዩ ቅድስት ናት። በየወሩ የሚነበብ ገድሏን እዚህ ላይ በመጫን ይጠቀሙ ገድለ ክርስቶስ ሰምራ አንድ አምላክ በሚሆን በአብ በወልድ በመንፈስ ቅዱስ ስም አምነንና ፀንተን ንጉሠ ሰማይ ወምድር እየሱስ ክርስቶስ በአማላጅነቷ ይቅርታን የምታሰጥ ለመሆኗ ቃል ኪዳን የገባላትን የክርስቶስ ሠምራን ገድል እንጽፋለን። የእናታችን የክርስቶስ ሠምራ የትውልድ ሀገሯ ሸዋ ቡልጋ ስሙ ቅዱስ ጌየ የተባለ ቦታ ልዩ ስሙ ጥጥ ምድር አከባቢ ነው። የአባቷ ስም ደረሳኒ የእናቷ ስም ዕሌኒ ይባላል፡፡ እኒህም ቅዱሳን ሰዎች ደጋጎች እግዚአብሔርን የሚፈሩ በሃይማኖት የጸኑ በበጎም ምግባር የከበሩ ነበሩ፡፡ ይህችንም ከእግዚአብሔር የተመረጠችና የተመሰገነች ልጅ ከወለዱ በኋላ በክብርና በስርዓት አሳድገው የእግዚአብሔርን ሕግጋትና ትእዛዝ እያስጠኑ ብሉይ ከሐዲስ አስተማሯት፡፡ ዘመኑም ዓፄ ገብረ መስቀል ላሊበላ ከ1181 እስከ 1221ዓ.ም. የኢትዮጵያ ንጉሠ ነገሥት የነበሩ ሲሆን በዓለም ደረጃ ታዋቂ የሆኑቱን የአለት ውቅር የሆኑትን የላሊበላ አብያተ ቤተ ክርስቲያን ሕንጻወች በመገንባት ይታወቃሉ ። ላሊበላ በትክክለኛ አጻጻፍ ላይለ-በላይ ሲሆን ቃሉ በጥንቱ አገውኛ «ንቦች ሳይቀር ንጉስነቱን እውቅና ሰጡ» ማለት ነው። ከዚያም የመኳንንት የመሳፍንት ልጅ ናትና ለኢየሱስ ሞዓ ልጅ ሠምረ ጊዮርጊስ ለሚባል ሰው አጋቧት፤ እሷም ዐስር ወንዶች ሁለት ሴቶች ልጆች ወለደች እኒያንም ልጆቿን በክብር በስርዓት አሳድጋ አስተማረቻቸው፡፡ በዘመኑ ዐጼ ገብረ መስቀል የሚባል ደግ ንጉሥ ነበረና ደግነቷን ዐይቶ ዝናዋን ሰምቶ አትርሽኝ ብሎ ፪፻፸፪ አገልጋይ ላከላት እርሷም ይህማ ከንቱ ውዳሴ ሊሆንብኝ አይደለምን መጽሐፍ ቢሆን ይነበብበት ይጸለይበት ገንዘብ ቢሆን ይመጸወት ነበር ብላ ወደ እግዚአብሔር አመለከተች፡፡ በዚችም ሰዓት ፊቱ እንደ ጸሐይ እያበራ ቅዱስ ሚካኤል መጥቶ የተወደድሽ ክርስቶስ ሠምራ ሆይ እንዴት ነሽ? እግዚአብሔር በቸርነቱ የሰጠሸን ምግብ አንቺ ተመገቢ ብሎ ቅዱሳት በሚሆኑ እጆቹ ሰጣት እሷም ተቀብላ ፈጣሪዋን አመስግና ተመግባለች፡፡ ከተመገበችም በኋላ መንፈስ ቅዱስ በሰውነቷ መላባት አደረባት ከዚህ የተነሳ ብዙ ዘመን እህል ሳትበላ ውሀ ሳትጠጣ ቆየች፡፡ ከዚህም በኋላ ያ መልአከ እግዚአብሔር ከእንግድህ የእግዚአብሔር በረከት ረድኤት ካንቺ ጋር ይሁን በስሜ ቤተ ክርስቲያን ስሪ ዐጸድ ትከይ ብሎ ሰላምታ ሰጥቷት ዐረገ፡፡ ያ ደገኛ ንጉሥ የሰጣትን አገልጋዮች አስጠርታ ቤተ ክርስቲያን ሥሩ ዐጸድ ትከሉ አለቻቸው እነሱም ዐጸድ ተከሉ ቤተ ክርስቲያን ሠሩ፤ ሥራውም ከተፈጸመ በኋላ ታቦተ ሚካኤልን አስገባች ለሷም በሰው ልጅ ያልታነጸ በመቁረጹ ያልተቀረጸ ኅብሩ የማይታወቅ መንበር አምጥቶ አንቺ አስቀድሽበት ብሎ ሰጣት እሷም ተቀብላ ፈጣሪዋን እያመሰገነች ስትኖር ከዕለታት አንድ ቀን ያ ደግ ንጉሥ ከሰጣት አገልጋዮች አንዲቷ መንፈስ ርኩስ የተዋሐዳት አገልጋይ ነበረችና ከክፋቷ እንድትመለስ ብትመክራት ክፉ አትናገሪ ብትላት አልመለስም ብላ አስቀየመቻት ብታዝንባት ሞተች፡፡ እሷም ይህማ በኔ ምክንያት ስትሞት ነፍሰ ገዳይ መሆኔ አይደለምን ፈጣሪዬ የቸርነትህን ስራ ሥራልኝ ብላ ብታዝን ብታለቅስ ያች ሙታ የነበረች አገልጋይ ተነሣችላት ቤተሰቦቿም መጥተው አገልጋሽ በእግዚአብሔር ኃይልና በአንቺ ጸሎት ተነሣች አሏት፡፡ እናታችን ክርስቶስ ሠምራም ሄዳ ያችን አገልጋይ ከሞትሽ በኋላ ማን አስነሳሽ? ብትላት አምላከ ክርስቶስ ሠምራ /የአንቺ አምላክ/ አስነሣኝ አለቻት፡፡ ከዚህም በኋላ እናታችን ክርስቶስ ሠምራ በዓለመ ስጋ ሳለሁ ሙት ያስነሣልኝ ከሰው ተለይቼ ከሀገር ወጥቼ ብለምነው እንዴት በሰማኝ ብላ ልብሰ ምንኩስናዋን ቆቧን /አስኬማዋን/ አዘጋጀች፡፡ ቤተሰቦቿም ይህ ሁሉ የምናኔ ልብስ የማነው? አሏት፣ እሷም ኃይማኖት ያስተማሩኝ አባቴ ልብስ አልቆባቸዋል ሲሉ ሰምቼ ነው አለቻቸው እነሱም መልካም ነው ብለው ተቀምጠው ሳለ ከዕለታት አንድ ቀን ልብሰ ምንኩስናዋን አስይዛ ወደ ቤተ እግዚአብሔር ሔደች ቤተሰቦቿም ከቤተ ክርስቲያን ልትቆይ መስሏቸው ወደ ዕለት ተግባራቸው ተሰማሩ ያች ሙታ የተነሳች አገልጋይ ሕጻኑን አዝላ ተከተለቻት መንገዷንም ፈጥና ስትሔድ በመንገዷ ላይ ብዙ ነዳያኖች አገኘች የያዘችውን ገንዘብ የለበሰችውን ልብስ ሁሉ ለነዚያ ድሆች ሰጥታ ልብሰ ምንኩስናዋን ለብሳ ወደ ደብረ ሊባኖስ ገዳም ገብታ ሰውነቷ እስኪደክም ትሰግድና ትጸልይ ጀመረች፡፡ ከዚህ በኋላ የገዳሙ መነኮሳት ከሩቅ መምጣቷን ዐውቀው መንፈሳዊ ሰላምታ ከሰጧት በኋላ ወደ በአታቸው አስገቧት። ያን አብራ ይዛው የተሰደደችው ሕጻን ረኀብ ስለተሰማው ከገዳሙ ውጭ ሆኖ ያለቅስ ነበር ከእናቱ ከመለየቱም በላይ ጊዜው ጨልሞ ነበር። በዚያን ጊዜ አንዲት መበለት ሕጻኑን ለማንሣት ስትቃጣ መልአኩ ቅዱስ ሚካኤል ነጥቆ ወደ ገነት አገባው ተመልሶ ወደ እርሷ መጥቶ ቅድስት ክርስቶስ ሠምራ ሆይ እንዴት ነሽ ልጅሽ ከደጅ ወድቆ የቀረ አይምሰልሽ ከገነት ተቀምጦ ከሕጻናት ጋር ዳግማዊ ቂርቆስ ተብሎ የሕጻናት አለቃ ሆኖ ተቀምጦልሻል አላት፡፡ ይህን ተናግሮ በኮከብ ተመስሎ ወደ ቤጌምድር ወሰዳት እሷም ከባሕር ገብታ እንደተተከለ ምሰሶ ሁና ሰውነቷ ተበሳስቶ ዓሣ መመላለሻ እስኪያደርጋት ድረስ ዓሥራ ሁለት ዓመት በባሕሩ ውስጥ ቆመች፡፡ ከዚህም በኋላ ጌታ ወደ እርሷ መጥቶ ቃል ኪዳን ሰጣት የቃል ኪዳኑም መጀመሪያ በቤተ ክርስቲያን ሙሉ ስንዴ ምርት አሳያት ባሳያትም ጊዜ አቤቱ ጌታዬ ምን አደርገዋለሁ አለችው ጌታም መለሰላት ተመልከች ልትበይው አይምሰልሽ አንዲት የስንዴ ፍሬ ከምድር ወድቃ ብዙ ፍሬ ሁና እንደምትነሳ አንቺም መንግስተ ሰማያት ብዙ ነፍሳትን ይዘሽ ለመግባትሽ ምሳሌ ነው አላት፡፡ እናታችን ክርስቶስ ሠምራም መለሰችለት በምን ሥራየ ነው ይህን ቃልኪዳን የሰጠኸኝ አለችው፡፡ ከዚህ ዓለም ንብረትሽን ንቀሽ ልጆችሽን እናት አባትሽን ጥለሽ ስለ ወጣሽ ነው ቃል ኪዳን የሰጠሁሽ አላት ይህንንም ብሏት ከሷ ተሰወረ፡፡ እናታችን ክርስቶስ ሠምራም ብቻዋን እንደልማዷ እስከ ሦስት ቀን ድረስ በባህር ውስጥ ቆማ ስለ ዓለሙ ሁሉ ኃጢአት እያዘነች እያለቀሰች ቀረች፡፡ ከዚህ በኋላ ጌታ ቅዱስ ሚካኤልን፣ ቅዱስ ገብርኤልን፣ቅዱስ ሩፋኤልን፣ እናቱ ማርያምን አስከትሎ ወደ ክርስቶስ ሠምራ መጣ እንዲህም አላት ቀድሞ ቅዱስ ሚካኤልን ባልደረባ ሰጥቸሽ ነበር ዛሬም እኒህ ተጨምረው ረዳት ይሁኑሽ ብሎ ሰጣት፡፡ እናቴ ማርያምም ጠላትን ድል ትነሽው ዘንድ እናት ትሁንሽ እኔን እንዳቀፈችኝ ትቀፍሽ፣ እንዳዘለችኝ ትዘልሽ ብሎ አዘዘላት፣ እመቤታችንም ልጄ ወዳጄ ሆይ ክርስቶስ ሠምራ በአንተና በቅዱስ ሚካኤል ላይ ፍቅሯ የጸና ነው ፤ ብላ ስትናገር ክርስቶስ ሠምራ በፊቷ ከምድር ላይ ወደቀች እግዝእትነ ማርያምም እንዴት ነሽ የልጄ ወዳጅ የነፍስ ሁሉ አማላጅ ብላ በእጇ አነሣቻት ባፏ ሳመቻት በደረቷ አቀፈቻት በጫንቃዋ አዘለቻት ከዚህም በኋላ እንዲህ አለቻት ልጄ ወዳጄ ያዘዘልሽን ፈጸምኩልሽ ከእንግድህ ወድህ እግዚአብሔር አይለይሽ ብላት ዐረገች፡፡ በዚያን ጊዜ ዓለሙ ሁሉ ድርቅ ችግር ረሀብ ሆኖ ሦስት ዓመት ሕዝቡ በየመንገዱ ወድቆ አሞራ ሲጫወትበት አይታ አዘነች አቤቱ ጌታየ ይህን ዓለም ለምን ፈጠርኸው እንዲህ ከንቱ አላፊ ጠፊ ከሆነ ቢቀር ይሻል ነበር /ክቡር ዳዊት ሰው ዕጸ ከንቱ ይመስላል/እንዳለ፡፡ ዕፀ ከንቱ ዕለቱን በቅላ ዕለቱን አብባ ዕለቱን አፍርታ ደርቃ ወድቃ ታድራለች የሰውም ኑሮ ይህን ይመስላል ብላ አለቀሰች፡፡ ከዚህ በኋላ ጌታ ወዳጄ ክርስቶስ ሠምራ ሆይ አዳም ከነልጆቹ ከሚሠራው ኃጢአት እኔ በዕለተ ዐርብ ከተቀበልኩት ፲፫ቱ ሕማማተ መስቀል ይህንን በልብሽ ብትመዝኝው ወደ ማንኛው ያደላ ይመስልሻል ቢላት መልስ ለመስጠት ተሳናት፡፡ ከዚህም በኋላ ክርስቶስ ሠምራ አቤቱ ፈጣሪየ እኔን ባሪያህን ከክፉ ነገር ሁሉ ሠውረኸኛልና ዲያብሎስን ትምረው ዘንድ እለምንሃለሁ አለችው ይኸውም ወድጀው አይደለም ስለ አዳምና ስለ ልጆቹ በጠቅላላውም ስለ ሰብአ ዓለም ሥጋቸው ሥጋየ ስለሆነ እንዳያስታቸው ክፉ ስራ እንዳያሰራቸው ብየ ነው ማርልኝ ማለቴ አለችው፡፡ ያን ጊዜ ጌታችን ኢየሱስ ክርስቶስ ፊቱን ፈገግ አድርጎ ወዳጄ ክርስቶስ ሠምራ ሆይ ዕፁብ ድንቅ ልመና ለመንሽኝ ሌሎች በኋላሽም የነበሩ በፊትሽም የሚመጡ ያልለመኑትን ልመና ለመንሽኝ ብሎ ቅዱስ ሚካኤልን ጠርቶ ወዳጄ ክርስቶስ ሠምራ ዲያብሎስን ማርልኝ ብላ ለመነችኝ እሺ ካላት ታምጣው ይዘኻት ሂድ አለው፡፡ ቅዱስ ሚካኤልም እሺ ብሎ እጅ ነስቶ ሰይፈ ቁጣውን መዞ ነይ እንሂድ አላት እርሷም ከቅዱስ ሚካኤል ፊት ፊት እየሄደች ከሲኦል አፋፍ በደረሱ ጊዜ ዲያቢሎስ በተኮነኑ ነፍሳት ላይ ተቀምጦ አየችው ቅዱስ ሚካኤልም በይ ጥሪው እሺ ብሎ ምሕረት ከወደደ አላት እሷም በጠራችው ጊዜ ሳጥናኤል ብሎ የጠራኝ ማን ነው? በዚህ በሠራዊት ማህል ነግሼ ከተቀመጥኩበት አለ፡፡ እናታችን ክርስቶስ ሠምራም እኔ ነኝ አለችው ወደ እኔ ለምን መጣሽ አላት እሷም ከፈጣሪህ ጋር አስታርቅህ ብየ አለችው እሱም አንቺን ከቤትሽ ከንብረትሽ ሳለሽ አስትሻለሁ ብየ ብመጣ ያጣሁሽ ሰው እኔን ልታስታርቂኝ መጣሽ? ግን ይህን ያደረገ ያ የቀድሞው ጠላቴ ሚካኤል ነው ሲጻረረኝ የሚኖር ከክብሬም ያወረደኝ እሱ ነው እንጂ አንቺ ምን ጉልበት አለሽ ብሎ አፈፍ ብሎ በግራ እጁ ቀኝ እጇን ይዞ ወደ ሲኦል ወርውሮ ጣላት ያን ጊዜ መልአኩ ቅዱስ ሚካኤል በሰይፍ ቢመታው ሲኦል ተከፈተች ብርሃን ለበሰች ዲያብሎስም ከነሠራዊቱ ጮኸ ድልቅልቅ ሆነ ሲኦልም ከተከፈተች በኋላ ሰው በሰው ላይ ሆኖ ተጨናንቀው እንደ ውሻ ሲናከሱ አየች፡፡ ብዙ ነፍሳት እንደ ንብ መጥተው ሰፈሩባት እኒያን ነፍሳት ብትቆጥራቸው ፲ሺ /ዐሥር ሺህ/ ነፍሳት ሆኑ ቅዱስ ሚካኤልም እሷም እኒያን ነፍሳት ይዘው ወደ ፈጣሪያቸው በደረሱ ጊዜ እኒያ ነፍሳት የናቱን ጡት እየጠባ እንደሚዘል እንቦሳ ዘለሉ፡፡ ከዚህ በኋላ ሲኦል ብቻዋን ቀረች ዕርቃኗን ሆነች ዲያብሎስም ቅዱስ ሚካኤል አሸነፈኝ ብርቱ ጸብም ተጣላኝ ምርኮየንም ነጠቀኝ ብሎ ጮኸ አለቀሰ፡፡ እናታችንም ክርስቶስ ሠምራና ቅዱስ ሚካኤል የነፍሳት ምርኮአቸውን ይዘው ከጌታችን ከመድኃኒታችን ከኢየሱስ ክርስቶስ ፊት በቀረቡ ጊዜ ከፈጣሪያቸው ዘንድ ሰገዱ፡፡ ጌታም ወዳጄ ክርስቶስ ሠምራ ሆይ ዲያብሎስን ድል አደረግሽው ጥቂት ምርኮም አገኘሽን አላት እሷም መለሰችለት /መንክር ግብሩ ለእግዚአብሔር በላዕለ ቅዱሳኒሁ/ እንዳለ ክቡር ዳዊት አቤቱ ጌታየ በአንተ ቸርነት በምሕረትህ ብዛት ደካማውን ብርቱ ብርቱውን ደካማ የምታደርገው አምላክ በኔ በባሪያህ ላይ አድረህ የቸርነትህን ሥራ ሠራህ አዎን አገኘሁ አለችው፡፡ ከዚህ በኋላ ጌታ ኢየሱስ ክርስቶስ ቅዱስ ሚካኤልን እኒህን ነፍሳት ዓለም ሳይፈጠር ወደ አዘጋጀሁላት ወደ ወዳጄ ወደ ክርስቶስ ሠምራ ማደሪያ ውሰዳቸው ከሷ ጋር ደስ እያላቸው ይኖሩ ዘንድ አለው፡፡ እሷም መለሰችለት አቤቱ የኔ ጌታ ወዴት ነው አለችው እሱም ከእናቴ ከወለደችኝ ከማርያም በስተ ቀኝ ነው መቀመጫሽ አላት፡፡ ከእንግህም ስምሽ በትረ ማርያም ይሁን አላት፡፡ ዳግመኛም ይህንም ካላት በኋላ ወዳጄ ክርስቶስ ሠምራ ሆይ በየቀኑ ሦስት ሦስት እልፍ ነፍሳተ ኃጥአንን ከሲኦል እንድታወጪ ሥልጣን /ዓሥራት/ ሰጥቸሻለሁ ብሎ ቃል ኪዳን ገባላት፡፡ አቤቱ ጌታየ ምሕረትህ የበዛ ፍርድህ የቀና ነው እያለች አመሠገነች፡፡ከዚህ በኋላ ነይ እግዚአብሔር ወደ አዘዘን እንሂድ አላት ተከትላው ስትሔድ የማር፣ የወይን፣ የዘይት አፍላጋት የሚያጠጡት አትክልቶች አየች ይህች ቦታ ለማን ትሆናለች ብላ ቅዱስ ሚካኤልን ጠየቀችው እርሱም መልሶ ምን ታስቢ ነበር አላት እርሷም ይህች ቦታ ለማን ተሆናለች እያልኩ አስባለሁ አለችው፡፡ እርሱም ለአንቺ ቢሆን ትወጃለሽን? አላት ፡፡ ምነው ዝቅ ታደርገኛለህ? ጌታየ ከእናቴ ከማርያም ጋር ነው መቀመጫሽ ብሎኝ የለምንምን? አለችው፡፡ ቅዱስ ሚካኤልም ልብሽን ለምን ታኮሪዋለሽ አላት፡፡ ይህንንም ካላት በኋላ እስኪ ወደ ላይ ተመልከች አላት፡፡ ክርስቶስ ሠምራም ወደ ሰማይ ቀና አለችና እኔስ እንደ እንባ እንደኮረብታ ሆኖ ታየኝ እንጂ ሌላ ያየሁት ነገር የለም አለችው የሥላሴ ቸርነት እስኪገለጽ ጥቂት ቆይ አላት አንገቷን ዘንበል አድርጋ ቆይታ ቀና ብትል እመቤታችን እንደ ፀሐይ ሆና ከዋክብተ ብርሃን በፊት በኋላዋ ከበዋት አየች እሷም እንደ ንሥር ብር ብላ ሂዳ አንገቷን አቅፋ ጉልበቷን ሳመቻት:: እመቤታችንም ወዳጄ ክርስቶስ ሠምራ ሆይ እንዴት ነሽ? አንቺን የወለደች ማኅጸን የተባረከች ናት አንቺንም አጥብተው ያሳደጉ ጡቶች የተባረኩ ናቸው አንቺንም ያዩ ዐይኖች የተባረኩ የተቀደሱ ናቸው አንቺንም የሚያመሰግኑ ንዑዳን ክቡራን ናቸው፡፡ያንቺን ገድል የሚሰሙ የሚያሰሙ የተባረኩ ናቸው ልጀ ወዳጄ ያዘዘልሽ ከኔ በስተቀኝ ነው ብላ በቀኟ አስቀመጠቻት፡፡ ከዚህ በኋላ ወደ ፈጣሪዋ ተመለሰች ጌታዋ ፈጣሪዋም አንቺን ያመሰገኑ ስምሽን የሚወዱ የሚጠሩ ዝክርሽን ያዘከሩ በዓልሽን ያከበሩ እስከ ፲፪ ትውልድ እምርልሻለሁ አላት፡፡ በዚህ ጊዜ ቅዱስ ሚካኤልን ጠርቶ ወስደህ ከሥጋዋ አዋህዳት አለው ቅዱስ ሚካኤልም ወስዶ ከሥጋዋ ሊያዋሕዳት ሲል ሥጋዋ ሸቶ ገምቶ ብታየው ስለፈጣሪህ ስለ እግዚአብሔር ብለህ ከዚህ ከሸተተና ከገማ ሥጋ አታግባኝ አለችው ቅዱስ ሚካኤልም የጌታዬን ፈቃድ ሳልፈጽም ለመቅረት እንደምን ይቻለኛል ብሎ ሰይፍ ከሰገባው ተመዞ እንደሚከተት እሷንም እንዲሁ ከሥጋዋ አዋሐዳት ያን ጊዜ ገምቶ ሸቶ የነበረውን ሥጋ አንድነት አድርጎ ቢያዋሕዳት ነፍሷን ስጋዋን አንድ ሆኖ ሕያዊት ነፍስ ለምልማ እንደነበረች ጸናች፡፡ እንደልማዷ ከባህሩ ገብታ ፲፪ ዓመት ከተቀመጠች በኋላ በቁመቷ ልክ ጉድጓድ አስቆፈረች ፲፩ ጦር አሠርታ ከውስጥ ዕፀ ከርካዕ ተከለችና ጌታን በዕለተ ዓርብ የግርግሪት እንደ አሠሩት እርሷም መበለት ጠርታ እሠሪኝ አለቻት መበለቲቱም እንዳዘዘቻት የግራዋን ወደ ቀኝ የቀኟን ወደ ግራ አመሳቅላ የፊጥኝ አሠረቻት ጌታችን እንደታሠረበት ባለው ስቁረት ችንካር ከታሠረች በኋላ እነዚያን ጦሮቹን አምጭ አለቻት እሺ ብላ አመጣችላት ሦስቱን በፊቷ ሦስቱን በኋላዋ ሦስቱን በቀኟ ሦስቱን በግራዋ ተከለችና ሥግደት ጀመረች፡፡ ከዚህም በኋላ በፈቃደ እግዚአብሔር ፀንታለችና በብረቱ ላይ በምትሰግድበት ጊዜ ወደ ፊቷ ስትል ደረቷን ወደኋላዋ ስትል ጀርባዋን ወደ ቀኝ ስትል ቀኝ ጎኗን ወደግራ ስትል ግራ ጎኗን እየወጋት ፲፩ ዓመት ከጉድጓድ ውስጥ ኖረች፡፡ ከዚህ በኋላ ጌታ እንዲህ አላት ሰማይን ያለምሰሶ ምድርን ያለመሠረት እንደ አፀናኋት እኔንም ፈርተው የሚያከብሩኝን አልቅሰው አዝነው ተክዘው የሚጠሩኝን አከብራቸዋለሁ አላት ከዚህ በኋላ ጌታ ከኔ በታች ሁነሽ ትከብሪያለሽ መቀመጫሽም ከኔ በታች ነው የማዕረግ ስምሽ እንደ እናቴ እንደ ማርያም ሰአሊተ ምሕረት አቁራሪተ መዓት ነው አላት ይህንንም ካላት በኋላ ከጻድቃን ከሰማዕታት ከደናግል ከቅዱሳን ከእንጦንስ ከ፴፮ቱ ቅዱሳት አንስት ክብርሽ ትክክል ይሁን አላት፡፡ ይህንንም ሰምተው መላእክት ዕፁብ ድንቅ ብለው አመሰገኑ ዲያብሎስም መላእክት ሲያመሰግኑ ሰምቶ ለወዳጅህ እንዲህ ያለ ዕፅፍ ድርብ ደስታ ትሰጣለህ ብሎ ጋዳ ጋዳ ብሎ አመሰገነ ጋዳ ጋዳ ማለት የሥላሴ ቸርነት ዕፁብ ድንቅ ነው ማለት ነው ከዚያም ጌታ ኢየሱስ ክርስቶስ ዕረፍትሽ ደርሷልና ከጉድጓድ ወጥተሸ ከባሕር ቆመሽ ለምኝኝ ብሎ ከእሷ ተሠወረ ቅዱስ ሚካኤልም የእግዚአብሔር አገልጋይ የቅድስት ድንግል ማርያምና የብርሃናውያን መላእክት ወዳጅ ሆይ የምትሰሪውን ሁሉ እግዚአብሔር ወዶልሻውልና እግዚአብሔር እንዳዘዘሽ ልብሽ የሚያስበውን ሁሉ ከባሕር ውስጥ ቆመሽ ለምኝው አላት፡፡ እሷም ቆስሎና ተበሳስቶ የነበረው ሥጋዋ እንደገና በእግዚአብሔር ኃይል የፀና ሆኖ ብርን ለብሳ እንደ ፀሐይ አብርታ ከጉድጓድ ወጣች፡፡ ከባሕሩ በገባች ጊዜ ጌታ ኤልያስን ሙሴን መትምቁ ዮሐንስን ሂዳችሁ ወዳጄ ክርስቶስ ሠምራን አጥምቋት ብሎ አዘዛቸው ኤልያስና ሙሴ በቀኝ እጃቸው የብርሃን መስቀል ይዘው መጥምቁ ዮሐንስ የብርሃን አክሊልና በውስጡ ላህበ መለኮት ያልተለየው አፉ በእግዚአብሔር እደ ጥበብ የታተመ ሥራው በትእምርተ መስቀል አምሣል የሆነ የብርሃን ጽዋ እጁ ይዞ ወደርሷ መጡ፡፡ ከዚህ በኋላ ኤሊያስ ክርስቶስ ሠምራ ሆይ የምህረት ቃል ኪዳን በልብሽ የሞላብሽ እንዴት ነሽ አላት ሰላምታህን እቀበል ዘንድ አንተ ማንነህ አለችው እኔ ኤሊያስ ነኝ አላት ይህን ባላት ጊዜ ፈጣሪዋን አመሰገነች፡፡ ሁለተኛም በእግዚአብሔር ኃይል ሰይጣንን ድል የነሳሽው ክርስቶስ ሰምራ ሆይ እንዴት ነሽ አላት እግዚአብሔር ይመስገን አንተ ማን ነህ አለችው እኔ ሊቀ ነብያት ሙሴ ነኝ አላት እሷም አንተን ያሳየኝ አምላክ ይክበር ይመስገን አለችው፡፡ ሦሥተኛ ዮሐንስ ሥምረተ አብ ሥምረተ ወልድ ሥምረተ መንፈስ ቅዱስ በልብሽ የተሞላብሽ እንዴት ነሽ አላት እግዚአብሔር ይመስገን ደህና ነኝ አንተ ማን ነህ አለችው እኔ መጥምቁ ዮሐንስ ነኝ አላት ይህን ባላት ጊዜ ፈጣሪዋን አጥብቃ አመሰገነች፡፡ ከዚህ በኋላ ስብሐት ለአብ ስብሐት ለወልድ ስብሐት ለመንፈስ ቅዱስ እያሉ ኤሊያስ በቀኝ ሙሴ በግራ መጥምቁ ዮሐንስ በፊት በኋላዋ እየዞሩ እኛ ሰይጣንን እንደካድነው አንቺም ካጅው አሏትና በአብ በወልድ በመንፈስ ቅዱስ ስም ወደ ባህር ገብተሸ ተጠመቂ እግዚአብሔር እንዳዘዘን ልናጠምቅሽ መጥተናልና አሏት፡፡ ይህን ባሏት ጊዜ ወደ ባህሩ ገባች ያን ጊዜ በዩሃንስ እጅ በነበረው የብርሃን ጽዋ በገዛ እጁ ተከፈተ ስለዚህም የእግዚአሔር ባለሟሎች ኤሊያስና ሙሴ መጥምቀ መለኮት ዮሐንስም አደነቁ እሷም ይህን መለኮታዊ ጥምቀት በአምሳለ ትዕምርተ መስቀል በፈሰሰ ጊዜ ሰውነቷ በብርሃን ተሞላ የተጠመቀችበት ባህርም እስከ ሦሥት ቀን ድረስ እየበራ ቆየ፡፡ በዚህም ጊዜ የእግዚአብሔር የጥበቡን ሥፋት የቸርነቱን ብዛት እንዲሁም በቅዱሳን ነብያት አድሮ ያደረገላትን ቸርነት ዐይታ አደነቀች አመሰገነችም፡፡ ከዚህ በኋላ ዮሐንስ እንዲህ አላት ይህ ክብር ይህ ጸጋ ይህ ሹመት ይህ ግርማ ሞገስ የተጠመቅሽው በዕለተ ዐርብ ከጌታ ቀኝ ጎን የወጣ ማየ ገቦ ሌሎች ቅዱሳኖች አልተጠመቁበትም አላት እሷም መለሰችለት ምነው እንኳን ቅዱሳን ክርስቲያን ሁሉ የሚጠመቁበት በማየ ገቦ አይደለምን እኔስ በተወለድኩ በ፹ ቀኔ ተጠምቄ የለምን አለችው ይህስ እውነትሽን ነው ብለው አጥምቀዋት ተሠወሩ እሷም በበዓቷ ቀረች፡፡ ከዚህ በኋላ ጌታዋን በዕውቀት ባለ እውቀት በስህተት በድፍረት የሚያስቀይምህን ሁሉ ማርልኝ አለችው ጌታም ወዳጄ ክርስቶስ ሰምራ ሆይ አማልጅን አትርሽን ያሉሽን ሁሉ እምርልሻለሁ ነገር ግን አባይ ጠንቋይን አልምርም ቀድሞ ለእናቱ ለማርያም በድግልናዋ በቅድስናዋ አባይ ጠንቋይ እንዳልምር ምያለሁ ብሎ ተሠወረ፡፡ ማዕቀበ እግዚእ የሚባል ሰው በዚያ አገር በማዕዶተ ጣና ሲኖር ከዕለታት አንድ ቀን መልአከ ጽልመት መጥቶ ይህችን ዕፀ ሕይወት ሰውነትሕን በጥተህ ብታገባ ድህነት እርጅና ሞት ማጣት አያገኝህም ነበር አለው፡፡ እንግዳውስ ይህ ሁሉ ካላገኘኝ በሁለመናየ በጥፍሬም ሳይቀር ቅበርልኝ አለው መልአከ ጽልመትም በል እግዚአብሔርን ካድልኝ አለው እሺ ብሎ ካደለት ሰይጣን ለወዳጁ ቅርብ ነውና በሰውነቱ በጥቶ ቀብሮለት ሄደ እሱም በሰይጣን ታምኖ ሲኖር እኒያ አያገኙህም ያለው ሁሉ ድህነት እርጅና ሞት ተሰብስበው መጡበት ይህ ሁሉ አያገኙህም ብሎኝ አልነበረምን አወይ የሰይጣን ነገር ብሎ አለቀሰ እስኪ ብታማልደኝ ወደ ክርስቶስ ሠምራ ልሂድ ብሎ አሰበ ጸጋ እግዚአብሔር ያልተለያት መንፈስ ቅዱስ ያደረባት ናትና ገና ሳይመጣ በጸጋ አውቃ አዘነችለት ከዚህ በኋላ ጌታችን ፈጣሪያችን መጥቶ ወዳጄ ክርስቶስ ሠምራ ሆይ እንዴት ነሽ ምን ያስለቅስሻል ምንስ ያሳዝንሻል አላት ማእቀበ እግዚእ የሚባል ሰይጣን ያሳተው አንተን የካደ አማልጅኝ ሊለኝ ስለመጣ ነውና እድትምርልኝ ብዬ አለችው እሱም እሱንስ አልምረውም አላት ስለምን ትኮንነዋለህ ብትለው እኔን ክዶ ዲያብሎስን አምኖ ዕፀ ሕይወትን በሰውነቱ በጥቶ አግብቷልና አልምረውም አላት ዕፂቱን አጥፍተህ እሱን ብትምረው ይቻልህ የለምን በዚያውስ ላይ አንተ መዓትህ የራቀ ምሕረትህ የበዛ ነውና ላንተ ምን የሚሳንህ ነገር አለ ብላ ምርር ብላ አለቀሰች፡፡ እሱም ስለአንቺ ፍቅር ምሬልሻለሁ ብሏት ከሷ ተሠወረ፡፡ ከዚህ በኋላ ማዕቀበ እግዚእ ወደ እርሷ መጥቶ እመቤቴ አማልጅኝ አትርሽኝ ከፈጣሪዬ አስታርቂኝ አላት ጌታህስ ይቅር ብሎሃል አለችው ጌታዬ ይቅር ካለኝ በሰውነቴ የተቀበረውን ዕፀ ሞት ፍቀሽ ጣይልኝ አላት ያን ጊዜ ሰውነቱን በምላጭ ብትፍቀው ደሙ እንደ ቦይ ውሃ ፈሰሰ እርሱም ይህን ያደረገልኝ ከክህደት ወደ እምነት የመለሰኝ አምላክ ይክበር ይመስገን እያለ ሲያመሰግን ነፍሱ ከሥጋው ተለየች ይህችም ነፍስ ከሰማዕታት ነፍሳት ማኅበር አንድ ሆነች እናታችን ክርስቶስ ሠምራም የዚህችን ነፍስ መግቢያዋን አሳየኝ እያለች ስትጸልይ ጌታ ነይ ላሰይሽ ብሎ ወሰዳት ያቺም ነፍስ ከፀሐይ ፯ እጅ አብርታ ማኅበረ ሰማዕት ሁና አገኘቻት ያን ጊዜ ጌታዋን አጥብቃ አመሰገነች ለንስሐ በቅተው የሚመጡትን ሁሉ ብርሃናቸው ከፀሐይ ፯ እጅ እንዲያበራ ዕውነት እልሻለሁ አላት፡፡ ወዲያውም መንግስተ ሰማያትን ውረሽ ግርማዬን ልበሽ በአላት ጊዜ ሰማይና ምድር ተናወፁ እሷም ለእግሯ መቆሚያ አጣች ጌታም አይዞሽ ጽኝ አላት ሰማይና ምድረም ጸኑ እናታችን ክርስቶስ ሠምራም ጌታዋን አመሠገነች፡፡ ከዚህ በኋላ ቅዱስ ሚካኤል ከሥጋዋ አዋሐዳት በነሐሴ ፳፬ ቀን ክብርሽም በዓልሽም ይሁንልሽ፣ አላት፡፡ ከዚህ በኋላ ጻድቃን ሰማዕታት መላእክት እናቱ እግዝእትነ ማርያምን ፣ መጥምቁ ዮሐንስን፣ ፲፪ቱን ነቢያት አብርሃምን ይስሐቅን ፣ ያዕቆብን፣ ዳዊትን፣ ሰሎሞንን፣ እንጦንስን፣ መቃርስን፣ ርዕሰ መነኮሳትን አስከትሎ ዐስር የብርሃን አክሊል አስይዞ በዕለተ ዓርብ ወደ እርሷ መጥቶ ወዳጄ ክርስቶስ ሠምራን እጅ ንሷት አላቸው፡፡ እነሱም ጌታ እንዳዘዛቸዉ እሺ ብለዉ እንደቅጠል ረግፈዉ እጅ ነሷት እሷም የጌታየ ባለሟሎች ቅዱሳን ክቡራን እንዴት ናችሁ ብላ እጅ ነሳቻቸዉ፡፡ ከዚህ በኋላ ጌታ ገድልሽን የፃፈ ያፃፈ የሰማ ያሰማ በዓልሽን ያከበረ ዝክርሽን ያዘከረ ስምሽን የጠራ እስከ ዐስራ ሁለት ትዉልድ ድረስ ምሬልሻለሁ አላት፡፡ እሷም እንደ ገድል ማን ተኰንኖ እንደ ወንጌል ማን ጸድቆ የሚሉ ሰዎች አሉና ትምርራቸዋለህ? ትኰንናቸዋለህ? አለችው፡፡ እሱም እንደ ወንጌል ማን ጸድቆ እንደ ገድል ማን ተኰንኖ ብለዉ የሚጠራጠሩ ክፍላቸዉ ከአርዮስ ከሰባልዮስ ጋር ነዉ አላት:: ከዚህ በኋላ ጌታን አብዝታ አመሰገነችዉ ጌታም ከቤትሽ ከናትሽ ከአባትሽ ከልጆችሽ ፳፪ ዓመት ከጉድጓድ ከባህር እያለቀስሽ ኑረሻልና እንግዲህ ማረፊያሽ ደርሷል ነይ ዕረፊ አላት ሥጋሽም ከምድር ወድቆ የሚቀር አይደለም በኋላ በዕለተ ምፅአት አነሳዋለሁ እንዲህም ሲላት ነፍሷ ከሥጋዋ ተለየች መላዕክትም ዕልልታ ደስታ አደረጉ ነቢያት ሐዋርያት ሰማዕታት ፃድቃንም ሁሉ በዕጃቸዉ እያጨበጨቡ በእግራቸዉ እያሸበሸቡ በአፋቸዉ እልል እያሉ ተቀበሏት፡፡ ያን ጊዜ ቅዱስ ሚካኤልን ለወዳጄ ለክርስቶስ ሠምራ ዕድሜዋን ጨምረህ ፳፪ ዓመት የተጋደለችዉን ፳፭ ዓመት ብለህ ፃፍላት ዓለዉ ቅዱስ ሚካኤልም እሺ ብሎ ዕድሜዋንና ገድሏን ጽፎ ከበድነ ሥጋዋ አጠገብ አስቀምጦት ተገኘ፡፡ በዚያን ጊዜ አባ ይስሐቅ የሚባል ጻድቅ መነኩሴ ከእናታችን ከክርስቶስ ሠምራ ዘንድ እየሔደ በረከት ይቀበል ነበርና ከዕለታት አንድ ቀን እንደልማዱ ተነስቶ ቢሄድ በድነ ሥጋዋን እንደ ምሰሶ ቆሞ አገኘዉ እጅ ቢነሣዉ ዝም አለዉ እናቴ ክርስቶስ ሠምራ ሆይ ምን አገኘሽ ባርኪኝ እንጂ ብሎ በድነ ስጋዋን ቢዳስሰዉ ቃል አልመለሰችለትም ነፍሷም ከሥጋዋ ተለይቶ አገኘዉ እየጮኸ አንድ ጊዜ በድንጋይ አንድ ጊዜ ከመሬት ሲወድቅ መነኮሳቶች ወንዶችም ሴቶችም ጩኸት ሰምተዉ አባታችን ምን ሆነህ ነዉ አሉት እባረካለሁ ብዬ ብመጣ ነፍሷ ከሥጋዋ ተለይቶ አገኘሁት አላቸዉ፡፡ በዚያን ጊዜ እነዚያ መነኮሳቶች አንድነት አለቀሱ አባታችን አባ ይስሐቅም በአንገቷ ላይ ያለዉን መፅሐፍ አዉጥቶ ቢያየዉ ከተወለደችበት ቀን ጀምሮ እስከ አረፈችበት ቀን ድረስ በሥላሴ ትእዛዝ በቅዱስ ሚካኤል ፀሐፊነት የተፃፈ መፅሐፍ ተገኘ፡፡ በዚያን ጊዜ ቅዱስ አባ ይስሐቅን ጠርቶ ከጉድጓግ በድነ ሥጋዋን በሣጥን አድርገህ እግዚአብሔር የሰጣትን ክብርና ፀጋ እኒህንም ዓሥሩን አክሊላት አድርገህ ከቤተ መቅደስ አግብተህ አኑረዉ አለዉ እሱም እንዳዘዘዉ አደረገ፡፡ በፍጻሜ ዘመኗ በቁመቷ ልክ በዓት ሰርታ ከግራ ከቀኝ ከፊት ከኋላ ዐሥራ ሁለት ጦር ተክላ ወዲያ ወዲህ ሳትል፤ ቆማ ፲፪ አመት ኖራለች። ስትሰግድም ሥጋዋ በጦር ተወግቶና ተፈቅቶ አልቋል። ጌታም ይህን ሁሉ መከራዋን እንደመሥዋዕት ቆጥሮላት በቃል ኪዳኗ የተማጸነውን ስሟን የተራውን እስከ አሥር ትውልድ እንዲምርላት ተስፋዋን ነግሯት ክብርት ነፍሷን ከሥጋዋ ለይቶ በቃለ አቅርንት በዝማሜ መላእክት አሳርጓታል። የዕረፍቷ መታሰቢያ ነሐሴ ፳፬ ይከበራል። በረከቷ አማላጅነቷ፤ ቃል ኪዳኗ አይለየን አሜን። “እንግዲህ እነዚህን የሚያህሉ ምስክሮች እንደ ደመና በዙሪያችን ካሉልን፥ እኛ ደግሞ ሸክምን ሁሉ ቶሎም የሚከበንን ኃጢአት አስወግደን፥ የእምነታችንንም ራስና ፈጻሚውን ኢየሱስን ተመልክተን፥ በፊታችን ያለውን ሩጫ በትዕግሥት እንሩጥ፤ እርሱ ነውርን ንቆ በፊቱም ስላለው ደስታ በመስቀል ታግሦ በእግዚአብሔር ዙፋን ቀኝ ተቀምጦአልና።” ወደ ዕብ.፲፪፡፩¬-፪ ==> ቅድስቲቱ በደብረ ሊባኖስ ገዳም ለሰባት ዓመታት ያህል በፆም በፀሎት በተጋድሎ ከቆየች በኋላ ወደ ጣና ገዳማት በመጓዝ ከሌሎች ቅዱሳን የሚለያትን ጥያቄ ለፈጣረሪዋ አቅርባ እንደነበር ከገድሏ እንረዳለን። ቅድስት እንታችን ነፍሷን ያለ ርህራሄ የሚያስጨንቀውን ዲያብሎስን ለማስታረቅ ተነሳች። ምክንያቱም በአስፈሪው የሲዖል እሳት የሚንገበገቡት የሰው ልጆች ስቃይ አሳስቧታልና “ሳጥናኤል ይማር አለም ይዳን” ብላ ተማጸነች። ==> ጌታም ይህ ሁሉ መከራዋን እንደመሥዋዕት ቆጥሮላት በቃል ኪዳኗ የተማጸነውን፣ ስሟን የጠራውን፣ በስምሽን ዝክርን ያዘከረ፣ ገድልሽን የጻፈ ያጻፈ፣ የሰማ ያሰማ በዓልሽን ያከበረ እስከ አሥር ትውልድ እንዲምርላት ተስፋዋን ነግሯት ክብርት ነፍሷን ለይቶ በቃለ አቅርንት በዝማሬ መላዕክት አሳርጓታል። የዕረፍቷ መታሰቢያ ነሐሴ ሃያ አራት 24 ከተክልዬ በዓል ጋር ይታሰባል (ይከበራል) ። ==> በተጨማሪም ከባሕር ላይ ቆማ ስትፀልይ ፲ አክሊል ወርዶላታል። ገዳሟ ከአዲስ አበባ ወደ ደብረ ብርሃን ሲጓዙ ሸኖን አለፍ ብለን ሰንቦ ከምትባል ከተማ ስንደርስ ወደ ቀኝ ታጥፈን ጠጠራማጥርጊያ የአርበኞች ጎዳና ይዘን ስንጓዝ ቡልጋ ሀረገ ማርያም፣ ኮዩ፣ ስኮር፣ ንፋስ አምባ የሚባሉ የገጠር ከተሞችን አልፈን ሾላ ገበያ ዋና እንደርሳለን። ከመኪናችን እንደወረድን ጥቂት መንደሮችን አልፈን በረጅም ርቀት አሻግረን ስንመለከት ጉብ ባለች መጠነኛ ቦታ ላይ ችምችም ያለ አጸድ ሲመለከቱ እና እይተጠጉ ሲሄዱ ከ 800 ዓመታት በላይ እድሜ ያስቆጠሩ በኢትዮጵያዊት ጻድቅ የእምነት ሴት አርበኛ ጻድቅ ክርስቶስ ሠምራ በእጇ የተተከለ ታላቅ የቤተ ክርስቲያን ቅርስ የተጋድሎ ባዕቷንና አሁን ታቦተ ህጉ ያለበትን ትንሽ መቆኞ ይገኛል። የገዳሟም ስም ጌዬ ገዳም ሲሆን ዕድሜ ጠገብ ባለታሪክም ነው። ==> “የእግዚአብሔር ዓይኖች ወደ ጻድቃን ጆሮቹም ወደ ጩኸታቸው ናቸውና ጻድቃን ጮኹ፥ እግዚአብሔርም ሰማቸው ከመከራቸውም ሁሉ አዳናቸው የጻድቃን መከራቸው ብዙ ነው፥ እግዚአብሔርም ከሁሉ ያድናቸዋል ጻድቃንንም የሚጠሉ ይጸጸታሉ። <== ” መዝ.፴፫፥፲፯¬-፳፩ 33፥17¬-21 ሱራፌል ጌታቸው ቀጨኔ ደብረ ሰላም መድኃኔ ዓለም እና ደብረ ትጉኃን ቅዱስ ገብርኤል ፍኖተ ህይወት ሰንበት ትምህርት ቤት ተማሪ

52435

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8B%A8%E1%8B%93%E1%89%A3%E1%8B%AD%20%E1%88%8D%E1%8C%85

የዓባይ ልጅ

የዓባይ ልጅ የጣልቃ ገብነት መሳሪያው በኢትዮጵያ እስሌማን ዓባይ✍️ [ቃል በገባሁት መሰረት፡ አንድ የሀገራችን ተቋም ከ ታብሌት መረከቡ፤ እንዲሁም በተያያዥ የሚመጣ ስውር አጀንዳ የፅሁፉ ትኩረት ይሆናል። ከተቋሙ አመራሮች ጋር ስለ ስጋቱ በመነጋገራችን ስሙን ባለመጥቀስ አቅርቤዋለሁ። መስሪያ ቤቱ ታብሌቶቹን የተቀበለው ከ የባሰ ከሆነው የፔንታጎን ቅርንጫፍ መሆኑ ይበልጥ አሳሳቢ ያደርገዋል። ይህ የ ቅርንጫፍ የሽግግር ኢኒሼቲቭ ቢሮ ይባላል፣ ወይም የሚሉት። የ የውጭ ተልዕኮ ከሌሎች ዘመናት በተለየ እንዲሆን ባይደን ማዘዛቸው ይታወሳል። ይኸውም በሳማንታ ፓወር እየተመራ ከመቼውም በበለጠ የ ቀኝ እጅ እንዲሆን ነበር የተደረገው። ለኢትዮጵያው ተቋም ታብሌቶች ያቀረበው አደገኛው የ ክንፍ ሲሆን በውጭ አገራት እንደ ጦርነት አይነት ቀውስ ሲከሰት የሚቋቋም ነው። ምን ሲያደርግ ነበር? ብለን ስንጠይቅ ምላሹ በምንገምታቸውም በማንገምታቸውም ተንኮሎች የተሞላ ታሪኩን እንሰማለን። ልብ በሉ ስጋተለ የኛው ተቋም ታብሌት ከመቀበሉ በላይ በሶስቱ ክልሎች ካቀረበው የርዳታ ገንዘብ ጋር አብሮ የሚመጣ ጣጣ ነው። መሰል ኤሌክትሮኒክስ መሳሪያዎችን ከውጭ አገራት መቀበላችን አይቀሬ ነውና የሳይበር ጥበቃ አቅም መገንባት የመፍትሄ አንዱ ርምጃ ነው። ይሁንና ቁልፍ መረጃዎችና የመረጃ ሰዎች ጋር ልውውጥ የሚያደርግ የአገራችን መስሪያ ቤት ከተቀበለው የታብሌት ርዳታ ከጥቅሙ አሉታዊ ጉዳቱ እጅጉን አሳሳቢ ይሆናል። ከ33 ታብሌቶች ድጋፍ በተጨማሪ ባለፈው አመት ከ የትብብር ስምምነት አድርገው አራት አማካሪዎችን ወጪ ሸፍኖ አስመድቧል። ሰባት ተለማማጅ ባለሙያዎች ቅጥርና የቁሳቁስ ግዢ በአጠቃላይ 100 ሺህ ዶላር/3.8 ሚሊየን ብር ወጪ ማድረጉን በድረ ገፁ አስፍሯል። ይበልጥ የሚያስገርመው ደግሞ፣ መሳሪያውን እሺ ብሎ የተቀበለው መስሪያ ቤት በመሰል ስጋቶችን በተመለከተ ጥናታዊ ምክረ-ሐሳቦች እንዲያቀርብ የተመሰረተ መሆኑ ነው። የዛሬን አያርገውና የ ጉድ ይፋ የሆነው በአሶሼትድ ፕሬስ የምርመራ ዘገባ ነበር። አሶሼትድ ፕሬስ መረጃውን ደልቶታል፤ ኮፒዎችን ግን ማግኘት ችያለሁ። በወቅቱ ሶስት የ ጋዜጠኞች በአሜሪካ መንግስት የገንዘብ ድጋፍ እኛ በዩኤስኤአይዲ በኩል በተከፈተ የሽግግር ተነሳሽነት ቢሮ በሚል ግልጽ ያልሆነ ቢሮ በኩባ የሞባይል ስልኮች ትዊተርን የመሰለ የማህበራዊ ትስስር መተግበሪያ ለ አላማ ማስፈፀሚያነት ስለማዘጋጀቱ ምርመራ ዘገባው ፀሀይ ላይ አስጥቶት አልፏል። የኩባ ወጣቶች መተግብሪያው በአሜሪካ የስለላ ድርጅቶች እንደሚሾር፣ ግላዊ መረጃቸው እየተቀዳ መሆኑን አልጠረጠሩም ነበር ይላል ዘገባው። "" በማለት በኩባ ብሄራዊ ወፍ የተሰየመ መተግበሪያ " የኩባዊያንን የግል መረጃ ይሰበስባል፣ በሚፈጥሩት መስተጋብርም የፖለቲካ ዝንባሌዎቻቸውን በደረጃ ያስቀምጣል። "የኩባ መንግስትን የሚቃወሙ ባንዶች በ..ኮንሰርቱ ላይ እንዲጫወቱ መፍቀድ ተገቢ ነበር ወይ?" የሚል ጥያቄ ቀርቦላቸው እንደነበር የምርመራ ዘገባው በአብነት ተጠቅሶታል። ስትራቴጂ በወጣቱ የሚወደዱ መረጃዎችን መጀመሪያ ላይ በስፋት በማቅረብ፣ በሂደት የተመዝጋቢውንና የተሳትፎ መጠኑን መገንባት፣ ቀስ በቀስ ደግሞ ፖለቲካዊ ይዘት ያላቸውን ጉዳዮችን በማቅረብ ኋላ ላይም ወደ ፖለቲካዊ ንቅናቄ እንዲገቡ ማነሳሳት ነበር። በዚህም በመንግስትና ህብረተሰቡ መሀል ያለውን የሃይል ሚዛን መናድና በሚፈለገው መንገድ እንደገና ለማዋቀር ያለመ ነበር። እንደ ምርመራ ሪፖርቱ። አብዛኛዎቹ የዩኤስኤአይዲ የጣልቃ ገብነት ፕሮጄክቶች “ሽግግር” ብለው በሚጠሩት ስያሜ በ በኩል ነው ተፈፃሚ የሚሆኑት። በ1994 የተመሰረተው በራሷ በአሜሪካ ከሚገኙ የባንዳ ኔትወርኮች፣ የልማት ድርጅቶችና “መንግስታዊ ያልሆኑ ድርጅት” ተብዬዎች ጋር ውል ገብቷል በሚል ተወግዟል። ከ ጋር ሲሰራ ከሲአይኤ በስተቀር ከየትኛውም የልማት ድርጅቱ ክንፍ ወይም የመንግስት አካል የተነጠለ አካሄድ ያለው ነው። ልዩ የአስተዳደር ዘይቤ ያለውና እንደ የውጭ ዘመቻ በተለየ የተቋቋመ ቢሮ ተደርጎ ሊገለጽ ይችላል። ይህ የአስተዳደር ዘይቤ በኦቲአይ እና በኮንትራክተሩ መካከል በሚኖር ጠንካራ አጋርነት ላይ የተመሰረተ ይሆናል”። "ዓላማው...የሽግግር ተነሳሽነት ቢሮ (ኦቲአይ) ለአሜሪካ የውጭ ፖሊሲ አላማ ቀውስ የገባችው ሀገር ውስጥ የሚገኙ አጋሮችን በመርዳት... የሽግግርና የማረጋጊያ ፍላጎቶች ላይ ያነጣጠረ ፈጣን፣ ተለዋዋጭ፣ የአጭር ጊዜ ርዳታ በመስጠት ይሰራል። "በሽግግር፣ በግጭት ወይም ከግጭት ወደ ሰላም እንዲሁም መሰል ወሳኝ የፖለቲካ ክንውኖች ሲከሰቱ የእድል መስኮቱን የሚታወቅበትን የአጭር ጊዜ ፕሮጀክት ይጀምራል። አብዛኛውን ጊዜ እስከ ሶስት አመት የጊዜ ቆይታ ያለው ነው” ወደ አንድ ሀገር ከመግባታቸው በፊት ተከታዮቹን መመዘኛዎች ይጠቀማል፡- “ • አገሪቱ ለአሜሪካ ብሔራዊ ጥቅም አስፈላጊ ናት? • አሜሪካን የሚጠቅም የእድል መስኮት አለ? • የኦቲአይ መሳተፍ ለአሜሪካ ጥቅም የመሳካቱን እድል በከፍተኛ ደረጃ መጨምር ይችላል? ይኸው የ ቢሮ የመጀመሪያውን መስፈርቱን እንደሚከተለው ያብራራል። “ • አገሪቱ ለአሜሪካ ብሔራዊ ጥቅም ጠቃሚ ናት? ሰብአዊ ርዳታ የሚከፋፈለው በተረጂ መንግስታት ፍላጎት ላይ ብቻ ቢሆንም፣ የ የሽግግር/ቀውስ ርዳታ የሚመደበው የአሜሪካን የውጭ ፖሊሲ ዓላማዎችና አንገብጋቢ ጉዳዮች ለማራመድ በማሰብ ነው”። በተጨማሪም ዩኤስኤአይዲ ሰራተኞች ለመሄድ በማይደፍሩባቸው አካባቢዎች ኦቲአይ ልክ እምደ ሲአይኤ ተጎዞ ጉዳዩን ይፈፅማል። ከ ጋር በኮንሰልታንትነት ለመስራት ከፍተኛ የደህንነት ማረጋገጫ የሚጠይቅ ሲሆን ከ"ልማት ድርጅቶች" የሚያደርጋቸው ውሎችም ብዙ ጊዜ ከፔንታጎን "የኮንትራት ደህንነት ምደባ ዝርዝር" የሚል አባሪ የሚሰጣቸው ናቸው። ይህ ጉድ በ የምርመራ ዘገባ ከተጋለጠ በኋላ በኤፕሪል 8 2014፣ አሜሪካዊው ሴናተር ፓትሪክ ሌሂ ፕሮጀክቱን “ደደብ፣ ደደብ፣ ደደብ” ብለው ነበር የገለፁት። ለማሰተባበል ለሞከረው የ ስራ ሀላፊ ከሌላኛው ባለስልጣን የተሰጠው ምላሽ “ሁሉንም የዩኤስኤአይዲ ሰራተኞች ሰላይ ብሎ ለመፈረጅ አያስችልም' የተባለው ተራ ማስተባበያ ነው።" ያሉ ሲሆን "በሁሉም ሀገር የተመደቡ የ ሰራተኞች ለኛ ለሴናተሮች በሚልኩት አንድ አይነት የቅሬታ ኢሜይላቸው 'እንዴት እንዲህ አይነት አደጋ ላይ ይጥሉናል?” ነው የሚሉት.." በማለት ድርጊቱ ድሮም በበጎ የማይነሳውን የአሜሪካ ስም ይበልጥ የሚያጠለሽ ድርጊት ነው..በማለት አፍረንባችኋል ብለዋቸዋል። በ ተቀጥረው የሚገኙ የሀገራችን ዜጎች ከተለያዩ ማህበራዊ ሚዲያ ገፃቸው እየፈለግኩ ተመለከትኳቸው። ምናልባትም እነሱ ሳያውቁት መጠቀሚያ እየተደረጉ ይመስለኛል። ዋናው ነጥብ፣ የዚህ የ ዋና ኢላማ ታብሌት የተቀበለው ተቋም አይደለም። ለተለያዩ ክልሎች ካቀረበው የቢሊዮን ብሮች የልማትና ስራ ፈጠራ ርዳታ ውስጥ ግማሹ የ አጀንዳዎችን የሚመለከቱ መሆናቸውን አንብቤያለሁ።

44928

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8B%A8%E1%88%92%E1%88%B3%E1%89%A5%20%E1%89%B3%E1%88%AA%E1%8A%AD

የሒሳብ ታሪክ

የሒሳብ ታሪክ ተብሎ በመጠራት የሚታወቀዉ የጥናት ክፍል በዋናነት የሚያተኩረዉ ስለ ቀድሞ የሂሳብ ግኝቶች ሲሆን ስለ ሂሳባዊ አሰራሮች እና በቀድሞ ጊዜ የነበረዉን የሂሳብ አመለካከቶች ነዉ። ጥንታዊ የሂሳብ ጽሁፎች በተወሰነ ቦታዎች ብቻ መታወቅ ችለዉ ጥቅም ላይ ዉለዉ ነበረ ፤ ከነዚህም ውስጥ የባቢሎን 322የባቢሎናውያን (1900 ክ.ል.በ.)የሸክላ ፅሁፎች በቅርፃ ቅርፅ መልክ የተፃፉ- ፤ የጥንታዊ ግብጽጥንታዊ ግብፅ ዕውቅና ያለው ማህደር ወይንም() (1200 – 1800 ክ.ል.በ.) ይጠቀሳሉ እነዚህም በጥንት እና በስፋት ከታወቁት የስነ ቁጥር እና የስፋት፤ የትልቅነት የቅርፅ ሂሳቦች () ቀጥሎ የታወቀውን የፋይታጎሪአን እርጉጥ “” ያትታሉ። - የሒሳብ ጥናት ይሄ የሒሳብ ጥናት እንደ አንድ የትምህርት ክፍል ከ (የፓይታጎረስ ደቀመዝሙራን) እንደተጀመረ ይታውቃል፣ ስሙንም «» ከግሪክኛ ቃል (), ተወስዶ ትርጎሜዉም «» የመመሪያዎች ትምህርት እንደ ማለት ነዉ። ግሪኮች የሂሳብን አሠራር በፅሁፍ ሲያስፋፉ፤ቻይናዎች የቁጥር ዲጂቶችን ቦታ አቀማመጥ ዘዴ “” አሳይተዋል፡ ፡ ህንዳዊ አረቦችም በቁጥር ህግ እና ኦፐሬተር ጥቅም ሲያሳዩ እስከ አሁንም በጥቅም ላይ ውሎል፤ በታዋቂዎቹ ዐረቦችም በእስልምና ሒሳብ የሚታወቅ አሠራር ወደ አውሮፓ አስፋፍቷል፤ እንዲሁም ከዘመናት በኋላ በአዲሲቱ ኢጣሊያህዳሴ ማበቡን ቀጥሎል። ሒሳባዊ አስተሳሰብ ምንጩ ከቁጥሮች ከመጠን እና ከቅርጾች ነዉ () ነ። አንድ ሁለት እና ብዙ፤ ነገር ግን ከዚህ በላይ ለይተዉ በማያዉቁ ቋንቋዎች መኖ ለቁጥር በጊዜ ኂደት ለቁጥር በጊዜ ሂደት እየተለወጠ መምጣት ማሳመኛ ነዉ። ከስዋዚላንድ የሌቦምቦ፤ ከኮንጎ ወንዝ ናይል ወንዝ አካባቢ ኢሻንጎ የአጥንት () ላይ ምልክቶች የእንግሊዝ ትላልቅ የድንጋይ አቀማመጦች ጥንታዊ የሒሳብ ቀመሮችን ሳይዙ እንደማይቀር ታምኖል። ይሁንና አሳማኝነት ያላቸዉ የባቢሎን፤ የግብጽ እናም ከዛ ቀጥሎ ያሉት ናቸዉ። የባቢሎን ከመስጴጦምያ የአሁኑ ኢራቅ ከሱመር እስከ ሄለናዊያን ያለዉን ጊዜ ያመለክታል የግብጽ ሒሳብ በግብጻዊያን ቋንቋ የተጻፈን ያመለክታል፤ የግሪኮች -ሄለናውያን ሂሳብ ከፍልስፍናው ሰው ሚለተስ ቴልስ ጊዜ ጀምሮ እሰከ አቴንስ የትምህርት መዐከል መዘጋት ድረስ ያለውን ጊዜ ያመለክታል። የቻይናዎች የአረቦች ከዚያም የመካከለኛዉ ዘመን አዉሮፓ የሒሳብ እዉቀት በልጽጎ ለህዋ ሳይንስ ለምህንድስና፤ ለንግድ እናም በኮምፒውተር ሳይንስ በዲጂታል ጨዋታዎች ዲዛይን() በስታቲስቲክ እና በመሳሰሉት እየተጠቀምንበት ይገኛል። በዚህም ሒሳብ እንደ የስድስት ወር የጨረቃ የጊዜ መቁጠሪያየብቸኛ ቁጥሮች የተካታታይነታቸው ስርዐት ፣ የክብ 360 ከፍታዎች360 ፣ የ60 ደቂቃ የአንድ ሰአት አከፋፈል፤የአየር ትንበያ ዘዴ -፤ የስፋት ቀመሮች፤ የቃላት እንቆቅልሾች የቁጥሮች ብዜት ሰንጠረዥ ከሂሳባዊ ቅርፆች ጋር ያላቸው ዝምድና እና ከክፍፍሎች ጋር፤ የዜሮ ምልክት እንደ የባዶ ዲጂት ቦታ መያዣ፤ ከግምቶች፤ድግግሞሽ፤ ከማረጋገጫዎች እይታ በመነሳት እርጉጦች ላይ መድረስ -፤ ከላይ ወደ ታች በመውረድ የመድረሻ ሀሳብ ላይ መድረስ -. እነዚህንም በመጠቀም ለጥያቄዎች መልስ ለሚሆኑ ገለፃዎች እና ማረጋጫ እርጉጦቸቸ ላይ መድረስ ችለው በአሁን ጊዜም በልዩ ሁኔታ ቀጥሎል። ሂሳብ እና ማህበረሰቡ በጥቂቱ ከታዋቂ እና የሒሳብን አሰራር ካስፋፉ ሒሳባዉያን መካከልም፡የሳሞሱ ፋይታጎራ- ፣የፐርሺያው መሀመድ ኢብን ሙሳ አል-ካሪዝም-፣ የመጀመሪያው እውነተኛ የሂሳብ ሰው የተባለው ቴልስ ፤ ሳሞስ፤ ፕላቶ፤ ኡዋዶከስ፤ አርስቶትል፤ ኢኩሊድ፤ የሳይራከሱ አርኬሚድስ፤ ኤራስተሄንስ፤ ሂፕራከስ፤ ፕቶለሚ፤ ፊቦናኪ፣ ኒዉተን፤ ሌይበንዝ፤ ኡለር፤ ላግራንጀ፤ ላፕላስ፤ ጋዉስ ተጠቃሽ ናቸዉ። -እንደ መላ ምት ከሆነ ፋይታጎራ ስለ ሂሳብ፤ ስለ ቅርፃች፤ ስለ ህዋ ለመማር ወደ ግብፅ ሀገር ቄሶች ጋር ቆይታ አድርጎ ቀጥሎም ፋይታጎሪአን ትምህርት ቤቶችን መስርቶ ነበር፤ የፍልስፍናውም መሰረት ሂሳብ አለማትን ይገዛል የሚል ሆኖ (ሁሉሙ ነገር ቁጥር ነው) ብሎም ሂሳብ"" የሚለውን ቃል መስጠቱ ነው፤ የ90 ዲገሪ አንግል ያለው ሶስት መዐዘን እርጉጥ ታዋቂው ነው፡፡ - የግሪኩ የፍልስፍና ሰውም ቴልስ የፒራሚዶችን ከፍታ፤ የመርከቦችን ርቀት ከወደብ፤ ለማወቅ የጂኦሜትሪን ጥበብ የተጠቀመ ሲሆን፤ -ፕላቶ በሂሳብ አለም ውስጥ ጠቃሚ ስው ነው ተብሏል እሱም (መስመር ማለት ውፍረት የሌለው ርዝመት ነው) ብሎ ገልፆል፣ ከ300 ከ.ክ.በ. የኖረው ይህ ሰው የፕላቶኒክ አካዳሚውም በአቴንስ ታዋቂ ነበረ፡፡ - አሪስቶትልም ለሂሳብ ዕድገት ሎጂክ ወይንም ስነ አመንክዩ፤ የትክክለኛ አስተሳሰብ የሂሳብ ትርጉሞችን መሠረት የጣለ ነው፡፡ -ኢዩከሊድም በሶስተኛው ክፍለ ዘመን የሂሳብ ትምህርት የምርምር መዐከል በነበረው የአሌክሳንድሪያ ሙዚየም() ኤለመንትስ የተባለውን የመማሪያ መፅሀፉን ያስተማረውን እና የፃፈው፤ -አርኬሜደስም የሉልን የስፋት መጠን እና በፓራቦላ ወይንምበእሩብ ክብ ስር የሚኖረውን ስፋት እና የፓይን- የተሻለ የቁጥር መጠን በማግኘቱ ይታወቀል ከዚህም ጋር ተያይዞ ለአንድ ንጉስ በቀረበለት የመዐድን ጥሬ እቃ ትክክልኝነት ለማረጋገጥ በተጠቀመው የቦያንስ እና የዴንሲቲ ቀመር በአፈ ታሪክ ተያይዞ ይታወቃል፤ -የኒቂያው ሂፓረከስ የትሪግኖሜትሪ ሰንጠረዥንም በማጠናቀሩ ታወቃል የክብን 360 ድግሪ ወይንም ከፍታዎች፤ -ከቻይና ሀገር ውጭ ካሉ ሰዎችም የፓይን () ቁጥር በተሸለ የገመተው እንደ ጊዜው ሂሳባውያን ስምምነት መሠረት ከሆነ ቶሌማይ- ነው፤ -የአሌክሳንድሪያዋ ሃይፋቲያ- ታዋቂ የመጀመሪያዋ ሴት የሂሳብ ሰው ነች እሶም የአባቷን ቤተ-መፅሀፍት ውስጥ ስራ በመተካት በተግባራዊ ሂሳብ ላይ ብዙ መፅሀፍ መፃፍ ችላለች፡፡ -በሂሳባዊ ጥበብ ዘጠኙ ምዕራፎች () የተባለው ፅሁፍም ከቻይናዎች ቀደም ካሉ የሂሳብ ፅሁፎች መካከል ናቸው እነዚህም በእርሻ፤ በንግድ፤ በቻይናዎቹ የፓጎዳ ማማዎች፤ በምህንድስና፤ በቅርፆች ጥናት ላይ ባተኮሩ 246 የቃላት እንቆቅልሾችን አካቷል፤ እንዲሁም የቁጥሮች አፃፃፍ እንደ ( 123 = 1 (የ100 ምልክት) 2 (የ10 ምልክት) 3) በዚህ መሠረት እናም የቅርንጫፍ ቁጥሮች አሰያየም "" ተብሎ በአለም ላይ በጊዜው የታወቀውን፤ ሌላም የአራቱ ዋና ዋና አካሎች ውዱ ነፀብራቅ - ተብሎ የሚታወቀውንም ሂሳብ ስሌት መልሶችንም ይዞል፡፡ -የህንዱ ሱልባ ሱትራ - አሰራርም ክብን ለመስራት ልክ ከአንድ እኩል ጎን ካለው አራት መዐዘን አቀራረብን ይከተላል ይህም ሌላኛው የፓይ ቁጥር ግምትን ለማምጣት የተጠቀሙበት ዘዴ ነው፤ ሳይን እና ኮሳይን የሚባሉትም ቃላቶች የመጡት ከሳንስክሪቱ ጂያ እና ኮጂያ " ትርጎሜ ነው፡፡ -በእስልምና አገዛዝ በነበሩት እንደ መካከለኛው ምስራቅ፣ሰሜን አፍሪካ፣ የተወሰነው የህንድ ክፍል ፤ በኤሺያ ፣ በዚህም ጊዜ ከአልጎሪዝም፣ አልጌብራ፣ ጋር የላቲን ቋንቋ ትርጎሜ ምስስል ያለው አል ክዋሪዝምም ብዙ መፅሀፎችን ፅፎል ከነዚህም ውስጥ የማጠናቀቅ እና የማቻቻል ስሌቶች የፅሁፍ ጥንቅር - ( -በመካከለኛው ዘመን አውሮፓም የሂሳብ ጥናት ፍላጎት ነበር፤ ለዚህም ዋናው ምክንያት ስለተፈጥሮ አሰራር ስለሚያስረዳ ነው፣ በፕላቶ እንደተነገረው እና በመፅሀፍ ቅዱስ እንደተጠቀሰውም እግዚአብሄር ሁሉንም በመጠን፣በልክ እና በስፋት እንዲሆን አዘዘ በሚለውም ነበር፡፡ - የባህር ሀሳብ የሚባለው የዘመን አቆጣጠር ቀመር በመንበረ እስክንድርያ አስራ ሁለተኛ ሊቀ ጳጳስ በነበረው በቅዱስ ድሜጥሮስ እንደተደረሰ ተገልፆል እናም ይህ በኢትዮጵያም በቤተክርስቲያን ውስጥ ባሉ ሙሁሮች በዘመን መለወጫ የበዓላትን እና የአጽዋማትን ወቅት ለመወሰን እና ለማውጣት ይጠቀሙበታል፡፡ - የአይዛክ ኒውተን (የተፈጥሮ ፍልስፍና የሂሳብ መመሪያ- ) የሚለው መፅኀፉ ሜካኒክስ ለሚባለው የትምህርት ክፍልን ለማስረዳት እንደ ቅመም አገልግሏል፤ የባይኖሚያል እርጉጥም ፅንሰ ሀሳብም የሱ ነው፡፡ - የአለን ቱሪንግ ዝና እንደ ሂሳባዊያን የመጣውም የአልጎሪዝሞች እና የስሌቶች ብቃቱ ለኮምፒውተር ባገለገለው መሰረት፤ የቱሪንግ መሳሪያ- በሚባለውም ይታወቃል፡፡ - ቤንጃሚን ባኔከር- የተባለውም አፍሪካ አሜሪካዊም በግሉ ባካበተው የ ሂሳብ አስተሳሰብ የፀሀይን ግርዶሽ መከሰቻ እና ሎከስት የሚባሉትን በራሪ ነፍሳት የ17 አመት የህይወት ኡደት ድግግሞሽ መተንበይ ችሎ ነበር፡፡ - የጆን ቮን ኒውማን የሂሳብ እውቀቶችም የዲ.ኤን. ኤ. ትንታኔን፤ የኩዋንተም ሜካኒክስ፤ የኢኮኖሚክስ ሂሳብ የመሰሰሉትን ያጠቃልላሉ፡፡ - ጆረጅ ቡልም- ቡሊአን ሎጂክ“” የተባውን የአልጌብራ ክፍል ደርሷል፤ - የዳንኤል ብርኖዉሊ- ሄይድሮዳይናሚካ የሂሳብ መመሪያ መፅሀፍም በሌሎች የሳይንስ ክፍሎች ጥቅም ላይ ውሏል፤ - ሉካ ፓሲኦሊ- ጣሊያናዊው የሂሳብ መዝገብ አያያዝ መንገድን በመጥረጉ የአካውንቲንግ አባት“” ተብሎም ይታወቃል፤ - እንግሊዛዊቷም አዳ ላቭሌስም- የአለማችን የመጀመሪያዋ የኮምፒውተር መመሪያ ሰጪ ወይንም ፐሮገራመር ተብላ ትታወቃች፤ - ለሬኔ ዴስካርቴስም- የካርቴዢያን ኮኦርዲኔት ዘዴ “” ተሰጥቶታል፡፡

13483

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8B%93%E1%8D%84%20%E1%88%B1%E1%88%B0%E1%8A%92%E1%8B%AE%E1%88%B5

ዓፄ ሱሰኒዮስ

ዓፄ ሱስኒዩስ በዙፋን ስማቸው "መልአክ ሰገድ" ተብለው ሲታወቁ በ1572 ተወልደው በ1632 (እ.ኤ.አ)አርፈዋል። ከ1606–1632 እ.ኤ.አ. የኢትዮጵያ ንጉሠ ነገሥት የነበሩ ሲሆን፣ አባታቸው የአፄ ልብነ ድንግል የልጅ ልጅ የሆኑት አቤቶ ፋሲለደስ እና ልጃቸው ደግሞ ዓፄ ፋሲለደስ ነበሩ። እናታቸው ወይዘሮ ሐመልማለ-ወርቅ የተሰኙ የጎጃም አስተዳዳሪ ልጅ ነበሩ። በሱሰንዮስ ዘመን የነበረው የጀስዩት ሚስዩን አልሜዳ ሱሰንዩስ "ረጅም፣ ወንዳወንድ፣ ትላልቅ አይኖች ያሉት፣ አፍንጫው ቀጥ ያለና ጢሙም በጥንቃቄ የተከረከመ ነው" ካለ በኋላ አለባበሱን ሲገልፅ " [በጊዜው የአውሮጳውያን ፋሽን የነበረውን አይነት] እስከ ጉልበቱ የሚደርስ ከደማቅ ቀይ ሐር የተሰራ በፍታ በስስ ጥብቅ ያለ ሱሪ እና በትላልቅ ወርቅ ያጌጠ ቀበቶ ለብሶ ከላዩ ላይ በተለያየ ቅርጻቅርጽ ያጌጠ ካባ ይደርባል። " የህይወት ታሪክ ሱሰኒዩስ የተወለደው የአህመድ ግራኝ ሰራዊት ከተሸነፈ በኋላ ሲሆን በዚህ ጊዜ የህዝብ ንቅናቄ ይታይ ነበር። የሱሰኒዮስ ዜና መዋዕል እንደሚያትተው በህፃንነቱ ከአባቱ ጋር ጎጃም ውስጥ ይኖሩበት የነበረው ከተማ በአንድ ተንቀሳቃሽ የኦሮሞ ቡድን ስር ወደቀ ፤ አባቱና ቀሪው የከተማው ሰው ሲገደል እሱ ግን ለአንድ አመት ከግማሽ በምርኮ ከኦሮሞው ቡድን መሪ ጋር ተቀመጠ። ከዚያ በኋላ የኦሮሞው ቡድን በዳሞት ከደጅ አዝማች አስቦ ጋር ጦርነት ለመግጠም ሞክሮ በመሸነፉ ወደአካባቢው ዋሻወች በመግባት ለመሸሸግ ሞከረ። የደጃአዝማች አስቦ ሰራዊት የተሸሸጉትን ቡድኖች አባላት እዋሻው ድረስ በመግባት ከነመሪያቸው በሰንሰለት አሰሩዋቸውና "ህጻኑን ሱሰኒዮስ ካመጣችሁ ትለቀቃላችሁ ካላመጣችሁ ግን ትገደላላችሁ" አላቸው። ሱሰኒዮስ በዚህ መንገድ ሲለቀቅ፣ ደጃች አስቦ ህጻኑን መንገዱ ለተባለ የአቤቶ ፋሲለደስ ወዳጅ በአደራ ሰጡት። መንገዱም የንግስት አድማስ ሞገሴ (የአፄ ሰርፀ ድንግል እናት) ቤተኛ ስለነበር ህጻኑ ከንግስቲቱ ዘንድ አደገ ። ወህኒና አጼ ያዕቆብ በ1590ወቹ የአፄ ሰርፀ ድንግል ልጆች እድሜያቸው ገና ጨቅላ ስለነበር ፣ አጼው ፣ የወንድማቸውን ልጅ ዘድንግልን ለተተኪ ንጉስነት አጭተውት ነበር። ንግስት ማርያም ሰናና የወቅቱ መሳፍንት (ለምሳሌ ራስ አትናቲወስ) የ 7 ዓመት ህጻን የነበረው የሰርፀ ድንግል ልጅ ያዕቆብ እንዲነገስ የአባቱን ሃሳብ አስቀየሩ። ህጻኑም የነገሰበት ጊዜ ከ1597 እስከ 1603 ነበር። በዚህ ጊዜ የርስ በርስ ጦርነት እንዳይነሳ ለህጻኑ ስልጣን ተቀናቃኝ ሊሆን ይችላል የተባለውና በህዝቡ ዘንድ ተወዳጅነት ያተረፈውን ዘድንግልን በግዞት ወደ ጣና ሃይቅ እንዲባረር አደረጉ። ሱሰኒዮስም ከዘድንግል ጋር አብሮ ከማደጉ በተጨማሪ ይዋደዱ ስለነበር ( እንዲሁም ልክ እንደ ዘድንግል ለያዕቆብ ስልጣን አስጊ ሆነ ስለተገኘ) በማምለጥ በጎጃምና ሸዋ ገዳማት እንዲሁም በኋላ ከተንቀሳቃሽ ኦሮሞወች ጋር ኑሮውን አደረገ። አብረውት ከነበሩት ኦሮሞወች ሠራዊት በመመልመል ሸዋ ውስጥ በተለይ ይፋትን፣ መርሃ ቤቴንና ቢዛሞን በጦርነት ተቆጣጠረ። ወጣቱ ንጉስ ያዕቆብ የጊዜው መኳንንቶች ስልጣን ያለገደብ መሆኑን በመቃወም ስልጣናቸው እንዲገደብ በመሞከሩና በእድሜው ምክናያት በሱ ቦታ ሆኖ አገሪቱን የሚያስተዳድረውን ራስ አትናቲወስን ስልጣን መጋፋት ሲጀምር ከዘመኑ ባለስልጣኖች ጋር ጥል ገባ። በዚህ ጊዜ መኳንንቶቹ "ሃይማኖት የለሽ አረመኔ" እና "ጠንቋይ" ነው የሚል የፈጠራ ወሬ በንጉሱ ላይ በመንዛት በግዞት ከስልጣን እንዲባረርና በእንራያ በስደት እንዲኖር አደረጉት። አጼ ዘድንግልን በ 1603 የጉራጌው ራስዘስላሴ አቀነባባሪነት ንጉሰ ነገስት አደረጉት። ዘድንግል፣ ምንም እንኳ አይምሮው ብሩህ የነበረ መሪ ቢሆንም ወደ ካቶሊክ ሃይማኖት በማዘንበሉ ምክንያት አመጽና ጦርነት ተነስቶበት በ1604 በላባርት ጦርነት ሞተ። ዘድንግል ባለፈ ጊዜ ሱሰኒዮስ በምስራቅ ጎጃም በምተገኘው ጥንታዊቷ መርጡለማሪያም ቤ/ክርስቲያን የዙፋን አክሊል ደፋ (ህዳር 1604 እ.ኤ.አ)። ነገር ግን ራስ ዘስላሴና አንዳንድ መኳንንት ቀደምት የተባረረውን ንጉስ ያዕቆብን በመደገፍ አቋም ያዙ፣ እንዲሁም መልሰው አነገሱት ። በአንድ አገር ሁለት አጼ መኖር ስለማይችል፣ ሱሰኒዮስ፣ ራስዘስላሴን ጦርነት ገጥሞ ከማረካቸው በኋላ አጼ ያዕቆብን በ1607 ደቡብ ጎጃም ውስጥ የጎል ጦርነት ተብሎ በሚታወቀው ገጥሞ አሸነፈው። ከዚህ ጦርነት በኋላ ሱሰኒዮስ ብቸኛው የአገሪቱ መሪ ሆነ። ራስ ዘስላሴም ከምርኮ በኋላ ሱሰኒዩስን ይደግፉ እንጂ ቆይተው፣ ንጉሱ ወደ ካቶሊክ ሃይማኖት በማድላቱ፣ መጣላታቸው አልቀረም ። በዚህ ምክንያት በምስራቅ ጎጃም በሚገኝው አምባ ጉዛምን ለእስር ተዳረጉ። አምባው ላይ አመት ከቆዩ በኋላ በማምለጥ በሽፍትነት እያሉ አንድ ገበሬ ገድሎ እራሳቸውን ለንጉሱ ሱሰኒዮስ እንደላከ ጄምስ ብሩስ ይተርካል። አሰምሳዮቹ አጼ ያዕቆቦች በጎል ጦርነት ጊዜ የአጼ ያዕቆብ ሰራዊት ሽንፈት ይድረስበት እንጂ የንጉሱ ሬሳ በጦር ሜዳው ስላልተገኘ በጦርነቱ መሞቱ አጠራጣሪ ሆነ። በዚህ ምክንያት ብዙ "አጼ ያዕቆብ እኔ ነኝ" የሚሉ የአመጽ መሪወች በሱሰኒዮስ ንግስና ዘመን ተነሱ። ለምሳሌ ሱሰኒዩስ ከነገሰ በኋላ በ1608 ደብረ ቢዘን (ያሁኑ ኤርትራ ) ውስጥ አጼ ያዕቆብ ነኝ የሚል ብዙ ተከታይ ያለው መሪ ተነሳ። ይህ አሰምሳይ ንጉስ ሁል ጊዜ ፊቱን ተሸፋፍኖ ነበር ሰው ፊት የሚቀርበው። ለዚህ እንግዳ ጸባዩም የሚሰጠው ምክንያት "በጦርነት ፊቴ ላይ ጠባሳና ቁስል ስለደረሰ ሰውን ላለማስቀየም" ነው ይል ነበር ። የትግራይ ገዢ የነበረው ሰዕለ ክርስቶስ የአመጹን መነሳት በሰማ ጊዜ የራሱንና የፖርቱጋል ወታደሮችን አሰልፎ በአስመሳዩ ንጉስ ላይ ዘመተ፡፡ አመጸኛው ሶስት ጊዜ በጦርነት ቢሸነፍም ሳይማረክ በማምለጥ በሐማሴን ተራራወች ለመደበቅ ቻለ። ይህ በዚህ እንዳለ፣ የስዕለ ክርስቶስ ሰራዊት ወደ ሰሜን መክተቱን የሰሙት የኦሮሞ ቡድኖች ትግራይን በመወረር ከፍተኛ ጉዳት አደረሱ በዚህ ምክንያት ንጉሱ ወደ ትግራይ ለመሄድ መሰናዶ ጀመረ። በመሃል ግን በርብ ወንዝ ተፋሰስ አካባቢ የመረዋ ኦሮሞ ተብለው የሚታወቁ ቡድኖች ገጥመው በመጀመሪያው ዙር ስላላሸነፈ ለሁለተኛ ጊዜ ሃይሉን አጠናክሮ በመግጠም አሸንፎ እንዲበታተኑ አደረገ። የተበተኑት መረዋወች ከሌሎች ኦሮሞወች ጋር ሃይላቸውን አጠናክረው በማበር ለብቀላ እንደገና ወደ በጌ ምድር ወረራ አደረጉ። በዚህ ጊዜ ሱሰኒዩስ ከቀኛዝማች ጁሊየስ እና ክፍለ ክርስቶስ ጋር በመሆን ጥር17፣ 1608 የእብናት ጦርነት ተብሎ በሚታወቀው ድል አድረጉ። ጀምስ ብሩስ፣ የነገስታቱን ዜና መዋዕል ዋቢ አድርጎ እንደዘገበ፣ በ እብናት ጦርነት ወቅት ከንጉሱ ወገን 400 ሲሞቱ ከወራሪወቹ ዘንድ 12000 ሞተዋል ይላል። የዚህ ጉዳይ በንዲህ ከተጠናቀቀ በኋላ፣ ባለ ድሉ ሱሰኒዮስ፣ ወደ ትግራይ በሊማሊሞገደል እና ዋልድባ አድርጎ አቀና። በዚያውም የንጉሰ ነገስትነቱን ማዕረግ ታህሳስ 18፣ 1608 በአክሱም አጸና። በትግራይ ውስጥ ተነስቶ የነበረውንም አመጽና የኦሮሞ ቡድን ጥቃት በማሸነፍ ጸጥታ አሰፈነ። ይሁንና አሰመሳዩን ያዕቆብን ለመያዝ ያደረገው ጥረት ፍሬ ስላላፈራ ስራውን መልሶ ለወንድሙ ስዕለ ክርስቶስ ተወለትና ወደ ቤተ መንግስቱ ደንካዝ ተመለሰ። ትንሽ ቆይቶም በስዕለ ክርስቶስ ገፋፊነት ሁለት የአስመሳዩ ያዕቆብ ተከታዮች መሪያቸውን በመግድል አንገቱን ቆርጠው ለሱሰኒዩስ ላኩ። ስኮቱ ጄምስ ብሩስ እንደመዘገበ "የአስመሳዩ እራስ ስላልተሸፋፈነ፣ አሰመሳዩ ፊት ላይ ምንም ጠባሳ፣ ምንም ቁስል፣ ምንም ችግር እንደሌለ አስተዋልን። ይልቁኑ ይሸፋፈን የነበረው ከእውነተኛው ንጉስ ያዕቆብ ጋር ምንም ምሥሥል እንዳልነበረው ለመደበቅ እንደነበር ተገነዘብን" በማለት የደብረ ቢዘኑ አጼ ያዕቆብ ታሪክ በንዲህ መልክ ተቋጨ። ሱሰኒዮስና የካቶሊክ እምነት ሱሰኒዮስ በርግጥ ረጅም ጊዜ አገሪቱን ይምራት እንጂ አስተዳደሩ የሚታወቀው የኢትዮጵያን መንግስት ሃይማኖት ከተዋህዶ ወደ ካቶሊክ በመቀየሩ ነው። ሱሰኒዮስ ካቶሊክ ሃይማኖትን የተቀበለበት ምክንያት በሁለት ምክንያት ነበር፦ አንደኛው ፔድሮ ፔዝ የተባለው የጀስዩት ሰባኪ ስላግባባው ሲሆን ሁለተኛው ደግሞ ከፖርቹጋል እና ስፔን ወታደራዊ ድጋፍ ለማግኘት ነበር። በ ታህሳስ 10፣1607 ለፖርቹጋሉ ንጉስ እና ጥቅምት 14 1607 ለ ሮማው ፓፓ በጻፈው ደብዳቤው (አሁን ድረስ ይገኛል) ወታደሮች እንደሚፈልግ ሲገልጽ ነገር ግን ሃይማኖቱን መቀየሩን በሁለቱም ደብዳቤወች አይገልጽም፤ ይልቁኑ በሁለቱም ደብዳቤወቹ ሙሉ ትጥቅ ያደርጉ የአውሮጳ ወታደሮች እንዲልኩለት ይጠይቃል። የዚህም ጥያቄ መነሻው የማያቋርጥ አመጽ አንዴ በሃይማኖት፣ ሌላ ጊዜ በ"አሰምሳይ ያዕቆቦች" በተረፈም በተንቀሳቃሽ የኦሮሞ ቡድኖች ስለተነሳበት ነበር። ሱሰኒዮስ ከመጀመሪያው ጀምሮ ለካቶሊኮች ብዙ እርዳት አድርጓል፣ ለምሳሌ በግዛቱ መጀምሪያ ለካቶሊክ ጀስዊቶች በጎርጎራ ሰፋፊ መሬት ሰጥቷቸው ነበር። ቆይቶም በ1622 ፣ የነበሩትን ብዙ ሚስቶች (ከመጀመሪያየቱ ሚስቱ በቀር) በመፍታት፣ የካቶሊክ እምነት መቀበሉን በአደባባይ አስታወቀ። ሆኖም ግን ፔድሮ ፔዝ ይባል የነበረው ለዘብተኛው የካቶሊኩ ቄስ በበሽታ በመሞቱ ከስፔን አልፎንሶ ሜንዴስ የተባለ ጳጳስ በኢትዮጵያ ላይ ተሹሞ በ1624 መጣ። አዲሱ ጳጳስ በጣም ግትር፣ እኔ ያልኩት ካልሆነ የሚል፣ ጠባብ አይምሮ የነበረውና መቻቻል የማያውቅ ነበር ። ቶሎ ብሎም የቅዳሜን ሰንበትነት ሻረ፣ ብዙ አጽዋማትንም አስወጣ፣ ከዚያም በህዝብ ፊት የሮማው ፓፓን የበላይነት በኢትዮጵያ ላይ አወጀ። በዚህ ምክንያት አመጽ ተነሳ። የሱሰኒዩስ ወንድም የማነ ክርስቶስ፣ ጃንደረባው ክፍለ ዋህድ ና ጁሊየስ ሦስቱ ሆነው ሱሰኒዮስን ሊገድሉት ሞከሩ ግን ሱሰኒዮስ አመለጠ። መልሰውም ጦርነት ጎጃም ውስጥ ከፈቱበት ግን ተሸነፉ የሃይማኖት አመጽ በሃይማኖት የተነሳው አመጽ እየጨመረ እንጂ እየበረደ ሊሄድ አልቻለም። በተለይ በወንድሙ መልክዐ ክርስቶስ ይመራ የነበረው የላስታ አመጽ ሊሸነፍ አልቻለም። በ1629 ወደ 30 ሺ ወታደሮች አስከትሎ የላስታውን አመጽ ለመቆጣጠር ያደረገው ጥረት ሳይሳካ ቀረ። እንዲያውም መሪ የነበረው የሚስቱ ወንድም ልጅ በጦርነቱ ተገደለ ለሁለተኛ ጊዜ መልክዓ ክርስቶስን ለመግጠም ያደረገው ሙከራ ከሁሉ ሁሉ የራሱ ወታደሮች ወኔ መኮስመኑን አስገነዘበው። በዚህ ምክንያት የወታደሮቹን ወኔ ለመገንባት የሃይማኖት ነጻነት በመፍቀድ የ"ዕሮብን ጾም" እንዲጾሙ ፈቀደ። ይሁንና አሁንም እንደበፊቱ የመልዐከ ክርስቶስ ጦር ሊበገር አልቻለም። ሱሰኒዮስ ያለምንም ፍሬ ወደ ቤ/መንግስቱ ዳንካዝ ባዶ እጁን ተመለ። ለሶስተኛ ዙር ጦር ለመግጠም በሚዘጋጅበት ጊዜ የሰራዊቱ ወኔ ከመዝቀጡ የተነሳ ለመዝመት እንደማይፈልጉ ተገነዘበ። ላስታ ውስጥ የሚካሄደው የማያባራ ጦርነት ምንም ለውጥ እንዳላመጣ፣ የአገሪቱን ግዛት እንደማይጨምር፣ የሚዋጉዋቸውም ሰወች ጠላት እንዳልሆኑና፣ በሃይማኖት ምክንያት የነበረው ሰቆቃ እንዲያቆም በልጁ በፋሲለደስ አድርገው ወታደሮቹ ምክንያታቸውን ገለጹለት። ሱሰንዮስም መልሶ በዚህ በሶስተኛው ዙር የላስታውን አመጽ ድል ካደረጉለት የቀደመውን የኢትዮጵያ ሃይማኖት እንደሚመልስ በልጁ ላከባቸው። የፋሲለደስ ንግግር የሱሰኒዮስን ቃል ኪዳን ገንዘብ በማድረግ ሰራዊቱ ወደ ላስታ ተመመ። በዚህ መካከል 25፣000 የሚሆኑ የመልክዐ ክርስቶስ ሰራዊት ላስታን ለቀው መሃል መንገድ ላይ ሊገናኙት ሰልፍ እንደጀመሩ መረጃ አገኘ። ሐምሌ 26፣ 1631 ሰራዊቶች ተገናኙ። በዚህ ጊዜ ሱሰኒዮስ ከጥቂት ፈረሰኞቹ ጋር በመሆን በድፍረት ቀደም ብለው የመጡትን የመልዐክ ክርስቶስ ወታደሮች በማጥቃት እግረኛው ሳይቀላቀላቸው አሽመደመዱት። በዚህ ጊዜ ሌላው የላስታ ሰራዊት በፍርሃት ተበተነ፣ የንጉሱም ፈረሰኛ ጦር ብዙውን ገደለ። በዚህ ሁኔታ አመጸኞቹ ሲሸነፉ መሪያቸው የንጉሱ ወንድም ግን በፈረሱ ፍጥነት ምክንያት ሊያመልጥ ቻለ። በሚቀጥለው ቀን አጼ ሱሰኒዮስ ከልጁ ፋሲለደስ ጋር ያለፈውን ቀን የጦር ውሎ ለመገምገም ወደሜዳ ወጡ። 8000 የሚሆኑ የመልክዐ ክርስቶስ ሰራዊት መሞታቸውን ባየ ጊዜ ፋሲለደስ ለአባቱ እንዲህ ሲል መናገሩን ጄምስ ብሮስ ያትታል ፡ እነዚህ በሜዳ ላይ ታርደው የምታያቸው ወይም አረመኔ ወይም መሃመዳውያን አይደሉም። ሞታቸውም ምንም ደስታ አያመጣም። ክርስቲያን እና የራስህ ሰወች ናቸው፣ አንዳንዶቹም የስጋ ዘመዶችህ። ምንም ጥቅም የማይገኝበት ይሄ ድል አይደለም! እነዚህን በገደልክ ቁጥር እራስክን በጎራዴ ወግተህ እንደገደልክ ቁጥር ነው። ስንት ሰው አረድክ? ስንት ተጨማሪ መግደል ተፈልጋህ? መዘባበቻ ሆንን እኮ! በአረመኔወቹና በአረቦች ሳይቀር የእናት አባታቸውን ሃይማኖት ትተው እርስ በርሳቸው የሚተላለቁ እየተባልን የሰው መሳለቂያ ሆንን። የልጁ ወቀሳ ውሸት እንደሌለውና ድሉ በኢትዮጵያን ዘንድ የበለጠ መጠላትን እንጂ መፈቀርን እንዳላተረፈለት ተረዳ። የሃይማኖት ነጻነት ከዚህ ድል በኋላ አመት ባልሞላ ጊዜ ስኔ 14፣ 1632 ካቶሊክ ሃይማኖትን የሚከተል መከተል እንደሚችል፣ ግን ያን ሃይማኖት ማንም በግድ መከተል እንደሌለበት ከቤተ መንግስቱ ደንቀዝ አዋጅ አሳወጀ። በዚህ ጊዜ የካቶሊክ ቤ/ክርስቲያን የአገሪቱ መንግስት ቤ/ክርስቲያን መሆኑ አከተመለት። ስልጣን ርክክብ የሃይማኖት ነጻነትን ካወጀ በኋላ ሃገሪቱን የመምራት ሃይሉ እንደሌለው ሲገነዘብ ቀስ በቀስ ለልጁ ስልጣኑን አስረከበ። ሐምሌ 1632 ፋሲለደስ ንጉሰ ነገስት ሲሆን ሱሰንዮስ ሙሉ በሙሉ ከስልጣን ወረደ። ወዲያውም የማይደን በሽታ ሱሰንዮስን ያዘውና በተወለደ በ61 አመቱ እ.ኤ.አ መስከረም 7፣ 1632 ከዚህ አለም በሞት ተለየ። በትልቅ ክብርና ስነስርዓት ልጁ በተገኘበተ በ ገነተ እየሱስ ቤ/ክርስቲያን ተቀበረ። የአጼ ሱሰንዮስ ዜና መዋዕል የኢትዮጵያ ነገሥታት መደብ :ሱሰንዮስ

8947

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8B%A8%E1%88%98%E1%8A%95%E1%8C%8D%E1%88%A5%E1%89%B5%20%E1%88%83%E1%8B%AD%E1%88%9B%E1%8A%96%E1%89%B5

የመንግሥት ሃይማኖት

የመንግሥት ሃይማኖት በአንድ መንግሥት ዘንድ የተመሠረተ ሃይማኖት ወይም ይፋዊ እምነት ነው። ይህ ሲባል ግን የተመሠረተው ሃይማኖት መሪዎች የመንግሥቱ መሪዎች አይደሉም፤ እንደዚህ ከሆነ ግን ያው መንግስት «» ይባል ነበር። 'የተመሠረተው ሃይማኖት' ማለት በመንግሥት የተደገፈው እምነት ወይም ትምህርት የሚመለከት ነው። መንግሥት ሃይማኖቱን እስከ ምን ደረጃ ድረስ እንደሚደግፈው በየአገሩ ይለያያል። ከቃል ድገፋ ብቻ እስከ ገንዘባዊ እርዳታ ድረስ ሊሆን ይችላል። በአንዳንድ አገር ውስጥ የሌሎቹ ሃይማኖቶች ተከታዮች ነጻነት ቢያገኙም በሌላ አገር በኩል ግን ሌላ ሃይማኖት ሁሉ ይከለከላል። ወይም ተከታዮቹ ይሳድዳሉ። በአውሮፓ ውስጥ የካቶሊክና የፕሮቴስታንት አብያተ ክርስትያናት በ16ኛ ክፍለ ዘመን ሲወዳደሩና ሲተጋገሉ፤ መንግሥታት የመሪዎቻቸውን ምርጫ ተከተሉ፤ ይህም መርኅ በአውግስቡርግ ውል (1547 ዓ.ም.) ጸደቀ። የእንግሊዝ ንጉሥ በ1525 ዓ.ም. የፕሮቴስታንት እምነት ስለ አጸደቀ፤ በፓፓ ፈንታ የእንግሊዝ ቤተ ክርስቲያን ላይኛ መሪ እሱ ሆነ። በስኮትላንድ ግን በመቃወም የስኮትላንድ ቤተ ክርስቲያን ይፋዊ ሆነ። አንዳንዴ፣ አንድ አገር ወይም ክፍለሀገር ልዩ ልዩ ሃይማኖቶች በገንዘብ ይደግፋል። ለምሳሌ በፈረንሳይ ውስጥ በአልሳስ-ሞዘል ጠቅላይ-ግዛት እንዲሁም በጀርመን አገር እንዲህ ይደረጋል። በአንዳንድ ኮሙኒስት አገር በተለይ በቻይና ሕዝባዊ ሪፐብሊክ፤ መንግስት አንዳንድ ሃይማኖት ድርጅት ብቻ ይፈቀዳልና ሌሎቹ አይፈቀዱም። እንደነዚህ ባሉት አገሮች የተመረጠው ትምህርት ወይም እምነት የማርክስ ወይም የማው ጸ-ቱንግ ጽሑፎች ይሆናል። ከመመሠረት መነቀል ( ከመመሠረት መነቀል () ማለት አንድ ሃይማኖት ወይም ቤተ ክርስቲያን የመንግስት አካል ከመሆን የሚቋረጥበት ሂደት ነው። ለምሳሌ በእንግሊዝ አገር በመጨረሻ 19ኛ ክፍለ ዘመን እንዲህ ለማድረግ የታገለ እንቅስቃሴ ቢኖርም አልተከናወነምና መቸም አልሆነም። በአይርላንድ ግን የአይርላንድ ቤተ ክርስቲያን በ1863 ዓ.ም. ከመመሠረት ተነቀለ። በ1912 ዓ.ም. ደግሞ በዌልስ ውስጥ የእንግሊዝ ቤተ ክርስቲያን ከመመሠረት ተነቀለ። በአሜሪካ ሕገ መንግሥት (1ኛ የሕግ መለወጫ፣ 1783 ዓ.ም.) መሠረት ምንም ሃይማኖት እንዳይመሠረት በግልጽ ይከለከላል። ከዚህም ጋር መንግስት በሃይማኖቶች ጉዳይ ጥልቅ ከማለት ይከለከላል። ሆኖም የተወሰነ ክፍላገር መንግሥት የተመሠረተ ሃይማኖት ከመኖር አይከለክልም። ለምሳሌ ኮነቲከት እስከ 1810 ዓ.ም. ድረስ ይፋዊ ቤተ ክርስቲያን ነበረው፤ ማሳቹሰትስም እስከ 1825 ዓ.ም. ድረስ ይፋዊ ቤተ ክርስቲያን ነበረው። ዛሬ የአሜሪካ ክፍላገሮች ሁሉ ለኗሪዎቻቸው የሃይማኖት ነጻነት ያረጋግጣሉ። ከነዚህም መካከል 8ቱ እነሱም አርካንሳው፣ ሜሪላንድ፣ ማሳቹሰትስ፣ ስሜን ካሮላይና፣ ፔንስልቬኒያ፣ ደቡብ ካሮላይና፣ ተነሲና ቴክሳስ፤ እምነተ ቢስ ሰው ከመሾም ቢከለክሉም ይህ አይነት ሕግ ግን አሁን (ከ1953 ዓ.ም. ጀምሮ) ተግባራዊ ሆኖ አይቆጠረም። ክርስቲያን አገሮች የሚከተሉት መንግስታት የክርስትና ቤተ ክርስቲያን ዓይነት በየአይነቱ መሠርተዋል። ዛምቢያ በ1983 ዓም ሕገ መንግሥት መሠረት «ክርስቲያን አገር» ነው። ሮማ ካቶሊክ እነዚህ አገራት ወይም ክፍላገራት የሮማ ካቶሊክ ሃይማኖት በይፋ አላችው። ኮስታ ሪካ ኤል ሳልቫዶር አልሳስ-ሞዘል ክፍላገር በስዊስ አገር እነዚህ ክፍላገራት፦ አፐንጸል ኢነሮደን ቫቲካን ከተማ *(ከተሐድሶ እና ከጥንታዊ ካቶሊክ ጋር) **(ከተሐድሶ ጋር) ምስራቅ ኦርቶዶክስ እነዚህ መንግሥታት የምስራቅ ኦርቶዶክስ ቤተ ክርስቲያን አይነት በይፋ አሏቸው። ግሪክ (የግሪክ ኦርቶዶክስ ቤተክርስቲያን) ጂዮርጂያ (የጂዮርጂያ ኦርቶዶክስ ቤተክርስቲያን) ፊንላንድ (የፊንላንድ ኦርቶዶክስ ቤተክርስቲያን)* *(ከሉተራን ጋር) እነዚህ መንግሥታት የሉተራን ቤተክርስቲያን አይነት በይፋ አላቸው። ዴንማርክ (የዴንማርክ ቤተክርስቲያን) አይስላንድ (የአይስላንድ ቤተክርስቲያን) ኖርዌ (የኖርዌ ቤተክርስቲያን) ፊንላንድ (የፊንላንድ ወንጌላዊ ሉተራን ቤተክርስቲያን)* *(ከምሥራቅ ኦርቶዶክስ ጋር) ይህ መንግሥት የአንግሊካን ቤተክርስቲያን አይነት በይፋ አለው። እንግሊዝ (የእንግሊዝ ቤተክርስቲያን) ተሐድሶ (ሪፎርምድ) እነዚህ መንግሥታት የተሐድሶ ቤተክርስቲያን አይነት በይፋ አላቸው። በስዊስ አገር እነዚህ ክፍላገራት (የስዊስ ተሐድሶ ቤተክርስቲያን) ፦ ቱቫሉ (የቱቫሉ ቤተክርስቲያን) ስኮትላንድ - የስኮትላንድ ቤተክርስቲያን 'አገራዊ ሃይማኖት' ሲሆን ከመንግሥት ሙሉ ነጻነት አለው። *(ከሮማ ካቶሊክ እና ከጥንታዊ ካቶሊክ ጋር) **(ከሮማ ካቶሊክ ጋር) ጥንታዊ ካቶሊክ እነዚህ መንግሥታት 'ጥንታዊ ካቶሊክ ቤተክርስቲያን' የተባለው አይነት በይፋ አላቸው። በስዊስ አገር እነዚህ ክፍላገራት ('የስዊስ ክርስቲያን ካቶሊክ ቤተክርስቲያን') ፦ (በነዚህም 3 ውስጥ የሮማ ካቶሊክና የተሐድሶ አይነቶች አብረው ይፋዊ ናቸው) የእስላም አገሮች የሚከተሉት መንግስታት የእስልምና ዓይነት በይፋ መሠርተዋል። አፍጋኒስታን (ሱኒ እስልምና) አልጄሪያ (ሱኒ) ባንግላዴሽ (ሱኒ) ብሩናይ (ሱኒ) ኮሞሮስ (ሱኒ) ግብጽ (ሱኒ) ፋርስ (ሺዓ እስልምና) ዮርዳኖስ (ሱኒ) ሊብያ (ሱኒ) ማላይዢያ (ሱኒ) ማልዲቭስ ደሴቶች (ሱኒ) ሞሪታኒያ (ሱኒ) ሞሮኮ (ሱኒ) ኦማን (ኢባዲ) ቃጣር (ሱኒ) ሳዑዲ አረቢያ (ሱኒ) ሶማሊያ (ሱኒ) ቱኒዚያ (ሱኒ) የተባበሩት አረብ ኤሚራቶች (ሱኒ) ዮርዳኖስ (ሱኒ) የቡዲስት አገሮች የሚከተሉት መንግስታት የቡዳ ሃይማኖት ዓይነት በይፋ መሠርተዋል። ቡታን ('ድሩክፓ ካግዩ' ቲቤታዊ አይነት) ካምቦዲያ ('ጤራቫዳ' አይነት) በሩስያ ውስጥ የሆነ ክፍላገር፦ ካልሙኪያ (ቲቤታዊ አይነት) ስሪ ላንካ (ጤራቫዳ አይነት - ልዩ ሁኔታ እንጂ 'መንግስታዊ ሃይማኒት' አይባልም ታይላንድ (ጤራቫዳ አይነት) - ልዩ ሁኔታ እንጂ 'መንግስታዊ ሃይማኖት' አይባልም ሕንዱ አገራት ከአገራት ኔፓል ብቻ የሕንዱ ሃይማኖትን በኦፊሴል ይዞ ነበር። በ1998 ዓ.ም ግን፣ በአመጻዎች ችግር ምክንያት ይህ ሁኔታ ተለውጦ እምነቱ ከመመሰረት ተነቀለ። በእስራኤል ሕገጋት መሠረት አገሩ 'የአይሁድ አገር' ይባላል። ይሁንና 'አይሁድ' የሚለው ቃል ሃይማኖት ብቻ ሳይሆን አንድ ዘር ወይም ወገን ማለት ደግሞ ሊሆን ይችላል። ስለዚህ አይሁድና ምን ማለት እንደሚሆን ለአገሩ ክርክር ሆኗል። አሁን እስራኤል አንዳንድ ተቋም በተለይም የኦርቶዶክስ አይሁድ ተቅዋማት ይደግፋል፤ ከዚህም በላይ የኦርቶዶክስ አይሁድ፣ የእስላም፤ የክርስቲያንና የድሩዝ ችሎቶች ይፈቅዳል። በጥንት ሱመር መንግሥታት የመንግስት ሃይማኖት ጽንሰ ሀሣብ ይታወቅ ነበር። እያንዳንዱ ከተማ-አገር ወይም ሕዝብ የራሱን አማልክት ወይም ጣኦት ይኖሩት ነበር። የድሮ ሱመር አለቆች ብዙ ጊዜ የከተማቸውን አምላክ ያገለገሉ ቄሶች ማዕረግ ደግሞ ነበራቸው። በኋላ ዘመን እንዲሁም የባቢሎንና የአሦር መንግሥታት ሃይማኖት አረመኔ ነበር። የጥንታዊ ግብጽ መንግሥት ሃይማኖት እንደ መስጴጦምያ ባሕል በብዙ አማልክትና ጣኦት ያመነ አረመኔነት ነበር። ንጉሥ ወይም ፈርዖን በመጀመርያ እንደ አምላካቸው ሔሩ ትስብዕት ይቆጠር ነበር፣ በኋላ ሌሎችም አማልክት ከዘመን ወደ ዘመን ይመርጡ ነበር። ከ1357 እስከ 1338 ዓክልበ ድረስ የፀሐይ ጣዖት አተን አምልኮት ብቻ ወይም ሞኖቴይስም የግብጽ መንግሥት ሃይማኖት ሆነ፤ ከዚያ ወደ በፊቱ ፖሊቴይስም እምነት ተመለሰ። የእስራኤል አስተያየት ከጎረቤቶቿ ከባብሎን ከግብጽና ከግሪክ ባህሎች እጅግ ተለየ። ቅዱስ መጻሕፍታቸው እንደሚገልጹ፣ እምነታቸው በአንድ አምላክ ድርጊቶች በታሪካዊ ዜና መዋዕል ውስጥ የጸና እንጂ እንደ ጎረቤቶቿ በልዩ ልዩ አማልክት አፈ-ታሪካዊ ዠብዱዎችና ውድድሮች አልተመሠረተም ነበር። እነዚህ መጻሕፍት የዛሬው ብሉይ ኪዳን (ታናክ) ናቸው። ሰዎቹ በብዙ አማልክት ቢያምኑም እያንዳንዱ ጥንታዊ ግሪክ ከተማ የገዛ ዐቃቤ አምላኩ ነበረው። እንዲሁም የአቴና አምላክ አቴና ነበረች፤ የስፓርታም አርቴሚስ፣ የዴሎስ አፖሎ፣ የኦሊምፒያ ዜውስ ነበሩ። ከጥንት ጀምሮ በሮማውያን አረመኔ እምነት ገዢዎቹ የሲቢሊን መጻሕፍትን እንደ ቅዱሳን ጽሑፎች ለትንቢቱ ይመከሩ ነበር። በሮማ መንግሥት ከአውግስጦስ ጀምሮ ላይኛ ቄስ የተባለው ቄሳር ወይም ንጉሡ ነበረ። ብዙ ጊዜ ንጉሡ በትእቢቱ ብዛት እኔ አምላክ ነኝ በግልጽ ያዋጅ ነበር። በአንዳንድ ወቅት ደግሞ ለንጉሡ ካልጸለዩ ይሙት በቃ በሕዝብ ላይ ደረሰባቸው። በዚህ ዘመን ብዙ ክርስቲያኖችና አይሁዶች ለሮማ ንጉስ አንጸለይም ብለው ተገደሉ። በ303 ዓ.ም. ንጉሡ ጋሌሪዎስ አልጋ ላይ ወድቆ ትንሽ ሊያርፍ ሲል በመንግሥቱ ግዛት ውስጥ ላሉት ክርስቲያኖች ሁሉ ይቅርታ ሰጠ። ከዚህ በፊት የክርስትናን ሃይማኖት ለማጥፋት በሙሉ ሞክሮ ነበር። ከዚያ ሁለት የጋርዮሽ ቄሣሮች 1ኛ ቆስጠንጢኖስ እና ሊቂኒዎስ በ305 ዓ.ም. የሚላኖ አዋጅን አወጡ። ይህ ህግ ለሰው ሁሉ የሃይማኖት ነጻነት በማረጋገጥ የክርስቲያኖች መሬት ያለ ገደብ እንዲመልስላቸው የሚያዝዝ ነበር። በ317 ዓ.ም. ቆስጠንጢኖስ የኒቂያ ጉባኤ ጠሩ። ቢባልም ለብዙ አመታት ከዚህ በኋላ በጥምቀት እንዳልገቡ መገንዘብ ይረዳል። አሁን ክርስትና በሮማ ውስጥ በይፋ የመንግሥት ሃይማኖት ባይሆን በብዙዎች ሕዝብ በግልጽ ይከተል ጀመር። በዚህ ዘመን አካባቢ ግን የሮማ መንግሥት ጎረቤቶች የነበሩት የአክሱም መንግሥትና አርሜኒያ ከነገስታታቸው ጥምቀት አንስቶ በይፋ ወደ ክርስትና ገብተው ነበር። ለጥቂት ጊዜ ከ353 እስከ 355 ዓ.ም. ድረስ የሮማ ንጉሥ ዩሊያኖስ ከሐዲ መንግሥቱን ወደ ድሮ አረመኔ እምነት መለሠው። ተከታዩ ግን ክርስቲያን በመሆኑ አገሩን ወደ ክርስትና ፕሮግራም መለሰ። በመጨረቫ በ372 ዓ.ም. የካቶሊክ ቤተክርስቲያን በንጉሡ 1ኛ ቴዎዶስዮስ አዋጅ መሠረት የሮማ መንግስት ሃይማኖት በይፋ ተደረገ። የሳሳኒድ መንግሥት (218-643 ዓ.ም.) ይፋዊ ሃይማኖት የዞራስተር (ዛራጡሽትራ) ሃይማኖት ነበር። ፋርስ ከ643 ዓም ጀምሮ እስላማዊ ሲሆን በስሜን በቀድሞው ሂርካኒያ በኋላ ታባሪስታን በተባለው ክፍላገር በጥቃቅን መንግሥታት መኃል፣ የዞራስተር እምነት እስከ 1399 ዓም ድረስ በይፋ ተቀጠለ። አዲያቤኔ የተባለ በስሜን ሜስጶጦምያ የነበረ ሌላ ትንሽ መንግስት ደግሞ በ26 ዓ.ም. አይሁድናን ተቀበለ። ጎረቤታቸውም በሶርያ የተገኘው የኦስሮኤና መንግሥት በዚያን ጊዜ ክርስትናን እንደ ተቀበለ ይባላል። በሕንድ አገር የሠፈሩት ሕዝቦች በብዛት ድራቪዳውያንና አርያኖች ሲሆኑ፣ እነዚህም መጀመርያ የየራሳቸውን እምነቶች ቢኖራቸውም፣ ሁለቱ በታሪክ ላይ ከመቀላቀላቸው የተነሣ አንድላይ የሂንዱ ሃይማኖት ሠርተዋል። በሕንድ አገሮች ከጥንት ጀምሮ የቄሳውንት መደብ ወይም ብራህማኖች የተከበሩ ባለሥልጣናት ነበሩ። በኋለኛ ዘመን የአንዳንድ ብሔር ገዢ ለአዳዲስ ሃይማኖቶች ቡዲስምና ጃይኒስም ተከታዮች ሆኑ። በጎታማ ቡዳ ሕይወት ዘመን የማጋዳ መንግሥት ንጉሥ ቢምቢሳራ (550-500 ዓክልበ. ግድም የገዛ) የቡዳ ምእመን እንደሆነ ይባላል፤ ሆኖም በጃይኒስም ዘንድ ይሄው ንጉሥ የጃይኖች አስተማሪ የማሃቪራ ተከታይ ነበር እንጂ። የማጋዳ ገዦች ከዚያ ወይም ቡዲስም ወይም ጃይኒስም እንደ ደገፉ ግልጽ ባይሆንም፣ በሚከተለው ማውርያ መንግሥት ንጉሦቹ መጀመርያ (ከ330 ዓክልበ. ጀምሮ) የሕንዱ (ብራህማኒስም) ደጋፊዎች ይመስላሉ። መጀመርያው ማውርያ ንጉሥ ቻንድራጉፕታ የጃይን ተከታይ እንደ ሆነ ዙፋኑን ለልጁ ቢንዱሳራ ተወ፤ ቢንዱሳራ ግን አጂቪካ የተባለውን የሕንዱ ፍልስፍና ደጋፊ ነበር። በቢንዱሳራ ልጅ አሾካ ዘመን የአሾካ አዋጆች ከ264 ዓክልበ. ጀምሮ ቡዲስምን በሕንድ የመንግሥት ሃይማኖት አደረገው። ነገር ግን ከ232- 210 ዓክልበ. የገዙት ተከታዮቹ እንደገና የጃይኒስም ደጋፊዎች ነበሩ። ከ193 ዓክልበ. በሚከተለው ሹንጋ መንግሥት ግዛቱ ከቡዲስም ወደ ሒንዱ ሃይማኖት ተመለሠ። በዚህ ዘመን ደግሞ የካሊንጋ ገዢዎች በተለይም ኻራቬላ (100 ዓክልበ. ግድም) የጃይኒስም ደጋፊዎች እንደ ነበሩ ይመስላል። በኋላ በሕንድ ከነበሩት የጃይኒስም መንግሥታት፣ ምዕራብ ጋንጋ ከ300-1000 ዓም ግድም፣ ካናውጅ 740-825 ዓም ግድም፣ ራሽትራኩታ 806-870 ዓም፣ ሆይሳላ 1018-1100 ዓም፣ እና ጉጃራት ከ1144-1164 ዓም ይጠቀሳሉ። እንደገና በስሜን ከ598 እስከ 637 ዓም በሕንድ የገዛ ንጉሥ ሃርሻ ቡዲስምን ደገፈ። ከዚያ ከ742 እስከ 1150 ዓም ግድም የቆየው የፓላ መንግሥት ደግሞ ቡዲስት ነበረ። ይህ በሕንድ መጨረሻው ቡዲስት መንግሥት ነበር። ከ1183 ዓም ጀምሮ እስላም መንግሥታት በጥልቅ ወደ ሕንድ አገር ወርረው በተለይ የደልሂ ሡልታናት (1198-1518 ዓም) እና የሙጋል መንግሥት (1518-1849 ዓም) በሠፊው በሕንድ ገዙ። ከ1666-1810 ዓም የገዛው የማራጣ መንግሥት የሒንዱ መንግሥት ነበረ። በተጨማሪ ከ1791 እስከ 1841 ዓም ድረስ በፑንጃብ አካባቢ የኖረው ሲኽ መንግሥት በአዲሱ ሲኽ ሃይማኖት ተጀመረ። በ1800ዎቹ ዓም እነዚህ ሁሉ በእንግሊዞች ተሸንፈው ሕንድ አገር ለጊዜው የዩናይትድ ኪንግደም ቅኝ አገር ነበረች፤ ከ1939 ዓም ጀምሮ ነጻንቱን አገኝቶ በይፋ የመንግሥት ሃይማኖት ባይኖርም የሂንዱ ሃይማኖት ይደገፋል። በጥንታዊው ዘመን የቻይና እምነት የወላጆችና አያቶች አምልኮትና ሻማኒስም ነበረ። ፈላስፋው ኮንፉክዩስ (ወይም ኮንግፉጸ፣ 559-487 ዓክልበ.) የመሠረተው እምነት ወይም ፍልስፍና ከ148 ዓክልበ. ጀምሮ በይፋ በሃን ሥርወ መንግሥት ተከተለ። ወደ ማዕረግ ለመሾም ዕጩዎቹ በዚህ እምነት መጻሕፍት ይፈተኑ ነበር። በዚህ መንግሥት መጨረሻ (212 ዓ.ም.) ከተከተሉት ተወዳዳሪ ክፍላገራት መሃል፣ አንዳንዱ የሌላ ቻይናዊ ሃይማኖት የዳዊስም ደጋፊ ነበረ፤ በተለይ ከ207 እስከ 252 ዓም የነበረው ወይ መንግሥትና ከ416 እስከ 444 ዓም ድረስ ስሜን ወይ በይፋ ዳዊስት መንግሥታት ነበሩ። ከዚያ በኋላ ግን ስሜን ወይ ወደ ቡዲስም ተለወጠ። በደቡቡ ቻይና ደግሞ ንጉሦች ዉ ልያንግ ከ509-541 ዓም እና ዉ ቸን 549-551 ዓም በተለይ ቡዲስቶች ነበሩ። መላው ቻይና በ571 ዓም በሱዊ ሥርወ መንግሥት እንደገና ሲዋሀድ የመንግሥት ሃይማኖት ቡዲስም ሆነ። የሚከተለው ታንግ ሥርወ ነግሥት ግን ከ610-682 እና ከ697-899 ዓም ወደ ዳዊስም ተመለሠ፤ ከ682-697 ዓም የገዛች ንግሥት ግን ቡዲስት ነበረች። ከዚህ በኋላ በልያው ሥርወ መንግሥት 899-1117 ዓም፣ ጂን ሥርወ መንግሥት 1107-1226 ዓም፣ በምዕራብ ሥያ 1030-1219 ዓም እና የሞንጎሎች ንጉሥ ኩብላይ ኻን በመሠረተው ይዋን ሥርወ መንግሥት ውስጥ (1261-1360 ዓም) ቡዲስም እንደገና የመንግሥት ሃይማኖት ሆነ። ከ1360 እስከ 1903 ዓም ድረስ የነበሩት መንግሥታት እንደገና የኮንፉክዩስን ትምህርት ደገፉ፤ ከ1903 ዓም ጀምሮ እስካሁን የነበሩትም ከተመሠረተ ሃይማኖት ተነቅለዋል። በቲቤት፣ የቲቤት መንግሥት ጥንታዊው ኗሪ እምነት «ቦን» የሚባል ሃይማኖት ሲሆን፣ በተለይ ከ610-642 ዓም፣ ከ753-832 ዓም እና ከ950 ዓም ጀምሮ ቡዲስት ነበር። የጃፓን ድሮ መንግሥት ሃይማኖት ሺንቶ ሲባል በ579 ዓም የጃፓን መንግሥት ቡዲስም ደግሞ ተቀበለ። ሁለቱ ሃይማኖቶች ሲደገፉ በብዙ ታሪካዊ ረገዶች ይቀላቅሉ ነበር። ከ1860 እስከ 1937 ዓም ግን የመንግሥት ሃይማኖት ሺንቶ ብቻ ተደረገ፤ የቡዲስም ተጽእኖ ለማስወገድ እርምጃ ወሰደ። ከ1937 ዓም ጀምሮ የምንግሥት ሃይማኖት ባይኖርም፣ ሺንቶና ቡዲስም እስካሁን በሕዝቡ ዘንድ ዋና እምነቶች ሆነው ቆይተዋል። የክርስትና መስፋፋት እስከ 1450 ዓ.ም. ድረስ ክርስትና ይፋዊ የሆነበት ጊዜ 26 ወይም 192 ዓ.ም. ግድም - ኦስሮኤና 44 ዓ.ም. - ሱቁጥራ (ልማዳዊ ወቅት) 171 ዓ.ም. - ሲሉራውያን (ልማዳዊ ወቅት) 293 ዓ.ም. - ሳን ማሪኖ 295 ዓ.ም. - አርሜኒያ 305 ዓ.ም. ግድም - የካውካሶስ አልባኒያ 317 ዓ.ም. ግድም - የአክሱም መንግሥት 319 ዓ.ም. - የካውካሶስ ኢቤሪያ 329 ዓ.ም. - ምዕራብ ሮሜ መንግሥት (ካቶሊክ ቤተ ክርስቲያን)፣ ምሥራቅ ሮሜ መንግሥት (አሪያን ቤተ ክርስቲያን) 343 ዓ.ም. - ምዕራብ ሮሜ መንግሥት ከካቶሊክ ወደ አሪያን 353 ዓ.ም. - (መላው ሮሜ መንግሥት ወደ አረመኔ ሃይማኖት ተመለሰ) 356 ዓ.ም. - ምዕራብ ሮሜ መንግሥት - ካቶሊክ፤ ምሥራቅ ሮሜ መንግሥትና ቫንዳሎች (አሪያን) 368 ዓ.ም. - ጎቶችና ጌፒዶች (አሪያን) 372 ዓ.ም. - ምሥራቅ ሮሜ መንግሥት ከአሪያን ወደ ካቶሊክ 403 ዓ.ም. - የቡርጎኝ መንግሥት (ካቶሊክ) 412 ዓ.ም. ግድም - ናጅራን (ካቶሊክ) 423 ዓም - የኤፌሶን ጉባኤ - ሱቁጥራ ኔስቶራዊ ነው 440 ዓ.ም. - ስዌቢ (ካቶሊክ) 442 ዓ.ም. ግድም - ቡርጎኝ ከካቶሊክ ወደ አሪያን 443 ዓ.ም. - የኬልቄዶን ጉባዔ - አክሱምና ናጅራን ተዋሕዶ ናቸው (ከሮማ ካቶሊክ ተለይተዋል) 458 ዓ.ም. - ስዌቢ ከካቶሊክ ወደ አሪያን 465 ዓ.ም. - ጋሣን (ካቶሊክ) 472 ዓ.ም. - ላዚካ (ካቶሊክ) 483 ዓ.ም. - አርሜኒያ እና የካውካሶስ አልባኒያ ከካቶሊክ ወደ ተዋሕዶ (ሀዋርያዊ) 488 ዓ.ም. ፍራንኮች (ካቶሊክ) 498 ዓ.ም. - የካውካሶስ ኢቤርያ ከካቶሊክ ወደ ተዋሕዶ (ሀዋርያዊ) 502 ዓ.ም. ግድም - ጋሣን ከካቶሊክ ወደ ተዋሕዶ 508 ዓ.ም. - ቡርጎኝ ከአሪያን ወደ ካቶሊክ 535 ዓ.ም. ግድም - ኖባቲያ (ተዋሕዶ) 542 ዓ.ም. ግድም - ስዌቢ (ከአሪያን ወደ ካቶሊክ) 550 ዓ.ም. ግድም - አይርላንድ (ኬልቲክ ቤተ ክርስቲያን) 555 ዓ.ም. ግድም - ፒክቶች (ኬልቲክ) 559 ዓ.ም. - ማኩሪያ (ካቶሊክ) 560 ዓ.ም. - ሎምባርዶች (አሪያን) 561 ዓ.ም. - ጋራማንቴስ (ካቶሊክ) 572 ዓ.ም. - አሎዲያ (ተዋሕዶ) 581 ዓ.ም. - ቪዚጎቶች (ከአሪያን ወደ ካቶሊክ) 584 ዓ.ም. ግድም - ላሕሚዶች (ኔስቶራዊ ቤተ ክርስቲያን) 589 ዓ.ም. - ኬንት (ካቶሊክ) 595 ዓ.ም. - ሎምባርዶች (ከአሪያን ወደ ካቶሊክ) 596 ዓ.ም. - ምሥራቅ አንግሊያ እና ኤሴክስ (ካቶሊክ) 599 ዓ.ም. - የካውካሶስ ኢቤሪያ ከተዋሕዶ ወደ ካቶሊክ 608 ዓ.ም. - (ኬንት እና ኤሴክስ ወደ አረመኔ ሃይማኖት ተመለሱ) 612 ዓ.ም. ግድም - አለማኒ (ካቶሊክ) 616 ዓ.ም. - ኬንት (ካቶሊክ) 619 ዓ.ም. - ሎምባርዶች (ከካቶሊክ ወደ አሪያን)፤ ኖርሰምብሪያ (ካቶሊክ) 627 ዓ.ም. - ዌሴክስ (ካቶሊክ) 645 ዓ.ም. - ሎምባርዶች (ከአሪያን ወደ ካቶሊክ)፤ ኤሴክስ (ካቶሊክ) 647 ዓ.ም. - ሜርሲያ (ካቶሊክ) 653 ዓ.ም. - ሎምባርዶች ፫ኛ ጊዜ ከካቶሊክ ወደ አሪያን 663 ዓ.ም. - ሎምባርዶች ከአሪያን ወደ ካቶሊክ 673 ዓ.ም. - ሳሴክስ (ካቶሊክ) 684 ዓ.ም. - አይርላንድ (ከኬልቲክ ወደ ካቶሊክ) 688 ዓ.ም. - ባቫሪያ (ካቶሊክ) 702 ዓ.ም. - ፒክቶች (ከኬልቲክ ወደ ካቶሊክ) 702 ዓ.ም. ግድም - ማኩሪያ (ከካቶሊክ ወደ ተዋሕዶ) 716 ዓ.ም. - ጡሪንጂያ 726 ዓ.ም. - ፍሪዝያውያን 777 ዓ.ም. - ሳክሶኖች 788 ዓ.ም. - አቫሮች 797 ዓ.ም. ግድም - ፓኖናዊ ክሮኤሽያ 823 ዓ.ም. - ሞራቪያ 855 ዓ.ም. - ቡልጋሪያ 861 ዓ.ም. ግድም - ሰርቢያ 871 ዓ.ም. - የድልማጥያ ክሮኤሽያ 903 ዓ.ም. - ኖርማኖች 952 ዓ.ም. - ዴንማርክ 958 ዓ.ም. - ፖላንድ 965 ዓ.ም. - ሀንጋሪ 981 ዓ.ም. ግድም - ኪየቫን ሩስ 987 ዓ.ም. - ኖርዌይ 991 ዓ.ም. - የፌሮ ደሴቶች 992 ዓ.ም. ግድም - አይስላንድ 999 ዓ.ም. - የኬራይት መንግሥት (ኔስቶራዊ) 1000 ዓ.ም. ግድም - ስዊድን 1046 ዓ.ም. - ታላቅ መነጣጠል፦ ቢዛንታይን መንግሥት፣ ጂዮርጂያ፣ ቡልጋሪያ፣ ሰርቢያ እና ሩስ ከሮማ ተለይተው ምሥራቃዊ ኦርቶዶክስ ቤተ ክርስቲያን ሆኑ። 1116 ዓ.ም. - ፖሜራኒያ 1151 ዓ.ም. ግድም - ፊንላንድ 1219 ዓ.ም. - ሊቮኒያ፣ ኩማኒያ 1233 ዓ.ም. - ሳዓረማ 1252 ዓ.ም. - ኩሮናውያን 1282 ዓ.ም. - ሴሚጋላውያን 1379 ዓ.ም. - ሊትዌኒያ 1405 ዓ.ም. - ሳሞጊቲያ ከ1450 ዓ.ም. በኋላ 1483 ዓ.ም. - የኮንጎ መንግሥት (ካቶሊክ) 1511 ዓ.ም. - ትላሽካላ (ካቶሊክ) 1513 ዓ.ም. - የሴቡ ራጃነት (ካቶሊክ) 1515 ዓ.ም. - ስዊድን ከካቶሊክ ወደ ሉቴራን ቤተ ክርስቲያን 1520 ዓ.ም. - ሽሌስቪግ-ሆልስታይን ከካቶሊክ ወደ ሉቴራን 1526 ዓ.ም. - እንግላንድ ከካቶሊክ ወደ አንግሊካን ቤተ ክርስቲያን 1528 ዓ.ም. - ዴንማርክ-ኖርዌይ እና አይስላድ ከካቶሊክ ወደ ሉቴራን 1545 ዓ.ም. - እንግላንድ ከአንግሊካን ወደ ካቶሊክ 1550 ዓ.ም. - ካባርዲያ (ምሥራቅ ኦርቶዶክስ)፤ እንግላንድ ከካቶሊክ ወደ አንግሊካን 1552 ዓ.ም. - ስኮትላንድ ከካቶሊክ ወደ ፕሬስቢቴሪያን ቤተ ክርስቲያን 1570 ዓም ግድም - የከፋ መንግሥት (ተዋሕዶ) 1602 ዓ.ም. - ሚግማቅ (ካቶሊክ) 1616 ዓ.ም. - የንዶንጎ መንግሥት (ካቶሊክ)፤ ኢትዮጵያ ከተዋሕዶ ወደ ካቶሊክ 1623 ዓ.ም. - የማታምባ መንግሥት (ካቶሊክ) 1625 ዓ.ም. - ኢትዮጵያ ከካቶሊክ ወደ ተዋሕዶ 1632 ዓ.ም. - ፒስካታዋይ (ካቶሊክ) 1634 ዓ.ም. - የወንዳት ብሔር (ካቶሊክ) 1646 ዓ.ም. - ኦኖንዳጋ (ካቶሊክ) 1655 እስከ 1657 ዓ.ም. - የሏንጎ መንግሥት (ካቶሊክ መንግሥት አጭር ጊዜ) 1667 ዓ.ም. - የኢሊኖይ ሕብረት (ካቶሊክ) 1811 ዓ.ም. - የታሂቲ መንግሥት፣ የሃዋኢ መንግሥት (ምዕመናዊ ቤተ ክርስቲያን) 1821 ዓ.ም. - ስፖኬን፣ ኩተናይ (አንግሊካን) 1822 ዓ.ም. - ሳሞዓ (ምዕመናዊ) 1830 ዓ.ም. - ኔዝ ፔርሴ (ፕሬስቢቴሪያን) 1861 ዓ.ም. - የመሪና መንግሥት (ተሐድሶ ቤተክርስቲያን) 1874 ዓ.ም. - የሲክሲካ ሕብረት (ካቶሊክ) 1872 ዓ.ም. - ሾሾኔ (ሞርሞን ቤተ ክርስቲያን) 1876 ዓ.ም. - ላኮታ (ካቶሊክ)፤ ካታውባ (ሞርሞን) 1889 ዓ.ም. - ሾሾኔ ከሞርሞን ወደ አንግሊካን 1899 ዓ.ም. - አራፓሆ (ባፕቲስት ቤተ ክርስቲያን) በአውሮፓ ውስጥ ያሉት መንግሥታት ሃይማኖቶች ወይም ቀድሞ የነበሯቸው ሃይማኖቶች በ1959 ዓ.ም. የአልባኒያ መንግስት በይፋ ከሃዲነት «የመንግስት ሃይማኖት» አደረገና ሃይማኖቶች ሁሉ ከለከለ። ይህ ሁኔታ እስከ 1983 ዓ.ም. ድረስ ቆየ። የፊንላንድ ብሔራዊ ቤተክርስቲያን እስከ 1801 ዓ.ም. ድረስ የስዊድን ቤተክርስቲያን ነበረ። ከ1801 እስከ 1909 ዓ.ም. ድረስ ፊንላንድ የሩስያ ቅኝ አገር ስትሆን የተለየ የፊንላንድ ወንጌላዊ ሉተራን ቤተክርስቲያን በሩሲያ መንግስት በፊንላንድ ተመሰረተ። በ1911 ዓ.ም. ሕገ መንግሥት መሠረት ከፊንላንድ ኦርቶዶክስ ቤተ ክርስቲያን ጋር የጋርዮሽ ብሔራዊ ቤተክርስቲያን ነው። በፈረንሳይ ውስጥ በ1793 ዓ.ም. ስምምነት መሠረት የሮማ ካቶሊክ፣ የካልቪናዊ፣ የሉተራንም ቤተክርስቲያኖች እንዲሁም አይሁድና ሁሉ በመንግሥት የተደገፉ ሆኑ። በ1897 ዓ.ም. መንግሥት ከሃይማኖት ግን ተለየ። በሀንጋሪ የ1840 ሕገ መንግሥት መሠረት አምስት የጋርዮሽ አብያተ ክርስቲያናት ተመሰረቱ፤ እነሱም የሮማ ካቶሊክ፣ የካልቪናዊ፣ የሉተራን፣ የምስራቅ ኦርቶዶክስና የዩኒታሪያን ቤተክርስቲያኖች ናቸው። በ1887 ዓ.ም. አይሁድና ስድስተኛ የተምሰረተ እምነት ሆነ። በ1940 ዓ.ም. ግን የሀንጋሪ መንግሥት ሃይማኖቶቹን ሁሉ መለየት ተወ። የፖለቲካ ጥናት

11610

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8C%83%E1%8D%93%E1%8A%95

ጃፓን

ጃፓን (ጃፓንኛ፡ ፣ ኒፖን ወይም ኒሆን፣ እና በመደበኛነት ) በምስራቅ እስያ የምትገኝ ደሴት ሀገር ናት። በሰሜን ምዕራብ የፓሲፊክ ውቅያኖስ ላይ የምትገኝ ሲሆን በምዕራብ በኩል በጃፓን ባህር ትዋሰናለች፣ በሰሜን ከኦክሆትስክ ባህር ወደ ምስራቅ ቻይና ባህር እና በደቡብ ታይዋን ይዘልቃል። ጃፓን የእሳት ቀለበት አካል ነች እና 377,975 ስኩዌር ኪሎ ሜትር (145,937 ካሬ ማይል) የሚሸፍኑ 6852 ደሴቶችን ያቀፈ ደሴት ነው። አምስቱ ዋና ደሴቶች ሆካይዶ፣ ሆንሹ (ዋናው መሬት)፣ ሺኮኩ፣ ኪዩሹ እና ኦኪናዋ ናቸው። ቶኪዮ የሀገሪቱ ዋና ከተማ እና ትልቁ ከተማ ናት; ሌሎች ዋና ዋና ከተሞች ዮኮሃማ፣ ኦሳካ፣ ናጎያ፣ ሳፖሮ፣ ፉኩኦካ፣ ኮቤ እና ኪዮቶ ያካትታሉ። ጃፓን በዓለም ላይ በሕዝብ ብዛት አስራ አንደኛው፣እንዲሁም በጣም በብዛት ከሚኖሩባቸው እና ከተሜዎች መካከል አንዷ ነች። ከአገሪቱ ሦስት አራተኛው የመሬት አቀማመጥ ተራራማ ሲሆን 125.44 ሚሊዮን ህዝቧን በጠባብ የባህር ዳርቻዎች ላይ ያቀፈ ነው። ጃፓን በ 47 የአስተዳደር ክልሎች እና በስምንት ባህላዊ ክልሎች የተከፋፈለ ነው. የታላቋ ቶኪዮ አካባቢ ከ37.4 ሚሊዮን በላይ ነዋሪዎች ያሉት የዓለማችን በሕዝብ ብዛት ያለው የሜትሮፖሊታን አካባቢ ነው። ጃፓን የምትኖረው ከላኛው ፓሊዮሊቲክ ዘመን (ከ30,000 ዓክልበ. ግድም) ጀምሮ ቢሆንም፣ ስለ ደሴቶች ለመጀመሪያ ጊዜ በጽሑፍ የተጠቀሰው በቻይንኛ ዜና መዋዕል (የሃን መጽሐፍ) በ2ኛው ክፍለ ዘመን ዓ.ም. በ 4 ኛው እና 9 ኛው ክፍለ ዘመን መካከል የጃፓን መንግስታት በንጉሠ ነገሥት እና በሄያን-ኪዮ በሚገኘው የንጉሠ ነገሥት ፍርድ ቤት ሥር አንድ ሆነዋል። ከ12ኛው መቶ ክፍለ ዘመን ጀምሮ፣ የፖለቲካ ስልጣን በተከታታይ ወታደራዊ አምባገነኖች (ሾጉን) እና ፊውዳል ገዥዎች (ዳይሚዮ) የተያዘ እና በተዋጊ ባላባቶች (ሳሙራይ) ክፍል ተፈጻሚ ነበር። ከመቶ አመት የዘለቀው የእርስ በርስ ጦርነት በኋላ ሀገሪቱ በ1603 በቶኩጋዋ ሾጉናቴ ስር አንድ ሆነች፣ ይህ ደግሞ ገለልተኛ የውጭ ፖሊሲ አወጣ። እ.ኤ.አ. በ 1854 የዩናይትድ ስቴትስ መርከቦች ጃፓንን ለምዕራቡ ዓለም ንግድ እንድትከፍት አስገደዷት ፣ ይህም የሾጉናቴው መጨረሻ እና የንጉሠ ነገሥቱ ኃይል በ 1868 እንደገና እንዲመለስ አድርጓል ። በሜጂ ዘመን ፣ የጃፓን ኢምፓየር በምዕራባውያን ሞዴል የተሠራ ሕገ መንግሥት አጽድቆ ተከታትሏል። የኢንዱስትሪ እና የዘመናዊነት ፕሮግራም. በወታደራዊ ኃይል እና በባህር ማዶ ቅኝ ግዛት ውስጥ ጃፓን በ 1937 ቻይናን ወረረች እና በ 1941 ወደ ሁለተኛው የዓለም ጦርነት እንደ አክሰስ ኃይል ገባች ። በፓስፊክ ጦርነት እና በሁለት የአቶሚክ ቦምቦች ሽንፈት ከደረሰባት በኋላ ፣ ጃፓን በ 1945 እጇን ሰጠች እና በሰባት ዓመታት አጋርነት ስር ወደቀች። ሥራ አዲስ ሕገ መንግሥት ባፀደቀበት ወቅት። እ.ኤ.አ. በ 1947 ሕገ መንግሥት መሠረት ጃፓን አሃዳዊ የፓርላማ ሕገ መንግሥታዊ ንጉሣዊ አገዛዝን ከሁለት ምክር ቤቶች የሕግ አውጭ አካል ጋር ጠብቋል ፣ ብሔራዊ አመጋገብ። ጃፓን የተባበሩት መንግስታት (ከ1956 ጀምሮ)፣ ፣ 20 እና የቡድን ሰባትን ጨምሮ የበርካታ አለም አቀፍ ድርጅቶች አባል ነች። ምንም እንኳን ሀገሪቱ ጦርነት የማወጅ መብቷን ብታጣም ከዓለም ጠንካራ ወታደራዊ ሃይሎች ተርታ የሚመደበውን የራስ መከላከያ ሃይል አላት። ከሁለተኛው የዓለም ጦርነት በኋላ ጃፓን በኢኮኖሚያዊ ተአምር ሪከርድ የሆነ እድገት አግኝታለች በ1972 በዓለም ሁለተኛዋ ትልቅ ኢኮኖሚ ሆና ነበር ነገር ግን ከ1995 ጀምሮ የጠፉ አስርት ዓመታት እየተባለ በሚጠራው ጊዜ ቆሞ ነበር። እ.ኤ.አ. ከ2021 ጀምሮ የሀገሪቱ ኢኮኖሚ በሶስተኛ ደረጃ ላይ ያለው በስመ እና አራተኛው ትልቁ በ ነው። በሰብአዊ ልማት መረጃ ጠቋሚ "በጣም ከፍተኛ" ደረጃ ላይ የተቀመጠችው ጃፓን ምንም እንኳን የህዝብ ቁጥር እየቀነሰች ቢሆንም ከአለም ከፍተኛ የህይወት ተስፋዎች አንዷ ነች። በአውቶሞቲቭ፣ በሮቦቲክስና በኤሌክትሮኒክስ ኢንዱስትሪዎች ውስጥ ዓለም አቀፋዊ መሪ የሆነችው ጃፓን ለሳይንስ እና ቴክኖሎጂ ከፍተኛ አስተዋጾ አበርክታለች። የጃፓን ባህል ታዋቂ የኮሚክ፣ አኒሜሽን እና የቪዲዮ ጌም ኢንዱስትሪዎችን የሚያጠቃልለው ጥበቡን፣ ምግብ ቤቱን፣ ሙዚቃውን እና ታዋቂ ባህሉን ጨምሮ በዓለም ዙሪያ በሰፊው ይታወቃል። ሥርወ ቃል የጃፓን የጃፓን ስም ካንጂ በመጠቀም የተጻፈ ሲሆን ኒፖን ወይም ኒዮን ይባላል። በ 8 ኛው ክፍለ ዘመን መጀመሪያ ላይ ጉዲፈቻ ከመውሰዷ በፊት ሀገሪቱ በቻይና ዋ ( ፣ በጃፓን በ 757 ወደ ተቀይሯል) እና በጃፓን ውስጥ ያማቶ በሚለው ስም ትታወቅ ነበር። የመጀመሪያው የሲኖ-ጃፓን የገጸ ባህሪያቱ ንባብ ኒፖን በባንክ ኖቶች እና በፖስታ ቴምብሮች ላይ ጨምሮ ለኦፊሴላዊ አገልግሎት ተመራጭ ነው። ኒዮን በተለምዶ በዕለት ተዕለት ንግግር ውስጥ ጥቅም ላይ ይውላል እና በኤዶ ክፍለ ጊዜ ውስጥ የጃፓን ፎኖሎጂ ለውጦችን ያንፀባርቃል። ገፀ ባህሪያቱ “የፀሀይ ምንጭ” ማለት ነው፣ እሱም የታዋቂው የምዕራቡ ዓለም “የፀሐይ መውጫ ምድር” ምንጭ ነው። "ጃፓን" የሚለው ስም በቻይንኛ አጠራር ላይ የተመሰረተ እና ከአውሮፓ ቋንቋዎች ጋር የተዋወቀው በጥንት ንግድ ነው። በ13ኛው መቶ ክፍለ ዘመን ማርኮ ፖሎ ገፀ-ባህሪያትን ሲፓንጉ በማለት የቀደመውን ማንዳሪን ወይም ዉ ቻይንኛ አጠራር መዝግቧል። የድሮው ማላይኛ የጃፓን ፣ ጃፓንግ ወይም ጃፑን ስም ከደቡባዊ የባህር ዳርቻ የቻይና ቀበሌኛ ተወስዶ በደቡብ ምስራቅ እስያ የፖርቹጋል ነጋዴዎች አጋጥሟቸዋል ፣ ቃሉን በ 16 ኛው ክፍለ ዘመን መጀመሪያ ላይ ወደ አውሮፓ ያመጡት ። በእንግሊዘኛ የመጀመሪያው የስሙ እትም በ1577 በታተመ መጽሐፍ ላይ የተገኘ ሲሆን ስሙን በ1565 የፖርቹጋልኛ ፊደላት ተተርጉሞ ጂያፓን ብሎ ጻፈ። ክላሲካል ታሪክ ከክርስቶስ ልደት በፊት ከ1000 ዓክልበ. ጀምሮ፣ የያዮ ሰዎች ከከዩሹ ወደ ደሴቶች መግባት ጀመሩ፣ ከጆሞን ጋር እየተጣመሩ; በያዮ ዘመን እርጥበታማ የሩዝ እርባታ፣ አዲስ ዓይነት የሸክላ ስራ እና ከቻይና እና ኮሪያ የብረታ ብረት ስራዎችን ጨምሮ ልምምዶችን ማስተዋወቅ ታየ። በአፈ ታሪክ መሰረት፣ ንጉሠ ነገሥት ጂሙ (የአማተራሱ የልጅ ልጅ) በ660 ዓክልበ ጃፓን ውስጥ ቀጣይነት ያለው የንጉሠ ነገሥት መስመር የጀመረ መንግሥት መሠረተ። ጃፓን በ 111 ዓ.ም በተጠናቀቀው የሃን ቻይንኛ መጽሐፍ ውስጥ በጽሑፍ ታሪክ ውስጥ ለመጀመሪያ ጊዜ ታየ። ቡድሂዝም በ 552 ከባኬጄ (የኮሪያ መንግሥት) ወደ ጃፓን ገባ ፣ ግን የጃፓን ቡድሂዝም እድገት በዋነኝነት በቻይና ተጽዕኖ ነበረው። ቀደምት ተቃውሞ ቢኖርም ቡድሂዝም በገዢው መደብ ተስፋፋ፣ እንደ ልዑል ሾቶኩ ያሉ ምስሎችን ጨምሮ፣ እና በአሱካ ጊዜ ጀምሮ ሰፊ ተቀባይነትን አግኝቷል። እ.ኤ.አ. በ 645 የተካሄደው የታይካ ሪፎርም በጃፓን ያሉትን ሁሉንም መሬት በብሔራዊ ደረጃ በማውጣት በአርኪዎች መካከል እኩል እንዲከፋፈል እና የቤተሰብ መዝገብ እንዲጠናቀር ትእዛዝ ሰጠ ። ለአዲሱ የግብር ስርዓት መሠረት። የ672 የጂንሺን ጦርነት፣ በልዑል ኦማማ እና በእህቱ ልጅ በልዑል ኦቶሞ መካከል የተደረገው ደም አፋሳሽ ግጭት፣ ለቀጣይ አስተዳደራዊ ማሻሻያ ትልቅ መንስዔ ሆነ። እነዚህ ማሻሻያዎች የተጠናቀቁት የታይሆ ኮድን በማወጅ ሲሆን ይህም ያሉትን ህጎች በማጠናከር የማዕከላዊ እና የበታች የአካባቢ መንግስታትን መዋቅር አቋቋመ። እነዚህ የህግ ማሻሻያዎች የሪትሱሪዮ ግዛትን ፈጠሩ፣ የቻይና አይነት የተማከለ የመንግስት ስርዓት ለግማሽ ሺህ ዓመት በቦታው ላይ ቆይቷል። የናራ ጊዜ በሄይጆ-ኪዮ (በአሁኑ ናራ) የሚገኘውን ኢምፔሪያል ፍርድ ቤት ያማከለ የጃፓን መንግስት መፈጠሩን ያመለክታል። ወቅቱ የኮጂኪ እና ኒዮን ሾኪ መጠናቀቅ፣ እንዲሁም በቡዲስት አነሳሽነት የጥበብ ስራ እና ስነ-ህንፃ በማዳበር አዲስ የስነ-ፅሁፍ ባህል በመታየቱ ይታወቃል። እ.ኤ.አ. በ 735-737 የተከሰተው የፈንጣጣ ወረርሽኝ ከጃፓን ህዝብ አንድ ሶስተኛውን እንደገደለ ይታመናል። እ.ኤ.አ. በ 784 ንጉሠ ነገሥት ካንሙ ዋና ከተማውን አዛውሮ በ 794 በሄያን-ኪዮ (በዛሬዋ ኪዮቶ) ላይ ሰፈረ። የሙራሳኪ ሺኪቡ የጄንጂ ተረት እና የጃፓን ብሔራዊ መዝሙር "ኪሚጋዮ" ግጥሞች የተጻፉት በዚህ ጊዜ ነው የፊውዳል ዘመን የጃፓን ፊውዳል ዘመን የሳሙራይ ተዋጊዎች ገዥ መደብ ብቅ ማለት እና የበላይነት ይታወቅ ነበር። እ.ኤ.አ. በ 1185 በጄንፔ ጦርነት የታይራ ጎሳ ሽንፈትን ተከትሎ ሳሙራይ ሚናሞቶ ኖ ዮሪቶሞ በካማኩራ ወታደራዊ መንግስት አቋቋመ። ዮሪቶሞ ከሞተ በኋላ፣ የሆጆ ጎሳ ለሾጉን ገዥዎች ሆነው ወደ ስልጣን መጡ። የዜን የቡድሂዝም ትምህርት ቤት በካማኩራ ጊዜ ከቻይና ተዋወቀ እና በሳሙራይ ክፍል ዘንድ ታዋቂ ሆነ። የካማኩራ ጦር በ 1274 እና 1281 የሞንጎሊያውያን ወረራዎችን ከለከለ በኋላ ግን በንጉሠ ነገሥት ጎ-ዳይጎ ተወገደ። በሙሮማቺ ዘመን ጀምሮ ጎ-ዳይጎ በ1336 በአሺካጋ ታካውጂ ተሸንፏል።የተተካው አሺካጋ ሾጉናቴ የፊውዳል የጦር አበጋዞችን (ዳይሚዮ) መቆጣጠር ተስኖት በ1467 የእርስ በርስ ጦርነት ተጀመረ፣ የመቶ አመት የዘለቀው የሴንጎኩ ዘመን (የተከፈተ)። "ጦርነት ግዛቶች"). በ16ኛው መቶ ክፍለ ዘመን የፖርቹጋል ነጋዴዎች እና የየየሱሳውያን ሚስዮናውያን ጃፓን ለመጀመሪያ ጊዜ በጃፓን እና በምዕራቡ ዓለም መካከል ቀጥተኛ የንግድ እና የባህል ልውውጥ ጀመሩ። ኦዳ ኖቡናጋ ብዙ ሌሎች ዳይሚዮዎችን ለማሸነፍ የአውሮፓ ቴክኖሎጂን እና የጦር መሳሪያዎችን ተጠቅሟል፤ የስልጣን መጠናከር የጀመረው የአዙቺ–ሞሞያማ ጊዜ ተብሎ ይጠራ ነበር። እ.ኤ.አ. በ 1582 ኖቡናጋ ከሞተ በኋላ ፣ ተተኪው ቶዮቶሚ ሂዴዮሺ በ 1590 ዎቹ መጀመሪያ ላይ ሀገሪቱን አንድ በማድረግ በ 1592 እና 1597 ሁለት ያልተሳካ የኮሪያ ወረራዎችን ጀመረ ። ቶኩጋዋ ኢያሱ የሂዴዮሺ ልጅ ቶዮቶሚ ሂዲዮሪ አስተዳዳሪ ሆኖ አገልግሏል እና ቦታውን የፖለቲካ እና ወታደራዊ ድጋፍ ለማግኘት ተጠቅሞበታል። ግልጽ ጦርነት በፈነዳበት ጊዜ ኢያሱ በሴኪጋሃራ ጦርነት በ1600 ተቀናቃኝ የሆኑትን ጎሳዎችን ድል አደረገ። በ1603 በንጉሠ ነገሥት ጎ ዮዚ ተሾመ ሾጉን ተሾመ እና በኤዶ (በአሁኑ ቶኪዮ) የቶኩጋዋ ሾጉናቴ አቋቋመ። ሾጉናቴው ቡክ ሾሃቶን ጨምሮ እርምጃዎችን አውጥቷል፣ ራሱን ችሎ የሚመራውን ዳይሚዮ ለመቆጣጠር እንደ የሥነ ምግባር ደንብ እና በ1639 የገለልተኛ ሳኮኩ (“የተዘጋ አገር”) ፖሊሲ ለሁለት ተኩል ምዕተ-አመታት የዘለቀው የኢዶ ዘመን (ኤዶ ዘመን) ተብሎ የሚታወቀውን አስጨናቂ የፖለቲካ አንድነት 1603-1868) የዘመናዊው የጃፓን ኢኮኖሚ እድገት የጀመረው በዚህ ጊዜ ውስጥ ሲሆን መንገዶችን እና የውሃ ማጓጓዣ መስመሮችን እንዲሁም የፋይናንስ መሳሪያዎችን እንደ የወደፊት ኮንትራቶች, የባንክ እና የኦሳካ ሩዝ ደላሎች መድን. የምዕራባውያን ሳይንሶች (ራንጋኩ) ጥናት በናጋሳኪ ውስጥ ከደች ግዛት ጋር በመገናኘት ቀጥሏል. የኢዶ ክፍለ ጊዜ ኮኩጋኩ ("ብሔራዊ ጥናቶች") በጃፓኖች የጃፓን ጥናት ፈጠረ ዘመናዊው ዘመን በ 1854 ኮሞዶር ማቲው ሲ ፔሪ እና የዩናይትድ ስቴትስ የባህር ኃይል "ጥቁር መርከቦች" ጃፓን በካናጋዋ ስምምነት ለውጭው ዓለም እንዲከፈት አስገደዱ. ከዚያ በኋላ ከሌሎች ምዕራባውያን አገሮች ጋር የተደረጉ ተመሳሳይ ስምምነቶች ኢኮኖሚያዊ እና ፖለቲካዊ ቀውሶችን አስከትለዋል. የሹጉን መልቀቂያ የቦሺን ጦርነት እና በንጉሠ ነገሥቱ ሥር (የሜጂ ተሐድሶ) ሥር የተዋሃደ የተማከለ መንግሥት እንዲቋቋም አድርጓል። የምዕራባውያን የፖለቲካ፣ የፍትህ እና ወታደራዊ ተቋማትን በመቀበል፣ ካቢኔው የፕራይቪ ካውንስልን አደራጅቷል፣ የሜጂ ህገ መንግስት አስተዋወቀ እና የኢምፔሪያል አመጋገብን አሰባስቧል። በሜጂ ዘመን የጃፓን ኢምፓየር በእስያ እጅግ የበለፀገች ሀገር ሆና እና በኢንዱስትሪ የበለፀገች የአለም ኃያል ሆና ወታደራዊ ግጭትን በመከተል የተፅዕኖ ግዛቷን አስፋች። በአንደኛው የሲኖ-ጃፓን ጦርነት እና የሩስያ-ጃፓን ጦርነት ጃፓን ታይዋንን፣ ኮሪያን እና የሳክሃሊን ደቡባዊ አጋማሽን ተቆጣጠረች የጃፓን ህዝብ በ1873 ከ35 ሚሊዮን በእጥፍ አድጓል። እ.ኤ.አ. በ1935 ሚሊዮን ወደ ከተማ መስፋፋት ትልቅ ለውጥ አምጥቷል።በ20ኛው ክፍለ ዘመን መጀመሪያ ላይ የታይሾ ዲሞክራሲ በመስፋፋት እና በወታደራዊ ሃይል የተጋረደበት ወቅት ታይቷል። አንደኛው የዓለም ጦርነት ከድል አድራጊዎቹ አጋሮች ጎን የተቀላቀለችው ጃፓን በፓስፊክ ውቅያኖስ እና በቻይና የሚገኙ የጀርመን ንብረቶችን እንድትይዝ አስችሏታል። እ.ኤ.አ. በ1920ዎቹ ወደ ስታቲዝም የፖለቲካ ለውጥ ፣ የ1923 ታላቁን የቶኪዮ የመሬት መንቀጥቀጥ ተከትሎ ህገ-ወጥነት የታየበት ወቅት፣ የፖለቲካ ተቃውሞን የሚቃወሙ ህጎች መውጣታቸውን እና ተከታታይ የመፈንቅለ መንግስት ሙከራዎችን ተመልክተዋል። ይህ ሂደት እ.ኤ.አ. በ1930ዎቹ የተፋጠነ ሲሆን ይህም ለሊበራል ዴሞክራሲ ጠላትነት እና በእስያ ውስጥ ለመስፋፋት የሚተጉ በርካታ አክራሪ ብሔርተኛ ቡድኖችን ፈጠረ። በ 1931 ጃፓን ማንቹሪያን ወረረች እና ተቆጣጠረች; ወረራውን ዓለም አቀፍ ውግዘት ተከትሎ ከሁለት ዓመት በኋላ ከሊግ ኦፍ ኔሽን አባልነት ለቀቀ። እ.ኤ.አ. በ 1936 ጃፓን ከናዚ ጀርመን ጋር የፀረ-ኮንተርን ስምምነት ፈረመ ። እ.ኤ.አ. የ 1940 የሶስትዮሽ ስምምነት ከአክሲስ ሀይሎች አንዱ እንዲሆን አድርጎታል።የጃፓን ኢምፓየር ሁለተኛውን የሲኖ-ጃፓን ጦርነት በማባባስ ሌሎች የቻይናን ክፍሎች በ1937 ወረረ። እ.ኤ.አ. በ 1940 ኢምፓየር የፈረንሳይ ኢንዶቺናን ወረረ ፣ ከዚያ በኋላ ዩናይትድ ስቴትስ በጃፓን ላይ የነዳጅ ማዕቀብ ጣለች። እ.ኤ.አ. በታህሳስ 7-8፣ 1941 የጃፓን ጦር በፐርል ሃርበር እንዲሁም በእንግሊዝ ጦር በማላያ፣ ሲንጋፖር እና ሆንግ ኮንግ እና ሌሎችም በሁለተኛው የዓለም ጦርነት በፓስፊክ ውቅያኖስ ላይ ድንገተኛ ጥቃቶችን ፈጽሟል። በጦርነቱ ወቅት በጃፓን በተያዘችባቸው አካባቢዎች፣ በአካባቢው ነዋሪዎች ላይ በርካታ ጥቃቶች ተፈጽመዋል፣ ብዙዎቹም ወደ ወሲባዊ ባርነት ተገደዋል። በሚቀጥሉት አራት ዓመታት ውስጥ የተባበሩት መንግስታት ድሎች በሶቪየት ወረራ የማንቹሪያ እና በ 1945 በሂሮሺማ እና ናጋሳኪ የአቶሚክ ቦምብ ፍንዳታ ከተጠናቀቁ በኋላ ጃፓን ያለ ምንም ቅድመ ሁኔታ እጅ ለመስጠት ተስማማች። ጦርነቱ ጃፓን ቅኝ ግዛቶቿን እና በሚሊዮኖች የሚቆጠሩ ህይወቶቿን አስከፍሏታል። የተባበሩት መንግስታት (በዩናይትድ ስቴትስ የሚመራው) በሚሊዮን የሚቆጠሩ የጃፓን ሰፋሪዎች ከቀድሞ ቅኝ ግዛቶቻቸው እና ወታደራዊ ካምፖች በመላው እስያ በመመለስ የጃፓን ኢምፓየርን እና በወረራቸዉ ግዛቶች ላይ ያለውን ተጽእኖ በማጥፋት ነበር። አጋሮቹ የጃፓን መሪዎች በጦር ወንጀሎች ክስ ለመመስረት ዓለም አቀፍ የሩቅ ምስራቅ ወታደራዊ ፍርድ ቤትን ጠሩ። እ.ኤ.አ. በ 1947 ጃፓን የሊበራል ዲሞክራሲያዊ አሠራሮችን የሚያጎላ አዲስ ሕገ መንግሥት አፀደቀች። በ1952 የተባበሩት መንግስታት የሳን ፍራንሲስኮ ስምምነት አብቅቷል እና ጃፓን በ1956 የተባበሩት መንግስታት አባል እንድትሆን ተፈቀደላት። ከፍተኛ እድገት ያስመዘገበችበት ወቅት ጃፓን በዓለም ሁለተኛዋ ትልቁ ኢኮኖሚ እንድትሆን አድርጓታል። ይህ በ1990ዎቹ አጋማሽ ላይ የንብረት ዋጋ አረፋ ብቅ ካለ በኋላ፣ “የጠፋው አስርት ዓመት” ላይ አብቅቷል። እ.ኤ.አ. መጋቢት 11 ቀን 2011 ጃፓን በታሪኳ ከታዩት የመሬት መንቀጥቀጦች አንዱ የሆነውን የፉኩሺማ ዳይቺ የኒውክሌር አደጋ አስከትሏል። እ.ኤ.አ. ግንቦት 1 ቀን 2019 አፄ አኪሂቶ ከስልጣን ከተወገዱ በኋላ ልጁ ናሩሂቶ ንጉሠ ነገሥት ሆነ ፣ የሪዋ ዘመን ጀምሮ የመሬት አቀማመጥ ጃፓን 6,852 ደሴቶችን ያቀፈች ሲሆን በእስያ ፓሲፊክ የባህር ዳርቻ ላይ ይገኛሉ። ከ3,000 ኪሎ ሜትር በላይ (1,900 ማይል) በሰሜን ምስራቅ - ደቡብ ምዕራብ ከኦክሆትስክ ባህር እስከ ምስራቅ ቻይና ባህር ይዘልቃል። ከሰሜን እስከ ደቡብ ያሉት አምስት ዋና ዋና ደሴቶች ሆካይዶ፣ ሆንሹ፣ ሺኮኩ፣ ኪዩሹ እና ኦኪናዋ ናቸው። ኦኪናዋን የሚያካትቱት የሪዩኩ ደሴቶች ከኪዩሹ በስተደቡብ የሚገኙ ሰንሰለት ናቸው። የናንፖ ደሴቶች ከጃፓን ዋና ደሴቶች በስተደቡብ እና በምስራቅ ይገኛሉ። አንድ ላይ ሆነው ብዙውን ጊዜ የጃፓን ደሴቶች በመባል ይታወቃሉ. ከ 2019 ጀምሮ የጃፓን ግዛት 377,975.24 ኪ.ሜ. (145,937.06 ካሬ ማይል) ነው። ጃፓን በ29,751 ኪሜ (18,486 ማይል) ላይ በዓለም ላይ ስድስተኛው ረጅሙ የባህር ዳርቻ አላት። ራቅ ካሉ ደሴቶችዋ የተነሳ ጃፓን 4,470,000 ኪሜ2 (1,730,000 ስኩዌር ማይል) የሚሸፍን ከዓለም ስምንተኛ ትልቅ ልዩ የኢኮኖሚ ዞን አላት። የጃፓን ደሴቶች 66.4% ደኖች ፣ 12.8% ግብርና እና 4.8% የመኖሪያ ናቸው። በዋነኛነት ወጣ ገባ እና ተራራማ መሬት ለመኖሪያ የተገደበ ነው። ስለዚህ ለመኖሪያ ምቹ የሆኑ ዞኖች፣ በተለይም በባሕር ዳርቻዎች፣ በጣም ከፍተኛ የሕዝብ ብዛት አላቸው፡ ጃፓን በሕዝብ ብዛት 40ኛዋ ነች። ሆንሹ እ.ኤ.አ. ከ2010 ጀምሮ በ450 ሰዎች/2 (1,200/ስኩዌር ማይል) ከፍተኛውን የህዝብ ጥግግት ያላት ሲሆን ሆካይዶ ከ2016 ጀምሮ ዝቅተኛው የ64.5 ሰዎች/2 ነው። መሬት (ኡሜትቴቺ). የቢዋ ሀይቅ ጥንታዊ ሀይቅ እና የሀገሪቱ ትልቁ የንፁህ ውሃ ሀይቅ ነው። ጃፓን በፓሲፊክ የእሳት አደጋ ቀለበት አጠገብ ስላለች ለመሬት መንቀጥቀጥ፣ ሱናሚ እና የእሳተ ገሞራ ፍንዳታ በጣም የተጋለጠች ነች። በ2016 የአለም ስጋት መረጃ ጠቋሚ ሲመዘን 17ኛው ከፍተኛ የተፈጥሮ አደጋ ስጋት አላት። ጃፓን 111 ንቁ እሳተ ገሞራዎች አሏት። አውዳሚ የመሬት መንቀጥቀጦች, ብዙውን ጊዜ ሱናሚ ያስከትላሉ, በእያንዳንዱ ክፍለ ዘመን ብዙ ጊዜ ይከሰታሉ; እ.ኤ.አ. በ 1923 የቶኪዮ የመሬት መንቀጥቀጥ ከ 140,000 በላይ ሰዎችን ገድሏል ። የቅርብ ጊዜ ዋና ዋና መንቀጥቀጦች እ.ኤ.አ. የ1995 ታላቁ የሃንሺን የመሬት መንቀጥቀጥ እና የ2011 የቶሆኩ የመሬት መንቀጥቀጥ ትልቅ ሱናሚ የቀሰቀሰ ነው። የአየር ንብረት የጃፓን የአየር ንብረት በአብዛኛው ሞቃታማ ነው ነገር ግን ከሰሜን ወደ ደቡብ በጣም ይለያያል. ሰሜናዊው ጫፍ ሆካይዶ እርጥበታማ አህጉራዊ የአየር ንብረት አለው ረጅም፣ ቀዝቃዛ ክረምት እና በጣም ሞቃታማ እና ቀዝቃዛ የበጋ። የዝናብ መጠን ከባድ አይደለም, ነገር ግን ደሴቶቹ ብዙውን ጊዜ በክረምት ውስጥ ጥልቅ የበረዶ ዳርቻዎች ይገነባሉ. በሆንሹ ምዕራባዊ የባህር ዳርቻ ላይ ባለው የጃፓን ባህር ውስጥ ፣ የሰሜን ምዕራብ የክረምት ነፋሶች በክረምት ወቅት ከባድ በረዶ ያመጣሉ ። በበጋ ወቅት ክልሉ አንዳንድ ጊዜ በጠላት ምክንያት ከፍተኛ ሙቀት ያጋጥመዋል. የመካከለኛው ሃይላንድ ዓይነተኛ የውስጥ እርጥበታማ አህጉራዊ የአየር ንብረት አለው፣ በበጋ እና በክረምት መካከል ትልቅ የሙቀት ልዩነት አለው። የቹጎኩ እና የሺኮኩ ክልሎች ተራሮች የሴቶ ኢንላንድ ባህርን ከወቅታዊ ንፋስ ይከላከላሉ፣ ይህም አመቱን ሙሉ ቀላል የአየር ሁኔታን ያመጣል። የፓስፊክ የባህር ዳርቻ በደቡብ ምስራቅ ወቅታዊ ንፋስ ምክንያት መለስተኛ ክረምት የሚያጋጥመው እርጥበት አዘል ሞቃታማ የአየር ጠባይ አለው። የሪዩኪዩ እና የናንፖ ደሴቶች ሞቃታማ የአየር ጠባይ ያላቸው፣ ሞቃታማ ክረምት እና ሞቃታማ በጋ አላቸው። በተለይም በዝናብ ወቅት የዝናብ መጠን በጣም ከባድ ነው። ዋናው የዝናብ ወቅት በኦኪናዋ በግንቦት መጀመሪያ ላይ ይጀምራል, እና የዝናብ ፊት ቀስ በቀስ ወደ ሰሜን ይንቀሳቀሳል. በበጋ መጨረሻ እና በመጸው መጀመሪያ ላይ, አውሎ ነፋሶች ብዙውን ጊዜ ከባድ ዝናብ ያመጣሉ. የአካባቢ ጥበቃ ሚኒስቴር እንደገለጸው የዝናብ መጠን መጨመር እና የአየር ሙቀት መጨመር በግብርና ኢንዱስትሪ እና በሌሎች አካባቢዎች ላይ ችግር ፈጥሯል. በጃፓን እስካሁን የተለካው ከፍተኛው የሙቀት መጠን 41.1°) በጁላይ 23፣ 2018 ተመዝግቧል እና በነሐሴ 17፣ 2020 ተደግሟል። ብዝሃ ህይወት ጃፓን የደሴቶቹን የአየር ንብረት እና ጂኦግራፊ የሚያንፀባርቁ ዘጠኝ የደን አከባቢዎች አሏት። በሪዩኪዩ እና ቦኒን ደሴቶች ውስጥ ከሚገኙት ከንዑስትሮፒካል እርጥበታማ ሰፊ ቅጠል ደኖች እስከ መካከለኛው ሰፊ ቅጠል እና ድብልቅ ደኖች በዋና ደሴቶች መለስተኛ የአየር ጠባይ ክልሎች እስከ ሰሜናዊ ደሴቶች ቅዝቃዜና የክረምት ክፍሎች ድረስ መካከለኛ ሾጣጣ ደኖች ይገኛሉ። ጃፓን ከ90,000 በላይ የዱር አራዊት ዝርያዎች እንዳሏት እ.ኤ.አ. በ2019 ቡናማ ድብ፣ የጃፓን ማካክ፣ የጃፓን ራኩን ውሻ፣ ትንሹ የጃፓን የመስክ አይጥ እና የጃፓን ግዙፉ ሳላማንደርን ጨምሮ። ጠቃሚ የሆኑ የእፅዋት እና የእንስሳት አካባቢዎችን እንዲሁም 52 ራምሳር ረግረጋማ ቦታዎችን ለመጠበቅ ትልቅ የብሔራዊ ፓርኮች መረብ ተቋቁሟል። አራት ቅርሶች በዩኔስኮ የዓለም ቅርስ መዝገብ ውስጥ ገብተው አስደናቂ የተፈጥሮ እሴታቸው ተመዝግቧል ከሁለተኛው የዓለም ጦርነት በኋላ ፈጣን የኢኮኖሚ ዕድገት በነበረበት ወቅት የአካባቢ ጥበቃ ፖሊሲዎች በመንግስት እና በኢንዱስትሪ ኮርፖሬሽኖች ዝቅተኛ ነበሩ; በውጤቱም, በ 1950 ዎቹ እና 1960 ዎቹ ውስጥ የአካባቢ ብክለት በስፋት ተስፋፍቷል. እየጨመረ ለሚሄደው ስጋት ምላሽ በመስጠት፣ በ1970 መንግሥት የአካባቢ ጥበቃ ሕጎችን አስተዋወቀ። በ1973 የተከሰተው የነዳጅ ቀውስ ጃፓን ባላት የተፈጥሮ ሀብት እጥረት ምክንያት የኃይል አጠቃቀምን አበረታቷል። ጃፓን አንድ ሀገር ለአካባቢ ጥበቃ ዘላቂነት ያለውን ቁርጠኝነት በሚለካው በ2018 የአካባቢ አፈፃፀም መረጃ ጠቋሚ 20ኛ ደረጃ ላይ ተቀምጣለች። ጃፓን በአለም አምስተኛዋ የካርቦን ዳይኦክሳይድ ልቀት ነች። የ1997 የኪዮቶ ፕሮቶኮል አዘጋጅ እና ፈራሚ ጃፓን የካርቦን ዳይኦክሳይድ ልቀትን የመቀነስ እና የአየር ንብረት ለውጥን ለመግታት ሌሎች እርምጃዎችን ለመውሰድ የስምምነት ግዴታ አለባት። እ.ኤ.አ. በ 2020 የጃፓን መንግስት በ 2050 የካርቦን-ገለልተኛነት ኢላማ መሆኑን አስታውቋል ። የአካባቢ ጉዳዮች የከተማ አየር ብክለትን ( ፣ የታገዱ ጥቃቅን እና መርዛማ ንጥረነገሮች) ፣ የቆሻሻ አያያዝ ፣ የውሃ መውጣቱን ፣ የተፈጥሮ ጥበቃን ፣ የአየር ንብረት ለውጥን ፣ የኬሚካል አስተዳደርን እና ዓለም አቀፍ ኮርፖሬሽንን ያጠቃልላል ። - ለጥበቃ ሥራ። ጃፓን የንጉሠ ነገሥቱ ሥልጣን በሥነ ሥርዓት ሚና የተገደበበት አሃዳዊ መንግሥት እና ሕገ መንግሥታዊ ንግሥና ነው። በምትኩ የአስፈፃሚ ስልጣኑ በጃፓን ጠቅላይ ሚኒስትር እና ሉዓላዊነታቸው የጃፓን ህዝብ በሆነው ካቢኔያቸው ነው። ናሩሂቶ የጃፓን ንጉሠ ነገሥት ነው፣ አባቱን አኪሂቶን በ2019 የ ዙፋን ሲይዝ ተተኩ።የጃፓን የሕግ አውጭ አካል ብሔራዊ አመጋገብ፣ የሁለት ምክር ቤት ፓርላማ ነው። በየአራት ዓመቱ በሕዝብ ድምፅ የሚመረጥ ወይም ሲፈርስ 465 ወንበሮች ያሉት የታችኛው የሕዝብ ተወካዮች ምክር ቤት እና 245 መቀመጫዎች ያሉት ከፍተኛ የምክር ቤት አባላት ያሉት ሲሆን በሕዝብ የተመረጡ አባላቱ ለስድስት ዓመታት ያገለግላሉ። ከ 18 ዓመት በላይ ለሆኑ አዋቂዎች ሁሉን አቀፍ ምርጫ አለ, ለሁሉም የተመረጡ ቢሮዎች በሚስጥር ድምጽ መስጠት. ጠቅላይ ሚኒስትሩ የመንግስት ርዕሰ መስተዳድር ሆነው የመሾም እና የማሰናበት ስልጣን ያለው ሲሆን ከአመጋገብ አባላት መካከል ከተሰየመ በኋላ በንጉሠ ነገሥቱ ይሾማል። ፉሚዮ ኪሺዳ የጃፓን ጠቅላይ ሚኒስትር; እ.ኤ.አ. በ 2021 የሊበራል ዴሞክራቲክ ፓርቲ አመራር ምርጫን በማሸነፍ ሥራውን ጀመሩ ። በታሪክ በቻይና ህግ ተጽእኖ ስር የነበረው የጃፓን የህግ ስርዓት በኤዶ ዘመን ራሱን ችሎ እንደ ኩጂካታ ኦሳዳሜጋኪ ባሉ ፅሁፎች አደገ። ከ 19 ኛው ክፍለ ዘመን መገባደጃ ጀምሮ የፍትህ ስርዓቱ በአውሮፓ የሲቪል ህግ ላይ በተለይም በጀርመን ላይ የተመሰረተ ነው. እ.ኤ.አ. በ 1896 ጃፓን በጀርመን ቡርገርሊች ጌሴትዝቡች ላይ የተመሠረተ የሲቪል ኮድ አቋቁማለች ፣ እሱም ከሁለተኛው የዓለም ጦርነት በኋላ ማሻሻያዎችን አድርጓል ። እ.ኤ.አ. በሕግ የተደነገገው ሕግ የሚመነጨው ከሕግ አውጪው ነው፣ ሕገ መንግሥቱም ንጉሠ ነገሥቱ ሕግን የመቃወም ሥልጣን ሳይሰጡ በአመጋገብ የወጡትን ሕግ እንዲያውጁ ይደነግጋል። የጃፓን ሕግ ዋና አካል ስድስት ኮዶች ይባላል። የጃፓን የፍርድ ቤት ሥርዓት በአራት መሠረታዊ ደረጃዎች የተከፈለ ነው፡ ጠቅላይ ፍርድ ቤት እና ሦስት የሥር ፍርድ ቤቶች የአስተዳደር ክፍሎች የውጭ ግንኙነት እ.ኤ.አ. ከ1956 ጀምሮ የተባበሩት መንግስታት ድርጅት አባል ሀገር የሆነችው ጃፓን የፀጥታው ምክር ቤት ማሻሻያ ከሚፈልጉት 4 ሀገራት አንዷ ነች። ጃፓን የ 7፣ እና "" አባል ስትሆን በምስራቅ እስያ የመሪዎች ጉባኤ ተሳታፊ ነች። እ.ኤ.አ. በ2014 9.2 ቢሊዮን ዶላር በመለገስ ከአለም አምስተኛዋ ትልቅ ለጋሽ ናት። ጃፓን ከዩናይትድ ስቴትስ ጋር የጠበቀ ኢኮኖሚያዊ እና ወታደራዊ ግንኙነት ያላት ሲሆን ከሱ ጋር የጸጥታ አጋርነትን ትጠብቃለች። ዩናይትድ ስቴትስ ለጃፓን የወጪ ንግድ ዋና ገበያ እና የጃፓን የውጭ ምርቶች ዋና ምንጭ ናት ፣ እናም ሀገሪቱን ለመከላከል ቁርጠኛ ነች ፣ በጃፓን ወታደራዊ ሰፈሮች ። ጃፓን የኳድሪተራል ሴኪዩሪቲ ውይይት (በተለምዶ “ኳድ”) አባል ነች፣ እ.ኤ.አ. በ2017 የተሻሻለው የባለብዙ ወገን የደህንነት ትብብር የቻይናን ተፅእኖ በህንድ-ፓሲፊክ ክልል ውስጥ ለመገደብ ከአሜሪካ ፣አውስትራሊያ እና ህንድ ጋር በመሆን ነባሩን የሚያንፀባርቅ ነው። ግንኙነቶች እና የትብብር ቅጦች. ጃፓን ከደቡብ ኮሪያ ጋር የነበራት ግንኙነት በታሪክ የሻከረ ነበር ምክንያቱም ጃፓን በጃፓን ቅኝ ግዛት ወቅት በኮሪያውያን ላይ ባደረገችው አያያዝ በተለይም በሴቶች ምቾት ጉዳይ። እ.ኤ.አ. በ2015 ጃፓን ከደቡብ ኮሪያ ጋር ያለውን የምቾት የሴቶች አለመግባባት ለመፍታት መደበኛ ይቅርታ በመጠየቅ እና በህይወት ላሉ አጽናኝ ሴቶች ገንዘብ በመክፈል ተስማምታለች። ከ2019 ጀምሮ ጃፓን የኮሪያ ሙዚቃ ()፣ ቴሌቪዥን (ኬ-ድራማስ) እና ሌሎች የባህል ምርቶች ዋና አስመጪ ናት። ጃፓን ከጎረቤቶቿ ጋር በተለያዩ የግዛት ውዝግብ ውስጥ ትገኛለች። ጃፓን እ.ኤ.አ. በ 1945 በሶቪየት ዩኒየን የተያዙትን የደቡባዊ ኩሪል ደሴቶችን ሩሲያ ለመቆጣጠር ትወዳደራለች ። ደቡብ ኮሪያ የሊያንኮርት ሮክስን መቆጣጠሩ በጃፓን እንደተነገረው ተቀባይነት አላገኘም ። ጃፓን በሴንካኩ ደሴቶች እና በኦኪኖቶሪሺማ ሁኔታ ላይ ከቻይና እና ታይዋን ጋር ያለውን ግንኙነት አሻከረ። እ.ኤ.አ. በ 2022 ጃፓን ከታይላንድ እና ከታላቋ ብሪታንያ እና ሰሜን አየርላንድ ጋር ለመከላከያ ስምምነቶች ተስማምታለች። ጃፓን በአለም አቀፍ የሰላም መረጃ ጠቋሚ 2020 ሁለተኛዋ ከፍተኛ ደረጃ ያለው የእስያ ሀገር ነች።ጃፓን በዓለም ላይ ካሉት ከማንኛውም ሀገር ወታደራዊ በጀቶች አንዷን ትይዛለች። የሀገሪቱ ጦር (የጃፓን የራስ መከላከያ ሃይሎች) በጃፓን ህገ መንግስት አንቀፅ 9 የተገደበ ሲሆን ይህም ጃፓን በአለም አቀፍ አለመግባባቶች ጦርነት የማወጅ ወይም ወታደራዊ ሃይል የመጠቀም መብቷን ይጥላል። ወታደሩ የሚተዳደረው በመከላከያ ሚኒስቴር ሲሆን በዋናነት የጃፓን ምድር መከላከያ ሃይል፣ የጃፓን የባህር ሃይል ራስን የመከላከል ሃይል እና የጃፓን አየር መከላከያ ሃይልን ያቀፈ ነው። ወታደሮቹን ወደ ኢራቅ እና አፍጋኒስታን ማሰማራቱ ከሁለተኛው የዓለም ጦርነት በኋላ የጃፓን ጦር ወደ ባህር ማዶ ሲጠቀም የመጀመሪያው ነው። የጃፓን መንግስት በፀጥታ ፖሊሲው ላይ የብሔራዊ ደህንነት ምክር ቤት መመስረትን፣ የብሄራዊ ደህንነት ስትራቴጂን ማፅደቅ እና የብሄራዊ መከላከያ መርሃ ግብር መመሪያዎችን ጨምሮ ለውጦችን ሲያደርግ ቆይቷል። በግንቦት 2014 ጠቅላይ ሚኒስትር ሺንዞ አቤ ጃፓን ከሁለተኛው የዓለም ጦርነት ማብቂያ በኋላ ያቆየችውን ስሜታዊነት ለመተው እና ለክልላዊ ደህንነት የበለጠ ሀላፊነት ለመውሰድ ትፈልጋለች ብለዋል ። ከቅርብ ጊዜ ወዲህ በተለይም ከሰሜን ኮሪያ እና ከቻይና ጋር ያለው ውጥረት በጄኤስዲኤፍ ሁኔታ እና ከጃፓን ማህበረሰብ ጋር ያለውን ግንኙነት በተመለከተ ክርክሩን ቀጥሏል። የሀገር ውስጥ ህግ አስከባሪ በጃፓን ውስጥ የአገር ውስጥ ደህንነት በዋናነት በፕሬፌክተራል ፖሊስ መምሪያዎች በብሔራዊ ፖሊስ ኤጀንሲ ቁጥጥር ስር ይሰጣል። ለፕሬፌክራል ፖሊስ መምሪያዎች ማዕከላዊ አስተባባሪ አካል እንደመሆኑ የብሔራዊ ፖሊስ ኤጀንሲ በብሔራዊ የህዝብ ደህንነት ኮሚሽን ነው የሚተዳደረው። የልዩ ጥቃት ቡድኑ ከግዛት-ደረጃ ፀረ-ሽጉጥ ጓዶች እና ከኤንቢሲ የሽብር ቡድኖች ጋር የሚተባበሩ ብሄራዊ ደረጃ የፀረ-ሽብርተኝነት ታክቲክ ክፍሎችን ያካትታል። የጃፓን የባህር ጠረፍ ጠባቂዎች በጃፓን ዙሪያ ያሉ የግዛት ውሀዎችን ይጠብቃሉ እና በኮንትሮባንድ ፣ በባህር ውስጥ የአካባቢ ወንጀሎች ፣ አደን ፣ የባህር ላይ ወንበዴዎች ፣ የስለላ መርከቦች ፣ ያልተፈቀደ የውጭ አሳ ማጥመጃ መርከቦች እና ህገ-ወጥ ስደት ላይ ክትትል እና ቁጥጥር እርምጃዎችን ይጠቀማል። የጦር መሳሪያ እና ሰይፍ ይዞታ ቁጥጥር ህግ የሲቪል ሽጉጥ፣ ጎራዴ እና ሌሎች የጦር መሳሪያዎች ባለቤትነትን በጥብቅ ይቆጣጠራል። እንደ የተባበሩት መንግስታት የአደንዛዥ ዕፅ እና የወንጀል ፅህፈት ቤት እ.ኤ.አ. በ 2018 ስታቲስቲክስን ሪፖርት ካደረጉት የተባበሩት መንግስታት አባል ሀገራት መካከል እንደ ግድያ ፣ ጠለፋ ፣ ወሲባዊ ጥቃት እና ዘረፋ ያሉ የጥቃት ወንጀሎች በጃፓን በጣም ዝቅተኛ ናቸው። ጃፓን በአለም አቀፍ ደረጃ በሶስተኛ ደረጃ ላይ ትገኛለች, ከአሜሪካ እና ከቻይና በመቀጠል, በስም , እና በአለም አራተኛ ትልቅ ብሄራዊ ኢኮኖሚ ከዩናይትድ ስቴትስ, ቻይና እና ህንድ በመግዛት አቅምን በመግዛት . እኩልነት እንደ 2019. ከ 2019 ጀምሮ የጃፓን የሠራተኛ ኃይል 67 ሚሊዮን ሠራተኞችን ያቀፈ ነበር። ጃፓን 2.4 በመቶ አካባቢ ዝቅተኛ የስራ አጥ ቁጥር አላት። እ.ኤ.አ. በ2017 16 ከመቶ የሚሆነው ህዝብ ከድህነት ወለል በታች ነበር።ጃፓን ዛሬ ከጠቅላላ የሀገር ውስጥ ምርት () ከፍተኛው የህዝብ እዳ ጥምርታ ያላት ሲሆን እ.ኤ.አ. በ2017 ከጠቅላላ የሀገር ውስጥ ምርት አንፃር ብሄራዊ ዕዳ 236 በመቶ ደርሷል። የጃፓን የን ከአለም ሶስተኛው ነው። - ትልቁ የመጠባበቂያ ገንዘብ (ከአሜሪካ ዶላር እና ከዩሮ በኋላ)። የጃፓን የወጪ ንግድ በ2018 ከጠቅላላ የሀገር ውስጥ ምርት 18.5% ደርሷል። እ.ኤ.አ. በ2019 የጃፓን ዋና የወጪ ገበያዎች ዩናይትድ ስቴትስ (19.8 በመቶ) እና ቻይና (19.1 በመቶ) ነበሩ። ዋና ወደ ውጭ የሚላከው የሞተር ተሽከርካሪዎች፣ የብረትና የብረት ውጤቶች፣ ሴሚኮንዳክተሮች እና የመኪና መለዋወጫዎች ናቸው። እ.ኤ.አ. በ2019 የጃፓን ዋና የማስመጫ ገበያዎች ቻይና (23.5 በመቶ)፣ ዩናይትድ ስቴትስ (11 በመቶ) እና አውስትራሊያ (6.3 በመቶ) ነበሩ። የጃፓን ዋና ምርቶች ማሽነሪዎች እና መሳሪያዎች፣ የቅሪተ አካል ነዳጆች፣ የምግብ እቃዎች፣ ኬሚካሎች እና ለኢንዱስትሪዎቿ የሚውሉ ጥሬ እቃዎች ናቸው። የጃፓን የካፒታሊዝም ልዩነት ብዙ የተለያዩ ገፅታዎች አሉት፡ የ ኢንተርፕራይዞች ተፅእኖ ፈጣሪ ናቸው፣ እና የህይወት ዘመን ስራ እና ከፍተኛ ደረጃ ላይ የተመሰረተ የስራ እድገት በጃፓን የስራ አካባቢ የተለመደ ነው። ጃፓን ትልቅ የትብብር ዘርፍ ያላት ሲሆን በዓለም ላይ ካሉት አስር ትላልቅ የህብረት ስራ ማህበራት ሦስቱ ያሉት ሲሆን ይህም ትልቁ የሸማቾች ህብረት ስራ ማህበር እና በአለም ላይ ትልቁ የግብርና ህብረት ስራ ማህበርን ጨምሮ እ.ኤ.አ. ለ2015–2016 በአለምአቀፍ ተወዳዳሪነት ሪፖርት ውስጥ ስድስተኛ ደረጃ ላይ ተቀምጧል ግብርና እና አሳ እ.ኤ.አ. በ2018 የጃፓን የግብርና ዘርፍ ከጠቅላላ የሀገር ውስጥ ምርት ውስጥ 1.2 በመቶውን ይይዛል።[የጃፓን መሬት 11.5% ብቻ ለእርሻ ተስማሚ ነው። በዚህ የእርሻ መሬት እጦት ምክንያት የእርከን ስርዓት በአነስተኛ ቦታዎች ላይ ለማርባት ያገለግላል. ይህ በዩኒት አካባቢ ከአለም ከፍተኛ የሰብል ምርት ደረጃ አንዱን ያስገኛል፣ እ.ኤ.አ. በ2018 የግብርና ራስን የመቻል መጠን 50% ገደማ ነው። የጃፓን አነስተኛ የግብርና ዘርፍ ከፍተኛ ድጎማ እና ጥበቃ የሚደረግለት ነው። አርሶ አደሮች ተተኪ ለማግኘት አስቸጋሪ በሆነበት ወቅት እያረጁ በመሆናቸው በግብርና ላይ ስጋት እየጨመረ መጥቷል። ጃፓን በ2016 ከተያዙ እና 3,167,610 ሜትሪክ ቶን አሳ በመያዝ ከአለም ሰባተኛ ደረጃ ላይ ተቀምጣለች፤ ይህም ካለፉት አስር አመታት አማካይ ዓመታዊ አማካይ 4,000,000 ቶን ቀንስ ነበር። ጃፓን በዓለም ላይ ካሉት ትላልቅ የዓሣ ማጥመጃ መርከቦች አንዷን ትይዛለች እና 15% የሚጠጋውን የዓለም አቀፉ ተሳፋሪዎችን ይሸፍናል ይህም የጃፓን ማጥመድ እንደ ቱና ያሉ የዓሣ ክምችቶችን እያሟጠጠ ነው የሚል ትችት አስከትሏል። ጃፓን የንግድ አሳ ነባሪዎችን በመደገፍ ውዝግብ አስነስቷል። ጃፓን ትልቅ የኢንዱስትሪ አቅም ያላት ሲሆን ለአንዳንድ "ትልቁ እና በቴክኖሎጂ የላቁ የሞተር ተሽከርካሪዎች፣ የማሽን መሳሪያዎች፣ ብረት እና ብረት ያልሆኑ ብረቶች፣ መርከቦች፣ ኬሚካል ንጥረ ነገሮች፣ ጨርቃ ጨርቅ እና የተሻሻሉ ምግቦች አምራቾች መኖሪያ ነች" የጃፓን የኢንዱስትሪ ዘርፍ በግምት ይይዛል። ከጠቅላላ የሀገር ውስጥ ምርት ውስጥ 27.5% የሀገሪቱ የማኑፋክቸሪንግ ምርት እ.ኤ.አ. በ2019 ከአለም ሶስተኛው ከፍተኛ ነው። ጃፓን እ.ኤ.አ. በ 2017 በዓለም ላይ በሦስተኛ ደረጃ ላይ የምትገኝ አውቶሞቢሎችን በማምረት ላይ ትገኛለች እና የዓለማችን ትልቁ የመኪና ኩባንያ ቶዮታ መኖሪያ ነች። የጃፓን የመርከብ ግንባታ ኢንዱስትሪ ከደቡብ ኮሪያ እና ከቻይና ውድድር ያጋጥመዋል; እ.ኤ.አ. በ 2020 የመንግስት ተነሳሽነት ይህንን ዘርፍ ወደ ውጭ የሚላኩ ምርቶችን ለማሳደግ ግብ አድርጎ ለይቷል። አገልግሎቶች እና ቱሪዝም የጃፓን የአገልግሎት ዘርፍ እ.ኤ.አ. በ 2019 ከጠቅላላው የኢኮኖሚ ውጤት 70 በመቶውን ይይዛል ። ባንክ ፣ ችርቻሮ ፣ ትራንስፖርት እና ቴሌኮሙኒኬሽን ሁሉም ዋና ዋና ኢንዱስትሪዎች ናቸው ፣ እንደ ቶዮታ ፣ ሚትሱቢሺ ፣ - ፣ ፣ ፣ እና ካሉ ኩባንያዎች ጋር በዓለም ላይ ካሉት ታላላቅ መካከል ተዘርዝሯል። ጃፓን በ2019 31.9 ሚሊዮን አለም አቀፍ ቱሪስቶችን ስቧል።ለገቢ ቱሪዝም ጃፓን በ2019 ከአለም 11ኛ ሆናለች።የ2017ቱ የጉዞ እና ቱሪዝም ተወዳዳሪነት ሪፖርት ጃፓንን ከ141 ሀገራት 4ኛ ደረጃ ላይ አስቀምጧታል፣ይህም በእስያ ከፍተኛው ነበር ሳይንስ እና ቴክኖሎጂ ጃፓን በሳይንሳዊ ምርምር በተለይም በተፈጥሮ ሳይንስ እና ምህንድስና ግንባር ቀደም ሀገር ነች። ሀገሪቱ በ2020 ብሉምበርግ ኢኖቬሽን ኢንዴክስ 12ኛ ደረጃ ላይ ትገኛለች እና በ2021 በአለምአቀፍ ኢኖቬሽን ኢንዴክስ 13ኛ ሆና በ2019 ከ 15ኛ ደረጃ ላይ ትገኛለች።ከአጠቃላይ የሀገር ውስጥ ምርት አንፃር የጃፓን የምርምር እና ልማት በጀት ከአለም ሁለተኛ ደረጃ ላይ ትገኛለች። ከ867,000 ተመራማሪዎች ጋር እ.ኤ.አ. በ2017 የ19 ትሪሊዮን የን የምርምር እና ልማት በጀትን በመጋራት ሀገሪቱ በፊዚክስ፣ በኬሚስትሪ ወይም በህክምና፣ እና በሶስት የፊልድ ሜዳሊያ ተሸላሚዎችን ሀያ ሁለት የኖቤል ተሸላሚዎችን አፍርታለች። ጃፓን በሮቦቲክስ ምርት እና አጠቃቀም ከአለም ቀዳሚ ስትሆን ከአለም የ2017 አጠቃላይ 55% ያቀረበች ናት። ጃፓን በነፍስ ወከፍ በሳይንስና በቴክኖሎጂ የተመራማሪዎች ቁጥር ከ1000 14 ያህሉ በአለም ሁለተኛ ደረጃ ላይ ትገኛለች። እንደ ደቡብ ኮሪያ እና ቻይና ባሉ ሀገራት ፉክክር ሲነሳ የጃፓን የሸማቾች ኤሌክትሮኒክስ ኢንዱስትሪ በአንድ ወቅት በዓለም ላይ ጠንካራው ተብሎ ይገመታል ። ይሁን እንጂ በጃፓን ውስጥ የቪዲዮ ጨዋታዎች ዋነኛ ኢንዱስትሪዎች ናቸው. እ.ኤ.አ. በ 2014 የጃፓን የሸማቾች ቪዲዮ ጌም ገበያ 9.6 ቢሊዮን ዶላር አስመዝግቧል ፣ በሞባይል ጌም 5.8 ቢሊዮን ዶላር ተገኝቷል ። እ.ኤ.አ. በ2015 ጃፓን ከቻይና፣ ዩናይትድ ስቴትስ እና ደቡብ ኮሪያ ብቻ በመቀጠል አራተኛዋ ትልቁ የፒሲ ጨዋታ ገበያ ሆናለች። የጃፓን ኤሮስፔስ ፍለጋ ኤጀንሲ የጃፓን ብሔራዊ የጠፈር ኤጀንሲ ነው; የጠፈር፣ የፕላኔቶች እና የአቪዬሽን ጥናቶችን ያካሂዳል እንዲሁም የሮኬቶችን እና ሳተላይቶችን እድገት ይመራል። በአለም አቀፉ የጠፈር ጣቢያ ተሳታፊ ነው፡ የጃፓን የሙከራ ሞጁል (ኪቦ) በስፔስ ሹትል ስብሰባ በረራዎች ወቅት ወደ ጣቢያው ተጨምሯል እ.ኤ.አ. አሰሳ የጨረቃ መሰረት መገንባት እና በ2030 የጠፈር ተመራማሪዎችን ማረፍን ያጠቃልላል። በ2007፣ የጨረቃ አሳሽ (ሴሌኖሎጂካል እና ኢንጂነሪንግ ኤክስፕሎረር) ከታንጋሺማ የጠፈር ማዕከል አስጀመረ። ከአፖሎ ፕሮግራም በኋላ ትልቁ የጨረቃ ተልዕኮ ዓላማው ስለ ጨረቃ አመጣጥ እና ዝግመተ ለውጥ መረጃ መሰብሰብ ነበር። አሳሹ በጥቅምት 4 ቀን 2007 የጨረቃ ምህዋር ውስጥ ገባ እና ሆን ብሎ ሰኔ 11 ቀን 2009 ጨረቃ ላይ ተከሰከሰ። መሠረተ ልማት ጃፓን በትራንስፖርት መሠረተ ልማት ላይ ብዙ ኢንቨስት አድርጋለች። አገሪቱ በግምት 1,200,000 ኪሎ ሜትር (750,000 ማይል) መንገድ ከ1,000,000 ኪሎ ሜትር (620,000 ማይል) የከተማ፣ የከተማ እና የመንደር መንገዶች፣ 130,000 ኪሎ ሜትር (81,000 ማይል) የፕሪፌክተራል መንገዶች እና አጠቃላይ ብሄራዊ አውራ ጎዳናዎች፣ 54,73401 ኪሎሜትር እ.ኤ.አ. ከ2017 ጀምሮ 7641 ኪሎ ሜትር (4748 ማይል) ብሔራዊ የፍጥነት መንገዶች። እ.ኤ.አ. በ 1987 ወደ ፕራይቬታይዜሽን ከተዛወረ ወዲህ በደርዘን የሚቆጠሩ የጃፓን የባቡር ኩባንያዎች በክልል እና በአካባቢው የመንገደኞች የትራንስፖርት ገበያዎች ይወዳደራሉ ። ዋና ዋና ኩባንያዎች ሰባት የጄአር ኢንተርፕራይዞችን፣ ኪንቴሱ፣ ሴይቡ ባቡር እና ኬዮ ኮርፖሬሽን ያካትታሉ። ዋና ዋና ከተሞችን የሚያገናኙት ባለከፍተኛ ፍጥነት ሺንካንሰን (ጥይት ባቡሮች) በደህንነታቸው እና በሰዓታቸው ይታወቃሉ። እ.ኤ.አ. በ 2013 በጃፓን ውስጥ 175 አውሮፕላን ማረፊያዎች አሉ ። ትልቁ የሀገር ውስጥ አውሮፕላን ማረፊያ ፣ በቶኪዮ ሃኔዳ አውሮፕላን ማረፊያ ፣ በ 2019 የእስያ ሁለተኛው በጣም የተጨናነቀ አውሮፕላን ማረፊያ ነበር ። የኪሂን እና የሃንሺን ሱፐርፖርት ማዕከሎች በ 7.98 እና 5.22 ሚሊዮን በቅደም ተከተል በዓለም ላይ ካሉት ትልቁ አውሮፕላን ማረፊያዎች ናቸው ። ከ 2017 ጀምሮ እ.ኤ.አ. ከ 2019 ጀምሮ በጃፓን 37.1% የኃይል ምንጭ ከፔትሮሊየም ፣ 25.1% ከድንጋይ ከሰል ፣ 22.4% ከተፈጥሮ ጋዝ ፣ 3.5% ከውሃ ኃይል እና 2.8% ከኒውክሌር ኃይል ፣ ከሌሎች ምንጮች ጋር። እ.ኤ.አ. በ2010 የኑክሌር ኃይል ከ11.2 በመቶ ቀንሷል። በግንቦት 2012 ሁሉም የሀገሪቱ የኒውክሌር ኃይል ማመንጫዎች ከመስመር ውጭ ተወስደዋል ምክንያቱም በመጋቢት 2011 የፉኩሺማ ዳይቺ የኒውክሌር አደጋ ተከትሎ በቀጠለው ህዝባዊ ተቃውሞ፣ ምንም እንኳን የመንግስት ባለስልጣናት የህዝብን አስተያየት ለማዛባት ቢሞክሩም ቢያንስ አንዳንዶቹን ወደ አገልግሎት የመመለስ ሞገስ. የሰንዳይ የኑክሌር ኃይል ማመንጫ በ2015 እንደገና ጀምሯል፣ እና ከዚያን ጊዜ ጀምሮ ሌሎች በርካታ የኑክሌር ኃይል ማመንጫዎች እንደገና ተጀምረዋል። ጃፓን ከፍተኛ የሀገር ውስጥ ክምችት የላትም እና ከውጭ በሚገቡ የኃይል ምንጮች ላይ ከፍተኛ ጥገኛ አላት። ስለዚህ ሀገሪቱ ምንጮቿን ለማብዛት እና ከፍተኛ የሃይል ቆጣቢነትን ለመጠበቅ አላማ አድርጋለች። የውሃ አቅርቦት እና የንፅህና አጠባበቅ የውሃ እና የአካባቢ ጽዳትና ንፅህና ዘርፍ ኃላፊነት በጤና ፣ በሠራተኛ እና ደህንነት ጥበቃ ሚኒስቴር ፣ ለቤት ውስጥ አገልግሎት የውሃ አቅርቦትን የሚቆጣጠር ፣ የመሬት፣ የመሠረተ ልማት፣ የትራንስፖርትና ቱሪዝም ሚኒስቴር፣ የውኃ ሀብት ልማት እንዲሁም የንፅህና አጠባበቅ፣ የአካባቢ ጥበቃ ሚኒስቴር, የአካባቢ የውሃ ጥራት እና የአካባቢ ጥበቃ; እና የውስጥ ጉዳይ እና ኮሙኒኬሽን ሚኒስቴር, የመገልገያዎችን የአፈፃፀም መለኪያዎችን ይቆጣጠራል. የተሻሻለ የውሃ ምንጭ ማግኘት በጃፓን ሁለንተናዊ ነው። 98% የሚሆነው ህዝብ የቧንቧ ውሃ አቅርቦትን ከህዝብ አገልግሎቶች ይቀበላል የጃፓን ሥዕል ታሪክ በአገሬው የጃፓን ውበት እና ከውጭ በሚገቡ ሀሳቦች መካከል ውህደት እና ውድድር ያሳያል። በጃፓን እና አውሮፓውያን ስነ-ጥበብ መካከል ያለው መስተጋብር ከፍተኛ ነበር፡ ለምሳሌ በ19ኛው ክፍለ ዘመን ጃፖኒዝም ተብሎ በሚታወቀው እንቅስቃሴ ወደ ውጭ መላክ የጀመረው ህትመቶች በምዕራቡ ዓለም የዘመናዊ ጥበብ እድገት ላይ ከፍተኛ ተጽዕኖ አሳድሯል፣ በተለይም በድህረ-ኢምፕሬሽን. የጃፓን አርክቴክቸር በአካባቢያዊ እና በሌሎች ተጽእኖዎች መካከል ጥምረት ነው. በተለምዶ ከእንጨት ወይም ከጭቃ ፕላስተር መዋቅሮች, ከመሬት ላይ ትንሽ ከፍ ብሎ, በቆርቆሮ ወይም በሳር የተሸፈነ ጣሪያዎች ተመስሏል. የአይሴ መቅደስ የጃፓን አርኪቴክቸር ምሳሌ በመሆን ተከብሯል። ባህላዊ መኖሪያ ቤቶች እና ብዙ የቤተመቅደሶች ሕንፃዎች በክፍሎች እና በቤት ውስጥ እና ከቤት ውጭ ክፍተት መካከል ያለውን ልዩነት የሚያበላሹ የታታሚ ምንጣፎችን እና ተንሸራታች በሮች መጠቀምን ይመለከታሉ። ከ19ኛው ክፍለ ዘመን ጀምሮ ጃፓን አብዛኛዎቹን የምዕራባውያን ዘመናዊ አርክቴክቶችን በግንባታ እና ዲዛይን ውስጥ አካታለች። የጃፓን አርክቴክቶች በዓለም አቀፍ ደረጃ፣ በመጀመሪያ እንደ ኬንዞ ታንግ ባሉ አርክቴክቶች እና ከዚያም እንደ ሜታቦሊዝም ያሉ እንቅስቃሴዎች ላይ ተጽዕኖ ያሳደሩት ከሁለተኛው የዓለም ጦርነት በኋላ ነበር። ሥነ ጽሑፍ እና ፍልስፍና የመጀመሪያዎቹ የጃፓን ሥነ-ጽሑፍ ሥራዎች ኮጂኪ እና ኒሆን ሾኪ ዜና መዋዕል እና የማንዮሹ የግጥም ሥነ-ሥርዓት ፣ ሁሉም ከ 8 ኛው ክፍለ ዘመን ጀምሮ እና በቻይንኛ ገጸ-ባህሪያት የተፃፉ ያካትታሉ። በሄያን ዘመን መጀመሪያ ላይ ካና (ሂራጋና እና ካታካና) በመባል የሚታወቁት የፎኖግራሞች ስርዓት ተፈጠረ። የቀርከሃ ቆራጭ ታሪክ እጅግ ጥንታዊው የጃፓን ትረካ ተደርጎ ይቆጠራል። የፍርድ ቤት ህይወት ታሪክ በሴይ ሾናጎን ትራስ መፅሃፍ ውስጥ ተሰጥቷል ፣ የገንጂ ታሪክ በሙራሳኪ ሺኪቡ ብዙ ጊዜ የአለም የመጀመሪያ ልቦለድ ተብሎ ይገለጻል። በኤዶ ዘመን፣ ቾኒን ("የከተማ ሰዎች") የሳሙራይ ባላባቶችን እንደ ስነ-ጽሁፍ አዘጋጆች እና ሸማቾች ያዙ። የሳይካኩ ስራዎች ተወዳጅነት ለምሳሌ ይህንን የአንባቢነት እና የደራሲነት ለውጥ ያሳያል፡ ባሾ ደግሞ የኮኪንሹን የግጥም ወግ በሃካይ (ሃይኩ) በማደስ ኦኩ ኖ ሆሶሚቺ የተባለውን የግጥም ማስታወሻ ጻፈ። የሜጂ ዘመን የጃፓን ስነ-ጽሁፍ የምዕራባውያን ተጽእኖዎችን በማቀናጀት የባህላዊ ስነ-ጽሁፍ ቅርጾችን ማሽቆልቆሉን ተመልክቷል. ናትሱሜ ሶሴኪ እና ሞሪ ኦጋይ በ20ኛው ክፍለ ዘመን መጀመሪያ ላይ ጉልህ ልብወለድ ደራሲዎች ነበሩ፣ በመቀጠልም ፣ ፣ እና፣ በቅርቡ ደግሞ ሃሩኪ ሙራካሚ እና ኬንጂ ናካጋሚ። ጃፓን ሁለት የኖቤል ሽልማት አሸናፊ ደራሲዎች አሏት - ያሱናሪ ካዋባታ እና ኬንዛቡሮ ኦ ። የጃፓን ፍልስፍና በታሪክ የሁለቱም የውጭ፣ በተለይም የቻይና እና የምዕራባውያን እና ልዩ የጃፓን አካላት ውህደት ነው። በሥነ-ጽሑፋዊ ቅርጾች, የጃፓን ፍልስፍና የጀመረው ከአሥራ አራት መቶ ዓመታት በፊት ነው. በጃፓን የህብረተሰብ እና የራስነት ፅንሰ-ሀሳብ እና በመንግስት አደረጃጀት እና በህብረተሰቡ መዋቅር ውስጥ የኮንፊሽያውያን ሀሳቦች በግልጽ ይታያሉ። ቡድሂዝም የጃፓን ሳይኮሎጂ፣ ሜታፊዚክስ እና ውበት ላይ በጥልቅ ተጽዕኖ አሳድሯል። ጥበቦችን ማከናወን የጃፓን ሙዚቃ ሁለገብ እና የተለያየ ነው። በ9ኛው እና በ10ኛው መቶ ክፍለ ዘመን እንደ ኮቶ ያሉ ብዙ መሣሪያዎች ተዋወቁ። ታዋቂው ህዝባዊ ሙዚቃ፣ ጊታር ከሚመስለው ሻሚሰን ጋር፣ የተጀመረው በ16ኛው ክፍለ ዘመን ነው። በ19ኛው ክፍለ ዘመን መገባደጃ ላይ የገባው የምዕራባውያን ክላሲካል ሙዚቃ የጃፓን ባህል ዋነኛ አካል ነው። ኩሚ-ዳይኮ (የስብስብ ከበሮ) የተገነባው በድህረ-ጦርነት ጃፓን ሲሆን በሰሜን አሜሪካ በጣም ተወዳጅ ሆነ። ከጦርነቱ በኋላ በጃፓን ታዋቂ የሆኑ ሙዚቃዎች በአሜሪካ እና አውሮፓውያን አዝማሚያዎች ከፍተኛ ተጽዕኖ አሳድረዋል, ይህም የጄ-ፖፕ እድገትን አስከትሏል. ካራኦኬ ጠቃሚ ባህላዊ እንቅስቃሴ ነው። ከጃፓን ያሉት አራቱ ባህላዊ ቲያትሮች ኖህ፣ ኪዮገን፣ ካቡኪ እና ቡራኩ ናቸው። ኖህ በዓለም ላይ ካሉት ተከታታይ የቲያትር ወጎች አንዱ ነው። በይፋ፣ ጃፓን 16 ብሄራዊ፣ በመንግስት እውቅና የተሰጣቸው በዓላት አሏት። በጃፓን ውስጥ ያሉ ህዝባዊ በዓላት በ1948 በህዝባዊ የበዓል ህግ () በ1948 የተደነገገ ነው። ከ2000 ጀምሮ ጃፓን የበአል ቀንን ወደ ሰኞ ሀገራዊ ትእዛዝ ተቀብላለች። ረጅም ቅዳሜና እሁድ ለማግኘት. በጃፓን ያሉት ብሄራዊ በዓላት በጥር 1 አዲስ አመት ፣ በጥር ሁለተኛ ሰኞ የእድሜ ቀን መምጣት ፣ የካቲት 11 ብሔራዊ የመሠረት ቀን ፣ የንጉሠ ነገሥቱ ልደት በየካቲት 23 ፣ የቨርናል ኢኩዊኖክስ ቀን በመጋቢት 20 ወይም 21 ፣ የሾዋ ቀን በ ኤፕሪል 29 ፣ በግንቦት 3 ሕገ መንግሥት መታሰቢያ ቀን ፣ በግንቦት 4 ፣ የሕፃናት ቀን በግንቦት 5 ፣ በሐምሌ ሦስተኛው ሰኞ ላይ የባህር ቀን ፣ በነሐሴ 11 የተራራ ቀን ፣ በሴፕቴምበር ሦስተኛው ሰኞ ላይ ለአረጋውያን ቀን አክብሮት ፣ መጸው በሴፕቴምበር 23 ወይም 24 ኢኩኖክስ፣ በጥቅምት ሁለተኛ ሰኞ የጤና እና የስፖርት ቀን፣ የባህል ቀን ህዳር 3 እና የሰራተኛ የምስጋና ቀን ህዳር 23 የጃፓን ምግብ ባህላዊ የምግብ አዘገጃጀቶችን እና የአካባቢ ቁሳቁሶችን የሚጠቀሙ እጅግ በጣም ብዙ የክልል ልዩ ምግቦችን ያቀርባል የባህር ምግብ እና የጃፓን ሩዝ ወይም ኑድል ባህላዊ ምግቦች ናቸው. የጃፓን ካሪ ከብሪቲሽ ህንድ ወደ ጃፓን ከገባ ጀምሮ በሰፊው ጥቅም ላይ ስለሚውል ከራመን እና ሱሺ ጎን ለጎን ብሄራዊ ምግብ ተብሎ ሊጠራ ይችላል። ባህላዊ የጃፓን ጣፋጮች ዋጋሺ በመባል ይታወቃሉ። እንደ ቀይ ባቄላ ጥፍጥፍ እና ሞቺ የመሳሰሉ ንጥረ ነገሮች ጥቅም ላይ ይውላሉ. ተጨማሪ ዘመናዊ ጣዕም አረንጓዴ ሻይ አይስ ክሬምን ያካትታል. ታዋቂ የጃፓን መጠጦች ሴክን ያጠቃልላሉ፣ እሱ በተለምዶ ከ14-17% አልኮሆል ያለው እና በብዙ ሩዝ መፍላት የሚዘጋጅ የሩዝ መጠጥ ነው ቢራ በጃፓን ከ 17 ኛው ክፍለ ዘመን መገባደጃ ጀምሮ ተዘጋጅቷል። አረንጓዴ ሻይ በጃፓን ይመረታል እና በጃፓን ሻይ ሥነ ሥርዓት ውስጥ ጥቅም ላይ የዋለው እንደ ባሉ ቅርጾች ተዘጋጅቷል እ.ኤ.አ. በ 2015 በጃፓን በቴሌቪዥን እይታ ላይ ባደረገው ጥናት 79 በመቶው የጃፓን ቴሌቪዥን በየቀኑ ይመለከታሉ። የጃፓን የቴሌቭዥን ድራማዎች በጃፓን እና በአለም አቀፍ ደረጃ ይታያሉ፤ ሌሎች ታዋቂ ትርኢቶች በተለያዩ ትዕይንቶች፣ አስቂኝ እና የዜና ፕሮግራሞች ዘውጎች ናቸው። እ.ኤ.አ. በ2016 በዓለም ላይ በብዛት ከተሰራጩት የጃፓን ጋዜጦች መካከል ይጠቀሳሉ። ማንጋ በመባል የሚታወቁት የጃፓን ኮሜዲዎች በ20ኛው ክፍለ ዘመን አጋማሽ ላይ የተገነቡ እና በዓለም ዙሪያ ተወዳጅ እየሆኑ መጥተዋል። ከፍተኛ ቁጥር ያላቸው የማንጋ ተከታታዮች የአሜሪካን የኮሚክስ ኢንደስትሪን የሚወዳደሩ የሁሉም ጊዜ በጣም የተሸጡ የኮሚክስ ተከታታይ ጥቂቶቹ ሆነዋል። ጃፓን በዓለም ላይ ካሉት ጥንታዊ እና ትልቁ የፊልም ኢንዱስትሪዎች አንዱ ነው ያለው።የኢሺሮ ሆንዳ ጎዲዚላ የጃፓን ዓለም አቀፍ አዶ ሆነ እና አጠቃላይ የካይጁ ፊልሞችን ንዑስ ዘውግ እንዲሁም በታሪክ ውስጥ ረጅሙ የፊልም ፍራንቻይዝ ፈጠረ። አኒም በመባል የሚታወቁት የጃፓን አኒሜሽን ፊልሞች እና የቴሌቭዥን ተከታታዮች በአብዛኛው በጃፓን ማንጋ ተጽዕኖ ሥር ውለው በዓለም አቀፍ ደረጃ ተወዳጅ እየሆኑ መጥተዋል። እንደ ዘንዶ ኳስ፣ አንድ ቁራጭ፣ ሲመጣ እና ጋኔን ገዳይ ያሉ ብዙ የጃፓን የሚዲያ ፍራንቻዎች ትልቅ ተወዳጅነትን አግኝተዋል፣ እና ከአለም ከፍተኛ ገቢ ከሚያስገኙ የሚዲያ ፍራንቺሶች መካከል ናቸው። ፖክሞን በሁሉም ጊዜያት ከፍተኛ ገቢ ያስገኘ የሚዲያ ፍራንቻይዝ እንደሆነ ይገመታል።

15693

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8C%88%E1%8A%95%E1%8B%98%E1%89%A5

ገንዘብ

በአንድ አገር ወይም ማህበረሰብ ውስጥ ለሸቀጥ (አሰፈላጊ እቃ) ና አገልግሎት መግዢያ እንዲሁም እዳ መክፈያ የሚያገለግ ማንኛውም ነገር ሁሉ ገንዘብ ይባላል። የጥንቱ ገንዘብ ዋጋ ይመነጭ የነበረው ከራሱ ከተሰራበት እቃ ዋጋ ነበር (ለምሳሌ፡ ከወርቅ የተሰራ ሳንቲም) ። በዚህ ምክንያት እንዲህ አይነቱ ገንዘብ የኮሞዲቲ ገንዘብ ይባላል። በአሁኑ በአለማችን የሚሰራባቸው ገንዘቦች በራሳቸው የራሳቸው የሆነ ዋጋ የላቸውም (ለምሳሌ ከተልባ እግር የተሰራው ዶላር በራሱ ዋጋ የለውም) ። ይህ አይነት ገንዘብ ፊያት ገንዘብ ሲባል ዋጋው የሚመነጨው የአንድ አገር መንግስት ህጋዊ መገበባያ ብሎ ስላወጀው ብቻ ነው። ህጋዊ መገበባያ ሲባል ለማንኛውም በዚያ አገር ውስጥ ላለ እዳ ይህ የታወጀው ገንዘብ እንደ ክፍያ ሲቀርብ "አይ! አልቀበልም" ማለት ክልክል ነው። በዚህ ምክንይት የፊያት ገንዘብ ዋጋ ከመንግስት ሃይል ጋር ከፍተኛ ግንኙነት አለው። ያንድ ዘመናዊ ሃገር የገንዘብ አቅርቦት በሁለት ይከፈላል፣ ይኸውም ተጨባጭ የሆነው የታተመው ብርና በማይጨበጥ መልኩ በባንክ ቤት ተጠራቅሞ ያለው በቼኪንግ እና ሴቪንግ የሚከፈለው የባንክ ሒሳብ ነው። ባብዛኛው ጊዜ እኒህ የ ባንክ ሒሳቦች ታትሞ ከቀረበው ብር በላይ ናቸው። በምናባዊ አለም ውስጥ የተቀመጡት እነዚህ የቁጥር ሰነዶች ምንም እንኳ የማይታዩና የማይዳሰሱ ቢሆንም ልክ እንደ ጥሬ ብር እኩል ለመሸጥና ለመለወጥ ያገለግላሉ። የጥንቶቹ ሰወች እቃን በቃ በመለዋወጥ መገበያየት ቻሉ። ይህም በማይተዋወቁ ሰወች ዘንድ ነበር። በሚተዋወቁ ግን የስጦታ ልውውጥ ይደረግ ነበር። ቀስ ብሎ የተለያዩ ባህሎች ኮሞዲቲ ገንዘብ መጠቀም ጀመሩ። ከሁሉ አስቀድሞ ከብትና እህል (ገብስ) መደበኛ ነበሩ። በተለይ ዛጎል በብዙ ህብረተሶቦች ዘንድ እንደ መገበባያ ገንዘብ ይጠቅም ነበር። መዳብ፣ ብረት፣ ብርና ወርቅ በክብደት ለመግዣ ቢጠቀሙም፣ ሰዎች ውዱን ብረታብረት ከርካሹ ጋራ ስላቀላቀሉት በአማካኝ ጥረቱ እየቀነሰ ሄደ። በ660 ዓክልበ. ያሕል ጥረቱን እንዲመረምሩ የፈተና ደንጊያ ዕውቀት ስላገኙ ለመጀመሪያ ጊዜ የወርቅ ሳንቲም እና የብር ሳንቲም መጠቀም የጀመሩት ልድያውያን ነበር።. በኢትዮጵያም በአክሱም ነገሥታት የታተሙ የወርቅ ሳንቲሞች ስራ ላይ ውለዋል። ከዚህ ቀጥሎ የተነሳው ተወካይ ገንዘብ የሚባለው ገንዘብ አመጣጡ እንዲህ ነው። ወርቅና ብር ነጋዴወች ለደንበኞቻቸው ደረሰኝ በመጻፍ፣ ያንን ደረሰኝ ደምበኞች በማምጣት በፈለጉት ሰዓት ወርቁንና ብሩን ማግኘት ቻሉ። ቀስ በቀስ ደረሰኙ በወርቁና በብሩ ቦታ ተተክቶ እንደ ሙሉ ገንዘብ መስራት ጀመረ። የወረቀት ገንዘብ ለመጀመሪያ ጊዜ ጥቅም ላይ የዋለው በሶንግ ስርወ መንግስት (970 ዓ.ም. - 1276 ዓ.ም.) ዘመን በቻይና አገር ነበር፣ ብሮቹም ያወዚ ይባሉ ነበር፣ አመጣጣቸውም ከላይ እንደተገለጸው የደረሰኝ ጽሁፈትን ተከትሎ ነው። አውሮጳ ውስጥ የወረቀት ገንዘብ ለመጀመሪያ ጊዜ ጥቅም ላይ የዋለው በ1661፣ ስዊድን አገር ነበር። በዚህ ወቅት እያንዳንዱ ጥሬ የወረቀት ብር ወደ ተወሰነ የወርቅ ክብደት የሚቀየርበት ስሌት ነበረው። ሆኖም ስዊድን የወረቀት ብር ያወጣው ምክንያት ጦርነት ለማድረግ ፈልጎ በቂ ወርቅ ወይም ሌላ ገንዘብ በአገሩ ስላልነበረው ነው። አሁን ወዲያው የስዊድን መንግሥት ፈቃዱን እንዲፈጽሙ ሥራተኖች መክፈል ቻለ። በጥቂት ዓመት ውስት የስዎድን ወረቀት ገንዘብ ወደቀ። ነገር ግን ከትንሽ በኋላ የእንግላንድ መንግሥት በፈረንሣይ ላይ በጦርነት ተይዞ ለጦርነትም ያህል በቂ ሀብት ባለመኖሩ እንዲህ አይነት መፍትሄ መረጡ፤ የኢንግላንድ ፓውንድ ድፍን ጀመሩ። ስለዚህ ከዚህ በኋላ አገራት ፈቃዳቸውን ለመፈጽም አዲስ የወርቅ ወይም የብር ማዕድን ማግነት አስፈላጊ አልነበረም። በ20ኛው ክፍለ ዘመን መጀመሪያ ላይ ይህ በወርቅ የተደገፈ የተሰኘው የገንዘብ ስርዓት በይፋ በመላው ዓለም ተንሰራፋ። ከሁለተኛው የዓለም ጦርነት በኋላ በብሬቶን ውድስ ስብሰባ፣ አብዛኞቹ የአለማችን አገሮች ፊያት ገንዘብን በማጽደቅ ገንዘባቸውን በቀጥታ በወርቅ ከመደገፍ ይልቅ ከአሜሪካን ዶላር አንጻር እንዲተረጎም አደረጉ። የአሜሪካን ዶላር በተራው በወርቅ የተደገፈ ነበር። በ1971 የአሜሪካን መንግስት ዶላሩን በወርቅ መደገፍ/መተርጎም አቆመ። ከዚህ በኋላ ሌሎቹም አገሮች የየራሳቸውን ገንዘብ ከአሜሪካን ዶላር አንጻር መተርጎም አቆሙ። በአሁኑ ወቅት አብዛኛው የአለማችን ገንዘቦች በወርቅም ሆነ በሌላ ቋሚ ነገር የሚደገፉ ሳይሆን በየአገሩ ባሉ መንግስታት እንደ ህጋዊ መገበባያ በወጡ አዋጆች ምክንያት ነው። የገንዘብ አይነቶች

12961

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8D%8B%E1%88%B2%E1%88%88%E1%8B%B0%E1%88%B5

ፋሲለደስ

ዓፄ ፋሲለደስ ወይም ዓፄ ፋሲል (የዙፋን ስማቸው ዓለም ሰገድ) ከአባታቸው አፄ ሱሰኒዮስ እና ከእናታቸው ልዕልት ስልጣነ ሞገስ በሸዋ ክፍለሀገር ቡልጋ መገዘዝ ፣ ህዳር 10፣ 1603 (እ.ኤ.አ) ተወለዱ። የነገሱበትም ዘመን ከ1632 እስከ ጥቅምት 18, 1667 (እ.ኤ.አ) ነበር። በስረፀ ክርስቶስ በተመራው አመፅ ምክንያት በ1630 ፋሲለደስ ለንግስና ቢበቃም፣ ዘውዱን ግን እስከ 1632 አልጫነም ነበር። ሲመተ ንግስናው በ1632 እንደተገባደደ የመጀመሪያው ስራው የተዋህዶ ቤ/ክርስቲያንን የቀድሞው ቁመና መመለስና የካቶሊኮችን መሬት በመቀማት ከደንካዝ በማባረር በፍሪሞና እንዲወሰኑ ማድረግ ነበር። ወዲያውም በማከታተል ከግብፅ አገር አዲስ ጳጳስ እንዲላክለት በማድረግ በአባቱ ዘመን እንዲደበዝዝ ተደርጎ የነበረውን የግብፅና ኢትዮጵያ አብያተ ክርስቲያናት ግንኙነት እንዲጸና አደረገ። በኬኒያ የሚገኘው የሞምባሳ ወደብ በፖርቱጋሎች መደብደቡን ሲሰማ፣ የሮማው ፓፓ ከበስትጀርባው ያለበት ሴራ ነው በማለት በምድሩ የነበሩትን የካቶሊክ ጀስዊቶች በመሰብሰብ አባረራቸው። ጎንደር ከተማ ፋሲለደስ የጎንደር ከተማን በ1636 የኢትዮጵያም ዋና ከተማ አድርጎ እንደቆረቆራት ይታመናል። ከሱ በፊት በአካባቢው ከተማ እንደነበር ወይም እንዳልነበር በታሪክ የተገኘ ማስርጃ እስካሁን የለም። አከታትሎም የፋሲል ግቢንና 44ቱ ታቦታት ተብለው የሚታወቁትን የጎንደር ከተማ አብያተ ክርስቲያናት መሰረት ጣለ። በአፄ ፋሲል ከተመሰረቱት ታዋቂወቹ 44 አብያተ ክርስቲያናት፣ ታዋቂወቹ አደባባይ እየሱስ፣ አደባባይ ተክለ ሃይማኖት፣ አጣጣሚ ሚካኤል፣ ግምጃቤት ማራያም፣ ፊት ሚካኤል፣ እና ፊት አቦ ይገኙበታል። ያለመታከትም 7 የድንጋይ ድልድዮችን በማሰራት እስካሁን ድረስ ስሙ ሲጠራ ይኖራል። አልፎም በግራኝ አህመድ ዘመን በእሳት ጋይቶ የነበረችውን አክሱም ፂዮን በአዲስ መሰረት እንደገና ማሰራት ችሎአል። ፋሲለደስ በዘመኑ እጅግ ተወዳጅ ንጉስ ቢሆንም አመጽ መነሳቱ አልቀረም። በላስታ ለምሳሌ በ1637 መልክዓ ክርስቶስ በተባለ ሰው መሪነት ጦርነት ተነስቶ አፄ ፋሲልን ስጋት ላይ ቢጥልም በሚቀጥለው አመት በተደረገው ጦርነት አመፁ ሊገታ ችሎአል። ፋሲለደስ ፖርቱጋሎችን ቢያባርርም ከውጭው አለም ጋር ብዙ ግንኙነት ያደርግ ነበር። ለምሳሌ በ1664-5 የህንድ ንጉስ አውራንግዘብ ሲነግስ መልካም ምኞትን በመልክተኞቹ ለሙግሃሉ መሪ ልኮ ነበር። በ1666 ልጁ ዳዊት ሲያምጽ፣ ወህኒ ተብሎ ወደሚታወቀው አገር በግዞት ልኮት ነበር። ይህም ከጥንቶቹ የኢትዮጵያውን ነገሥት ተፎካካሪያቸውን ወደ አምባ ግሽን በግዞት እንደሚልኩት ስርዓት ነበር። የፋሲል እረፍት አፄ ፋሲል አዘዞ ተብላ በምትታወቀው ከጎንደር ከተማ 5 ማይል ርቃ በምትገኘው ከተማ ጥቅምት18፣1667 እ.ኤ.አ. (ጥቅምት 10፣ 1660) ከዚህ አለም በሞት ተለዩ። አሟሟታቸውንም፣ በጊዜው በህዝቡ ዘንድ የነበራቸውን ተቀባይነት በሚያንጸባርቅ መልኩ፣ የዜና መዋዕል ዘጋቢያቸው እንዲህ ሲል ይተርካል፡ ጥቅምት ፰፣ እሁድ ዕለት፣ ፫ ሰዓት ላይ፣ [የፀሐይ] ጥላ በ፫ ጫማ ሲሰፈር፣ ለሰው ሁሉ እንደሆነ፣ ንጉሳችን አዲያም ሰገድ ድንገት ታመመ። በዚህ ጊዜ ታላቅ ሀዘን ተነሳ ለሚቀጥሉት ሁለት ቀናት ምግብም ሆነ መጠጥ ሳያስብ የብር ከበሮወችን እያፈረሰ፣ የወርቅ ስለቶችን አፎታቸውንም እየቆራረጠ የቤተክርስቲያን ማገልገልግያ አደረጋቸው። በዚህ ጊዜ በሁሉ ዘንድ እንባና ለቅሶ ሆነ ሁሉም እንደሚያውቀው ንጉሳችን ከባህር አሸዋ በሚበዛ መልካም ተግባሩ ሁሉንም መልሶ ገንብቶ ነበርና የሁሉም እምነት ንጉሳችን አለም ሰገድ ሲሞት ምድርና ሰማይ እንደሚንቀጠቀጡ፣ መሬት እንደሚናወጥ፣ ጠላትም በላያችን ሰልጥኖ አለቃችን እንደሚሆን ነበርና። ማክሰኞ፣ የፀሐይ ጥላ በ4ጫማ ሲሰፈር፣ ከ3 ሰዓት በኋላ ንጉሳችን አረፈ... አይ ጉድ! መልካም የሚናገረው አፉ ተዘጋ፣ ለዛ ያላቸው ቃላትን የሚያፈሰው ሽቶ ምላሱ እንዲሁ። ሐዘንና ለቅሶ ለዚህ ለምለም ተክል፣ አለፈ! ምን እንላለን? የሆነው ሆኗል! አንት መልካም መዓዛ ያለህ ያገራችን አበባ! እንደ ተራ ነገር ትጠፋ? ነቢዩ እንዳለ "ህይወት ኖሮት ሞትን የማያይ ማን ሰው አለ?" አስከሬናቸውም የአገሪቱ መላ ህዝብ ባዘነበት ሁኔታ በቅዱስ እስጢፋኖስ ገዳም፣ ጣና ሃይቅ ውስጥ ደጋ ደሴት ተብላ በምትታወቀው ደሴት የዘላለም እረፍት አገኘ። መቃብራቸውም ውስጥ ያንድ ትንሽ ህፃን አስክሬን አብሮ ይገኛል። ይሄውም ልጃቸው ሲሆን የወደፊቱ ንጉስ ለመሆን እጩ ነበር። ነገር ግን አዲሱን ንጉስ የመጣው ህዝብ ብዛት ሲተራመስ ድንገት ተጠቅጥቆ ለሞት በቃ።

52407

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%89%A0%E1%88%BD%E1%88%AD%20%E1%8A%A0%E1%88%8D%20%E1%8A%A0%E1%88%B3%E1%8B%B5

በሽር አል አሳድ

ባሻር ሃፌዝ አል-አሳድ (እ.ኤ.አ. መስከረም 11 ቀን 1965 ተወለደ) ከጁላይ 17 ቀን 2000 ጀምሮ የሶሪያ 19ኛው የሶሪያ ፕሬዝዳንት የሆነ የሶሪያ ፖለቲከኛ ነው። በተጨማሪም እሱ የሶሪያ ጦር ኃይሎች ዋና አዛዥ እና ፀሃፊ ነው። - የዓረብ ሶሻሊስት ባአት ፓርቲ ማዕከላዊ ዕዝ ጀነራል ። አባቱ ሃፌዝ አል አሳድ ከ 1971 እስከ 2000 ድረስ ሲያገለግል የሶሪያ ፕሬዝዳንት ነበር ። በደማስቆ ተወልዶ ያደገው በሽር አል አሳድ ከደማስቆ ዩኒቨርሲቲ የሕክምና ትምህርት ቤት በ1988 ተመርቆ በሶሪያ ጦር ውስጥ በዶክተርነት መሥራት ጀመረ። ከአራት ዓመታት በኋላ በለንደን በሚገኘው የዌስተርን ዓይን ሆስፒታል የድህረ ምረቃ ትምህርትን በዐይን ህክምና ተምሯል። እ.ኤ.አ. በ1994፣ ታላቅ ወንድሙ ባሴል በመኪና አደጋ ከሞተ በኋላ፣ ባሻር የባስልን አልጋ ወራሽነት ሚና ለመረከብ ወደ ሶሪያ ተጠራ። እ.ኤ.አ. በ1998 በሊባኖስ የሶሪያን ወታደራዊ ይዞታ በመምራት ወደ ወታደራዊ አካዳሚ ገባ። የፖለቲካ ሳይንቲስቶች የሶሪያን የአሳድ ቤተሰብ አገዛዝ እንደ ግላዊ አምባገነናዊ አገዛዝ ገልጸውታል። በ2000 እና 2007 ምርጫዎች 97.29% እና 97.6% ድጋፍ አግኝቻለሁ። እ.ኤ.አ. ጁላይ 16 ቀን 2014 አሳድ ሌላ ምርጫ 88.7% ድምጽ ከሰጠ በኋላ ለሌላ ሰባት ዓመታት ቃለ መሃላ ፈጸመ። ምርጫው የተካሄደው በሶሪያ መንግስት በተቆጣጠራቸው አካባቢዎች ብቻ ሲሆን በተባበሩት መንግስታት ድርጅት ተቃውሞ ቀርቦበታል። አሳድ እ.ኤ.አ. በ2021 ከ95% በላይ ድምጽ በማግኘት ሌላ ዴሞክራሲያዊ ያልሆነ ብሄራዊ ምርጫ በድጋሚ ተመርጧል። በእርሳቸው አመራር ጊዜ ሁሉ የሰብአዊ መብት ተሟጋች ድርጅቶች የሶሪያን የሰብአዊ መብት ሁኔታ ድሃ አድርገው ይገልጹታል። የአሳድ መንግስት ራሱን ሴኩላር ነው ሲል ሲገልጽ አንዳንድ የፖለቲካ ሳይንቲስቶች ግን አገዛዙ በሀገሪቱ ያለውን የኑፋቄ ግጭት እንደሚጠቀም ይጽፋሉ። በአንድ ወቅት በብዙ ግዛቶች የለውጥ አራማጅ ሆነው ይታዩ የነበሩት አሜሪካ፣ የአውሮፓ ህብረት እና አብዛኛው የአረብ ሊግ አሳድ በ2011 በአረብ ጸደይ ተቃዋሚዎች ላይ የሃይል እርምጃ እንዲወስድ ካዘዘ በኋላ ከፕሬዚዳንትነት ስልጣን እንዲለቁ ጠይቀው ነበር፣ ይህም ወደ ሶሪያ እንዲመራ አድርጓል። የእርስ በእርስ ጦርነት. እ.ኤ.አ. በታህሳስ 2013 የተባበሩት መንግስታት የሰብአዊ መብት ከፍተኛ ኮሚሽነር ናቪ ፒላ እንደተናገሩት በተባበሩት መንግስታት ድርጅት ባደረገው ምርመራ የተገኘው ውጤት አሳድን በጦር ወንጀሎች ውስጥ እንደሚያሳትፍ ተናግሯል። የ የጋራ የምርመራ ዘዴ በጥቅምት 2017 የአሳድ መንግስት ለካን ሼክሁን ኬሚካላዊ ጥቃት ተጠያቂ እንደሆነ ደምድሟል። በሰኔ 2014 የአሜሪካ የሶሪያ ተጠያቂነት ፕሮጀክት አሳድን ለአለም አቀፉ የወንጀለኞች ፍርድ ቤት በላካቸው የመንግስት ባለስልጣናት እና አማፂዎች የጦር ወንጀል ክስ ዝርዝር ውስጥ አካቷል። አሳድ የጦር ወንጀሎችን ውንጀላ ውድቅ በማድረግ በአሜሪካ የሚመራው የሶሪያ ጣልቃ ገብነት የአገዛዙን ለውጥ በመሞከር ተችቷል። የመጀመሪያ ህይወት ባሻር ሃፌዝ አል-አሳድ በሴፕቴምበር 11 ቀን 1965 በደማስቆ ተወለደ፣ የአኒሳ ማክሎፍ እና የሃፌዝ አል-አሳድ ሁለተኛ ወንድ ልጅ እና ሶስተኛ ልጅ። አል አሳድ በአረብኛ "አንበሳ" ማለት ነው። የአሳድ አባት አያት አሊ ሱለይማን አል-አሳድ ከገበሬነት ወደ አናሳ ታዋቂነት መቀየር ችለዋል እና ይህንንም ለማንፀባረቅ በ1927 የቤተሰቡን ስም ዋህሽ (“አሰቃቂ” ማለት ነው) ወደ አል-አሳድ ቀይሮታል። የአሳድ አባት ሃፌዝ በድህነት ከሚኖር ከአላውያን የገጠር ቤተሰብ ተወልዶ በባአት ፓርቲ ማዕረግ በማደግ በ1970 የእርምት አብዮት የሶሪያን የፓርቲውን ቅርንጫፍ ተቆጣጥሮ ወደ ሶሪያ ፕሬዝዳንትነት በወጣበት ጊዜ ተጠናቀቀ። ሃፌዝ ደጋፊዎቹን በባአት ፓርቲ ውስጥ አስተዋወቀ፣ ብዙዎቹም የአላዊት ታሪክ ነበሩ። ከአብዮቱ በኋላ፣ ሱኒ፣ ድሩዝ እና ኢስማኢሊስ ከሠራዊቱ እና ከበአት ፓርቲ ተወግደዋል። ታናሹ አሳድ አምስት ወንድሞችና እህቶች ያሉት ሲሆን ከእነዚህ ውስጥ ሦስቱ ሞተዋል። ቡሽራ የምትባል እህት ገና በህፃንነቷ ሞተች። የአሳድ ታናሽ ወንድም ማጅድ የህዝብ ሰው አልነበረም እና ብዙም የሚያውቀው የአእምሮ ጉድለት ካለበት በቀር በ2009 በ"ረጅም ህመም" ከዚህ አለም በሞት ተለየ።ከወንድሞቹ ባሴል እና ማሄር እና ሁለተኛዋ እህት ቡሽራ ትባላለች በተለየ መልኩ ባሻር ጸጥ ያለ፣ የተከለለ እና ለፖለቲካም ሆነ ለውትድርና ፍላጎት አልነበረውም። የአሳድ ልጆች አባታቸውን የሚያዩት እምብዛም እንዳልነበር የተነገረ ሲሆን ባሽር በኋላ ወደ አባታቸው ቢሮ የገቡት እሱ ፕሬዝዳንት በነበሩበት ወቅት አንድ ጊዜ ብቻ እንደሆነ ተናግሯል። “ለስላሳ ተናጋሪ” ተብሎ የተገለፀ ሲሆን አንድ የዩንቨርስቲው ጓደኛ እንዳለው ዓይናፋር ነበር፣ የአይን ንክኪ የራቀ እና ዝቅ ባለ ድምፅ ይናገር ነበር። አሳድ የአንደኛና ሁለተኛ ደረጃ ትምህርቱን የተማረው በደማስቆ በሚገኘው አረብ-ፈረንሣይ አል ሁሪያ ትምህርት ቤት ነው። በ1982 የሁለተኛ ደረጃ ትምህርቴን ካጠናቀቅኩ በኋላ በደማስቆ ዩኒቨርሲቲ የሕክምና ትምህርት ተምሬያለሁእ.ኤ.አ. በ 1988 አሳድ ከህክምና ትምህርት ቤት ተመርቆ በደማስቆ ዳርቻ በሚገኘው ቲሽሪን ወታደራዊ ሆስፒታል በወታደራዊ ዶክተርነት መሥራት ጀመረ ። ከአራት አመታት በኋላ በሎንዶን መኖር ጀመረ በዌስተርን አይን ሆስፒታል የዓይን ህክምና የድህረ ምረቃ ስልጠና ጀመረ። በለንደን በነበረበት ጊዜ እንደ "ጂኪ አይቲ ሰው" ተገልጿል. ባሻር ጥቂት የፖለቲካ ምኞቶች ነበሩት እና አባቱ የባሻርን ታላቅ ወንድም ባሴልን እንደ የወደፊት ፕሬዝደንት ሲያዘጋጅ ነበር። ሆኖም ባሴል በ1994 በመኪና አደጋ ሞተ እና ባሻር ብዙም ሳይቆይ ወደ ሶሪያ ጦር ተጠራ። ወደ ስልጣን መነሳት፡ 1994–2000 (አውሮፓዊ) ባሴል ከሞተ በኋላ ብዙም ሳይቆይ ሃፌዝ አል አሳድ ባሽርን አዲሱን አልጋ ወራሽ ለማድረግ ወሰነ። በቀጣዮቹ ስድስት ዓመታት ተኩል ውስጥ፣ እ.ኤ.አ. በ2000 እስኪሞት ድረስ ሃፌዝ ባሻርን ስልጣኑን እንዲረከብ አዘጋጀ። ለስላሳ ሽግግር ዝግጅት በሶስት ደረጃዎች ተዘጋጅቷል. በመጀመሪያ ለባሽር በወታደራዊ እና በደህንነት መዋቅር ውስጥ ድጋፍ ተዘጋጅቷል. ሁለተኛ የባሽር ምስል ከህዝብ ጋር ተመስርቷል። እና በመጨረሻም ባሻር አገሪቱን የማስተዳደር ዘዴዎችን ጠንቅቆ ያውቅ ነበር። ባሻር በውትድርና ውስጥ ምስክርነቱን ለማረጋገጥ በ1994 በሆምስ ወደሚገኘው ወታደራዊ አካዳሚ ገባ እና በማዕረጉ ተገፋፍቶ በጥር 1999 የከፍተኛ የሶሪያ ሪፐብሊካን የጥበቃ ኮሎኔል ሆነ። አዛዦች ወደ ጡረታ ተገፍተው ነበር፣ እና አዲስ፣ ወጣት፣ ለእርሱ ታማኝ የሆኑ የአላውያን መኮንኖች ቦታቸውን ያዙ። እ.ኤ.አ. በ 1998 ባሻር የሶሪያን ሊባኖስ ፋይል ሀላፊ ወሰደ ፣ ከ 1970 ዎቹ ጀምሮ በምክትል ፕሬዝዳንት አብዱል ሀሊም ካዳም ይመራ የነበረ ፣ እስከዚያ ጊዜ ድረስ ለፕሬዝዳንትነት እጩ ተወዳዳሪ ነበር። በሊባኖስ የሶሪያን ጉዳይ በመምራት፣ ባሻር ካዳምን ወደ ጎን ገፍቶ በሊባኖስ ውስጥ የራሱን የስልጣን ጣቢያ መመስረት ችሏል። በዚሁ አመት ከሊባኖስ ፖለቲከኞች ጋር መጠነኛ ምክክር ካደረጉ በኋላ ባሻር ታማኝ አጋር የነበሩትን ኤሚል ላሁድን የሊባኖስ ፕሬዝዳንት አድርጎ በመሾም የቀድሞ የሊባኖሱን ጠቅላይ ሚኒስትር ራፊች ሃሪሪን ወደ ጎን ገትረው በጠቅላይ ሚኒስትርነት ከተሾሙ በኋላ የፖለቲካ ክብደታቸውን ባለማስቀመጥ . በሊባኖስ የነበረውን የድሮውን የሶሪያ ሥርዓት የበለጠ ለማዳከም ባሻር የሊባኖሱን የሶሪያ ከፍተኛ ኮሚሽነር ጋዚ ካናንን በሩስተም ጋዛሌህ ተክቷል። ባሻር ከወታደራዊ ህይወቱ ጋር ትይዩ በህዝብ ጉዳዮች ላይ ተሰማርቶ ነበር። ሰፊ ሥልጣን ተሰጥቶት ከዜጎች ቅሬታና አቤቱታ ለመቀበል የቢሮ ኃላፊ ሆኖ በሙስና ላይ ዘመቻ መርቷል። በዚህ ዘመቻ ምክንያት የበሽር ተፎካካሪ ሊሆኑ የሚችሉ ብዙዎቹ በሙስና ወንጀል ክስ ቀርቦባቸዋል። ባሻር የሶሪያ ኮምፒዩተር ሶሳይቲ ፕሬዝዳንት ሆነ እና በሶሪያ ውስጥ ኢንተርኔትን ለማስተዋወቅ ረድተዋል ፣ይህም እንደ ዘመናዊ እና ተሀድሶ ምስሉን ረድቷል። የደማስቆ ጸደይ እና የእርስ በርስ ጦርነት በፊት፡ 2000–2011 (አውሮፓዊ) ሰኔ 10 ቀን 2000 ሃፌዝ አል አሳድ ከሞተ በኋላ የሶሪያ ሕገ መንግሥት ተሻሽሏል። ለፕሬዚዳንትነት ዝቅተኛው የእድሜ መስፈርት ከ40 ወደ 34 ዝቅ ብሏል ይህም በወቅቱ የበሽር እድሜ ነበር። ከዚያ በኋላ አሳድ እ.ኤ.አ. በጁላይ 10 ቀን 2000 በፕሬዚዳንትነት የተረጋገጠ ሲሆን 97.29% ለአመራሩ ድጋፍ አግኝቷል። የሶሪያ ፕሬዚደንት ሆነው በነበራቸው ሚና መሰረት፣ የሶሪያ ጦር ሃይሎች ዋና አዛዥ እና የባአት ፓርቲ ክልላዊ ፀሃፊ ሆነው ተሾሙ። ስልጣኑን ከተረከበ በኋላ የተሃድሶ እንቅስቃሴ በደማስቆ የፀደይ ወቅት ጥንቃቄ የተሞላበት እርምጃ ወስዷል፣ ይህም የመዝህ እስረኞች እንዲዘጉ እና በመቶዎች የሚቆጠሩ የሙስሊም ወንድማማችነት ፖሊሲዎችን ለመልቀቅ ሰፊ የምህረት አዋጅ ታውጆ ነበር።ነገር ግን የጸጥታ ሃይሎች በውስጥም እንደገና ጀመሩ። ዓመቱ. ብዙ ተንታኞች በአሳድ የስልጣን ዘመናቸው የተሃድሶ ለውጥ በ"አሮጌው ዘበኛ" ታግዶ እንደነበር ይገልጻሉ፣ ለሟች አባቱ ታማኝ በሆኑ የመንግስት አባላት። በአሸባሪነት ጦርነት ወቅት አሳድ አገራቸውን ከምዕራቡ ዓለም ጋር ተባበሩ። ሶሪያ በአልቃይዳ ተጠርጣሪዎች በሶሪያ እስር ቤቶች ሲጠየቁ በሲአይኤ ያልተለመደ የስርጭት ቦታ ነበረች። አሳድ ስልጣን ከያዘ በኋላ ብዙም ሳይቆይ "የሶሪያን ግንኙነት ከሂዝቦላህ - እና በቴህራን የሚገኙ ደጋፊዎቿን - የደህንነት አስተምህሮው ዋና አካል አድርጎታል" እና በውጭ ፖሊሲው አሳድ አሜሪካን፣ እስራኤልን፣ ሳዑዲ አረቢያን በግልፅ ተቺ ነው። እና ቱርክ. እ.ኤ.አ. በ 2005 የሊባኖስ የቀድሞ ጠቅላይ ሚኒስትር ራፊች ሃሪሪ ተገድለዋል ። የክርስቲያን ሳይንስ ሞኒተር እንደዘገበው "ሶሪያ ለሃሪሪ ግድያ በሰፊው ተወቅሳለች፡ ግድያው ወደ ተፈጸመባቸው ወራትም በሃሪሪ እና በሶሪያው ፕሬዝዳንት በሽር አል አሳድ መካከል ያለው ግንኙነት ዛቻ እና ማስፈራሪያ ውስጥ ወድቆ ነበር" ሲል ዘግቧል። ቢቢሲ በታህሳስ 2005 የተባበሩት መንግስታት ድርጅት ጊዜያዊ ሪፖርት "የሶሪያ ባለስልጣናትን ተጠያቂ አድርጓል" ሲል ዘግቧል, "ደማስቆ በየካቲት ወር ሃሪሪን በገደለው የመኪና ቦምብ ውስጥ እጃቸው እንዳለበት አጥብቋል." እ.ኤ.አ. ግንቦት 27 ቀን 2007 አሳድ በፕሬዝዳንትነታቸው በተደረገ ህዝበ ውሳኔ 97.6% ድምጽ በማግኘቱ ለተጨማሪ የሰባት አመታት የስልጣን ዘመን ፀድቋል። ተቃዋሚ ፓርቲዎች በሀገሪቱ ውስጥ እንዲገቡ አልተፈቀዱም እና አሳድ በሪፈረንደም ብቸኛው እጩ ነበሩ። በሶሪያ የእርስ በርስ ጦርነት ወቅት በጥር 26 ቀን 2011 በሶሪያ ህዝባዊ ተቃውሞ ተጀመረ። ተቃዋሚዎች የፖለቲካ ማሻሻያ እና የዜጎች መብቶች ወደ ነበሩበት እንዲመለሱ እንዲሁም ከ1963 ጀምሮ የነበረው የአስቸኳይ ጊዜ አዋጅ እንዲቆም ጠይቀዋል። አንድ "የቁጣ ቀን" ሙከራ ነበር። ለየካቲት 4-5 ተቀምጧል፣ ምንም እንኳን ሳይታሰብ ቢጠናቀቅም። በመጋቢት 18-19 የተካሄደው ተቃውሞ በሶሪያ ውስጥ ለአስርት አመታት ከተካሄደው ትልቁ ነበር፣ እና የሶሪያ ባለስልጣን ተቃውሞ ባሰሙ ዜጎቹ ላይ የኃይል እርምጃ ወሰደ።የዩ.ኤስ. በሚያዝያ 2011 በአሳድ መንግስት ላይ የተወሰነ ማዕቀብ የጣለ ሲሆን በመቀጠልም ባራክ ኦባማ በግንቦት 18 ቀን 2011 ባሻር አሳድን እና ሌሎች 6 ከፍተኛ ባለስልጣናት ላይ ያነጣጠረ የስራ አስፈፃሚ ትዕዛዝ። ግንቦት 23 ቀን 2011 የአውሮፓ ህብረት የውጭ ጉዳይ ሚኒስትሮች በአሳድ እና በጉዞ እገዳ እና በንብረት እግድ የተጎዱትን ዝርዝር ውስጥ ለመጨመር ብራሰልስ ላይ ባደረጉት ስብሰባ ተስማምተዋል።ግንቦት 24 ቀን 2011 ካናዳ አሳድን ጨምሮ በሶሪያ መሪዎች ላይ ማዕቀብ ጣለች። ሰኔ 20፣ ለተቃዋሚዎች ጥያቄ እና የውጭ ግፊት ምላሽ፣ አሳድ ወደ ተሀድሶ፣ አዲስ የፓርላማ ምርጫ እና የበለጠ ነጻነቶችን የሚያካትት ብሄራዊ ውይይት ለማድረግ ቃል ገባ። ስደተኞቹ ከቱርክ ወደ አገራቸው እንዲመለሱም አሳስበዋል፣ ምህረት እንደሚደረግላቸው እና ሁከቱንም በጥቂቱ አጥፊዎች ተጠያቂ አድርገዋል። አሳድ ሁከቱን በ"ሴራዎች" የከሰሱ ሲሆን የሶሪያ ተቃዋሚዎችን እና ተቃዋሚዎችን "ፊቲና" ሲሉ ከሰዋቸዋል፣ የሶሪያ ባአት ፓርቲ ጥብቅ ሴኩላሪዝም ባህልን ጥሰዋል።በጁላይ 2011 ዩኤስ. የውጭ ጉዳይ ሚኒስትር ሂላሪ ክሊንተን አሳድ የፕሬዚዳንትነት መብታቸውን አጥተዋል ብለዋል። እ.ኤ.አ. ነሐሴ 18 ቀን 2011 ባራክ ኦባማ አሳድ “ወደ ጎን እንዲሄድ” የሚያሳስብ የጽሁፍ መግለጫ አውጥቷል። በነሀሴ ወር የአሳድ መንግስት ተቺ የሆነው ካርቱኒስት አሊ ፋርዛት ጥቃት ደርሶበታል። የቀልደኛው ዘመዶች ለመገናኛ ብዙሃን እንደተናገሩት አጥቂዎቹ የፋርዛትን አጥንት ለመስበር የዛቱት ሲሆን ይህም የመንግስት ባለስልጣናትን በተለይም የአሳድን ካርቱን መሳል እንዲያቆም ለማስጠንቀቅ ነው። ፋርዛት በሁለቱም እጆቹ ስብራት እና በጭንቅላቱ ላይ ከባድ ጉዳት ደርሶበት ሆስፒታል ገብቷል።እ.ኤ.አ ከጥቅምት 2011 ጀምሮ ሩሲያ የተባበሩት መንግስታት ድርጅት የፀጥታው ምክር ቤት ቋሚ አባል ሆና በምዕራባውያን ደጋፊነት በተባበሩት መንግስታት ድርጅት የፀጥታው ምክር ቤት ውስጥ የቀረቡትን ረቂቅ የውሳኔ ሃሳቦች ደጋግማ በመቃወም የተባበሩት መንግስታት ማዕቀብ አልፎ ተርፎም ወታደራዊ ጣልቃ ገብነት በአሳድ መንግስት ላይ ሊፈጠር ይችላል። እ.ኤ.አ. በጥር 2012 መጨረሻ ላይ ከ5,000 የሚበልጡ ሰላማዊ ዜጎች እና ተቃዋሚዎች (ታጣቂ ታጣቂዎችን ጨምሮ) በሶሪያ ጦር፣ በደህንነት ወኪሎች እና ሚሊሻዎች (ሻቢሃ) እንደተገደሉ እና 1,100 ሰዎች በ"አሸባሪ ታጣቂ ሀይሎች መገደላቸውን ሮይተርስ ዘግቧል። " . እ.ኤ.አ. ጃንዋሪ 10 ቀን 2012 አሳድ ህዝባዊ አመፁ በውጭ ሀገራት የተቀነባበረ መሆኑን እና “ድል [በቅርብ ነበር]” በማለት አወጀ። በተጨማሪም የአረብ ሊግ ሶሪያን በማገድ አረብ መሆኗን ገልጿል። ይሁን እንጂ አሳድ “የብሔራዊ ሉዓላዊነት” ከተከበረ ሀገሪቱ በአረቦች መካከል ያለውን መፍትሄ “በሯን አትዘጋም” ብለዋል። በመጋቢት ወር በአዲስ ህገ መንግስት ላይ ህዝበ ውሳኔ ሊደረግ እንደሚችልም ተናግረዋል።እ.ኤ.አ. እ.ኤ.አ. ህዝበ ውሳኔው ለሶሪያ ፕሬዝዳንት የአስራ አራት አመት ድምር ጊዜ ገደብ አስተዋውቋል። ህዝበ ውሳኔው ዩኤስን ጨምሮ በውጪ ሀገራት ትርጉም የለሽ ተብሏል። እና ቱርክ; በጁላይ 2012 የሩስያ የውጭ ጉዳይ ሚኒስትር ሰርጌ ላቭሮቭ በሶሪያ የእርስ በርስ ጦርነት እንዲቀሰቀስ አድርጓል ሲሉ የምዕራባውያን ኃያላን መንግስታትን አውግዘዋል። እ.ኤ.አ. ጁላይ 15 ቀን 2012 ዓለም አቀፉ የቀይ መስቀል ኮሚቴ ሶሪያ በእርስ በርስ ጦርነት ውስጥ መሆኗን አወጀ ፣ በአገር አቀፍ ደረጃ የሁሉም ወገኖች ሞት ወደ 20,000 መቃረቡ ተዘግቧል። እ.ኤ.አ. ጥር 6 ቀን 2013 አሳድ ከሰኔ ወር ጀምሮ ባደረጉት የመጀመሪያ ትልቅ ንግግር በአገራቸው የተፈጠረው ግጭት ከሶሪያ ውጭ ባሉ “ጠላቶች” የተነሳ “ወደ ገሃነም” በሚሄዱት እና “ትምህርት እንደሚሰጣቸው” ተናግረዋል ። ይሁን እንጂ አሁንም ቢሆን ለመፍትሄው የተደረጉ ሙከራዎች ያልተሳኩ "የፖለቲካዊ መፍትሄ ፍላጎት የለንም ማለት አይደለም" በማለት አሁንም ለፖለቲካዊ መፍትሄ ክፍት እንደሆነ ተናግረዋል. በሴፕቴምበር 2014 በራቃ ጠቅላይ ግዛት የመጨረሻው የመንግስት መሬቶች የነበሩት አራት ወታደራዊ ካምፖች ከወደቁ በኋላ አሳድ ከአላውያን የድጋፍ መሰረቱ ከፍተኛ ትችት ደርሶበታል። ይህም የበሽር አል አሳድ የአጎት ልጅ የሆነው ዱራይድ አል-አሳድ የሶሪያ መከላከያ ሚኒስትር ፋህድ ጃሴም አል ፍሪጅ ስልጣን እንዲለቁ የጠየቁትን የኢራቅ እስላማዊ መንግስት እና ሌቫንት በመቶዎች የሚቆጠሩ የመንግስት ወታደሮች መማረክን ተከትሎ የተናገረውን ይጨምራል። በታብቃ ኤር ቤዝ ከ ድል በኋላ። ይህን ተከትሎ ብዙም ሳይቆይ አላዊት በሆምስ ገዢው ስልጣን እንዲለቁ የሚጠይቁ ተቃውሞዎች እና የአሳድ የአጎት ልጅ ሃፌዝ ማክሉፍ ከደህንነት ቦታው በማሰናበት ወደ ቤላሩስ እንዲሰደዱ አድርጓል። በአላውያን መካከል በአሳድ ላይ ያለው ምሬት እየጨመረ የመጣው ከአላውያን አካባቢዎች በመጡ ጦርነቶች የተገደሉት ወታደሮች ቁጥር ተመጣጣኝ አለመሆኑ፣ የአሳድ መንግስት ጥሏቸዋል በሚል ስሜት እንዲሁም የኢኮኖሚው ውድቀት ተባብሷል። ለአሳድ ቅርበት ያላቸው ሰዎች የመዳን እድልን በተመለከተ ስጋታቸውን መግለጽ የጀመሩ ሲሆን አንደኛው እ.ኤ.አ. በ2014 መጨረሻ ላይ; "አሁን ያለው ሁኔታ ዘላቂ ነው ብዬ አላየውም... ደማስቆ የሆነ ጊዜ ትፈርሳለች ብዬ አስባለሁ።" እ.ኤ.አ. በ2015፣ በርካታ የአሳድ ቤተሰብ አባላት ግልፅ ባልሆኑ ሁኔታዎች በላታኪያ ሞተዋል። እ.ኤ.አ. ማርች 14፣ የአሳድ የአጎት ልጅ እና የሻቢያ መስራች መሀመድ ቱፊች አል-አሳድ፣ የአሳድ ቤተሰብ ቅድመ አያት በሆነው በቀርዳሃ በተፈጠረው አለመግባባት በአምስት ጥይቶች ጭንቅላቱ ላይ ተገደለ። በሚያዝያ 2015፣ አሳድ በአልዚራ፣ ላታኪያ የአጎቱን ልጅ ሙንዘር አል-አሳድን እንዲታሰር አዘዘ። የታሰሩት በተጨባጭ ወንጀሎች ምክንያት ይሁን አይሁን ግልጽ የሆነ ነገር የለም። በሰሜን እና በደቡባዊ ሶሪያ ከተከታታይ የመንግስት ሽንፈት በኋላ፣ የመንግስት አለመረጋጋት ከጊዜ ወደ ጊዜ እየጨመረ ከመምጣቱ ጋር ተያይዞ ለአሳድ መንግስት የሚሰጠው ድጋፍ ከጊዜ ወደ ጊዜ እየቀነሰ ከመጣው የአላውያን ድጋፍ መካከል፣ እና የአሳድ ዘመዶች፣ አላውያን እና ነጋዴዎች ደማስቆን እየሸሹ ስለመሆኑ እየጨመሩ መምጣታቸውን ተንታኞች ገልጸዋል። ለላታኪያ እና ለውጭ ሀገራት. የኢንተለጀንስ ሃላፊ አሊ ማምሉክ በኤፕሪል ወር ላይ በቁም እስር ላይ የነበሩ ሲሆን ከአሳድ አጎት ሪፋት አል አሳድ ጋር ባሽርን በፕሬዚዳንትነት ለመተካት በማሴር ተከሰው ነበር። በፓልሚራ ጥቃት ከአሳድ ጋር ዝምድና ያላቸው ሁለት መኮንኖችን ገድለዋል የተባሉት የአራተኛው ታጣቂ ክፍለ ጦር አዛዦች፣ የቤሊ ወታደራዊ አየር ማረፊያ፣ የሰራዊቱ ልዩ ሃይል እና የአንደኛ ታጣቂ ክፍል አዛዦች በከፍተኛ ደረጃ የተገደሉ ናቸው። ከሴፕቴምበር 2015 (እ.ኤ.አ.) ከሩሲያ ጣልቃ ገብነት ጀምሮ (አውሮፓውያን) እ.ኤ.አ. ሴፕቴምበር 4 ቀን 2015 የሩሲያ ፕሬዝዳንት ቭላድሚር ፑቲን ሩሲያ ለአሳድ መንግስት በበቂ ሁኔታ “ከባድ” እርዳታ እየሰጠች ነው ብለዋል-በሎጅስቲክ እና በወታደራዊ ድጋፍ። እ.ኤ.አ. ሴፕቴምበር 30 ቀን 2015 በሩሲያ ቀጥተኛ ወታደራዊ ጣልቃገብነት ከጀመረ በኋላ ብዙም ሳይቆይ በሶሪያ መንግሥት መደበኛ ጥያቄ ፑቲን ወታደራዊ ዘመቻው አስቀድሞ በደንብ መዘጋጀቱን ገልፀው የሩሲያን ዓላማ በሶሪያ ውስጥ “በሶሪያ ውስጥ ያለውን ህጋዊ ኃይል ማረጋጋት እና መፍጠር” ሲል ገልፀዋል ። የፖለቲካ ስምምነት ሁኔታዎች" እ.ኤ.አ. በህዳር 2015 አሳድ የሀገሪቱን የእርስ በርስ ጦርነት ወደ ፍጻሜው ለማድረስ ዲፕሎማሲያዊ ሂደት በ"አሸባሪዎች በተያዘችበት ጊዜ ሊጀመር እንደማይችል ቢቢሲ ኒውስ ቢቢሲ ዘግቧል ። አመጸኞችም እንዲሁ። እ.ኤ.አ ኖቬምበር 22፣ አሳድ በአየር ዘመቻው በሁለት ወራት ጊዜ ውስጥ ሩሲያ ከ ጋር ባደረገችው ውጊያ በአሜሪካ የሚመራው ጥምረት በአንድ አመት ካስመዘገበችው የበለጠ ውጤት እንዳገኘች ተናግሯል። በታህሳስ 1 ቀን ከ ቼስካ ቴሌቪዥን ጋር ባደረገው ቃለ ምልልስ ፣ መልቀቂያ የጠየቁ መሪዎች ለእሱ ምንም ፍላጎት እንዳልነበራቸው ተናግሯል ፣ ማንም ማንም በቁም ነገር አይመለከታቸውም ምክንያቱም እነሱ “ጥልቅ ያልሆኑ” እና በዩኤስኤ ቁጥጥር ስር በታህሳስ 2015 መጨረሻ ፣ ከፍተኛ ባለሥልጣናቱ ሩሲያ ሶሪያን የማረጋጋት ማዕከላዊ ግቡን ማሳካት መቻሏን እና በአንጻራዊ ሁኔታ ዝቅተኛ ወጭዎች በዚህ ደረጃ ለዓመታት እንደሚቆይ አምነዋል ። እ.ኤ.አ በጥር 2016 ፑቲን ሩሲያ የአሳድ ጦርን እንደምትደግፍ እና ፀረ-አሳድ አማፂያን ን እስከወጉ ድረስ ለመደገፍ ዝግጁ መሆኗን ተናግረው ነበር። ባሽር አል አሳድ በሶሪያ ጉዳይ የኢራን ተወካይ አሊ አክባር ቬላያቲ ጋር ተገናኙ 6 ሜይ 2016 እ.ኤ.አ. ጥር 22 ቀን 2016 የፋይናንሺያል ታይምስ ስም-አልባ "የምዕራብ የስለላ ባለስልጣኖችን" በመጥቀስ የሩሲያ ጄኔራል ኢጎር ሰርጉን ፣ የ ዳይሬክተር ፣ የሩሲያ ፌዴሬሽን የጦር ኃይሎች አጠቃላይ ሰራተኛ ዋና ኢንተለጀንስ ዳይሬክቶሬት ፣ ከጥቂት ጊዜ በፊት እንደነበረ ተናግሯል ። ጃንዋሪ 3 2016 ድንገተኛ ሞት ወደ ደማስቆ ተልኳል ከቭላድሚር ፑቲን ፕሬዝደንት አሳድ ከስልጣን እንዲወርዱ በመጠየቅ። የፋይናንሺያል ታይምስ ዘገባ በፑቲን ቃል አቀባይ ውድቅ ተደርጓል። እ.ኤ.አ. በታህሳስ 2016 የአሳድ ጦር በአማፅያን ቁጥጥር ስር የሚገኘውን አሌፖን ግማሹን መልሶ እንደወሰደ እና በከተማዋ ለ6 ዓመታት የቆየውን አለመግባባት እንዳበቃ ተዘግቧል። እ.ኤ.አ. በታህሳስ 15፣ የመንግስት ሃይሎች የእርስ በርስ ጦርነት የሆነውን ሀሌፖን በሙሉ ለመንጠቅ አፋፍ ላይ እንዳሉ ሲነገር፣ አሳድ የከተማዋን “ነጻነት” አክብሯል፣ እና “ታሪክ በሁሉም ሰው እየተጻፈ ነው የሶሪያ ዜጋ" ከዶናልድ ትራምፕ ምርጫ በኋላ የዩናይትድ ስቴትስ ቅድሚያ ለአሳድ ከኦባማ አስተዳደር ቅድሚያ የተለየ ነበር እና በመጋቢት 2017 በተባበሩት መንግስታት የዩናይትድ ስቴትስ አምባሳደር ኒኪ ሃሌይ የዩ.ኤስ. በ2017 የካን ሼክሁን ኬሚካላዊ ጥቃት ምክንያት ይህ አቋም በ"አሳድን መውጣት" ላይ ትኩረት አላደረገም። በፕሬዚዳንት ትራምፕ ትእዛዝ የሶሪያ አየር ማረፊያ ላይ የሚሳኤል ጥቃት መፈጸሙን ተከትሎ የአሳድ ቃል አቀባይ የዩናይትድ ስቴትስን ባህሪ ኢፍትሃዊ እና እብሪተኛ ጥቃት ሲሉ ገልፀው የሚሳኤል ጥቃቱ የሶሪያ መንግስትን ጥልቅ ፖሊሲዎች አይለውጥም ብለዋል። ፕሬዚደንት አሳድ በተጨማሪም የሶሪያ ጦር እ.ኤ.አ. በ2013 ሁሉንም ኬሚካላዊ የጦር መሳሪያ ትቶ እስካሁን ድረስ ምንም አይነት መሳሪያ ቢይዝ ሊጠቀምበት እንደማይችል ለአዣንስ ፍራንስ ፕሬስ ተናግረዋል ። ለእኛ የአየር ድብደባ. እ.ኤ.አ ሰኔ 2017 የሩሲያ ፕሬዝዳንት ፑቲን “አሳድ [የኬሚካል ጦር መሳሪያዎችን] አልተጠቀመም” እና የኬሚካላዊ ጥቃቱ የተፈፀመው “ለዚህ እሱን ተጠያቂ ለማድረግ በሚፈልጉ ሰዎች ነው” ብለዋል ። የተባበሩት መንግስታት ድርጅት እና አለምአቀፍ የኬሚካል ጦር መሳሪያዎች ተቆጣጣሪዎች ጥቃቱ የአሳድ መንግስት ተግባር መሆኑን አረጋግጠዋል። እ.ኤ.አ. ኖቬምበር 7 2017 የሶሪያ መንግስት የፓሪስን የአየር ንብረት ስምምነት መፈረሙን አስታውቋል። እ.ኤ.አ. ኦገስት 30 2020 አዲስ የሚኒስትሮች ምክር ቤትን ያካተተ የመጀመሪያው ሁሴን አርኖስ መንግስት ተፈጠረ። እ.ኤ.አ. ኦገስት 10 ቀን 2021 የሁለተኛው ሁሴን አርኖስ መንግስት ተፈጠረ የፖለቲካ ሥራ እንደ ኤቢሲ ኒውስ ዘገባ፣ በሶሪያ የእርስ በርስ ጦርነት ምክንያት "በመንግስት ቁጥጥር ስር ያለችው ሶሪያ በመጠን ተቆርጣለች፣ ተደበደበች እና ደሃ ነች"። የኢኮኖሚ ማዕቀብ (የሶሪያ ተጠያቂነት ህግ) ከሶሪያ የእርስ በርስ ጦርነት በፊት በዩናይትድ ስቴትስ ተግባራዊ ሲሆን የእርስ በርስ ጦርነት ሲቀሰቀስ ከአውሮፓ ህብረት ጋር በመቀላቀል የሶሪያን ኢኮኖሚ መበታተን ፈጠረ። እነዚህ ማዕቀቦች በጥቅምት 2014 በአውሮፓ ህብረት እና በዩ.ኤስ. አሁንም በመንግስት ቁጥጥር ስር ባሉ የሀገሪቱ ክፍሎች ያሉ ኢንዱስትሪዎች በመንግስት ቁጥጥር ስር ናቸው፣ አሁን ባለው ግጭት ኢኮኖሚያዊ ነፃነት እየተቀየረ ነው። የለንደኑ የኢኮኖሚክስ ትምህርት ቤት በሶሪያ የእርስ በርስ ጦርነት ምክንያት በሶሪያ የጦርነት ኢኮኖሚ መፈጠሩን ገልጿል። እ.ኤ.አ. በ 2014 የአውሮፓ የውጭ ግንኙነት ምክር ቤት ሪፖርት የጦርነት ኢኮኖሚ መፈጠሩን ገልጿል። ከሁለቱም ወገኖች ቢያንስ 140,000 ሰዎችን እንደገደለ የሚገመተው ግጭት ከሶስት ዓመታት በኋላ አብዛኛው የሶሪያ ኢኮኖሚ ፈርሷል። ሁከቱ እየሰፋና ማዕቀብ በመጣ ቁጥር ሀብትና መሰረተ ልማቶች ወድመዋል፣የኢኮኖሚው ውጤት ወድቋል፣ባለሀብቶችም አገር ጥለው ተሰደዋል። በአሁኑ ወቅት ስራ አጥነት ከ50 በመቶ በላይ ሲሆን ግማሹ የህብረተሰብ ክፍል ከድህነት ወለል በታች ነው የሚኖረው።...ከዚህ ዳራ ጋር ተያይዞ በሀገሪቱ ውስጥ እየከተቱ ያሉትን ሁከት፣ ብጥብጥ እና ስርዓት አልበኝነት የሚመገቡ ጉልህ የሆኑ አዳዲስ የኢኮኖሚ አውታሮችን እና የንግድ እንቅስቃሴዎችን እየፈጠረ ያለው የጦርነት ኢኮኖሚ እየተፈጠረ ነው። . ይህ የጦርነት ኢኮኖሚ - የምዕራባውያን ማዕቀቦች ሳያውቁት አስተዋፅዖ ያበረከቱት - ለአንዳንድ ሶሪያውያን ግጭቱን ለማራዘም ማበረታቻ እየፈጠረ እና ችግሩን ለማስወገድ አስቸጋሪ ያደርገዋል። የተባበሩት መንግስታት ድርጅት የሶሪያ የፖሊሲ ጥናትና ምርምር ማዕከል ባወጣው ዘገባ እንደሚያሳየው ከሶሪያ ህዝብ ውስጥ 2/3ኛው በአሁኑ ጊዜ “በከፋ ድህነት” ውስጥ ይኖራሉ። ሥራ አጥነት 50 በመቶ ደርሷል። እ.ኤ.አ ኦክቶበር 2014፣ በታርቱስ የ50 ሚሊዮን ዶላር የገበያ አዳራሽ ተከፈተ ይህም የመንግስት ደጋፊዎች ትችትን የቀሰቀሰ እና እንደ የአሳድ መንግስት ፖሊሲ የእርስ በርስ ጦርነት ውስጥ የመደበኛነት ስሜትን ለመፍጠር የሚሞክር አካል ሆኖ ታይቷል። በሙስና የተከሰሱ ውንጀላዎች ተቃውሞን አስከትለው ብጥብጥ ከፈጠሩ በኋላ ለተገደሉ ወታደሮች ቤተሰቦች ቅድሚያ መስጠት የሚለው የመንግስት ፖሊሲ ተሰርዟል። እ.ኤ.አ. በታህሳስ 2014 የአውሮፓ ህብረት የአውሮፕላን ነዳጅ ለአሳድ መንግስት መሸጥ ከልክሏል ፣ይህም መንግስት ለወደፊቱ የበለጠ ውድ የሆነ ኢንሹራንስ አልባ የጄት ነዳጅ ጭነቶች እንዲገዛ አስገድዶታል። ሰብዓዊ መብቶች እ.ኤ.አ. በ 2007 የወጣው ህግ የበይነመረብ ካፌዎች ተጠቃሚዎች በቻት መድረኮች ላይ የሚለጥፉትን ሁሉንም አስተያየቶች እንዲመዘግቡ ያስገድዳል። እንደ አረብኛ ዊኪፔዲያ፣ ዩቲዩብ እና ፌስቡክ ያሉ ድረ-ገጾች ከ2008 እስከ የካቲት 2011 ድረስ ያለማቋረጥ ተዘግተዋል። እንደ ሂዩማን ራይትስ ዎች እና አምነስቲ ኢንተርናሽናል ያሉ የሰብአዊ መብት ተሟጋች ድርጅቶች የአሳድ መንግስት ሚስጥራዊ ፖሊሶች የፖለቲካ ተቃዋሚዎችን ሲያሰቃዩ፣ ሲያስሩ እና ሲገድሉ እንዲሁም መንግስትን የሚቃወሙ አካላትን ዘርዝረዋል። በተጨማሪም ሶሪያ ሊባኖስን ከያዘች በኋላ ወደ 600 የሚጠጉ የሊባኖስ የፖለቲካ እስረኞች በመንግስት እስር ቤቶች እንደሚገኙ የሚታሰበ ሲሆን የተወሰኑት ደግሞ ከ30 ዓመታት በላይ በእስር ላይ ይገኛሉ። ከ2006 ጀምሮ የአሳድ መንግስት በፖለቲካ ተቃዋሚዎች ላይ የጉዞ እገዳን አስፋፋ። እ.ኤ.አ. በ2007 ከ ጋር ባደረጉት ቃለ ምልልስ፣ አሳድ “እኛ የፖለቲካ እስረኞች የሉንም” በማለት ዘ ኒው ዮርክ ታይምስ በታህሳስ 2007 የጋራ ተቃዋሚ ግንባርን ሲያደራጁ የነበሩ 30 የሶሪያ የፖለቲካ ተቃዋሚዎች መታሰራቸውን ዘግቧል። በዚህ ቡድን ውስጥ 3 የተቃዋሚ መሪዎች ናቸው የተባሉት በእስር ላይ ይገኛሉ። እ.ኤ.አ. በ 2010 ሶሪያ የፊት መሸፈኛዎችን በዩኒቨርሲቲዎች ከለከለች ። እ.ኤ.አ. በ 2011 የሶሪያን ህዝባዊ አመጽ ተከትሎ፣ አሳድ የመጋረጃ እገዳውን በከፊል ዘና አድርጎታል። የውጭ ፖሊሲ መጽሔት እ.ኤ.አ. በ 2011 ተቃውሞን ተከትሎ ስለ አሳድ አቋም መግለጫ አዘጋጅቷል ። በአስርት አመታት የግዛት ዘመናቸው... የአሳድ ቤተሰብ ወታደሩን ከመንግስት ጋር በጥብቅ በማዋሃድ ጠንካራ የፖለቲካ ደህንነት መረብ ፈጠረ። እ.ኤ.አ. በ 1970 የበሽር አባት ሃፌዝ አል-አሳድ በሶሪያ የጦር ሃይሎች ማዕረግ ካደጉ በኋላ ስልጣናቸውን ተቆጣጠሩ ፣በዚያን ጊዜም ታማኝ አላውያንን ቁልፍ ቦታዎች ላይ በመትከል የታማኝ አላውያን መረብ አቋቋመ። እንደውም ወታደራዊው፣ ገዥው ልሂቃን እና ጨካኝ ሚስጥራዊ ፖሊሶች እርስ በርስ የተሳሰሩ በመሆናቸው አሁን የአሳድን መንግስት ከደህንነት ተቋሙ መለየት አልተቻለም።...ስለዚህ...መንግስትና ታማኝ ሃይሎች ሁሉንም መከላከል ችለዋል። ግን በጣም ቆራጥ እና የማይፈሩ ተቃዋሚ አክቲቪስቶች። ከዚህ አንፃር፣ የሶሪያ ሁኔታ በተወሰነ ደረጃ ከሳዳም ሁሴን በኢራቅ ውስጥ ከነበረው ጠንካራ የሱኒ አናሳ አገዛዝ ጋር የሚወዳደር ነው።

9827

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%A3%E1%89%A0%E1%88%AB%20%E1%88%9E%E1%88%8B

ኣበራ ሞላ

ዶ/ር አበራ ሞላ (መጋቢት ፳፬ ቀን ፲፱፻፵ ዓ.ም.) ሸዋ ጠቅላይ ግዛት፣ መናገሻ ኣውራጃ፣ ሰንዳፋ ከተማ የተወለዱ ኮምፕዩተሮችና የእጅ ስልኮች በግዕዝ ፊደል እንዲጽፉ የፈጠሩ ኢትዮጵያዊ ሳይንቲስት ናቸው። ዶክተር ኣበራ ሞላ የታወቁባቸው ዋናዎቹ ጉዳዮች የሚከተሉት ናቸው። የመድንን ማነስ በማስወገድ ከዓለም የእንስሳት ሓኪሞች ኣንዱ ታዋቂ ምሁር፣ የግዕዝ ፊደልንና ሥነ ጽሑፍ በኮምፕዩተርና የእጅ ስልክ ውስጥ በኣለውም መጠቀም እንዲቻል የኣደረጉ ሰባት የዩናይትድ እስቴትስና ኢትዮጵያ ፓተንቶች ብቻቸውን የኣሏቸው የግኝት ሊቅና የኣክሱም ሓውልት ከሮም ወደ ኢትዮጵያ እንዲመለስ ጣልያንን በማስገደድ ወሳኙን እርምጃ የወሰዱ ኣርበኛ ናቸው። ዶክተሩ የግዕዝ ኣልቦ ኣኃዝ ቀለሞችና የግዕዝ ኣሥር ቤት ኣኃዛዊ ቍጥሮች ፈጣሪም ናቸው። የግዕዝ ፊደል ሳይቆራረጥ፣ ሳይቀነስና ሳይበላለጥ ዩኒኮድ እንዲገባ የሰጡና ለመብቱ የተሟገቱለት ኣሸናፊ ናቸው። ፣ ዶ/ር ኣበራ ሞላ ከታዋቂ የዓለም ሳይንቲስቶች ኣንዱ ናቸው። ኢትዮጵያውያን ኢንተርኔት ላይ በዓማርኛ በነፃ ፒሲና ማክ ኮምፕዩተሮች ውስጥ እንዲከትቡ በድረገጽ ለግሰዋል። ግዕዝ በኮምፕዩተር ዶ/ር አበራ በኮምፕዩተር ግዕዝ ፊደልን መጠቀም እንዲቻል ያደረጉ ምሁር ናቸው። ይሀንንም ያደረጉት የዓማርኛውን የጽሕፈት መሣሪያ (ታይፕራይተር) ለሚያውቁት ቀላል እንዲሆን በ“”፣ “”፣ “”፣ “” ምትክ “ሀ”፣ “ጠ”፣ “ሸ”፣ “ዘ” እና እንግሊዝኛ ለሚያውቁ በ“”፣ “”፣ “”፣ “” ምትክ “አ”፣ “በ”፣ “ቸ”፣ “ደ” ቀለሞችን በመመደብ ዓይነት ሠላሳ ሰባቱን የግዕዝ ቤት ኆኄያት ለ፴፯ የኮምፕዩተር መርገጫዎች ስሞችም በማድረግ ነበር። ስምንቱን የፊደል ቤቶች ወይም እንዚራን ስምንት ፎንቶች ላይ በተኗቸው። በእዚህ ዘዴ በእጅ ጽሑፍና ማተሚያ ቤቶች ብቻ ይታተሙ የነበሩት የግዕዝ () ፊደላት ለመጀመሪያ ጊዜ በኮምፕዩተር ተከተቡ። እ.ኤ.ኣ. በ1982 ከባለቤታቸው ወንድሞች ኣንዱ የሆነው ግሩም ከተማ ድህረ-ምረቃ ከሚማርበት ዴንቨር ዩኒቨርሲቲ መጥቶ ፊደል መሥሪያ ስለተለቀቀ ከኣንድ ዓረብ ጓደኛዬ ጋር ፊደሉን ለመሥራት ስንታገል ዋልን ብሎ ለዶ/ር ኣበራ ቢነግር ለዓማርኛ ፊደል ያላቸውን የልጅነት ፍቅር ቀስቅሶባቸው ፊደል መሥራት ከቻልክ ለምን የዓማርኛውን ኣትሞክርም ኣሉት። ሃያ ሰባት 27 የዓረብ ቀለሞችን በሚያስሠራው መሥራትን በመቶዎች የሚቆጠሩትን ፊደሎቻችንን መሥራት ኣንድ ኣይደለም ከተባባሉ በኋላ ወደፊት በዓማርኛ የሚሠራ ኮምፕዩተር እስኪሠራ ሺዎች ለእንግሊዝኛ የተሠሩን ፕሮግራሞችን ኢትዮጵያውያን እንድንጠቀምባቸው ቃላት ማተሚያዎችን በኣማራጭነት ማቅረብ እንዲቻል ዶክተሩ ኣብሻ የሚባለውን ኩባንያ ኣቋቋሙ። ፊደል መሥራት በመጀመር እ.ኤ.ኣ. ፍላጎታቸውን ኣሟሉ። መጀመሪያ መሥራት የሚቻለውም የኣማርኛ ታይፕራይተር ዓይነቱን ቅጥልጥል ፊደል እንደኣማርኛው ታይፕራይተር በኣንድ የላቲን ፊደል ምትክ መተካት ስለነበረ ያንን ስለኣልፈለጉ እንጂ ቅጥልጥሉንም ከማንም በፊትም ሊሠሩበት ይችሉ ነበር። ተሠርቶበታልም። እየኣንዳንዱ ቀለም ኣንድ-ወጥ የሆነውን የማተሚያ ቤቶች ዓይነት ትክክለኛ የግዕዝ ፊደላችንን ለመጀመሪያ ጊዜ በማቅረብና እየኣንዳንዱም በሁለት መርገጫዎች እንዲከተብ በመፍጠር ግዕዝ ከማተሚያ ቤቶች ወደ ኮምፕዩተር እንዲገባ ኣደረጉ። ሞዴት () በመባል የታወቀውን የቃላት ማተሚያ የማይክሮሶፍትን ዶስ በመጠቀም በ፲፱፻፹ ዓ.ም. ኣሜሪካ ውስጥ ለገበያ ኣቀረቡ። ጊዜውም ኮምፕዩተሮችና ማተሚያዎች በቂ ኃይል ማግኘት የጀመሩበት ነበር። ግዕዝ በኮምፕዩተር እንዲከተብ የፈጠሩበትን ዘዴ በዩናይትድ እስቴትስ ፓተንት መጠበቅ እንዲችሉ ቢያመለክቱም በእዚያን ጊዜ ኢትዮጵያ የፓተንት ሕግ ስለኣልነበራት የሳይንስና ቴክኖሎጂ መረጃ ማዕከል (ኢትዮጵያ) ሕጉ ሲወጣ ጉዳዩ ይታያል በማለት ስለወሰነ ፓተንት ኣልወጣለትም ነበር። ግዕዝ ድምጻዊ ፊደል ስለሆነ እያንዳድንዱን “ሀሁሂ” ቀለም በ“” ምትክ እየደረደሩ ማተም ከ፲፱፻ ዓ.ም. ገደማ ጀምሮ ኢትዮጵያ ውስጥ የኣሉ ማተሚያ ቤቶች ሊጠቀሙበት ችለዋል። በቀለሞቹ ብዛት የተነሳ ግን የእንግሊዝኛውን የጽሕፈት መሣሪያ ለዓማርኛ እንኳን መጠቀም ኣልተቻለም። ከዳግማዊ ምኒልክ ጀምሮ ብዙ ኢትዮጵያውያን ሊቆች፣ ሚኒስትሮችና ደራስያን የእንግሊዝኛውን የታይፕ መጻፊያ ለዓማርኛ መክተቢያ እንዲያገለግል ወደ ሰማንያ ዓመታት ግድም ሲመራመሩ ቆይተው ባይሳካላቸውም ዶ/ር ኣበራ ጥረቶቻቸውን በኮምፕዩተር ኣሳክተዋል። ስለ ዓማርኛ የጽሕፈት መኪና ምርምሩም የዋቢው ዝርዝር ውስጥ ከተካተቱት ኣባ ተክለ ማርያም ሰምሃራይ፣ ክቡር ዶ/ር ሃዲስ ኣለማየሁ፣ ኣቶ ዓለሙ ኃብተ ሚካኤል፣ ኢንጂነር ኣያና ብሩ፣ ዶ/ር ዓለመ ወርቅ፣ ኣለቃ ኪዳነ ወልድ ክፍሌ፣ ክቡር ኣቶ ኣበበ ኣረጋይ፣ ክቡር ራስ ዕምሩ ኃይለ ሥላሴ፣ ዶ/ር ሉባክ፣ ኣቶ ዘውዴ ገብረ መድኅን፣ ብላታ መርስዔ ሃዘን ወልደ ቂርቆስ፣ ፀሓፊ ትዕዛዝ ወልደ ጊዮርጊስ ወልደ ዮሐንስ፣ ክቡር ኣቶ ሚሊዮን ነቅንቅ፣ ኣቶ ስይፉ ፈለቀ፣ ክቡር ዶ/ር ከበደ ሚካኤል፣ ኣቶ ሳሙኤል ተረፈ፣ ሌላ እነ ኮሎኔል ታምራት ይገዙ፣ መንግስቱ ለማ፣ ኣቶ ብርሃኑ ድንቄ፣ ብላታ ዘውዴ በላይነህ፣ የኔታ ኣስረስ የኔሰው፣ ተክለማርያም ኃይሌ፣ ሼክ በክሪ ሳጳሎ እና ዶ/ር ፍቅሬ ዮሴፍንም ያጠቃልላል። ይህ ድካማቸው በመጨረሻ ሊሳካ የቻለው ግን ዶክተሩ ምንም ቀለም ሳይቀንሱ ወይም መልካቸውን ሳይቀይሩ የጥንቱንና ትክክለኛ የግዕዝ ቀለሞች በኮምፕዩተር ለመጀመሪያ ጊዜ እንዲቀርቡ ስለኣደረጉ ነው። የእነዚህ ምሁራን በታይፕ መሣሪያ ሙከራዎች የመጠቀም ዓላማዎች ባይሳኩላቸውም ዶክተሩ በእዚያው የፊደል ገበታ ምኞታቸውን ኣሳክተውላቸዋል። በተጨማሪም የቢለን፣ ጉራጌ እና ሳሆ ምሁራን የቋንቋ ፊደሎቻቸውን እንዲጨምሩላቸው ናሙና ጽሑፎችን ልከውላቸዋል። ከእዚሁ ጋር በማያያዝ እያንዳንዱ ቀለም በሁለት መርገጫዎች እንዲከተብ ኣዲስ የኣከታተብ ዘዴ ፈጥረው ኣዳዲስ የፊደል ገበታዎችን ኣቅርበዋል። ለእያንዳንዱ የግዕዝ ቤት ቀለምም እንደ እንግሊዝኛው ቍልፎች የእየእራሱ ቍልፍና የቍልፍ ስም መድበዋል። በእነዚህ የተነሳ የግዕዝን ፊደል የእንግሊዝኛው ወይም የኣማርኛ የታይፕ መጻፊያ መጻፍ ስለኣልቻለና ሳይጽፈው ኮምፕዩተር ለመጀመሪያ ጊዜ ደርሶለታል። ዶ/ር ኣበራ ኮምፕዩተራይዝ የኣደረጉት የግዕዝ ፊደል ኢትዮጵያውያን ለብዙ ሺህ ዓመታት በእጃቸው ሲጽፉትና ከ፲፱፻፬ ዓ.ም. ገደማ ጀምሮ በማተሚያ መሣሪያዎች ኢትዮጵያ ውስጥ ሲጠቀሙብት የነበረውን ፊደል ነው። ግዕዝ በማተሚያ መሣሪያዎች ከኢትዮጵያ ውጪም ታትሟል። የግዕዝ ፊደል በብራናና የመሳሰሉት ላይ ሲጻፍ ቆይቶ በጉተንበርግ () የፊደል መልቀሚያ ማተሚያ መሣሪያ ፈጠራ ከ፲፭፻፮ ዓ.ም. ጀምሮ በማተሚያ መሣሪያ ሲጠቀም ቆይቶ ከ፲፱፻፹ ጀምሮ በዶክተሩ ግኝት በኮምፕዩተርና በኋላም በእጅ ስልክ መጠቀም ስለተቻለ ሕዝቡ በዓማርኛና ሌሎች ቋንቋዎች የእራሱ ኣታሚ ሆኗል። የግዕዝን ቀለም () በኮምፕዩተር በቀላሉና በቀልጣፋ ዘዴ ማቅረብ ስለቻሉ ሕዝቡ ከማተሚያ ቤቶች በተሻለ ሁኔታ በፊደሉ መሥራት ችሏል። በእዚህም የተነሳ ሕዝቡ መጻሕፍትንና የመሳሰሉትን ለማሳተም በየማተሚያ ቤቶች ወረፋ ከመጠበቅና ከመንግሥት እገዳ ተርፎ የእራሱ ኣታሚ ሆኗል። ዘዴውም በዓማርኛ ሳይወሰን ለሁሉም የግዕዝ ቀለሞች መክተቢያና ማተሚያ ከሌሎች የዓለም ፊደላት እኩልና ጎን በሚገባ ሥራ ላይ እየዋለ ነው። ይህ የዓማርኛ ውክፔዲያ ገጽ እንደ ሌሎች ትክክለኛ የዓለም ባለ ፊደል ቋንቋዎች ገጾች የቀረበውም በእዚሁ በግዕዝ የዩኒኮድ መደብ ቀለሞች ነው። ሌላው የትግርኛ ውክፔዲያ ገጽ ነው። የዶ/ር ኣበራ ግኝቶች ( 16, 2009 ሕትመት) በግዕዝ ሳይወሰኑ ለኣያንዳንድ የዓለም ፊደሎች ኣዳዲስ ኣጠቃቀሞችና ግኝቶች ስለጠቀመ ስምንት የዩናይትድ እስቴትስ ፓተንቶች ውስጥና ሦስት የፓተንት ማመልከቻዎች ውስጥ () ተጠቅሷል። ቊጥሮቻቸውም ፣ 8645825፣ 8700653፣ 8706750፣ 8762356፣ 8812733፣ 9715111፣ 9723061፣ 9733724፣ 20110173558፣ 20160042059 እና 29635251 ናቸው። እነዚህ ኢትዮጵያን የሚያኮሩ ሥራዎችም ናቸው። ዶ/ር ኣበራ ሞላ ዩናይትድ እስቴትስ በሚገኘው የኢትዮጵያ ኤምባሲ በኩል ስለ ኢትዮጵያ ፊደል ግኝታቸው ጉዳይ ፓተንት ማመልከቻ እ.ኤ.ኣ. ፌብሩዋሪ 15 1990 ለሳይንስና ቴክኖሎጂ ኮሚሽን የኣቀረቡት በኮምፕዩተር የተጻፈ የዓማርኛ ደብዳቤ ለኢትዮጵያ የመጀመሪያው ባይሆንም ታሪካዊ ነበር። ኮሚሽነር ኣበበ ሙሉነህ በዶ/ር ኣበራ በኮምፕዩተር ለተጻፈው ደብዳቤ መልሱን የጻፉት በአማርኛ የጽሕፈት መሣሪያ በተጻፈ ደብዳቤ ነበር። ዶክተሩ ታህሳስ ፲፩ ቀን ፲፱፻፹፩ ዓ.ም. ( 19, 1988 ለኮሚሽነሩ የጻፉት ደብዳቤም ኣለ። በኣሁኑ ጊዜ በኮምፕዩተር፣ የእጅ ስልኮችና በመሳሰሉት በግዕዝ ፊደል እየቀረቡ የኣሉት በሚሊዮኖች የሚቆጠሩ ስለሆኑ የዶክተሩ ሕልምና ምኞት ከተሳኩ ቆይቷል። መጋቢት ፳፱ ቀን ፳፻፯ ዓ.ም. የዩናይትድ እስቴትስ መንግሥት ቊጥሩ 9,000,957 የሆነ የመጀመሪያውን የግዕዝ ፓተንት ወይም የግኝቱ ባለቤትነት መብት ማመልከቻውን ከኣስገቡበት ከሰባት ዓመታት በኋላ ለዶ/ር ኣበራ ሞላ ሰጥቷል። ዕውቅናው እንዲታወቅ . 9,000,957 የእሚል ማሳወቂያ ግኝቱን ከሚጠቀሙት ዘዴዎች ጋር መቅረብ እንደእሚገባው ሕጉ ይደነግጋል። የፓተንቱም መገኘት የግዕዝ ፊደል በትክክለኛ ሳይንስና ቴክኖሎጂ እየተደገፈ የማደጉ ምስክርነት ነው። ይኸው የኢትዮጵያም ፓተንት ለዶክተሩ በሦስት ወራት ውስጥ እንደሚሰጥ የኢትዮጵያ ኣእምሯዊ ንብረት ጽሕፈት ቤት ጥቅምት ፳፱ ቀን ፳፻፰ ዓ.ም. ደብዳቤ ጽፏል። በቅርቡም ቍጥሩ 9,733,724 የሆነ ሁለተኛው ፓተንት ግዕዝን በእጅ ስልክ መጠቀም እንዲቻል በመፍጠራቸው በዩናይትድ እስቴትስ መንግሥት ለዶ/ር ኣበራ ሞላ ተሰጥቷል። የእነዚህ ፓተንቶች የኢትዮጵያዊ ሳይንቲስት መሆኑ ጥቅሞች ለብዙዎቹ የኣልገባቸው ይመስላል። ዶ/ር ኣበራ ሞላ የፓተንትን ጥቅም ቀደም ብለው በኣሏቸው ፓተንቶች ምክንያት በማወቃቸው ግዕዝን ዲጂታይዝ በማድረግ ሌሎች ኢትዮጵያውያንን በቴክኖሎጂው እንዳይቀደሙ በማድረግ በፊደሉና እንደ ዓማርኛ በኣሉ ቋንቋዎቻቸው ላይ መብታቸው እንዳይወሰድ የኣደረጉ የኢትዮጵያ ሕዝብ ባለውለታ ሳይንቲስት ናቸው። እስከ ፳፻፲፩ ዓ.ም. ለዶ/ር ኣበራ ሞላ ብቻቸውን የተሰጧቸው የግዕዝ ፓተንቶች ሰባት ደርሰዋል። ይኸንንም ሄዶ በመፈለግ ማጣራት በሳይንስ ዓለም የተለመደ ነው። ግዕዝን በኮምፕዩተር መክተብ ኣስቸጋሪ በመሆኑ በብቸኛው ምርምራቸው ገፍተውበት ተሳክቶላቸዋል። ሕዝቡ ስለእነዚህ እንዳያውቅም እዚህ ገጽ እየመጡ የሚሰርዙም ስለኣሉ የሚያዋጣ በሌሎች በኩል መፈለግ ነው። ምሳሌ የግዕዝ ቀለሞች ከልጃቸው ብሩክ ጋር የመጀመሪያውን የግዕዝ የእስክሪንና የማተሚያ ቀለሞች ለመሥራት ኣንድ ዓመት ግድም ነበር የወሰደው። የፊደሉም ችሎታ በማደግ መጀመሪያ ፖስትእስክሪፕት ከእዚያም በ፲፱፻፹፩ ዓ.ም. ትሩታይፕ በኋላም ተንቀሳቃሽ () ሆኗል። ግዕዝ ወደ ኮምፕዩተር ሲገባ የስምንት እንግሊዝኛ ሥፍራዎችን በማስለቀቅ ዓይነት ኣንዱኑ ቦታ በየተራ በመጋራት ነበር። በዩኒኮድ መፈጠር የተነሳ ዶ/ር ኣበራ ኮምፕዩተራይዝ የኣደረጉት እእያንዳንዱ ቀለም የእራሱን ስፍራ ኣግኝቷል። ከዓለም ፊደል ሠሪዎች ኣንዱ ናቸው። ብዙዎቹ የግዕዝ ቀለሞች በዓለም የፊደላት መደብ ዕውቅና ከኣገኙበት ከ፲፱፻፹፫ ዓ.ም. ግድም ወዲህ ግን የዕውቀት ክምችት እንዲስፋፋ በቀለሞቹ እንደመጠቀም ዛሬም ኋላቀር በሆነው የኣማርኛ የታይፕ መጻፊያው ዓይነት ቅጥልጥል የኣማርኛ ፊደላት እየጻፉ ኢትዮጵያንና እራሳቸውን ወደኋላ እየጎተቱ ያሉትን እየተቃወሙ ነው። ትክክለኛዎቹና ሁሉም የግዕዝ ቀለሞች የዩኒኮድ መደብ ውስጥ እንዲገቡ ዶክተሩ ትልቅ ትግልና ኣስተዋጽዖም ኣድርገዋል። ለምሳሌ ያህል በመጀመሪያ ዙር ዶክተሩ ኮምፕዩተራይዝ የኣደረጉት እንጂ የታይፕራይተሩ ፊደል ግዕዝ እንዳልሆነ ተገልጿል። ይኸን ግዕዝ የኣልሆነ ቊርጥራጭ የኣማርኛ ታይፕራተር ዓይነት ፊደል የግዕዝ ፊደል ስለኣልሆነ በሁለተኛ ዙር ተቃውመው ኣስጥለዋል። የዶክተሩ ሦስተኛ ዙር ተቃውሞ የዓማርኛውን የማተሚያ ቤት ፊደላት ለዩኒኮድ እ.ኤ.ኣ. በ1992 የቀነጠሱትን እና የኣናሳ ተጠቃሚዎች ፊደላት በቍርጥራጭ ፊደላት እንዲተኩ እ.ኤ.ኣ. በ1993 የፈለጉትንና የኣማርኛ ፊደላት ቅነሳ ውስጥ የገቡትንም ያጠቃላል። ዶክተሩ ዲጂታይዝ የኣደረጉት የግዕዝ ፊደል የኢትዮጵያ ማተሚያ ቤቶች ሲጠቀሙባቸው በነበሩት ፊደላት ሲታተሙ ስለነበሩና ስለሆኑ ዛሬ ወደ ፒ.ዲ.ኤፍ የተቀየሩትን ጭምር ያለ ችግር ማንበብ ተችሏል። ፊደሉንም ለማሟላትና ከሌሎች ፊደላት እኩል እንዲራመዱ በየጊዜው ጽፈዋል። ለምሳሌ ያህል እነ “ሀ”፣ “ሐ”፣ “ኀ”፣ “አ”፣ እና “ዐ” የተሳሳቱ ድምፆች ተሰጣቸው እንጂ በዶ/ር ኣበራ ገለጻ የእየራዕቦቻቸው ሞክሼዎች ስለኣልሆኑ ለማጥፋት ማዘጋጀት ቀርቶ ድምፆቻቸውን ተረክበው መብታቸው መከበር ኣለበት ነው። ዕውቀቱም ከዩኒቨርሲቲ ወደ ሕዝቡ መድረስ ኣለበት። ይህ ትግርኛውንም ይመለከታል። ዓማርኛ፣ ቤንችና ጉሙዝ የቋንቋ ዋና ክፍሎች የ“ጨ” ቀለሞች፣ እንዚራንና ዘመዶች ቀለበቶች ሦስት ሳይሆኑ ሁለት ናቸው። የ“ሀ” ትክክለኛ ድምጽ ወደ “ኸ” የቀረበ ቢሆንም “ኸ”ም የዓማርኛ ሞክሼ የሚባለው ዓይነት ቀለም ስለኣልሆነ ነው ግዕዝ ኮምፕዩተራይዝ ሲደረግ የምልክት መርገጫዎች ላይ የመርገጫ ስም የተሰጠው። የ“አ” ድምጽ በስሕተት “ኧረ” የሚለው ቃል ምሳሌ ውስጥ ስንጠቀምበት የነበረ ድምጽ ስለሆነ ለ“ኧ” ስምንተኛው የ“አ” ቤት ፊደል ድምፁን ዶክተሩ መልሰው ኣስረክበውታል። [“ኧረ”] መከተብ ያለበት በ“አረ” ነው። ምክንያቱም የስምንተኛው ድምጽ ቀለም የሚሠ'ራው ግዕዙ ወይም ራብዑ ላይ መስመር በመጨመር ስለሆነና የ“አ” ቤት ስምንተኛ ቀለም የማይኖርበት ምክንያት ስለሌለ ነው። ይህ የዓይኑ “ዐ” ባለመስመር “ዓ”ንም ሊመለከት ይችላል። “ኧ” የስምንተኛው የ“አ” ቤት ቀለም ስለሆነ ስምንተኛውን የ“አ” ቤት ድምጽ (ወደ “እዋ” የቀረበውን) ለ“ኧ” ፊደል መስጠቱ ተገቢ ይመስላል። የ“የ”ም ስምንተኛ ድምጽ ቀለም ኣለ። የ“ሀ”ም አንዲሁ። ግዕዝ ድምፃዊ ፊደል () ስለሆነ “ሀ” እና “ሃ” ወይም “አ” እና “ኣ” ድምጽ ስለማይጋሩ ነው ዶክተሩ ስማቸውን “ኣበራ” እንጂ “አበራ” በማለት የማይጽፉት። ከምክንያቶቹ ኣንዱ የግዕዝ ቤቶቹ ቅርሶች ሲጠሩ እንደራብዖቹ ኣፍ በሰፊው ስለማያስከፍቱ ነው። “ሰረቀ” እና “ሠረቀ” የሚባሉት ቃላት ከግዕዝ የተወረሱ ስለሆኑ ትርጕሞቻቸው ኣንድ ኣይደለም የሚሉ ኣሉ። ዓማርኛ የሚጠብቁና የሚላሉ ቃላት ኣሉት። “ምሥር” (“እህሉ”) እና “ምስር”ም (“ግብጽ”) ኣንድ ኣይደሉም። ንጉሡ “ሠ” የጠበቀ ስለሆነ ዓማርኛውን በእንደእዚህ ዓይነት መለየት ሳይጠቅም ኣይቀርም የሚሉ ኣሉ። ሞክሼ የተባሉትን ልዩነቶች ለስርወ ቃላት ስለሚጠቅሙ ኣለማወቅ ዕውቀቱን ኣያጠፋውም። “ጪ”፣ “ጬ” እና “ጯ” የተሠሩት ሦስተኛ ቀለበት በሌለው “ጨ” ላይ በሚቀጠሉ ቅርጾች ነው። እነዚህ “ጠ” ላይ እንደሚቀጠሉት “ጢ”፣ “ጤ” እና “ጧ” መሆኑ ነው። ስለዚህ እንደ “ጤ” ሦስተኛው እግር ላይ ኣንድ ቀለበት የኣለው “ጬ” እንጂ ሦስተኛው እግር ላይ ሁለት ቀለበቶች የኣሉት “ጬ” የተሳሳተ ነው። ለግዕዝ የሚያስፈልጉትን በመጨማመር ከፈጠሯቸው የግዕዝ ምልክቶች መካከል “መብት”፣ “ንግድ”፣ “ተመዝግቧል”፣ “ብር”፣ “ሣንቲም”፣ “ማጥበቂያ”፣ “ማላልያ” እና “ኣልቦ” ኣኃዝ ይገኙበታል። የማጥበቂያ ምልክትን ዓማርኛ ለጥቂት ምዕት ዓመታት የተጠቀመ ስለሆነ ዶክተሩ የኣቀረቡት ከኮምፕዩተሩ ቴክኖሎጂ ጋር እንዲሄድ ኣዲስ ቅርጽና ስፍራ በመስጠት ነው። ዕውቅናም እንዲያገኙ ደራሲዎች እንዲጠቀሙባቸው ለዓመታት ከማቅረብ ሌላ ፓተንቶቻቸው ውስጥ ጽፈዋቸዋል። የኮምፕዩተር 42 እንግሊዝኛ ቁጥሮችና ምልክቶች ከግዕዙ ጋር ያቀረቡት ዶክተሩ ግዕዝን ኮምፕዩተራይዝ ሲያደርጉ ለግዕዝ ሥራ እንዲያገለግሉ ወስነው ከግዕዙ ቀለሞች ጋር በተመጣጠነ መልክ መሥራት ስለጀመሩ ኮምፕዩተር ገበታ ላይ ያሉት ኣጠቃቀም ለግዕዝም እንዲያገለግል ነው። ለምሳሌ ያህል “+”፣ “-”፣ “*” እና “/” የመደመር፣ መቀነስ፣ ማባዛትና ማካፈል የግዕዝ የሢሳብ ምልክቶችና ማስሊያዎችም ናቸው። በእጅ ጽሑፍና ማተሚያ ቤቶች ብቻ ይቀርብ የነበረው የግዕዝ ፊደል ኮምፕዩተራይዝድ ስለሆነ ኣጠቃቀሙ ለመጀመሪያ ጊዜ ወደ ፲፱፻፹ ዓ.ም. ገደማ ለሕዝብ ቀርቧል። ከእዚያም ወዲህ ፊደሉ የዩኒኮድ የዓለም ፊደላት መደብ ውስጥ ስለገባ እእያንዳንዱ ቀለም የእራሱ ስፍራና ቍጥር (ኮድ) ኣለው። በእዚህም የተነሳ የግዕዝ ፊደል እንደሌሎች የዓለም ፊደላት የዩኒኮድ መደብ ውስጥ ገብቷል። ግዕዝ በዩኒኮድ ዕውቅና ስለ ኣገኘና ወደ ፲፫ የተለያዩ የቋንቋ ቀለሞች ስለኣሉት የሁሉም የግዕዝ ፊደል ተጠቃሚ ብሔሮች መብቶች በእኩልነት መጠ'በቅ እንደኣለባቸው ዶክተሩ ያምናሉ። ስለዚህ ሁሉንም የግዕዝ ቀለሞች የማያስተናግድ ወይንም ለማስተናገድ ችሎታ የሌለው ዘዴ መቅረብ ስለሌለበት ተጠያቂው ኣቅራቢው ብቻ ሳይሆን ተጠቃሚው ምሁርም ነው። በግዕዝ ቀለሞች ብዛት የተነሳ በግዕዝ መሥራት ቢያስቸግርም ከቴክኖሎጂው ጋር መጓዝ ስለቀጠለ ለእንግሊዝኛው የተሠሩትን ለግዕዝ መጠቀም እንዲቻልና ግዕዝ የሚፈልገውንም ለመሥራት መትጋት ይጠበቅብናል። የተሳሳቱ ነገሮችን ማስተካከልና በትክክል መጠቀም ጠቃሚ ናቸው። ዶክተሩ የተጠቀሙበት የሁለተኛው ፊደል መነሻ ተወዳጁና ለረዥም ዘመናት ጥቅም ላይ ሲውል የነበረው የብርሃንና ሰላም ማተሚያ ቤት ኣንደኛው የሞኖታይፕ የፊደል መልቀሚያ መሥሪያ ፊደልና የተስፋ ገብረሥላሴ ማተሚያ ቤት ፲፱፻፲፯ ዓ.ም. ቁምፊ () ናቸው። የቀለማቱም መልኮች ከዩኒኮዱ ጋር ኣንድ ዓይነትና መደበኛ የኢትዮጵያ ፊደላት ናቸው። ውብ ቀለሞቻችንን በወጉና በማዕረጉ መጠቀም ተችሏል። ዶክተሩ ይኸን በመደበኛነት ከ፲፱፻፹፩ ዓ.ም. ጀምሮ እየተጠቀሙበት ነው። በማያምር፣ የተሳሳተና የከሳ ፊደል የተጻፈ ጽሑፍ ማንበብ ኣያጓጓም። ከቅርብ ጊዜ ወዲህ እነ ማይክሮሶፍት ()፣ ጉግል ()ና ኣፕል () የተለያዩ የግዕዝ ፊደላት ማቅረብ ጀምረዋል። ምንም እንኳን የተለያዩ ቁምፊዎች መኖር ተፈላጊ ቢሆኑም ኣስቀያሚውንና የተሳሳቱትን በዝምታ ማሳለፍ ሕዝቡ ተስማምቶበታል ማለት ነው። በኣሁኑ ጊዜ ብዙ ደራስያን መጻሕፍትን በተሳሳቱ ፊደላት እያሳተሙ ስሕተቶችን እያስፋፉ ስለሆነ ሊነገራቸው ይገባል። ወደፊት በትክክለኛ የግዕዝ ፊደሎቻችን የተከተቡትን ጥንታዊ ቀለሞቻችንን ዶክተሩ ኮምፕዩተራይዝ ወደኣደረጉት ትክክለኛ የዘመናዊው ማተሚያ ቤቶች ቀለሞች መቀየር ቢቻልም ዛሬ በኣለማወቅ በተሳሳቱ ቀለሞች ኣዳዲስ ስሕተቶችን ማስተዋወቅ ኣስፈላጊ ኣይደለም። የግዕዝ ፊደል ውስጥ ለሌሉ ድምጾች ኣዳዲስ ቀለሞች መፍጠር ሊያስፈልጉ ይችላሉ። ይህ ፊደላችን ለሌሎች ቋንቋዎችም እንዲጠቅሙ ያስችላል። በየኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ ተዋሕዶ ቤተ ክርስቲያን ትምህርቶች ዘንድ ግዕዝ የኣዳም እና የሔዋን ቋንቋ ነበር፤ ፊደሉን የፈጠረው ከማየ ኣይኅ ኣስቀድሞ የሴት ልጅ ሄኖስ ነበረ፤ በሌላ በኩልም ኢትዮጵያዊው የግዕዝ ፊደል የዓለም ፊደላት ምንጭ ነው ይባላል። የኢትዮጵያ ነገሥታት ዝርዝሮችና የግዛት ዓመታት እዚህ ኣሉ። ሌሎችም መረጃዎች ኣሉ። በግዕዝ ቋንቋ ብዙ እልፍ ድርሳናትና ምስጢራት ተከትበዋል። የግዕዙ ፊደል እድሜ ከላቲኑ የበለጠ ነው። (ጥንታዊቷ ግብጽ ከ5100 ዓመታት በፊት በኢትዮጵያውያን የተቈረቈረች ናት ይባላል።) የግብፆችን ጽሑፍ ከኢትዮጵያ የተወሰደ መኾኑንና የሮማና የሌሎች ፈላስፎችም የተጠቀሙባቸው መጻሕፍት ከግብጽ መጽሓፎች የተወሰዱ እንደኾኑ ማረጋገጥ ተችሏል። በጽሑፍ ሰፍረው ከሚገኙ አንዳንድ መረጃዎችም በመመሥረት የጽሑፍ ፊደል በኢትዮጵያውያን የተጀመረ መኾኑን መገመት ይቻላል። የሥነ ፈለክ () ጥናትን የጀመሩት ኢትዮጵያውያን ስለመኾናቸው ማስረጃዎች ይናገራሉ። ሌሎች ሃገራት የሓውልትንና የግንባታ ሥነ ጥበብን የተማሩት በጥንት ኢትዮጵያውያን ነው። ኢትዮጵያ የሥልጣኔ ምንጭ ነች የሚሉም ኣሉ። የላቲን ኤቢሲዲ ካፒታል ፊደላት የግዕዙን ፩፪፫፬ የመሰሉት እኛ ከግሪኮቹ ወስደን ኣይደለም። በኢትዮጵያ ታሪክ ጽሑፍ በግሃ ድንጋይ ተጠቅሞ በድጋይ ላይ ከመጻፍ ቅጠልን ቀጥቅጦ በመጭመቅ በብራና ላይ ወደ መጻፍ ሽግግር የተደረገው በንጉሥ ሰብታህ (2545-2515 ዓ.ዓ.?) ዘመነ መንግሥት መሆኑ ተጽፏል። ይህ ከ5000 ዓመታት ግድም በፊት መሆኑ ነው። ኢትዮጵያ ከዛሬ ሰባት ሺህ አመታት በፊት በዳዕማት የፅሁፍ ትምህርት መስጠት መጀመሯን ለሚያውቅ ሰው በወቅቱ ኣገራችን ደርሳበት የነበረውን የሥልጣኔ ደረጃ መገመት ኣያዳግተውም፡፡ የግዕዝ ቍልፎች ምንም እንኳን ከ“” እስከ “” የኣሉት የኮምፕዩተሩ መርገጫዎች () ለእንግሊዝኛው ፊደላት ስምና መርገጫ እንዲሆኑ ቢሠሩም ፴፯ቱን መርገጫዎች ለ፴፯ቱ የግዕዝ ቤት ቀለሞች ማለትም ለ“ሀ”፣ “ለ”፣ “ሐ”፣ “መ”፣ “ሠ”፣ “ረ”፣ “ሰ”፣ “ሸ”፣ “ቀ”፣ “ቐ”፣ “በ”፣ “ቨ”፣ “ተ”፣ “ቸ”፣ “ኀ”፣ “ነ”፣ “ኘ”፣ “አ”፣ “ከ’፣ “ኸ”፣ “ወ”፣ “ዐ”፣ “ዘ”፣ “ዠ”፣ “የ”፣ “ደ”፣ “ዸ”፣ “ጀ”፣ “ገ”፣ “ጘ”፣ “ጠ”፣ “ጨ”፣ “ጰ”፣ “ጸ”፣ “ፀ”፣ “ፈ” እና “ፐ” ስምና ቍልፎች እንዲሆኑ ኣድርገዋል። ግዕዝ በኮምፕዩተር እንዲጠቀም ሲፈጥሩ እያንዳንዱ ቀለም የሚከተበው በሁለት መርገጫዎች ነበር። ለሚፈልጉትም የቍልፍ መለጠፊያዎች ነበሩት። እያንዳንዱ የግዕዝ ቀለም ስም የሚከተበው እንደ እንግሊዝኛው ዝቅ () መርገጫን በመጠቀም ነው። በኣሁኑ ጊዜ እያንዳንዱን ቀለም በኣንድና ሁለት መርገጫዎች መክተብ የሚያስችል ኣብሻ () የሚባል ዘዴ ስለፈጠሩ ዓማርኛውን በእንግሊዝኛ ፎነቲክ እስፔሊንግ እንጽፋለን በማለትና ያም ስለኣልተሳካ እስከ ኣራት መርገጫዎች መጠቀም እንደማያስፈልግ ተደርሶበታል። ምክንያቱም ዓማርኛው በኣራት ቢከተብም የኣናሳ ተጠቃሚዎች ቋንቋዎችን በእዚሁ እስፔሊንግ ዘዴ ለመክተብ እስከ ስምንት መርገጫዎችን መጠቀም ስለሚያስፈልግ ነው። እንግሊዝኛ የእራሱ ችግሮች የኣሉት ፊደል ነው። ላቲን () “ቸ” ቀለምን የሚከትበው በ“” ሲሆን “ቸ” ቀለም ቢኖረው ኖሮ ትክክለኛ ኣጠቃቀም ስለሆነ ኣንድ መርገጫ ይሰ'ጠው ነበር። የላቲን ቊልፎች ለሃያ ስድስቱ ቀለሞች የተመደቡት ለእያንዳንዳቸው እንጂ በዋየልነትና ኮንሰናንትነት የሥራ ክፍፍል ኣይደለም። በሌላ ኣነጋገር የ“” መርገጫ ለ“” የእንግሊዝኛ ፊደል የተመደበው “” ቀለም ስለሆነ እንጂ ዋየል ስለሆነ ኣይደለም። የዶክተር ኣበራ ግኝት ይኸን መሠረታዊ ኣጠቃቀም በማገናዘብ የላቲኑንና የግዕዙን ኣቀራረብ በማዋሃድ የዋየል መርገጫዎችን የፊደልነትና የዋየልነት ኣሠራር ለግዕዝ ተጠቅሞበታል። ምክንያቱም ግዕዝ ድምፃዊ ፊደል ስለሆነ እንዚራኖቹን በዋየል መዘርዘር ሃያ ስድስቱን የላቲን ቀለሞች በዋየል ከመዘርዘር ጋር የተቀራረበ ስለሆነ ነው። በእዚሁ መሰረት 37ቱ የግዕዝ ቤቶች እንደ 26ቱ የላቲን ቤቶች የእየእራሳቸው መርገጫዎች ከተሰጣቸው በኋላ በዋየልነት እንዲያገለግሉ ለሁለተኛ ሥራ የተመደቡት የዋየል መርገጫዎችና ተጨማሪ መርገጫዎች የእንዚራን መቀየሪያዎች ሆነዋል። ግኝቱ ከእነዚህም ኣልፎ ለዋየል መርገጫዎች ሦስተኛ ኣዲስ ኣጠቃቀም ሥራ ላይ ኣውሏል። ለእንግሊዝኛው የኮምፕዩተር መርገጫና ኣከታተብ ዘዴ እንዲመች የግዕዝ ፊደላት ከ“” እስከ “” ያሉት ፳፮ ቁልፎችን እንዲጋሩ ማድረግን ዶክተሩ ይቃወማሉ። ምክንያቱም ከ“ኤ” እስከ “ዚ” የኣሉት የላቲን ቍልፎችን ፊደሉ በኣንዳኣንድ መርገጫዎች በመጠቀም እንግሊዝኛውን እንዲከትብ የተሠራ እንጂ ከእዚያ በላይ ብዛት ከኣለው የግዕዝ ፊደል ኣጠቃቀም ጋር ግንኙነት ስለሌለው የግዕዙ ኣጠቃቀም ውስጥ ጣልቃ በመግባት ወሳኝ መሆን ስለማይገ'ባው ነው። ላቲን 26 ሳድሳን ሆህያቱን የሚከትበው ለእእያንዳንዱ ኣንድ መርገጫ በመጠቀም ሲሆን ለካፒታል () ቀለሞቹ ሁለት መርገጫዎችን ይጠቀማል። የዶክተሩን ትክክለኛ ግኝትና ኣመዳደብ እናሻሽላለን ብለው የ"ዝቅ" () መርገጫዎችን ከሳድሳኑ ጋር ግንኙነት ለሌላቸው የግዕዝ ኆኄያት (ምሳሌ፦ “ጥ” በ“ዝቅ” “ት” ) የመደቡ ግዕዙን ለእስፔሊንግ ጣጣ ለመዳረግ የሚፈልጉትንና ቀለማቱን በብዙ መርገጫዎች የሚከትቡትን ይቃወማሉ። ምክንያቱም ዶክተሩ በፈጠሩት ዘዴ ሁሉንም ቀለሞች ከኣንድ ገበታ በኣንድና ሁለት መርገጫዎች ብቻ በኮምፕዩተሮችና የእጅ ስልኮች መክተብ ስለተቻለና እየተሻሻለም ስለሆነ ነው። እነ “ዠ” እና “ጰ” ቀለሞች ራቅ የኣሉ መርገጫዎች ላይ የተመደቡት ብዙ ቃላትና ተጠቃሚዎች ስለሌሏቸው ነው። ግዕዙን በ26 የላቲን ፊደላት መጻፍ መሞከር ግዕዙ በላቲን መርገጫዎች እንዲጠቀም ማስገደድ ነው። የኢትዮጵያ ሳይንቲስቶች ለግዕዝ የሚበጀውን መሥራትና መፍጠር እንጂ ሌላ ፊደል ላይ ማተኰር ኣስፈላጊ ኣይደለም። ምክንያቱም በዘዴው ዓማርኛውን እስከ ኣምስት መርገጫዎች በመጠቀም መክተብ ቢቻልም የሌሎች ቋንቋዎች ሲጨመሩ ከእዚያ በላይ መርገጫዎችን መጠቀም ስለሚያስከትሉ ነው። ዶክተሩ ለፊደላቱ መደበኛ ስፍራዎች ሲመድቡ ወደ ቀኝ ዳር የተመደቡት ብዙ ተጠቃሚዎች የሌላቸው ናቸው። እንዲህም ሆኖ በጥናት ላይ የተመረኰዘ ማሻሻል ማቅረብ ይቻላል። ለምሳሌ ያህል ኣንድ የኢትዮጵያ ባለሥልጣን መሥሪያ ቤት የግዕዝ መርገጫዎች መደብ ኣቅርቧል። መደብ የሚያወጡት ግን ሥራውን የፈጠሩት ናቸው። ግዕዝን በላቲን ፊደል ገበታ መክተብ ኣስቸጋሪነት የቀረበ ጽሑፍ ኣለ። ግዕዝ () ወደ ኮምፕዩተር ሲገባ የስምንት እንግሊዝኛ ሥፍራዎችን በማስለቀቅ ዓይነት ኣንድውኑ ቦታ በየተራ በመጋራት ነበር። በዩኒኮድ () መፈጠር የተነሳ ግዕዝ ኣሥራ ሁለተኛው ገበታ ላይ ተመድቦ እእያንዳንዱ ቀለም የእራሱን ስፍራ ኣግኝቷል። ጥንትም ቢሆን እያንዳንዱ ቀለም የግሉ የሆነ ከ1 እስከ 5600 ቍጥር ነበረው። በተጨማሪም ትክክለኛዎቹና ሁሉም የግዕዝ ቀለሞች ዩኒኮድ የዓለም ፊደላት መደብ እንዲገቡ በማቅረብና በመጻፍ ዶክተሩ ትልቅ ኣስተዋጽዖ ኣድርገዋል። ይህ ሊሆን የቻለውም የዓለም ፊደላትን ዩኒኮድ የተባለ የፊደላት መደብ ውስጥ ሁሉም የዓለም ቀለሞች ዕውቅና እንዲያገኙ በ፲፱፻፹፫ ዓ.ም. ለተቋቋመ ድርጅት ሁለተኛውን የግዕዝ ፊደል ከሠሩበት የኮሎራዶ ኩባንያ በኩል ዶክተሩ ኮምፕዩተራይዝ ያደረጉትንና ያቀረቡትን ብዙ መቶዎች ትክክለኛ ቀለሞች በማስጣል ሌሎች ዓማርኛ ፊደል የኣልሆነውንና ዓማርኛን የማያስጽፈውን ኢንጂነር ኣያና ብሩ የሠሩትን ዓይነት የዓማርኛ የጽሕፈት መኪና ቅጥልጥል ፊደል ተሳስተው ዓማርኛና ግዕዝ ነው ብለው ስለኣቀረቡ ነበር። እነዚህ መቶ ሃያ ስምንት ስፍራዎች ይበቃሉ በማለት ለዩኒኮድ ኣቅርበው የነበረውን በመቃወምና ጽፈው በ፲፱፻፹፬ ዓ.ም. ኣስጥለዋል። በኋላም 106 ፊደላትና 97 ቍርጥራጮችን የኣልሆኑትን ኢትዮፒክ እየኣሉ 256 የፊደል ስፍራዎች እንደማይበቋቸው እንኳን የኣልዓወቁትን ተቃውመዋል። ይኽንንም በማድረጋቸውና ኢትዮጵያውያን በፊደላቸውና ቋንቋዎቿቸው በኮምፕዩተር እንዲጠቀሙ ስለፈጠሩ ለግዕዝና ኢትዮጵያ ባለውለታ መሆናቸው ከመጻፉ ሌላ “የግዕዝ ኣባት” የሚል የቅጽል ስም ተሰጥቷቸዋል። በሁለተኛ ዙር ይህ የፊደል መቀጠል ጥፋት እንደገና ተደግሞ 364 ብቻ ግዕዝ፣ ዓማርኛ፣ ትግርኛና ኦሮምኛ ቀለሞችን ያጠቃለለ ለዩኒኮድ በሌሎች ስለቀረቡ ዶክተሩ በድጋሚ ተቃውመዋል። ይኸንንም ተቃውመው የጻፉት ፊደል ስለበዛና የግዕዝ በቶቹ ወደ ፴፯ ስለደረሱ የኣናሳ ተጠቃሚዎች ቋንቋዎች ቀለሞች በቅጥልጥሎች እንዲጻፉ ሌሎች ስለወሰኑ ነበር። በሦስተኛ ዙር ማሻሻያዎችም ከ55 በላይ የጉራጌ፣ ኣገው/ቢለንና የመሳሰሉት የኣናሳ ተጠቃሚዎች ቋንቋዎች የግዕዝ ቀለሞች ዕውቅና እንዲያገኙ ቢጽፉምና በትብብር ቢሳካም ሌሎች በጀመሩት ጠንቅ ግዕዝ ኣራት ስፍራዎች ተበትኖ ለዩኒኮድ ቀርቧል። ዶ/ር ኣበራ ለግዕዝ መብት ባይቆሙለት ኖሮ የኣማርኛ መጻፊያው መኪና ኣስቸጋሪ ኣከታተብና የኣልተሟላ ቁርጥራጭ ፊደል ተሻሽሎም ቢሆን ስሕተቱ እንደሚቀጥል ጽፈውም የዩኒኮድ ፊደል ሆኖ ኢትዮጵያ ከማትወጣበት ዘላቂ ችግር ውስጥ ከመውደቅ ኣትድንም ነበር። ምንም እንኳን ዶክተሩ ሞዴት ውስጥ ጭምር ያቀረቧቸው ኣናሳ ቊጥር የኣላቸው ብሔሮች ቀለሞች ዩኒኮድ መደብ ውስጥ በመጨረሻው ቢገቡም ዶክተሩ ለግዕዝ ፊደል እንዲያገለግሉ የፈጠሯቸውና ብዙዎች ከ፳ ዓመታት በላይ የተጠቀሙባቸው የግዕዝ ኣልቦ፣ ቊጥራዊ ኣኃዞችና ኣዳዲስ ምልክቶች ገና ኣልገቡም። ለምሳሌ ያህል የሚፈልጉት የማጥበቂያ ምልክትና ሌሎችም ከፊደሉ በኋላ እንጂ ከላይ ብቻ እንዲገቡ ዶክተሩ ኣይፈልጉም። ያም ሆነ ይህ ዛሬ በኮምፕዩተር፣ የእጅ ስልክና የመሳሰሉት መሣሪያዎች ውስጥ የምንጠቀምበት የዩኒኮድ ፊደል ዶክተር ኣበራ ሞላ ኮምፕዩተራይዝ የኣደረጉትም የግዕዝ ፊደላቸውና ፊደላችን ነው። ይህ ፊደል ኢትዮጵያውያን ለብዙ ዘመናት በብራናና በወረቀት ሲከትቡ የነበረውና ደራስያን በየማተሚያ ቤቶች ኣያሌ መጽሓፍትን የጻፉበት ነው። የኣማርኛ የታይፕርይተር ኣማርኛ እንዳልሆነ ዩኒኮድንና ሌሎች ኢትዮጵያውያንን ኣሳምነው ዶክተሩ ኮምፕዩተራይዝ የኣደርጉት የግዕዝ ፊደላቸው የዩኒኮድ ፊደል ሆኗል። እንዲህም ሆኖ የቅጥልጥል ፊደላቸው ውድቅ ከሆነባቸውና መጻፊያ ሠርተው ከተካሰሩት መካከል ኣንዱ ተቀይሞ ዛሬም የታይፕራይተሩን ፊደል ኮምፕዩተራይዝ ከኣደረጉት ኣንዱ ነው ተብሎ ዕውቅና ቢሰጠውም እንኳን በሓሰት ግዕዝን ኮምፕዩተራይዝ ኣደረግሁ የሚል ኣለ። በሳይንስ ዓለም ውሸት ትልቅ ነውር ነው። የዓማርኛ የጽሕፈት መኪና በሚል ርዕስ ከእዚህ በታች የቀረቡትን ከ፴፭ በላይ እንከኖች ማንበብ ይቻላል። በኣሁኑ ጊዜ ግዕዝ በዩኒኮድ ዕውቅና ያገኙትን የቢለን፣ ባስኬቶ፣ ቤንች፣ ምኢን፣ ሙርሲ፣ ሱሪ፣ ትግረ፣ ትግርኛ፣ ኣገው፣ ኣውንጂ፣ ኦሮምኛ፣ ዓማርኛ፣ ዲዚ፣ ዳውሮ፣ ጉሙዝ፣ ጉራጌ፣ ጋሞ ጎፋ እና ግዕዝ ቋንቋዎች የሚጋሯቸውን ቀለሞችና ሌሎች ያጠቃልላል። ከእነዚህ መካከል የቢለን፣ ባስኬቶ፣ ምኢን፣ ትግረ፣ ትግርኛ፣ ኣገው፣ ኦሮምኛ፣ ዓማርኛ፣ ዳውሮ፣ ጉሙዝ፣ ጉራጌ፣ ጋሞ ጎፋ እና ግዕዝ በዩኒኮድ የቋንቋዎች ፊደላት ስሞች አንዲሆኑ በዶክተሩ ተለይተዋል። በፊደሉ ከሚጠቀሙ ቋንቋዎች መካከል ሓረሪ ኣንዱ ነው። መጽሓፍ ቅዱስ ሙሉዉን ወይም በከፊል ከ፲፭፻፮ ዓ.ም. ጀምሮ በግዕዝ ቀለሞች በማተሚያ ቤቶች ከታተሙባቸው ቋንቋዎች መካከል ሃዲያ፣ ሲዳሞ፣ ከንባታ፣ ኦሮሞ፣ ወላይታ እና ጌዴኦ ይገኙበታል። የግዕዝ ፊደል ኢትዮጵያዊው ሊቅ ኦነሲሞስ ነሲብ የኦሮምኛውን መጫፈ ቁልቁሉ ሲጽፉ የፈጠሩትን "ዸ" ቀለምና እንዚራኖቹን ይጨምራል። ዶክተሩ ኮምፕዩተራይዝ ያደረጉት ትክክለኛውና በሳይንሳዊ ግኝትና ኣርበኝነት ከኣጥፊዎች ያቆዩልንና የግዕዝ ቀለሞቻችን የተለያዩ መልኮች እዚህ ኣጓዳኝ መዝገበ ቃላት ማየት ይቻላል። እንደ ኤውሮጳ ኣቆጣጠር በ1991 የሚባል በ1934 ኣሜሪካ ውስጥ (በእነ ዶ/ር መላኩ በያን) የተቋቋመ ድርጅት ዶክተሩ ግዕዝን ኮምፕዩተራይዝ በማድረግና ለጀመሩት የግዕዝ ፊደል ሕዳሴ የዕውቅና ሽልማት ሰጥቷቸዋል። ሽልማቱም “...” ይላል። ምንም እንኳን ለኣማርኛው የጽሕፈት መኪና ሲባል ቀለሞቹ እንዲቀነሱ የተለያዩ ሓሳቦች ቀደም ብለው ቢቀርቡም ትክክለኛዎቹ ፊደላት ወደ ኮምፕዩተርና ወደ ዩኒኮድ የዓለም መደብ በዶክተሩ ሲገቡ ሞክሼዎች እንዲቀሩ ስለኣልተባለ ትክክለኛ ሥራ ተሠርቷል። ምክንያቱም የዶክተሩ ዓላማ የግዕዝን ፊደል ወደ ኮምፕዩተር ማስገባት እንጂ የዓማርኛውን የታይፕራይተር ፊደል ወደ ኮምፕዩተር ማስገባት ስለኣልሆነና ሥራቸው የታይፕራይተሩን ችግር ከመፍታት ሌላ የማተሚያ ቤቶች ሠራተኞችንም ድካም የሚቀንስ መሆኑን ስለዓወቁ ነው። በኋላም ይህ ውጤት ሊገኝ የቻለው ግን በግማሽ የዓማርኛ ፊደል እንዲጻፍ መደብ ኣውጥተናል የኣሉትንና ፊደል ስለበዛ የኣናሳ ተጠቃሚዎች ቋንቋዎች ቀለሞች ቅርጾቻቸውን እንደጠበቁ ማስገባት ቀርቶ በቅጥልጥል ነገሮች ይሥሩ የኣሉትን ጥቂት ኢትዮጵያውያን ዶክተሩ ከተቃወሙና ሁሉም ቀለሞች ቅርጾቻቸውን ጠብቀው እንዲቆዩ ከኣሳመኑ በኋላ ነበር። እንዲህም ሆኖ ለድረገጽ መሥሪያ 225 ፊደሎችን ኣንድ የተራዘመ ለእንግሊዝኛ የተሠራ መደብ () ስለሚችል በእዚያ ልክ የዓማርኛውን ቀለሞች መርጠው በቂ ናቸው በማለት ለኣንዱ ዕውቅና ስለሰጡ ዶክተሩ ለሦስተኛ ጊዜ ተቃውመው በማስጣል ኣሸንፈዋል። የሚያሳዝነው ግን እነዚሁ ሰዎች ግዕዝና ዩኒኮድ ምን እንደሆነ ዋቢ ኣድርገው እ.ኤ.ኣ. 1995 ሲጠቀሙበት የነበሩትን የዶክተሩን ቀለሞች እንኳን ያስገቡት ግዕዝን ኤክስቴንድድ () ብለው ለኣራተኛ ጊዜ ከስሕተቶቻቸው ሲነቁ ነበር። እንዲህም ሆኖ ደራስያን በሚፈልጉት ቀለሞች ዓማርኛውን የመክተብ መብት ቢኖራቸውም ቀለማቱ በዩኒኮድ ዕውቅና ስለኣገኙ ፊደል መቀነስና መቀንጠስ ያስፈልጋል የሚባለው ክርክር በዶክተሩ ኣሸናፊነት ኣክትሟል። ቴክኖሎጂው በሁሉም የግዕዝ ቀለሞች እንድንጠቀም ችሎታ ስለሰጠን በተቀነሱ ወይም ሞክሼዎች በሌሏቸው መሥራትን ዶክተሩ ኣይደግፉም። ምክንያቱም ወደፊትም ኮምፕዩተሩ ትክክለኛዎቹን ኆኄያት መርጦ ስለሚያቀርብ ለመሳሳት ዕድሉ ስለማይኖር መቀነስ ደካማ ጊዜያዊ ኣማራጭ እንጂ ግዴታ መሆን ስለሌለበት ነው። በተጨማሪም ፊደል መቀነስ ከታይፕራይተር ጋር በተያያዘ የመጣ ደካማ አስተሳሰብ በዶክተሩ ግኝቶች የተነሳ ቀርተዋል። በግዕዝ ፊደል የሚጠቀሙ የኢትዮጵያ ቋንቋዎች ብዛት ወደ 45 ይደርሳል ይባላል። በቅርቡ መጠቀም ከጀመሩት መካከል ማሌ እና ዲሜ ቋንቋዎቻችን ይገኙበታል። ግዕዝ ወደ ዩኒኮድ ሲገባ ኣስተዋጽዖ ከኣደረጉት መካከል ዶ/ር ፒ. ማክክሉር፣ ኢ/ር ጆ. ቤከር፣ ኢ/ር ሎይድ ኣንድርሰን፣ ኢ/ር ግሌን ኣዳምስ፣ ዶ/ር በቀለ ሞላ፣ ጌታቸው ሞላ፣ ኢ/ር ፍሰሓ ኣጥላው፣ ኢ/ር ታከለ ኣድነው፣ ኢ/ር ፀሓይ ደመቀ፣ ዶ/ር ይጥና ፍርድይወቅ፣ ኢ/ር ግሩም ከተማ፣ ኢ/ር ቴዎድሮስ ኪዳኔ፣ ዶ/ር ሳሙኤል ክንዴ፣ ኢ/ር ተረፈ ራስወርቅ፣ ኢ/ር ተሻገር ተስፋዬ፣ ኢ/ር ታደሰ ፀጋዬ፡ ኢ/ር ማቲዎስ ወርቁ፣ ኢ/ር ኣባስ ዓለምነህ፣ ኢ/ር ዳንኤል ያዕቆብ፣ ኢ/ር ዮናስ ፍሰሓ፣ ዶ/ር ኣርዓያ ኣምሳሉ፣ ማይክል ኤቨርሰን፣ ኢ/ር ዳዊት ብርሃኑ፣ ኢ/ር ኤፍሬም ተክሌ፣ ኢ/ር እስክንድር ሳህሌ፣ ኢ/ር ዮናኤል ተክሉ እና የኢትዮጵያ የደረጃዎች ኤጀንሲ ይገኙበታል። እነዚህ ውጭ ኣገር የኣሉ ኢትዮጵያውያን ኣገራቸው ችሎታውን በኣልነበራት ጊዜ ኃላፊነታችውን በትብብር የተወጡና ታሪክ የሠሩ ባለውለታ ጀግናዎች ናቸው። ይህ ዝርዝር ያላካተታቸውን ማሟላት ይቻላል። ዶክተሩ ግዕዝን ኮምፕዩተራይዝ ኣድርገው ለዩኒኮድ ከኣቀረቡ በኋላ ችግር የፈጠሩባቸው የተለያዩ ዓይነቶች ሰዎች ነበሩ። ይህ የሚቀርበው ከረዥም ስሕቶቻችው መማር ኣቅቷቸው ዛሬም ሰውን ከማውናበድ በኣለመቆጠባቸው ሲሆን እንደኣስፈላጊነቱ ወደፊት ስማቸው ይዘረዘራል። ምሳሌ፦ የዩኒኮድ የዓለም ቀለሞች መደብ ውስጥ የግዕዝ ፊደላችን ፲፪ኛው መደብ ላይ ይጀምራል። የዩኒኮድ መደብ ውስጥ “ፘ” “ፙ”ን ስለቀደመ ማስተካከል ይኖርብናል። የኣሽሙር (ስላቅ፣ ቀልድ፣ ፌዝና መፀት) ምልክትም ተረስቶ የዩኒኮድ መደብ ውስጥ ኣልገባም። በዶክተሩ ሳይንሳዊ ሥራ ተሸንፈው ፊደል መቀነስና መቀንጠስ ትተው በኋላ ተቆርቋሪ የሆኑ ኣሉ። ቀንና ደራሲ የሌሏቸው በተለይ በእንግሊዝኛ የቀረቡ ጽሑፎች ኣቀራረባቸው ግዕዙን ለማዳከም ስለሆነ ኣንባቢው መገንዘብ ይኖርበታል። ፊደሉ ለሌሎች ቋንቋዎች እንዲተርፍ መጨመር ያስፈልገው ይሆናል። ወደፊት ዩኒኮድ ውስጥ መግባት የኣለባቸው ወንበር የሌላቸውን ኣሥሩን የዶክተሩን ኣኃዞች፣ ሥዕላቸው እዚህ የቀረቡ የፈጠሯቸውን ስምንት ምልክቶችና ነቍጥን ይጨምራል። ዶ/ር ኣበራ ሞላ የግዕዝ ፊደል፣ ገበታና ኣከታተብ ፈጣሪ ከመሆናቸው ሌላ ፊደሉንም ወደ ትሩታይፕ በመቀየር የመጀመሪያው ናቸው። የሠሩትንም የግዕዝ ፊደል ለዩኒኮድም ሰጥተዋል። የፈጠሯቸው የተለያዩ የግዕዝ ፊደላት ሆኑ ኣከታተቦችና ገበታዎች ለተለያዩ ቍርጥራጮች፣ የግዕዝ ቀለሞችና የዩኒኮድ ፊደላት ጭምር ነው። ግዕዝ ኣረጋገጥ ዶ/ር ኣበራ ለመጀመሪያ ጊዜ ግዕዝ በኮምፕዩተር እንዲከተብ በሞዴት ሲፈጥሩ እያንዳንዱ ቀለም የትኛው ቍልፍ ላይ መመደብ እንዳለበትም ወስነዋል። ከእዚያም ወዲህ ኣመዳደቦቹ እንዳስፈላጊነታቸው በኢትዮወርድ () እና ግዕዝኤዲት () ተሻሽለው ቀርበዋል። ግዕዝ ወደ ኮምፕዩተር ለመጀመሪያ ጊዜ ሲገባ ወይንም ግዕዝ በኮምፕዩተር እንዲሠራ ሲፈጥሩ ኣዳዲስ ነገሮችን ፈጥረዋል። እነዚህም ኣንደኛ ፊደላቱ ኮምፕዩተር ላይ እንዲታዩና ሲታተሙም ወረቀት ላይ እንዲታዩ እያንዳንዱን ቀለም ለኮምፕዩተሩ እስክሪንና ለተለያዩ የማተሚያ መሣሪያዎች መሥራት። እያንዳንዱ የግዕዝ ቤት በፈንክሽን () መርገጫ በኣንደኝነት እንዲቀርብ ሆኖ ቀለማቱ እንዚራን በሁለተኛው መርገጫ ኣማካኝነት ቀረቡ። ሁለተኛው ለፊደላቱ ገበታዎችና ገጽታ () በመፍጠር የትኛው ቀለም የትኛው ቍልፍ ላይ እንደሚመደብ መወሰን። ሦስተኛው እያንዳንዱ ቀለም ከሁለት መርገጫዎች በላይ ሳያስፈገልገው እንዲከተብ የመክተቢያ ዘዴ መፍጠር። ለምሳሌ ያህል በሁለት መርገጫዎች የሚከተብ ቀለም የሚታየው ሁለተኛው መርገጫ ከተረገጠ በኋላ ሊሆን ይችላል። ኣራተኛው የግዕዝ ፊደል ለዘመናት ሲጠቀምበት እንደቆየው የፊደሉ ተጠቃሚ ቋንቋዎች የሚከተቡት በግዕዝ ፊደል ነው። (በሌላ ኣነጋገር ኣብዛኛው ፈረንጅ እንደሚመስለው ፊደሉ በላቲን ፊደል ተጽፎ ወደ ግዕዝ ኣይቀየርም ማለት ነው። የፊደሉ ዋና ጥቅሞች ለመጻፍና ኣንድን የግዕዝ ጽሑፍ ለማየት ነው።) ኣምስተኛው ግዕዝ መሣሪያውን በሚገባ እንዲጠቀም ኣስፈላጊ የሆኑትን ኣዳዲስ ነገሮች መጨመር፣ መፍጠር፣ ማስተዋወቅና መጠበቅ ነበሩ። ለምሳሌ ያህል ፊደላቱ ከተበተኑበት ስምንት ፎንቶች ሌላ ድርብርብ ሆነው ከቀረቡት ሌሎች ፊደላት ኣንዱ የሞዴት መጻፊያ ፎንት መነሻ ዓማርኛ በብዛት የሚጠቀምበት ሳድሳኑ በቀዳሚነትና በብዛት ሁለተኛ የሆኑት የግዕዝ ቤት ቀለሞች በዝቅ መርገጫዎች እንዲከተቡ ቀርበዋል። ለስድስተኛ ምሳሌ ያህል የኮምፕዩተር የእንግሊዝኛ ምልክቶች ኣጠቃቀም ለግዕዙም እንዲያገለግል በተመጣጣኝ ቀለሞች ቀርበዋል። የእንግሊዝኛው ኣመዳደብ የተመረጠው የቍልፎች መለጠፊያዎች በሰባተኛነት ቢሠ’ሩም ግዴታ በመሆን እንዳያስፈልጉና ኣከታተቡን ወደ እንግሊዝኛው (ቅውኽርትይ) ገበታ ለማቀራረብ ነበር። በኮምፕዩተር ዘመን ግዕዝን ብቻውን ማቅረብ በቂ ስለኣልሆነ ግዕዙ የቀረበው በዘጠኝነት ከእንግሊዝኛ ፊደሎች ጋር ነው። ስለዚህ እንደ ግዕዝኤዲት ዩኒኮድ የኣሉት የሞዴት፣ ኢትዮወርድ እና ግዕዝኤዲት ፊደሎቻችን የእየእራሳቸው የእንግሊዝኛና የግዕዝ ፊደሎች ኣሏቸው። በዘጠኝነት ሕዝቡ እራሱን ኣከታተቦች እንዲያስተምር ጠቅሟል። በኣሥረኝነት የተጠቃሚዎች ቋንቋዎች ብዛት ተመጣጥነዋል፣ ስሕተቶችና ግድፈቶች እንዲታረሙና ወደ ዘመናዊ ኣሠራር እንዲሻሻሉ ሓሳቦች ቀርበዋል። በኣሥራ ኣንደኝነት ኣንድን ጽሑፍ በኣልተቀጠሉት የታይፕራይተር ገበታና በእንግሊዝኛ ዓይነት ኣቀማመጥ በሁለቱም ኣከታተብ መጻፍና ማሻሻል ቀርቶ በእንግሊዝኛው ዓይነት ብቻ እንዲሠራ ኣድርገዋል። በኣሥራ ሁለተኝነት ኣሠራሩም ለዘመናት የተለመዱትን የእንግሊዝኛ ዘዴዎችና ኣጠቃቀሞች ለግዕዙም በማድረግ ከኮምፕዩተር ወደ እጅ ስልኮች እንዲዘልቅ ሆኗል። የዶክተሩ ግኝት ለግዕዝ ብቻ ስለኣልሆነ እንግሊዝኛውንም ይመለከታል። በኣሥራ ሦስተኝነት ኣንድን ጽሑፍ ታይፕራይተርና በእንግሊዝኛው ኣጻጻፋቸው የተለያዩ ሰዎች እንዲከትቡና አንዲያሻሽሏቸው ኣስችለዋል። በመጨረሻም ዶክተሩ በፊደል ቅነሳ ባይስማሙም ለሚፈልጉት የተቀነሱትን የፊደል ገበታ ኣቅርበዋል። በኣሥራ ኣራተኛነት የዜሮ ኣኃዝ በሕንዶች ከሺህ ዓመታት ግድም ተገኝቶ ቀስ በቀስ ዓለም ሲጠቀምበት ኢትዮጵያውያን ምንም ሳያደርጉ ቆይተው በመጨረሻው የኣረቡን መጠቀም ስለጀመሩ ዶክተሩ ለመጀመሪያ ጊዜ የግዕዝን ኣልቦዎች ፈጥረው ፊደሉ ከኮምፕዩተር ቴክኖሎጂ ጋር የሚሄድ ኣኃዛዊ ኣድርገውታል። እንዲህም ሆኖ ግዕዝን በኮምፕዩተር መጠቀም ፊደሉን ማቅረብ የሚመስሏቸው ኣሉ። የላቲንም ሆነ የግዕዙ ፊደል መሣሪያው ላይ ከሌለ ሳጥን የመሰሉ ነገሮች ይታያሉ። ፓተንት የሚሰጠውም ለፊደሉ ወይም ፊደሉን ለሠራው ኣይደለም። የዶክተሩን ፊደላት መርገጫዎች ስፍራ ቀይሮ ማቅረብ ሕዝቡን ለማወናበድ እንጂ ኣዲስ ግኝት ወይም ገበታ ኣይደለም። የዶክተሩን ፈር ቀዳጅ ሥራ በተለያዩ ደካማ ገልባጮች መተካት ቢሞከርም ብቸኛውና ትክክለኛ በመሆን ከ፴፪ ዓመታት በላይ ማገልገሉን ቀጥሏል። ዶክተሩ መክተቢያዎቹን ወደ ኣንድ ሲያሻሽሉት ገልባጮች ከሁለት በላይ መርገጫዎችን በመጠቀም ያልተሟሉና ያልተከተቡ ጽሑፎችን በማቀረብ ሕዝቡን በማጃጃል ገፍተውበታል። በኮምፕዩተር የግዕዝ ፊደል የመጀመሪያውን መብት ያገኘበት የዩናይትድ እስቴትስ ኮፒራይት ወይም መብት ምሳሌ ሞዴት (የኢትዮጵያ ቃላት ማተሚያ) በዶ/ር ኣበራ ሞላ፣ የመብት ቍጥር 0003337637 ፲፱፻፹፪ ዓ.ም. እዚህ ኣለ። ዶ/ር ኣበራ ሞላ እያንዳንዱ የግዕዝ ቀለም በሁለት መርገጫዎች እንዲከተብ የፈጠሩትን ዘዴ በኢትዮጵያ ኋላ ቀርነት የተነሳ መብታቸውን ማስጠበቅ ስለኣልቻሉ የተለያዩ ኣከታተቦች መቅረብ ቢቀጥሉም ለዊንዶውስ እና ማክ ያቀረቡትንም በቅርቡ ወደ ኣይፎን እና ዓይፓድ ወስደውታል። የእንግሊዝኛው ኣመዳደብ የተመረጠው መለጠፊያ እንዳያስፈልግና ኣከታተቡን በፓተንት በተጠበቀው ወደ እንግሊዝኛው (ቅውኽርትይ) ገበታ ለማቀራረብ ነው። ሁለቱም ቋንቋዎች የሚጠቀሙበትን መርገጫዎች በመጋራት ሕዝቡ በሁለቱም ፊደላት በኣንድና ሁለት መርገጫዎች የተጠቀመው ለብዙ ዓመታት ሥራ ላይ ውሏል። በዶክተሩ ግኝት ሁሉንም የግዕዝ ቀለሞች ከኣንድ ገበታ በኣንድና ሁለት መርገጫዎች ብቻ መክተብ ተችሏል። ለላቲን ቀለሞች የተሠሩት መርገጫዎች ከኣሥር እጅ በላይ ብዛት ለኣላቸው የግዕዝ ቀለሞች ሥራ ላይ ውለዋል። በዶክተሩ ዲጂታይዝድ () የሆነው የጥንቱ የግዕዝ ፊደል የውጭ ኣገሮችና የኢትዮጵያ ማተሚያ ቤቶች ከመቶ ዓመታት በላይ የተጠቀሙበትም ፊደል ነው። መርገጫዎችን በጣቶች በመንካት መጻፍ ያስቻለውን የላቲን ቀለሞች የእጅ ጽሑፍ መሣሪያ ኣከታተብ ወደ ኮምፕዩተርና ጮሌ የእጅ ስልኮች በተሻሻለው ዓይነት ለግዕዝ ቀለምም ይኸው ትክክለኛና ሳይንሳዊ ኣጠቃቀም ለግዕዝ ሥን ጽሑፍ ሥራ ላይ ውሏል። የእዚህ ገጽ ኣንዱ ዓላማ ሕዝቡ ስለ ቴክኖሎጂው እንዲያውቅና እንዳይታለል ሲሆን ጥቂቱ በወሬ እየተፈታ ጊዜውን እንዳያባክን መረጃ መጠየቅም እንዲጀምር ነው። በሳይንስ ኣሠራር ኣንድ ነገር ተሻሻለ የሚባለው በሂሳብ ተመዝኖ () ብልጫ ወይም ልዩነት ሲያሳይ () እንጂ ኣንዳንዶቹ እንደሚፈልጉት በተራቀቀ መሣሪያ በመጠቀም ወደኋላ ለመመለስ ኣይደለም። በዶክተሩ ኣከታተብ "ህ" እንዲሁ በኣንድ መርገጫ ብቻ ይከተባል። "ሀ" በዝቅ "" ወይም " መዝለያ" ሲጻፍ "ሁ" በ""፣ "ሂ" በ""፣ "ሃ" በ""፣ "ሄ" በ"" እና "ሆ" በ"" ይከተባሉ። የስምንተኛ ቤት ቀለሞች በ"\"፣ "." ወይም "8" ይከተባሉ። በኮምፕዩተር ኣከታተብ ወግ የመጀመሪያዎቹ የላቲን ቀለሞች ወይም ካፒታሎቹ () የቁልፉም ስም ስለሆኑ የሚከተቡት በዝቅ መርገጫ ነው። በእንግሊዝኛው ኣያያዝ "" ("ኤች") የመርገጫው ስም የሆነው በዝቅ "" ("ኤች") እንደተከተበው የግዕዙም "ሀ" የመርገጫ ስም በዝቅ "ህ" ወይም "ሀ" እንዲከተብ ተደርጓል። ስለዚህ የ"ሀ" መርገጫ የ"ሀ" ቍልፍ ስምም ነው። በእዚሁ ኣያያዝ እንግሊዝኛ ለ94 ቀለሞቹ የሚጠቀምበትን ኣከታተብ የግዕዝ ፊደል ሁሉንም ቀለሞቹን እንዲጠቀምበት ሆኗል። ሠላሳ ሰባቱ የግዕዝ ቤት ቀለሞች እንደላቲኑ 26 የእራሳቸው ቁልፎች ስለኣሏቸው ለትምህትና ገለጻም ጠቀሜታ ኣላቸው። ስለዚህ ማንኛውንም የግዕዝ ቀለም በማዳበል በሦስት መርገጫዎች መክተብ ጊዜና ጉልበት ማባከን ነው። ማንኛውንም የግዕዝ ቀለም በማዳበል በሦስት መርገጫዎች መክተብም ግዕዝ የእራሱ ገበታ እንዳይኖረው ነው። ማንኛውንም የዓማርኛ ቀለም በስድስት መርገጫዎች መክተብ ጊዜና ጉልበት ማባከን ነው። ምሳሌ "ፄ"። ዓማርኛውን በብዙ መርገጫዎች መክተብ ሌሎችን ከእዚያ በላይ መጠቀም ያስከትላል። ኣንዳንዶቹ በዘዴዎቻቸው የእራሳቸውን ቋንቋዎች በሦስት መርገጫዎች መክተብ እንጂ ፊደሉን ለሚጠቀሙ 80 የኢትዮጵያ ቋንቋዎች ዘዴዎቻቸው እንደማይጠቅሙ የተገነዘቡ ኣይመስልም። ኣመልካች ጣቶችን የ“ፈ” እና “ጀ” መርገጫዎች ላይ በማድረግ “ፋ” በትንሿ ጣትና “ፌ” በግራ ቀለበት ጣት ይከተባሉ። “ጁ” በቀኝ ኣመልካች፣ “ጂ” በመካከለው፣ “ጆ” በቀኝ ቀለበት እና “ጇ” በትንሿ ጣት ይከተባሉ። ይኸም በየተራ እንደ “”፣ “”፣ “”፣ “” ፣ “” እና “\” እንደሚከተቡት መሆኑ ነው። ይህ በእንዲህ እንዳለ የግዕዝ ፊደል የእራሱ ገበታ ቢኖረው ስለማይጠቅመው በእንግሊዝኛ፣ ፈረንሳይኛ ወይም ኣረብኛ የፊደል ገበታ ቢጠቀም ይሻለዋል በማለት ግዕዝ በእንግሊዝኛ እስፔሊንግ እንዲከተብ የሚፈልጉ ኣሉ። ላቲን ፊደሉን የሚከትበው በፊደሉ ነው። ግዕዝ ፊደሉን በላቲን ፊደል እስፔሊንግ ከ"" እስከ "" በኣሉት ይከተብ ማለት ለፊደሉና ኢትዮጵያውያን ስድብ ነው። ምክንያቱም ለእያንዳንዱ የእንግሊዝኛ ቀለሙ የተሠሩት 26 መርገጫዎች ለ37 የግዕዝ ቀለሞች የተሠሩ ስለኣልሆኑ 26 መርገጫዎች ለላቲን መክተቢያዎች እንጂ ለግዕዙ ኣልተሠሩም። ግዕዝን በእንግሊዝኛ እስፔሊንግ መክተብ እንግሊዝኛ ቋንቋዎችንንና ፊደሎቹን ለማዳበር ስለሚጠቅም ኣንዳንድ የውጭ ኣገር ሰዎችና ኢትዮጵያውያን ኣጎብጓቢዎች ይወዷቸዋል። በእንግሊዝኛ እስፔሊንግ ዓማርኛና ግዕዝን መክተብ እንዳስቸገረ ቢጻፍም የማይቀየሩ ኣሉ። ግዕዝን በ26 መርገጫዎች መክተብ መሞከር ከእስፔሊንግ ጣጣ ኣልፎ ላቲን ውስጥ የሌለውን ፊደልን በእስፔሊንግ የመጻፍ ኣዲስ ችግር ግዕዝ ላይ ይፈጥራል። የላቲን ፊደል ተጠቃሚዎችን ለእስፔሊንግ ፊደል ችግር ውስጥ ከጣላቸው ኣንዱ ምክንያት የፊደላቱ ቍጥር ማነስ ነው። ግዕዝ ድምጻዊና የተስፋፋ ፊደል ስለሆነ የላቲንን ችግር ለግዕዝ ማካፈል ኣያስፈልግም። ለምሳሌ ያህል ትግርኛውን "ቜ" በስድስት መርገጫዎች የሚያስከትቡ ኣሉ። ከእዚህም ሌላ ያልተሟሉና ስለሆነ ሁሉንም የግዕዝ ቀለሞች የማያስከትቡ ኣሉ። ወደ ኦሮምኛው የላቲን ቁቤ ኣከታተብ በቀረበ ኣንድን ድምጽ በብዙ መርገጫዎች የሚያስከትቡ ኣሉ። ግዕዝ ብዙ የድምጽ ቤቶች በኣሉት ቀለሞች ሲጠቀም እንግሊዝኛ ኣንድ ዓይነት ድምጽ ብቻ በኣለው ፊደል ነው የሚጠቀመው። የእንግሊዝኛው ፊደል ድምጽ በግዕዝ የሳድሱ ድምጽ ዓይነት ነው። በእንግሊዝኛ የኮምፕዩተር ገበታ ሳድሳኑ ድምጾች በኣንድ መርገጫ እንደሚከተቡት ሁሉ የግዕዙም ሳድሳን በኣንድ ይከተባሉ። በእንግሊዝኛ ካፒታል ፊደሎቹ የቁልፎቹ ስምም (ምሳሌ፦ ”) ስለሆኑ በዝቅ መርገጫዎች እንደሚከተቡት በግዕዝም የመርገጫዎቹን ስሞች የግዕዝ ቤት ፊደላት (ምሳሌ፦ የግዕዝ ቤቱ “መ”) የቁልፎቹ ስምም በዝቅ መርገጫዎች እንዲከተቡ ዶክተሩ ወስነዋል። በተጨማሪም በዓማርኛ 40 በመቶ የሚሆኑት ቃላት ሳድሳኑ ስለሆኑና ይህ በብዛት ኣንደኛ ስለሚያደርጋቸው እነሱን አንደላቲኑ እያንዳቸውን በኣንድ መርገጫ መክተብ ተገቢ ነው። ሌሎቹ ሰባት እንዚራን ወደ 60 በመቶ ናቸው። በእንግሊዝኛው እንደሚደረገው የኮምፕዩተሩ ኣከታተብ ወደ እጅ ስልክ እንደዞረው ለግዕዙም ሆኗል። ይህ በእንዲህ እንዳለ ወጉንና ሥርዓቱን ሳይጠብቁ የፊደሎቹን ቦታዎች እየቀያየሩ ለኮምፕዩተርና ለእጅ ስልክ የተለያዩ፣ የኣልተሟላና የማይጽፉ ኣከታተቦች በብዙ መርገጫዎች የሚያቀርቡ ኣሉ። ለምሳሌ ያህል ይህ የዊኪፔዲያ ገጽ “ቊ” እና “ቌ” የዓማርኛ ቀለሞችን ኣያስመርጥም። የዶክተሩን ሥራ መገልበጥ እንጂ ኣስተሳሰብ የኣልገባቸው ሳድሳኑን በሁለት መርገጫዎች የሚያስከትቡና የሚከትቡ እንዲሁም ኣንብበው ከመረዳት ይልቅ በወሬ የሚነዱ ተወናባጆች ኣሉ። በብዛት ኣንደኛ የሆኑትን የግዕዝ ሳድሳን ቀለሞች በዶክተሩ ፈጠራ በኣንድ መርገጫዎች ከመክተብ ይልቅ በሁለት መክተብ ጅልነት ነው። (ምሳሌ፦ "ጥ"ን በዝቅ "" ።) የእንደዚህ ዓይነቶቹ ችግሮች መነሻዎች ስለጉዳዩ የሚያውቁት የዶክተሩን በፓተንቶች የተጠበትን ዘዴዎች ከመደገፍና እዚህ እንደሚደረገው ከማስተማር ይልቅ መገልበጥ፣ መስረቅ ወይም ዝምታን የመረጡ በብዛት ስለኣሉ ነው። እነዚህ እራሳቸውንና ግዕዝን መበደላቸውንም የማይገባቸውም ኣሉ። የዶክተሩ ግዕዝ ኣጠቃቀም ፊደላቱን ከኣንድ እስከ ስምንት በላይ ፎንቶች በመበታተንና እንዳሉ ከመጠቀም ሌላ በዋየሎች፣ ፈንክሽን፣ ኣኃዞችና ምልክቶች ቍልፎች ማቅለምንና መለዋወጥንም ይመለከታል። እንደታይፕራይተሩ ዘዴ ኣንድ የፊደል ገበታ ለግዕዝ ስለማይበቃ ከኣንድ በላይ ገበታዎች ላይ የተበተኑትን በኣንድ የተጻፈውን በሌላ መርገጫ ቀይሮ ማቅረብን ይጨምራል። ዶክተሩ የተጠቀሙበት ፕሮግራም ዓይነት ለገበያ የቀረበ ሲሆን (እ.ኤ.ኣ. በ1983) ዘዴዎቻቸው ከኢትዮጵያውያን ይልቅ የገልባጮችና የእውሸት የግዕዝ ሌጀንዶች () ሲሳይ ሆኗል። ኢትዮጵያ የፓተንት ሕግ እንደሌላት ሳያውቁና ከዓወቁ በኋላ የዶክተሩን ዘዴዎች ገልብጠው የተለያዩ ፕሮግራሞች ውስጥ ሲሸጡና ሲበትኑ የነበሩ ከተጠቀሙባቸው ፕሮግራሞች መካከል ወርድእስታር፣ ወርድና ወርድፐርፌክት ይገኙበታል። የኢትዮወርድን ኢትዮፒክ ዶት ስም ቀይሮ ሲሸጥ ከነበረ ኣንስቶ ዘዴውን እንደኣዲስ ነገር ለኮምፕዩተር፣ ለእጅ ስልክና ፓተንት ማመልከቻ የኣቀረቡ ኣሉ። የዶክተሩ ፓተንት ግዕዝን በኣንድና ሁለት መርገጫዎች መክተብን ያጠቃልላል። የመድኅን ማነስ ከእዚህ ሌላ በእንስሳት ሕክምና ሙያቸውም በተለይ በኢምዩን ደፊሸንሲ ፓተንቶችና በኣበረከቱት 4,501,816 2,127,963 ፈውስ ይታወቃሉ። በኣደረጉት ምርምርና ውጤት ኢምዩን ደፊሸንሲን በማስወገድ በየዓመቱ ሲጠፉ የነበሩትን በሚሊዮን የሚቆጠሩ ሕይወትን እ.ኤ.ኣ. ከ፲፱፻፸፰ ወዲህ ማትረፍ ተችሏል። ከሰው ልጅ እናቶችና ከኣንዳንድ የጦጣና ውሻ ዝርያዎች በስተቀር የሌሎች እንስሳት ማህጸኖች ኢምዩኖግሎቡሊን () የሚባለውን የበሽታ መከላከያ ፕሮቲን ለጽንሶቻቸው በእርግዝና ጊዜ ኣያስተላልፉም። ኣጥቢ እንስሳት በእርግዝና ጊዜ በኣካባቢው ለሚገኙት በሽታዎች መከላከያዎች በእንገርነት ያከማቹላቸውና ኣራሶቻቸው እንደተወለዱ ጡት ሲጠቡ የበሽታ መከላከያዎቹ ፕሮቲኖች ሳይለወጡ ከኣንጀት ወደ ደም በመግባት ለጥቂት ሳምንታት ከበሽታዎች ይከላከሉሏቸዋል። ኣራሶቹ እንገሩን ሳያገኙ ከቆዩ ግን ወደ ደም መግባታቸውና መከላከያነታቸው ቀርቶ እንደ ተራ ፕሮቲን ምግብ ብቻ ይሆናል። ስለዚህ እንደ ጥጆች የኣሉት ሲወለዱ የኤድስ ቫይረስ የበሽታ መከላከያቸውን እንደጨረሰ ሰው ምንም መከላከያ ስለሌላቸውና ኣካባቢው ያሉትን የበሽታ ጀርሞች እየቀማመሱ በተለያዩ በሽታዎች የእራሳቸውን መከላከያ መሥራት እስከሚጀምሩ ድረስ እየተጠቁ ኣብዛኛዎቹ ይታመማሉ፣ ወደ ኣሥር ከመቶም ይሞታሉ። ታክመው የሚድኑትም ኣይጠረቁም። በኮሎራዶ እሰቴት ዩኒቨርሲቲ () የዶ/ር ኣበራ የድህረ ዶክትራል ምርምር ይኸን ችግር ለመቋቋም መፍትሔ ፍለጋ ጋር የተያያዘ ነበር። ከላይ እንደተገለጸው በዶ/ር ኣበራ ሞላ ግኝት እስከ 50 ከመቶ ለዘመናት ጠንቅ ሆኖ የቆየውን መድኃኒት የሌለውን የእንስሳትን ኤድስ ዓይነት ሁኔታ () መቆጣጠርና ማስወገድ ተቻለ። ጥጆች የእናቶቻቸውን ጡት በመጥባት ወይም በጡጦ ከሚሰጣቸው እንገር በቂ የበሽታ መከላከያ ማግኘታቸው ኣስተማማኝ ኣይደለም። ኣንዱም ምክንያት የጥጃ ወተት ኣንጀት ይዘት ሁለት ሊትሮች ብቻ ስለሆነ ነው። በእዚህ የተነሳ እንደኣካባቢው ቆሻሻነት ለተቅማጥ፣ የሳንባ ምችና ሌሎች በሽታዎች እየተጋለጡ ገበሬውን የሚያካስሩት እንደተወለዱ በቂ መድኅን የኣላገኙት ዋናዎቹ ናቸው። እንገር ውስጥ የኣለውን የበሽታ መከላከያ ፕሮቲን ጥጃው እንደተወለደ ከተሰጠው እንገሩ ጨጓራ ሳይገባ ከወተት ኣንጀት ወደ እንጀት በመሄድ ሳይለወጥ ደም ውስጥ ይገባል። የእንቦሳ ጨጓራ እንደሚሠራና እንገር ውስጥ የኣሉት የበሽታ መከላከያዎች ወደ ደም እንደሚገቡ በምርምር በማረጋገጥ የመድኅን ማነስን () ለመጀመሪያ ጊዜ ዶክተሩ ማስወገድ ቻሉ። ምርምራቸውን ጨርሰው ያቀረቡትን መፍትሔ ሁሉም ዓውቀውት ቢጠቀሙበት የመድኅን ማነስ ወደ ኣልቦ (ዜሮ) ከመቶ ግድም ሊወርድ ይችላል። ምክንያቱም ጥጃው እንደተወለደ እንገሩን ማግኘቱ የበሽታ መከላከያው ወደ ደም በብዛት የሚገባበት ጊዜ ከመሆኑም ሌላ የበሽታ መከላከሉን ሥራ ስለሚጀምርና ብዙ ደቂቃዎች ሳይወስድ እንገሩን በብዛት መስጠት ስለተቻለ ነው። እነዚህን ማሳካትና እንገሩ በቂ መከላከያ ፕሮቲን እንዳለው ማረጋገጥ ተጨማሪ ጥቅሞች ናቸው። ጥጆች እንደተውለዱ ወደ ጋለን የሚጠጋ ጥሩና ንፁህ እንገር እንደመጋት ባይጠቅምም ገበሬውም የእንገሩን ጥሩነት የሚያጣራበት የእንገር መመርመሪያ ለመጀመሪያ ጊዜ ወይም ተወልዶ የተገኘ ጥጃ በቂ መድኅን እንዳገኘ የሚያጣራበት የደም መመርመሪያ ኣስፈላጊ ሆኖ ስለኣገኙት ኣዲስ የምርመራ ዘዴዎች ለመጀመሪያ ጊዜ ፈጠሩለት። ኢምዩኖግሎቡሊን የሚባል ኣካል እራሱን የሚከላከልበት ፕሮቲን በብቃት መኖር ኣስፈላጊ ስለሆነ መ’መ’ርመር ኣለበት በማለት ኣዲስ ኣስተሳሰብ ከማስተዋውቅ ሌላ ለእንገርና ደም ቀላል መመዘኛዎች ፈጠሩ። በቂ የመከላከያ ፕሮቲን የኣለውን እንገር መጋት ፈውስ እንደሆነ በሳይንስ መጽሔቶችም ኣቀረቡ። የኣጋጋት ቪድዮዎች እዚህ ኣሉ። በዘዴው እየተጠቀሙ የኣሉት ቀስ በቀስ እየጨመሩ ስለሆነ በእየዓመቱ ብዙ ሚሊዮን ሕይወት ማዳን ቀጥሏል። በኣሁኑ ጊዜ የዶክተሩን ግኝት በመከተል በተለይ የዩናይትድ እስቴትስ ትላልቅ እርሻዎች ውስጥ ለእያንዳንዱ ጥጃ እንደተወለደ በቱቦው እንገር ይሰጣል። የእንገር ጥቅም በምርምር ከተረጋገጠበት እ.ኤ.ኣ. 1922 ወዲህ በመስኩ ትልቅ ኣስተዋጽዖ የዶክተሩ የ1977 ምርምራዊ ሥራ ሳይሆን ኣይቀርም። ምክንያቱም የእንገር ጥቅሙ ቢታወቅም ሁሉም ጥጃዎች እንዲያገኙት ስለኣልተቻለ ችግሩ ቀጥሎ ነበር። ከዶክተሩ ምርምር በፊት ጥጆች ሳር መቀንጠስ እስኪጀምሩ ድረስ ጨጓራ ስለማይሠራ በስሕተት እንኳን እንገር እዚያ ቢገባ ይጎዳቸዋል የሚባል ኣጉል እምነት በዓለም ላይ ነበር። ኣሜሪካ 65,000 የእንስሳት ሓኪሞችና 92 ሚሊዮን የቀንድ ከብቶች ኣሏት። የዶክተሩ ዘዴ ለተለያዩ ለማዳና የዱር እንስሳት ጥቅም ላይ መዋሉ ለኣርባ ዓመታት እያደገ ቀጥሏል። ዩናይትድ እስቴትስ ውስጥ በእየዓመቱ ከሚወለዱት 40 ሚሊዮን ጥጃዎች 4 ሚሊዮን የሚሆኑት በመድኅን ማነስ ሊሞቱ ይችሉ የነበሩት በዶክተሩ ግኝት በኣለፉት ኣርባ ዓመታት ሊተርፉ ችለዋል። በተጨማሪም ፵ በመቶ ጥጃዎች ሕክምና እንዳያስፈልጋቸው ሆኗል። በዓለም ላይ የኣሉ የቀንድ ከብቶች ኣንድ ቢሊዮን ስለሆኑ ቢያንስ ኣሥር በመቶ በዘዴያቸው ቢተርፍ ግምቱን ማስላት ይቻላል። ሌላው በረከታቸው ኣዲስ የሕክምና ዘዴ ሓኪሞችና ገበሬዎች እንዲጠቀሙባቸው የቱቦዎቹን ቀላልና ቀልጣፋ የሕክምና መንገድ ወይም ኣሰጣጥ (ጨጓራ ስለሚሠራ) () ማግኘታቸው ነው። ከዶክተሩ ግኝት በፊት ጥጆች ሲታመሙ ሓኪም ቤት ተወስደው መድኃኒት የሚሰጣችው በመርፌ ነበር። በዶክተሩ ግኝት የተነሳ ገበሬው በቱቦው መድኃኒትና ፈሳሽ መስጠት ስለሚችል ወጪና ጊዜ ተቆጥበዋል። ዶክተሩ የመድኅንን ማነስ በማስወገድ ከዓለም የእንስሳት ሓኪሞች ኣንዱ ታዋቂ ምሁር ናቸው። የግዕዝ ፊደል በኮምፕዩተርና የእጅ ስልክ ውስጥ በኣለውም መጠቀም እንዲቻል የፈጠሩ ሊቅና የኣክሱም ሓውልት ከሮም ወደ ኢትዮጵያ እንዲመለስ ጣልያንን በማስፈራራት ወሳኙን እርምጃ የወሰዱ ኣርበኛ ናቸው። ከእዚሁ ጋር የተያያዘ በኮምፕዩተር ኣዳዲስ ኣከታተቦችን፣ የፊደል ኣመዳደቦችና ገበታዎች ፈጥረዋል። ኮምፕዩተራይዝ የኣደረጉት ፊደላቸውም የዩኒኮድ ፊደል ሆኗል። በተጨማሪም በሳይንቲስትነት፣ ተመራማሪነትና ሥራ ፈጣሪነት ለኣበረከቱት ዕውቅና የምንሰጠው በታላቅ ኩራት ነው። የኣበረከትነውም ዕውቅና በማሕበረሰቡ የዲሬክተሮች ቦርድና በሁሉም ኢትዮጵያውያን ስም ወሰን ከሌለው ምስጋና፣ ፍቅርና ኣድናቆት ጋር ነው። የኢትዮጵያ ቅርስና ውርስ ማሕበረሰብ በሰሜን ኣሜሪካ ዶክተሩን የበዓሉም የክብር እንግዳ ኣድርጓል።" ከእዚህ በላይ የቀረበውን የተናገሩት የኢትዮጵያ ቅርስና ውርስ ማሕበረሰብ በሰሜን ኣሜሪካ ፕሬዚደንት ኣቶ የሺጥላ ኣርኣያ ድርጅቱ ሰባተኛውን ዓመታዊ በዓል ኅዳር ፲ ቀን ፳፻፲ ዓ.ም. ሲልቨር እስፕሪንግ፣ ሜሪላንድ ሲያከብር ስለዶክተሩ የተናገሩት ነበር። ጥጆች ወተት ሲጠቡ ወተቱ ትንሽ ይዘት የኣለው ወተት ኣንጀት ውስጥ በቀጥታ ስለሚገባ ወደ ሦስት ሳምንታት እድሜ ሞልቷቸው ሳር መቀንጠስ እስከሚጀምሩ ድረስ ጨጓራ ()፣ ኣይነበጎ () እና ሽንፍላ () ሥራቸውን ኣይሠሩም የሚል እምነት በዓለም ስለነበረ ኣልጠባ ያሉትን እስቶማክ ቲዩብ በሚባል ቱቦ መጋትም ኣይጠቅምም የሚባል እምነት ነበር። ምክንያቱም እንቦሳዎች ወተት ሲጠቡ በተፈጥሮ ኢሶፋጂያል ግሩቭ የሚባል የጉሮሮ እጥፋት በኩል ወተቱ በኣቋራጭ ከጉሮሮ ወደ ወተት ኣንጀት () ስለሚገባ ነው። በኣፍ በሚገባ የጨጓራ ቱቦ ውስጥ በደቂቃ ጨጓራ ውስጥ የተንቆረቆረ ኣንድ ጋለን ያህል እንገር ወደ ኣንጀት ሄዶ ደም እንደሚገባ በምርምር በማረጋገጥ በመድኅን ማነስ (ፓሲቭ ኢምዩን ደፊሸንሲ / ) መነሻነት ሲከሰቱ የነበሩ ችግሮች (እ.ኤ.ኣ. በ፲፱፻፳፪ ቢደረስበትም) በዶ/ር ኣበራ ሞላ ለመጀመሪያ ጊዜ እ.ኤ.ኣ. በ፲፱፻፸፯ ተወግደዋል። መረጃውም 182 ገጾች በኣለው መጽሓፋቸው በእንግሊዝኛ ቀርቧል። ከእዚያም ወዲህ ምርምራቸው በሌሎች ምርምሮች ተረጋግጠዋል። በእዚህ የተነሳ እንገር () ባለማግኘት ሊሞቱና ሊታመሙ የሚችሉትን እስቶማክ ቲዩብ ወይም ኤሶፋጊያል ቲዩብ በሚባሉ ቱቦዎች በመጠቀም እንገሩን ጥጃው እንደተወለደ በመስጠት ሕይወቱን ማዳን ተችሏል። እንቦሳውም እንገሩን ቶሎ ከኣላገኘ ጀርሞችም ከሆድ እቃ በቀጥታ ወደ ደም ስለሚገቡ ኣደጋው ስለሚጨምር እንገሩን ጥጃው እንደተወለደ ከኣላገኘ ወደ ደም መግባቱም ቀስ በቀስ ስለሚቀር ጊዜና የእንገሩ መጠን ወሳኞች ናቸው። የእንቦሳ ጨጓራ እንደሚሠራ ለመጀመሪያ ጊዜ በማረጋገጥ የጥጃውን ትብብር ሳይጠይቅ በምርምራቸው የእንገር መጠንንና ጊዜውን ሰው እንዲወስን ሆነ። ስለዚህ ኣልጠባ ያለን ጥጃ ዝም ብሎ መመልከትና መበሳጨት ቀርቶ ወተት ኣንጀት የማይችለውን እንገር ጨጓራ ውስጥ በማስቀመጥ ጥጃው እራሱን እንዲረዳ ኣደረጉ። ከብዙ ላሞች ተሰብስቦ ተደባልቆ የተፈረዘ እንገር በክብደት መጠን እየተለካ በቱቦ በኣንድ ደቂቃ ለጥጆች እንደተወልዱ የተሰጠው ኣንድ ጋለን ያህል እንገር በ፳፬ ሰዓታት ውስጥ በቂ መድኅን ደሙ ውስጥ እንዳስገኘና እንገሩን በፈቃዳቸው እያረፉ ብዙ ሰዓታት ሳይፈጁ ከጠቡት ጋር እኩል መሆኑን ኣረጋገጡ። የዶ/ር ኣበራ የምርምርው ውጤት ትልቅ ፈውስ ሊሆን የቻለው ጊዜ፣ ይዘትና መጠንን በኣንዴ በማካተት ስለገላገለ ነው። የጊዜ ጥቅም ጥጃው እንደተወለደ የተሰጠውን ወደ ደሙ ስለሚያስገባ ሲሆን በእዚህ ጊዜም ወደ ደም እንደመድኅኑ የሚገቡትን ጀርሞች ለመቅደምም ነው። እንገሩም ከኣንጀት ወደ ደም የሚገባው ጥጆች እንደተወለዱ ሲሆን ቀስ በቀስ እየቀነሰ በ24 ሰዓታት ውስጥ መተላለፉ ይዘጋበታል። በቱቦው ወደ ጋለን እንገር መስጠት ስለሚቻል በቂ መድኅን እንደተወለዱ መስጠቱ የበሽታ መከላከዎች በብዛት ወደ ደም ስለሚገቡ ነው። ስለዚህ ጥጃው እንደተወለደ መስጠቱ እንጂ መቆየቱ እንገር ማባከን ነው። ጥጃው ቢጠባም ወተት ኣንጀት በቂ ይዘት ስለሌለው የሚፈለገውን ያህል ሊጠባም ስለማይችል ጨጓራ እንደሚሠራ ስለኣረጋገጡ ኣንድ ጋለን እንደተወለደ በቱቦው መስጠት ስለቻሉ እንገሩ ውስጥ በቂ የመድኅን መጠን እንዳለ የሚጣራበት ኣስፈላጊ ነው በማለት ቀላል የምርመራ ዘዴ ለመጀመሪያ ጊዜ ፈጠሩ። ምክንያቱም የሁሉም ላሞች እንገር የበሽታ መከላከያ ፕሮቲኖች መጠን እኩል ስለኣልሆነ ነው። በተጨማሪም ሬፍራክቶሜትር የሚባል መሣሪያ የእንገርን መድኅን መጠን ለመገመት እንደሚጠቅም የምርመራ ጽሑፍ ጻፉ። ግን ኣንድ ጥጃ በቂ መድኅን የሚኖረው እንደተወለደ ኣንድ ጋለን እንገር ስለኣገኘ ብቻ ሳይሆን በቂ ኢምዩኖግሎቡሊን ስለኣገኘ ስለሆነ እንገሩ ውስጥ በቂ እንዳለ ገበሬው ከላሟ ሳይለይ በኣንድ ደቂቃ እንገሩን መርምሮ የሚያጣራበት የምርመራ ዘዴ ፈጥረውና ኣስፈላጊነት ኣስተዋወቁ። የሥጋ ላሞች ግን ስለማይታለቡ ያንኑ የምርመራ ዘዴ የጥጆችን ደም በመውሰድ ገበሬው ሜዳ እንዳለ በኣንድ ደቂቃ ጥጃው በቂ መድኅን እንዳገኘ እንዲያጣራና ከኣላገኘ ቱቦውን በመጠቀም ማረም እንደሚቻል ኣቀረቡ። እንገሩን በሚገባ ለመጠቀም በኣካባቢው ለኣሉት በሽታዎች ላሞቹን በመክተብ ጥጆቹ ትክክለኛ መከላከያውን ከእንገሩ ያገኛሉ። (ዶክተሩ በተለይ የቫይረስ በሽታዎች ኣዳዲስና የተለመዱ መክተቢያዎችን የመሥራት የብዙ ዓመታት ልምድ ኣላቸው።) የምርምር ውጤቶቻቸውም ጥቅም በሌሎች ሲረጋገጡ ኣርባ ዓመታት ኣልፈዋል። በቂ መከለከያ ኣለማግኘት ) ይባላል። እዚህ ላይ ሊታወቅ የሚገባው ግን መድኅን ስለሌለ የግዴታ ይሞ'ታል ማለት ኣለመሆኑንና (ኤድስ ያለበት ሁሉ እንደማይሞት ዓይነት) ሲጠባ የታየ ጥጃ ሁሉ በቂ መድኅን ኣገኘ ማለት ኣለመሆኑን ነው። የእንገሩ ጥቅም በኣካባቢው ቆሻሻነት፣ ጥጆቹ ጀርሞቹን ስለሚበሉና የበሽታዎች መኖር ናቸው። ሲጠባ የታየም ይሁን ያልታየ ጥጃ ጊዜ እንዳያልፍበት ደሙን በመመርመር የመድኅኑ መጠን እንዲጣራበት የእንገር መድኅን መመርመሪያ ኣዲሱን ዘዴያቸው ለጥጃውም ደም መመርመሪያ እንዲያገለግል ኣደረጉ። ምርመራዎቹም ኣስፈላጊ ሆነው ስለኣገኙዋቸው መፍትሔውን ፈጥረው ኣቀረቡ። ስለ ምርምር፣ ግኝቶቻቸውና ኣስተዋጽዖ ከታዋቂ የዓለም የእንስሳት ሓኪሞች ኣንዱ ከመሆናቸውም ሌላ በሽታን መከላከል ሲቻል በማከም ብቻ ስለማያምኑም የኣሜሪካና እንግሊዝ ፓተንቶች (የባለቤትነት መታወቂያ) ኣግኝተዋል። የግኝቶቻቸው ጥቅሞች እዚህ በተጠቃቀሱት የተወሰኑ ኣይደሉም፦ ምሳሌ 4,501,816 ፓተንታቸው ሌሎች ፓተንቶችን ጠቅሟል። በዶ/ር ኣበራ የምርምር ውጤት ዘዴ የተነሳ በኣሁኑ ጊዜ እያንዳንዱ ጥጃ እንደተወለደ እንገር በቱቦው የሚሰጠው ትላላቅ እርሻዎች ውስጥ ብቻ ኣይደለም። ብዙ ትላልቅ እርሻዎች ውስጥ ጥጆች በተወለዱ በሁለት ሰዓታት ውስጥ የሆድ ቱቦን በመጠቀም እንገር ይሰጣቸዋል። የእንገር ብዛት ብቻ ሳይሆን ጥራቱንም ማወቅ ኣስፈላጊ ሆኖ ስለኣገኙት መመርመሪያ ዘዴ ፈጥረውለት ዘዴውም ወደ መሣሪያ ተቀይሮ የእንገርን ኢምዩኖግሎቡሊን መጠን መገመት የገበሬዎች የዘወትር ሥራ ሆኗል። እንገር ሌሎች ጥቅሞችም ኣሉት። ለምሳሌ ያህል እንደተወለዱ በቂ መድኅን የኣገኙ ጥጆች ሲያድጉ ብዙ ወተት ይሰጣሉ። ኣሜሪካ ውስጥ ብቻ በእየዓመቱ ወደ 39 ሚሊዮን ጥጆች ስለሚወለዱ የተለያዩ እንስሳት ሳይቆጠሩ ምን ያህል ሕይወት እንደተረፈ ግምቱን ለኣንባቢ መተው ይሻላል። የዶክተሩን ዘዴ ዓለም እየተጠቀመበት ኣሜሪካ ውስጥ ብቻ ብዙ ቢሊየን ዶላሮች ሲይስተርፉ ኣርባ ዓመታት ሊሞሉ ነው። የኣንድ ጥጃ ዋጋ 70 ፓውንድ ቢሆንና በየዓመቱ በዓለም ላይ የሚያልቁትን ጥጃዎች ብቻ መቶ ሚሊዮን በማትረፍ የዶ/ሩ ምርምር ሥራ ዋጋ በኣለፉት 40 ዓመታት ብዙ ቢሊዮን ነው። ሌላ ምሳሌ ለመጥቀስም ያህል የእንገር መድኅን መጠን ሬፍራክቶሜትር () በሚባል መሣሪያ መገመት እንደሚቻል የጻፉትም ከ፴፮ ዓመታት በኋላ ዋቢ እየሆነና መጥቀሙ ነው። ዘዴዎቻቸውም እንደኣስፈላጊነታቸው ለተለያዩ ለማዳና የዱር እንስሳት ጥቅም ሥራ ላይ እየዋሉ ናቸው። ዶክተሩ በተማሩበት የሕክምና መስክ ብዙ ሚሊዮኖች ሕይወቶች ማትረፍ ስለቻሉ ፈጣሪናን የረዷቸውን ያልረሱ ደስተኛ ናቸው። የላም እንገር ለሰው ሕክምናም እየጠቀመ ነው። የምርምር ግኝታቸውም ጥጆች ሲታመሙም ኣዲስ የመድኃኒት፣ ምግብና ፈሳሽ መስጫ ዘዴ ሆኖ ተገኝቷል። ለምሳሌ ያህል የእንቦሳ ተቅማጥ እንደ ስው ኮለራ () ብዙ ጥቃት የሚያደርሰው ከኣካል ውስጥ ውሃ እየተመጠጠ ስለሚያልቅ ስለሆነ ውሃውን ለመተካት ጥጆቹን ሓኪም ቤት መውሰድና ማሳከም ገበሬውን ብዙ ወጪ ያስወጣ ነበር። ከዶክተሩ ግኝት በኋላ ግን ትክክለኛውን የጨውና ስኳር መጠን ያለውን ንፁህ ውሃውን በቱቦው ማጠጣት ስለሚቻል ወጪ ቀንሷል። ዶክተሩ ለሕክምና ሞያቸው ካበረከቷቸው ኣንዱ ይኸን ኣዲስ የሕክምና ዘዴ ማቅረባቸው ነው። ከእዚያም ወዲህ ጥቅሙ ቢጋነንም የእንገር ንግድ ኣዳዲስ የዓለም ገበሬዎችና ኣምራቾቹ የገቢ ምንጭና የመድኅን የሕክምና ዘዴ ከመሆኑ ሌላ የሰው እናት እንገርና ወተትም ኣጠቃቀምም ተሻሽሏል። የምርምር ውጤታቸውም ጤናማ እንስሳትን ለማሳደግ መራዳትና ሓኪሞችንም ከመጥቀም ሌላ ለሌሎች እንስሳትም ሥራ ላይ ውሏል። ምሳሌ - እንግሊዝን የ፲፮ ቢሊዮን ዶላር ያካሰረውን የላም ጉንፋን ወረርሽኝ () ከኣስቆሙትና ከኣጠፉት ኣንዱ በመሆናቸው ዶክተሩ ሁለት የጀግንነት ሽልማት ከዩናይትድ እስቴትስ መንግሥት ተሰጥቷቸዋል። በሽታው ኢትዮጵያ ውስጥ ኣለ። ኢትዮጵያውያን ሥጋ ለውጭ ኣገሮች በመሸጥ ብቻ ብዙ ቢሊዮን ብር ገቢ ሊያገኙ ስለሚችሉ መጀመሪያ ኣደገኛ የእንስሳት በሽታዎችን ማጥፋት ይጠበቅባቸዋል። እንደ በሽታውም ዓይነት ክትባት ትልቅ መሣሪያ ነው። የሰው ልጅ በመተባበር የሰውን ፈንጣጣ () እና የቀንድ ከብትን ደስታ () በሽታዎች ክትባትን በዋናነት በመጠቀም ከዓለም ኣጥፍቷል። ዶ/ር ኣበራ ኣዳዲስና የተለመዱ ክትባቶችን ኣምርተዋል፦ ጥቂት ምሳሌዎች ናቸው። የወፍ ኢንፍሉኤንዛና የመሳሰሉ በሽታዎች ሕዝቡ በሚገባ ማወቅና መዘጋጀት ይኖርበታል። ኤድስ ( / ኣኳየርድ ኢምዩን ደፊሸንሲ ሲይንድሮም) በዓለም ላይ መሰራጨት እንደጀመረ ኤችኣይቪ ()ን ክትባት እንደማይከላከለው በጊዜው ከሚያውቁት ሳይንቲስቶችና የበሽታ መከላከያ ክትባት ሠሪዎች ኣንዱ በመሆናቸው በሽታው ኢትዮጵያ ውስጥ ሊያስከትል ከሚችለው ጉዳት ለመከላከል ሕዝቡን ለማስተማር ባለ ኣራት ገጾች የመጀመሪያው የሆነውን ገለጻ በዓማርኛ ስለ ኤድስ በ፲፱፻፹፩ ዓ.ም. ተርጕመው እና ጽፈው በገዛ ገንዘባቸው እያባዙና እየኣደሉ ቆይተው በኋላም በኢትዮጵያ ሪቪው መጽሔት ኣትመዋል። በእዚያን ጊዜ ስለ ግብረሥጋ ግንኙነትና ኮንዶም የሚጠቅሰውና እንዲሁም የታመሙትን መርዳት ይገባል የሚለው ጽሑፋቸው ከጊዜው ደካማ ኣስተሳሰብ የቀደመ ስለሆነ ተገቢውን ተቀባይነት ሳያገኝ ቸል ተብሎ የታለፈበት ጊዜ ስለነበረ በሽታውን በምርምር በተረጋገጡ ዕውቀትና ትምህርት መከላከል ስለኣልተቻለ ከፍተኛ ጉዳት ኣድርሷል። ይኸንኑ ጽሑፍ ሕዝቡ እንዲያነብበት የሚባል የኮምፕዩተር ፊደላቸውን በ፲፱፻፹፯ ዓ.ም. በነፃ የሰጡት ስጦታ ኣሁንም ኢንተርኔት ላይ ስለኣለ ኣንዳንዶቹ ኣልደረሱበትም እንጂ ደርሰውላቸው ነበር። ጽሑፉ ሲጻፍ ኤች ኣይ ቪ ቫይረስ የተገኘባቸው የዓለም ሕዝቦች ኣንድ ሚሊዮን ሆኖ ሳለ እስካሁን በበሽታው ሳቢያ የሞቱ ሰዎች ቍጥር ፴፮ ሚሊዮን ደርሷል። በ፳፻፰ ዓ.ም. 36 ሚሊዮን ያህል ሕዝቦች ቫይረሱ ኣለባቸው። ሰሞኑን ኃምሳ ሁለት ከመቶ ዩናይትድ እስቴትስ ውስጥ የኣሉ ኢትዮጵያውያን ኤድስ ኣለባቸው የሚባል ወሬ እየተናፈሰ ነበር። ለምሳሌ ያህል መቶ ሰዎች ተመርምረው ኃምሳ ሁለቱ ኢትዮጵያውያን ውስጥ ኤድስ ቢኖርባቸው ዩናይትድ እስቴትስ ከኣለው ወደ ሚሊዮን ከሚጠጋ ሕዝብ ኣምስት መቶ ሃያ ሺህው ኤድስ ኣለው ማለት ኣይደለም። እነዚህ ሁለቱ ኣነጋገሮች የተለያዩ ናቸው። የወሬው ትክክል ኣለመሆንና መረጃው ከዶ/ር ገበየሁ ተፈሪ ጋር በምናላቸው ስማቸው ቃለምልልስ እዚህ ቀርቧል። ኣንድ ሌላ ትንሽ ጥናትም እንደሚያሳየው ኢትዮጵያ ውስጥ ቫይረሱ ከተገኘባቸው መካከል ከመቶው 28 እንዳለባቸው ኣያውቁም። ይህ ከመቶ 28 ኢትዮጵያውያን ውስጥ ቫይረሱ ኣለባቸው ማለት ኣይደለም። ነፃ መክተቢያ ከቅርብ በረከትም በግዕዝኤዲት ኦንላይን ( , ዓማርኛ ሕዝቡ በነፃ በዓማርኛ ዊንዶውስ እና ማክ ኮምፕዩተሮች ውስጥ መጻፍና የዓለም ድረገጾችንና የመሳሰሉትን (ኢንተርኔት) በዓማርኛ መፈለግ እንዲችል ኣበርክተዋል። () ፣ ጉግል በዓማርኛና እንግሊዝኛ፣ ያሁ እና ቢንግ በዓማርኛ መፈለጊያም ይገኙብታል። ቪድዮም እዚህ ኣለ። እነዚህ የኣንድ ሰው ብቻ ሥራዎች ስለኣልሆኑ ለሚመለከታቸው ሁሉ ምስጋና ይድረስልን። የድረገጹ ፩ኛ ጥቅም ሌላ መክተቢያና እንደ ማይክሮሶፍት ወርድ ወይም ፔጅስ የመሳሰሉ ፕሮግራሞችን (ተጠቃሚው ተመዝግቦ እያንዳንዱን በብዙ ሺህ ብር መግዛት ስለማይችል በእራሱ ፊደል መጠቀም እንዳይቸግረው) ኣማራጭ በማበርከት በዊንዶውስ እና ማክ ኮምፕዩተሮች በዓማርኛ ለመጻፍ ነው። ከእዚያ ጽሑፉ ኮፒ ተደርጎ ሌላ ሥፍራ ይለጠፋል። የግዕዝ ፊደል ተጠቃሚዎች ጽሑፎቻችንንና የመሳሰሉትን ወደ ኢንተርኔት ማስገባትና እነዚህኑ ፈልገን ማግኘት ካልቻልን የሚከተለው ኋላ ቀርነት ቀላል ላይሆን ይችላል። ፪ኛው ኢንተርኔትን በዓማርኛና እንግሊዝኛ ወይም ቀላቅሎ ለመፈለግ በኮምፕዩተር ያገኘነውን ኣዲስ ኣጠቃቀም በሚገባ እንድንጠቀምበት ነው። ይህ ቃላትን ጽሑፍ ውስጥ ለመፈለግና ለመተካትም ይጠቅማል። ሕዝቡ በቀላሉ መጻፍ ስለሚችል በሰለጠነበት የጽሑፍ ኣሠራር እንዲቀጥሉ ሲሆን ፫ኛው ጥቅም ኣንድ የዓማርኛ ጽሑፍ በቀለሙ የተጻፈ መሆኑን ለማረጋገጥና እንደኣስፈላጊነቱ ለማረም ነው። በግዕዝ ቀለም ያልተጻፈ ጽሑፍ ኮፒ ተደርጎ ገጹ ላይ ሲለጠፍ ዝብርቅርቅ እንግሊዝኛ ሆኖ ይታያል። ፬ተኛ ጥቅም ኣንዳንድ ምሁራን እንደ “ዝሆን”፣ “ኣኣ”፣ “ክኅሎት”፣ “ድድ የመሳሰሉትን የዓማርኛ ቃላት የማያስጽፉ ድረገጾችንና የመሳሰሉትን ለመጻፊያ ከማቅረብ እንዲቆጠቡ ነው። ኣንዳንዶቹ “ኵ”ን ኣጥፍተው በ“ክው” እንደ እንግሊዝኛ እስፔሊንግ መክተብና ወጪ መጨመር ቢፈልጉም “ኵ”ን መጻፍ የማይችሉ ኣሉ። "ሥዕል"ን በ"ሥእል" መተካትም ችግር ኣለው። ከእነዚሁ መካከል የእነ “ሐ” እና “ኀ” ቤቶች ቀለሞችን የ“ሀ” ሞክሼዎች ስለሆኑ መቀነስ እየፈለጉ ኣንዳንዶቹ “ትህትና”፣ “ትስስር”፣ “ግግር” እና “ትዝታ” የመሳሰሉትን ቃላት መክተብ ስለማይችሉ ዓማርኛውን በእንግሊዝኛ ለመክተብ ሲባል ቃላቱን ማጥፋት ይፈልጋሉ። እነዚህ ምሳሌዎች ያለተቃውሞ ለብዙ ዓመታት ኣሉ። ይህ ገጹን እየተጠቀሙ የኣሉ ኢትዮጵያውያን ምሁራን ለዓማርኛ ፊደልና ቋንቋ መጥፋት ደንታ እንደሌላቸው የሚያሳይ ኣሳፋሪ መረጃ ነው። ኣንዳንዶቹ ግዕዝኤዲት በሁለት መርገጫዎች የሚያስከትበውን “ስስ” ቃል የሚከትቡት በሰባት መርገጫዎች ሲሆን “ፄ” ቀለምን ለመክተብ እስፔሊንጉን ማስታወስና ስድስት መርገጫዎች መጠቀም ቢያስፈልግም ሁሉንም የዓማርኛ ፊደላት ባዶ ስፍራ እየጨመሩ እንኳን ኣያስከትቡም። ዓማርኛውን መክተብ ሳይችሉ ሌሎች ቋንቋዎችን የጨመሩ ኣሉ። ምክንያቱም ከግዕዝ ቋንቋ ቀለሞች በሰተቀር ሌሎቹ ከዓማርኛው ቀለሞች በላይ ብዛት ስለኣላቸው ነው። ግዕዝ በዩኒኮድ ዕውቅና እንዳገኘ እያወቁ ዛሬም በእየዓይነቱ የፊደል ቁርጥራጭ የሚያቀርቡም ኣሉ። ፭ተኛው ጥቅም ሞክሼዎችን የማይወዱ ደራስያን ከሚወዷቸው ጋር እያምታቱ በተገኘው እንዳይጠቀሙ ይራዳል። “ሀ” የ“ሃ” እንዲሁም “አ” የ“ኣ” ሞክሼዎች የሚመስሏቸው ኣሉ። “ኳ” እራሱን የቻለ ሞክሼ የሌለው ቀለም ነውና ጊዜና ስፍራ ማባከን ስለሆነ በ“ኩዋ” ወይም “ክዋ” መዘርዘርም ፊደል ለመቀነስ በታይፕ መጻፊያ ዘመን በኣማራጭነት የቀረበና ያኔም ቢሆን ተቀባይነት የኣላገኘ ኣሁንም ቢሆን ጊዜው ያለፈበት ኋላ ቀር ኣስተሳሰብና የማያስፈልግ ግድፈት ነው። የዓማርኛ የጽሕፈት መኪና “ኳ”ን ሲከትብ የነበረው “ካ” ቀኝ እግር ስር መሥመር በመጨመር በኣሌለና የተሳሳተ ቀለም በመጠቀም ነበር። የዓማርኛ የጽሕፈት መኪና “ቋ”ን ሲከትብ የነበረው “ቀ” እግር ስር መሥመር በመጨመር በኣሌለና የተሳሳተ ቀለም በመጠቀም ነበር። ፮. በነፃ እየታደሉ በኣሉ የማያዛልቁ ኣከታተቦች ሕዝብ መታለሉ እንዳይቀጥልና እየተነገረውም እነዚያን ለምዶ በኋላ በትክክለኛ ሳይንሳዊ ኣከታተብ መጠቀም ተቸገርኩ እንዳይል ግዕዝኤዲት ይራዳል። ምክንያቱም በተገኘው መክተቢያ ተምሮ በኋላ በግዕዝኤዲት ለመሥራት ሲሞከር ሌላውን ኣጠቃቀም ለመተው ኣስቸጋሪ ስለሚሆንና ምንም ዓይነት ኣከታተብ ለማያውቅ ግዕዝኤዲትን መማር ቀላል ስለሆነ ነው። በተጨማሪም ዓማርኛውን በቍልፎቹ ብቻ መክተብ ስለኣልቻሉ ቀለሞቹን ከ“ሀ” እስከ “ፖ” ደርድረው በማውስ ቀስት በመጠቆም እንዲከተቡ ማድረግ ኣያስፈልግም። ፯. ዓማርኛውን በላቲን ቀለሞች መክተብ ኣስፈላጊ ሳይሆን በተገኘው የእንግሊዝኛ እስፔሊንግ እየጻፉ ያሉትን ኣንዳንድ ጉራማይሌ ምሁራን በሚገባ በሚያውቁት ዓማርኛ ፊደልና ቋንቋቸው እንዲጽፉና እንዲያነቡ ያገለግላል። እንግሊዝኛ እስፔሊንግ ከባድ ነገር በመሆኑ ዓማርኛ እንግሊዝኛውን ሊጠቅም ስለሚችል በእንግሊዝኛ ማድበስበስ የለብንም። ግዕዝ ድምፃዊ ፊደል ስለሆነ ለመነበብም ሆነ ለመከተብ እስፔሊንግ ስለማያስፈልገው ሕዝቡ ዓማርኛውን በላቲን እስፔሊንግ እንዲከትብ በብዙ መርገጫዎች ማስቀጥቀጥም ሳይስፋፋ ዓማርኛውን በዓማርኛ ፊደል ለመክተብ ግዕዝኤዲት ይጠቅማል። ለምሳሌ ይህል “ያመት” የሚለውን ቃል በ“” እየጻፉ እንግለዝኛ ቃሉ በማወስ ቀስት እንዲመረጥ ወይም የባዶ ስፍራ ቍልፍ ሲነካ እንግሊዝኛውን ወደ ኣማርኛ በመቀየር “ያመት”ን እንድንጽፍ የሚገልጉ ፈረንጆች ኣሉ። እነሱ እንግሊዝኛውን የሚጽፉት ከኣንዱ ፊደል ወደ ሌላ በመቀየር ወይም ቃላትን በማውስ ቀስት በመልቀም ስለኣልሆነ ለዓማርኛ ተጠቃሚው እንዳልተጨነቁ ያሳያል። የ“ጰ” የዓማርኛ (ቁቤ) ኣነባበብና ኣከታተብ ካፒታል “ፒ” ነው ሲባል ተከርሞ በቅርቡ ወደ “ፒ” እና ነቍጥ ተቀይሯል ይባላል። ቴክኖሎጂውን ለዓማርኛ መፍጠር እንጂ ዓማርኛውን ለቴክኖሎጂው ኣያስፈልግም። ለላቲን ከተሠራ ቴክኖሎጂ ጋር እንዲሄድና በዓማርኛው ኪሳራ ላቲኑን ለማዳበር ሲሞከር የላቲን ተናጋሪዎች ባይናገሩ ባይገርምም የግዕዝ ፊደል ተጠቃሚዎች በዝምታ እንደማይቀበሉት ዶክተሩ ኣሳይተዋል። ፰. ግዕዝኤዲት የዓማርኛና እንግሊዝኛ መክተቢያ ነው። ፈረንጆች ቋንቋዎቻቸውን በግዕዝ ፊደል እንዲከትቡ ኢትዮጵያውያን ኣልጠየቁም። ኢትዮጵያውያን ቋንቋዎቻቸውን በላቲን ፊደል እንዲከትቡ የሚፈልጉ ጥቂት ፈረንጆችና ኢትዮጵያውያን ግን ኣሉ። ኣንዳንድ ኢትዮጵያውያንም ነገር ስለተማታባቸው ቋንቋዎቹን መቀላቀልም ስለጀመሩ ዓማርኛውንም ሆነ እንግሊዝኛውን በሚገባ የማይናገርና የማይጽፍ ትውልድ እንዳይፈጥሩ ግዕዝኤዲት ይራዳል። ፱. ኢትዮጵያ ለብዙ ሺህ ዘመናት ከነፃነትዋ ጋር ጠብቃ ያቆየቻቸው ቋንቋዎችዋና የተሟሉት ቀለምዎችዋ ዛሬም በእኩልነት እያንዳንዱ ቀለምዋ በኣንድና ሁለት መርገጫዎች ብቻ እንዲከተብ ተደርጎ ተከባብሮና ተጋብቶ የኖረው ሕዝብ ፍላጎትና እኩልነት በኣብሻ ሥርዓት ቴክኖሎጂ ምሳሌ በግዕዝኤዲት ቀርቧል። የኣንዳንዶቹን ኣንድ ቋንቋ ቀለሞች በኣራት መርገጫዎች የሌላውን በስድስት መክተብ ወይም እንደሌሉ መርሳት የለም። ፲. የምሁራንና ቴክኖሎጂ ፈጣሪዎች ሥራና ጥቅም ለኣለ ችግር መፍትሔ መፍጠር ነውና ዶ/ር ኣበራ ለእነዚያ የሚጠቅሙ ሠርተዋል። ኣንዳንድ የግዕዝ ተመራማሪዎች ግን በተሳሳተ ዓላማቸው ፊደሉ ለላቲን ፊደልና ገበታ እንዲስማማ መክተቢያ ሴራ መፍጠር ስለሆነ ግዕዝኤዲት ሳይንሳዊ ዓላማን በመሳት እንዳይቀጥሉ ትክክለኛውን ኣስተሳሰብ ያስገነዝባል። በቅርቡ ኣንድ የግኝታቸው ትክክለኛ ኣከታተብ የገባቸው ኢትዮጵያዊ “ዶ/ር አበራ ምሥጋና ይግባውና የአማርኛ ጽሑፍ ትየባ ፍጥነቴ ከእንግሊዝኛው አያንስም” በማለት ጽፈዋል። ፲፩. ግዕዝኤዲት በዓማርኛና እንግሊዝኛ ኣከታተብ ለመማር ይጠቅማል። በዓማርኛ በብዛት የምንጠቀምባቸው ቀለሞች ሳድሳን ስለሆኑ በኣንድ መርገጫ ይከተባሉ። ሳድሳን ዓማርኛ ጽሑፍ ውስጥ በብዛት ኣንደኛ ስለሆኑ ሳድሳንን በሁለት መርገጫዎች መክተብ በማያስፈልግ ድካም እራስን መበደል ነው። በብዛት ኣጠቃቀም ሁለተኛ የሆኑት ለሁለቱ ዝቅ መርገጫዎች ተመድበዋል። ለግዕዝ ተጠቃሚዎች ኢንተርኔት ላይ በነፃ ለመማርያ የቀረቡ እንግሊዝኛ ኣከታተብ መለማመጃዎችን በመጠቀም ያለኣስተማሪ በፍጥነት መክተብ መማር ይቻላል። “አ”፣ “ሰ”፣ “ደ” እና “ፈ” በግራ እጅ ጣቶች “ጀ”፣ “ከ”፣ “ለ” እና “ጠ” በቀኝ እጅ ጣቶች ይከተባሉ። ምሳሌ ፲፪. ዶ/ር ኣበራ ኮምፕዩተራይዝ ያደረጉትና የታገሉለት ግዕዝ በዩኒኮድ ዕውቅና ስለኣገኘ የዓማርኛ የጽሕፈት መኪና ቅጥልጥል ፊደል እንዲቀር ቢጻፍም ዓማርኛ ነው ብለው ሲያቀርቡ የነበሩና ዛሬም የሚያቀርቡ ኣሉ። ግዕዝኤዲት የሚሠራው በትክክለኛ የግዕዝ ፊደላት ስለሆነ ልዩነቱን የማያውቁ እንዳይታለሉ ይጠቅማል። በትክክለኛ የግዕዝ ቀለሞች የተጻፉ ብዙ መጽሓፍት ምሳሌዎች እዚህ ኣሉ። ፲፫. የግዕዝና ላቲን ኣከታተብ ግንኙነት የላቸውም። በጥቂት የላቲን ቀለሞች እስፔሊንግ ብዙ የሆኑትን የግዕዝ ቀለሞች መክተብ መሞከር ላቲኑን ለመጥቀም ወይም ግዕዝን ለማዳከም ካልሆነ ጥቅም የለውም። ግዕዙን በላቲን እስፔሊንግ መክተብ ኣለባችሁ ብሎ ኢትዮጵያውያንን ያስገደደ የለም። በላቲን “” እና “” ሲረገጡ “” ይታያሉ። በግዕዝ “” ሲረገጡ “ቦ” ቀለምን ሊያስከትቡ ይችላሉ። “” ማለት “ቦ” ኣይደለም። እንዲሁም “ቦ” “” ኣይደለም። በ”ቦ” ምትክ “” እየጻፉ የዓማርኛውን ቀለም ትተው ዓማርኛውን በላቲን ፊደል የሚጽፉ ተጠቃሚዎች ቍጥር እየጨመረ ነው። ይህ የዓማርኛ ቁቤ () ስለሆነ ፊደሉንና ቋንቋውን ሊያዳክማቸው ይችላል። በዓማርኛ “ቾ”ን በሁለት መርገጫዎች ከመክተብ በ“” በሦስት መክተብ ኣያፈጥንም። ተጨማሪ ምሳሌ ከኣስፈለገ ኣንድ የኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ ቤተ ክርስቲያን ዓማርኛ በላቲን ፊደል እንዲጻፍና በኣጻጻፉም በግዕዝ ፊደል ምትክ በላቲን ፊደል ጽፎ ያቀረበው ጽሑፍ በዓማርኛው በዓማርኛና ዓማርኛው በእንግሊዝኛ እዚህ ኣለ። ዓማርኛን በላቲን ፊደል መጻፍና ማንበብ በኣንድ በኩል ዓማርኛንና ፊደሉን ማዳከም ሲሆን በሌላ በኩል ደካማና ኣክሳሪ የላቲንን ፊደል በዓማርኛው ፊደል መተካትን ለማስፋፋት ይመስላል። ይኸን ኣጠቃቀም ዶክተሩ ከሚቃወሙባቸው ምክንያቶች መካከል ዓማርኛን በላቲን ቀለሞች መክተብ ከዓማርኛው ቀለሞች የበዙ ቀለሞችን መጠቀምን ስለሚያስከትል ነው። የላቲን እስፔሊንግ ለቃላት እንጂ የግዕዝን ፊደላት ለመክተብ ኣይደለም። “የኢትዮጵያ ዘመን ኣቆጣጠር” የሚለውን ርዕስ በ15 የግዕዝ ቀለሞች ማስፈር ሲቻል “” በሚለው 28 መርገጫዎችን በመጠቀም በ24 የላቲን ቀለሞች መተካት ድርብርብ መካሰር ነው። (ይህ ዘዴ ባዶ ስፍራ ቃላት መካከል እያስገቡ በዓማርኛም ሆነ እንግሊዝኛ የሌለ ኣከታተብን ማስተዋወቅን ቢያስከትልም ይኸንን ኣከታተብ የሚደግፉና እያስፋፉ ያሉ ጥቂት ኣይደሉም።) ግዕዝኤዲት የሚከትበውም ከእዚያ በኣነሱ መርገጫዎች ነው። ሙሉ ጽሑፉን በላቲን ፊደል ከመጻፍ ይልቅ በዓማርኛ ፊደል ማስፈር ብዛቱን ወደ 64.7 በመቶ ዝቅ ያደርገዋል። ይህ ውጤት በደካማ ኣከታተብ ዓማርኛና እንግሊዝኛውን ፊደላት ስናወዳድር ነው። በግዕዝኤዲት ኣከታተብ ይኸው ጽሑፍ በዓማርኛ የሚከተበው በኣነሱ መርገጫዎች ስለሆነ ከኣብሻ ኣከታተብ የተሻለ ኣከታተብ በኣሁኑ ጊዜ የለም። ይህ ለዓማርኛው ሲሆን ሌሎች የግዕዝ ፊደላት ሲጨመሩ ለእስፔሊንጉ ተጨማሪ መርገጫዎች ለሌላው ዘዴ ስለሚያስፈልጉ ግዕዝኤዲት ተወዳዳሪ የለውም። ለምሳሌ ያህል በሌላ ዘዴው እስፔሊንግ የዓማርኛው “ፄ” የሚከተበው በስድስት መርገጫዎች ስለሆነ ለጉሙዙ “ጼ” መክተቢያ ስምንት መርገጫዎችን መጠቀም ያስፈልጋል። ስለዚህ ትርፉ እጅ ማሳመም ነው። ግዕዝኤዲት የዓማርኛውን ሆነ የጉሙዙን የሚከትበው በሁለት መርገጫዎች ነው። በሁለት መርገጫዎች መከተብ የሚችልን ኣንድ የግዕዝ ቀለም ከሦስት እንከ ስምንት መርገጫዎች በመጠቀም መክተብ የዓለም መሳቂያና መሳለቂያ እንዳንሆን ያሰጋል። በትክክለኛ ኣከታተብ ላይ ያልተመረኰዙ ኣዳዲስ ቴክኖሎጂዎች ኣገሪቷን ወደኋላ ሊጎትቱ ይችላል። ፲፬. የተቆራረጡ የኣማርኛ የጽሕፈት መሣሪያ ዓይነት ቀለሞችንና ያልተቆራረጡ ኣንድ የላቲን ፊደል የሚችለውን ቀለሞች እየመረጡና በሌሎች ዘዴዎች ሕዝቡን ሲያጉላሉ ከነበሩት ይገላግላል። ፲፭. ላቲን ለቀለሞቹ መክተቢያ የማይጠቀምበትን ከግዕዝ መጠየቅ ኣያስፈልግም፦ ምሳሌ በማውስ መክተብ። ምክንያቱም ግዕዝኤዲት ባይኖር ኖሮ ግዕዝ ሌሎች ችግሮች ውስጥ ሊወድቅ ይችል እንደነበረ ከእዚህ በላይ የተዘረዘሩት ሊቀሰቅሱን ይገባል። በእዚህ በተራቀቀው የኮምፕዩተር ዘመን የግዕዝ ፊደል በሳይንስና ቴክኖሎጂ ተደግፎ ማደግ ያለበት ጊዜ ነው። ለምሳሌ ያህል ነፃው የግዕዝኤዲት መክተቢያው ገጽ እንደሚሸጡት የዊንዶውስና የኣይፎን ኣከታተብ ዘዴዎች ቀላል ኣይደለም። ፲፮. ቴክኖሎጂውና ሳይንሱ ስለቀረበለት በተለይ ኣንዳኣዳንዱ ስለጉዳዩ በሚገባ ዓውቆ ኣልገባኝም ከእሚል የፊደሉን መብት እንዲያከብርና እንዲያስከብር ነው። ፲፯. የእንግሊዝኛው የቅውኽርትይ () የኮምፕዩተር የፊደል ገበታ ወደ እጅ ስልክ ዞሯል። የግዕዙም እንደዚያው በግዕዝኤዲት ቀርበዋል። ኣዲስ ኣሠራር በእጅ ስልክ ማስተዋወቅ ስለተጀመር ሕዝቡ ሁለተኛ ዙር መታለል ውስጥ እንዳይገባ ግዕዝኤዲት ይራዳል። ፓተንት እየተጠበቀ ወይም የሚለው ማሳሰቢያ ነፃው ግዕዝኤዲት ላይ ያለውና እዚህም ስለሚሸጠው ዓይነት ገለጻም ውስጥ የተጠቀሰው ሌላ ሰው በተሰጠው ወይንም በተሸጠለት እንዲጠቀም እንጂ ዘዴውን መገልበጥ ትክክል እንዳልሆነና በሕጉ መሠረት እንደሚያስቀጣም ለማስጠንቀቅ ነው። የግኝታቸውን እንግሊዝኛ ገለጻ በቍጥሩ 20090179778 ወይም በሚከተለው ማያያዣ ማግኘት ይቻላል። ግኝቱ መጀመሪያ የቀረበውና የኣተመው የዩናይት እስቴትስ መንግሥት ስለሆነ ከኢትዮጵያው ቅድሚያ ኣለው። ፲፰. የነፃ መክተቢያውን ፊደል ወደ እንግሊዝኛ ቀይሮ ለእንግሊዝኛ ቃላት ማቀነባበሪያም መጠቀም ይቻላል። ፲፱. ኢትዮጵያ የእራሳቸው የጥንት ፊደላት ከኣላቸው ጥቂት ኣገሮች ኣንዷ በመሆንዋ ይህ ለሕዝብዋ ትልቅ ኩራት ነው። ዋጋው ውድ ነው ተብሎ ሶፍትዌር በሕገወጥ የኮፕ ቅጂ መጠቀም ኢትዮጵያ ውስጥ ተስፋፍቷል ይባላል። ኣብዛኛው ኢትዮጵያዊ ልክ እንደእንግሊዝኛው ኮምፕዩተሩን የሚጠቀመብት ለተራ ጽሑፍ ነው። ሕዝቡ ኢንተርኔት እስከኣለው በነፃው ግዕዝኤዲት መጠቀም ስለሚችል መኃይምነት ሊኖር ኣይገባም። ግዕዝኤዲት በነፃ በዶክተሩ ስለተሰጠ ሕዝቡ ስፍትዌርም ከኣልፈለገ መግዛት ስለሌለበት እንደኣንዳንዶቹ የኣልከፈለበትን ሶፍትዌር ማባዛት የለባቸውም። ምክንያቱም በዓማርኛ ለመጻፍ የሚያስፈልጉት ኮምፕዩተርና ኢንተርኔት ብቻ ስለሆኑ ነው። ፳. በኣለፉት ጥቂት ዓመታት ኢትዮጵያን እየጎዱ የኣሉ ከመንደር ኣስተሳሰብ መላቀቅ ኣቅቷቸው የዶክተሩን ሥራዎች ማስተዋወቅ ሲገባቸው ሲደብቁ የነበሩ ኢትዮጵያውያን ዋናዎቹ ናቸው። ምሳሌ በተሰረቀ ሶፍትዌር ስማቸውን በየዲስኩ የሚጽፉ የሚያተኩሩት ስለተሰረቁባው ዘፈኖች እንጂ ስሞቻቸውን ስለጻፉባቸው የተሰረቁ የዓማርኛ ሶፍርትዌር ማሰብ የማይችሉ በመሆናቸው ነው። የኢትዮጵያ ዘመን ኣቈጣጠር ስለ ኢትዮጵያ የዘመን ኣቈጣጠር ኢንተርኔት ላይ የተጻፈ ከጥቂት ዓረፍተ ነገሮች በስተቀር ስለኣልነበሩ ዶክተሩ በ፲፱፻፺፬ ያቀረቡት በተወዳጅነቱም ብዙ ድረገጾች ላይ ቀርቧል። ከእዚያም ወዲህ የኢትዮጵያ ዘመን ኣቈጣጠር ተገቢውን ዕውቅና ቢያገኝም ዛሬም በስሕተት የጁልያን () ካለንደር ነው የእሚሉ ኣሉ። ኢትዮጵያውያን ስለ ሄኖክ ዘመን ኣቈጣጠርም ያውቃሉ። የሄኖክ ዓመት 364 ቀናት ነበሩት። የኢትዮጵያ መጽሓፍ ቅዱስ ውስጥ መጽሓፈ ሄኖክ ምዕራፍ ፲፰ ቍጥር ፲፩ ስለ 364 የዓመት ቀናት ይናገራል። ኢትዮጵያውያን ሲወርድ ሲወራረድ የመጣውን የነገሥታት የስም ዝርዝር ለብዙ ሺህ ዓመታት ከክርስቶስ ልደት በፊት 4,400 ዓመት በመጀመር ኣቆይተውልናል። ይህ ከ1,000 ዓመተ ዓለም ግድም ጀምሮ መሆኑ ነው። ይህ ኢትዮጵያውያን የእራሳቸው የዘመን መቍጠሪያ እንደነበራቸው የሚያመለክት ኣንድ ማስረጃ ነው። የግብጽና የሌሎችም እዚህ ኣለ። የጥንት ኢትዮጵያውያን የከዋክብትን ሳይንስ ፈጥረውና ስም ሰጥተዋቸው ለግብጻውያን ኣስተላለፉ ይባላል። የግሪክ ፊደል ከግብጹ ዴሞቲክ የተወሰደ ነው ይባላል። የኢትዮጵያ ዘመን ኣቈጣጠር () የጁልያን ዘመን ኣቈጣጠር ኣይደለም። ጁልየስ ሲዘር ባለ 10 ወራትና 300 ቀናት የነበረውን የሮማውያን ካላንደር ትቶ 365.25 ቀናት የኣለውን ካለንደር ወስዷል። በኣሁኑ ጊዜ በጁልያንና በጎርጎርዮስ ካለንደሮች መካከል ያለው የ13 ቀናት ልዩነት ሲሆን የዓመታቱ ቍጥሮች ግን ልዩ ኣይደሉም። በ525 ዓ.ም. ዲኖስዮስ ኤክሲጅዮስ () የሚባል የሩስያ መነኩሴ የሮማው ጳጳስ መልዕክተኛም በመሆን የፋሲካን በዓል ኣወሳሰን ከግብጻውያን እንዲማር ተልኮ ነበር። እንደሚመስለኝና ኣንዳንድ ፀሓፊዎችም እንደሚሉት ኤክሲጅዮስ በ525 ዓ.ም. 532 ዓመትን ሳይጠቀም ኣልቀረም። ዲኖስየስ ኣኖ ዶሚኒ ( ወይም ኤ.ዲ.) የሚባለውን ካለንደር በጃንዋሪ 1፣ 1 ኤ.ዲ. እንዲጀምር በ525 ቢወስንም በኋላም ፀሓፊዎች ጁልያን (ዩልዮስ) ካለንደር የኣሉት የግብጾችንና የኢትዮጵያን ዘመን መቊጠርያዎች ስለማይመለከት እራሱን የቻለ ካለንደር ሆኖ ቆይቷል። ኤክሲጅዮስ ወደኋላ በመቍጠር ሲጀምር ይመስለኛል ኣዲሱ ካለንደር ላይ ሰባት ዓመታት ግድም የጨመረበት ይላሉ ዶክተር ኣበራ ሞላ። የዓመታቱም ቍጥር ከግብጽ ይልቅ ወደ ኢትዮጵያ የቀረበ ነው። ምክንያቱም የግብጻውያን ዓመተ ሰማዕታት ኣንድ ብሎ በ፪፻፸፮ ዓ.ም. የጀመረ ስለሆነ ነው። ጨረቃ መሬትን ስትዞርና መሬት ፀሓይን ስትዞር የሚወስዱት 532 ዓመታት ተደጋጋሚነታቸው የታወቁ ናቸው በማለት ዶክተሩ ጽፈዋል። ኣሁን ያለነው ፲፭ኛው የ፭፻፴፪ ዓመታት ዙር ውስጥ ነው። የዲኖስዮስ ጁልያን ካላንደር ስሕተት እንደነበረው የቫቲካኑ ጳጳስ በቅርቡ በመጽሓፋቸው ስለኣሰፈሩ ዶክተሩም ኣመስግነዋቸዋል። ምክንያቱም የዩልዮስ ቀለንጦስ ተጠቃሚዎች የኢትዮጵያው ላይ ሰባት ዓመታት ግድም ቢጨመሩም የእኛው ወደ ትክክለኛው የቀረበ ሳይሆን ኣልቀረም። ከግዕዙ ሲነጻጸር የጎርጎርዮስ ቀለንጦስ ተጠቃሚዎች የሦስተኛውን ሺህ መጀመሪያ የኣከበሩት ሰባት ዓመታት ግድም ቀድመው ነው። ኢትዮጵያውያን በዓላትንና ኣጽዋማትን ሲያከብሩ የቆዩት 532 ዓመታትን የሚሸፍነውን ኣንድ ትልቅ ጠንጠረዥ ደጋግሞ በመጠቀም ነው። ኢትዮጵያውያን ሚሌንየሙን ዋሽንግተን ዲ.ሲ. ሲያከብሩ ዶክተሩ ተጋብዘው ይኽንኑ የቀለንጦስዎቹን ታሪክ ኣቅርበዋል። ከኣንድ ዓመተ ዓለም ጀምሮ መስከረም ኣንድ ቀን ምን ዕለት እንደዋለ ወይም እንደሚውል ማስላት ስለሚቻል የኢትዮጵያ ዘመን ኣቈጣጠር ለሌሎች ቀለንጦሶዎችም ማነጻጸሪያ ሊያገለግል ይችላል። ለምሳሌ ያህል በ፲፱፻፺፬ ዓ.ም. መስከረም ፩ ቀን ምን ዕለት እንደዋለ ለማወቅ 7494 ዓመተ ዓለም ላይ 1873 ደምሮ በሰባት ማካፈል ነው። ቀሪው ኣንድ ከሆነ ዕለቱ ማክሰኞ ነው። (1873 የተገኘው 5500 ዘመነ ብሉይንና 1994 ዓመተ ምሕረትን ደምሮ በኣራት በማካፈል ነው።) የኢትዮጵያና የጎርጎርዮስ ዘመን የዕለት ልዩነቶች በጥቂት ቀናት መለያየት እየጨመረ ይቀጥላል። ይህ በጎርጎርዮስ የሠግር ዓመታት ኣወሳሰን የተፈጠረ ልዩነት ነው። የጎርጎርሳውያን ሠግር በ፬፻ ዓመታት ፺፯ ብቻ እንዲሆን እ.ኤ.ኣ. በ፲፭፻፹፪ ስለወሰኑ የቀናቱ ኣመዳደብ በእየ ፬፻ ዓመታት ሦስት ሦስት ቀናት እየቀነሰ መለያየቱ ይቀጥላል። የጁልያን ካለንደር ላይ ዲኖስዮስ ሰባት ዓመታት ግድም ሲጨምር ጎርጎርዮስ ፲ ቀናት ቀንሷል። በእነዚህ የሮማውያን ለውጦችም ሳትስማማ ኢትዮጵያ ካለንደሯን እንደጠበቀች ቆይታለች። በኣሁኑ ጊዜ ኣንድ ዕለትን ከኢትዮጵያ ወደ ጎርጎርሳውያን ወይም ከጎርጎርሳውያን ወደ ኢትዮጵያ ኣቈጣጠር የሚመነዝሩ ድረገጾች ኣሉ። የቀለንጦስዎቹም ዕውቅና ጨምሯል። ዓለማችን ከኣንድ ስፍራ ጀምራ ፀሓይን እየዞረች ተመልሳ እዚያ ገደማ የምትደርሰው በተለያዩ ዕለታት ስለሆነ ካለንደሮች ትክክል ኣይደሉም። የኢትዮጵያ ዕለት የሚጀምረው ጠዋት ነው። ስለ ጵጉሜን 7 የሚጽፉም ኣሉ። ይህ በየስድስት መቶ ዓመታት የሚከሰተው በየዓመቱ የተጨመሩትን ደቂቃዎች ለመቀነስ ስለሚመስል ትክክል ሳይሆን ኣይቀርም ይላሉ ዶክተሩ። በዶክተሩ የጽሑፍ ገለጻና ምክንያት የተባበሩት መንግሥታት ማሕበር እና የኣፍሪቃ ሕብረት ከመስከረም ፩፣ ፳፻ ዓ.ም. እስከ መስከረም ፩፣ ፳፻፩ ዓ.ም. የኣለውን የኢትዮጵያ ዓመት ሚሌንየሙን በማክበር ዕውቅና () ሰጥተዋል። ሦስተኛው የኢትዮጵያ ሺህ ዘመን የጀመረው መስከረም ፩ ቀን ፳፻፩ ዓ.ም. ሲሆን መስከረም ፩ ቀን ፳፻ ዓ.ም. የሁለተኛው ሺህ የመጨረሻው የ2,000 ዓመት እንቁጣጣሽ እንጂ የሚሌንየሙ መጀመሪያ ኣልነበረም። ኢትዮጵያውያን ካለንደራቸውን እንዲተዉ የተሞከሩት ስለኣልሠሩ ጽሑፎቹ ደራሲና ቀናት ወደሌላቸው እየተቀየሩ ነው። የኢትዮጵያ ዕለት የሚጀምረው ጠዋት ሲሆን የዩሊዮሱ እኩለ ሌሊት ላይ ነው። ስለዚህ ልዩነቶቹን ለማስላት ስድስት ሰዓታት መጨመር ወይም መቀነስ ያስፈልጋል። የኢትዮጵያ ቋንቋዎች የኢትዮጵያ ቋንቋዎች በ፲፱፻፺፪ ወይም , 1999 የሚል ድረገጽ ያቀረበውን በመተርጐም ከእነካርታው በዶ/ር ኣበራ ቀርቦ ነበር። እነዚህም፦ 1. ኣሪ 2. ኣፋር 3. ኣላባ 4. ዐማርኛ 5. ኣንፊሎ 6. ኣኝዋክ 7. ኣርቦሬ 8. ኣርጎባ 9. ኣውንጅ 10. ባይሶ 11. ባምቤሺ 12. ባስኬቶ 14. ቤንች 15. በርታ 17. ቢራሌ 18. ኦሮምኛ (ቦረና-ኣርሲ-ጉጂ) 19. ቦሮ 20. ቡርጂ 21. ቡሳ 22. ጫራ 23. ደሳነች 24. ዲሜ 25. ደራሻ 26. ዲዚ 27. ዶርዜ 28. ጉራጌ 29. ጋሞ-ጎፋ-ዳውሮ 30. ጋንዛ 31. ጋዋዳ 32. ጌዴኦ 34. ጉሙዝ 35. ሃዲያ 36. ሃመር ባና 37. ሆዞ 38. ካቻማ-ጋርጁሌ 39. ካሲፖ-ባለሲ 40. ካፊቾ 41. ከንባታ 42. ካሮ 43. ኮሞ 44. ኮንሶ 45. ኩረት 47. ኩንፈል 48. ክዋማ 49. ክዌጉ 50. ሊቢዶ 51. ማጃንግ 52. ማሌ 53. ምኢን 54. ሜሎ 55. መስመስ 56. ሙርሌ 57. ሙርሲ 59. ናዪ 60. ጉራጌ (ሶዶ) 61. ኑአር 62. ንያንጋቶም 63. ኦፑኦ 64. ኦይዳ 65. ቆቱ (ኦሮምኛ) 66. ሳሆ 67. ሰዘ 68. ሻቦ 69. ሻካቾ 70. ሼኮ 71. ሲዳሞ 72. ሱማሌ 73. ሱሪ 75. ትግርኛ 76. ፃማይ 77. ኡዱክ 78. ጉራጌ (ምዕራብ) 79. ኦሮምኛ (ምዕራብ-መካከለኛ) 80. ኣገው (ምዕራብ) 81. ወላይታ 82. ጫምታንግ 83. የምሳ 84. ዛይ 85. ዛይሴ-ዘርጉላ ናቸው። በኣጭሩ ኢትዮጵያ ሰማንያ ቋንቋዎች ኣሏት ማለት ይቻላል። ሌሎች ዝርዝሮችም እዚህ ኣሉ። እዚህ ዝርዝር ውስጥ የግዕዝ ቋንቋ ኣልተካተተም። የግዕዝ ቋንቋና ግዕዝ ፊደል እንዳይምታቱ መጠንቀቅ ያስፈልጋል። እስከኣሁን በኣብዛኛዎቹ የግዕዝ ፊደል ቀለሞቻችን ተጠቃሚ ቋንቋዎች ብዙ ጽሑፎች ስለኣልተጻፉ ብዙ የቃላት ክምችቶችም የሉም። በኣሁኑ ጊዜ ውጪ ኣገር የኣሉ ኢትዮጵያውያንን በዓማርኛ ማስተናገድ ተጀምሯል። በዓማርኛ ለማንበብ “” የሚለውን መምረጥ ያስፈልጋል። ወደፊት በሌሎቹም የግዕዝ ፊደል ተጠቃሚ ቋንቋዎች መስተናገድ እንዲጀመር በየቋንቋዎቹ መጻፍ መስፋፋት ጠቃሚ ሳይሆን ኣይቀርም። በሁሉም ቋንቋዎቻችን በግዕዝ ፊደል መክተብ እንዲቻል ቀለሞቹ ዩኒኮድ ውስጥ ገብተው መክተቢያዎቹ በዶክተሩ ስለተዘጋጁ ባለመጠቀም ለሚዳከሙ ቋንቋዎች ተጠያቂዎቹ የየቋንቋዎቹ ተጠቃሚዎች ናቸው። ዕውቀት እየበዛና እየገዘፈ ወደ ኢንተርኔት ስለገባ የሚፈለገውን በቀላሉ ማግኘት ተችሏል። ይህ በተለያዩ ቋንቋዎቻችንም እንዲኖር መጻፍ ያስፈልጋል። ቃላትና ጽሑፎች በብዛት ሲኖሩ ወደ መተርጐም ይኬዳል። በኢትዮጵያ ከ80 በላይ የአፍ መፍቻ ቋንቋዎች እንዳሉ፣ ከእነዚህም መካከል ወደ 51 የሚጠጉት ቋንቋዎች በመጀመርያ ደረጃና በቅድመ መደበኛ ትምህርት ቤቶች ለሚሰጡ ትምህርቶች በመማርያነት እንደሚያገለግሉ ናቸው፡፡ ከተለያዩ የፊደል ዓይነቶች ዶክተሩ ስሙን ለጥቂቶቹ የሰጡት ሥራ ለማቅለል ነው። ለምሳሌ ያህል የቤንች ገበታ ሲመረጥ የሚጠቀሙበት ቋንቋዎች ብዙ ናቸው። ምሳሌ ኣዊንጊ። የ“ዸ” ፊደል እርባታዎች ለኦሮሞ የተሰጡት ዶክተሩ ፊደሉን ቀድመው ስለዓወቁና መረጃዎቹ ስለቀደሙ እንጂ ይኸው ፊደል የሳሆ ቋንቋን ድምጽ ስለሚወክልና የሳሆም ምሁራን ፊደሉን እንዲጨምሩላቸው ስለላኩላቸው ፊደሉ የሳሆም ነው። የኣንዳንድ የቦታዎች ስሞችም እየተለዋወጡ ስለሆነ ጥንቃቄ ያስፈልጋል። ምሳሌ በረራ የቋንቋዎች ፊደላት ከግዕዝ በፊት የደኣማቱ ቅድመ-ግዕዝ () ፊደል ነበር። ግዕዝ () የሚለው ቃል ሁለት ትርጕሞች ኣሉት። ኣንደኛው የግዕዝ ቋንቋ ስም ሲሆን ሌላው የፊደሉ () ነው። የግዕዝን ፊደል የሚጠቀሙት የተለያዩ የኢትዮጵያ ቋንቋዎች የእየራሳቸው የሆኑ ቀለሞች ኣሏቸው። የግዕዝ ቋንቋ ፊደሉን ብቻውን ሲጠቀም ቆይቶ ሌሎች ቋንቋዎች የእየራሳቸው የሆኑ ቀለማትን ጨምረውበት ተስፋፍቷል ይባላል። ዓማርኛ፣ ትግርኛና ኦሮምኛ ብዙ ቀለሞች ከመቶ ዓመታት በላይ ቢጋሩም ሁሉም የእየራሳቸው ብቻ የሆኑ ቀለማት ኣሏቸው። ቢሆንም ግዕዝ የሁሉም ተጠቃሚ ቋንቋዎች የፊደል ስምም ነው። ከእነዚህም መካከል ብዙ ተጠቃሚዎች የኣሉት የዓማርኛ ፊደል ነው። የዓማርኛው ፊደልም በቅርቡ የተጨመረለትን የ“ቨ” ቤት ጨምሮ ከ፸ በላይ የግዕዝ ቋንቋ የሌለውን እነ “ሸ”፣ “ቸ”፣ “ኘ”፣ “ጀ”፣ “ጨ”፣ “ኸ”፣ “ዠ” እና ሌሎችንም ቀለማት ያካትታል። (ይህ ገለጻ ዓማርኛ የኣልሆነውን የታይፕራይተር ፊደል ስለማይመለከት ቅጥልጥል ፊደሉም ግዕዝ ኣይደለም።) ስለዚህ ዓማርኛ የሚጠቀመው በእራሱ ፊደል ነው። ይህ ኣገላለጽ የሌሎች ቋንቋዎች ፊደላትንም ይመለከታል። ለምሳሌ ያህል ሁሉም የዓማርኛ ቀለሞች የትግርኛው ውስጥ እንደሌሉት ሁሉም የትግርኛ ቀለሞች (ለምሳሌ “ቐ”) ዓማርኛው ውስጥ የሉም። ኣንዳንድ ሰዎች በስሕተት ዓማርኛ የእራሱ ፊደል የለውም ይላሉ። ዓማርኛ የእራሱ ፊደል () የኣለው ቋንቋ ነው። የግዕዝም ቋንቋ የእራሱ ፊደል ኣለው። የግዕዝ ቋንቋ ፊደላት የዓማርኛው ውስጥ ሲኖሩ ሁሉም የዓማርኛ ፊደላት የግዕዙ ቋንቋ ፊደላት ውስጥ የሉም። የግዕዝ ወይም የተለያዩ ቋንቋዎች የሚጠቀሙበት የፊደሉም ስም ሲሆን ለተለያዩ ቋንቋዎች ተጨማሪ ቀለሞች ተጨምረዋል። ኦሮሞም የእራሱ የግዕዝ ፊደል ኣለው። እንዲሁም ሁሉም የኦሮሞ ፊደላት (ምሳሌ “ዸ”) የዓማርኛው ውስጥ የሉም። የኤርትራው ቢለንና የጎጃሙ ኣገው ቋንቋዎች ፊደላት ቀለሞች ኣንድ ዓይነት ናቸው። ጉራጌኛ ሰባቱንም ቤቶች ያጠቃልላል። የኣብዛኛዎቹ ኣዳዲስ ተጠቃሚ ቋንቋዎች ፊደሎች ዓማርኛው ላይ የተጨመሩ ናቸው። በእዚህም የተነሳ የቀለሞቹ መልኮች እየጨመሩ ቢሆንም ኮምፕዩተራይዝድ ስለሆኑ ማወቁ እየቀለለ ነው። ተጠቃሚው የሚፈልገውን ቋንቋ በመምረጥ በቋንቋው ቀለሞች ብቻ መጠቀም ተችሏል። በላቲን () ፊደል እንደሚጠቀሙት እንደእነ እንግሊዝኛ፣ ጀርመንኛና እስፓንኛ ፊደላት በመባል እንደሚታወቁት ሁሉ በግዕዝ ፊደል የሚጠቀሙትም የትግርኛ፣ ዓማርኛ፣ ግዕዝ፣ ኦሮምኛ ሌሎችም ፊደላት በመባል በፊደል ስማቸው ተከፋፍለዋል። ኣንዳንድ ምሁራን በስሕተት ዓማርኛና ትግርኛ የእራሳቸው ፊደላት የላቸውም ይላሉ። ይህ እንግሊዝኛና እስፓንኛ የእራሳቸው ፊደላት የላቸውም እንደማለት የተሳሳተ ነው። ከእዚህ ጎን የኣለው ሥዕል እንደሚያሳየው ፊደላቱን በቋንቋ ቀለሞች () የመከፋፈሉ ጥቅም ኣጻጻፍ ለማቅለልም ሲሆን በሁሉም የግዕዝ ቀለሞች ለመጠቀም “ ግዕዝ” የሚለውን መምረጥ እንደሚቻል ለማሳየት ነው። (ኢትዮፒክ) በእንግሊዝኛ ግዕዝ ነው። በግዕዝ ቋንቋ ፊደላት ለመጠቀም "ግዕዝ ቋንቋ" የሚለውን መምረጥ ያስፈልጋል። በኣንድ ምሳሌ ቋንቋ የተሰየሙትንም ብዙ ቋንቋዎች ሊጠቀሙባቸውም ይችላሉ። ምሳሌ፦ ኣዊንጂ፣ ዲዚ። ወደፊትም ገበታውን በእያንዳንዱ ቋንቋ ለየብቻ ማቅረብ ያስፈልጋል። ምክንያቱም ወደፊት እያንዳንዱ ቋንቋ በእራሱ ሰዋሰው፣ መዝገበ ቃላት፣ ማረሚያና የመሳሰሉት መጠቀም ስለኣለብን ሳይንሱንና ቴክኖሎጅውን በጀመርንበት በኣሁኑ ጊዜ ለየብቻቸው ማዳበር ስለሚያስፈልገን ነው። ይህ እንግሊዝኛና ፈረንሳይኛ ተቀላቅለው በላቲን ፊደላት እንደማይቀርቡት ዓይነት መሆኑ ነው። ለጥቂቶቹም መደበኛ ቅርጽ የተሰጣቸው ፊደላቱ በቋንቋ ስሞቻቸው ወደ ዩኒኮድ ሲገቡ ነበር። (በግዕዝኤዲት ኣጠቃቀም እንግሊዝኛ ለመቀላቀል የ“ቍጥጥር” እና “ኣማራጭ” ቁልፎች መጫን ያስፈልጋል።) በዶክተሩ ፓተንቶች የተጠቀሱት የግዕዝ ቀለሞች ብዛት ዊኪፔዲያ ውስጥ ከተጠቀሱት የበለጡ ናቸው። ዶክተሩ ግን በግላቸው በዓማርኛ ፊደል መቀነስ ከማይስማሙባቸው ምክንያቶች ኣንዱን ለመጥቀስ ያህል ኣንዳንድ የኣናሳ የግዕዝ ቀለሞች ተጠቃሚ ቋንቋዎች ቀለማት የተሠሩት ይቀነሱ የተባሉትን በመጠቀም ስለሆነ ነው። ሞክሼዎች ይቀነሱ የተባለው የኣናሳ ተጠቃሚዎች ቋንቋዎች ፊደሉ በዛ ብለው ቅር እንዳይላቸው ነው የሚባልም ወሬ ኣለ። በእዚህ የተነሳ ጸሎቱ “ጸ” የፀሓዩ “ፀ” ሞክሼ ከሆነ የጉሙዙ “ꬨ” “ጸ” ሞክሼውን መመርኰዝ ኣልነበረበትም። “ጿ” ቀለም ያለውን ጸሎቱ “ጸ” ሞክሼ ነው ተብሎ ተዘልሎ የምኢኑ ዘጠነኛ እንዚር ፀሓዩ ላይ ስለቀረበ ዶክተሩ ለፀሓዩ ስምንተኛ ቀለም ኣቅርበዋል። ምክንያቱም በዶክተሩ ኣስተሳስብ ፊደል መቀነስ የሚፈልጉ ፊደል እንዳይቀነስ የሚፈልጉትን መብት መንካት የለባቸውም። “ኳ”ን ኣጥፍቶ “ክዋ” ወይም “ኩዋ” እንደ “ኳ” ይነበቡ ማለት ብቻ በቂ ኣይደለም። ምክንያቱም ግዕዝ ድምፃዊ ፊደል ስለሆነ ነው። “ሀ” እና “አ” የእየራዕቦቻቸው ሞክሼዎች መስለዋቸው ከኣናሳ ቋንቋዎች ቀለሞች ውስጥ ሊያጠፏቸው የሚፈልጉም ኣሉ። ይኸን ልዩነት በኣለማወቅ የዩኒኮድ ፊደላችንም ላይ ችግር የፈጠሩ ኣሉ። ስለዚህ የሚሻሻሉ ነገሮች ጥናት ላይ ቢመረኰዙ ኣይከፉም። ሞክሼ የተባሉት ቀለሞች የእየእራሳቸው ጥቅሞች ኣሏቸው። ምሳሌ፦ መሳሳትና መሣሣትን በማጥበቂያ ወይም በማላልያ ምልክት ከመለየት የቃላቱን ኣመጣጦች ማወቅ ለዕውቀቱም ሆነ ለኮምፕዩተሩ ሳይበጅ ኣይቀርም። “መሣሣት” (“ትክክል ኣለመሆን”) እና “መሳሳት” (“ስስ መሆን”) ሁለት ቃላት በዓማርኛ ለመክተብ የሚወስዱት ሥፍራዎች ስምንት ሲሆኑ የሚከተቡት በ14 መርገጫዎች ነው። ላቲኖቹ የሚወስዱት እጥፍ ሥፍራዎችና 16 መርገጫዎች ስለሆኑ ሞክሼዎችን ማስወገድ ሥፍራዎችንና መርገጫዎችን ስለሚያስጨምር ለዓማርኛውም ጠቃሚ ኣይደለም። ምሳሌ፦ “መሳ'ሳ'ት”። ምክንያቱም የ“መሳሳት”ን ሁለት ኣጠቃቀሞች ከዓረፍተ ነገሩ መለየትም ይቻላል። እነዚህም እንደልብስ ያልጠነከረ “ስስ” መሆንና እንደሰው ርኅሩህ የሆነ “ስስ” መሆን ናቸው። በጊዜውም የኮምፕዩተር ክፍል ባይኖርም ፲፪ የሞዴት ፕሮግራሞች የኢትዮጵያ ኮምፕዩተሮችና ሶፍትዌር ለኣዲስ ኣበባ ዩኒቨርሲቲ (በፕሮፌሰር ዓለማየሁ በኩል) በ፲፱፻፺፪ ዓ.ም. በነፃ ኣበርክቶ ነበር። ኦሮምኛን በግዕዝ ፊደሉ መክተብ ያስቸግራል በተባለበት ጊዜ ለቀረቡት ኣንዳንድ ምክንያቶች ዶክተሩ መፍትሔ ነበራቸው። ኦሮምኛን ከግዕዝ ይልቅ በላቲን ፊደል መጻፍ ይሻላል ተብሎ የቀረቡት ዘጠኝ ምክንያቶች ደካማዎች ነበሩ። ለምሳሌ ያህል በኣንደኝነት የቀረበው ምክንያት ላቲን 26 ቀለሞች ሲኖሩት የግዕዙ 189 ናቸው ይላል። የላቲን “ኤ” ፊደል ዓይነቶች 27 ሲሆኑ ከእነዚህ ስምንቱ “” ናቸው። “ብላ” በግዕዝ ፊደል “ኛዹ” ተብሎ በኦሮምኛ ሲጻፍ የሚወስደው ስፍራ ሁለት ብቻ ሲሆን እያንዳንዱን ቀለም ለመክተብ ኣንድ ስከንድ ቢወስድ በላቲን ፊደል በእንግሊዝኛ “”፣ በፈረንሳይ “”፣ እና በእስፓኝም ፊደል ኣያታርፉም። በሌላ በኩል ኣንዳንድ ኦሮሞዎች ወደ ላቲን የዞሩት በግዕዝ ፊደል እንዳይጠቀሙ ስለተከለከሉም ነው ይባላል። የግዕዝ ፊደልና ተጠቃሚ ቋንቋዎቹ ጥቃት እየደረሰባቸው ነው። ለምሳሌ ያህል ውክፔዲያ ስለ እንግሊዝኛ ፊደል ገጽ ሲኖረው ስለ ዓማርኛ ቋንቋ እንጂ በእንግሊዝኛ ስለ ዓማርኛ ፊደል ወይም የኣማርኛ የጽሕፈት መኪና ገጽ የለውም። በጽሑፍ የሌለ ነገር እንደሌለ ይቆጠራል ነው የሚባለው። በዓማርኛ ፊደል በነፃ መጻፊያ እዚህ ኣለ። የተሟሉ የዓማርኛ መክተቢያዎች ኣሉ። ስለዚህ ኣሁን በግዕዝ ፊደላችን በትክክለኛው ኣጠቃቀም በተለያዩ ቋንቋዎቻችን በሕጋዊ ሁኔታ በተገዙ ሶፍትዌር በመጻፍ ጽሑፎች ወደ ኮምፕዩተርና ኢንተርኔት የሚገቡበት ጊዜ ነው። በቅርቡም ሕዝብ ለብዙ ዘመናት የተጠቀመበት ዓማርኛ ብሔራዊነቱ ቀርቶ የሥራ ቋንቋ በመሆን በእንግሊዝኛ እንዲተካ ተደርጓል ይባላል። ኢትዮጵያ የእንግሊዝ ቅኝ ኣገር ስለኣልሆነች ባይሆን ዓማርኛው ላይ እንግሊዝኛን መጨመር () እንጂ መተካቱን ዶክተሩ ይቃወማሉ። ተማረ የሚባለው ኣንድአንድ ኢትዮጵያዊ እያተኮር የኣለው ከጻፈልኝ ምን ኣለበት እየኣለ በተገኘው ሶፍትዌር ይጽፋል እንጂ ሁሉንም የዓማርኛ ቀለሞች እንኳን ከትቦ የሚጠቀምበት የመክተብ ችሎታ እንዳለው ማጣራቱ ኣጠራጣሪ ነው። “ባለፈው አንድ ዩኒቨርሲቲ ሄጄ አንድ ጓደኛዬ የነገረኝ አሳዛኝ ነገር ነበር። የአማርኛ መምህር ለመቅጠር የተሰጠው ፈተና ዩ፣ ዪ፣ ዬ እና ዮን መጻፍ ነበር። በጣም የሚገርመው ግን ከተፈተኑት ኣምስት የሁለተኛ ዲግሪ ያላቸው መምህራን ኣንዱ ብቻ አሟልቶ ጽፏቸዋል። ወደፊት አማርኛን ማንበብና መጻፍ የሚችል ሰው ለማግኘት ሥዕለት ሳያስፈልግ አይቀርም።” ይላል እዚህ የኣለ ኣንድ ጽሑፍ። ለእዚህ ችግር የአማርኛ የጽሕፈት መኪናም ኣስተዋጽዖ ሳይኖረው እንዳልቀረ የኮሚሽነር ኣበበ ሙሉነህን የ፲፱፻፹፪ ዓ.ም. ደብዳቤ ውስጥ የኣሉት የ“የ” እንዚራን መቀጠያዎች ያሳያሉ። (“ኢትዮጵያ”፣ “ዩናይትድ” እና “ኮምፒዩተር” የሚሉት ቃላት የተጻፉባቸው የ“የ” መቀጠያዎች መለየት ኣስቸጋሪ ነው። የአማርኛ የእጅ ጽሑፍ መጻፊያ “ዮ”ን መጻፍ የኣልቻለ ቢመስልም ስሕተቱ የፀሐፊው ሳይሆን ኣይቀርም። ) የትግርኛ ቀለሞቻችንን ለኣለመጠቀምና ቀስ በቀስ ለማጥፋት ያቀለሟቸውንም ዶክተሩ ተቃውመዋል። ለምሳሌም ያህል በአማርኛ የ“ሀ” ድምጽ ወደ “ኸ” የቀረበ ነው አንጂ “ሀ” የ“ሃ” ሞክሼ ኣይደለም። የ“ሀ” እና “ኸ” ድምፆች ኣንድ ባይሆኑም “ሀ” እና “ሃ” ኣንድ መሆን የለባቸውም። “ሐ”፣ “ኀ”፣ እና “ዀ”ም ኣሉ። የተለያዩ ቋንቋዎች ብቻ የሚጠቀሙባቸው ቀለሞችና ድምፆች ኣሉ። ምሳሌ የጉራግኛው “ⷐ”። ይኸ ለምሳሌ ያህል የቀረበ የጉራጌ ፊደል እንደ ግዕዝኤዲት ዩኒኮድ ዓይነት የተሟላ የግዕዝ ፊደል ለሌላቸው ኣይታይም። የሁሉም የግዕዝ ፊደል ተጠቃሚ ቋንቋዎች ተለይተው መታወቅ እንደየፍላጎቱ ለማዳበር ይጠቅማል። ለምሳሌ ያህል ኦሮምኛ ከቴክኖሎጅው ጋር እንዲጓዝ እነኢትዮስዊትን ማዳበር ያስፈልጋል። ግዕዝ ትክክለኛ ፊደል ስለሆነ ወደፊት ሌሎች ዓለማት ስንሄድ ይዘናቸው የምንሄድ ስለሆኑና ከዋክብትን ስለሚጎበኙ በኣቋራጭ ኣንሸወድ። በግዕዝ በሚገባ ለመጠቀም ወጪ ማውጣትና ለመክፈል መዘጋጀት እንጂ ለላቲን የተሠሩ ፕሮግራሞችና መሣሪያዎች ሲባል ፊደል መቀነስ ላይ ማተኮርን ዶክተሩ ይቃወማሉ። የግዕዝ ፊደል መክተቢያዎች ሁሉንም ቀለሞች የማስተናገድ ችሎታ ሊኖራቸው ይገባል። በዓማርኛ ብቻ የሚያስጽፈውን ግዕዝ ማለትም ተገቢ ኣይደለም። የዓማርኛ ከታቢም በሌሎች ፊደላት መኖር እንዳይዘናጋ ዓማርኛው ብቻ ተመርጦ እንዲከተብበት ኣማራጭ ሊኖር ይገባል። ፊደላትን በተለያዩ ቋንቋዎች ማቅረብ ለትርጕምና የተለያዩ ሥራዎች ማዳበር ይጠቅማል። ለምሳሌ ያህል ኦነሲሞስ ነሲብ በሁሉም የግዕዝ ቀለሞች ኣልተጠቀሙም። ኢትዮጵያንና ጠቅላላ ዕውቀት የሚመለከቱ ጉዳዮች በተለይ በእየጊዜው የቀረቡ ኣሉ። ለምሳሌ ያህል፣ ስመ እጸዋት፣ የኢትዮጵያ ዘመን ኣቈጣጠር፣ ፣ ስመ በሽታ፣ የግዕዝ ፊደል፣ ስመ ኣኃዝ፣ የኢትዮጵያ እንስሳት ስመ አንሰሳት፣ የግዕዝ ስምና ኣኃዝ ስመ ምልክቶች፣ የኢትዮጵያ ቋንቋዎች፣ ኣንዳንድ የፊደል ስሕተቶች፣ ግልጽ ደብዳቤ ለቫቲካን ጳጳስ ቤነዲክት ፲፮ተኛ እና ምሳሌዎች ናቸው። ሌላ ምሳሌ ለመጥቀስ ያህል የኢትዮጵያ ሚሌንየም መከበር ያለበት መስከረም ፩ ቀን ፳፻፩ ዓ.ም. እንጂ መስከረም ፩ ቀን ፳፻ ዓ.ም. መሆን እንደኣሌለበት ኣንድ ድረገጽ ላይ ዶክተሩ ጽፈውና ኣሳምነው የኢትዮጵያ ምክር ቤት ከሰኔ ፩ ቀን ፲፱፻፺፱ ዓ.ም. እስከ መስከረም ፩ ቀን ፳፻ ዓ.ም. እንዲከበር የተደነገገው ስሕተት ተደርሶበት ሚሌንየሙ ዓመቱን ሙሉ እንዲከበር ተደርጓል። የኢትዮጵያ ስመ እጽዋት ምንጭ የዶ/ር ኣበራ ሞላ ሥራ ነው። በተጨማሪም ዶክተሩ በየጊዜው የሞዴት፣ ኢትዮወርድና ግዕዝኤዲት ኣማርኛና እንግሊዝኛ መመሪያዎችን ለመክተብና ማቀነባበሪያ ከተጠቀሙባቸውና የሌሎችም ሥራዎች ሌላ ብዙ መጽሓፍት ከ፲፱፻፹፫ ዓ.ም. ጀምሮ ከጻፉባቸው ታዋቂ ደራስያን መካከል ዶ/ር ዓለሙ ቢፍቱ እና ዶ/ር ለይኩን ብርሃኑ ይገኙበታል። እነዚህ በዓማርኛው ፊደል መጽሓፎቻቸውን ኣሜሪካ የጻፉና ያሳተሙ ደራስያን ዶክተሩን በመጥቀስ ኣመስግነዋል። ዶ/ር በቀለ ሞላ እና ጌታቸው ሞላ ዋሽንግተን ዲ.ሲ. ውስጥ ፈጣን ማተሚያ ቤት የመጀመሪያው የሆነውን ግዕዝ ማተሚያ በ፲፱፻፹፱ ዓ.ም. ኣቋቁመው ብዙ መጽሓፍትና ጽሑፍ-ነክ ሥራዎች በሶፍትዌር ታትመዋል። ዶ/ር በቀለም ተመስግነዋል። ዶክተር ኣበራም የግዕዝ ፊደል የረዥም ጊዜ ተጠቃሚ ናቸው። ለኣሥር ዓመታት ያህልም የ“” (ኤልያስ ክፍሌ) “ላንዳፍታ” (መኮንን ገሠሠ) መጽሔቶች ተባባሪ ኣዘጋጅ ነበሩ። ዶክተሩ ዲጂታይዝ በኣደረጉት ግዕዝ በተለያዩ ርዕሶች ኢንተርኔት ላይ የተለያዩ ጽሑፎችን ኣቅርበዋል። የዶክተሩ ሥራዎች የተለያዩ መጽሓፍትና መጽሔቶች ውስጥም ተጠቅሰዋል። ምሳሌ፦ (ገጽ 526) , (ገጽ 128) ዶክተሩንም ስለ ሥራዎቻቸው የኣመስገኑ ብዙዎች ናቸው። ቪድዮዎችና ሌሎችም ኣሉ። ይህ “ኣበራ ሞላ” የውክፔዲያ () ገጽም በብዛት ከሚነበቡት ኣንዱ ነው። የዓማርኛና እንግሊዝኛ ቅልቅል ጽሑፎች ምሳሌ እዚህ ኣለ። ዶክተሩ ይኸን የዓማርኛ ዊኪፔዲያ ገጽ ከኣቀረቡት ፀሓፊዎች ኣራተኛ ናቸው። ገጹም በትልቅነት ኣንደኛ ነው። ሌላ ምሳሌ ለመጥቀስ ያህል የአማርኛ ዊክፔዲያ ስመ እጽዋትና ስም አንስሳት መነሻዎች የዶክተሩ ጽሑፎች ናቸው። ዶክተሩ ከታዋቂ ሰዎች ኣንዱ ናቸው። በኣከናወኗቸው የተለያዩ ሥራዎች ጥቅሞቻቸው የተነኩ ጥቂት ሰዎች ስለእሳቸው የተጻፉ የእንግሊዝኛ ጽሑፍችን የሚሠርዙ ቢኖሩም ኣልተሳካላቸውም። ግዕዝ አከታተብ ዶክተሩ () ከ564 በላይ የሆኑትን የግዕዝ ዩኒኮድ ቀለሞች ማንኛቸውንም በኣንድና ሁለት መርገጫዎች ብቻ እንዲከተቡ ለፈጠሩት ቀልጣፋና ግሩም ኣዲስ ዘዴ መረጃ ፔንዲንግ ፓተንት () እዚህ ወይም እዚህ ማንበብ ይቻላል። ኣብሻ () በመባል በታወቀው በእዚህ ኣዲስ የመክተቢያ ዘዴ ወይም ሥርዓት ሕዝቡ በነፃ በአማርኛ መጻፍና የዓለም ድረገጾችንና የመሳሰሉትን (ኢንተርኔት) በአማርኛ መፈለግ እንዲችል (ፍሪታይፒንግ.ግዕዝኤዲት.ኮም) የሚባል ድረገጽ በ፳፻፪ ዓ.ም. ኣበርክተዋል። ከእዚያም ወዲህ ብዙ መቶ ሺህ ሰዎች ተጠቅመውበታል። በኣብሻ ሥርዓት ብዛቱ ከ፭፻ በላይ ከሆነው የግዕዝ ፊደል፣ ምልክት፣ ኣኃዝና ማዜሚያ ሌላ ኮምፕዩተሩ የሚጠቀምባቸውን የእንግሊዝኛ ቊጥሮችና ምልክቶችን ግዕዝ በኣንድና ሁለት መርገጫዎች ተጠቅሞባቸው መክተቢያዎቹ ተርፈዋል። በኣንድና ሁለት መርገጫዎች የእንግሊዝኛውን ቀለሞች እንዲከትብ የተሠራው የኮምፕዩተር የፊደል ገበታ ግዕዝን ወደ እንግሊዝኛው ዓይነት ኣከታተብ በቀረበ ዘዴ እንዲከትብ ሠርተዋል። በእዚህ ዘዴ ግዕዝ የእንግሊዝኛ እስፔሊንግ ጣጣ ውስጥ ሳይገባ የእንግሊዝኛውን የኮምፕዩተር ገበታ በመጋራት፣ በማዋሃድና ለብቻውም እንዲጠቀም ሆኗል። ይኸንንም ያደረጉት በፓተንት ማመልከቻቸው እንደጠቀሱት ግዕዝን በቀላሉና በቀለጠፈ ዘዴ መክተብ የሚያስችል ዘዴ ስለኣልነበረ ነው። ነፃውና የሚሸጠው ግዕዝኤዲት ሶፍትዌር የተሸፈኑት በኣንድ የባለቤትነት መታወቂያ ስለሆነ ማስጠንቀቂያው ለሁለቱም ነው። ፓተንቱ ቢኖርም ባይኖርም ከፈጠሩት ዘዴ የተሻለ በኣሁኑ ጊዜ ስለሌለ ማንኛውምን ቀለም በሁለት መርገጫዎች መክተብም ያስችላል። ለምሳሌ ያህል በፈጠሩት ኣዲስ ዘዴ ኮምፕዩተሩ በኣለው 47 መርገጫዎች የግዕዝ ሳድሳንና ኣኃዞች በኣንድ ኣንድ መርገጫዎች ሲከተቡ ሌሎች ከ400 በላይ የሆኑት የግዕዝ ቀለሞች እያንዳንዳቸው በሁለት መርገጫዎች ይከተባሉ። ስለዚህ በእዚህ ዘዴ መፈጠር የተነሳ ቀለሞችን በሁለትና ከእዚያ በላይ መርገጫዎች በመጠቀም ወይንም የግዕዝን ቀለም ላቲን በማይጠቀምበት ኣዲስና ኋላ ቀር ዘዴ እንደላቲን ቃላት በእስፔሊንግ መክተብ ኣያስፈልግም። ይህ በእንዲህ እንዳለ ዓማርኛውን በኣራት መርገጫዎች የሚያስከትቡ ዘዴዎችንና የኮምፕዩተር ፕሮግራሞች በነፃ በማደል እያዘናጉ በማለማመድ ላይ የኣሉም ኣሉ። ይህ ሁሉንም የግዕዝ ቀለሞች በኣራት መርገጫዎች ስለማያስከትብና ሊያዛልቅ ስለማይችል ዓማርኛውንም ሆነ እንግሊዝኛውን ሳይጠቅም ሁለቱንም ከሌሎች የግዕዝ ፊደል ተጠቃሚዎች እንዳያጣላና እንዳያስተዛዝብ ዶክተሩ የፈጠሩት ይራዳል። ቸልተኝነት ከቀጠለ ግን የግዕዝ ፊደል ተጠቃሚዎች ኣናሳ እንዳይሆኑ ሳያስተውሉ በተገኘው በመጠቀም ይሀን ወሳኝ ጊዜ ከማባከን መጠንቀቅ ያስፈልጋል። ግዕዝኤዲት የሚከትበው እንደ እንግሊዝኛው ኣከታተብ በኣንድና ሁለት መርገጫዎች ቢመስልም ከእንግሊዝኛው በተሻለ፣ በረቀቀ፣ ኃይለኛና ኣዲስ ዘዴ ስለሆነ ፊደላችንን በዓለም ላይ ለማስፋፋትና በድምፃዊነቱ ጥቅም ላይ ለማዋል በሚገባ ተዘጋጅቷል። ሥራውም ሳይንስን የተመረኰዘ ነው። የግዕዝ ፊደል የረዥም ጊዜ ተናጋሪዎችና ጸሓፊዎች የኣሉት ሲሆን ድምጽን እንዲወክል የተሠራውን የእንግሊዝኛውን ዓለም-ኣቀፍ ድምፃዊ ፊደል () ሊረዳ ይችላል። በኣሁኑ ጊዜ ግዕዝ በዩኒኮድ ዕውቅና ያገኙትን የቢለን፣ ቤንች፣ ምኢን፣ ሙርሲ፣ ሱሪ፣ ትግረ፣ ትግርኛ፣ ኣገው፣ ኣውንጂ፣ ኦሮምኛ፣ ዓማርኛ፣ ዲዚ፣ ዳውሮ፣ ጉሙዝ፣ ጉራጌ፣ ጋሞ ጎፋ እና ግዕዝ ቋንቋዎች የሚጋሯቸውን ቀለሞችና ሌሎችንም ያስከትባል። ይህ የውክፔዲያ ገጽም የተጻፈውና የቀረበው በግዕዝ ፊደል ነው። ግዕዝኤዲት.ኮም () የኮሎራዶው ኣብሻ/የኢትዮጵያ ኮምፕዩተሮችና ሶፍትዌር ኩባንያ ሌላ የእሳቸውና ባለቤታቸው ወ/ሮ ሠናይት ከተማ ድረገጽ ነው። የሁሉም ስም ግዕዝኤዲት ቢሆንም የነፃው ኃይልና ኣጠቃቀም የተወሰነ ነው። ዶክተሩም እንዴት የግዕዝ ፊደል ለኮምፕዩተሮች፣ የእጅ ስልኮችና ለመሳሰሉት መቅረብ እንደሚቻል በሳይንሳዊ ምርምር የደረሱበትን ለገበያና በነፃ ከማድረስ ኣልፈው ለፊደሉ መብት ታግለው ስለተሳካላቸው በምርምሩ በመቀጠል ትክክለኛ መደብ ፈጥረዋል። እየተሻሻለም ነው። ስለዚህ እያንዳንዱን ቀለም በሁለት መርገጫዎች መክተብን ጨምሮ ከኣሁን ወዲያ መጠቀም ኣስፈላጊ ኣይደለም። ሕዝቡም ይሀን ተገንዝቦ ሳይንስ በፈጠረው የተራቀቀ መሣሪያ በሳይንሳዊ ወጉና በማዕረጉ መጠቀም እንጂ ለተለያዩ ዓላማዎችና በነፃ የሚቀርቡት ኋላቀር ኣከታተቦች ኣንዳንዱን እያበላሹት እንደሆነ መገንዘብ ይገባል። ግዕዝ በኮምፕዩተር እንዲሠራ ኣዲስ ግኝት ሲቀርብ በኮምፕዩተር ዘመን ብቻውን ማሠራት በቂ ስለኣልሆነ ሞዴት የግዕዝና የእንግሊዝኛ ማተሚያ ነበር። የኮምፕዩተር ኣጠቃቀም ከዶስ ወደ ዊንዶውስ ሲዞር ዶክተሩ ኢትዮወርድን በማቅረብ ለመጀመሪያ ጊዜ ግዕዝ ዊንዶውስን እንዲጠቀም ኃይል ኣገኘ። የኢትዮወርድ ኢትዮኤዲትም ሌሎች ጥቂት የዊንዶውስ ፕሮግራሞችም ውስጥ ይሠራ ነበር፦ ምሳሌ ወርድፐርፌክትና ኳርክኤክስፕሬስ። በግዕዝኤዲት ኮምፕዩተር በግዕዝ እንዲጠቀም ሆነ። ግዕዝ ወደ እጅ ስልክ ሲገባም የግሉ የማቀነባበሪያ (የግዕዝኤዲት) ገበታ ኖሮት ስልኩን በፊደሉና ከላቲን ጋር በመጋራት እንዲሠራ ኣደረጉ። የግዕዝኤዲት ኣከታተብ ትክክለኛና ሳይንሳዊ ከመሆኑም ሌላ ሁሉም የግዕዝ ቀለሞች በእኩልነት ተስተናግደዋል። የግዕዝ ፊደል ተጠቃሚዎች ቀለሞቻቸውን በወጉና በቀላሉ እንዲጠቀሙ ኣስችሏል። ባለፉት ጥቂት ዓመታት የዶክተሩ ፓተንት ማመልከቻ 20090179778 በሚከተሉት የኣሜሪካ ፓተንቶች ተጠቅሷል፦ 8,381,119 ፣ 8,645,825 ፣ 8,706,750 ፣ 8,700,653 ፣ 8,762,356 ፣ 8,812,733 ከጠቃሾቹም የፓተንቶች ባለመብት ዋነኛው ጉግል ነው። ይህ ለኢትዮጵያም ክብር ነው። ስለ ዶክተሩ ሥራ የኣስተዋወቁና የኣመሰገኑ ከኢትዮጵያውያን ማሕበሮች እስከ ዩኒቨርሲቲ ዩኒየን የኣሉ ቢኖሩም ስለ ሥራዎቻቸው የኣልሰሙም ኣሉ። በቅርቡ ከኣንድ ኣንባቢ ስለ ዓማርኛና እንግሊዝኛ ኣጻጻፎች ጥያቄ ለግዕዝኤዲት ፌስቡክ ቀርቦ ነበር። ጽሑፍን በግዕዝ ፊደል መጻፍ ያታርፋል። ኣንድን ገጽ በዓማርኛ ወይም እንግሊዝኛ ጽሑፎች ለመሙላት ዓማርኛውን የበለጠ ጊዜ ይወስድበታል። ምክንያቱም ዓማርኛ ቃላቱን ሲጽፍ ከእንግሊዝኛው በኣንድ ሦስተኛ ግድም በኣነሰ ስፍራ ስለሚያሰፍረው ነው። በእንግሊዝኛ ሦስት ገጾች ለሚያስፈልጉት በዓማርኛው ሁለት ገጾች ገደማ ይበቁታል። ይኸም የሆነበት ግዕዝ ድምፃዊ ፊደል ሲሆን ላቲን ፊደላዊ በመሆኑ ነው። እንግሊዝኛው የሚጻፈው በኣንድና ሁለት መርገጫዎች ሲሆን ግዕዝ ወደ ኮምፕዩተር ሲገባ በሁለት መርገጫዎች ስለተከተበ እንግሊዝኛው ብልጫ የኣለው ይመስል ነበር። በቅርቡ ግን በዶ/ር ኣበራ ሞላ ግኝት ግዕዝን በኣንድና ሁለት መርገጫዎች መክተብ ስለተቻለ ኣከታተቡ ከእንግሊዝኛው ጋር እኩል ቢመስልም በላጭ ሆኗል። እንግሊዝኛ 47 መርገጫዎች የኣሉትን ኮምፕዩተር ከዝቅ () መርገጫዎች ጋር በመጠቀም 94 ቀለሞችን ያስከትባል። ግዕዝኤዲት () የዝቅ መርገጫዎችን ሳይጠቀም ወደ 500 የግዕዝ ቀለሞችን ያስከትባል። ከላይ በቀረቡት ምክንያቶች ስፍራዎች ስለሚያስቀንስ ኣንድን ጽሑፍ ወረቀት ላይና በኮምፕዩተሮች ለማቅረብ ዓማርኛው ያታርፋል ማለት ይቻላል። ለምሳሌ ያህል “ዘ ኲክ ብራውን ፎክስ ጀምፕስ ኦቨር ዘ ሌይዚ ዶግ።” በዓማርኛ በ36 መርገጫዎች ተጽፎ 24 ስፍራዎች ይወስዳል። “.” በእንግሊዝኛ በ37 መርገጫዎች ተጽፎ 36 ስፍራዎች ይወስዳል። ይህ የእጅ ስልኮችንም () ኣጠቃቀም ይመለከታል። ስለዚህ ማንኛውንም የግዕዝ ቀለም በሦስት መርገጫዎች መክተብ ጊዜና ስፍራ ያስባክናል። ከላይ የኣሉት ሦስት ምሳሌዎች እንደሚያሳዩት በኣነሰ የኆኄያት ግድፈቶች ( / አስፔሊንግ) እና ስፍራዎች () ማስከተብ ብልጫዎች የነበረው የግዕዝ ፊደል በዶ/ር ኣበራ ግኝት የተነሳ የግዕዝ ፊደል ሓሳብን በኣነሰ ጊዜ ()፣ መርገጫዎች () እና ገበታ () በማስከተብ ብልጫዎቹ ወደ ኣምስት ዓይነቶች ከፍ ብለዋል። ግዕዝ በእራሱ ፊደል እራሱን በዶክተሩ ግኝት ሲከትብ ከእንግሊዝኛው እስፔሊንግ ኣከታተብ የተሻለ ስለሆነ ግዕዝን በእንግሊዝኛ ፊደል እስፔሊንግ የሚያቀርቡትን ኣለመቃወም ሕዝቡን በማጃጃል ቀጥሎበታል። ግዕዝን ወደ ኮምፕዩተርና ጮሌ ስልክ ሲያስገቡ ፊደሉ የኣገኘውን ኣዲስ ሳይንስና ቴክኖሎጂ በሚገባ እንዲጠቀም ዶክተሩ አቅርበዋል፣ አስተምረዋልም። ይህ መሻሻል ስለኣለበት በየጊዜው መከታተል ያስፈልጋል። የአክሱም ሐውልት ስለ ዶ/ር አበራ ሞላ እና የአክሱም ሐውልት ከጣልያን ማስመለስ ጉዳይ ያውቁ ኖሯል? ጣልያኖች በሁለተኛው የዓለም ጦርነት ከኣክሱም የዘረፉትን የኣክሱም ሓውልት እንዲመልሱ በ፲፱፻፵ ዓ.ም. የተባበሩት መንግሥታት ወስኖ ኢትዮጵያ እና ጣልያንም በጉዳዩ ተስማምተው ነበር። የተስማሙትም ጣልያን በኣሥራ ስምንት ወራት በወጪዋ ሓውልቱን ኢትዮጵያ መልሳ ኣክሱም እንድትተክል ነበር። ይህ ስለኣልተፈጸመ በፍርዱ መሠረትሓውልቱ እንዲመለስ ቀዳማዊ ዓፄ ኃይለ ሥላሴ፣ ኮሎኔል መንግሥቱ ኃይለ ማርያም እና ኣቶ መለስ ዜናዊ ጠይቀው ጣልያን ለመመለስ ፈቃደኛ ኣልነበረችም። የሰውንም ልመና ስለኣልሰሙ ብስጭቱ ቀጠለ። በኋላም የተተከለበት ሮም ከተማ እንዳለ መብረቅ እንደመታው እንዲመለስ ኣቶ መለስ ዜናዊ ቢጠይቁም ሊያናግሯቸው እንኳን ፈቃደኞች ስለኣልሆኑና ጣልያኖች ስለኣልመለሱት የኢትዮጵያ ወዳጆች ሓውልቱ እንዲመለስ የተቻላቸውን ሁሉ እንዲያደርጉ ግንቦት ፳፭ ቀን ፲፱፻፺፬ ዓ.ም. በሮም ንግግራቸው መጠየቃቸው ይታወሳል። የሮም ኢትዮጵያውያን ተቃውሞም ነበር። ቀደም ብሎም የኣንዳንድ ታዋቂ የዓለም ሰዎች፣ ኢትዮጵያውያንና የኣክሱም ሕዝብ የጥያቄ ፊርማ ጣልያኖችን ከኣለማስጨነቁም ሌላ ሓውልቱ ከተመለሰ ሥልጣኔን እለቃለሁ የኣሉም የጣልያን ባለሥልጣንም ነበሩ። ለኣለመመለስ ከቀረቡት ሰበቦች ሓውልቱ ጣልያን ኣገር ስለቆየ ጣልያናዊ ሆኗል፣ ቀደም ብሎ ፈቅዶት የነበረውን ገንዘብ የለንም በማለት፣ ሓውልቱ ስለኣረጀ ኢትዮጵያ ሲደርስ ይሰባበራል፣ በኣካባቢው ጦርነት ኣለ፣ በገንዘቡ ኣክሱም ያለውን ትልቁን የኣክሱም ሓውልት እንትከልበት፣ መመለስ የሚችለው ኣይሮፕላን ጦርነት ላይ ነው፣ ዓፄ ኃይለሥላሴ ሓውልቱን በስጦታ ለሮም ከተማ ሰጥተዋል ኢትዮጵያም ሓውልቱን ከፈለገች ለጣልያን መክፈል ኣለባት የኣሉም የጣልያን ኣክራሪ እንደነበሩ በኋላም ተደርሶበታል። ሓውልቱን መብረቅ ከመታው በኋላ ዶ/ር ኣበራም በግላቸው ለዩናይትድ እስቴትስ ፕሬዚደንት፣ ጥቂት ሴነተሮችና የኮንግረስ ወኪሎች እንዲረዱ የጻፉት ደብዳቤ መልስ ሳያገኝ ቀረ። በመጨረሻም ርዝመቱ 79 ጫማዎችና ክብደቱ 160 ቶን የሆነው ከ፲፯፻ ዓመታት በላይ ዕድሜ ያለው የኣክሱም ሓውልት ሦስት ቁርጥራጮች ተደርጎ መጋዘን የተቀመጠው የትም ኣይሄድም ተብሎ በማዘናጋት ኣጀንዳ ቆየ። ወደ ኢትዮጵያ እንዳይመለስ ኣሜሪካ ኣውሮፕላንና ጣልያን ገንዝብ ከለከሉ የሚለውን የጦቢያ የካቲት ፳፭ ቀን ፲፱፻፺፮ ዓ.ም. ጽሑፍ የዓዩትና የፕሮፌሰር ሪቻርድ ፓንክኸርስት በዩናይትድ እስቴትስ መማረር ያላስደሰታቸው ዶ/ር ኣበራ ሞላ ቅር ኣላቸው። በእዚህም የተነሳ ሓውልቱን በትናንሹ ኣስቆርጦ ገንዘብ ከዓለም ሕዝቦች ላይ በኢንተርኔት ማሰባሰብ እንደሚችሉ ኣዲስ ኣበባ ለሚገኘው የጣልያን ኤምባሲ በኢሜይል የካቲት ፳፰ ቀን ፲፱፻፺፮ ዓ.ም. ከዓሳወቁ በኋላ ኣጣብቂኝ ውስጥ የገባው የጣልያን መንግሥት ወጪውን ከፍሎ ሓውልቱን እቦታው እንደሚተክለው ገለጸላቸው። በተጨማሪም ሌላ የጣልያን ኤምባሲ ባለሥልጣን የሆኑ ዶክተር ሰርቦ ሓውልቱን ለማስጫን ተስማሚ ኣውሮፕላን እያፈላለግን ነው ብለው መጋቢት ፫ ቀን ፲፱፻፺፮ ዓ.ም. ለዶ/ር ኣበራ ኢሜይል ላኩ። ይኸንንም ለሓውልቱ መመለስ ለኣያሌ ዓመታት ሲታገሉ ለነበሩት ፕሮፌሰር ገልጸው ሓውልቱን መብረቅ ከመታው በኋላ ሊረዱዋቸው ስለጀመሩ በኢሜይል ይጻጻፉ ስለነበረ ላኩላቸው። ፕሮፌሰር ፓንክኸርስትም የዶክተሩን ሓሳብ ከሰሙ በኋላ የታችኛውን ሁለት ማስቆረጥም እንደሚያስፈልግና ገንዘብ ሊዋጣ እንደሚችል ጣልያኖችን ማሳወቅ እንዲከፍሉ ሊያስገድዳቸው ሳይችል እንደማይቀር ደግፈው ኣስታውቀዋቸው ነበር። ግንኙነት ስለኣልነበራቸው ለኢትዮጵያ ባለሥልጣኖች ግን ሳያሳውቁ ኣንዳንዶቹን ጽሑፎች ኢትዮፒክ.ኮም ድረገጻቸው ላይ ቢያስቀምጡም ብዙዎቹ ስለኣላነበቡት ጣልያን ወጪውን ለምን ለመክፈል እንደተስማማች ቢጻፍም በጊዜውና እስከ ቅርብ ጊዜ ድረስ ሳይታወቅ የቆየ ይመስላል። ለኢትዮጵያ መንግሥት ግን ጣልያኖች ገንዘቡን እንደሚከፍሉ እስከ ሓምሌ ፺፮ ዓ.ም. ድረስ ያላሳወቁ ይመስላል። ጣልያኖች ቃላቸውን ደጋግመው ስለኣጠፉ እንደሚመልሱ የተስማሙበትንና የዶክተሩን ጉዳይ በሚገባ የሚያውቁት ፕሮፌሰር ፓንክኸርስትም ታግሰዋል። ስለ ገንዘብና ኣይሮፕላን መጥፋት ጣልያኖች ሲያወሩ መቆየታቸውን ዘ ጋርድያን ጋዜጣ የኣተመው ኣንድ ምሳሌ ነው። በእዚህም ጊዜ (ሰኔ፣ ፺፮) ለሓውልቱ የብረት ማቀፊያ ተሠራለት። በመጨረሻም ሓውልቱ በ፺፰ ሲመለስ እንኳን ደስ ያለዎት የሚል የምስጋና ኢ.ሜይል ዶክተሩ ስለጉዳዩ ለዓመታት ለታገሉት ፕሮፌሰር ላኩ። ኤምባሲውም ዶ/ር ኣበራን ድንጋይ ከምታመላልስ ለረሃብተኛው ሕዝብ በገንዘቡ እህል ግዛበት ያለበትን ኢሜይል ኣስታውሰዋቸው ሓውልቱ ኢትዮጵያ ሲደርስ ፕሮፌሰሩ ደረሰኝ ብለው ከኣቀረቡት የእንግሊዝኛ ኢ.ሜይሎች መካከል የዶክተሩ ኣንዱ ነበር። ኣሜሪካኖችም የሓውልቱን ቁርጥራጮች ትክክለኛ መጠን ለማወቅ ተጠይቀው ያወጡትን ወጪና የኣክሱም ኣይሮፕላን ማረፊያ ችሎታ ያጠኑበትን ገንዘብ ጣልያኖች ኣልከፈሉንም ብለዋል። በእዚህ ኣኳኋን ወደ ስምንት ሚሊዮን ዶላር የጣልያን መንግሥት ወጪ ሓውልቱ በሩስያ ኣንቶኖቭ ኣይሮፕላን ከጣልያን ወደ ኢትዮጵያ ተመልሶ በየተባበሩት መንግሥታት የትምህርት የሳይንስና የባህል ድርጅት መኃንዲሶች እርዳታና ሥራ (ኢንጂነር ክሮቺ) ኣክሱም ተተክሎ ነሓሴ ፳፱ ቀን ፳፻ ዓ.ም. ተመርቋል። ቪድዮዎችም እዚህ ዓፄ ኃይለሥላሴ ሓውልቱን ጣልያኖች ከኣክሱም ሲወስዱትም ከመቃወማቸውም ሌላ ለብዙ ኣሥርት ዓመታት ሓውልቱ እንዲመለስ በሮም የኢትዮጵያ ኣምባሳደሮችና በየተባበሩት መንግሥታት የኢትዮጵያ ወኪሎች ጠይቀዋል። የኣክሱም ሓውልት ከሮም ወደ ኣክሱም እንዲመለስ በዓፄ ኃይለሥላሴ ዘመን መንግሥት የኢትዮጵያ ምክር ቤት ጠይቆ ነበር። ፕ/ር ፓንክኸርስት የኣክሱም ሓውልት ለኢትዮጵያ እንዳልተመለስ ለኣንድ የጣልያን ጋዜጣ በ፲፱፻፹፬ ዓ.ም. የጻፉትን የኣነበቡ ብሩኖ ኢምፔሪያሊ ለኣንድ ጋዜጣ የድጋፍ ደብዳቤ ጻፉ። የተጻፈውን የኣነበቡ ቪንሴንዞ ፍራንካቪግሊያ፣ ጁይሴፔ ኢንፍራንካ እና ኣልበርቶ ሮሲ የተባሉ ምሁራን ሓውልቱ እንዲመለስ ለጣልያን መንግሥት ደብዳቤ ከጻፉ በኋላ ፕሮፌሰሩም ይኸን ድጋፍ እንደሰሙ ኢትዮጵያውያን ፊርማ እንዲያሰባስቡ ጠየቁ። በእዚህም በመተባበር ከ500 ፊርማዎች በላይ በማሰባሰብ ከተሳተፉት መካከል ኣሰፋ ገብረማርያም፣ ልጅ ሚካኤል ዕምሩ፣ ሺፈራው በቀለ፣ ክሎውድ ሰምነር፣ ደኒስ ጀራርድ፣ ፕሮፌሰር መስፍን ወልደማርያም፣ ክቡር ደጃዝማች ዘውዴ ገብረሥላሴ፣ ሎሬት ፀጋዬ ገብረመድኅን፣ ተክለጻዲቅ መኩሪያ፣ ተፈራ ደግፌ፣ ፕ/ር ፍቅሬ ቶሎሳ፣ ፕ/ር ኣቻምየለህ ደበላ፣ ፕ/ር ኣሸናፊ ከበደ፣ ካሳሁን ቸኮል፣ ሃሪ ችሃብራና ራስተፈሪያን ነበሩበት። በዓመቱም ፕሮፌሰሩን የጨመረ ፲ ሰዎች የኣሉት የኣስመላሽ ኮሚቴ ተቋቋመ። ፕ/ር ፓንክኸርስት ስለ ጉዳዩ ካነሱበትና ሌሎችም በእየጊዜው ሲጽፉ ሓውልቱን ለማስመለስ ከ፲፱፻፹፭ ዓ.ም. ጀምሮ የኣምስት ዓመታት የኣስተዋጽዖ ዝርዝር ውስጥ የሚከተሉት ኣሉበት። የኣዲስ ኣበባ ምክር ቤት፣ የኣዲስ ኣበባ ዩኒቨርሲቲ ተማሪዎች የጥያቄ ፊርማ፣ ፕ/ር እስቲቨን ሩበንሰን፣ ፕ/ር ደኒስ ማክ እስሚዝ፣ ኣቡነ ጳውሎስ ፭ተኛ፣ ዶ/ር ሳሊም ኣህመድ ሳሊም፣ ፕ/ር ፓስካል ጄ. ኢምፐራቶ፣ ፕ/ር ፍረደሪክ ጋምስት፣ ፕ/ር ኖርማ ኮምራዳ፣ ራጌሽዋር ሲንግ፣ ባማን ኣሊፍ፣ ዶ/ር ነቪል እስሚዝ፣ ሲይልቭያ ኤይሊንግ፣ ግለንዳ ጃክሰን፣ ኣቶ ገብሩ ኣሥራት፣ ፊታውራሪ ኣመዴ ለማ፣ ፊታውራሪ ኣበባየሁ ኣድማስ፣ ቀኛዝማች ቢያዝን ወንድወሰን፣ ሻምበል ምሩጽ ይፍጠር፣ ሻለቃ ዻራርቱ ቱሉ፣ ዶ/ር ፈቃዱ ገዳሙ፣ ልዑልሥላሌ ተማሙ፣ ኢንጂነር ታደለ ብጡል፣ ተስፋዬ ዘለለው፣ ሚስስ ዊንዞፕ ቦዝወል፣ ኣንጀሎ ደል ቦካ፣ ዶናልድ ክረሜይ፣ ጆን እስፔንሰር፣ ዴቪድ በክስተን፣ ኣልበርቶ እስባክቺ፣ ሰይድ ሳማታር፣ ቪራጅ ጉፕታ፣ ፕ/ር ሃጋይ አርሊች፣ ሪቻርድ ግሪንፊልድ፣ ፒተር ጋረትሰን፣ ዩሪ ኮቢስቻኖቭ፣ ማርያ ራይት፣ ካትሱዮሺ ፋኩይ፣ ጃክ ጎትሌ፣ ፕ/ር ኢማኑኤል ሴሚ፣ ሮጀር ሽናይደር፣ ፕ/ር ክሪስቶፈር ክላፋም፣ ፕ/ር ፍረድሪክ ሃሊደይ፣ ፖውል ብሪትዝኪ፣ ኣሊ ማዝሩይ፣ ቶማስ ፓከንሃም፣ ኮህን ለጉም፣ ኬረን ዳልተን፣ ሆዜ ጃፊ፣ ፕ/ር ዊሊያም ዲያኪን፣ ዶ/ር ኪርስተን ፒደርሰን፣ ካትርይን ባርድ፣ ዶ/ር ረይደልፍ ሞልቬር፣ ኣይቫን ኣድለር፣ ዊልፍረድ ተሲገር፣ ግራሃም ሃንኮክ፣ ሰር በርናርድ ብሬይን፣ ሉትዝ ቤከር፣ ሮደሪክ ግሪየርሰን፣ ሪታ ማርሌይ፣ ጀርሜን ግሪር፣ ሲሮ ታደኦ፣ ኒኮላ ደማርኮ፣ ፕ/ር ኤፍሬም ይስሃቅ፣ ፕ/ር ሥዩም ገብረእግዚኣብሔር፣ ዶ/ር ጌታቸው ኃይሌ፣ ፕ/ር ኣሸናፊ ከበደ፣ ዶ/ር ካሳሁን ቸኮል፣ ዶ/ር ኣስፋወሰን ኣስራቴ፣ ልጅ ዘውዴ ኃይለማርያም፣ ሳሙኤል ፈረንጅ፣ ሪቻርድ ባልፍ፣ ሃሪ ካህን፣ ዶ/ር ካሳይ በጋሻው፣ ሪታ ፓንክኸርስት፣ ክቡር ደጃዝማች ዘውዴ ገብረሥላሴ፣ ኣርቲስት ኣፈወርቅ ተክሌ፣ ሴጉን ኦሉሶላ እና የኢትዮጵያ እግር ኳስ ፌደሬሽን ይገኙበታል። ሰለ ሓውልቱ ጉዳይ በየጊዜው በመጻፍ ከተራዱትም ውስጥ “ኢትዮፒያን ሪቪው” (ኤልያስ ክፍሌ)፣ “ኢትዮፕያን ሬጂስተር” (ግርማ በቀለ)፣ “ኢትዮፕያን ኮመንቴተር”፣ “ኣዲስ ትሪብዩን” እና “ቤዛ” ተጠቅሰዋል። ሓውልቱ እንዲመለስ እስከ ፲፱፻፺ ዓ.ም. እንቅስቃሴውን በመቀጠል ከተዘረዘሩት መካከል የሚከተሉት ኣሉበት። የኣክሱም ሓውልት ኣስመላሽ ኮሚቴ፣ የኢትዮጵያ መንግሥትና ሕዝብ፣ ኣቶ ኃብተኣብ ባይሩ፣ ፕ/ር ሳሙኤል ኣሰፋ፣ ኣቶ ዳዊት ዮሓንስ፣ የኢትዮጵያ ፓርላማ፣ ፕ/ር ባሕሩ ዘውዴ፣ ማርኮ ቪጎኒ፣ የትግራይ ክልል ፓርላማ፣ ቶኒ ሂኬይ፣ ናፍታለም ኪሮስ፣ እስቲፈን ቤል፣ ኣልበርቶ ኢምፔሪያሊ፣ የሮም ኢትዮጵያውን፣ ጃራ ኃይለማርያም፣ ክቡር ኣቶ ወልደሚካኤል ጫሙ፣ ክቡር ኣቶ ሥዩም መስፍን፣ ፕ/ር ፍራንካቪግሊያ፣ በላይ ግደይ፣ ዶ/ር ተቀዳ ዓለሙ፣ ፕ/ር እንድርያስ እሸቴ ፣ ፕ/ር ኣበበ ከበደ ፣ ክቡር ኣቶ ተሾመ ቶጋ፣ ጆርጅዮ ክሮቺ፣ የታዋቂ ኢትዮጵያውያን ፊርማ፣ ፲፬ሺህ ፊርማ የፈረሙ የኣክሱም ሕዝብና ብዙ ሺህ ፊርማ ያለው በዓለም ላይ ያሉ ኢትዮጵያውያና ሌሎች የጥያቄ ፊርማ (ፔቲሽን)፣ የጥቂት ኣፍሪቃ ኣገሮች ኣምባሳደሮች ደብዳቤዎችና ሌሎችንም ጠቅሷል። ስለ ፊርማውም በማሰማት የቢቢሲ ሬድዮና ቴሌቪዥን፣ የካናዳ ሬድዮ፣ የእንንግሊዝ፣ የጣልያንና ኣንዳንድ የዓለም ጋዜጣዎች ትኩረት በመስጠት ረድተዋል። ኣንድ ቪድዮም ተሠርቶ ነበር። ለእዚህ ጉዳይ ከተረባረቡት መካከልም ብርሃኑ ተሰማ፣ ልዑልስገድ ተማሞ፣ ቢያዝን ወንድወሰን፣ ኣበባየሁ ኣዳማ፣ ኣፍሮሜት ()፣ ኣሉላ ፓንክኸርስት፣ ታጋስ ኪንግ፣ ቶኒ ሂኪ፣ ሬናቶ ኢምፔሪያሊ፣ ጌይል ዋርደን እና ኣንድሩ ሎውረንስ ነበሩ። እዚህ የቀረበው በስም የተጠቀሱትን ብቻ ስለሆነ ወደፊት ማሟላትና ስለ እያንዳቸውም በስማቸው መጻፍ ይቻላል። ከእዚህ ሁሉ ድካም በኋላ ጣልያኖች ሓውልቱን እንደሚመልሱ ቃል ገብተው በ፲፱፻፺ ዓ.ም. ይመለሳል ተብሎ (ኢትዮጵያም ፕሮፌሰር ፓንክኸርስት የኣሉበት የኣክሱም ሓውልት ኣስመላሽ ኮሚቴ በ፲፱፻፹፭ ዓ.ም. ተቋቁሞም ስለነበረ (በ1988 ዓ.ም. ከጠቅላይ ሚኒስትር ጽሕፈት ቤት በተጻፈ ደብዳቤ ለማስታወቂያና ባህል ሚኒስቴር ሐውልቱን ለማስመለስ የሚረዳ ብሔራዊ ኣስተባባሪ ኣካል እንዲቋቋም በተጠየቀው መሠረት፣ ሓውልት ኣስመላሽ ብሔራዊ ኮሚቴም ተቋቁሞ ነበር።) ) የጣልያን ፕሬዚደንት ኢትዮጵያን ሲጎበኙ ይቅርታ ከጠየቁም በኋላ የመመለሱ ጉዳዩ በወሬ ቀረ። ይህ የኢትዮጵያና የጣልያን ጠቅላይ ሚኒስትሮች ስለ ሓውልቱ መመለስ ከተፈራረሙና ቴምብር ሁሉ ከተሠራ በኋላ ነበር። በመጨረሻም በዶ/ር ኣበበ ከበደ የኣዲስ ኣበባ ዩኒቨርሲቲ የቀድሞ ተማሪዎች ኔትወርክ በኩል ለጣልያን ጠቅላይ ሚኒስቴር በእንግሊዝኛና ጣልያንኛ የተጻፈው የልመና ደብዳቤ መልስ ሳያገኝ ቆይቶ በዓመቱ ግድም ሓውልቱን መብረቅ መታው። ሓውልቱን መብረቅ ሳይመታው ከስድስት ወራት ቀደም ብሎ የኢትዮጵያው ጠቅላይ ሚኒስርት ለጣልያኑ ኣቻቸው በነበሩት ውለታዎች መሠረት ሓውልቱ እንዲመለስ ደብዳቤ ጽፈው መልስ እንኳን ተነፈጋቸው። እንዲህም ሆኖ ሓውልቱ እንዲመለስ የደገፉ ጣልያኖች ነበሩ። የጣልያን መንግሥት ግን ለመመለስ ፈቃደኛ ስለኣልነበረ ተስፋ ተቆርጦ ነበር። የሓውልቱ መመለስ ጉዳይ እንደገና ያንሰራራው ጣልያኖች ሓውልቱን ሮም ሲተክሉት ብረት ኣስገቡበት እንጂ ከመብረቅ ስለኣልተከላከሉት ግንቦት ፲፯ ቀን ፲፱፻፺፬ ዓ.ም. መብረቅ ከመታውና ከላይ በኩል ተሰብሮና ከተጎዳ በኋላ ነበር። ምክንያቱም ሌላ መብረቅ ቢመታው ሓውልት መሆኑ ቀርቶ የድንጋይ ክምር ሊሆን ስለሚችል ከልመና ያለፈ ኣስቸኳይ እርምጃ በኣንዳችን መወሰድ ስለነበረበት ነው ዶክተሩ በግላቸውና በብቸኝነት በጉዳዩ የገቡበት። የሚያሳዝነው ግን ሓውልቱን መብረቅ ከመታውም በኋላ እንኳን ለኢትዮጵያ እንዳይመለስ ተቋውሞ መቀጠል ነበር። ከእዚህ በላይ ለተዘረዘሩትና ሌሎችም ለኢትዮጵያ ስለ ኣደረጉት ኣስተዋጽዖ በተለይ ለፕሮፌሰር ፓንክኸርስት እግዜር ውለታቸውን ይመልስልን። ጣልያኖች የኣድዋን ድል ለመበቀልና ኢትዮጵያ በሁለተኛው የዓለም ጦርነት ጣልያንን ለሁለተኛ ጊዜ ስለ ኣሸነፈች ተበሳጭተው ሓውልቱ ላይ ቢንጠላጠሉም ከኣክሱም የወሰዱትን ሓውልት ሌላ ትውልድ ኣስመልሷል። ታሪኩ እንዳይጠፋ ኣንድ ቦታ መጻፍ ተገቢ ነው። ሓውልቱም ግዙፍ፣ ታዋቂና ተደናቂ በተባበሩት መንግሥታት የተመዘገበ የዓለም ቅርስ እንጂ ጉራም ኣይደለም። ይህ ሲደረግም በየተባበሩት መንግሥታት ስምምነት መሠረት ይኸን ትልቅ ቅርሷን ለማስመለስ ለዓመታት ስትታገል ኢትዮጵያን የረዳት መንግሥት ኣልነበረም። የተባበሩት መንግሥታት የትምህርት የሳይንስና የባህል ድርጅት እንኳን ሓውልቱን መብረቅ ከመታው በኋላ ለኢትዮጵያ ይመለስ ኣላለም። ማንም ኣያስገድደንም ብለው የዓለም ሕዝቦች ላይ ሲቀልዱ የነበሩትን ጣልያኖች ኣንድ ሰው ሊያስመልሰውና እንደሚዋረዱ ኣስጠንቅቆ ሓውልቱን በማስገደድ ከማስመለስ በስተጀርባ ትምህርትነትም ኣሉት። ጣልያኖች የኣክሱምን ሓውልት ዘርፈው ከ፷፱ ዓመታት በኋላ በ፲፱፻፺፰ ዓ.ም. የመለሱት በዶክተሩ እንዳይዋረዱ ተገድደው እንጂ ወደ'ው ኣይደለም። ጣልያኖች በዶክተሩ ያለጉራ የተሰጣቸውን በጎ ፈቃድ ተጠቅመው ሓውልቱን ቢመልሱም በፈቃዳችን መለስን ብለው ሸንግለዋል። ምክንያቱም በፈቃድ ለመመለስ ብዙ ኣሥርት ዓመታት መፍጀት ባላስፈለገ ነበር። በፈቃድ ለመመለስ ቆራርጠው ድንጋያችሁን ውሰዱ በኣላሉ ነበር። በፈቃድ ለመመለስ ቆራርጠው ከኣስቀመጡበት ሮም ከተማ ለዘለዓለሙ የትም ኣይሄድም በኣላሉ ነበር። ከእዚያም ወዲህ ከዘረፏቸው መካከል እንኳን በፈቃዳቸው ተለምነውም ለኢትዮጵያ የመለሱት ሌላ ቅርስ የለም። የኢትዮጵያ መሪዎች ሥልጣን ላይ ሲያተኵሩ ግፍ የሠሩባት ለፍርድ ሳይቀርቡና በቢሊዮን ዶላሮች ሊቈጠር የሚችል ካሳ ጣልያንን ኣልኣስከፈሉም። (ሆኖም ሓውልቱ ሮም ሲነቀልና ኢትዮጵያም ሲተከል ጣልያኖች ከኢትዮጵያውያን ጋር ተባብረዋል።) ግን፤ ይባስ ብለው ጣልያኖች በ፳፻፬ ዓ.ም. ለግፈኛው ግራዚያኒ ሓውልት ስለሠሩ ከታሪክ መማር ሳይጠቅመን ኣይቀርም። የቫቲካን ካቶሊክ ጳጳሶችም ከፋሺስት ጋር በመተባበር ወረራውን ቄሶቻቸው ስለባረኩና ስለሌሎች ጥፋቶችም ይቅርታ መጠየቅ እንኳን ከብዷቸዋል። በእዚህ ጉዳይ ለሃገር በመቈርቈር ኢትዮጵያ ፍትሕ እንድታገኝ የሚታገሉ ኣሉ፦ ኪዳኔ ዓለማየሁ። የኣሁኖቹም መሪዎች ስልጣን ላይ እየኣሉ ጣልያን ለግራዚያኒን የሠራችውን ሓውልት እስክታፈርስ (እንደእነ ዶ/ር ያዕቆብ ኃይለማርያም የኣሉትን ሰላማዊ ተቃዋሚዎችን ከማሰር ይልቅ ) ዲፕሎማቲክ ግንኙነት ማቋረጥ ያንስባቸዋል። በ፳፻፮ ዓ.ም. ጄፍ ፒይርስ () የሚባሉ ታዋቂ ካናዲያዊ ደራሲ ስለ ኢትዮጵያውያን ጀግንነትና ጣልያንን በድጋሚ በሁለተኛው የዓለም ጦርነት በማሸነፍ ዓለምን እንደቀየሯት በጻፉት ": 978-1-62914-528-0 አና : 978-1-63220-096-9) መጽሓፋቸው የኢትዮጵያን በደል የማይረሱ ዛሬም እንዳሉ በማሳሰብ ስለ ኣክሱም ሓውልት ወደ ኢትዮጵያ መመለስ ሲያሰፍሩ ዶክተሩን () ገጽ 552 ላይ ጠቅሰዋል። “...” በማለት ጽፈዋል። የፒይርስን መጽሓፍ መግቢያ የጻፉት ፓንክኸርስት ናቸው። ስለ ዶክተሩ ኣስተዋጽዖ የኣሰሙም ጥቂቶች ኣሉ። ኢትዮጵያን-ኣሜሪካን ፎረም ዶክተሩን የ2013 የዓመቱ ሰው በማለት ዕውቅና ሲሰጣቸው ከኣቀረባቸው ሥራዎቻቸው ኣንዱ ጣልያን የኣክሱምን ሓውልት በወጪዋ ስለኣልመለሰች እሳቸው ገንዘቡን ከዓለም ሕዝቦች በማሰባሰብ ሓውልቱን በትናንሹ ኣስቆርጠው ወደ ኢትዮጵያ ሊያስወስዱ እንደሚችሉ ከኣስፈራሩ በኋላ መሳካቱን ጠቅሷል። በሓምሌ ፳፻፰ ዓ.ም. ዶክተር ኣበራ ንግግር እንዲያደርጉ የተጋበዙበት የዝነኛው ኦክስፎርድ ዩኒቨርሲቲ ተቋም የግብዣ ደብዳቤ ትርጕም እንደሚከተለው ነበር። “ዓማርኛን ዲጂታይዝ በማድረግዎ ተወዳዳሪ የሌለው ዘመናዊ እድገት ኢትዮጵያ ውስጥ እንዲኖር ኣድርገዋል፣ እንዲሁም ተጽንእዎ ባህላዊ ቅርሶችን ወደ ማስጠበቅ ዘልቆ የኣክሱምን ሓውልት ወደ ትግራይ ሲያስመልሱ በጉዳዩ ባይገቡበት ኖሮ ይህ የኢትዮጵያ ቅርስ ላይመለስ ይችል ነበር” ይላል። የኢትዮጵያን ቅርሶች በማስከበርና በጥሩ ዓርዓያነት እ.ኤ.ኣ. በ2016 ሽልማት ተሰጥቷቸዋል። በቅርቡም በፕሮፌሰር ፓንክኸርስት ከእዚህ ዓለም በሞት መለየት የተነሳ ሓውልቱን ኣስመልክቶ ከሰይፉ ብሻው ጋር የተደረገ ቃለምልልስ እዚህ ኣለ። ቀደም ብሎም ከኢሳት ሲሳይ ኣጌና ጋር በተደረገው ቃለ ምልልስ ስለ ኣክሱም ሓውልት ኣስተዋፅዖዋቸው እዚህ ነበር። ዶክተሩ ከብዙ ዓመታት ቆይታ በኋላ ኢትዮጵያ ሄደው ሳለ የኣክሱምን ሓውልት ጎብኝተዋል። በኅዳር ፳፻፲ የኢትዮጵያ ቅርስና ውርስ ማሕበረሰብ በሰሜን ኣሜሪካ የዕውቅና ሽልማት ለዶ/ር ኣበራ ሞላ ሲሰጥ ከጠቀሳቸው ኣንዱ የኣክሱም ሓውልት ከሮም ወደ ኢትዮጵያ እንዲመለስ ጣልያንን በማስፈራራት ወሳኙን እርምጃ የወሰዱ ኣርበኛ መሆናቸውን ነበር። በግንቦት 2008 ዓ.ም. በኣገራዊ የዕውቅናና የሽልማት ፕሮግራም ኣዲስ ኣበባ ሲደረግ ሟቹን ጠቅላይ ሚኒስትር መለስ ዜናዊን ጨምሮ ሌሎች 250 ሰዎችና ለሓውልቱ መመለስ ጥረት ያደረጉ የኣስመላሽ ብሔራዊ ኮሚቴ አባላትና ባለሃብቶችን የኣካበተ ነበር። ለጥረቱ ሽልማት መሰጠት ያስፈለገው ኣንዳቸው ኣሜሪካ መጥተው ሓውልቱን ኣስመለስኩ ሲሉ ማን እንዳስመለሰ ከተነገራቸው በኋላ ነበር። የዓማርኛ የጽሕፈት መኪና ስለ ዓማርኛ የጽሕፈት መኪና በዓማርኛም ሆነ በእንግሊዝኛ የተጻፉ ኢንተርኔት ላይ ብዙ የሉም። በእንግሊዝኛው እንደሚደረገው ኢትዮጵያውያን ፊደላቸውን በመጻፊያ መኪና መሣሪያ ( / አማርኛ ታይፕራይተር) ለመጠቀም ተመራምረው ከደረሱበት ዘዴ ፊደላቱን ቆራርጦ መቀጠል () የኢ/ር ኣያና ብሩ የ፲፱፻፳፭ ዓ.ም. (እ..ኤ.ኣ. 1932) ገደማ ግኝት ሥራ ላይ ውሏል። በእዚህ የተነሳ ኢንጂነሩ ለኢትዮጵያ ባለውለታ ሊቅ ናቸው። ከመቶ በታች መርገጫዎች የኣሉት የእንግሊዝኛ የመጻፊያ መሣሪያ ከሁለት መቶ በላይ ለሆኑት የዓማርኛ ቀለሞች እንዲብቃቃ ፊደላቱን ቆራርጦ መቀጠል ኣስፈለገ። “ሀ”፣ “ለ”፣ “ሐ”፣ “መ” እና “ሠ” ኣሉ እንጂ “ሁ”፣ “ሉ”፣ “ሑ”፣ “ሙ” እና “ሡ” ስለሌሉ የመቀነስ ምልክትን የመሰለ “-” ከሌላ መርገጫ በመክተብ “ሀ”፣ “ለ”፣ “ሐ”፣ “መ” እና “ሠ” ጎን በማስቀመጥ ቅጥሎቹ ካዕቦቹን ስለሚመስሉ ተመልካቹ እንዲቀበላቸው ሆነ። ኣንዱን መቀጠያ ብዙ ቀለሞች ሊጋሩት ስለሚችሉ የሁሉም ቀለሞች በኣለመኖር የተነሳ መርገጫዎች መቆጠብ ተቻለ። “ሃ” እና “ማ’ እንጂ “ሂ”፣ “ሚ”፣ “ሄ” እና “ሜ” ስለሌሉ “ሃ” እና “ማ” እግሮች ጎን መስመር ወይም ቀለበት በማስቀመጥ እነዚያን በሚመስሉ ቅጥሎች እንድንጠቀም ሆነ። እነ “ቻ”ን የመሰሉ ቀለሞች ከታችና ከላይ ከሁለት መርገጫዎች “ተ” ላይ በሚቀጠሉ ነገሮች ስፍራው ወደኋላ እየተመለሰ ሦስት ነገሮች ኣንድ ፊደል እንዲመስል ተሠሩ። ስፍራ ስለኣነሰ እንደነ “ኳ” ያሉ ቀለሞች “ካ” ስር በተቀመጠ መስመር በሚሠሩ ኣዳዲስ ቀለሞች ተተኩ። የ“ላ”ን ግራ እግር ማሳጠር ስለኣልተቻለ “ለ” ቀኝ እግር ላይ ከመስመር በታች በወረደ መቀጠያ የ“ለ” ቀኝ እግር ረዝሞ ያልተለመደ መልክ ይዞ ቀረበ። በመቀጠል ሊሠሩ ለማይችሉ ቀለሞች የእራሳቸው ስፍራ ሲሰጣቸው ቦታ ስለኣልበቃ ካልገቡት መካከል የዓማርኛ ኣራት ነጥብ ኣሉበት። ስለዚህ የዓማርኛ የጽሕፈት መኪና የተመረኮዘውና ኣከታተቡ የተንፏቀቀ ፊደል በኣንድ የእንግሊዝኛ ገበታ ምትክ መቀጠል ላይ ነው። የዓማርኛ ቀለም ግን እያንዳንዱ እራሱን የቻለ ስለሆነና ኣንድ የእንግሊዝኛ የፊደል ገበታ ስለማይበቃው የዓማርኛ የጽሕፈት መኪና ፊደል ዓማርኛ ኣይደለም። ፊደላት ለኮምፕዩተር ሲሠሩ ተለያይተው እንዲቀርቡ ሲደረግ የታይፕራይተሮቹ ግን እንዲነካኩ ተንፏቅቀው የተሠሩ ስለሆኑ ቦታዎቻቸውን የኣልጠበቁም ናቸው። ይህ ሁሉ ሲደረግ እንደእነ ብርሃንና ሰላም ማተሚያ ቤት የመሳሰሉት ሲጠቀሙ የነበሩት በትክክለኛዎቹ የግዕዝ ቀለሞች ነበር። የዓማርኛ የጽሕፈት መኪና በዓፄ ኃይለሥላሴ ዘመን ተጀምሮ በደርግ ዘመን የኣበቃ የ፶ ዓመታት ግድም ዕድሜ የነበረው ቴክኖሎጂ ነው። የኣማርኛ ታይፕራይተር የሠሩ ሌሎችም ኣሉ። የኣማርኛ ታይፕራይተር ቴክኖሎጂ ያበቃለትም ዶክተር ኣበራ ሞላ የግዕዝን ፊደል ኮምፕዩተራይዝ ኣድርገው እ.ኤ.ኣ. በ1987 ሞዴትን ለገበያ ኣሜሪካ ውስጥ ስለኣቀረቡ ነበር። ስለዚሁ እውነታ ማቲው ሊንዳ በቅርቡ እንደጻፉት ዶ/ር ኣበራ ሞላ ግዕዝን ኮምፕዩተራይዝ በማድረግ የዓማርኛውን ታይፕራይተር ሥራ ኣጥ ኣድርገውታል ይላል። የዓማርኛ ፊደል የመክተቢያ ገበታና ዘዴ ስለ ኣልነበሩት ዶክተሩ ፊደሉን ወደ ኮምፕዩተር ሲያስገቡ ዘዴዎቹን ለመጀሪያ ጊዜ ከመፍጠር ሌላ የዓማርኛ የመጻፊያ መኪና ቅጥልጥል ፊደልና ኣከታተቡ ወደ ኮምፕዩተር እንዳይገባ ጽፈዋል። ኣንዳንዶቹም የቆዩና ኣዳዲስ ምክንያቶች የሚከተሉት ናቸው። ፩ኛ. የዓማርኛ ፊደላት ኮምፕዩተራይዝድ ስለሆኑ ዓማርኛ ያልሆኑ ፊደላት መኖር ዋጋ የለውም። በእንግሊዝኛው የጽሕፈት መኪና በዓማርኛ ለመጠቀም የተሠራው ዘዴ ጊዜው ያለፈበት ቴክኖሎጂ ነው። እንኳን ዓማርኛውን የማይጽፍ የጽሕፈት መኪና በሚገባ እንግሊዝኛውን የሚጽፈው የእንግሊኛ የጽሕፈት መኪና ዋጋ ኣጥቶ ሙዚየም ገብቷል። ስለዚህ የኮምፕዩተር ኣከታተብ ማሰልጠኛዎች የኣማርኛ ታይፕራይተር ኣከታተብ ማስተማር መተው ይጠበቅባቸዋል። ፪ኛ. የእንግሊዝኛው የመጻፊያ መኪና የተሠራው ለእያንዳንዱ የላቲን ፊደል መክተቢያና የመርገጫ ስም በመመደብ ሲሆን የዓማርኛው የመጻፊያ መኪና እነዚያን የሉትም። ዶክተሩ ለግዕዙ መክተቢያና የመርገጫ ስም ለመጀመሪያ ጊዜ ለኮምፕዩተር ፈጥረውለታል። ፫ኛ. የዓማርኛ የመኪና ፊደላት የሚሠሩት ለተወሰነ መጠን ተስተካክለው ወረቀት ላይ እንዲሰፍሩ ነው። በኮምፕዩተር ግን ኣንዱን መጠን መጨመርና መቀነስ ይቻላል። የመኪና ፊደላት ቁርጥራጮች መጠን ሲለወጥ ቅጥሎቹ ይደበቃሉ ወይም ክፍተታቸው ይጨምራል። የገጹ ስፋት ሲጠ'ብ ወይም ሲሰፋ ቅጥሎቹ ብቻቸውን ወደ ኣዲስ መስመር ሊዞሩ ይችላሉ። ቅጥሎቹ ስለሚበጣጠሱ ማሕተምን የመሳሰሉ ነገሮች ኣያሠሩም። ስለዚህ ቅጥልጥል የመኪና ቀለሞች የትክክለኛው ፊደል ተጠጊ እንጂ እራሳቸውን ችለው ሁሉንም ሥራዎች ስለማያሠሩ ኣስፈላጊ ኣይደሉም ብለው ዶክተሩ ጽፈዋል። በቅጥሎች ተንቀሳቃሽ የሚገላበጡ የሲኒማ፣ ቴሌቪዥና ቪድዮ ፊደላት ሊሠሩባቸው ኣይችልም። ፬ኛ. የላቲኑ የመጻፊያ መኪና እያንዳንዱን ቀለም የሚከትበው በኣንድና ሁለት መርገጫዎች ሲሆን የዓማርኛው መኪና ከእዚያ በላይ መርጫዎችን ይጠይቃል። ስለዚህ ዓማርኛ ሳያስጽፍ ብዙ መርገጫዎችን መነካካት በሚያስፈልግ ዘዴ ግዕዝ ኮምፕዩተራይዝድ ሆኖ ከቀረበ ከ፴ ዓመታት በኋላ ዛሬም በ፳፻፱ ዓ.ም. መቀጣጠል ጥቅም የለውም። በኣብሻ ሥርዓት የተከተበውን ትክክለኛ ቀለም ለመሰረዝም ኣንድ መርገጫ በቂ ነው። ለኣስቀጣይና ተቀጣይ ግን ኣንድ መሰረዣ በቂ ኣይደለም። ፭ኛ. ወረቀት ላይ ሲሰፍሩም ሆነ የኮምፕዩተር እስክሪን ወይም መዝገብ ኣብዛኛዎቹ የዓማርኛ መኪና ፊደላት ከኣንድ በላይ ስፍራና ኮድ ይጠይቃሉ። ይህ ወጪ ያስጨምራል። የግዕዝና የላቲን የኮምፕዩተር ፊደላት እያንዳንዳቸው የሚያስፈልጓቸው ኣንድ ስፍራ ብቻ ነው። ፮ኛ. የፊደል ዋና ዓይነቶች ሁለት ናቸው። ኣንደኛው የሁሉም ቀለሞች ስፋት እኩል () ሲሆን ሌላው የተለያዩ () ስፋቶች ያለው ነው። በቅጥልጥል የዓማርኛ የመጻፊያ መኪና ቁርጥራጮች ስፋታቸው እኩል የሆኑ ቀለሞች መሥራት ኣይቻልም። በእንግሊዝኛና ዶክተሩ ኮምፕዩተራይዝ በኣደረጉት ግዕዝ ቀለሞች ሁለቱንም ዓይነቶች መሥራት ይቻላል። ፯ኛ. ስፍራ ስለኣነሰ የግዕዝ ኣኃዞች ቀርተው የእንግሊዝኛው ቍጥሮች ብቻ የዓማርኛው ኣኃዛት ሆነው በዓማርኛው የጽሕፈት መኪና ቀርበዋል። ይህ ለግዕዙ ኣኃዞች መዳከም ኣንዱ ምክንያት ሆኗል። ግዕዝን ዲጂታይዝ ከማድረግ ሌላ ኣኃዞቹን ለማሟላት ዶክተሩ የግዕዝ ኣልቦ ሠርተው በማሰተዋወቅ ቊጥሮቹን ኣሟልተዋል። ስለዚህ በኣማርኛ የጽሕፈት መኪና ድክመትና በግዕዝ ኣልቦ ኣለመኖር የተዳከሙት ኣኃዞቻችንን ኣሁን መጠቀም ይጠበቅብናል። በዶክተሩ ግኝት የተነሳ የግዕዝ ኣኃዞች ሠላሳ ናቸው። ፰ኛ. ለዓማርኛ የጽሕፈት መሣሪያ እንዲስማማ ተብሎ ፊደል መቀነስና መቀንጠስ ተለምዶ ዶክተሩ ሁሉንም ቀለሞች ኮምፕዩተራይዝ ከኣደረጉ በኋላም መቀነስና መቀንጠስ እንደማያስፈልግ ግንዛቤ ማስጨበጥ ማስቸገሩ ቀጥሏል። ለምሳሌ ያህል “ኳ”ን በ“ኩዋ” ማንበብ የሚፈልጉ ሲኖሩ ፊደሉን ኣጥፍተው በ“ካ” እና መቀጠያው ሲጠቀሙ የከረሙ ስለኣላዋጣቸው የቆራረጡትን እንደመተው መልሰው በመቀጠል የኣሌለ መልከ-ጥፉ ኣዳዲስ ቀለሞች በመጨመር እያስለመዱ ናቸው። "ኳ" እራሱን የቻለ መስመር ላይ የሚያርፍ ቀለም ነው። "ካ" ላይ በተቀጠለ መስመር ተሠርቶ በኣዲስ ቅርጽነት የተሠራው የተሳሳተ ፊደል ነው። ለምሳሌ ያህል የ"ጡ"ን መቀጠያ ለ"ኩ" የሰጠ ኣለ። የማተሚያ ቤቶች መደበኛው ፊደል ተቆራርጦ ሲቀርብ ቅጥልጥል ዓማርኛ ያልሆነ ፊደል ይኸን ይመስላል። ለኣንዳንቹም ይኸን ፊደል ከኣልተቀጠሉት የማተሚያ ቤቶች ቀለሞች መለየት ስለተሳናቸው ኣሁንም እየተወናበዱ ነው። ምክንያቱም የዓማርኛ የጽሕፈት መሣሪያ እንደ "ቋ" የኣሉትን ቀለሞች ስለሌሉት ከ"ቀ" እና መስመር በመቀጠል ሲያቀርቡ የነበሩትን እንደ ኣዲስ ፊደል የዩኒኮድ ፊደል መደብ እያቀረቡ ግዕዝ ያልሆኑ ነገሮችን በማሰራጨት ሰውን እያስቸገሩ ናቸው። የ"የ"ን እንዚራን ለማይለዩ ኣንዳኣንድ ምሁራን ሁለት ዓይነት "ቋ"፣ "ኋ"፣ "ኳ" እና "ጓ" ዓይነት ቀለሞች ማቅረብ የሚጎዳ እንጂ የሚጠቅም ኣይደለም። ትክክለኛዎቹ የግዕዝ "ቋ"፣ "ኋ"፣ "ኳ" እና "ጓ" የእየእራሳቸው መልኮች ያሏቸው መስመር ላይ የሚያርፉ ቀለሞች ናቸው። በተጨማሪም ትክክለኛዎቹን ቀለሞች የሚያዩት የዶክተሩን ፊደል ወይም ትክክለኛዎቹን ያሏቸው እንጂ በተሳሳቱ ቀለሞች የሚያዩት የተሳሳቱትን ስለሆነ መወናበዳቸውን ላይረዱ ይችላሉ። ፱ኛ. ከሚያስገርሙት ነገሮች መካከል ኣንዱን ለመጥቀስ ያህል 128 ስፍራዎች ይበቃሉ ብለው ሌሎች ለዩኒኮድ ሲያቀርቡ (ገልባጮች እንጂ) ከዶክተሩ በስተቀር ለዓማርኛ እንኳን እንደማይበቃ የሚያስተውሉና የሚጽፉ ምሁራን መጥፋት ነበር። በኋላም ቢሆን ቅጥልጥሎቹ እንደማያዋጡ ገባቸው እንጂ ሞዴት ፕሮግራም ውስጥ ጭምር የኣሉት የኣናሳ ተጠቃሚዎች የኢትዮጵያ ቋንቋዎች ቀለሞች በቅጥልጥል እንዲሠሩ ስለፈለጉ የዩኒኮድ መደብ ውስጥ እንዳይገቡ በ፲፱፻፹፱ ዓ.ም. ሌሎች ኣስወግደዋቸው ነበር። ፲ኛ. የኣማርኛ የጽሕፈት መኪና መሣሪያዎች ቁርጥራጮች፣ ኣከታተቦቻቸውና ኣመዳደቦች የተለያዩ ስለሆኑ ኣይናበቡም። ፲፩ኛ. የጽሕፈት መጻፊያ መሣሪያ ዓላማ በዓማርኛም ሆነ እንግሊዝኛ ፊደል ለመክተብ ነበር። ዓማርኛ የሚያስጽፍ የጽሕፈት መሣሪያ ግን ስለሌለ የኣማርኛ የጽሕፈት መኪና ዓላማ ቁርጥራጮችን ለመቀጣጠል ነው። ግዕዝ ኮምፕዩተራይዝድ ስለሆነ መቀጣጠል ኣስፈላጊ ኣይደለም። ምክንያቱም እያንዳንዱ የግዕዝ ኆኄ እራሱን የቻለ ቀለም እንጂ ቅጥልጥል ፊደል ኣይደለም። ፲፪ኛ. ቁርጥራጮቹ የተመደቡባቸው ስፍራዎች መደበኛ ስለኣልሆኑ ፕሮግራም በተቀየረ ቍጥር ለደራሲው እንኳን ላይነበቡ ይችላሉ። ፲፫ኛ. ጽሑፉ የተጻፈበት ቁርጥራጮች ከሌሉ ጽሑፉ ኣይነበብም። በግዕዝ ዩኒኮድ የተጻፈ ጽሑፍ ኮምፕዩተሩ ወይም የእጅ ስልክ ላይ በኣለው ኣንዱ የዩኒኮድ ፊደል ይነበባል። ጽሑፉን ኣቅልሞ ወደ ሌላ የግዕዝ ፊደል መልክ መቀየር ይቻላል። የታይፕ ቈርጥራጮች ዓማርኛ እንኳን ስለኣልሆኑ ወደ ዩኒኮድ ፊደል ሲቀየሩ ዝብርቅርቅ የላቲን ፊደል ይሆናሉ። ፲፬ኛ. ዶክተሩ ግዕዝን ኮምፕዩተራይዝ ሲያደርጉ ፴፪ የላቲን ምልክቶችንና ሌሎችንም ለግዕዝ ኣውርሰዋል። የኣማርኛ የጽሕፈት መኪና መሣሪያዎች እንኳን ሌሎች የላቲን ምልክቶች መጨመር ሁሉንም ቀለሞች በመቀጣጠል በኣማርኛ እንኳን ኣያሠሩም። ፲፭ኛ. ኣንድን ጽሑፍ ለማረም ወይም ለማሻሻል የተጻፈበትን ኣከታተብ ዘዴ ዕውቅናና የመጻፊያው ኮምፕዩተሩ ላይ መኖርን ይጠይቃል። በነፃውና በሚሸጠው ግዕዝኤዲት ሲጻፍ የፊደል ገበታው እየታየ በመልቀም እንኳን መክተብ ይቻላል። በዩኒኮድ ፊደል የተጻፉትን በነፃው ግዕዝኤዲት ድረገጽ ላይ በመለጠፍ ማረምና ማሻሻል ይቻላል። በታይፕራይተር የተጻፉ ጽሑፎች ነፃው ግዕዝኤዲት ድረገጽ ላይ ሲለጠፉ ዝብርቅርቅ የእንግሊዝኛ ፊደል ሆነው ስለሚታዩ ማረምና ማሻሻል ኣይቻልም። ፲፮ኛ. የግዕዝ "ሀሁሂ" ቀለሞች እንደ እንግሊዝኛው "" ስለሆኑ ትክክለኛና የተወስኑ መልኮች ስለኣሏቸው ፊደል የቈጠረ ሁሉ ያውቃቸዋል። ከኣስቀያሚ ቆብ፣ ሠረዞችና ቀለበቶች ሲሠሩ የነበሩት የኣማርኛ የጽሕፈት መኪና ቀለሞች ቀርተው ትክክለኛውን የማተሚያ ቤት ቀለሞች ወይንም ዶክተሩ ኮምፕዩተራይዝ ያደገረጉትን ቀለሞች መቆራረጥ ስለተጀመረ መለየት እያስቸገረ ነው። ፲፯. የዓማርኛ የጽሕፈት መኪና ኣፍቃርያን በጀመሩት ሳይንሳዊ ያልሆነ ግትርነት ኣንድ ስፍራ የዩኒኮድ መደብ ውስጥ ሊቀርብ ይችል የነበረው የግዕዝ ቀለም ኣራት የተለያዩ ስፍራዎች ተበትኗል። ፲፰. የዓማርኛ ሞክሼዎች ይቀነሱ የሚለው ኃሳብ የመጣው ለኣማርኛው የጽሕፈት መሣሪያ ሲባልም ስለነበረ ያልተቀነሱትን ቀለማት ብቻ ማስተማር የቆዩ ጽሑፎችን ማንበብ የማይችል ትውልድ ሊያስከትል ይችላል። የግዕዝ ኣኃዛት የዓማርኛ የጽሕፈት መኪና ውስጥ ስለኣልነበሩ በኣሁኑ ጊዜ የዓማርኛ ኣኃዞችን የማይለዩ ምሁራን ኣሉ። ፲፱. የኣማርኛ የጽሕፈት መኪና ኣጻጻፍ ኣንዳንዱን ቀለም ለመክተብ እስከ ኣራት መርገጫዎችን መጠቀም ስለሚያስከትል ትርፉ እጅ ማሳመም ነው ተብሎ ወደ ፲፱፻፺ ዓ.ም. ግድም ተጽፏል። ፳. የዓማርኛ የጽሕፈት መኪና በኣንድ የእንግሊዝኛ የፊደል ገበታ ምትክ እንዲያገለግል የተሠራው ጊዜው ያለፈበት ቴክኖሎጂና ያልተሟላ ከመሆኑም ሌላ ሊሻሻልም የማይችል ስለሆነ ቀርቷል። ዩኒኮድ የተፈጠረው ብዙ መርገጫዎች ላይ የተበተኑትን ዶክተሩ ኮምፕዩተራዝ ያደረጉት የግዕዝ ቀለሞች የእየራሳቸው ኮዶች እንዲኖራቸው እንጂ ለቅጥልጥሎች ኣይደለም። ቅጥልጥልና ግማሽ ፊደሎችን ዩኒኮድ ኣያውቅም። የእንግሊዝኛ የመጻፊያ መሣሪያ እንግሊዝኛ ቀለሞችን ስለሚያጽፍ የእንግሊዝኛ የኮምፕዩተር ገበታ ሆኗል። የኣማርኛ የጽሕፈት መኪና ዓማርኛ ስለኣልጻፈና ስለማያጽፍ የዓማርኛ የኮምፕዩተር ገበታ መሆን የለበትም። ኣልሆነምም። ይህ የተዘረዘሩትንም ለማክ () ኮምፕዩተሮች የቀረቡትንም ያጠቃልላል። ፳፩. የአማርኛ ታይፕራይተር ኮምፕዩተራይዝ ከተደረገ በኋላ ግዕዝን ኮምፕዩተራይዝ ኣደረግን ከኣሉት ኣንዳንዶቹ ጥፋታቸውን ማረም ስለተቸገሩ እንዳይዋረዱ ዝም ስለተባሉ ኤክስቴንድድ ኣስኪ የሚችለው ስፍራ ላይ ቁርጥራጮችን ኣቅርበው ተጠቃሚውን ከሃያ ዓመታት በኋላም ማታለል መቀጠላቸው በየቃለምልልሶቹ ቀርበዋል። ትክክለኛ የግዕዝ ፊደል መስለዋቸው በተቀጣጠሉ ፊደላት የተለያዩ ጽሑፎችና መጽሓፍት ሲጽፉ የከረሙ መታለላቸው ሲገባቸው የተበሳጩና እርዱን የኣሉን ኣሉ። በትክክለኛ ፊደላችን የተጻፉትን ወደፊት በተለያዩ ዓይነቶች ማቅረብ ስለሚቻል መጽሓፎችንም በኢንተርኔት መሸጥና ማንበብ ይቻላል፦ ምሳሌ ፒ.ዲ.ኤፍ.()። ፳፫. በኣማርኛ የጽሕፈት መሣሪያ ዓማርኛ ብሬል መጻፍ ኣስቸጋሪ ነው። ፳፬. ኢንጂነር ተረፈ ራስወርቅ በቅጥልቅል የዓማርኛ ፊደል የሚሠራ የመጀመሪያውን ቴሌክስ መሣሪያ የፈጠሩ ኢትዮጵያዊ ሊቅ ናቸው። ዓማርኛ ያልሆነውን የቅጥልጥቅል ፊደልና የኢትዮጵያን ፊደላት የማይለዩ ኢንጂነሩ የኣልኣሠሩትን በፊደሉ ኣሠሩ የእሚል ጽሑፍ እዚህ ኣለ። ኣንዳንድ ደራስያን ስለ ሳይንስ ከመጻፋቸው በፊት መረጃዎችን መመልከት ቢጀምሩና ቢያቀርቡ ሳይጠቅም ኣይቀርም። ምክንያቱም ኮምፕዩተር የኢትዮጵያን ፊደላትና ኣኃዞች የተረከበው በኮምፕዩተር ዘመን ከማተሚያ ቤቶች እንጂ ችሎታውን ከኣልነበረው የቴሌክስ መሣሪያና ዘመን ኣልነበረም። አንዲሁም ኮምፕዩተር የኢትዮጵያን ፊደላትና ኣኃዞች የተረከበው በኮምፕዩተር ዘመን ከማተሚያ ቤቶች እንጂ ችሎታውን ከኣልነበረው የኣማርኛ የጽሕፈት መሣሪያና ዘመን ኣልነበረም። ፳፭. የኣማርኛ ታይፕራይተርና ለኮምፕዩተር የተሠራው ፊደሉ እንኳን ግዕዝን ኣማርኛ ቀለሞች ኣላስከተበም። በኣንድ የእንግሊዝኛ መደብ () ምትክ የተሠራውን የኣማርኛ የጽሕፈት መኪናና የኮምፕዩተር ቅጥልጥል ፊደል በሓሰት ግዕዝ () ነው በማለት ሰውን የሚያወናብዱ ኣሉ። ኣንድ የእንግሊዝኛ ፊደል ሥፍራ ለኣማርኛ ስለማይበቃ ሳይንስን ኣለመደገፍና እነዚህን ኣለመቃወም ግዕዙን እያበላሸው ነው። ፳፮. ግዕዝን ዲጂታይዝ ወይም ኮምፕዩተራይዝ ማድረግ ሳይንስ እንጂ ልብወለድ ኣይደለም። የኣማርኛውን ታይፕራይተር ፊደል ዲጂታይዝ ኣድርጎ ግዕዝን () ዲጂታይዝ ኣደረግሁ የሚለውን በዝምታ ማሳለፍ ቦዘኔ ምሁራን ሳይንስን ወደ ልብወለድ እንዲቀይሩ እያበረታታ ነው። የታይፕራይተር ቁርጥራጮችን ኣቅርቦ ከማተሚያ ቤት ኣዲስ ዘመን ጋዜጣ ፊደላት ዓይነቶች ጋር ተመሳሳይ ናቸው የሚለውን ወሬኛ ወይም "ሶ"ን ፊደል ለመጻፍ የ"ሰ" ግራ እግር ላይ መሰመር ጨምሮ የ"ሰ"ን ቀኝ እግር ኣሳጠርኩ የሚለውን ወይም የግዕዝ ፓተንት ሳይኖርው ኣለኝ የሚለውን የኣለመረጃ የሚያሳልፍ ጋዜጠኛ መተቸት ካልቻልን ፊደላችን ከኩራታችን ምንጭች ኣንዱ መሆኑ ቀርቶ የዓለም መሳቂያና መሳለቂያ ሊያደርገን ይችላል። ይህ ለኢትዮጵያ የሚጠቅሙ ሥራዎች የሠሩ ኢትዮጵያውያን እንዳይታወቁ የሚሰርዙትን እያበተረታታ ነው። ሶፍትዌር የሚሠሩ ሠራተኞች እንደማንኛውም ሥራ ለጊዜዎቻቸውና ውጤቶቻቸው መከፈል ስለኣለባቸው ዶክተሩ በነፃ ማደል ኣልቻሉም። ገልባጮች ቀን፣ ፀሓፊና መረጃ በሌላቸው ልብ ወለዶች እና ተብለውበታል። ፳፯. የአማርኛ የታይፕራይተር ፊደል የግዕዝ ፊደል ኣይደለም። የማተሚያ ቤቶቻችን ፊደልም ኣይደለም። የእውሸት የዓማርኛ () ፊደል እንጂ የዓማርኛም ፊደል ኣይደለም። መጽሓፍትም ሲታተሙ የነበሩት በግዕዝ ፊደል በማተሚያ ቤቶች ነበር። ኣሁንም ቢሆን በድሮው የማተሚያዎቹ ዓይነት ወይም ዶክተሩ ኮምፕዩተራይዝ በኣደረጉት የዩኒኮድ የዓማርኛ ፊደል ነው። የታይፕራይተርንና በቅርቡም ተቈራርጠው ሲቀጣጠሉ የነበሩትን የማተሚያውን ፊደላት የማይለዩና ሁለቱ ኣንድ የሚመስሏቸው ኣሉ። የግዕዝ ዩኒኮድ ፊደል ከአማርኛው የታይፕራይተር ነገሮች ጋርም ግንኙነት የለውም። የአማርኛውን ታይፕራይተር ፊደል ግዕዝ እያሉ ስለጉዳዩ ያልሰሙትን ማታለልና ኣዳዲስ የታይፕራይተር ቁርጥራጮች ፊደላትን በመሥራት ጊዜዎቻቸው እየተባከነባቸው የኣሉ ኣሉ። ኦሮምኛም የእራሱ የግዕዝ ፊደል ስለኣለው ችግር ቢኖር እንኳን መፍትሔ ይፈጠርለታል እንጂ መቀጣጠል ኣስፈላጊ ኣይደለም። ፳፰. የኣማርኛ ታይፕራይተር እንደ ማተሚያ ቤቶች ፊደሎቻችን የግዕዝን ዜሮ ሳያውቁ የኣረብኛውን ኣልቦ በመውረስ እንዘልቅ ነበር። ፳፱. ከአማርኛ የጽሕፈት መኪና ኣጠቃቀምና ኣስተሳሰብ መላቀቅ ተቸግረው የግዕዝን ኣራት ነጥብ (ዓቢይ ነጥብ) በሁለት የላቲን ሁለት ነጥብ እየከተቡ የዓማርኛውን የዩኒኮድ ጽሑፍ እያበላሹ የኣሉት ደራስያን ቍጥር ብዙ ነው። የእዚህ ስሕተት ምንጭ የግዕዝን ኣራት ነጥብ የሌለው የአማርኛ የጽሕፍት መሣሪያ የአማርኛ ቁቤ ኣጠቃቀም ነው። በኮምፕዩተሮችና የእጅ ስልኮች ኣጠቃቀም ሁለት ባለ ሁለት ነጥቦች ጎን ለጎን ስለተቀመጡ የዓረፍተ ነገሮች መዝጊያ የሆነው የኣራት ነጥብ ምልክት ኣይደሉም። ለምሳሌ ያህል በግዕዝኤዲት ኣራት ነጥብ የሚከተበው በ“ዝቅ” እና “፫” ቊልፎች መርገጫዎች ነው። ፴. ለተለያዩ የፊደል መጠኖች ለእየብቻቸው የሚገጣጠሙ ቀለሞችን መሥራት ኣድካሚና የማያዛልቅ ሥራ ነው። ለኣሥራ ሁለት ፖይንት የተሠራው ፊደል መጠን ሲለወጥ ፊደላቱ ይበላሻሉ። የአማርኛው ታይፕራይተር የእራሱ ፊደል ስለሌለው እንደግዕዝኤዲት ዩኒኮድ ዓይነት የኣለውን ፊደል እየቆራረጡ በመቀጠል ሰዉን ሲያወንናብዱ ቆይተዋል። ምክንያቱም ገልባጮች ኣስቀያሚ መቀጣጠያዎቻቸውን መቀጣጠል () ትተው ይኸን የማተሚያ ቤቱም ትክክለኛ ፊደል ቈራርጠው መቀጠል ስለጀመሩ ነው። የሚያቀርቡትም ጥቂት ዓይነቶች የፊደል መጠኖች ብቻ በመሆኑ ፊደላቱን ለማሳደግ ወይም ለማሳነስ ሲፈለግ ይዛነፋሉ። (ምሳሌ- ፊደል ሶፍትዌር) ፴፩. ለመቀጠል ሲባል ኣስቀጣዮች በወጉ ስለማይሠ'ሩ ስፍራዎቻቸውን የለቀቁ ቀለሞች ናቸው። በእዚህ የተነሳ የታይፕ ፊደላት የተዛነፉና ክፍተቶች የበዙባቸው ናቸው። ፴፪. እ.ኤ.ኣ. በ1987 በአማርኛ የእጅ ጽሑፍ ፊደል በኮምፕዩተር የተጻፉ ገጾች ምሳሌ እዚህ ሰምና ወርቅ መጽሔት የገጾቹ ሥዕሎች አሉ። ፴፫. የአማርኛን ታይፕራይተር የፈጠራ ቀለሞች ወይም ግዕዝ እያሉ የሚያወናብዱና የሚተባበሩዋቸው ጋዜጠኞች ኣሉ። ዶክተሩን የታይፕራይተር ኣፍቃርያን ኣሸንፈው ቢሆን ኖሮ ግዕዝን ኣንድ የፊደል ገበታ ላይ በኣሉት ሥፍራዎች መጠቀም ስለማይቻል ትርፉ ውርደት ይሆን ነበር። ፴፬. የአማርኛን ታይፕራይተር የፈጠራ ቀለሞች እንደ ዓማርኛው የኦሮሞውንም የግዕዝ ፊደል ስለኣልጻፉ ኣንዳንድ ኦሮሞዎች በላቲን ፊደል እንዲጠቀሙ ኣንዱ ምክንያት ሆኗል። ፴፭. በፊደል ቆራጮች ለዩኒኮድ እዚህ የቀረበው ሥራ ላይ ያልዋለው የማተሚያ ቤቱ ፊደል ኣቀራረብ ለይስሙላ ብቻ ነበር። ምክንያቱም ስምንት በኣሥራ ስድስት ማለትም 128 ሥፍራዎች በቂ ኣይደሉም። የኣማርኛ ታይፕራይተር ወደ ኮምፕዩተር የገባው በኣስቀያሚ ቀጫጭን ቁርጥራጮች እንጂ በእነዚህ የተቆራረጡ ትክክለኛ የግዕዝ ቀለሞች ቍርጥራጮች ኣልነበረም። የትክክለኛ የግዕዝ ቀለሞችን ቍርጥራጮችንም ግዕዝ ነው ማለትም ቅጥፈት እንጂ ሳይንስ ኣይደለም። በኣስቀያሚ ቀጫጭን ቁርጥራጮች አማርኛ የጽሕፈት መኪና ፊደሎች ምን አንደሚመስሉ አዚህ የኣለውን የኢትዮጵያ መዝሙር ገጽ ማየት ይቻላል። ሌላ ምሳሌ አዚህ ጎን የኣለው የ፲፱፻፹፪ ዓ. ም. የኣቶ ኣበበ ሙሉነህ ደብዳቤ ሥዕል ነው። ፴፮. ፊደል ቀናሾችና ቀንጣሾች ኣስቀያሚዎቹን የታይፕራይተር ፊደል ትተው የዶክተሩን ዓይነት ትክክለኛ ቀለሞች መቀንጠስ ጀምረው ሁሉንም የግዕዝ ፊደላትና መጻፊያ ስለሌላቸው ያልቀነጠሷቸውን ከሌላ በመውሰድ ኣንባቢውን በማታለል ቀጥለውበታል። ለምሳሌ ያህል የኣቶ ዘውዴ ረታ “የኤርትራ ጉዳይ” መጽሓፍ ርዕስ የውጭውና የውስጡ “ጉ” ቀለም መልኮች የተለያዩ ናቸው። ኣንዳንዶቹም ሲቀጥሉ የነበሩትን “ኳ”ን የመሰለ “ካ” እና መስመር ወይም “ቋ”ን የመሰለ “ቀ” እና መስመር መልሶ በቅርቡ በመቀጠል የዩኒኮድ ሥፍራ ላይ ጭምር በማቅረብ የተሳሳቱ ቀለሞችን በማስተዋወቅ ፊደሉን የማያስተውለውን ምሁር የሌለ ፊደልን ግዕዝ () ነው እያሉት በማወናበዱ ገፍተውበታል። እንኳን 128 ቀርቶ 256 የኣንድ የእንግሊዝኛ ፊደል ተራዝሞም () ስፍራዎቹ ስለማይበቁ በቅጥልጥል የግዕዝ ፊደላችንን መጻፍ ስለማይቻል ዶክተር ኣበራ ሞላ ባይኖሩ ኖሮ ኣንዳንድ ውሸታሞች የግዕዝ ፊደልን በተለመደው ሓሰታቸውና ዩኒኮድንም በመጠቀም ገድለውት ነበር። ፴፯. የኣማርኛ የታይፕራይተር ፊደል የተሠራውና በኮምፕዩተር የተሠራለትም ዓይነት በኣንድ የእንግሊዝኛ ፊደል ምትክ የቀረቡ የእውሸት ነገሮች ነው። ዶክተሩ ግዕዝን ኮምፕዩተራይዝ የኣደረጉት ለመጀመሪያ ጊዜ የግዕዝ ፊደላቱን በስምንት የእንግሊዝኛ ፊደላት ምትክ በመጠቀምና በመበተን ነው። ፴፰. የኣማርኛ ታይፕራይተር ትክክለኛዎቹን ፊደላት ስለሌሏቸው የሚቀጣጠለው ፊደል ትክክለኛ ላይሆን ይችል ነበር። ለምሳሌ ያህል የግዕዝ “ጯ” ፊደል ኣንድ ወጥ የግዕዝ ቤቱ ሦስተኛው እግር ላይ የተቀረጸ መስመር ያለው ሲሆን ፊደሉን በሚገባ የማያስተውሉ፣ ታይፕራይተር ተጠቃሚዎችና ተማሪዎቻቸው ፊደሉ የሚሠራው “ጫ” ስር መስመር በመጨመር የሚመስሏቸው ኣሉ። ፴፱. ዶክተሩ ግዕዝን ኮምፕዩተራይዝ እንደኣደረጉ የማያውቁ ዓዋቂዎችም ኣሉ። ፵. ኣንዳንዶቹም የታይፕራይተር ቅርጾች ወይም ሌሎችንም የሚከተቡት ከሁለት በላይ መርገጫዎችን በመጠቀም ነው። ፵፩. ኣንዳንድ ሰዎች ዶክተሩ የሠሯቸውን የተሟላውን የዓማርኛ የታይፕራይተር ፊደል መልክ ስላላሳዩ የሚገርማቸው ኣሉ። ዶክተሩ ፊደሉን የሠሩት ፊደል የሌላቸው ሰዎች ስለ ኤድስ የጻፉትን ዓይነት ጽሑፍ በነፃ እንዲያነቡበት የለቀቁት ሲሆን የሚል ስም የሰጡትን ያልተሟላ ወደ በመቀየር የሚያድሉ ሌባዎችም ስለበዙ ነው። ጥሬ ሥጋ ዶ/ር ኣበራ ሞላ ዕድል በኣገኙ ቍጥር ችሎታቸውን ለሌሎች ከማስተማርና ስለሚያውቁት ከማስረዳት ኣይቆጠቡም። ለምሳሌ ያህል በ፳፻፭ ዓ.ም. ከኣንድ የዋሽንግተን ዲ.ሲ. የዓማርኛ ሬድዮ ጣቢያ ጋር ስለ ጥሬ ሥጋ () ገለጻ ኣድርገው ነበር። ኢትዮጵያውያን ጥሬ ሥጋ ከሚበሉ ሕዝቦች መካከል ስለሆኑ ኣትብሉ ማለት ብቻ ትክክል ስለኣልሆነ የሚያዋጣው በምርምር የተደገፉ መረጃዎችን ማቅረብ ነው። በኣሁኑ ጊዜ ኢትዮጵያ ውስጥ እንደሚደረገው ከብት በየቦታው እየታረደ ይበላ ስለነበረ ዩናይትድ እስቴትስ (ኣሜሪካ) ውስጥ እንዲቀር ተወስኖ በ፲፰፻፺፱ ዓ.ም. ፌዴራል ድንጋጌ የኣልተመረመረና ንጹህ ያልሆነ ሥጋ ለሕዝብ ማቅረብ ክልክል ነው። ሕጉን ኣለማወቅ መከላከያ ኣይደለም። ሥጋው የተመረመረ ለመሆኑ ማሕተሙን ማየት ያስፈልጋል። እንዲህም ሆኖ ኣንድ ሰው የእራሱን እንሰሳ ኣሳድጎና ኣርዶ ሳያስመረምር ቤተሰቡን ብቻ የማብላት መብት ኣለው። ጥሬ ሥጋ ጀርሞች ኣሉት። ስለዚህ የሚከተሉትንም ማወቅ ጠቃሚ ነው። ፩. ኣንድ እንሰሳ ሲታረድና ቆዳው ሲገፈፍ ጀርሞች በተለያዩ ሁኔታዎች ሥጋው ውጭ ላይ ስለሚቀሩ ያንን ማስወገድ ኣይቻልም። ቆዳ ሲገፈፍ ቢላው እንዲጸዳ ሙቅ ውሃ ውስጥ እየተነከረ ነው። ፪. እንደ ባክቴሪያ የኣሉ ጀርሞች በእየ20 ደቂቃዎች ሁለት በመሆን ይራባሉ። ይኸን እርባታ ቅዝቃዜ ያዘገየዋል። ስለዚህ እንሰሳው እንደታረደ ሥጋው ጥቅም ላይ ከኣልዋለ ሁልጊዜ መቀዝቀዝ ወይም መፈረጅ (ፍሪጅ ውስጥ መቀመጥ) ኣለበት። ለብዙ ጊዜ መቀመጥ ከኣለበት ሥጋው ከውሃ በረዶ ቅዝቃዜ በኣነሰ ወይም መፈረዝ (ፍሪዘር መግባት) ኣለበት። ፫. ኣንድ እንሰሳ ከመታረዱ በፊትና ከታረደ በኋላ በእንስሳት ሓኪም መታየት ኣለበት። ሓኪም ከሌለ ረዳት ሓኪሞች ወይም በሥጋ ምርመራ የሰለጠኑ ኣይተው ኣጠራጣሪውን ለእንስሳት ሓኪም የሚያቆዩበት መዘጋጀት ኣለበት። ምክንያቱም ሓኪሞች ብቻ የሚያውቋቸው ከእንስሳት ወደ ሰዎች የሚተላለፉ ብዙ በሽታዎች ስለኣሉ ነው። ፬. ሥጋ ውስጡ ንጹህ ነው። ፭. እንጨት ልሙጥ ስለኣልሆነ ለጀርሞች መደበቂያ ስለሚያገለግል ለብዙ ሰዎች የሚቀርብ ሥጋ ሲዘጋጅ መክተፊያ፣ የቢላው እጀታና ማቅረቢያው እንጨት ባይሆን ይመረጣል። ፮. የኮሶ በሽታ ሰውን የሚይዘው ያልተመረመረ ጥሬ ሥጋ በመብላት ነው። የኮሶ በሽታ ያለበት ሰው በየሜዳው ሰገራ ሲወጣ ከብቶች የኮሶውን እንቁላል ከሳር ጋር በመብላት ይበከላሉ። የኮሶ ትላምነት የኋላ-ቀር ሕዝብ የሰው በሽታ እንጂ የከብት በሽታ ኣይደለም። ፯. ሥጋ ጀርሞች ስለኣሉት ሲዘጋጅ ሳይበስሉ ከእሚበሉ እንደሰላጣ የኣሉ ምግቦች ጋር መነ'ካካት የለበትም። ፍሪጅ ውስጥም ሥጋን ከታች ማስቀመጥ ጠቃሚ ነው። ፰. ሥጋ የኣለው የበሰለ ለብዙ ሰዎች የሚቀርብ ምግብ ጀርሞች እንዳያድጉበት እንደሞቀ እንዲቆይ ከኣልተደረገ በሁለት ሰዓታት ውስጥ ከኣልተበላ ወደ ማቀዝቀዣ ማግባት ጠቃሚ ነው። ማቀዝቀዣ ያልሞቀ ምግብ ማቀዝቀዣ ነው። ፱. የበሰሉ ሥጋ-ነክ ምግቦችን ማቀዝቀዣ (ፍሪጅ) ውስጥም በንጽሕና ማስቀመጥ ጠቃሚ ነው። ምክንያቱም እንደ ሊስቴሪያ () የኣሉ ባክቴሪያዎች ማቀዝቀዣም ውስጥ ስለሚያድጉ ነው። ፲. ሥጋን ማብሰል የኮሶውን እንቁላል ይገድላል። የኮሶ ትል () እንቁላል ያለበትን ጥሬ የከብት ሥጋ ለሁለት ሳምንታት ፍሪዝ ማድረግም ይገድላቸዋል። ፲፩. ኣልፎ ኣልፎ ሥጋ እየበሉ ስለታመሙ ሰዎች ይሰማል። ፲፪. ኣንድ ሰው በኮሶ በሽታ ከተያዘ በኣንድ ጊዜ የሚኖረው ኣንድ የኮሶ ትል ብቻ ነው። ፲፫. ጥሬ ሥጋ ውስጥ የኣሉ ጀርሞች ኣደገኝነት ሕጻናትና በቂ መድኅን የሌላቸው እንደኤድስ በሽተኞችና ኣዛውንት ላይ የበረቱ ናቸው። ፲፬. ለትላልቅ ድግሶች በስለው ፍሪዝ የተደረጉ ሥጋ-ነክ ምግቦችን ለማብሰል ከበረዶነታቸው እንዲሟሙ እንደ እቃው ትልቅነት እስከ ሦስት ዕለታት (፸፪ ሰዓታት) ሊያስፈልጉ ይችላሉ። ፲፭. ጥሬ ሥጋን የተመለከተው ሕግ ሌሎች እንስሳትንም ይመለከታል። ፲፮. ኣንድ ከብት ለምግብነት እንዲያልፍ ወይም እንዲወድቅ የመወስን ሥልጣን የኣላቸው የእንስሳት ሓኪሞች ብቻ ናቸው። ፲፯. የሚሰራጭ ካንሰር የኣለበት እንሰሳ ለምግብነት ኣያልፍም። የኣልተሰራጨ ካንሰር በማየት የሚያውቁና የሚጠረጥሩ ሓኪሞች ናቸው። ፲፰. ጥሬ የኣሳማ ሥጋ ከመብላት ሰው የሚኖረው የኮሶ በሽታ ኣደገኝነት የከፋ ነው። ፲፱. ጥሬ ሥጋ መብላትና ጥሬ ኣሳ (ሱሺ) መብላት ኣንድ ኣይደለም። ፳. ኣንድ ጀርም ሰውና የተለያዩ እንስሳት ውስጥ የተለያዩ በሽታዎች ሊያመጣ ይችላል። ለምሳሌ ያህል ኣባሰንጋ () ኣእዋፍን ኣይተናኰልም። ፳፩. ኮሮናቫይረስ () ከጥሬ ሥጋ እንደሚተላለፍ ወይም እንደማይተላለፍ መረጃው ስለሌለ ሥጋን በጥንቃቄ መያዝና ኣብስሎ መብላት ይመከራል። በነገራችን ላይ ኮሮናቫይረስ እንጂ ኮሮና ወይም ኮሮና ቫይረስ የሚባል ቫይረስ የለም። በእንግሊዝኛም ስሙ ነው። ግዕዝኤዲት ለኣይፎን 4 እና በላይ እና ኣይፓድ የእጅ ወይም ተንቀሳቃሽ ስልክ ለእንግሊዝኛ ኣጠቃቀም ከተሠራ ፵ ዓመታት ቢያልፉም ለዓማርኛ ሥራ ላይ ማዋል ይቻላል። ግዕዝኤዲት ለኣፕል ኣይፎን 6 () ከኣፕሮባቲክስ () ቀርቦላችኋል። በኣፕል ኣይፓድም () ያስከትባል። ከኣይፎን 4ኤስ () ወዲህ ለተሠሩትም ኣዲሱን የኣይኦኤስ 8 ሥርዓት በማስገባት ማሻሻል () በዓማርኛው መጠቀም ያስችላል። ) ከኣፕ ሱቅ () ወይም ኣይቲዩንስ () ወደ ኣይፎን 6 የእጅ ስልካችን ስናስገባ "" የሚለው ከፊደል ገበታዎች ኃይል ጋር ያሉትን ልዩ ጥቅሞች ለመጠቀም የሚያስፈልግ ስለሆነ ለጊዜው መዝለል ይቻላል። እንዲህም ሆኖ ኣፕል እንጂ የኢትዮጵያ ኮምፕዩተሮችና ሶፍትዌር የገዥዎችን ክሬዲት ካርድና ኣድራሻ ኣያውቅም። ይህ ለኣዲሱ የኣፕል የእጅ ስልክ የተለያዩ ቍሳቍሶች ውስጥ እንዲሠራ የቀረበው ቁስ ኣከታተብ የባለቤትነት መብቱ ለዶክተሩ ሊሰጥ እየተጠበቀ ባለው ኣብሻ ዘዴ ለዊዶውስና ማክ ኮምፕሩዩተሮች መክተቢያ በነፃ ከተሰጠውና ከሚሸጠው ግዕዝኤዲት ጋር ኣንድ ዓይነት ነው። ለተወስነ ጊዜ ዋጋው ዶላር ፩.፱፱ ነው። ቁሱ ተወዳጁን የግዕዝኤዲት ዩኒኮድ () የዓማርኛውን ፊደል ይጨምራል። የግዕዝ ፊደል ያላቸው የኣንድሮይድ ስልኮችም ከኣይፎን የተላከላቸውን ማስነበብ ይችላሉ። የፊደል ገበታው ለጊዜው ለዓማርኛ ብቻ ቢሆንም ሁሉንም የግዕዝ ቀለሞች ማለትም ፣ ፣ እና ከኣንድ ገበታ እንዲያስከትብ የተሠራ ነው። እየተሻሻለ ስለሆነም የሌሎች ቋንቋዎቻችን መክተቢያዎች እንደኣስፈላጊነታቸው ወደፊት ይከፈታሉ። ከኣፕል ሱቅ ቁስ ከተገዛ በኋላ ኣዶው ስር የሚል ስሙ ይታያል። ከእዚያ ፣ ፣ ፣ በኩል ገበታውን መጫንና ወደ ከእዚያ ተመልሶ በ በኩል ፊደሉን በ ማስገባት ያስፈልጋል። ሲከፈት የሚታየው እንግሊዝኛ ስለሆነ ለዓማርኛው የዓለም ካርታ ያለበትን ኣዶ መጫን ነው። ተጭኖ መቆየትም “” “ኣማርኛ” የሚለው የፊደል ገበታ እንዲመረጥ ያቀርባል። ለኣጻጻፉ “” የሚለውን በኣማርኛ ወይም እንግሊዝኛ/ ማንበብ ይጠቅማል። ግዕዝኤዲት ኣንዴ ከተጫነ ጽሑፍ የሚያስፈልጉበት ቦታዎች ሁሉ ከእንግሊዝኛው ገበታ ስር በዓማርኛ ለመጻፍ ዝግጁ ስለሆነ የሚያስፈልገው ገበታውን መክፈት ብቻ ነው። የግዕዝኤዲት ገጽ ላይ ከትቦና ኮፒ ኣድርጎ ሌሎች ስፍራዎች መለጠፍ ሌላ ዘዴ ነው። በግዕዝኤዲት የተጻፈን የዓማርኛ ጽሑፍ በፋይል መልክ ለማስቀመጥ ወደ “ኖትስ” መገልበጥ ወይንም ኖትስ ውስጥ መክተብ ጠቃሚ ናቸው። ቀደም ብሎም ለእጅ ስልክ ዓማርኛውን ለመጀመሪያ ጊዜ ማቅረባቸው ቢታወስም ዓማርኛ ከዓለም ቋንቋዎች መደብ እንዲገባ ኣፕል () ገበታችንን እንድናስገባ ስለወሰነና የመጀመሪያው ኩባንያ በመሆኑ ምስጋና ይገባዋል። የግዕዝኤዲት ቁስ የተለያዩ የኣይፎን 6 የእጅ ስልክ ፕሮግራሞች ውስጥ እንድንሠራ ኣዲስ ችሎታ ኣስገኝቷል። ቴክስት ()፣ ኢ-ሜይል ()፣ ትዊተር () እና በመሳሰሉት ተደሰቱ። በኣሁኑ ጊዜ ኣንዳንድ ድረገጾችና ጽሑፎች ግን ላይነበቡ የሚችሉት በሌሎች ምክንያቶች ሲሆን ችግር የሌላቸው ድረገጾች ምሳሌ እዚህ ኣለ። ለምሳሌ ያህል እንደነፃው የግዕዝኤዲት ገጻችን የመሳሰሉት በኮምፕዩተር የሚነበቡት በኣዶቢ ፍላሽ ስለሆነና ኣፕል ፍላሽን ስለማያስገባ ድረገጹ ባይነበብ ችግሩ የግዕዝኤዲት ኣይደለም። ወጪና ጊዜ ያስጨምራል እንጂ ለኣንዳንዳቹም ተግዳሮት መፍቻ ዘዴዎች ኣሉ። ኣንዳንድ ፕሮግራሞችም በእንግሊዝኛ እንጂ በዩኒኮድ ፊደላት የመጠቀም ኃይል ገና የላቸውም። ምሳሌ ለመጥቀስ ያህል ፌስቡክን በድረገጽነት ማንበብ የዓማርኛውን ቀለሞች በኣለማቅረብ ሳጥን ስለሚያደርጋቸው በፌስቡክ ቁስ () መጠቀም ያስፈልጋል። ኣይኦኤስ ፰.፫ እነዚህን ችግሮች ስለኣስወገደ ግዕዝ ብዙ ፕሮግራሞች ውስጥ ይሠራል። ከጉግል፣ ቢንግ፣ ያሁ፣ ሳፋሪ የመሳሰሉት ሌላ ይኸን የዓማርኛ ውክፔድያ ገጽ ያስነብባል፣ ያስከትባልም። ለተጨማሪ መረጃ የግዕዝኤዲት ፌስብክ ገጽ መከታተል ይጠቅማል። የፌስቡክ ኣጓዳኙም እዚህ ኣለ። በኣይፓድና ኣይፎን ግዕዝኤዲትን ለመጠቀም ለጊዜው እንግሊዝኛውን በቋንቋነት በ በኩል ትቶ ኣማርኛን ኣንደኛ ማድረግ ይሻላል። ኣንዳንድ ፕሮግራሞች የተሠሩት ለእንግሊዝኛው ብቻ ስለሆነ በሚገባ ከኣልሠሩ ወደ እንግሊኛ መመለስ ያስፈልጋል። ኣይፎንና ኣይፓድ ለኣለው ግዕዝኤዲት ዩኒኮድ ፊደል ጨምሮ የሚከፈለው $1.99 ለሦስቱም ነው። የኮምፕዩተሩና የስልኩ ግዕዝኤዲት ኣከታተብና ፋይሎች ኣንድ ከመሆናቸው ሌላ ይናበባሉ። ከእዚህ በፊት መጻፊያ ጠፍቶ በእንግሊዝኛ ፊደል ዓማርኛውን ፓልቶክ () በመሳሰሉ ድረገጾች ውስጥ ሲጽፉ የነበሩትን ነፃው የግዕዝኤዲት ድረገጽ መገላገሉ ይታወሳል። ከእዚህ በፊት መጻፊያ ጠፍቶ በእንግሊዝኛ ፊደል ዓማርኛውን ሲጽፉ ወይም ለጄልብሬክ ሲከፍሉ የነበሩትን ግዕዝኤዲት ገላግሏል። ከእንግዲህ ወዲያ ማንኛውንም የግዕዝ ቀለም በሦስት መርገጫዎች መክተብና ቴክኖሎጂን በሚ'ገባና ሳይንሳዊ ባልሆነ ዘዴ መጠቀም ኣስፈላጊ ኣይደለም። ይኸን በፔንዲንግ ፓተንት የተጠበቀ ትክክለኛ ቴክኖሎጂ ላልሰሙት እንድታሰሙና እንድታሳዩ እናበረታታለን። ስለ ቁሱ እዚህ የተጻፈው ጥቂት ሰዎች ግዕዝኤዲትን ከገዙ በኋላ ገበታውንና ፊደሉን ሳያስገቡ መጻፍ እየሞከሩ ስለተቸገሩም ነው። “” የሚለው ባለ ሰንደቅ ዓላማ ካርታችን ያለበት ኣዶ ከታየ በኋላ ያንን መንካት እንደተራ ቁስ ግዕዝኤዲትን ኣይከፍትም። በቁሱ ለመጠቀም የፊደል ገበታውና ፊደሉ በሴቲንግስ () በኩል መግባት ኣለባቸው። የእንግሊዝኛው የፊደል ገበታ ከታየ በኋላ የዓለም ካርታው ያለበትን ኣዶ መንካት ወይም ተጭኖ መቆየት የዓማርኛውን የፊደል ገበታ ያቀርባል። በቅርቡ ወደ ኣይኦኤስ 10 ሲሻሻል የቁሱን ክፍል 1.3 በማድረግ ስሙም ተብሏል። ማሻሺያውም () ነፃ ነው። የእጅ ስልክ ኣከታተብ የእንግሊዝኛው የኮምፕዩተር ኣከታተብ የእጅ ስልክ ኣጠቃቀምም ሆኗል። ግዕዝም ለኮምፕዩተር ሲጠቀምበት የነበረው ኣከታተብ ዓይነት ወደ እጅ ስልክ በዶ/ር ኣበራ ግኝት ገብቷል። የተለመደው የእንግሊዝኛና የግዕዙ ገበታ መርገጫዎች እየታዩ ለሁለቱም ፊደላት እንዲያገለግሉ የፈጠሩት ጥቅም ቀጥሏል። ኮምፕዩተርና የእጅ ስልክ የሚጠቀሙት የግዕዝ ዩኒኮዱን ፊደል ስለሆነ ውበቱን እንደጠበቀ ሁሉም መሣሪያዎች ይናበቡበታል። በእጅ ስልክ በኣንድ ጣት ከመክተብ ስልኩን ወደጎን ኣዙሮ በኣውራ ጣቶች መክተብ ያፈጥናል። በእዚህ የተነሳ ላቲን ለቀለሞቹ መክተቢያ የማይጠቀምበትን ከግዕዝ መጠየቅ ለእስማርት (ጮሌ) ስልኮችም ኣያስፈልግም። የግዕዝ ኣከታተብ ፈጣሪ ፓተንት (የግኝት ባለቤት) ከዶ/ር ኣበራ ሞላ ጋር ቃለ ምልልስ (ኢቢኤስ / ) ቪድዮ እዚህ ኣለ። ለኮምፕዩተር የቀረቡት የላቲን ምልክቶችም ለግዕዝ ፊደል እንዲጠቅሙ በእጅ ስልክም ሥራ ላይ ውለዋል። የእጅ ስልኩ ገበታና ፊደል ከተበተነ በኋላ መክተብ ሲያስፈልግ የመጻፊያው ስፍራ ሲነካ የመክተቢያ ገበታ () ይቀርባል። በዓማርኛ ለመክተብ የሚያስፈልገው የዓለም ካርታ ያለበትን በመንካት ገበታውን ወደ ዓማርኛ መለወጥ ነው። ለላቲን ኮምፕዩተር ኣከታተብ የተፈጠረው "" ገበታ ለላቲን የእጅ ስልክ እንደሆነው ሁሉ የግዕዙም "ቀወኸረተየ" የኮምፕዩተር መደበኛ ገበታ የእጅ ስልክም የግዕዝ ገበታ ሆኗል። ለስልክ የተገዛው ለኣይፓድም ጭምር ነው። ጽሑፍን ለማስቀመጥ "" ውስጥ መጻፍ ያስፈጋል። ዊንዶውስና ኣፕል የሚጠቀሙት በግዕዝኤዲት ዩኒኮድ () ፊደል ነው። ይህ በእንዲህ እንዳለ ለኮምፕዩተር ለዓመታት ሲቀርቡ የነበሩት ዓይነት የማያዛልቁ ኣከታተቦች ለእጅ ስልኮች መቅረብ ስለጀመሩ ሕዝቡ በኣዲስ ዙር መታለል እንዳይቀጥል መጠንቀቅ ያስፈልጋል። ለእዚህም የሚከተሉትን እንድንዘረዝር ተገድደናል። ፩. ግዕዝ ወደ ኮምፕዩተር ሲገባ እያንዳንዱ የግዕዝ ቀለም የተከተበው በሁለት መርገጫዎች ነበር። ይህ ተሻሽሎ በኣንድና በሁለት መርገጫዎች እንዲከተብ ሆኗል። እንደእንግሊዝኛው የኮምፕዩተሩ ኣጠቃቀም ለእጅ ስልኩም ቀርቧል። ኣጠቃቀሞቹም ይቀጥላሉ። ፪. ይህ በሳይንስ የተደገፈ ኣጠቃቀም ይቀጥላል እንጂ ጥልቅ እየተባለ ለእጅ ስልክ ኣዲስ ኣጠቃቀም ኣይሠ'ራም ወይም ችግር ኣለበት ተብሎ ወደቀረው ኋላቀር ኣከታተብ መመለስ ኣስፈላጊ ኣይደለም። ፫. የኣማርኛ ታይፕ መቀጣጠያው ኣሠራር የትክክለኛ ኣማርኛ ፊደል መጻፊያ ኣልነበረም። የታይፕራይተሩ ኣጠቃቀም ሁለት ነጥብ ምልክት ለባዶ ስፍራነትና ሁለቱ፣ ሁለት ነጥቦችን በኣራት ነጥብ ምልክት ምትክነት መጠቀም ከመሣሪያው ኣጠቃቀም ችግሮች ጋር በተያያዙ የቁጠባ ኣሠራሮች የመጡ ነበሩ። ወረቀት ላይ ብቻ ሰፍረው የምናያቸው የጽሕፈት መሣሪያ ኣጠቃቀም ውጤቶች ከኮምዩተሩና የእጅ ስልክ ኣጠቃቀሞች ጋር ኣንድ ዓይነት ኣይደሉም። ዶክተሩ ኮምፕዩተራይዝ የኣደረጉት የግዕዝ ፊደል ኣንዱን ምልክት ለሁለቱም ኣይጠቀምም፤ ኣልተጠቀመምም። ፬. የላቲንን የኮለን () ሁለት ነጥብ ምልክት ዶክተሩ እንደሌሎቹ ለግዕዝ ኣጠቃቀም ቢያወርሱም ኣጠቃቀሞቻቸውን ማወቅ የተጠቃሚው ኃላፊነት ነው። ኮለን የግዕዝ ሁለት ነጥብ የባዶ ስፍራ ምልክት እንዳልሆነው ሁሉ የግዕዝ ሁለት ነጥብ ምልክትም ኮለን ኣይደለም። ሁለት፣ ሁለት ነጥቦችም ሆኑ ሁለት ኮለኖች የግዕዝ ኣራት ነጥብ ምልክት ኣይደሉም። የእዚህ ገጽ ኣንዱ ዓላማ ኣዳዲስ ጥፋቶች በቴክኖሎጂ እየተደገፉ እንዳይስፋፉ ነው። ፭. የዓማርኛን ጽሑፍ ለማስቀመጥ ኖትስ () ቁስ ውስጥ መጻፍ ያስፈልጋል። ፮. የግዕዝ ፊደል የእጅ ስልክ ትክክለኛ ሳይንሳዊ ቴክኖሎጂ ኣጠቃቀሞች ዘዴዎቹን ለፈጠሩት ለዶ/ር ኣበራ ሞላ ቍጥራቸው 9000957፣ 9733724፣ 10067574 እና 10133362 በሆኑ የዩናይትድ እስቴትስ ፓተንቶች ተሰጥተዋል። ፯. ኮምፕዩተሮችና የእጅ ስልኮች የሚጠቀሙት ግዕዝኤዲት የኢትዮጵያ ኮምፕዩተሮችና ሶፍትዌር ፕሮግራሞች ኣንድ ዓይነት በሆነው የግዕዝ ፊደሉ ነው። ስለዚህ የቴክኖሎጅው ተጠቃሚዎች የተላኩላቸውን ኢሜይል የመሳሰሉ ጽሑፎች በኮምፕዩተሮችና የእጅ ስልኮች የሚመለከቱት በግዕዝኤዲት ፊደል ነው። ፊደሉን ለሌላቸው ግን መሣሪያዎቹ ላይ በኣሉ ፊደላት ይቀርባሉ። ፰. ኣንዳንድ የግዕዝኤዲት ተጠቃሚዎች ፊደሉ በኣስቀያሚና የተሳሳተ የግዕዝ ፊደል ተቀየረብን የኣሉ ኣሉ። ይህ በቅርቡ ኣፕል መጠቀም በጀመረው ፊደሉ ኣጠቃቀም የመጣ ችግር ነው። የዓማርኛ ስሕተቶች በእዚህ ርዕስ () ዶክተሩ ከዓመታት በፊት ያቀረቡትን ብዙ ኣንባቢዎች ስለኣላዩት ኣልታረሙም። እዚህ ውክፔዲያ ገጽ ላይ የቀረቡት ውጤት ማምጣት ስለጀመሩ ተሻሽለው ቀርበዋል። ወደፊት ኮምፕዩተሩ በግዕዝ ፊደል የቀረቡትን ያነባ'ል፣ ያሰማናል፣ ያርማል፣ ይተረጕማል፣ ወዘተርፈ። ስለዚህ ዶክተሩ ኣርቆ በማሰብ ስሕተቶችና ግድፈቶች ወደ ኮምፕዩተር ሳይገቡ እንዲታረሙ ከመጻፍ ኣልተቆጠቡም። ፩. እንደ ኤውሮጳ ኣቆጣጠር ማጠር ያለበት በ“እ.ኤ.ኣ.” እንጂ “እ.ኤ.ኣ” ማድረግ ከሚገባው በታች ማሳጠር ነው። ኣንድ ሰው በስሕተት የተጠቀመበትን ኣሠራር ሌሎቻችን በሚገባ ሳናስተውል መከተል የለብንም። “ኣ” ጎን ነጥብ ከኣሌለ “ኣ” ብቻውን እንዳለ ቃል መቆጠሩ ስለሆነና ኣጠቃቀሙም ትክክል ስለኣልሆነ ቋንቋ ሲበላሽ ዝም ብሎ መመልከት ተገቢ ነው? ፪. “ዓመተ ምሕረት” ማጠር ያለበት በ“ዓ.ም.” እንጂ “ዓ/ም” ያሳስታል። የእዝባር ጥቅም እንደ “ወይዘሮ” የሚጻፉትን ቃላት በ“ወ/ሮ" ለማሳጠር እንጂ ሁለት ቃላትን ለማሳጠር ኣይመስልም። ፫. የ“ሊቅ” ብዙ “ሊቆች” ወይም “ሊቃውንት” እንጂ “ሊቃውንቶች” የሉንም። እዚህ ላይ በተለይ ከግዕዝ የመጡ ቃላት ላይ መጠንቀቅ ሳይጠቅም ኣይቀርም። ኣባላት፣ መምህራን፣ መኳንንት የመሳሰሉ ቃላት የብዙ ቍጥሮች ናቸው። ስለዚህ ኣባላቶች፣ መምህራኖች፣ መኳንንቶች፣ ቃላቶች የሚባሉ የብዙ ብዙ ስለሆኑ እንዲህ የኣሉ የዓማርኛ ቃላት የሉም። ፬. ሞክሼ ቀለሞች የተለያዩ ጥቅሞች የኣሏቸው ለግዕዝ ቋንቋ እንጂ ለዓማርኛ ኣይደለም የሚባለው ትክክል ኣይደለም። ፭. ዌብ () ድር፣ ዌብፔጅ () ድረገጽ ወይም ገጸድር ነው። ድህረገጽ ከገጽ በኋላ ስለሆነ ትክክል ኣይደለም። ይህ ስሕተት ምን ያህል እንደተስፋፋ ለማስተዋል ድህረገጽ፣ ድኅረገጽ እና ድሕረገጽ ቃላትን ኢንተርኔት ላይ በመፈለግ ስህተቶቹን መመልከት ይቻላል። ድሕር ማለት ኋላ ነው። ድረገጽ ነው። ስለዚህ ድሕረገጽ ወይም ድኅረገጽ ኣይደለም። ፮. የ“ው” ድምጽ ሳድስ እንጂ ካዕቡ “ዉ” ስለኣልሆነ “ነው” መከተብ ያለበት በሳድሱ “ው” ነው። ዓማርኛ “ዉ” ቀለምን የሚጠቀምባቸው ብዙ ቃላት ስለሌሉት መጠንቀቅ ጠቃሚ ነው። በ“ዉ” ቀለም ከመጠቀም ልዩነቱ ላልገባቸው “ዉ”ን ኣለመጠቀም ያዋጣል። ፯. “ጊዜ” እንጂ “ግዜ” ዓማርኛ ኣይደለም። ፰. ኣንዳንድ ደራስያን “እ” ቀለምን መቀነስ ይወዳሉ። “ተእኛ” እና “ተኛ” እንዲሁም “የእርሷ” እና “የርሷ” የተለያዩ ናቸው። ፱. ኣራት ነጥብ እራሱን የቻለ ኣንድ የግዕዝ የምልክት ቀለም ነው። ኣንዳንድ ደራስያን ምልክቱን ከሁለት ባለሁለት ነጥቦች (ነቊጦች) ወይንም በእንግሊዝኛ ኮለን መክተብ ስለጀመሩ ይህ ትክክል ከኣለመሆኑም ሌላ ኣስፈላጊ ያልሆኑ ሁለት መርገጫዎች በማስጨመር ጊዜና ስፍራ የሚያስባክን ግድፈት ነው። ከሁለት ቀለሞች የተሠሩትን ለመሠረዝም ሁለት መሠረዣዎች ያስፈልጋሉ። ኣራት ነጥቦች የሌሉት ጽሑፍም ችግር ውስጥ ሊወድቅ ይችላል። ፲. ዶክተሩ የእንግሊዝኛው ኮለን ለግዕዝ እንዲጠቅም ያደረጉት በኮለንነት ስለሆነ የግሉ የዩኒኮድ ቊጥር ከኣለው ባለሁለት ነጥብ (ወይም ነቊጥ) የባዶ ስፍራ የግዕዝ ምልክታችን ጋርም ኣንድ ኣይደለም። ኣራት ነጥብን ከሁለት ባለ ሁለት ነጥቦች በኮምፕዩተር መክተብም ግድፈት ነው። ምክንያቱም ይህ ኣሠራር ኣራት ነጥቦች ከሌሉት የኣማርኛ የታይፕ መጻፊያ የመጣ የኣሠራር ችግር ስለሆነ እንጂ ሁለት ባለ ሁለት ነጥቦች ኣራት ነጥቦች የሚሆኑበት ኣከታተብ ወደ ኮምፕዩተር እንዳይገባ ዶክተሩ ከተከላከሉት ኣንዱ የጎደለ ኣጠቃቀም ነው። በሞዴት፣ ኢትዮወርድ፣ ግዕዝኤዲት በኮምፕዩተርና ግዕዝኤዲት በእጅ ስልክ የግዕዝ ኣራት ነጥብ ምልክት የተከተበውና እየተከተበ የኣለው በሁለት መርገጫዎች (“ዝቅ 3”) ነው። በግዕዝ ዩኒኮድ መደብ ውስጥ እንደሚታየው እና እዚህ ጎን ላይ የኣለው ሥዕል እንደሚያሳየው ሁለት ነጥብና ኣራት ነጥብ የተለያዩ ናቸው። ሁለት ሁለት ነጥብና ኣራት ነጥብ የተለያዩ ናቸው። ኢትዮጵያውያንም ኣራት ነጥብን በማያስከትብ ፕሮግራም መጠቀም የለባቸውም። ፲፩. የመጽሓፎች ይዘት () እና ማውጫ () የተለያዩ ናቸው። ፲፪. የኣንዳንዶች ስሕተቶች ምንጮች የተሳሳቱ ፊደላት ወይም መክተቢያዎች ናቸው፦ ምሳሌ “ቍጥር”ን በ“ቁጥር” መጻፍ። ፲፫. “ው”ን አንጂ “ዉ”ን የሚጠቀሙ ብዙ የዓማርኛ ቃላት የሉም። በቅርቡ ግን በኣለማወቅ በ“ው” ቀለም ምትክ “ዉ”ን በግድፈት የሚጠቀሙ ፀሓፊዎች እየበዙ ነውና ቢታሰብበት ኣይከፋም። መዝገበ ቃላትም ጠቃሚዎች ናቸው። (እንግሊዝኛ አማርኛ መዝገበ ቃላት 1972)። “ው”ን በትክክል ከ40 በላይ ቃላት ውስጥ የተጠቀመ ጽሑፍ ምሳሌ እዚህ ኣለ። “ው”ን በስሕተት ከ400 በላይ ቃላት ውስጥ የተጠቀመ ጽሑፍ ምሳሌ እዚህ ኣለ። ፲፬. የግዕዙ “ሀ” ድምጽ ወደ “ኸ” የቀረበ ነው። “አ” እና “ኣ” ድምጽ ኣይጋሩም። ፲፭. ኣንዳንድ ፀሓፊዎች በነጠላ ሰረዝ ምትክ ኮማ በኣራት ነጥብ ምትክ ፔርየድ መጠቀም ስለጀመሩ ፊደሉንና ቋንቋውን እያበላሿቸው ናቸው። ኣንዳንድ ምሁራን ስለማያስተውሉ ሁሉንም የዓማርኛ ቃላት መክተብ በማይችሉ እየተጠቀሙ የሚያወሩትን መጻፍ ኣይችሉም። የግዕዝ ፊደል ታዋቂነት የኣለ እስፔሊንግ ስሕተት ድምጽን በማስፈር ትክክክለኛ ድምፃዊ ፊደል መሆኑ ነው። ፲፮. ማንኛውንም የግዕዝ ቀለም በሦስት መርገጫዎች መክተብ ጊዜና ጉልበት ማባከን ነው። ምክንያቱም የዶክተሩ ኣሠራር እንግሊዝኛውን ከኣጋጠመው ችግር ጭምር ለማላቀቅ እንጂ ለግዕዙ የእንግሊዝኛውን ችግር ለማካፈል ስለኣልሆነ ነው። ፲፯. ኣንዳንድ ፀሓፊዎች የተሳሳቱ ቅርጾች ያሏቸውን ቀለሞች እየተጠቀሙ ስሕተቶችን እያስፋፉ ናቸው። ለምሳሌ ያህል የ“ኩ” እና የ“ቡ” መቀጠያዎች ኣንድ ዓይነት ኣይደሉም። ኮምፕዩተርና የእጅ ስልክ ላይ የኣሉ ፊደላት የተሳሳቱ ከሆኑ መሳሳቱ ስለማይታወቅ የተሳሳቱ ቀለሞች ተለምደው መቸገርና ማስቸገር ኣይቀርም። እነ “ቋ”፣ “ኋ”፣ “ኳ” እና “ጓ” እራሳቸውን የቻሉ መስመር ላይ የሚያርፉ ቀለሞች እንጂ እነ “ቀ”፣ “ኃ”፣ “ካ” እና “ጋ” ስር በተጋደሙ መስመሮች የሚቀርቡ ኣዳዲስ የታይፕራይተር የእውሸት ፈጠራዎች ተቀጣጥለው እንደ ኣዳዲስ ቀለሞች ማቅረብ ተገቢ ኣይደለም። የ"የ”ን እንዚራን መለየት ለኣቃታቸው ኣንዳንድ ምሁራን የኣሌሉ ቀለሞችን መልኮች ማስተዋወቅ ኣይበጅም። ስለዚህ የግዕዝን ፊደል ከመለገስ መለየቱ ቢቀድም ሳይሻል ኣይቀርም። ፲፰. መስከረምና ሰፕቴምበር ብዙ ቀናት ይጋራሉ እንጂ ኣንድ ኣይደሉም። መስከረም 1 ሰፕቴምበር 1 ወይም 1 ኣይደለም። ፲፱. ሁለት ዓመታት ወይም ዓመቶች እንጂ ሁለት ዓመት በማለት መጻፍ ስሕተት ነው። ፳. በግዕዝ ጽሑፍ ውስጥ ኣራት ነጥብና የመሳሰሉት (በቀለማት እንጂ) በባዶ ስፍራ መቀደም የለባቸውም። ምክንያቱም ግዕዝ ከእጅ ጽሑፍና የማተሚያ ቤቶች ኣጠቃቀም ወደ ኮምፕዩተር ሲሻሻል መለ'የት የሚገባቸውን ዶክተሩ ስለኣቀረቡ ነው። ፳፩. የግዕዝ ፊደል የኦሮምኛው ፊደል ውስጥ ያለውን የግዕዙን “ዸ” እና ሰባት እንዚራን ቀለሞቹን ያጠቃልላል። ስለዚህ እንደ “በዻዻ” የኣሉትን ቃላት በ“በዳዳ” ወይም “ዻራርቱ"ን በ“ደራርቱ” መክተብ ግድፈት ነው። የኦሮምኛው ፊደል የዶክተሩ ሞዴት፣ ኢትዮወርድ፣ ግዕዝኤዲትና ሌሎች ፕሮግራሞች ውስጥ ቀርበው የሚፈልጓቸው ተጠቅመውባቸዋል። ፳፪. ሁሉንም ቀለማት የሌሉት ወይም የማይከትቡ ዓማርኛ እየተባሉ ሲቀርቡ ኣለተቃውሞ መቀበል ነውር ነው። ምክንያቱም ይህ ለፊደሉና ለሰዋሰው የኣለመጨነቅን ስለሚያሳይና የፀሓፊዎችን ችሎታ ጥያቄ ውስጥ ስለሚያስገባ ነው። ፳፫. ዓማርኛ “መጠጥ” እና “መጠጥ ኣደረገ” የሚለውን በማጥበቅ መለየት ኣይችልም የሚሉ ኣሉ። “መጠጥ” እና “መጠጥ ኣደረገ” ሁለት ትርጕሞች ያሏቸው ቃላት እንጂ በማጥበቅ የሚለዩ ኣይደሉም። ፳፬. በኮምፕዩተር ሁለት ነጥብ “፡” የግዕዝ የባዶ ስፍራን ምልክት ነጥብ በሌለው የባዶ ስፍራ የእንግሊዝኛው ኣጠቃቀም ጋር ደርበው ዓማርኛውን የሚያቀርቡ ኣሉ። ከሁለቱ ዘዴዎች ኣንዱን መምረጥ እንጂ ሁለቱንም መውደድ ኣያዋጣም። ፳፭. ኣንዳንድ ሰዎች ዓማርኛ የእራሱ ፊደል የለውም ይላሉ። ዓማርኛ የእራሱ ፊደል () የኣለው ቋንቋ ነው። የግዕዝም ቋንቋ የእራሱ ፊደል ኣለው። የግዕዝ ቋንቋ ፊደላት የዓማርኛው ውስጥ ሲኖሩ ሁሉም የዓማርኛ ፊደላት የግዕዙ ቋንቋ ፊደላት ውስጥ የሉም። ግዕዝ ወይም የተለያዩ ቋንቋዎች የሚጠቀሙበት የፊደሉም ስም ሲሆን ለተለያዩ ቋንቋዎች ተጨማሪ ቀለሞች ተጨምረዋል። ፳፮. የኣማርኛ የታይፕራይተር ፊደል የግዕዝ ፊደል ኣይደለም። የእውሸት () ወይም የፈጠራ የዓማርኛ ፊደል እንጂ የዓማርኛም ፊደል ኣይደለም። መጽሓፍትም ሲታተሙ የነበሩት በግዕዝ ፊደል በማተሚያ ቤቶች ትክክለኛ ቀለሞች ነበር። ኣሁንም ቢሆን በድሮው ዓይነት ወይም ዶክተሩ ኮምፕዩተራይዝ በኣደረጉት መነሻው ይህ ፊደል በሆነው የዩኒኮድ የግዕዝ ፊደል ዓይነት ነው። የታይፕራይተርንና የማተሚያውን ፊደላት የማይለዩና ሁለቱ ኣንድ የሚመስሏቸው ኣሉ። ፳፰. በወልጋዳ፣ የተሳሳቱና ከሲታ ቀለማት ተጽፈው የሚቀርቡ ጽሑፎችና መጻሕፍት እየበዙ ነው። የፊደል መልክ ከኣላማረ ለማንበብም ኣያጓጓም። ጥሩ የግዕዝ ፊደል ብርሃንና ሰላም ማተሚያ ቤት “ነጋሪት ጋዜጣ”ን ሲያትምበት የነበረው ፊደል ነው። ብዙ መጻሕፍትም ታትመውበታል። ፳፱. ግዕዝ ኮምፕዩተራይድ ስለሆነ በኮምፕዩተር የሚቀርቡት በዓለም ዙሪያ ሊታዩ ስለሚችሉ ጥንቃቄ ያስፈልጋል። ዓማርኛውን በላቲን ፊደል የሚጽፉ ኣሉ። ግዕዝ ድምጻዊ ስለሆነ የተለያዩ ቋንቋዎችን ያስከትባል። እንግሊዝኛ ውስጥ የኣሉ ኣንዳንድ ችግሮችም የሉትም። ፴. ግዕዝን በኣንድና ሁለት መርገጫዎች መክተብ ስለተቻለ ኣከታተቡ ከእንግሊዝኛው ጋር እኩል ሆኗል። ስለዚህ ማንኛውንም የግዕዝ ቀለም በሦስት መርገጫዎች መክተብ ያካስራል። ይህ የእጅ ስልኮችንም () ኣጠቃቀም ይመለከታል። ፴፩. ከላይ የተጠቀሱት ስሕተቶች ጥቂቶቹ ትግርኛንም ያጠቃልላሉ። ፴፪. ግዕዝ ኮምፕዩተራይዝድ ሆኖ ለኮምፕዩተሮችና የእጅ ስልኮች ቀርቧል። ወጉንና ሕጉን ጠብቆ መጠቀም የእራስንና የፈጣሪዎችን መብት መጠበቅ ነው። በተሰረቁ፣ በማይጽፉና የኣልተሟሉ ሶፍትዌሮች መጠቀም ለእራስና ለሌላው መብት ኣለመጨነቅን ያሳያል። ለጽሑፍ ጥቅም የሚያስፈልጉ ነፃ ሶፍትዌሮች ስለኣሉ ከእንደግዕዝኤዲት ዓይነት በስተቀር መግዛት ግዴታ ኣይደለም። ፴፫. ትክክለኛ ሰዋስው፣ የተሟሉ ቀለሞች፣ ትክክለኛ ቅርጾች እና የመሳሰሉትን በኣሌሏቸው መጠቀም ለቋንቋው መዳከም ምክንያቶች እንዳይሆኑ መጠንቀቅ ኣስፈላጊዎች ናቸው። ስሕተቶች ሲደጋገሙ ሊለመዱ ይችላል። ዶክተሩ ከሰዋስው ተሳሳቶች ኣንዱ ናቸው። ፴፬. ስለ ግዕዝና ዓማርኛ ፊደላት ሲጻፍ ስለ ግዕዝ ቋንቋ የሚመስሏቸው ኣሉና ይታሰብበት። ፴፭. ፊደላችን ለኣፍሪቃውያንና ሌሎችም እንዲተርፍ በወጉ መጠቀምና መንከባከብ ይጠቅማል። ፴፮. "ዓማርኛ" በግዕዙ "ዐ" የማይጻ'ፈው ቀለሙ ድምጹን ስለማይወክል ነው። ፴፯. ብዙ ስሕተቶችና ግድፈቶች የኣሉትን ጽሑፍ በዋቢነት ለመጠቀም ኣያስተማምንም። ምክንያቱም ደራሲው ኣስፈላጊዎቹን ጥንቃቄዎች ኣለማድረጉን ስለሚያሳይ ኣለመግዛት ወይም መተቸት ሳይሻል ኣይቀርም። ለምሳሌ ያህል "ነው" እና "ነህ" የመሳሰሉትን ቃላት "ነዉ" እና "ነክ" የሚሉ ኣሉ። "ኢትዮጵያ"ን በትክክል መጻፍ የማይችሉ ፊደል በሚገባ ኣልቈጠሩም ወይም ረስተዋል ማለት ኣይደለምን? ፴፰. የኣንዳንዶቹ ስሕተቶች ምንጮች ማተሚያ ቤቶች ናቸው። ለምሳሌ ያህል ቀደም የኣሉ ጽሑፎች ውስጥ የ"ፏ" ፊደል መስመሩ የኣለው ከላይ ሆኖ ሳለ የኣዳዲሶቹ ከታች ነው። ቀደም የኣለውን ምልክት ዶክተሩ ሲጠቀሙ የተሳሳቱ የሚመስሏቸው ኣሉ። ይኸንኑ መቀጠያ ከግዕዝ ወግ ውጪ "ፍ" ላይ ተደርጎ በቅርቡ የቀረበ ፊደልም ኣለ። ማተሚያ ቤቶች በትክክለኛዎቹ ቀለሞች ከመቶ ዓመታት በላይ የተጠቀሙ ስለሆኑ መሪዎች እንጂ ተከታይ መሆን የለባቸውም። ፴፰. ዓማርኛ ማጥበቂያ ኣይጠቀምም የሚሉ ፈረንጆችም ኣሉ። በዓማርኛ ፊደል ሲደረብ እንደእንግሊዝኛው ኣይጠብቅም። ፴፱. ኣንዳንድ የዓማርኛ ተጠቃሚዎች ዓማርኛ ሞክሼዎ ድምጾች የሉትም የሚሉ ኣሉ። "ኣባይ"ና "ዓባይ" ኣንድ ኣለመሆናቸው በቅርቡ ከወንድሜ ጋር ስከራከር የዓባይ ጉዳይ የ"ባ" መጥበቅና ኣለመጥበቅ ነው በማለት ስላሳመነኝ ምርምሮች ኣስፈላጊ ናቸው። ፵. ዶክተሩ ለመንግሥት የኣቀረቡት የፓተንት ማመልከቻ በወጉ ጥበቃ ሳይደረግለት መንግሥትና ኣብዛኛው ሕዝብ ከዶክተሩ በተሰረቁ የግዕዝ ቴክኖሎጂ ሲጠቀም ቆይቷል። ኣሁን ለውጥ መጥቷል ስለተባለ ሁሉም ሌቦች መስረቅ ማቆም ይገባቸዋል። ሌብነት ተለምዶ የዶክተሩን ሥራዎች የሚደብቁም ኣሉ። ፵፩. ይህ ጽሑፍ ብዙ ዓይነት ግድፈቶች ኣሉት፦ ለምሳሌ ያህል ኣራት ነጥብ የለውም፣ በሳድሱ “ው” ምትክ ካዕቡን “ዉ” ተጠቅሟል፣ ኢትዮጵያን ኢትዮጵያ፣ ኢትዪጵያ እና ኢትዩጵያ በማለት ኣቅርቧል። ፵፪. ኣንድ ሰው ነዋሪነቱን ( ወይም ) እንጂ ዜግነቱን () መቀየር ኣይችልም። ሞክሼ ኆኄያት የዓማርኛ ሞክሼ በተለያዩ ቀለሞች የተወከሉ ኣንድ ዓይነት ድምጽ ኣሏቸው የሚባሉ ኆኄያት ናቸው ይባላል። ሞክሼዎች ቢያንሱ ሁለት ሰዎች ስለሆኑ ስሞች ተጋሩ እንጂ ኣንድ ስለኣልሆኑ ኣንዱ ሞክሼ ሌላውን ሊሆን ኣይችልም። ስለዚህ የዓማርኛ ቀለሞች ሞክሼዎች ስለሆኑ ኣንዱን በሌላው መተካት ይቻላል የሚባለው ኣስተሳሰብ ትክክል ኣይደለም። የኣማርኛ ሞክሼዎች ናቸው የሚባሉት የእየእራሳቸው ቅርጾች፣ ድምፆችና ስሞች ስለኣሏቸው ሞክሼዎች ኣይደሉም። ምሳሌ “ዓይን” የሚጻፈው በዓይኑ “ዐ” ነው። የዓማርኛ ሞክሼዎችን ማስወገድ በሚከተሉት ምክንያቶች ከጥቅሙ ጉዳቱ ያመዝናል። ፩. ሞክሼዎች ኣንድ ስለኣልሆኑ ኣንድ ናቸው ብሎ ኣንዱን ማንሳትና ሌላውን መጣል ከመነሻውም የተሳሳተ ኣስተሳሰብ ነው። ፪. የእነዚህ ሞክሼዎች ፊደላት ድምጾች እስከ ፲፭፻፴ ዓ.ም. ድረስ ማለትም እስከ ዓፄ ልብነ ድንግል ዘመነ መንግሥት ድረስ ተለይቶ ሲነገር ነበር። ሞክሼ ቀለሞች ይቀነሱ የተባለው ኃሳብ የመጣው በታይፕ መኪና ዘመን መርገጫዎቹ ስለኣነሱ ነበር። የኣማርኛ የጽሑፍ መሣሪያ ዓማርኛ ስለኣልጻፈና ግዕዝ በዶክተር ኣበራ ዲጂታይዝድ ስለሆነ የታይፕ መሣሪያውና ቅጥልጥል ቅርጾቹ ቀርተዋል። ኣሁን ሁሉም ቀለሞች ዲጂታይዝድ ስለሆኑ የዱሮ ችግሮችም መፍትሔ ኣግኝተዋል። መፍትሔ የፈጠሩትን ማመስገንና ሥራዎቻቸውን ማስተዋወቅ የጥቂቱ ብቻ መሆን የለበትም። ፫. የኣማርኛ ታይፕራይተር ፊደል የዩኒኮድ ፊደል እንዲሆን የሞከሩት በሳይንሳዊ መረጃ ተሸንፈው ቀርተው ትክክለኛዎቹ የግዕዝ ቀለሞች የዩኒኮድ መደብ ውስጥ ገብተዋል። ይህ ከሆነ በኋላ ስዉ የሚያውቃቸው ቀለሞች ይቀነሱ ማለት የተማረውን ማስቸገር ስለሆነ ተገቢ ኣይደለም። ምክንያቱም የእያንዳንዱ ቀለም የሚከተበው በሁለት መርገጫዎች ስለሆነ በኋላም ከኣንድ መርገጫ የተረፉት ኣብላጫዎቹ የግዕዝ ቀለሞች የሚከተቡት በሁለት መርገጫዎች ስለሆነ የሞክሼዎች መኖር የፈጠረው ችግር የለም። ኣንዳንዶቹ ሞክሼዎችን የሚከትቡት ከኣንድ የመርገጫ ቍልፍ ስለሆነ እያንዳንዱን ሞክሼዎች የሚከትቡት ብዙ መርገጫዎችን በመጠቀም ነው። ሞክሼዎችን የሚጠሉት የማያዋጣው መክተቢያዎቻቸውን ለመጥቀም ሊሆን ይችላል። ይህ በተለይ የዓማርኛውን ቀለሞች በእንግሊዝኛ እስፔሊንግ መክተብ የሚፈልጉትን ይመለከታል። ፬. በስመ ሞክሼና መሻሻል ሞክሼዎች የኣልሆኑትን መቀነስ የፈለጉ ኣሉ። ምሳሌ፦ “ጐ”ን በ“ግወ” መተካት። ይህ ድምፃዊ ፊደላችንን ወደ ኣክሳሪው ፊደላዊ ፊደል በመቀየር ያዳክመዋል። የፊደል ጥቅም ቋንቋን ለመግለጽ እንጂ ለፊደል ኣጠቃቀም ሲባል ቋንቋን መቀየር ወይም መቀነስ ኣይደለም። ፭. የሞክሼዎቹ ማንነት በጥናት ላይ የተመረኰዘ ኣይደለም። ለምሳሌ ያህል መንትያ እንጂ ሞክሼዎች ኣይደሉም የሚሉ ኣሉ። ፮. ሞክሼዎችን መቀነስ ጥቅም ቢኖረው ኖሮ የ“ከ" ቤት ድምጽን የሚጋሩትን “” (“ሲ”)፣ “” (“ኬ”) እና “” (“ኪው”) (ምሳሌ “” እና “” ወይም “ኬክ” እና “ኲን”) የላቲን ቀለሞች ተጠቃሚዎቻቸው ሊቀንሷቸውና ሦስቱንም በ“” ብቻ መጠቀም በመረጡ ነበር። ይህ ኣስቸጋሪነቱን ለማመልከት የቀረበ ምሳሌ ነው። ፈረንጆች ለእነዚህ ቀለሞቻቸው የተለያዩ መርገጫዎች ቢመድቡም ለእነ “ሐ”፣ “ኀ”፣ “ኸ”፣ የግሎቻቸው መርገጫዎች መመደብ ኣይገባም የሚሉ ኣሉ። ዶክተሩ ይገ‘ባል በማለት ይኸን ኣይደግፉም። ፯. ሞክሼዎች እንዲጠፉ ከመቸኰል ልዩነታቸውንና ጥቅሞቻቸውን ማስተማር ከምሁራን ይጠበቃል። ምሳሌ፦ ኣለ። ፰. ሞክሼዎች የሌሉት ጽሑፍ ተለምዶ ሞክሼዎቹ ሊረሱ ይችላሉ። ሞክሼዎችን የማያውቋቸው ምሁራን የቆዩ ጽሑፎችን በሚገባ ላያውቁና ትርጕሞቻቸውን ላይረዱ ይችላሉ። ዶክተሩ የሠሩት የማጥበቂያና የማላልያ ቀለሞችም ላይጠቅሙ ይችላሉ። በቍጥሮቹ በኣለመጠቀም የተነሳ የግዕዝን ኣኃዞች የማይለዩ ምሁራን ኣሉ ይባላል። ፱. ምክሼዎችን የማይወዱ ጥቅሞቻቸውን መማር የማይፈልጉ ሊሆኑ ይችላሉ። የማይጽፉና ያልተሟሉ መክተቢያዎች የሚያቀርቡ ስለኣሉ ዘላቂ ችግሮችን ሲፈጥሩ ዛሬ መታገስ ኣስፈላጊ ኣይደለም። (የሞክሼዎች ኣለመኖር የፊደላቱን ቊጥሮች በማስቀነስ ኣከታተብ ቢያቀል'ም ኣማራጭ እንጂ ግዴታ መሆን የለበትም ባይ ናቸው ዶክተሩ። ምክንያቱም ኣማራጭነቱ አንደማያዋጣ ኣቅርቦ ማሳመን ስለሚቻል ነው።) ፲. ወደፊት በኮምፕዩተር እንድንራቀቅ ትክክለኛዎቹንና ሳይንሳዊ መሠረቶችን ስለፈጠርን ከሞክሼዎች መኖር ይልቅ ኣለመኖር ሊጎዳ ይችላል። ወደፊት ኮምፕዩተር ስለሚያስተካክለው የሞክሼዎች ኣጠቃቀም ችግር ስለማይሆን የሚያስቸግሩት ቀለሞቹን የማያውቁት ሊሆኑ ይችላሉ። ጥቂት የኣናሳ ተናጋሪዎች ቋንቋዎች ቀለሞች የተሠሩት ሞክሼዎች የተባሉትን በመጠቀም ስለሆነ ሌሎች ኢትዮጵያውያን የሚያውቋቸውን የዓማርኛ ቀለሞች የማያውቁ ዓማርኛ ተናጋሪዎች መኖር ዓማርኛ ቋንቋንና ፊደሉን ይጎዷቸዋል እንጂ ኣይጠቅሙም። ስለዚህ በስመ ሞክሼ ዓማርኛውን ማዳከም ለዓለም ሕዝቦች ጭምር ጉዳት ነው። ፲፩. ኣንድ ጽሑፍ ሞክሼዎች በተባሉትም ይሁን በሌሎቹ ቢጻፍ ልዩነቶቻቸውን ለማያውቁ የሚፈጥሯቸው ችግሮች የሉም። ፲፪. ዓማርኛ የግዕዝ ቋንቋ ፊደል ላይ የሚያስፈልጉትን ኣዳዲስ ቀለሞች ጨመረ እንጂ የግዕዝን ፊደል ኣልቀነሰም። የግዕዝ ፊደል መክተቢያ ሁሉንም ቀለሞቹን ማስተናገድ የቴክኖሎጂው መጀመሪያ ነው። የኮምፕዩተር ቴክኖሎጂው የገላገለው የግዕዝን ቀለም ለዘመናት ሲለቅሙ የነበሩትን የኢትዮጵያ ማተሚያ ቤቶች ሠራተኞች ጭምር ነው። ይህ ጉዳይ የአማርኛ የታይፕ መጻፊያውን ኣይመለከትም። ፲፫. የትግርኛ ቀለሞች በዓማርኛው ላይ ተጨማሪ ኣሏቸው እንጂ የተቀራረቡ ናቸው። የትግርኛ ፊደል ውስጥ የሌሉ ጥቂት የዓማርኛ ቀለሞች ኣሉ። ኣንዳንድ ፀሓፊዎች ግን ከትግርኛ ቀለሞች ውስጥ እነ “ሀ”፣ “ሐ”፣ “ኀ”፣ “አ” እና “ዐ” የራብኦቻቸው ሞክሼዎች መስለዋቸው ተሳስተው ሊቀንሷቸው ኣጥቊረዋቸዋል። ] እንደ ዶ/ር ኣበራ ሞላ ገለጻ ግን ኆኄያቱ ሞክሼዎች ስለኣልሆኑ መብታቸው መከበር ኣለበት ነው። ይኸንንምና የ“ሠ"ንና የ“ፀ" እንዚራን የኣጠቃለለውን ሞክሼነት በዓማርኛና በእንግሊዝኛ ተቃውመዋል። ፲፬. ሞክሼነት ልብወለድ እንጂ ሳይንስ ኣይደለም። ዶክተሩ ዲጂታይዝ ያደረጉትና የእያንዳንዱ ግዕዝ ቀለም መብት ተጠብቆ ዩኒኮድ ውስጥ እንዲገባ የታገሉት ሳይንስንና ታሪክን በመመርኰዝ ነው። ፲፭. የግዕዝ ፊደል ተጠቃሚዎች በፊደላቸው ሲጠቀሙ ብዛቱ ኣላስቸገራቸውም። ብዛት ችግር የሆነው መርገጫዎች ስለኣነሱ ስለሆነ የምሁራን ዓላማ ለችግሮቹ መፍትሔ መፍጠር እንጂ ለጊዜያዊ ችግርና መርገጫዎች ሲባል ፊደል መቀነስ መፍትሔ ኣይደለም። የታይፕራይተር ፊደል ቀናሾችና ቀንጣሾች ቢሳካላቸው ኖሮ ሞክሼዎቹ ስለማይኖሩ ዶክተሩ መፍትሔ ለመፍጠር ይቸገሩ ነበር። እንዲህም ሆኖ የታይፕራይተሩን ቍርጥራጮች ኣንዱ ግዕዝ ነው ብሎ ሲያወናብድ ዶክተሩን በመደገፍ የተማሩበት የኣዲስ ኣበባ ዩኒቨርሲቲም ይሁን የፊደሉ መብት ተከራካሪ የኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ ተዋሕዶ ቤተ ክርስቲያን በኣለፉት ፴ ዓመታት ስለ ዶክተሩ ሥራዎችም ይሁን ሁሉም የግዕዝ ቀለሞች ዩኒኮድ እንዲገቡ ስለታገሉት ትንፍሽ ኣላሉም። ፲፮. ስር የሰደደን ነገር መቀየር ኣስቸጋሪ ነው። ፲፯. በስመ ሞክሼ ቋንቋው እየተበላሸ ነው። ለምሳሌ ያህል “ቍጥር”፣ “ሽኵቻ”፣ “ጫጕላ”፣ “ጓጕቷል”ን የመሳሰሉ ትክክለኛ ቃላት እንዳይኖሩ ሊሆን ነው። ያም ካልሆነ እንደላቲኑ ኣስተሳሰብ ሁለት ቀለሞች በኣንድነት ኣንዲነበብ የማድረግን ባዕድ ኣጠቃቀም ያስከትላል። ፲፰. “ጸ” እና እንዚራኖቹ የ“ፀ” እና እንዚራኖቹ ሞክሼዎች ናቸው ተብለው ቀርተው ዩኒኮድ የሚያውቀው “ጿ” በሞክሼ ስም እንዲወገድ ተፈልጓል። ስምንተኛው የ“ፀ” ድምጽ በስሕተት ስለሌለና ዩኒኮድ ስለማያውቀው ዩኒኮድ ውስጥ እንደማስገባት ዝም ማለት በስመ ሞክሼ ፊደሉን ለማበላሸት እንጂ ለመቀነስ ብቻ እንዳልሆነ ያመለክታል። ምክንያቱም ለኣንዳንዶቹ ሁለቱም “ጿ"ዎች ሞክሼዎች ስለሆኑ ነው። “ጸሎት” እና “ፀሓይ” ውስጥ “ጸ” እና “ፀ” ሲነገሩ ኣፋችን ውስጥ ምላስ የሚያርፈው በተለያዩ ስፍራዎች ነው። ፲፱. ትግርኛ እንደ ዓማርኛው የግዕዝ ቋንቋ ፊደል ላይ የሚያስፈልጉትን ኣዳዲስ ቀለሞች ጨምሯል። ግዕዝና ትግርኛ የሞክሼ ችግር የለባቸውም ይባላል። የሞክሼዎችን ችግር ዓማርኛ ላይ ማጥበቅ ለምን ኣስፈለገ? ፳. ኣንዳንድ ሰዎች ሞክሼዎች የግዕዙን ድምጽ በዓማርኛ ኣጥተዋል ይላሉ። የሞክሼዎች ጉዳይ ግን የቃላት ኣመጣጥንና በቀለም የትርጕማንን መለያየት ጭምር ያመለክታል። ምሳሌ፦ ዓይኑ “ዐ” የጠበቀ ነው ። ትክክለኛ ኣጠቃቀሞችንም ለመከተል መዝገበ ቃላት ኣሉ። “ፀ”ም የጠበቀ ነው። ትክክለኛዎቹን የኣማርኛ ኆኄያት የተከተለው ኣፄ ኃይለ ሥላሴ በ፲፱፻፷፪ ዓ.ም. የኣሳተሙት መጽሓፍ ቅዱስ ኣስተማማኝ ነው ይባላል። ፳፩. ቅዱስ ኦነሲሞስ ነሲብ “መጫፈ ቁልቁሉ”ን በግዕዝ ፊደል በ፲፰፻፺፪ በኦሮምኛ ጽፈው ሲያሳትሙ በኋላ ሞክሼዎች ከተባሉት ኣንዳንዶቹን ኣስወግደዋል። “ፍቅር እስከ መቃብር” 67 ሞክሼዎች ቀለሞች በሌሉት አማርኛ በክቡር ዶ/ር ሓዲስ ዓለማየሁ በ፲፱፻፶፪ ታትሟል። (ይህ የሆነው የኢትዮጵያ ማተሚያ ቤቶች ሞክሼ የተባሉትን ቀለሞች እየኣሉት ነው።) የኣዲስ ኣበባ ዩኒቨርሲቲ የኢትዮጵያ ቋንቋዎች ጥናትና ምርምር ማእከል ግዕዝ ኮምፕዩተራይዝድ ከሆነ በኋላ በታይፕራይተር ዓይነት ቅጥልጥል ፊደል “ኣማርኛ መዝገበ ቃላት” ሞክሼዎች የተባሉትን በሌሉት ቀለሞች በ፲፱፻፺፫ ኣትሟል። ስለ ሞክሼዎች በምሳሌ ቀረቡ እንጂ ደራሲዎቹ በሥራዎቻቸው ታላላቅ የኣገር ባለውለታዎች ናቸው። ፳፪. ዶ/ር ኣበራ ሞላ “ኧ” ስምንተኛው የ“አ” ቤት ፊደል መሆኑን በ፲፱፻፺፬ ዓ.ም. ጽሑፋቸው እስከኣመለከቱበት ጊዜ ድረስ ብዙዎቹ የኣላወቁት ይመስላል። ሓዲስ ዓለማየሁ “ኧ” የእራሱ እንዚራን እንዳለው ቈጥረው በስሕተት ስድስት እንዚራኑን ጭምር ቀንሼዋለሁ ብለዋል። የኣዲስ ኣበባ ዩኒቨርሲቲም "ኧ”ን ጥቅም ላይ ኣላዋልኩም ቢልም “ኧ”ን በስምንተኝነት ሳይጠቀምበት ጥሎታል። “አ” እና “ኧ” ሞክሼዎች ስለኣልሆኑ መጽሓፎቻቸው ውስጥ የማይመለከታቸው የሞክሼዎች ኣጠቃቀምና ውይይት ውስጥ ሁለቱም በስሕተት ጣልቃ ኣስገብተዋቸዋል። እነዚህ የኣለ በቂ ምርምር በስመ ሞክሼ የቀረቡ ጉዳዮች የኣለፉትን ችግሮች እያስወገዱ የኣሉትን የዶክተሩን ሥራዎች ኣክብደዋቸዋል። ሓዲስ የ“ኧ”ን ግዕዞች ብቻ ይዤ እርባታቸውን ጥያለሁ ቢሉም “ኧ” የግዕዝ ቤት ቀለም ኣይደለም። የ“ኸ”ን ግዕዝ ብቻ ይዤ እርባታቸውን ጥያለሁ ቢሉም “ኸ”ን ከእንዚራኖቹ ጋር ጥለዋል ማለት ይቻላል። ምክንያቱም ሓዲስ “ኹ”ን የጣሉት የ“ሁ” ሞክሼያቸው በመሆኑ "ኸ"ም የ"ሀ" ሞክሼያቸው ስለሆነ እንደሌሎቹ መጣ'ል ነበረበት። ዩኒቨርሲቲውም ነባር የፊደል ገበታው ውስጥ “ኧ”ን እንደ ግዕዝ ቤት ወስዶ እርባታዎቹን በጥያቄ ምልክቶች ኣቅርቧቸዋል። ፳፫. “ሀ” እና “ሃ” እንዲሁም “አ” እና “ኣ” ሞክሼዎች ኣይደሉም። እነዚህን ቀለሞች በስመ ሞክሼ ተሳስቶ በማስወገድ ማግደፍና ኣንዱን ቀለም ጥሎ ሌላውን ማንሳት ትክክል ኣይደለም። ይህ በስመ ሞክሼ ፊደል መቀነሰ ሳይሆን ፊደል ማስወገድ ነው። ለምሳሌ ያህል የሓዲስ መጽሓፍ ውስጥ ራብዖቹ “ሃ” እና “ኣ” የሉም። ሓዲስ መጽሓፋቸው ውስጥ በ“ሃ” ምትክ “ሀ”ን እና በ“ኣ” ቀለም ምትክ “አ”ን በስሕተት ተጠቅመዋል። እነዚህን ስሕተቶች ለማስወገድ በኣሁኑ ጊዜም አንደኣስፈላጊነቱ በ“ሀ” ምትክ “ሃ” እና በ“አ” ምትክ “ኣ”ን መጻፍ ትክክል መሆኑን ለኣንዳንዶቹ ማስገንዘብ ኣስቸግሯል። ምክንያቱም መመራመር በማይችሉባቸው ጊዜያት የተማሯቸውን ስሕተቶች ከኣደጉም በኋላ በምርምር ለማሳመንና ለማስተካከል ሲሞከር የሚያስቸግሩ ስለኣሉ ነው። ምሳሌ፦ “ኣበራ” አንጂ “አበራ” ትክክል ኣይደለም። በተጨማሪም ፊደል ቀናሾችና ቀንጣሾች ወደዱም ኣልወደዱም ዶክተሩ ኣሸንፈው ሁሉም የግዕዝ ቀለሞች የዩኒኮድ መደብ ውስጥ ስለገቡ በእነዚህ ስሕተቶችና ግድፈቶች መቀጠል ኣስፈላጊ ኣይደሉም። ወደፊት ኮምፕዩተር ትክክለኛዎቹን ስለሚያቀረብ ዛሬ ሥራ ከማበላሸት ይልቅ መማር ሳይጠቅም ኣይቀርም። ፳፬. ዶክተሩ ግዕዝን ኮምፕዩተራይዝ ሲያደርጉ የምልክት መርገጫ ላይ ወደዳር ከመደቧቸው መካከል “ኸ” ኣንዱ ነበር። ሓዲስ የ“ኸ” እና “ኧ” ግዕዞቻቸውን ብቻ ይዤ እርባታዎቹን ጥያለሁ ሲሉ “ኸ” ወደ ግዕዙ “ሀ” ድምጽ የቀረበና “ኧ” (እንደ “” “አርዝ”) የግዕዙ “አ” ድምጽ መሆኑን የተገነዘቡ ኣይመስልም። በሌላ በኩል ስማቸውን “ሀዲስ” እንጂ “ሃዲስ” ኣለማለታቸውና “ኸ” ኣራተኛ የ“ሀ” ሞክሼያቸው መሆኑን ስለኣልጠቀሱም የተቸገሩበት ይመስላል። ስለዚህ በሓዲስ ኣስተሳሰብ “ኸ” እና “ኧ” ለየት የኣሉ ቀለሞች ብቻ ተደርገው በስሕተት የተወሰዱ ናቸው ማለትም ይቻላል። የ“ኸ” ጉዳይ ኣንዳንድ ፈረንጆችንም ግራ ያጋባ ይመስላል። ለምሳሌ ያህል የ“ኧ” ድምጽ ወደ “እዋ” የቀረበ ስምንተኛ የ“አ” ቤት ቀለም በመሆኑ በተለምዶ “ኧረ” የሚለው ቃል ኣጻጻፍና ኣነባብ የተሳሳቱ ስለሆኑ ትክክለኛው “አረ” ነው። ስሕተቱ የ“አ”ን ድምጽ እንጂ የፊደሉን መልክ ኣይመለከትም። ምሳሌም እዚህ ኣለ። የስሕተቱ ምንጭ “አ” እና “ኣ” እንደሞክሼ ተወስደው የግዕዙ “አ” ሥራ ስለጐደለ ለ“ኧ” የተሰጠው ሳይሆን ኣይቀርም ይላሉ ዶክተሩ። ቢሳካላቸው ሓዲስ “ኣ”ን የኣዲስ ኣበባ ዩኒቨርሲቲ “አ”ን እያጠፉ ፊደላቱ ላይኖሩን ሲደረግ የሚቈረቈር እየጠፋ ነውና ትውልዱን ምን እንደነካው ማወቅ ኣስቸግሯል። ፳፭. ሊቁ ኣለቃ ኪዳነወልድ ክፍሌ ኣንዳንድ ፀሓፊዎች ሲጠነቀቁ ብዙዎቹ አዐ፣ ሀሐኀ፣ ሰሠ፣ እና ጸፀ ፪ እና ፫ የሆኑበት ምክንያት ምን እንደሆነ ኣያስቡም ብለው የጥንቱ “አበገደ” ፊደል ኣኃዛዊ ስለሆነ “ጐ” ሰባ ቍጥርን ይወክላል ይላሉ። ፳፮. ሞክሼዎችን ለማስወገድ በተጀመረው ዘመቻ ሳቢያ የማያስፈልጉ ቀለሞች ዓማርኛ ቃላት ውስጥ ብቅ እያሉ የቋንቋውን የኮምፕዩተሮችና የእጅ ስልኮች ጽሑፎች ማበላሸት ቀጥሏል። ፳፯. የዓማርኛ ፊደልን መጻፍ የኣልቻለው የጽሕፈት መሣሪያ ሳይጽፈው ተዘልሎ ኮምፕዩተር ደርሶለታል። ትክክለኛዎቹን ኆኄያት ከመማር ይልቅ መቀነስ የሚፈልጉትን ቴክኖሎጂ ስለሚደርስላቸው የሞክሼዎች ተግዳሮት ዘላቂ ኣይደሉም። በፊደሉ ብዛት የተነሳ መጻፍ ያስቸግራል ሲሉ የነበሩት መፍትሔ ከተፈጠረለት ፴ ዓመታት እንደኣለፉ የኣልሰሙ ይመስላል። “.” የሚለውን የእንግሊዝኛ ዓረፍተ ነገር “ዘ ኲክ ብራውን ፎክስ ጀምፕስ ኦቨር ዘ ሌይዚ ዶግ።” ብሎ ሞክሼውን ሳይቀንሱ ጭምር በዓማርኛ መጻፍ ያታርፋል። ለምሳሌ ያህልም የኣዲስ ኣበባ ዩኒቨርሲቲው ማዕከል ሞክሼዎች እንዲቀነሱ ስለወሰነና “ኲ” በ“ኩ” አንዲተካ ስለፈለገ ቀለሙ ስለማይኖር “ኲክ” () የሚለው ቃል በዓማርኛ እንዲጻፍ የሚፈልገው “ኩክ” በማለት ነው። ከላይ የቀረበውን 36 ሥፍራዎች የወሰደውን የእንግሊዝኛ ዓረፍተ ነገር በግዕዝ 24 ሥፍራዎች መጻፍ ስለሚቻል ሞክሼዎችን የማስቀረት ጉዳት አንጂ ጥቅም ኣያሳይም። ጽሑፍን በፊደላዊ () ፊደል ከመጻፍ ይልቅ በግዕዙ ድምጻዊ () ፊደል መጻፍ የወረቀትንና የኮምፕዩተር ጽሑፎች ማስቀመጫ ስፍራዎችን ስለሚቆጥብ ጽሑፎችን በላቲን ፊደል ለሚጽፉ ኢትዮጵያውያንም ትምህርት ነው። ምክንያቱም ዓረፍተ ነገሩን በኦሮምኛ ቁቤም ሆነ በአማርኛ ቁቤ መክተብም ኣያታርፍም። ፳፰. ዕውቀትን መቀነስ ሞክሼዎችን እንደመቀነስ ስንፍና እንጂ ጉብዝና ኣይደለም። ኢትዮጵያውያን ሞክሼ የተባሉትን ሳይቀንሱ ለረዥም ዘመናት በእጃቸውና ማተሚያ ቤቶች ሲጠቀሙ ቆይተው ታይፕራይተርን የኣዩ ለመቀነስ ታግለው ኣልተሳካላቸውም። ነገር በቀለለበት በእዚህ ዘመን እያንዳንዱ ፀሓፊ በቀላሉ ኣታሚ በሆነበት ጊዜ ስለ ፊደል ማስተማር እንጂ መቀነስ ምሁራዊ ተግባር ኣይደለም። “መሳሳት” (“ርህሩህ ወይም ስስ መሆን”) እና “መሣሣት” (“ትክክል ኣለመሆን”) ኣንድ የኣልሆኑት በዓማርኛ ድምጽ መጥፋት ኣይደለም። ኣንዳንዶቹ ፊደል መቀነስ የሚፈልጉት ለዓማርኛው ከኣላቸው ጥላቻ ወይም ኣጎብጋቢነት ሊሆን ይችላል። የፊደላቱን መልኮች ከመቀየር ኣንስቶ ግዕዙን በላቲን ፊደል መተካት የሚፈልጉ ኣሉ። “ተደጋግሞ የሚነሳውም የቱርክ (ኣረብኛ) ፊደሏን ትታ የላቲን ፊደልን መቀበሏና የጃፓን ፊደሏን ሳትቀይር በሥልጣኔ የመገስገሷ ታሪካዊ ተሞክሮ ነው። የእኛ ኣገር የብሔር ፖለቲከኞችና ኣመራራቸው የቱርኩ ልምድ ይሻለናል ብሎ ከወሰነ፣ ይኼው ሁለት አሥርት ዓመታት ገደማ ተቆጠሩ” ይላል ይህ ጽሑፍ። የዓማርኛውን ፊደል ትተው ቋንቋውን በላቲን ፊደል የሚጽፉ ባይጠፉም፤ ግኝቶቻቸው ከግዕዝ ኣልፈው ለላቲኑ ስለጠቀሙ ዶክተሩ በሥራና ተቃውሞ ቀድመዋቸዋል። ፳፱. ግዕዝ በማተሚያ፣ የኮምፕዩተርና የእጅ ስልክ ቴክኖሎጂዎች በሚገባ እየተጠቀመ ነው። እንደሰዉ ብዛት ግን ብዙ ጽሑፎች በኮምፕዩተርና የእጅ ስልኮች ተጽፈው ኣልተቀመጡም። በኣንድ የፊደል ዓይነት መጻፍ የኣልቻለን ሕዝብ ሞክሼዎች በኣሉትና በሌሉት ጻፍ ማለት ተገቢ ኣይመስልም። ምክንያቱም ኣዲስ ነገር ከጥንቱ ጋር ይቀርባል እንጂ ስለማይተካው ነው። ፴. የግዕዝ ቋንቋ ቀለሞች የዓማርኛ ቋንቋ ፊደል መነሻ ቢሆኑም የተለያዩ ሰዎች የተለያዩ ቀለሞችን ሞክሼዎች ናቸው በማለት ከዓማርኛ ሲቀንሷቸው ተስተውሏል። እነሱ የኣሰቡት ቢሳካላቸው እነ “”፣ “”፣ “”፣ “”፣ “”ን የመሳሰሉት ቃላት በእንግሊዝኛ እንጂ በዓማርኛ መጻፍ ላይቻል ነው። እንደእነዚህ ዓይነት ምሁራን ለማያውቋቸው የግዕዝ ፊደል ተጠቃሚ ቋንቋዎች ቀርቶ ለሚያውቁት ዓማርኛ ደንታ የሌላቸው ሳይሆኑ ኣይቀሩም። ፴፩. በስመ ሞክሼ ፊደሉን መቀነስ የጀመሩት ጥቂት ዓማርኛ ተጠቃሚዎች ናቸው። የግዕዝ ፊደል ኣንዱ ትልቅ ችሎታ ለኣዳዲስ ድምጾች ኣዳዲስ ቀለሞች መፍጠር መቻሉ ነው። ፴፪. ዓማርኛ ፊደላቱን ከግዕዝ ቢወስድም ለቋንቋው የማያስፈልጉትን ሞክሼዎች መጣል ነበረበት የሚሉ ኣሉ። ዓማርኛ የሚጥላቸው ሞክሼዎች የሉም። እንግሊዞች ፊደላቸውን ለማሻሻል ሞክረው ኣልተሳካላቸውም እየተባለ ዓማርኛው መሻሻል ኣለበት ማለት ምንድን ነው? ፴፫. የግዕዝ ፊደል ውስጥ ለሌሉ ድምጾች ኣዳዲስ ቀለሞች መፍጠር ሊያስፈልጉ ይችላሉ። ይህ ፊደላችን ለሌሎች ቋንቋዎችና ፊደላትም እንዲጠቅም ያስችላል። ዓማርኛ ከግዕዝ የወረሳቸውን ቃላት እየተጠቀመ እየኣደገ ነው። ፊደላቱ እንዳይቀነሱ ከሚፈልጉት ኣንዱ ዶ/ር ኣምሳሉ ኣክሊሉ ናቸው። ይህ በእንዲህ እንዳለ ግዕዝ ውስጥ የኣሉት በተናጠል እየቀጠሉ ሞክሼዎች የሚሆኑት ዓማርኛ ስለሆኑ የሚመስላቸው ኣሉ። ይህ እውነት ኣይደለም። ፴፬. ኢትዮጵያውያን ቀለሞቻቸውን ሳይቀንሱ በብራናና ማተሚያ ቤቶች ብዙ ደክመው በሚገባ ተጠቅመውባቸው ኣቆይተውናል። ይኸንኑ ፍላጎት ዶክተሩ በኮምፕዩተር ከማሳካት ሌላ ለዩኒኮድ ኣቅርበው የፊደሉ ፍላጎት ተሟልቷል። የግዕዝን ፊደል ሳይጽፍ የእንግሊዝኛውን የታይፕ መሣሪያ ዓማርኛን እንደጻፈ መቍጠርና ይኸንኑ በኮምፕዩተር መጠቀም እራስን ማታለል ነው። ፊደል መቀነስና መቀንጠስ ከታይራይተር ጋር ጊዜው የኣለፈበት ኣስተሳሰብ ነው። ፴፭. በኣንድ በኩል ፊደል በዛ እያሉ በሌላ በኩል የሚጠብቅና የሚላሉ ቃላት ችግር ፈጥረዋል የሚሉ ኣሉ። የፊደል ቀናሾች ስንፍና ወደ ኮምፕዩተርና የእጅ ስልክ ስለገባና ኣንዳንዱን ሰው ከሚገባው በላይ ቸልተኝነት ስለተጠናወተው መቀስቀስ ኣስቸግራል። ስለ ቴክኖሎጂ ኣንብቦ ከመረዳት ይልቅ በወሬ የተገኘውን ሶፍትዌር እየተጠቀመ ፊደል ሲጎድልበት መጠየቅ የማይችል ሆኗል። ፴፮. በተቀነሱ ቀለሞች የሚጠቀሙ ደራስያን ጽሑፎች ኢንተርኔት ላይ ተፈልገው ላይገኙ ስለሚችሉ እራሳቸውና ሥራዎቻቸውን ከጥቅም ውጪ እያደረጉ ናቸው። ፴፯. ሁለተኛው የሞክሼዎች ጥቅም ዓማርኛ ከሌሎች ሴማዊ ቋንቋዎች ጋር ያለውን ዝምድና ስለሚያመላክቱ ነው። የዓማርኛ ሞክሼዎችን ለመለየት ከቃላቱ ብቻ ፍንጭ ማግኘት ስለሚቻል ምሳሌዎችን ከመሸምደድ ይልቅ መረዳት ሳይጠቅም ኣይቀርም ይላሉ ዶክተሩ። ለምሳሌ ያህል “ፀሓይ" የሚለ ቃል ውስጥ “ፀ" የጠበቀ ስለሆነ ፀሓዩን “ፀ" መጠቀም ይጠቅማል። “ንሥር"ና “ንስር"ን ለመለየት የቋንቋው ተናጋሪ በድምጽ ስለሚለያቸው “ንስር"ን ከእሳቱ “ሰ" ጋር በማያያዝ ኣገባቡን መለየት ይቻላል። ሌላ ምሳሌ “ምሥር" እና “ምስር" ሲሆን የጠበቀው እንደንጉሡ “ሠ” ባለ ንጉሡ “ሠ” “ምሥር" መሆኑ ነው። “ምሥር”ን ኣጥፍቶ እንደ “ምስ'ር” መጻፍ ሥፍራና መርገጫዎች በማስጨመር ያካስራል። “ምስር” እንዲሁ ወይም () ያልጠበቀ ሲሆን “ምሥር” እንደ ዓይኑ “ዐ” የጠበቀ ስለሆነ ኣነጋገሩን ከፊደሉ ማገናኘት ሳይጠቅም ኣይቀርም። የሞክሼዎች ኣጠቃቀም ኃይማኖታዊ ነው የሚሉም ኣሉ። "ዓይን"ና "ዓመት" የጠበቁ ናቸው ቢባል የወንዙን ስም በ"ኣባይ" የሚጽፉ ኣሉ። ስለዚህ እነዚህ ነገሮች ጥናት ያስፈልጋቸዋል። ለምሳሌ ያህል "ኣባይ" እና "ዓባይ"ን በድምጽ መለየት ይቻላል እንዳይባል የሚጠብቀውና የሚላላው "ባ" ቀለም ስለሆነ ነው። ፴፰. የሞክሼ ተብዬዎቹ መኖር ዓማርኛውን ኣዳበረው እንጂ ኣልጎዳውም። ይህ ፊደሉን የሚጠቀሙ ሌሎች ቋንቋዎችንም ሊመለከት ይችላል። የላቲን ፊደል ስለኣስቸገረ ፈረንጆች ኣዳዲስ ፊደላት እየፈጠሩ እያሻሻሉት ነው። ፴፱. የሞክሼ ፊደል ጉዳይ ጊዜው የኣለፈበት ክርክር ነው። በኮምፕዩተር ዘመን ቴክኖሎጅው ችግሮቻችንን ስለሚፈታ ፊደል ለመቀነስ መከራከር ግዕዛዊ ኣይደለም። ትክክለኛዎች ቀለሞች ከሌሉ ወደፊት ኮምፕዩተሩን ማናገር ቀላል ኣይሆንም። ሞክሼዎችን በሚፈልጉና በማይፈልጉ መካከል የሚፈጠሩት ችግሮች ሰዉ ላይ ሥራ ያበዛሉ። ፵. ኆኄያትን መጠበቅ ቅኔ ላይ ትንሽ ችግር ሊፈጥር ይችላል። ፵፩. በቅርቡ በግዕዝ ፊደል መብዛት የተነሳ መዝገበ ቃላትን መጠቀም ኣስቸገረ በማለት ፊደል እንዲቀነስ የሚል መጽሓፍ ተጽፏል። ይህ ጊዜው ያለፈበት ኣስተያየት ነው። ወደፊት ኣንድ የሚፈለግን ቃል ጽፎ ኮምፕዩተር ካለበት ያወጣዋል እንጂ መጽሓፍ ማገላበጥ ኣያስፈልግም። ፵፪. መጥበቅና ኣለመጥበቅ ከሞክሼዎች ጋር እንዳይምታቱ መጠንቀቅ ያስፈልጋል። በሌላ በኩል የዓማርኛን ሞክሼዎች መወገድ የሚፈልጉ ምክንያቶች ቢኖሯቸውም ኣንዳንዶቹ ከላይ ተጠቃቅሰዋል። ፩. ስድስት ዓይነቶች “ሀ”ዎች ቢኖሩም በሃሌታው “ሀ” እና እንዚራኖቹ ብንጠቀም የእነ “ሐ”፣ “ኀ”፣ “ኈ”፣ “ኸ” እና “ዀ” እንዚራኖች ጭምር ድምፆች ኣንድ ዓይነት በመሆናቸውና ዓማርኛ ውስጥ ስለጠፉም ስለማያስፈልጉ የቀለሞች ቍጥር ይቀንሳል ነው። ፪. ሞክሼዎች ቢቀነሱ ግዕዝን ለመክተብ በሁሉም ቍልፎች መጠቀም ኣያስፈልግም የሚሉ ኣይጠፉም። ፫. የኣለነው ዓለም እየሰለጠነና ነገሮች እየቀለሉ በኣሉበት ዘመን ስለሆነ መቀነስ የምንችላቸው ስለኣሉ መጓተት ኣያስፈልግም የሚሉ ኣሉ። ፬. በግዕዝ ፊደል የሚጠቀሙ የተለያዩ ቋንቋዎች ድምፆችን የሚወክሉት ኣዳዲስ ቀለሞች ተሠርተው ሥራ ላይ ስለዋሉ የማያስፈልጓቸውን ሞክሼዎች ማስወገጃ ጊዜው ኣሁን ነው የሚሉ ኣይጠፉም። ፓተንት () ኣንድ ሰው ጥቅም ያለው ኣዲስ ነገር ወይም ግኝት ሲያቀርብ ከመንግሥት ለተወሰነ ጊዜ የሚሰጥ የባለቤትነት መታወቂያ ነው። በፓተንት የተጠበቀን ግኝት ያለባለቤቱ ፈቃድ መሥራት፣ መጠቀምና መሸጥ ክልክል ነው። ምሳሌ፦ እ.ኤ.ኣ. በ1878 የ“ቅውኽርትይ”ን () የእንግሊዝኛ የታይፕ መሣሪያ ለፈጠረው ክሪስቶፈር ሾልስ ቍጥሩ 207,559 የሆነ የዩናይትድ እስቴትስ ፓተንት ሲሰጠው የእጅ ስልክ በ1973 ለፈጠረው ማርቲን ኩፐር ቍጥሩ 3,906,166 የሆነ የኣሜሪካ ፓተንት ተሰጥቷል። በ2015 ግዕዝ በኮምፕዩተር ለተከተበበት ግኝት ቍጥሩ 9,000,957 የሆነ ለዶክተር ኣበራ ሞላ በዩናይትድ እስቴትስ መንግሥት የባለቤትነት መታወቂያ መጋቢት ፳፱ ቀን ፳፻፯ ዓ.ም. ተሰጥቷል። የፓተንቱ ስም፣ ቍጥር፣ ፈጣሪና የተሰጠበት ቀን ይታተማል። (የኢትዮጵያም ፓተንት ለዶክተሩ በሦስት ወራት ውስጥ እንደሚሰጥ ጥቅምት ፳፱ ቀን ፳፻፰ ዓ.ም. ተጽፏል።) ይህ ኣብሻ በሚል ስም የታወቀው ግኝት ግዕዝ በኮምፕዩተርና ከመሳሰሉት ከኣንድ ገበታ በኣንድና ሁለት መርገጫዎች እንዲከተብ የኣስቻለ መደብ ነው። ለግዕዝ ፊደልም የመጀመሪያው ፓተንት ነው። ፓተንት ለፈጣሪው የሚሰጠው ዕውቀቱን ለሕዝብ ስለኣሳወቀ ሌሎች ያለፈጣሪው ፈቃድ እንዳይጠቀሙበት መከላከያ ሲሆን የመለያ ቊጥር ይሰጠዋል። ኣንድ ሰው ፓተንት ኣለኝ ሲል በስሙ ወይንም በፓተንቱ ቍጥር በመፈለግ ማረጋገጥ ይቻላል። ምሳሌ እዚህ፦ የግዕዝ ፓተንት ተሰጠ ማለትም ኣሜሪካ ግኝቱን ኣጣርቶ ለዓለም በማሳወቅ ስለግኝቱ ኣተመ እንጂ ፊደሉ ለኣሜሪካ ተሰጠ ማለት ኣይደለም። የግዕዝ ፊደል ቴክኖሎጂ በፓተንት የተጠበቀ ስለሆነ የግኝቱን ፈጣሪ መብት ማክበርና ማስከበር ከሕዝቡና መንግሥት ይጠበቃል። የግዕዝ ፊደል ሁለተኛ የዩናይትድ እስቴትስ የባለቤትነት ማሳወቂያ በቅርቡ ኣግኝቷል። ዶክተር ኣበራ ሞላ ቍጥሩ ዘጠኝ ሚሊዮን ሰባት መቶ ሰላሳ ሦስት ሺህ ሰባት መቶ ሰላሳ ሁለት የሆነ ኣዲስ የዩናይትድ እስቴትስ የባለቤትነት ማሳወቂያ (ፓተንት) ሚያዝያ ፯ ቀን ፳፻፱ ዓ.ም. ተሰጣቸው። ይህ ኮምፕዩተሮች፣ የእጅ ስልኮችና ተመሳሳይ መሣሪያዎች ውስጥ የእንግሊዝኛ ፊደላት ከሚከትቡበት ኣንዳንድ ዘዴዎች ጋር የተቀራረበ ነው። በቅርቡ ኣንድ የኤውሮጳ ኩባንያ ከጤፍ ኣጠቃቀም ጋር የተያያዘ ፓተንት ስለኣገኘ ኢትዮጵያውያን ኣልተደሰቱም። ዶ/ር ኣበራ ግዕዝን ኮምፕዩተራይዝ ኣድርገው በፓተንቶች ባይጠብቋቸው ኖሮ ኢትዮጵያ ከማትወጣበት ጣጣ ትገባ እንደነበረ በሚገባ የተረዱ ምሁራን ኣሉ። የዶክተሩን ግዙፍ ውለታዎች ከግማሽ ደርዘን በላይ የሆኑ ድርጅቶች በሽልማት ሲያበረታቷቸው የኢትዮጵያን ቅርስ፣ ፊደልና ቋንቋዎች በኣዳዲስ ቴክኖሎጂ እንደጠበቁ ዛሬም ያልተገነዘቡ ኣሉ። የዶክተሩ ድካም ኣንዱ ምክንያት የኢትዮጵያውያን በፊደላቸው የመጠቀም መብት እንዳይወሰድባቸው ነው። ኣንድ ፓተንት የኣለው ፈጣሪ በፈጠራው ላይጠቀም ወይም ውጤቱን ላይሸጥ ይችላል። ቴክኖሎጂ ዓለምን ስለኣቀራረበና በፍጥንት እያደገ ስለሆነ ፓተንት ማግኘት ቀላል ነገር ኣይደለም። በፓተንት የሚጠበቅ ግኝት መጀመሪያ ለመንግሥት እንጂ ለሕዝብ መቅረብ የለበትም። በግዕዝ ፊደል ለብዙ ሺህ ዓመታት ስንጠቀም ስለነበረ ኣጠቃቀሙም ሆነ ፊደሉ ኣዲስ ነገር ኣይደለም። ዶክተሩ የፓተንትን ጥቅም ቀደም ብለው ያውቁ ስለነበረ ቴክኖሎጂው እንደጀመረ በመረዳትና በማበልጸግ የሠሩት በሌሎች እንዳንቀደም ነበር። ቴክኖሎጂውንም የኢትዮጵያ ሕዝብ ጋር እንደሚጋሩም በኢትዮጵያ ኤምባሲ በኩል ለመንግሥት በጽሑፍ ቢገለጽም ስላልተባበሩ መብታቸውን ለማስጠብቅ ወደ ኣሜሪካ መንግሥት ስለተመለሱ ኣሜሪካም የኢትዮጵያ ባለውለታ ናት። ዶ/ር ኣበራ የግዕዝ ፓተንት ኣገኙ ማለት ሰዉ በፊደሉ እንዳይጠቀም ተደረገ ማለት ኣይደለም። ሌላ የፓተንት ጥቅም ሌሎች ዓዋቂዎች ቀደም የኣሉትን እየጠቃቀሱ በማሻሻል ኣዳዲስ ፈጠራዎችን እንዲፈጥሩ ነው። የፓተንቶች በሌሎች መጠቀስ ለግኝቱ ፈጣሪ፣ ኩባንያና ኣገርም ክብር ነው። ለምሳሌ ያህል የዶ/ር ኣበራ ፈጠራዎች ከደርዘን በላይ የዓለም ፓተንቶችና ማመልከቻዎች ውስጥ ተጠቅሰዋል። የፓተንት መረጃዎችም ውስጥ ከግኝቱ ጋር የተያያዙ ጠቃሚ ሥራዎች በፈጣሪዎቹና መርማሪዎች ይጠቀሳሉ። በዶ/ር ኣበራ ሞላ ስምና በብቸኝነት እስከኣሁን (እ.ኤ.ኣ. 2018) የተሰጡዋቸው ፓተንቶች ቍጥር 9 ደርሰዋል። በኣሜሪካ ፓተንት የሚሰጠው ሰው ነዋሪነት () እንጂ ዜግነት () ኣይመዘገብም። ቍጥሩ 10,067,574 የሆነ ሦስተኛ የዩናይትድ እስቴትስ የግዕዝ ፓተንት በቅርቡ ለዶክተሩ ተሰጥቷል። በቅርቡም ኣራተኛ የዩናይትድ እስቴትስና ሦስት የኢትዮጵያ ፓተንቶች ለዶክተሩ ተስጥተዋል። ዶክተር ኣበራ ሌሎች ፓተንቶች እንዳሏቸው ቀደም ብሎ ተጠቅሷል። እንዶድ ትላትልን እንደሚገድል በደረሱበት ትልቅ ኣስተዋጽዖዋቸው የኣሜሪካ ፓተንት በማግኘት የታወቁት ሌላው ኢትዮጵያዊ ዶ/ር ኣክሊሉ ለማ ናቸው። የኣሜሪካ ፓተንቶች ያሏቸው ኢትዮጵያውያንም እነዚህ ብቻ ኣይደሉም። የመጀመሪያው የዩናይትድ እስቴትስ ፓተንት ከተሰጠበት 1790 ኤ.ዲ. ጀምሮ የኣሉት ኢንተርኔት ላይ ይገኛሉ። ፓተንቶቹ ለቀለሞቹ ስለሆኑ ዶክተሩ መብቱን ያስከበሩት ለኢትዮጵያና ኤርትራ ፊደላት ነው። የዶ/ር ኣበራ ሞላ ፓተንቶች የኣማርኛ ታይፕራይተርን ስለማይመለከቱ ከእነሱ ጋር ግንኙነት የላቸውም። የፓተንትና ኮፒራይት መብቶች የተለያዩ ናቸው። ለምሳሌ ያህል የዶክተሩ የሞዴት የዩናይትድ እስቴትስ ኮፒራይት መብት እዚህ ኣለ። የግዕዝ ፊደል ከተለያዩ መብቶች ጋር በተያያዙ ተጠቃሚዎቹ እንዲጠቀሙ የመብት ()፣ ንግድ ምልክት ()፣ ተመዝግቧል ምልክት ()፣ የመሳሰሉትን ፈጥረው በፓተንታቸውም ስለኣስተዋወቁ በዓማርኛ መጠቀም ተጀምሯል። የግዕዝ ፊደል የእጅ ስልክ ትክክለኛ ሳይንሳዊ ቴክኖሎጂ ኣጠቃቀሞች ዘዴዎቹን ለፈጠሩት ለዶ/ር ኣበራ ሞላ ቍጥራቸው 9000957፣ 9733724፣ 10067574 እና 10133362 በሆኑ የዩናይትድ እስቴትስ ፓተንቶች ተሰጥተዋል። ይቀጥላል...። የግዕዝ ኣልቦ ኣኃዝ ምልክት ግዕዝን ዲጂታይዝ ሲያደርጉ ዶ/ር ኣበራ ሞላ ለዓለም ከኣበረከቷቸው ግኝቶች መካከል የግዕዝ ኣልቦ ወይም ዜሮ ቍጥር ምልክት () መፍጠር ኣንዱ ነበር። በእዚህ ግኝት የተነሳ አንደጥቂት ባለ ኣኃዝ የዓለም ፊደላት ግዕዝ ኣዲስ ባለ ኣሥር ቤት () የኣኃዝ ቀለሞች ኣሉት። እነዚህም ኣዲሱ የኣልቦ ኣኃዝ ምልክትና የሚከተሉት ከኣንድ እስከ ዘጠኝ የኣሉት የግዕዝ ቍጥራዊ ኣኃዞች ናቸው። የዘጠኙ ቍጥሮች መልኮች ከፊደላውያኑ ጋር ኣንድ ዓይነቶች ቢሆኑም የኣሥሮቹ ቍጥራዊ ኣኃዞች ዶክተሩ ኮምፕዩተራይዝ የኣደረጓቸውን ሃያ የግዕዝ ቍጥሮችና በኋላም በዩኒኮድ ዕውቅና ያገኙትን የእነዚህኑ ሃያ ፊደላዊ ቍጥሮቻችን መብቶችና ኣጠቃቀሞች ኣይመለከትም። ኣዲሶቹ ኣሥር ቍጥራዊ ኣኃዞች የዱሮዎቹ ሃያ ቍጥሮች ላይ የተጨመሩ ሆነው በኣጠቃቀማቸው የተለያዩ ናቸው። ግዕዝ ወደ ዩኒኮድ ከመግባቱ በፊት ዘጠኞቹና ኣልቦ በቊጥራዊ ኣኃዝነት ከኣራተኛው ፊደል በዶክተሩ የግዕዝ መክተቢያዎች ሥራ ላይ ውለዋል። የግዕዝ ኣልቦ ኣኃዝ ከሞዴት 480 ቀለሞች ኣንዱ መሆኑና መርገጫው እዚህ ኣሉ። የኣልቦ ኣኃዝ ዋና ጥቅሞች ሁለት ናቸው። ኣንደኛው በቍጥርነት () ሲሆን ሌላው ስፍራ በመያዝ () ነው። የግዕዝ ኣልቦና ቍጥሮች ኣስፈላጊ ናቸው። ፩. ኣልቦ የታወቀ ቍጥር ስለሆነ የግዕዝ ፊደል ተጠቃሚዎች በፊደላቸው የማያውቁበት ምክንያት የለም። ፪. የኣልቦ ስፍራ መያዝ ጥቅም በእንግሊዝኛው ዜሮ ለማስረዳት ያህል 2016 እና 201 ሲጻፉ በየተራ () ምዕትና ዓሠርቱ ቤቶች ውስጥ ቍጥሮች እንደሌሉ ለማሳየት ነው። 2016 ከ201 የሚለየው በዜሮ ስፍራ ኣያያዝም ነው። ፫. እንደ ግዕዝ የኣሉ የጥንት ፊደላት የኣልቦ ጉዳይ በሚገባ ስለኣልገባቸው የቍጥር ምልክቶችን ከኣንድ ጀምረዋል። የዜሮ ምልክት ጥቅም በሕንዶች ተደርሶበት ከሺህ ዓመታት በላይ ሥራ ላይ ቢውልም ኢትዮጵያውያን እስከ ቅርብ ጊዜ ድረስ ሳይጠቀሙበት ቆይተዋል። የማተሚያ መሣሪያ ኢትዮጵያ ውስጥ ለግዕዝ ጥቅም ላይ በዋለባቸው መቶ ዓመታት ውስጥና ከአዚያ በፊትም የእንግሊዝኛውን (ኣረብኛ) ዜሮ ተጠቅመዋል። ፬. ግዕዝ ወደ ኮምፕዩተር ሲገባ እያንዳንዶቹ ቍጥሮቹ የቀረቡት በፊደልነት ስለሆነ ኮምፕዩተር ሁሉንም የግዕዝን ቍጥሮች በኣኃዝነት ኣያውቃቸውም። ፊደሉ በኮምፕዩተሮችንና ተመሳሳይ መሣሪያዎች በሚገባ እንዲጠቀም የጎደለበት የኣልቦ ኣኃዝ ተሠርቶ ከዘጠኞቹ ኣኃዞች ጋር ተገቢ ሥፍራዎች ውስጥ መቅረብ ይኖርባቸዋል። ስለዚህ ኣዲስ ኣሥር ቍጥሮች ስለተጨመሩ ፊደሉ ሠላሳ ኣኃዞች ኣሉት። ዶክተሩ የኣልቦን ቍጥር መልክ የኣቀረቡትም ኣሁን ኣይደለም። የግዕዝ ኣልቦ ሞዴት፣ ኢትዮወርድና ግዕዝኤዲት ፕሮግራሞች ኣራተኛው ፊደል ውስጥ ቀርበዋል። ኣዲሶቹ ኣሥር የግዕዝ ኣኃዛት ሥራ ላይ የሚውሉት በተግባር የእንግሊዝኛው ኣሥር ቍጥሮች ኣማራጭ በመሆን ነው። የኣዲሶቹ ኣሥር ቍጥሮች ኣጠቃቀም ከሃያዎቹ የተለየ ስለሆነ መለየት እንዲቻል ኣዲሶቹን “ኣበራ” ማለት ይቻላል። ኣዲሶቹን በቅርጽም መለየት እንዲቻል ትንሽ ለውጥ ማድረግ ሳይጠቅም ኣይቀርም፦ ምሳሌ ወንበሮቻቸውን ማንሳት። ፭. ግዕዝ ወደ ኮምፕዩተር ሲገባ ከዶ/ሩ ኣሥር ኣኃዛት በስተቀር ኣሥራ ኣንዶቹ የቀረቡት በፊደልነት ነበር። ከኣሥር እስከ መቶ የኣሉትንም የመደቡት የሰባተኛው ፊደል ኣኃዞች መርገጫዎች ላይ በፊደልነት ነበር። ይህ ስንጠቀምባቸው የነበሩትን ፳ የግዕዝ ቊጥሮች ኣጠቃቀሞችንም ኣልቀየረም። በኋላም ሃያዎቹ ወደ ዩኒኮድ የገቡት በፊደልነት ነበር። ፮. የግዕዝ ኣልቦ ኣኃዝ ሥፍራው የቍጥሮች መካከል በመሆን ነው። ከዜሮው በላይ በኣሉት ቍጥሮች ልክ ከዜሮ በታችም ኣሉ። ፯. ዶክተሩ የግዕዝን ዜሮ ፈጥረው የጨመሩት ቍጥሮቹ ኣልቦን ስለሌላቸው እንደሮማ () ኣኃዛት ለሂሳብ ሥራ ኣይጠቅሙም ተብለው እንዳይዳከሙም ነው። ፮. ኮምፕዩተር የሂሳብና የጽሕፈት መሣሪያ በመሆኑ ግዕዝ ዜሮ ቍጥርን ስለሌለው ፈጥረውለት ዶክተሩና ሞዴት፣ ኢትዮወርድና ግዕዝኤዲት ፕሮግራሞቻቸውን የገዙ ሲጠቀሙበት ቆይተዋል። የቍጥሮችን ስፍራዎች ዩኒኮድ ለእንግሊዝኛ ስለመደበ ግዕዝ ወደ ዩኒኮድ ሲገባ የግዕዝን ኣኃዞች ከላቲኑ ጋር መጠቀም ስለኣልተቻለ የፊደላት ስፍራዎች ተሰጥተዋቸዋል። የግዕዝን ኣልቦ የኣለው የግዕዝ ኣሥር ቊጥራዊ ኣኃዛት ስፍራዎቹን ከእንግሊዝኛ ጋር መጋራት ይችላሉ። ፯. የግዕዝ ዜሮ ስለሌለ የጥንት ኢትዮጵያውያን ሂሳብ ኣያውቁም ወይም ኣይችሉም ማለትም ኣይደለም። የመደመር፣ መቀነስ፣ ማባዛትና ማካፈል ዘዴዎች ምሳሌዎች እዚህ ኣሉ። ፰. የግዕዝ ፊደል ኣልቦ ቍጥርን ኣልነበረውም እንጂ ኣስተሳሰቡን ኣልተጠቀምበትም ማለት ኣይደለም። ኣንድ ስንዝር ሲለካ የመነሻው የኣውራ ጣት ስፍራ በቍጥር ሲገለጽ ኣልቦ ነው። የኣልቦ ኣጠቃቀሞች ዘመን መቍጠሪያችን፣ ኮከብ ቆጠራና ሌሎችም ውስጥ ኣሉ። ፱. በግዕዝ ኣልቦ ምልክት መፈጠር የተነሳ ኢትዮጵያ ለዓለም ኣዲስ የቍጥር ኣኃዝ ኣበርክታለች። በግኝቱ መጠቀምና ማስተዋወቅ የኢትዮጵያውያን ኃላፊነት ነው። ከሠላሳ ዓመታት በላይ ሥራ ላይ የዋለ ኣኃዝና ፓተንቶችም ውስጥ የቀረበ በመሆኑ ከማተሚያ ቤት ጎደሎ ፊደሉና የታይፕራተር ቅነሳ ኣስተሳሰብ መላቀቅ ያስፈልጋል። ፲. ዶ/ሩ የግዕዝን ኣልቦ ምልክትና ኣጠቃቀም ስለኣቀረቡ የግዕዝን ሃያ ኣኃዞች የኣጠፉ የሚመስሏቸው ኣሉ። ፲፩. ኣንዳንድ ሰዎች ፊደሉ እንከን የሌለው የእግዚኣብሔር ስጦታ ነውና ኣትነካኩት ይላሉ። የዶክተሩ ገለጻ ሳይንስ እንጂ እምነት ኣይደለም። ፲፪. ዶክተሩ የግዕዝን ኣልቦ ከኣቀረቡ ከኣሥር ዓመታት በኋላ ለእኔም ታየኝ የእሚል ኣንድ ኢትዮጵያዊ ዩናይትድ እስቴትስ ኣለ። ፲፫. በኣሁኑ ጊዜ ነፃው፣ የሚሸጠውና የቁሱ ግዕዝኤዲት ውስጥ የኣሉት የግዕዝ ኣልቦና ቍጥሮች በኣኃዝነት ኣይሠሩም። የኣልቦውም ኣቀማመጥ ጊዜያዊ ነው። ፲፬. ኣልቦ ለረቀቁ የሂሳብ ሥራዎችም ኣስፈላጊ ነው። ቀዳማዊ ኃይለሥላሴ ዩኒቨርሲቲ ፊዚክስ ስማር ኣልቦ ኣልቦ መሆኑን ማረጋገጤን ኣስታውሳለሁ። ፲፭. ግዕዝ ኣገር በቀል ፊደል ሆኖ ሳለ ለቅኝ ተገዥዎቻው ተሰጥተዋል። ግዕዝ የኣልቦን ኣኃዝ የኣልነበረው ከኣምስት ግኝቶቹ ኣንዱ ኣኃዝነት ስለነበረ ሳይሆን ኣይቀርም። ፲፮. የጥንት ግብጻውያን በኣኃዞቻቸው ማባዛትን ከኢትዮጵያውያን ሳያገኙ ኣልቀሩም። ፲፯. ግዕዝን ኮምፕዩተራይዝ ኣደረግን የሚሉትን ኣንዳንድ ዋሾዎች ከኣሳጧቸው መካከል የግዕዝ ኣልቦ ኣለመኖሯቸው ኣንዱ ነው። ምክንያቱም በታይፕራይተር ኣጠቃቀም ሥራ ላይ ማዋል የሚቻለው የላቲኑን ኣኃዞች ብቻ ስለሆነ የዶክተሩን የኣልቦ ኣኃዝ ኣስተሳሰብ ኣልደገፉም። ፲፰. በነገራችን ላይ የመጀመሪያዎቹ የላቲን ካፒታል ቀለሞች የግዕዙን ኣኃዞች የመሰሉት እያንዳንዶቹ ቀንና ደራሲ በሌለው ጽሑፍ ሊያሳምኑን በመፈለግ ምንጩ የግሪክ ሳይሆን ኣይቀርም እንደሚሉት ሳይሆን ገልባጮቹ ግሪኮች ሳይሆኑ እንዳልቀረ መረጃ ኣለ። እዚሁ ጽሑፍ ውስጥ መጨረሻ ላይ መቀየሪያ ተብለው የቀረቡ ኣሉ። ሥራው ጥሩ ሆኖ ሳለ የቀረበው የኣረብኛን የኮምፕዩተር ቍጥሮች ወደ ግዕዝና ግዕዙን ወደ ኣረብኛው ያስቀይራል ተብሎ ነው። ዩኒኮድ ውስጥ የኣሉት የግዕዝ ቍጥሮች ፊደል እንጂ በኮምፕዩተር ወግና ኣሠራር ቍጥሮች ስለኣልሆኑ ለኮምፕዩተር ሂሳብ ሥራ የተዘጋጀ ኣለመሆኑ መታወቅ ኣለበት። ኣሁን በኣለው ወግና ኣሠራር ኮምፕዩተር በግዕዝ ኣኃዞች እንዲጠቀም ዶክተሩ ከብዙ ዓመታት በፊት የፈጠሩት የተሻለና ዘለቄታ የኣለው ዘዴ ነው። ፲፱. ግዕዝ ኮምፕዩተራይዝ ከተደረገ በኋላ ለትላልቆቹ ኣኋዞች የተለያዩ ቀለሞች መፍጠር የሞከሩ ኣሉ። ምሳሌ ። ቍጥሮችን ከኣልቦ እስከ ዘጠኝ በኣሉ ቀለሞች መጠቀም ሳይንሳዊ ነው። ስለዚህ ኣዲስ ተጨማሪ የግዕዝ ኣኋዞችን መፍጠርን ዶክተሩ ኣያበረታቱም። በእዚህ ኣጋጣሚ ዶክተሩ ማሳሰብ የሚፈልጉት ኣንዳንድ ፀሓፊዎች ከሌሎች የኣገኙትን ዋቢ ኣድርጎ የማቅረብ ጥቅምና ኣስፈላጊነት መገንዘብ ነው። ዋቢ የሌለውን ጽሑፍ በዋቢነት መጠቀም ኣስቸጋሪ ነው። ፳. ኣልቦን ጨምሮ የእንግሊዝኛውን የኣኃዞች ኣጠቃቀም በተለይም ኣኃዞች በቃላት ሲገለጹ ጠንቅቆ ማወቅ ለትርጕም ጠቃሚ ነው። ፳፩. በዓማርኛ የጽሕፈት ሥርዓት ውስጥ የሒሳብ ምልክቶች ኣለመገኘታቸው ችግር ነው የሚሉ ኣሉ። ከሒሳብ ምልክቶቹ ይልቅ የግዕዝ ኣልቦ ኣኃዝ ምልክት ኣለመኖር ነበር ችግሩ። ምንም እንኳ የዜሮ ምልክት በቊጥሩ ስርዓት ውስጥ ባይኖርም፣ የዜሮ ጽንሰ ሐሳብ ግን ለብዙ መቶ ዓመታት አልቦ በሚለው ቃል ውስጥ ተካቶ እናያለን፣ በተለይ የማካፈል ስሌት ውጤቶች ውስጥ። ፳፪. የዶክተሩ ኣሥር ኣዳዲስ የግዕዝ ቍጥራዊ () ኣኃዞች ከኣንድ እስከ ዘጠኝ ከኣሉት የዩኒኮድ መደብ ውስጥ የገቡት ዘጠኙ ጥንታዊ ፊደላዊ () ኣኃዞች እንዲለዩ በቅርቡ ዶክተሩ መቀመጫዎቻቸውን ኣንስተዋል። ይህ ከግዕዝ ቀለሞች ጠባይም ጋር የሚሄድ ነው። ምክንያቱም ቍጥራዊና ፊደላዊ ኣኃዞች ቅርጾች መጋራት ስለሌለባቸውም ነው። ኣልቦው ጥቅም ላይ እንዲውል ዶክተሩ ከ"1" እስከ "9" ተጨማሪም ኣኃዞች በመጨመር የግዕዝን ቍጥሮች ብዛት ከ፳ ወደ ፴ ከፍ ቢያደርጉም ኣሥሮቹን በቊጥርኝት በመቀጠል አንድንጠቀም ኣድርገዋቸዋል። ዶክተሩ ከዩኒኮድ በፊት የፈጠሩት የኣልቦ ቍጥራዊ ኣኃዝ መቀመጫ የኣለው ቀለም ሲሆን ከዩኒኮድ በኋላ በቅርቡ የጨመሯቸው ከኣልቦ እስከ ዘጠኝ የኣሉት መቀመጫ የሌላቸው ኣዳዲስ ኣሥር ቍጥራዊ ኣኃዛት ናቸው። ስለዚህ የዶክተሩ ኣልቦ ኣኃዞች ሁለት ዓይነቶች ናቸው። ሕዝቡ በኣማራጭነት እንዲጠቀምበት የሚፈልጉትም በኣዲሶቹ ኣሥሮቹ ቊጥራዊ ኣኃዞች ነው። እነዚህ ግኝቶችና ኣጠቃቀሞቻቸው በፓተንት ማመልከቻቸውም ተጠቅሰዋል። ዶ/ሩ ፊደል ውስጥ የኣቀረቡት የግዕዝ ኣልቦ ዩኒኮዱ ውስጥ እንደኣሉት ኣኃዞች ፊደላዊ ነው። ግዕዝን ኮምፕዩተራይዝ ሲያደርጉ ዶክተሩ ከኣረቡ ሌላ ለኣሥሩ ኣኃዛዊ ቍጥሮች ከሰባት በላይ ምርጫዎች ሲኖራቸው ታይፕራይተሩ በኣንድ የእንግሊዝኛ ፊደል ምትክ የቀረበ ቴክኖሎጂ ስለሆነ ለኣንድም ግዕዛዊ ኣኃዝ ስፍራ ኣልነበነውም። የኣማርኛ ታይፕራይተር ኮምፕዩተራይዝድ ሲደረግ ለፊደላት የነበረው 128 ስፍራዎች ብቻ ስለነበሩና ለኣማርኛም በቂ ቦታዎች ስለኣልነበሩት ግዕዝን በታይፕራተር ዲጂታይዝ ኣደረግን የሚሉት ፊደሉንና መጻፊያውን የኣልነበራቸው ዋሾዎች ጭምር ናቸው። ፳፫. ለግዕዙ ግኝት ቀለም ቅርፅ የተጠቀሙት በእንግሊዝኛ እዝባራዊ ኣልቦ () የሚባለውን ነው። ከላቲኑ “” (“ኦ”) ቀለም እንዲለይ የላቲኑም ኣልቦ ጠበብና ረዘም የተደረገ ስለሆነ ቅርፁ ወደ የግዕዝ ኣራት ቍጥር ፣ ዓይኑ “ዐ” እና ፀሓዩ “ፀ” የቀረበ ስለሆነ እንዳያምታቱ ነው። ስለ ዶክተሩ ኣልቦ ኣኃዝ ፈጠራ እስከኣሁንም ከኣልሰሙት መካከል የኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ ቤተክርስቲያን ይገኙበታል። ፳፬. የግዕዝ ቍጥሮች ዩኒኮድ ውስጥ የኣሉት በፊደልነት ቢሆንም እንጠቀምባቸው። ሃያዎቹ የግዕዝ ኣኃዞች ፩/1 ፪/2 ፫/3 ፬/4 ፭/5 ፮/6 ፯/7 ፰/8 ፱/9 ፲/10 ፳/20 ፴/30 ፵/40 ፶/50 ፷/60 ፸/70 ፹/80 ፺/90 ፻/100 ፼/10,000 ናቸው። ምሳሌ፦ ሰኔ 28 ቀን 2012 ዓ.ም. ሰኔ ፳፰ ቀን ፳፻፲፪ ዓ.ም.። የግዕዝ ምልክቶች የግዕዝ ፊደል ምልክቶቹንም () ያጠቃልላል። በኮምፕዩተር ዘመንም ግዕዝ መሣሪያዎቹንና የእጅ ስልክ የመሳሰሉትን በሚገባ እንዲጠቀም ዶክተሩ የላቲኑን ምልክቶች በማውረስ ተጠቅመውባቸዋል። ከእነዚህም ዋናዎቹ ቍልፎች የኣሏቸው 32 ምልክቶች ናቸው። የኮምፕዩተር 42 እንግሊዝኛ ቁጥሮችና ምልክቶች ከግዕዙ ጋር ያቀረቡት ዶክተሩ ግዕዝን ኮምፕዩተራይዝ ሲያደርጉ ለግዕዝ ሥራ እንዲያገለግሉ ወስነው ከግዕዙ ቀለሞች ጋር በተመጣጠነ መልክ መሥራት ስለጀመሩ ኮምፕዩተር ገበታ ላይ ያሉት ኣጠቃቀሞች ለግዕዝም እንዲያገለግሉ ነው። ለምሳሌ ያህል “+”፣ “-”፣ “*” እና “/” የመደመር፣ መቀነስ፣ ማባዛትና ማካፈል የግዕዝ የሂሳብ ምልክቶችና ማስሊያዎችም ናቸው። የግዕዝ ምልክቶች ኢትዮጵያዊው ሊቅ ቅዱስ ያሬድ የፈጠሯቸውን ኣሥር የዜማ ምልክቶች ያጠቃልላል። ምልክቶቹን ከቀለሞች በላይ መክተብ ከኣስቸገረ ከቀኝ ጎኖቻቸው መክተብ ይቻላል። እንዲህም ሆኖ የላቲኑን ምልክቶች በግዕዝነት ስንጠቀምባቸው መከተል የኣለብን ኣጠቃቀሞች ኣሉ። ፩. የእንግሊዝኛው የፊደል ገበታ ላይ የኣለው የላቲንን የኮለን () ምልክት ኮምፕዩተሩ የሚያውቀው በኮለንነት እንጂ መልኩ የግዕዝን ሁለት ነጥብ ምልክት ስለመሰለ በነጥብነት ኣይደለም። ግዕዝ የእራሱ ኮድ የኣለው በኣለ ሁለት ነጥብ የባዶ ስፍራ ምልክት ስለኣለው ኮለንን በባዶ ስፍራ ምትክ መጠቀም ትክክል ኣይደለም። ፪. ሁለት፣ ሁለት ነጥቦች የኣራት ነጥብ ምልክት ኣይደሉም። ስለዚህ ሁለት፣ ሁለት ነጥቦች በኣራት ነጥብ ምትክ መጠቀም ትክክል ኣይደለም። ፫. ሁለት ኮለኖችም የኣራት ነጥብ ምልክት ኣይደሉም። ስለዚህ ሁለት ኮለኖችም በኣራት ነጥብ ምትክ መጠቀም ትክክል ኣይደለም። ሁለት፣ ሁለት ነጥቦች በዓማርኛ የመኪና መጻፊያ (ታይፕራይተር) ዘመን በኣራት ነጥብነት ስንጠቀምባቸው የነበረው ዓላማው ጽሑፉን ወረቀት ላይ ኣስፍሮ ማንበብ ብቻ ስለነበረ ነው። በኮምፕዩተር ግን የቀለሙ ኮድ ወይም ቍጥር ስለሚሰፍር ኣጠቃቀሞቹ የተለያዩ ናቸው። ይህን ኣጠቃቀም ኣለማወቅ ኣራት ነጥብ የሌላቸው ጽሑፎችን ያስከትላል። ኣራት ነጥብ የሌሏቸው ጽሑፎችን መተርጐምም ያስቸግራል። ሌሎች የተግዳሮት ምንጮች የዶክተሩን የመርገጫዎች ኣመዳደብ እናሻሽላለን ብለው የላቲኑን የምልክት መርገጫዎች ለግዕዝም ተመሳሳይ ኣጠቃቀሞች የኣቀረቡትንም በመጠኑ ይመለከታል። ስለዚህ ኣንዳንድ ኢትዮጵያውያን ዓማርኛውን ኣራት ነጥብ በሌለው ከመጻፍ እንዲቆጠቡና ኣራት ነጥብ በሌለውም መጻፊያ እየጻፉ ጊዜያቸውን ከማባከን ቢቆጠቡ ይጠቅማል። ፬. ስለ ኣራት ነጥብ የተሳሳተ ኣጠቃቀም ተጨማሪ መረጃ የሁለት ነጥቦቹ ሁለት እየተከፈሉ ግማሾቹ ወደ ኣዲስ መስመር መዞር ነው። ፭. በኮምፕዩተሮችና የእጅ ስልኮች ኣጠቃቀም ምልክቶች በቀለማት እንጂ በባዶ ስፍራዎች መቀደም የለባቸውም። ፮. ዶክተሩ በእንግሊዝኛው የንግድ ምልክት ምትክ የግዕዝ የንግድ ምልክት (“ንም”) ምልክት ፈጥረው ሲጠቀሙበት ቆይተዋል። ፯. ጮሌ ስልኮችን ወደጎን ኣዙሮ መጠቀም ያፈጥናል። በተለይ ይኸን ኣጠቃቀም እንደእንግሊዝኛው ለማቀላጠፍ ለሳድሳን መዝጊያ ዶክተሩ የ”ዠ“ን መርገጫ ለግራ ኣውራ ጣት እንዲጠቅምም ኣድርገዋል። ፰. የግዕዝ የነቁጥ ምልክት ተረስቶ ዩኒኮድ ውስጥ ስለኣልገባ መጨመር ይኖርብናል። ምክንያቱም ምልክቱ ከሌሎች የቁምፊው ቀለሞች ጋር እንዲሄድ መሠራት ስለኣለበት ነው። ፱. ኣሥሩ የያሬድ ምልክቶች ብዙ ሰዎች ከኣሏቸው የዶክተሩ ግዕዝኤዲት ዩኒኮድ ፊደል ውስጥ ኣሉ። እያንዳንዱም የሚከተበው በሁለት መርገጫዎች ነው። ፲. በተሳሳቱ ኣራት ነጥቦች የተጻፉ ኣስተማማኝ የኣልሆነ ጽሑፎች ኣሉ። ከእዚህ ጽሑፍ ኣንድ ሁለት ኣንቀጾችን ኮፒ ተደርገው ገጽ ላይ ቢለጠፉ ችግሮቹን መመልከት ይቻላል። ግዕዝና ኦሮምኛ ግዕዝ በዶክተር ኣበራ ሞላ ኮምፕዩተራይዝድ ሆኖ ለዓማርኛ ተመድበው ከተረፉት ሦስት መርገጫዎች ኣንዱ ለኦሮሞ () ሲሆን ሌላው ለትግርኛ ተሰጥቶ የቀረው ለኣገው/ቢለን ሥራ ላይ ውለዋል። ይህ በእንዲህ እንዳለ በ፲፱፻፹፫ ዓ.ም. የመንግሥት ለውጥ ጊዜ የኣንድ ድርጅት ኦሮሞ ምሁራን ተሰብስበው ከግዕዙ ይልቅ ላቲን ይበጀናል በማለት ግዕዙን () ስለተዉት የሚከተሉትን መጋራት ሳይጠቅም ኣይቀርም። (ለኦሮሞው “ዸ” ፊደል የላቲኑ የመቀነስ ምልክት መርገጫ በዶክተሩ መመደቡን እዚህ ከቀኝ ጎን ከኣሉት ሥዕሎች “ 1989 ሞዴት የፊደል ገበታ ፬፣ ፲፱፻፹፪ ዓ.ም.” የሚለውን ማስተዋል ይጠቅማል። ) ቁቤ ኦሮምኛን በላቲን ፊደል የመክተቢያ ዘዴ ነው። ፩. ጥንትም ቢሆን ፊደላት በእጅ ጽሑፍ ሲጻፉ ላቲን ከግዕዙ በፍጥነት የተከተበበት ጊዜ ኣልነበረም። ምክንያቱም ግዕዝ ኣንድን ድምጽ በኣንድ ቀለም ሲያሰፍር ለኣብዛኛው የላቲን ድምጾች ሁለት ቀለሞች ስለሚያስፈልጉት ነው። ፪. የላቲንና ግዕዝ ቀለሞች (ኦሮምኛውን ግዕዝ ጨምሮ) በማተሚያ መሣሪያዎች ሲከተቡ የሁለቱም ቀለሞች መረጣዎች ኣጠቃቀሞች እኩል ነበር። በእዚህ ዘዴ በግዕዝ ቋንቋ በ1513፣ ኦሮምኛ ዓማርኛ መተርጐሚያ () በ1850 ግድም በኣቶ ሓብተ ሥላሴ ታትሟል። መጽሓፍ ቅዱስን ወደ ኦሮምኛ የመተርጐሙንም ሥራ በማስፋፋት ከሌሎች የቋንቋው ተናጋሪዎች ጋር (ዋሬ፣ ሩፎ፣ ሾለን፣ ጀገን እና ገብረሚካኤል) በመተባበር ሙሉውን ኣዲስ ኪዳን ወደ ኦሮምኛ ተርጕመው በሰኔ 1862 ዓ.ም. ኣገባደዱ። ይህም ትርጕማቸው ለኦሮምኛ ሥነጽሑፍ የመጀመሪያው ኣዲስ ኪዳን መሆኑ ነው። ከጥቂት ዓመታት በኋላም ሚስዮኑ ክራጵፍ () በ፲፰፻፸፩ ዓ.ም. በራሱ ስም ያሳተመው ይህንኑ የነኣለቃ ዘነብን ፲፰፻፷፪ ዓ.ም. ሥራ “ቁልቁሎታ መጻፎታ ከኩ ሐረዋ” ነበር። ኣለቃ ዘነብ ወደ ፲፰፻፸ ዓ.ም. ግድም የ“ኦሮምኛና ኣገውኛ መዝገበ ቃላት” ጽፈዋል ይባላል። የኣስቴር ጋኖን የትርጕም መጽሓፍ በመጠቀም በ፲፰፻፹፯ ዓ.ም. የታተመም የኦሮምኛ ሓዲስ ኪዳን፣ መጫፈ ቁልቁሉ በ፲፰፻፺፱ እ.ኤ.ኣ. (፲፰፻፺፪ ዓ.ም.) በቅዱስ ኦነሲሞስ ነሲብ፣ እና ከእዚያም ወዲህ እንደነ በሪሳ የኣሉ ጋዜጣዎች በግዕዝ ፊደል በኦሮምኛ ታትመዋል። መጫፈ ቁልቁሉ ለመጀመሪያ ጊዜ በግዕዝ ፊደል በኦሮምኛ ቋንቋ የተጻፈ የምዕራብያኑ ) መጽሓፍ ቅዱስ ትርጕም ነው። ቀደም ብሎም በግዕዝ ፊደል በኦሮምኛ ከቀረቡት መረጃዎች ኣንዱ ጀምስ ብሩስ የወሰደው የ1790 የኦሮምኛ ትርጕምና የኢዘንበርግ ጽሑፍም ኣሉ። ፫. በዶክተሩ ኮምፕዩተራይዝድ የሆነው ግዕዝ እ.ኤ.ኣ. በ1987 ለገበያ ቀርቦ በማተሚያ ቤቶች ፊደላት (ሞዴት ፕሮግራም) መክተብ ስለተጀመረ ምሁራን ደስ ሊላቸውና ሳይንሱንና ቴክኖሎጅውን ማወቅና ማስተዋወቅ በተገባ ነበር። ይህ በኣለመደረጉ እ.ኤ.ኣ. በ1992 በፕሮፌሰር ጥላሁን ጋሜታ ወደ ላቲን ለማዞር ከቀረቡት የኣማርኛ የጽሕፈት መኪናን የሚመለከቱት ጊዜ ለኣለፈባቸውና ኮምፕዩተርን የማይመለከቱ ምክንያቶች መልሶችም ነበሩ። ስለዚህ በግዕዝ ፊደል በማተሚያ ፊደላት ሲጻፉ የነበሩት በኮምፕዩተር ስለቀረቡ ቴክኖሎጂው ስለተሻሻለና ስለቀለለ ጉዳዩ ይመለከተናል የኣሉት የኦሮሞ ምሁራን ሊደሰቱ የሚገባ እንጂ ወደ ላቲን የሚያስዞር ኣዲስ ምክንያት ኣልነበረም። በጊዜውም በፕሮፌሰር ባዬ ይማም በዓማርኛ መልስ ቀርቦ ፕሮፌሰር ሚንጋ ነጋሽና ፕሮፌሰር ሳሙኤል ክንዴ ወደ እንግሊዝኛ ተርጕመውታል። ለምሳሌ ያህል ወደ ላቲን የተዞረው ብዙ የግዕዝ ፊደላትን ከማስተማር የኣነሱትን ላቲን ማስተማር ይቀልላል የሚሉ ኣሉ። የላቲኑ ፊደል በቍጥር ማነስ ዕድሜ ልክ እስፔሊንግ ማጥናትንና ኣለመጨረስን ኣስከትሏል። የግዕዝ ፊደላት ቤቶች፣ ቅርጾችና ድምጾች በወጉ የተሠሩ ውብና ግሩም ፈጠራዎች ናቸው። ለምሳሌ ያህል የካዕብ ቤት ፊደላትን ድምጾች ለማሰማት ከንፈሮችን ማሞጥሞጥ ሲያስፈልግ በቅርጽ ከግዕዙ የሚለዩት ከቀኝ ጎን መሥመር በማስጨመር ነው። የስምንተኛው ቤት ድምጾች የሚጻፉት ከግዕዙ ወይም ራብዕ ግርጌ ወይም ኣናት ላይ መስመር በመጨመር ዓይነት ነው። ፬. ላቲን የእራሱ ችግሮች የኣሉት ፊደል ነው። በዶክተሩ ግኝት እያንዳንዱን የግዕዝ ቀለም በሁለት መርገጫዎች መክተብ ተችሏል። ላቲን ይኸን እየኣንዳንዱን የግዕዝ ቀለም በሁለት መርገጫዎች የመክተብ ችሎታ ስለሌለው ግዕዝን በግዕዝ ፊደል መክተብ ብልጫ ኣገኘ። ስለዚህ ኦሮምኛን በላቲን ፊደል መክተብ (ቁቤ) መሻሻል ኣይደለም። ፭. የኦሮምኛው የግዕዝ ፊደል ከሌሎቹ የግዕዝ ቀለሞች ጋር በዶክተሩ ኮምፕዩተራይዝድ ስለሆነ ለኣለፉት ፴፪ ዓመታት በኮምፕዩተር ቀርቦ በኋላም በዩኒኮድ ዕውቅና ቢያገኝም ሁሉም ባይሆኑ ኦሮሞዎች ግዕዙን እርግፍ ኣድርገው ጥለው ወደ ላቲኑ ስለዞሩ የተፈጠሩት ችግሮች ቀጥለዋል። ለምሳሌ ያህል ላቲን እራሱን የሚገልጸው የኮምፕዩተሩ ገበታ ላይ በኣሉት ቀለሞች ብቻ ኣይደለም። ፮. በእጅ የጽሕፈት መሣሪያ ዘመን ታይፕራይተር ዓማርኛንና ኦሮምኛን ለማስጻፍ ስለኣልቻለ ላቲን ብልጫ ነበረው። የዶክተሩ ግኝት ለእውሸቱ (የፈጠራ) የታይፕራይተር የኣማርኛ ነገሮችና ለትክክለኛዎቹ የማተሚያ ቤቶች ፊደላት ኣጠቃቀሞች እጅግ ትልቅ ፈውስ () ነበር። የታይፕራይተር ፊደል ለታይፕራይተር ሲባል የተሠራ በፍፁም ትክክለኛ በኣለመሆኑና ለብዙ ምዕት ዓመታትም በእጅ ስንጽፈው የነበረው ከኣለመሆኑም ሌላ የማተሚያ ቤት ፊደላችንም ስለኣልሆነ ከቁርጥራጮች የሚሠራውን ብጥስጥስ ዶ/ር ኣበራ የእውሸት ፊደል ይሉታል። ስለ ታይፕራይተሩ ድክመት ዶክተሩ እ.ኤ.ኣ. በ1991 ስለኣቀረቡ መሣሪያው ወደ ቁቤ ለመዞር ምክንያት መሆን ኣልነበረበትም። በታይፕራይተር በመቀጣጠል “ዸ”ን እና እርባታዎቹን መጻፍም ከአማርኛው የተለየ ችግር ኣልነበረውም። ቀደም ብሎም የኢትዮጵያ ማተሚያ ቤቶች ሲጠቀሙቸው የነበሩት የኦሮሞ የግዕዝ ቀለሞች እየኣሉና ከእዚያም ወዲህ በኮምፕዩተር የኦሮምኛው የግዕዝ ፊደል በዶክተሩ መከተብ መቻልና የተጠቃሚዎች መኖር ግንዛቤ ውስጥ ሳይገቡ በንቀት ብዙ ዓመታት ባክነዋል። ቴክኖሎጂ የችግር መፍቻ እንጂ ከችግር መሸሽያ ኣይደለም። ለቴክኖሎጂ ተብሎ ፊደል መቀየርና መቀነስም ነውር ነው። ለምሳሌ ያህል እንደ እንግሊዝኛው ላቲን ዓይነቶቹ የተጻፉት ቃላት የማይነበቡበት (ለምሳሌ ይህል ) ሳይቀነሱ ኣሉ። ፯. ቁቤ በላቲን ዋየሎች ከሚጠቀምባቸው በተሻለ ኦሮምኛ በግዕዙ ሊጠቀም ይችላል። ኦሮምኛን በፊደል ለመክተብ ከላቲኑ ቁቤ የግዕዝ ፊደል ይጠቅማል። ፰. መጽሓፍ ቅዱስ በከፊል እ.ኤ.ኣ. በ1841 በኦሮሞ ቋንቋ በግዕዝ ፊደል ተጽፏል። እንዲሁም እ.ኤ.ኣ. በ1875 የኦሮሞ ሓዲስ ኪዳን በግዕዝ ፊደል ታትሟል። ፱. በልሳነ ግእዝና በኣፋን ኦሮሞ (ግእዚፊ ኣፋን ኦሮሞቲን - ) የተዘጋጀው መጽሓፈ ቅዳሴ - ክታበ ቅዳሴ - መጋቢት 10 ቀን 2008 ዓ.ም. በኢሊሌ ሆቴል ተመርቋል። የትርጐማና የኣርትኦት ሥራው 10 ዓመታት የወሰደው ባለ ሦስት ዓምዱ ክታበ ቅዳሴ፦ የመጀመርያው ረድፍ በግእዝ ቋንቋ፣ ሁለተኛው ረድፍ በኦሮምኛ ሆኖ በግእዝ ፊደል፣ ሦስተኛው ረድፍ በኦሮምኛ ሆኖ በቁቤ ፊደል ተጽፏል ይላል ሪፖርተር ጋዜጣ። ይህ የግዕዝ ፊደል ኦሮምኛን ኣይጽፍም ለሚሉት ማፈሪያ ነው። ስለዚህ ጥቂት የኦሮሞ ምሁራን ግዕዝ ኦሮምኛን ኣይጽፍም በማለት ከጀመሩት የእውሸት ዘመቻዎቻቸውና ሕዝቡን ከማጣላትና ከመለያየት መቆጠብ ይኖርባቸዋል። ከእነዚህ ተርጓሚዎች ሌላ ለግዕዝ እድገት የሠሩ የኦሮሞ ሊቃውንት ኣሉን። ፲. መጽሓፍ ቅዱስ ሙሉዉን ወይም በከፊል ከ፲፭፻፮ ዓ.ም. ጀምሮ በግዕዝ ቀለሞች በማተሚያ ቤቶች ከታተሙባቸው ቋንቋዎች መካከል የግዕዝ ቋንቋ (ግዕዝኛ)፣ ዓማርኛ፣ ትግርኛ፣ ኦሮምኛ፣ ሃዲያ፣ ሲዳሞ፣ ከንባታ፣ ወላይታ እና ጌዴኦ ይገኙበታል። መጽሓፍ ቅዱስ በሌሎች የኢትዮጵያ ቋንቋዎችም ተተርጕሟል። ለምሳሌ ጋሞ ጎፋና ዳውሮ። ስለዚህ ለዓመታት በማተሚያ ቤቶች የግዕዝ ፊደላት ሲከተብ የነበረው ኦሮምኛ ኮምፕዩተራይዝድ ሆኖ ዛሬ ሥራ ላይ እየዋለ ግዕዝ ኦሮምኛን ኣይጽፍም ማለት ሳይንስ ኣይደለም። ፲፩. በኣነሱ የኆኄያት ግድፈቶች ( / እስፔሊንጎች) እና ስፍራዎች () ማስከተብ ብልጫዎች የነበረው የግዕዝ ፊደል በዶ/ር ኣበራ ግኝቶች የተነሳ የግዕዝ ፊደል ሓሳብን በኣነሱ ጊዜያት ()፣ መርገጫዎች () እና ገበታዎች () በኮምፕዩተሮችና የእጅ ስልኮች በማስከተብ ብልጫዎቹ ወደ ኣምስት ዓይነቶች ከፍ ብለዋል። ለምሳሌ ያህል “ዘ ኲክ ብራውን ፎክስ ጃምፕስ ኦቨር ዘ ሌይዚ ዶግ።” የሚለውን ዓረፍተ ነገር ላቲን በ36 ቀለሞችና በቁቤ በ45 ቀለሞች ከመክተብ ይልቅ በግዕዝ ፊደል በ24 ቀለሞች መክተብ የተሻለ ነው። ስለዚህ ግዕዝ እንኳን ከላቲኑ ቁቤ ከላቲኑ እንግሊዝኛ የተሻለ ነው። ፲፪. የቁቤ ሥርዓት እ.ኤ.ኣ. በ1992 ገደማ የተመሠረተው ኣንዱ ቀለም ኣንድን ድምጽ በመወከል ነው ተብሏል። የላቲንም ሆነ የቁቤ ቀለሞች ኣንድን ድምጽ በኣንድ ቀለም ከሚወክለው የግዕዝ ፊደል ጋር የመወዳደር ችሎታ የላቸውም። ላቲን ኣንዳንድ ድምጾችን የሚከትበው በሁለት ቀለሞች ስለሆነ ሁሉም ቀለሞች ለየብቻቸው ኣንድ ድምጽ እንዲወክሉ እንኳን ተደርጎ መጠቀም ኣይቻልም። ለምሳሌ ያህል “” እና “” የ“ዽ” እስፔሊንግ ስለሆኑ “ዲ” እና “ኤች”ን በሁለት ቀለምነት ጎን ለጎን ኣስቀምጦ በ“” እና “” ድምጽ ሰጪነት መጠቀም ኣይቻልም። ይህ ምሳሌ የሚያሳየው ቁቤ የተመሠረተው በጥቂት የኦሮሞ ምሁራን ማምታታትም ላይ መመርኰዙን ነው። ሌላ ምሳሌ ግዕዝ ዋየልና ማጥበቂያ () የለውም የሚባለው ነው። ለግዕዝ ዋየል ስለማያስፈልገውና ስለሌለው ዋየል ባያስፈልገውም መዘርዘር ይቻላል። ኣንድ ቀለም የሚበቃውን የግዕዝ ማጥበቂያ ትቶ ለኣልተሟላ ማጥበቅ ሲባል ወደ ላቲን ዋየሎች መዞር ኣያታርፍም። ለላቲን የሚያስፈልጉትን ረዣዥም ዋየሎች ግዕዝ ስለሌለው ኦሮምኛን በላቲን ለመክተብ መረጥን ለሚሉት ሰበቡ ሳይንሳዊ ስለኣልሆነና ግዕዝ ሥርዓተ ንባብ (ማንሳት፣ መጣል፣ ማጥበቅ፣ ማላላት፣ ማናበብ፣ አለማናበብ፣ መዋጥና መቍጠር) ስለኣለው ሊታሰብበት ይገባል ይላሉ ዶክተር ኣበራ። የግዕዝ ፊደል በብዛቱ እየተወቀሰ ከእዚያ በበዙ ቀለምች መተካት ትክክል አይደለም። ቁቤ ሁሉንም የላቲን ዋየሎችንና እንዚራን () ኣልተጠቀመም። ጥናት ላይ ተመርኵዞም ኦሮምኛ ሁሉንም የዓማርኛ ቀለሞች የኣለመጠቀምም መብት ኣለው። የተለያዩ ምክንያቶች በማቅረብ የግዕዝ ፊደል ኦሮምኛን ኣይጽፍም የኣሉትን እንደተሳሳቱ ሳይጠቅሱ ኣሁንም መጥቀስ ስለጉዳዩ ኣሁንም የሚጽፉት ጥቂት ምሁራን እራሳቸውን ማረም እንዳልቻሉ ያሳያል። የ“መ” እና “ማ”ን እስፔሊንግ “” እና “” ማድረግ መካሰር ነው። ወደ ላቲን የተዞረው ያለበቂ ጥናትና ሕዝቡ ሳያውቅና ሳይመርጥ በእውሸት ሕዝብ መረጠው ተብሎ ነው። ፲፫. ማንኛውንም የኦሮሞ ፊደል በሦስት መርገጫዎች መክተብ ነውር ነው። ማንኛውንም የኦሮምኛ ድምጽ በሦስት መርገጫዎች መክተብ ነውር ነው። ምክንያቱም ግዕዝ በኮምፕዩተር ኣይጻፍም ተብሎ የኣማርኛ ታይፕራይተር ማጓጓዝ እንደችግር በቀረበበት ጊዜ እያንዳንዱ የኦሮምኛ የግዕዝ ቀለም በኮምፕዩተር በሁለት መርገጫዎች በዶክተሩ እየተከተበ ነበር። ምንም እንኳን ግዕዝ እንከን የማይወጣለት ፊደል ነው ማለት ባይቻልም ለኣንድ ድምጽ ኣንድ ቀለም ለመመደብና ኣንድን ቀለም ለኣንድ ድምጽ ለመመደብ የተፈጠረ ነው ማለት ይቻላል። ግዕዝ በኮምፕዩተር እየተጻፈ በፊደላዊ ፊደል በላቲን ኦሮምኛውን በበዙ መርገጫዎች መክተብ ኣሁንም ሳይንሳዊና የተሻለ ነው ማለት ለቴክኖሎጂ ሲባል እራስን ዝቅ ማድረግና ኣርቆ ኣለማስተዋል ነው። ፲፬. ጥቂት የኦሮሞ ምሁራን ዓማርኛ የማጥበቂያ ምልክት የለውም የሚሏቸውን ስሕተቶች ቀጥለውበታል። ዓማርኛ መጥበቅ የኣለበትን ቃል ከማይጠብቀው የሚለይበት ዘዴዎች ኣሉት። ከእነዚህ ኣንዱ ከሚጠብቀው ቀለም ኣናት በላይ ኣንድ ነጥብ መክተብ ሲሆን ምሳሌውም በ፲፮፻፺ ዓ.ም. ላቲንና ዓማርኛ መተርጐሚያ መጽሓፍ ውስጥ ታትሟል። ለምሳሌ ያህል “ላላ‘” እና “አላላ‘” ገጽ 1 እና “መነ‘ሣት” ገጽ 50 ላይ ቀርበዋል። ይኸንንም ኣጠቃቀም ሓዲስ ዓለማየሁ ] [በ“ፍቅር እስከ መቃብር” መጽሓፋቸው ኣስፋፍተውታል። ] በኣዲስ ቅርጽ ለኮምፕዩተር እንዲስማማ መጥበቅ ከኣለበት ቀለም ኋላም እንዲከተብ ተደርጎ ማጥበቂያና ማላልያ በዶክተር ኣበራ ፓተንትም ውስጥ ኣ.ኤ.ኣ. በ2009 ተጠቅሰዋል። ፲፭. የቁቤ ዋየሎች “ኤ”፣ “ኢ”፣ “ኣይ”፣ “ኦ” እና “ዩ” (“”፣ “”፣ “”፣ “” እና “”) ስለሆኑ በቁቤ “ክታበ”ን ከ“ኪታባ” የመለየትና ማጥበቅ/ማላላት ችግሮች ቢኖሩትም ስለ ቁቤ ማጥበቅ፣ ማላላት፣ ማስረዘምና ማሳጠር የሚጽፉም ኣሉ። ይህ በኣዲስ ፊደልነት የቀረበውንም በብዛት ከግዕዝ ፊደል የበለጠውንም ይመለከታል። ግዕዝ ሰባት እንዚራን ሲኖረው ኦሮምኛ 10 ያስፈልጉታል የተባለው ትክክል ከኣለመሆኑም ሌላ ቍጥሩን ወደ 13 መጨመርም ስለኣላዋጣም ኣልቀጠለም። ትክክለኛው የግዕዝ ኣጻጻፍ “ኣፋን” እንጂ “አፋን“ ኣይደለም። ኣንዳንዱ “ድ“ን በ““ ሌላው በ““ ይጽፋል። ፲፮. ይህ ግዕዝና ኦሮምኛ ሳይንሳዊ ጽሑፍ ስለ ፊደላቱ እንጂ ቋንቋዎቹን ኣይመለከትም። የኦሮሞ ቋንቋችን መዳከም ስለሌለበት ስለ ፊደል ስንወያይ ሰለ ቋንቋና ሰለኣልፈጠርናቸው ኦሮሞነት መቀላቀል ሳይንስ ኣይደለም። የኦሮምኛው የግዕዝ ፊደል ከሌሎቹ የግዕዝ ቀለሞች ጋር በዶክተሩ ኮምፕዩተራይዝድ ስለሆነ ለኣለፉት ፴፪ ዓመታት በኮምፕዩተር ቀርቦ በኋላም በዩኒኮድ፣ ዩናይትድ እስቴትስና የኢትዮጵያ መንግሥታት ዕውቅና ቢያገኝም ዛሬም ሶፍትዌር ውስጥ የሉም ብለው የሚጽፉ ኣሉ። ምሳሌ፦ “በዻኔ” ፲፯. እነ “ሸ”፣ “ቸ”፣ “ኘ”፣ “ዸ”፣ “ጠ”፣ “ጨ”፣ “ጰ”፣ እንዚራኖቹንና ሌሎች ቀለሞች የኣሉትን ለኦሮምኛ የሚያስፈልጉትን ቀለሞች ትቶ እነዚህን ወደ የሌሉት የላቲን ፊደል መዞር ሳይንስ ኣይደለም። የእነ“ጨ”፣ “ⶸ” እና “ꬠ” እንዚራን በቁቤ መለየት ቀላል ኣይሆንም። ፲፰. የኦሮምኛ ድምጾችንና እርባታዎችን የሚወክል የፊደል ገበታ (ከኣማርኛ ታይፕራይተር፣ ዓረብኛና ላቲን) ለጊዜው የተሻለው ላቲን ነው በማለት በስሕተት የቁቤ ኣጻጻፍ ሥራ ላይ ዋለ። ይህ ለዓማርኛው በኣለመደረጉ ዶክተሩ በመፍትሔው የደረሱለት ለኦሮምኛው ፊደል ጭምርም ነበርና ነውም። ምክንያቱም ዓማርኛና ኦሮምኛ በትክክለኛው የግዕዝ ፊደል ለብዙ ምዕት ዓመታት ተጠቅመውበታል። የጄምስ ብሩስና ሌሎች መረጃዎችም ኣሉ። ስለዚህ ዓማርኛውንም ሆነ ሌሎችን ቋንቋዎቻችንን ለማይጽፈው የዓማርኛ ታይፕራይተር ሲባል ፊደሉን የተዉት ቋንቋዎች በኣንዳንድ ተናጋሪዎች ስሕተት እንጂ በግዕዝ ፊደል ሲጠቀሙ በነበሩ ኢትዮጵያውያን ስሕተት ኣልነበረም። ፲፱. በዶክተሩ ግኝቶች ከ“አ” እና “ኸ” መርገጫዎች ፲፬ የግዕዝ ቀለሞች እየተከተቡ ናቸው። ፳. ቁቤ በ“”፣ “”፣ “”፣ “” እና “” በተጠቀመው ዓይነት በ“ኣ”፣ “ኤ”፣ “ኢ”፣ “ኦ” እና “ኡ” የግዕዝ ቀለሞች መጠቀም ይችል ነበር። ኣንዳንድ ኦሮሞዎች “ቢራ” በላቲን ኦሮምኛ "" ተብሎ የሚጻፈው ግዕዝ ስለማይችለውም ነው ይላሉ። በ“” ምትክ “ብኢኢርርኣኣ” ተብሎ በግዕዝ ፊደል መጻፍ ይቻላል። ስለዚህ ቁቤ የተመሠረተው ሳይንሳዊ ጥቅም ላይ ኣይደለም። “ቢ” እና “ራ” ቀለሞችን ዓማርኛ በኣራት ዓይነቶች ማለትም “ቢራ”፣ “ቢ'ራ”፣ “ቢራ'” እና “ቢ'ራ'” መጠቀም ይችላል። “ብኢርኣ” ወይም “ቢርራ”ም ኣለ። ለምሳሌ ያህል “ለቆ” የሚለውን ቃል “ለቅቆ” ወይም “ለቆ'” ዓይነቶች መክተብና ማላልያና ማጥበቂያዎች መጨመርም ይቻላል። ቁቤ ዋየሎችን ከመደራረብ በ“ዓ”፣ “ዔ”፣ “ዒ”፣ “ዖ” እና “ዑ” የግዕዝ ቀለሞች ኣጠቃቀም ምሳሌዎች ጊዜ፣ ሥፍራና ጉልበት መቆጠብ ይችል ነበር። ከኣምስት የላቲን ዋየሎች የግዕዙ “አ”፣ “ዐ” እና ሰባት እንዚራኖቻቸው የተሻለ ገላጮችና ሥፍራ ቆጣቢዎች ናችው። እዚህ የቀረቡትም መረጃዎች ዋሾ የኦሮሞ ምሁሮችን ስለሚያሳፍሩ ዝም እያሉ የተጃጃሉት እነዚያኑ ጥያቄዎች ደጋግመው ይጠይቃሉ። ፳፩. ኣንዳንድ የኦሮሞ ምሁራን ግዕዝ የኦሮምኛ ቃላትን ኣይጽፍም በማለቱ በኣለማወቅ በስሕተቱ ገፍተውበታል። ጎዸቱ፣ ቶኮፋዸ፣ ዹፌ፣ ዹጉማ፣ ጀዺ፣ ዻባ፣ ዻራርቱ፣ ባዻዻ፣ ዻዻ፣ ጄዼ፣ ዼራ፣ ዽባፍ፣ ዽባ፣ ነንዾከዼስ፣ ዿ የእንዚራኑ ምሳሌዎች ናቸው። ዓማርኛው ላይ የተጨመሩት ስምንቱ የኦሮሞ ቀለሞች “ዸ”፣ “ዹ”፣ “ዺ”፣ “ዻ”፣ “ዼ”፣ “ዽ”፣ “ዾ” እና “ዿ” ናቸው። የኦሮሞውም ላይ የተጨመረ የምኢን የግዕዝ “ⶍ” ቀለምም ኣለ። ፳፪. ጥቂት የኦሮሞ ምሁራን “ዻ” የግዕዝ ኦሮምኛ ቀለም በኣንድ ቀለም በሁለት መርገጫዎች ከመክተብ ይልቅ “” በማለት በሦስት ቀለሞችና በሦስት መርገጫዎች በኦሮምኛ መክተብ የተሻለ ሳይንስ ይመስላቸዋል። ኣንዳንድ የግዕዝ ቀለሞችን በላቲን ለመለየት ሦስትና ከሦስት በላይ ቀለሞችን መደርደር ያስፈልጋል። ግዕዝ ለኣዳዲስ ድምጾች ፊደል ሲፈጥር ቁቤ ለኣለው ፊደል ሌላ ድምጽና እስፔሊንግ በመጨመር መሻሻል ስለሚፈልግ ችግሩን ያባብሳል። ግዕዝን በላቲን እስፔሊንግ ለመጻፍ የሞከሩትም ጥቂቶቹን እስከኣሁን የኣዋጣቸው የሕዝቡ ስለቴክኖሎጂው በሚገ'ባ ኣለመረዳት ነው። ፳፫. በሚገባ ሳይታሰብበት የግዕዝ ቀለሞች በላጭነትና ጥቅሞች ሳይገለጹ ታልፈዋል። ምሳሌ፦ ግዕዝ ችግር የለውም ማለት ሳይሆን የላቲንን ቃላት እስፔሊንጎች ዕድሜ ልክ ቢማሩትም ማስታወስ ኣይቻልም። በእዚህ ላይ “ኦሮሞ” የሚለው ቃል እስፔሊንግ በላቲን “” በኦሮምኛ ቁቤ የኣለ በቂ ምክንያት “” ነው። የቁቤ ላቲንና የላቲንን እንግሊዝኛ ተደራራቢ እስፔሊንጎች ማስታወስ ኣስቸጋሪነት የተነሳ ትክክለኛዎቹን ማስተማርና ማስታወስ ሳያስቸግር ኣይቀርም። ግዕዝ ኣዳዲስ ቀለሞችን እየፈጠረ ሲያድግ ቁቤ በኣሉት የላቲን ቀለሞች ላይ እስፔሊንግ መጨመር ስለኣለበት ለሁሉም የኢትዮጵያ ቋንቋዎች እየጠቀመ ማደጉ ኣጠራጣሪ ነው። ምክንያቱም በሁሉም የግዕዝ ቀለሞቻችን ለመክተብ ከቁቤው የበዙ ልዩ የፊደል መክተቢያ እስፔሊንጎች መማር ሊያስፈልግ ነው። ስለዚህ ቁቤ የኣናሳ ተጠቃሚዎች በመሆን ኦሮምኛን፣ ኦሮሞውንና ኢትዮጵያን ሊያቈረቍዝ ይችላል። ፳፬. በኣጠቃቀም የላቲን ፊደል ከግዕዝ ሳድሳን ቀለሞች ጋር ኣንድ ዓይነት ነው። ግዕዝ እንዚራኑን በኣንዳንድ ቀለሞች ሲወክል ላቲን ዋየሎቹን ሳድሳኑ ጎን ማስከተብ ስለኣለበት ከሰባት ጊዜ በላይ እጥፍ ስፍራዎችን ያስባክናል። ይኸንን የግዕዝ ምሳሌ የ“ገ” 11 እንዚራን በላቲን ጠብቆና ሳይጠብቅ በመክተብ ልዩነቱን መመልከት ይቻላል። ፳፭. ጥቂት የኦሮሞ ምሁራን በስሕተት ኦሮምኛ 10 እንዚራን ሲያስፈልገው ግዕዝ ሰባት ብቻ ኣለው ይላሉ። ላቲን ኣምስት ዋየሎች ኣሉት ተብሎ ኣምስቱኑ ዋየሎች እየደራረቡ ኦሮምኛ ኣሥር ዋየሎች ኣሉት ማለት ኦሮምኛውን መሳደብ ነው። ዋየል መደራረብም ትርፉ ስፍራ ማባከን ነው። የላቲን ዋየሎች ኣምስት ናቸው ቢባል እንኳን ለኦሮምኛ ኣምስት ዋየሎች በቂ ኣይደሉም። የቁቤ ዋየሎች ኣምስት ከሆኑ ከኣምስት በላይ እንዚራን ለኣላቸው የግዕዝ ቀለሞች ለመጠቀም ከላቲኑ ቁቤ የበዙ የእስፔሊንግ ችግሮች ይፈጥራሉ። ለምሳሌ ያህል “ዸ”ን በስምንት ዋየሎቹ ለመክተብ ለቁቤ ላቲን ከ20 በላይ ቀለሞች ሲያስፈልጉት ለግዕዙ ፯ በቂ ናቸው። ፳፮. ጥቂት የኦሮሞ ምሁራን በስሕተት ላቲን 26 ቀለሞች ሲኖሩት የግዕዙ ብዙ ናቸው ይላሉ። የላቲን "" ዓይነቶች ከ26 በላይ ናቸው። ዋናዎቹ 26 የላቲን ቀለሞች እንደግዕዙ 37 የተሟሉ ኣይደሉም። የግዕዝ ፊደላት በ37 የግዕዝ ቤት ተከፋፍለው እንዚራኖቹ በድምጽና በቅርጽ በወጉ የተደረደሩ ስለሆነ ሕጻናትን ማስተማር እንደ “” ቢሆንም የግዕዝ ተማሪ የሚማረው እስፔሊንግ እንዳያስታውስ እንጂ ዕድሜ ልኩን እስፔሊንጎች እንዲፈልግ ኣይደለም። ለምሳሌ ያህል የካዕብ ቤቶቹ ቀለሞች የሚከተቡት በግዕዞቹ ላይ ከቀኝ ጎን መስመር በመጨመር ሲሆን ድምጾቻቸው እንዲሰሙ ከንፈሮችን ማሞጥሞጥ ያስፈልጋል። ላቲን እራሱን ለማሻሻል ኣዳዲስ ፊደላትን እየቀረጸ ሲሆን ቁቤ ሊጠቀምባቸው ኣልተዘጋጀም። የቻይና ሥዕላዊ ፊደላት ብዙ ሺህ ናቸው። ፳፯. ግዕዝ በእጅ ኣይጻፍ ይመስል ስለላቲኑ የእጅ ጽሑፍ () የሚያነሱም ኣሉ። ዶክተሩ ኦሮምኛን በግዕዝ ፊደል በኮምፕዩተር ለመክተብ የሚያስፈልጉትን ከሠሩ በኋላ ለ24 ተነባቢና 10 ዋየሎቹ የኦሮምኛ ፊደላቱ 34 ቀለሞችን መፍጠር ስለሚያስቸግርና ኣስፈላጊ ኣይደለም ተብሎ ወደ ላቲን ዞርን ከቀረቡት ምክንያቶች ኣንዱ ነበር። ፳፰. ግዕዝ እንደኦሮምኛና ሲዳምኛ የኣሉትን (ኩሻዊ) ቋንቋዎችን ጥሩ ኣድርጎ ኣይጽፍም የሚለው ወይም የግዕዝ ኣንድን ድምጽ በኣንድ ቀለም መወከል እንደችግር ተቆጥሮ ወደ ላቲን ለመዞር የቀረቡት ምክንያቶች ወደ እውነት የተጠጉ ኣልነበሩም። ግዕዝ ለኣንድ ድምጽ ኣንድ ቀለምና ኣንድን ቀለም ለኣንድ ድምጽ በማድረግ የተራቀቀ ፊደል ነው። ፳፱. በግዕዝና በላቲን የሚጠቀሙ ኢትዮጵያውያን ስለማይግባቡ በየእለቱ እየተራራቁ ናቸው። ኣንድ ሕዝብ በተለያዩ ፊደላትና ቋንቋዎች እንዲጠቀም ማስገደድ ኢትዮጵያን ለማፍረስ ነበር። ኦሮሞው ዓማርኛና ፊደሉን እንዳይማር ተወስኖ የፌዴራል ሥራ እንዳያገኝ ሆኗል። እንደኦሮሞው ኣያያዝ በላቲን ፊደል የሚጠቀሙ ሌሎች ኢትዮጵያውያንም ኣሉ። ፴. ኣይርላንዳዊው በርናርድ ሿው ግዕዝን ዓውቆ ቢሆን ኖሮ ላቲን ቦታ ኣይኖረውም ነበር የሚል ጽሑፍ በሰይፉ ኣዳነች ቢሻው እዚህ ቀርቧል። የላቲን ፊደል ለእያንዳንዱ ድምጽ ኣንድ ቀለም እንዲኖረው ተመኝተው ነበር። ላቲን የኣልተሟላና ኣክሳሪ ፊደል መሆኑንም ሿው ገልጸዋል። ስለዚህ ባለቤቱ የጠላውን ኦሮሞው ኣዲስ ኣግበስባሽ መሆን የለበትም። ፴፩. ላቲን ማወቅ ኦሮሞዎችን ከፊደሉ ተጠቃሚዎች ያቀራርባል ተብሎ እንደምክንያት ቀርቧል። ኢትዮጵያውያን የላቲንን ፊደል ስለሚማሩ ኣልተጎዱም። ፴፪. በግዕዝ እንደኣስፈላጊነቱ መጠቀም እንዲቻል የማላልያ () ምልክት ለመጀመሪያ ጊዜ ስለፈጠሩ የዶክተሩ ፓተንትም ውስጥ ተጠቅሷል። የዩኒኮድ ግዕዝ መደብም ውስጥ ኣለ። ግዕዝ ኣንድን ቀለም ባለማጥብቅ፣ በማጥበቅና በማላላት ያስከትባል ይላሉ ዶክተሩ። ቁቤ የሚረዝሙ ድምጸ ልሳናትን የሚወክልበት ምልክት የለውም። ኤ () ሾርት ዋየል እና ኤኤ () ሎንግ ዋየል ናቸው ተብለው ዋየል፣ ማጥበቂያና ማላሊያም ሊሆኑ ኣይችሉም። ስለዚህ ላቲን ከግዕዙ ጋር ሲወዳደር ለቋንቋው የሚያስፈልጉትን እንዚራን በመቀነስ ኦሮምኛውን ጎዳው እንጂ ኣልጠቀመውም። የኦሮምኛን “ዽ” ድምጽ “” እንጂ ግዕዝ ኣይጽፈውም በማለት ማታለል የኦሮሞው ትግል ምክንያትም ይሁን ውጤት ኣይደለም። ፴፫. ኣንዳኣንድ የኦሮሞ ምሁራን ላቲንም ሆነ ቁቤ ከውጪ የተገኙ ናቸው በማለት ግዕዝ የሳባ ፊደል ነው ማለቱን ኣክርረውበታል። ግዕዝ ኢትዮጵያዊ ፊደል ነው። ፴፬. ዶክተሩ ለግዕዝና እንግሊዝኛ ፊደል የሚጠቅሙ ግኝቶችን በማቅረቡ ገፍተውበታል። የቁቤ ተከታዮች የኦሮሞ ምሁራን ላቲን እራሱን የኣሻሻለበትን ዘዴዎች እንኳን ሳይጠቀሙ ከግዕዙ ኣጠቃቀም እራሳቸውን ስለኣገለሉ ኢትዮጵያንና ዓለምን በመስኩ እንዳይጠቅሙ እየተደረገ ነው። ፴፭. በዓማርኛ “መሣሣት"ና “መሳሳት" እንዲሁም “ዓለማቀፍ"ና “ኣለማቀፍ" የመሳሰሉት ኣንድ ኣይደሉም። ፴፮. የግዕዝ ፊደል የኦሮምኛው ፊደል ውስጥ ያለውን “ዸ” እና ሰባት እንዚራን ቀለሞቹን ያጠቃልላል። ስለዚህ እንደ “በዻዻ” የኣሉትን ቃላት በ“በዳዳ” ወይም “ዻራርቱ"ን በ“ደራርቱ” መክተብ ግድፈት ነው። የ“ዸ” እንዚራን የግዕዝ ፊደላት ውስጥ መኖርን በመካድ ኣንዳንድ የኦሮሞ ምሁራን ኦሮሞውን ሲያጃጅሉት ፴ ዓመታት ኣልፈዋል። ለምሳሌ ያህል “በዻዻ” የሚለውን ሦስት ድምጾች የኣሉትን ቃል በሦስት ቀለሞች በስድስት መርገጫዎች በግዕዝ ከመክተብ ይልቅ በላቲን በስምንት ቀለሞች በዘጠኝ መርገጫዎች መክተብ ዓይነት የተሻለ መሆኑን ሕዝቡ መርጧል የሚሉ ኣሉ። ፴፯. ኦሮምኛን በግዕዝ ፊደል ማስተማር እንዲጀመር ሓሳብ ቀርቧል። ይህ ሌሎች ኦሮምኛውን እንዲማሩም ያበረታታል። ፴፰. ጥቂት የኦሮሞ ምሁራን በምክንያቶች ስለተሸነፉ ስሕተቶቹን ተቀብለው እንደመታረም ኣዳዲስ ምክንያቶችን እያቀረቡ በማወናበዱ ቀጥለውብታል። ለምሳሌ ያህል የኣማርኛ ታይፕራይተርም ይሁን የግዕዝ ማተሚያ ቤቶች የኣረቡን ኣኃዞች ሲጠቀሙባቸው ስለነበረ እንደኣዲስ ነገር ግዕዝ የኣልቦ ኣኃዝ ስለሌለው ፊደሉ ለሂሳብ ኣይጠቅምም ብለው ወደ ላቲን ለመዞር እንደምክንያት ማቅረብ የሚሞክሩ ኣሉ። ቁቤ ወደ ላቲን የዞረው በኣኃዞቹ ምክንያት ስለኣልነበረና ዶክተሩ ግዕዝን ኮምፕዩተራይዝ ሲያደርጉ የግዕዝ ዜሮ ቀለምን ፈጥረው ስለነበረ ቁቤ ተቀባይነት እንዲያገኝ ሊመሠረት የሚፈለ'ገው በኣዲስ ቅጥፈት ላይ መሆን የለበትም። ፴፱. በቅርቡ በኣንድ ፀሓፊ “ተማሪ” የሚለውን ቃል በግዕዝ ቀለሞች ለማስቀመጥ ኣሥራ ሁለት ባይትስ () ሲያስፈልገው በቁቤ “” ስምንት ባይትስ ይበቃዋል በማለት የላቲንን ብልጫ ለማሳየት ተሞክሯል። ሁለቱም የሚወስዱት ስምንት ባይትስ ነው። (ይህ ቀለሞቹ ፊታችን በኮምፕዩተር እስክሪን ወይም ወረቀት ላይ ሲታዩ ማለት ኣይደለም።) ፵. ግዕዙ ላይ ከተጨመሩት የተለዩ የእራሳቸው ፊደላት ከኣሏቸው 13 የፊደል ዓይነቶች ሌላ ወደፊት ለኣፍሪቃና ሌሎች ቋንቋዎች ኣዳዲስ ፊደላት ሲጨመሩ በየስሞቻቸው ይቀርባሉ። በፊደሉ መጠቀምንና ኣለመጠቀምን ዶክተሩ ኣያስገድዱም። ፵፩. “የኦሮሞ ሊቃውንት ባደረጉት ጥናት መሠረት ለኦሮምኛ የሚስማማውን ፊደል (ላቲንን) መርጠውለታል፤ ይህ ያለቀ፥ የደቀቀ ጉዳይ ነው፤ ኦሮሞ ያልሆኑትን የሚገዳቸው ጉዳይ አይደለም። ጉዳዩ የሚገድደው ኦሮሞዎችን ብቻ ከሆነና ኦሮሞዎች ከተስማሙበት በጥላቻ ላይ የተመሠረተ ምርጫ ሊያደርጉ ይችላሉ። ኦሮምኛ ብሔራዊ ቋንቋ እንዲሆን ከታሰበ ግን፥ ጉዳዩ ብሔራዊ እንጂ ኦሮሞዎች ብቻቸውን የሚወስኑበት የኦሮሞዎች ጉልማ ሊሆን አይችልም። ጥያቄውም ከሌሎቹ ቋንቋዎች ይልቅ በኦሮምኛ ላይ የሚነሣው በዚህ ምክንያት ነው።” ይላሉ ፕሮፌሰር ጌታቸው ኃይሌ። ግዕዝ ለኦሮምኛ እንደሚበጅ የሚቀርቡ ጽሑፎች ቀጥለዋል። የፖለቲካን ችግር ሳይንስ ማድረግ መሞከር ተገቢ ኣይደለም። ፵፪. ኣንዳንድ ሰዎች “ዱ” ፊደል ሆኖ ቀለበቱ መካከል መስመር የኣለውን ቀለም (“ꬉ”) የኦሮምኛው የግዕዝ ፊደል ነው ይላሉ። ይህ ስሕተት ነው። እነ“ꬉ” የጋሞ ጎፋ፣ ዳውሮና ባስኬቶ ፊደላት ናቸው። ፵፫. በግዕዝ ፊደል ድምጽን ከፍና ዝቅ ማድረግ () ለመለየት የሚያስችሉ ምልክቶችን መፍጠር ይቻላል። ይህ ለኦሮምኛው ኣስፈላጊ ኣይደለም። ዶ/ር ኣማረ ተግባሩ ኃይሌ ፊዳ በሚለው በ፳፻፲ ዓ.ም. በታተመው መጽሓፋቸው ገጽ 101 ላይ "የግዕዙ ፊደል ድክመቶቹን ለማስወገድ የሚያስችል ቅጥያዎች ከተደረጉለት ኣፋን ኦሮሞውን በግዕዝ ፊደል መጻፍ እንደሚቻል ዶ/ር ኃይሌ መናገራቸውን መመስከር እችላለሁ" ይላሉ። ግዕዝና ዓማርኛ ይህ ጽሑፍ ዓማርኛን የተመለከተ ስለ ፊደሉ (እንደ ኦሮምኛው) የዶክተሩ ኣስተዋጽዖ እንጂ ስለ ቋንቋው ኣይደለም። ስለ ቋንቋው በየሺሓሳብ ኣበራ እዚህ ጥሩ ቀርቧል። የግዕዝን ፊደል በኮምፕዩተር መጠቀም ኣዲስ ቴክኖሎጂ ስለሆነ የተጠቃሚው መሠረታዊ ሕጎችንና ወጎችን ማወቅ ኣስፍላጊ ናቸው። ቴክኖሎጂ ጠቃሚ ነው። እነዚህ ታውቀው በኢትዮጵያውያን ትጋት ብዙ ሚሊዮን ጽሑፎች በኣለፉት ፴፪ ዓመታት ቀርበዋል። የፊደሉ እድገት ለወዳጆቹ ትልቅ እርካታ ነው። ለምሳሌ ያህል ዶ/ር ዓለሙ ቢፍቱ በሞዴት፣ ዶ/ር ለይኩን ብርሃኑ በኢትዮወርድ መጽሓፎች ጽፈው ኣሳትመዋል። በቅርቡም ዶ/ር ኣክሊሉ ሃብቴ ግዕዝኤዲትንና ግዕዝኤዲት ዩኒኮድ ፊደሉን ተጠቅመዋል። የመጀመሪያው የግዕዝ ትሩታይፕ ፊደላችን እንደኣስፈላጊነቱ እየታረመ የዩኒኮድ ፊደል የሆነው ትክክከኛ ቅርጾች እዚህ ጎን ከኣለው የኣቶ ኣብርሃም ያየህ የ፲፱፻፺፪ ዓ.ም. መጽሓፍ ማሳሰቢያ ገጽ ሥዕል መመልከት ይቻላል። በዶክተሩ ፈጠራ ምክንያት መጽሓፎቻቸውን ጽፈው ለማሳተም የቻሉ ብዙ ኢትዮጵያውያን ኣሉ። ከእነዚህም መካከል እ.ኤ.ኣ. በ1994 የዶክተሩን ፕሮግራም በመጠቀም ከ25 ዓመታት በኋላ ምስጋና የለገሷቸው ኣንዱ ዶ/ር ኣማረ ተግባሩ ናቸው። [ የዶ/ር ኣበራ ሞላ እና ጋሼ አበራ ሞላ (ስለሺ ደምሴ) ግንኙነትም እዚህ ኣለ። ይህ በእንዲህ እንዳለ በኣለማወቅ በተለይ ዓማርኛ ላይ ብዙ ችግሮች የኣደረሱ ኣሉ። ከግዕዝ ፊደል ተጠቃሚዎች ዓማርኛ ዋነኛውና ወሳኝ ነው። ፩. የኮምፕዩተር፣ እጅ ስልክና የመሳሰሉት የቴክኖሎጂ ግኝቶች በብዙ ቢሊዮን ዶላር ወጪ፣ በብዙ ሰዎች ድካም፣ ፓተንቶችና ምርምሮች የተገኙ ስለሆኑ ሶፍትዌር እንደማንኛውም ነገር የሚገዙ እንጂ ኣንዳንዶቹ እንደሚያደርጉት ሰርቆ መጠቀም ነውር ነው። ብዙ ኢትዮጵያውን እነዚህን ሁሉ የቴክኖሎጂ ውጤቶች ሳንከፍልባቸው በማግኘታችን እንደማመስገንና ለግዕዝ የሚያስፈልጉትን ገዝቶ ከመጠቀም ይልቅ ፊደሉ የእራሱ ገበታ እንዳይኖረው የሚፈልጉትን ጭምር ዓውቀውም ሆነ ሳያውቁ እየረዱ ናቸው። ፪. የግዕዝ መክተቢያ ሁሉንም ተጠቃሚ ቋንቋዎች ለማስተናገድ የሚችል መሆን ይኖርበታል። ችሎታውን ከኣለው ለዓማርኛው ብቻ ማቅረብ ሲቻል ዓማርኛ ብቻ የሚያስጽፍ ግን ዓማርኛውን ኣደጋ ላይ የሚጥል ነው። ለምሳሌ ያህል “ቜ”ን በ6 መርገጫዎች የሚከትብና “ⷄ”ን ለመክተብ ከ6 በላይ ተጨማሪ መርገጫዎች የሚያስፈልጉት ኣለ። እየኣንኣንዱን ቀለም በሁለት መርገጫዎች መክተብ ሲቻል የ“ጬ”፣ “ⶼ”፣ “ꬤ” እና “ⶐ” ኣከታተብ ለመለየት የመክተቢያ እስፔሊንግ ማስታወስ ወይም መዝገብ (መዝገበ ፊደል) ያስፈልጋል። ፫. ዓማርኛ የማያስጽፍ መጻፊያ ይጽፋል ተብሎ ኢንተርኔት ላይ ለዓመታት ተቀምጧል። በዶክተሩም የፓተንት ማመልከቻዎች ቀርበዋል። ይኸን የሚያስተውልና የሚቃወም የተማረ ኢትዮጵያዊ ኣለመኖር የሚያሳዝንና የሚያሳፍር ነውና ይታሰብበት። ምሳሌ፦ “ትዝታ”፣ “ድድ”፣ “ህህ”፣ እና “ሏ”ን የማያስጽፉ ኣሉ። ምክንያቱም ሕዝቡ ትናንሽ ችግሮችን እየተመለከተ መቃወም ከኣልቻለ እራሱን ከከባድ ችግሮች ለመከላከል ኣለመዘጋጀቱን ስለሚያሳይ ነው። ይኸን ኣጻጻፍ የወደዱ ከመቶ ሺህ በላይ ተጠቃሚ ኢትዮጵያውያንን ምን እንደነካቸው ማስገረም ቀጥሏል። ምክንያቱም ጥቂት የኦሮሞ ምሁራን ግዕዙን ለመጥላት መጥላት ምክንያት ሊሆን ሲችል የኣንዳንድ የዓማርኛ ፊደል ተጠቃሚዎች በኣምታታቾች መጃጃል ምክንያቱ ኣልተገኘም። ላቲን እስፔሊንግ የሚጠቀመው ለቃላት ሲሆን የኣንዳንድ ኢትዮጵያውያን ፊደሎቻቸው ቃላት ይመስሉ በላቲን እስፔሊንግ መክተብ ምን ይባላል? ፬. ኣንዳንድ ኢትዮጵያውያን ለብዙ ዓመታት ዓማርኛውን በእንግሊዝኛ ፊደል በተገኘው እስፔሊንግ ሲጽፉ ቆይተዋል። እንደ ፓልቶክ የኣሉ ፕሮግራሞች ምሳሌዎች ናቸው። በፓልቶክ ለመሳተፍ ከተቻለ እንደ ግዕዝኤዲት የኣሉትንም የዓማርኛ መክተቢያ መጠቀም ስለሚቻል ኣንዳንድ ዓማርኛ ተናጋሪዎች ዓማርኛውን በኣለመጠቀም እያዳከሙት ናቸው። በዓማርኛ እያወሩ በላቲን መጻፍ ከቀጠለ ነገ ዓማርኛውን መጻፍ የሚችሉ ላይኖሩ ይችላሉ። ይህ የብዙ ሺህ ዓመታት ታሪክ ከኣለው ሕዝብ ትውልድ ኣይጠበቅም። ፭. ኣንድ የዓማርኛ ጽሑፍ ቀርቦ ውይይት ሲጀመር ኣስተያየት በእንግሊዝኛ የሚሰጡ ኣሉ። በእንግሊዝኛ የሚጽፉት ዓማርኛውን ለማዳከም ሊሆን ስለሚችል በተለይ ስማቸውን እየደበቁና እየተሳደቡ የኣሉትን የድረገጾቹ ኣቅራቢዎች ማንሳት ይገባቸዋል። ፮. ኣንድ የዓማርኛ ጽሑፍ ቀርቦ ውይይት ሲጀመር ኣስተያየት በእንግሊዝኛ የሚሰጡ ምሁራን ኣሉ። በዓማርኛ መጻፍ የማይችሉት ስለጉዳዮቹም ላይገባቸው ስለሚችል በኣለማስተዋል ዓማርኛውን እያዳከሙ ናቸው። ዓማርኛ የሚያነቡ እንጂ የማይጽፉ የቋንቋው ምሁራን በእንግሊዝኛ ሲጽፉ ኣንባቢዎቹንም ላይገባቸው ይችላል። ፯. ኣንዳንድ ምሁራን ዶክተሩ እየተጠቀሙበት የኣለውን ፊደል ስለሌላቸው ስለቅርጾቹ የሚያነቡትን ባይረ'ዱ ኣያስገርምም። ምክንያቱም ጽሑፉን የሚጽፉትና የሚያነቡት መሣሪያው ላይ በኣለ ፊደል ስለሆነ ነው። ለምሳሌ ያህል ሦስት ቀለበቶች የኣሉት ኃምሱ እንጂ ግዕዙ “ጨ” ኣይደለም። ስለዚህ ኣንድ ኣንባቢ ወይም ፀሓፊ ሦስት ቀለበቶች የኣለውን ግዕዝ “ጨ” ከኣየ የሚጠቀመው በተሳሳተ ፊደል ነው። ፰. በኮምፕዩተር ዘመን ስለኣለን ጽሑፎችን ለማቅረብ ወርቃማ ጊዜ ውስጥ ነን። ሶፍትዌራችንን እየገዙ የኣሉት ዓማርኛ ተናጋሪዎች ስለሆኑ እናመሰግናለን። ፱. በግዕዝ ኮምፕዩተር መክተቢያ ከኮምፕዩተሩ ጋር ስለማይመጣ መክተቢያ መግዛት ያስፈልጋል። የኮምፕዩተርም ዋና ጥቅም የተጻፈን ነገር ማስቀመጥ ስለሆነ ማስቀመጥ ጠቃሚ ነው። በተጨማሪም ኣንድን ጽሑፍ እንደፌስቡክ ከኣሉ ገጾች ውስጥ ወስዶ ማስቀመጥ ብቻ በቂ ኣይደለም። በቋንቋዎቻችን የተጻፉ መረጃዎች እንደሌሎች ቋንቋዎች በብዛት እንዲኖሩ በእጥፍ ብዛት መጻፍና ማስቀመጥ ይጠበቅብናል። በኣለፉት ጥቂት ዓመታት ብዙ ጽሑፎች በኢትዮጵያውያን ትጋት ስለቀረቡ በኮምፕዩተር እንግሊዝኛውን ወደ ዓማርኛና ዓማርኛውን ወደ እንግሊዝኛ መተርጐም ተጀምሯል። ፲. የዓማርኛ ትክክለኛዎቹ ኆኄያት "ዓማርኛ" ናቸው። ሌሎች ምሳሌዎችም “ኃይል”፣ “ሕዝብ” እና “ዓቢይ” ናቸው። ለምሳሌ ያህል “አቢይ”፣ “ኣቢይ”፣ “ዐቢይ”፣ ወይም “ዓብይ” ትክክል ኣይመስለኝም ይላሉ ዶክተሩ። ምሳሌ የፕሮፌሰር ጌታቸው ኃይሌ ባሕረ ሓሳብ መጽሓፍ ገጽ 47 እና 48 ስለ ዓቢይ ጾምና ዓቢይ ቀመር ቀርበዋል። ፲፩. በኣጠቃላይ በኣለፉት 45 ዓመታት የኢትዮጵያውያን የዕውቀትና የዓማርኛ ቋንቋዎች ችሎታዎች ኣቆልቍለዋል። በተለይ በእዚህ ዕድሜ ክልል ውስጥ የኣሉ ምሁራን ዓማርኛ ሲናገሩ እንግሊዝኛ እንዳይቀላቅሉ ሊያስተውሉ ይገባል። ፲፪. ኣንዳንድ ዓማርኛ ተናጋሪዎች “” በሚለው ቃል ምትክ “” የሚለውን ይጠቀማሉ። መዝገበ ቃላት መጠቀም ሳይጠቅም ኣይቀርም። ፊደል በሚገባ ስለ ኣልቆጠሩ በ“ነው” ምትክ “ነዉ" ይጠቀማሉ። ፲፫. ኣንዳንድ ዓማርኛ ፀሓፊዎች በነጠላ ሰረዝ ምትክ የላቲኑን ኮማ () እንዲሁም በድርብ ሰረዝ ምትክ የላቲኑን ሰሚ ኮለን () መጠቀም ስለጀመሩ ዶክተሩ እየተቃወሙ ናቸው። ፲፬. ኣንዳንድ ዓማርኛ ፀሓፊዎች መጽሓፎች ሲያሳትሙ ገጾቹን ለየብቻቸው እያተሙ ይጠርዛሉ። የመጽሓፍና መጽሔት ገጾች ሲታጠፉ ቍጥሮቹና ርዕሶቹ መሣሣም ይገባቸዋል። ለምሳሌ ያህል ገጽ ኣንድ ከግራ ግርጌ ግራ ማዕዘን ላይ ከሆነ ገጽ ሁለት ከቀኝ ግርጌ ቀኝ ማዕዘን ላይ መሆን ይኖርበታል። ፲፭. ኣንዳንድ ምሁራን ለዓማርኛ ቃለ ምልልስ ሲቀርቡ በዓማርኛ መናገር እንዳለባቸው ኣስቀድሞ ማስጠንቀቅ ያስፈልጋል። እንግሊዝኛ እየቀላቀሉ የሚያስቸግሩትን በማረም የኣሜሪካ ድምጽ ሬድዮ ጥሩ ሥራ ይዟል። ፲፮. ኣንዳንድ ኢትዮጵያውያን ዓማርኛውን ኣራት ነጥብ በሌለው ከመጻፍ እንዲቆጠቡና ኣራት ነጥብ በሌለውም መጻፊያ እየጻፉ ጊዜያቸውን ከማባከን ቢቆጠቡ ይጠቅማል። ፲፯. ኣንዳንድ ፀሓፊዎች ሞክሼዎች የሚሏቸውን ቀለሞች በሌሏቸው ዓማርኛውን እየጻፉ ችግሮች እየፈጠሩ ናቸው። ለምሳሌ ያህል “መሳሳት“ና “መሣሣት" ኣንድ ኣይደሉም። “ምሥር“ አና “ምስር“ ኣንድ ኣይደሉም። ፲፰. ኣንድ የግዕዝ ፊደል በሁለት መርገጫዎች እንደተከተበ ከዶክተሩ ፈጠራ ጋር ከነማስረጃዎቹ ከቀረቡ ፴፪ ዓመታት ኣልፈዋል። ማንኛውንም የግዕዝ ፊደል ዛሬ በሦስትና ከእዚያ በላይ መርገጫዎች መክተብ ከተማረ ሕዝብ ኣይጠበቅም። ኣንድን የዓማርኛ ቀለም በ5 መርገጫዎች መክተብ ኣንዳንዶቹን የሌሎች ቋንቋዎች ቀለሞች ለመክተብ እስከ ስምንት መርገጫዎች መጠቀም ያስፈልጋል። ፊደል ለመክተብ ቃላት ይመስል እስፔሊንግ ማስታወስ የለብንም። ፲፱. ኣንድ የግዕዝ ፊደል በኣንድ ወይም ሁለት መርገጫዎች ከተከተበ በኋላ ልክ እንደላቲኑ ሌላ ፊደል ኣጠገቡ ስለተከተበ ኣይቀየርም። ሌላ ፊደል ወይም መርገጫ የሚቀይረው ከሆነ መጀመሪያውኑ ቀለሙ ኣልተከተበም ማለት ነው። እነዚህ ከነማስረጃዎቹ ከቀረቡ በኋላ በእንደዚህ ዓይነት መክተቢያዎች መጠቀምና የኣልተጻፉትን ማንበብ ሊያበቃ ይገባል። ፳. ኢትዮጵያ የእራሳቸው ፊደል ከኣሏቸው ጥንታዊ ጥቂት ኣገራት ኣንዷ ሆና ሳለ እንደሌሎቹ ቴክኖሎጅውን ማሳደግ ሲገባ የሶፍትዌር መብት በሚገባ የማይከበርባት ኣገር ሆናለች። ይህ የኢትዮጵያን እድገት ማቀጨጩን ይቀጥላል። የሌላውን መብት የማያከብርን መንግሥትና ሕዝብ ማሰልጠንና መብት ማስጠበቅ ኣስቸጋሪ ነው። ፳፩. ዓማርኛ የተናጋሪዎቹ የነበረና የሁሉም ኢትዮጵያውያን የጽሑፍ ቋንቋ የሆነ ነው። ፳፪. በኣሁኑ ጊዜ ዓማርኛ ኢንተርኔት ላይ ብዙ እድገት እያሳየ ነው። እንደነ ጉግልና ፌስቡክ የኣሉ ድርጅቶች ሥራዎቻቸውን በዓማርኛ ሲያቀርቡ ኢትዮጵያውያን እየተራዱ ከኣሉት መካከል ናቸው። ይህ ጥሩ ሥራ ሆኖ ሳለ በቂ ዕውቀት የሌሏቸው እየገቡበት ስሕተቶችን እያስፋፉ ናቸው። ለምሳሌ ያህል “” የሚለውን ቃል “ቀናቶች” በማለት የሚያቀርቡ ኣሉ። ትርጕሙ “ቀናት” ወይም “ቀኖች” እንጂ “ቀናቶች” የሚባል ነገር የለም። ፳፫. ግዕዝ ለመጀመሪያ ጊዜ በኮምፕዩተር በዶ/ር ኣበራ ግኝት እስከሚቀርብ ድረስ ቴክኖሎጂው ስለኣልነበረም ከእርሳቸው ዘዴም ውጪ በግዕዝ መጻፍ ኣይቻልም ነበር። ዝምታው ስለቀጠለ ቴክኖሎጅውን ቀድመው ግዕዝን ኮምፕዩተራይዝ ኣደረግን የሚሉ ዋሾዎችም ኣሉ። ፳፬. የግዕዝ ፊደል ሌሎች እንዲጠቀሙበት ቀለሞች እንደመጨመር በስሕተት ዓማርኛው ኣይፈልጋቸውም እያሉ በተቀነሱ ፊደላት የሚጠቀሙ ኣሉ። ባለቤቱ የኣላከበረውን ፊደል ጎረቤት ኣይፈልገውም። ፳፭. የግዕዝ ፊደል ለሁሉም ተጠቃሚ ቋንቋዎች የሚያስፈልጉትን በኣንድና ሁለት መርገጫዎች በዶክተሩ ግኝት መክተብ ተችሏል። ይህ በእንዲህ እንዳለ የተቀነሱ የዓማርኛ ፊደላትን እንኳን ከሦስትና ከእዚያም በላይ መርገጫዎች የሚከትቡ የእንግሊዝኛ እስፔሊንግ የመክተቢያ ዘዴዎች የኣለተቃውሞ እየተስፋፉ ናቸው። እነዚህ ኣከታተቦች ሌሎች የኣናሳ ተጠቃሚዎች ቋንቋዎች ቀለሞች በበዙ መርገጫዎች እንዲከተቡ ያስገድዳሉ። ዓማርኛ በበዙ መርገጫዎች በሌሎቹ ቋንቋዎች ምትክ ለመጠቀም ከኣልተዘጋጀ በዘዴዎቹ መጠቀም የለበትም። ፳፮. ኦሮምኛን በላቲን መክተብ (ቁቤ) ከኣሰከተሉት ችግሮች ኣንዱ የማያስፈልጉ ብዙ መርገጫዎችን መነካካት ነው። ዓማርኛን በላቲን እስፔሊንግ መክተብ ተቀራራቢ ችግሮችን ስለሚፈጥር የዘዴው የግዕዝ ተጠቃሚዎች ሌሎችን በእዚህ ለመውቀስ ብቃት የላቸውም። ፳፯. የግዕዝ ፊደል አንዲቀነስ የሚያቀነቅኑ ኣሉ። ፳፰. ኢትዮጵያ ሥነ ጽሑፍ የኣላት ኣገር መሆኗ እየተረሳ ወሬና ፖለቲካ ላይ ማተኰር በዝቷል። በግዕዝ እንዲከትብ የኣደረገለትን ለማመስገንም የማያውቅ ሕዝብ ወደመሆኑ ስለተጠጋ ፈጣሪን ማመስገን ኣይጎዳም። ግዕዝ ኮምፕዩተራይዝድ ሆኖ በኮምፕዩተሮችና የእጅ ስልኮች እየተጠቀምንበት ይህን ግኝት የፈጠሩልን ዶ/ር ኣበራ ሞላ መሆናቸውን የማያውቁ ብዙ ናቸው። ፈረንጁ ኣዳዲስ ቴክኖሎጂዎችን ፈጥረው ዓለምን በቴክኖሎጂ የቀየሩትን ፓተንቶች የኣሏቸውን እነ ቶማስ ኤዲሶን፣ ግራሃም ቤል ፣ እስቲቭ ጆብስ ፣ ቢል ጌትስ የመሳሰሉትን ሲያከብርና ሲያበረታታ ኢትዮጵያዊውን ሳይንቲስት ሶፍትዌሩን በፓተንቶች ጠብቀው ሲያቀርቡ ለመግዛትና ሥራውን ለማስተዋወቅ እንኳን የሚፈልጉ ብዙ ኣይደሉም። በኮምፕዩተር መጻፍ ኣለመቻል የዘመኑ መኃይምነት ነው። ፳፱. ኣንድ ደራሲ ስለኣንድ ነገር ሲጽፍ የእራሱ ሥራ ከኣልሆነ ዋቢ ማቅረብ ተገቢ ነው። ዋቢ የሌለው ሥራ የደራሲው ብቻ ነው ማለት ነው። ፴. ኣንድ ደራሲ ትክክለኛ የቃላት ቀለሞችን ከዘነጋ መዝገበ ቃላት መመልከት ጠቃሚ ነው። ምሳሌ፦ መዝገበ ቃላት እያሉ ፊደል በሚገባ የኣልቈጠሩ ጸፀሓፊዎችን በመከተል በ “ው” እንጂ በ “ዉ” የማይጻፉትን እየጻፉ ቋንቋ ማበላሸት ከኣንዳንድ የተማሩ ሰዎች ኣይጠበቅም። መኃይም የማይሠራውን ስሕተት የተማረው ሲሠራው ኣሳፋሪ ነው። ለምሳሌ ያህል እዚህ ጽሑፍ ውስጥ ከ፬፻ በላይ ግድፈቶች ኣሉ። አዚህ ውስጥ የለም። ፴፩. “ፊደላቱ የሚሰጡትን ድምጽና ትርጉም ኣውቆ የኣንዱ ፊደል መውጣት መሻሻል ለረዥም ዘመናት የተጻፉ መጻሕፍት የሓሳብ፣ የትርጕም፣ የቅርስ ጥፋት እንደሚያመጡ ማወቅ ይሻል። ጉዳዩ የሚመለከታቸው ሊቃውንተ ቤተ ክርስቲያን፣ የኣዲስ ኣበባ ዩኒቨርሲቲ ምሁራን ዳግም ጥያቄ በማያስነሳ መልኩ ትክክለኛውን ነገር ሊያስቀምጡና ጥናት በማጥናት ምላሻቸውን ሊሰጡ ይገባል። ከእዚህም በላይ ደግሞ ባለድርሻ የሆነችው ቅደስት ቤተ ክርስትያን ምላሿን ማሳወቅ እንደሚገባት የጥያቄው መብዛት ኣፋጣኝ እንደሆነ ያመላክታል” ይላል ማኅበረ ቅዱሳን። እንዲህም ሆኖ ጽሑፋቸውን በዓማርኛ እንዲጽፉ ያስቻላቸውን እግዜር ይስጥልኝ ለማለት እንኳን የዶክተሩን ስም ሰምተው ላያውቁ ይችላሉ። ፴፪. በተሳሳተ መክተቢያ የተጻፈ በመሆኑ ኣስተማማኝ የኣልሆነ ጽሑፍ ምሳሌ እዚህ ኣለ። ከእዚህ ጽሑፍ ኣንድ ሁለት ኣንቀጾችን ኮፒ ተደርገው ወይም ገጽ ላይ ቢለጠፉ ችግሮቹን መመልከት ይቻላል። ፴፫. ግዕዝ በዶክተሩ ኮምፕዩተራይዝድ ሆኖ ተገቢውን ዕውቅና ኣግኝቷል። የማይጽፉና የኣልተሟሉ መክተቢያዎች እየተጠቀሙ ኣንዳንድ የዓማርኛ ምሁራን እራሳቸውን እያዋረዱ ናቸው። ለምሳሌ ያህል ያልተሟሉ የመክተቢያ ዘዴዎች ኣሉ። ሕዝቡን እያወናበዱ የኣሉት ወደ ኦሮምኛው የላቲን ቁቤ ኣከታተብ ዓይነት በብዙ መርገጫዎች የሚያስከትቡ ኣሉ። ፴፬. ኣንዳንድ የዓማርኛ ደራስያን በተሳሳቱ መጻፊያዎችና ፊደላት እየተጠቀሙ እራሳቸውን እየጎዱ ናቸው። በጊዜ መንቃት ስለኣልቻሉ ኣንዳንዶቹ እንደኦሮሞዎቹ መጃጃልን እያስፋፉ ናቸው። ፴፭. በቂ የኢንተርኔት ኣገልግሎት ኢትዮጵያ ውስጥ ስለሌለ የዶክተሩን ሥራዎች የማያውቁ በተወሰነው ዕውቀታቸው የሚያቀርቧቸው ኢትዮጵያን እየጎዱ ስለሆነ ኣንባቢው ይሀን ከግምት ውስጥ ማስገባት ይኖርበታል። ምሳሌዎች፦ ይህ ስለ እና ያልሰማ ይመስላል። ስለ ጋብርኤላ፣ ስለ ዶ/ር ኣየለና ካማራ የዶ/ሩ ሥራዎች ውስጥ ተጠቅሰው ስለኣሉ ከሁሉም ቀድሞ የነበሩትን ሥራዎች ኣንዳቸውም ኣልጠቀሱም። በዶክተሩ በተፈጠረው ቴክኖሎጂ እየተጠቀመ የማያመስግነው ቍጥር ስፍር ስለሌለው ከተለመደው መደበቅ ታልፎ ስድብ ተጀምሯል። ፴፮. የዓማርኛውን ፊደል ከ“ሀ” እስከ “ፐ” በቃል የማይደረድሩ ምሁራን ኣሉ ይባላል። ይህ ኣሳፋሪ ነውና ይታሰብበት። ፊደል ቅነሳ ስለ ፊደል ቅነሳ እዚህ ገጽ በየቦታው የቀረቡ ቢኖሩም እንደገና ማንሳቱ ኣይጎዳም። ፩. የግዕዝ ፊደል ከ1513 ዓ.ም. ጀምሮ እስከኣሁን ድረስ በማተሚያ መሣሪያዎች በሚገባ እየተጠቀመ ስለሆነ የብቃት ችግር የለውም። መጽሓፍት በማተሚያ ቤቶች ሲታተሙ ስሕተቶቹ ብዙ ኣልነበሩም። ፊደል መቀነስ የተጀመውረው በሚሲዮናውያን ነው። በዐፄ በካፋ ዘመነ መንግሥት ሃሌታውን “ሀ” ከሐመሩ “ሐ” ንጉሡን “ሠ” ከእሳቱ “ሰ” ፥ ጻድቁን “ጸ” ከፀሐዩ “ፀ” ለይቶ በሥፍራቸው ያልጻፈ፤ ፊደል አዛውሮ የተገኘ ጸሐፊ እጁን ይቆረጥ እንደ ነበረ የጽሑፍ መረጃዎች ይጠቁማሉ። ፪. የመቀነሱም ነገር ብዙዎቹ ሲከራከሩ እንደነበሩት ዓማርኛውን ብቻ የተመለከተ ኣይደለም። ፫. ከዳግማዊ ምኒልክ ጀምሮ ብዙ ኢትዮጵያውያን ሊቆች፣ ሚኒስትሮችና ደራስያን የእንግሊዝኛውን የታይፕ መጻፊያ ለዓማርኛ መክተቢያ እንዲያገለግል ወደ ሰማንያ ዓመታት ግድም ሲመራመሩ ቆይተው ኣልተሳካላቸውም። ፬. ኢ/ር ኣያና ብሩና ኢ/ር ተረፈ ራስወርቅ የዓማርኛውን ፊደላት በመቀነስና ቆርጦ በመቀጠል ኣማርኛ በመሰሉ የፈጠራ ቅርጾች የኣቀረቧቸው ሥራ ላይ ውለዋል። እነዚህ ቍርጥራጮች ግን የዓማርኛ ፊደሎች ኣይደሉም። ለእነዚህ ከመቶ በኣነሱ መቀጣጠያዎች የሚሠሩ የፈጠራ የኣማርኛ ነገሮች የሚያስፈልጋቸው ኣንድ የእንግሊዝኛ የፊደል ገበታ ስለሆነ በኣንዱ ገበታ ምትክ ብቻ የቀረቡ ናቸው። የዓማርኛ ቀለሞች ብዛት ከ200 በላይ ስለሆነ 100 ስፍራዎች ኣይበቁትም። ፭. ኆኄያቸውን የጠበቁ የግዕዝና ዓማርኛ ጽሑፎች በኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ ተዋሕዶ ቤተክርስቲያን ለብዙ ዘመናት ተጽፈዋል። ፮. በእጅ ጽሑፍም ወረቀት ላይ መክተብ ለኢትዮጵያ ሕዝብና የመንግሥት መሥሪያ ቤቶች ጠቅሟል። ፯. ፊደል መቀነስ ትኩረት የኣገኘው “ፍቅር እስከ መቃብር” መጽሓፍ በተቀነሱ ፊደላት በ፲፱፻፶፪ ዓ.ም. ከታተመ በኋላ ነበር። እዚህ ላይ ተደርቦ ለታይፕራይተር ቴክኖሎጂ እንዲመች የፊደል ቅነሳ ክርክር ተጀምሮ በመጨረሻው ውድቅ ሆነ። ፰. የኢትዮጵያ ቋንቋዎች መርሐ ልሳን [ኣካዴሚ] በ1973 ዓ.ም. ካወጣው የአጻጻፍ ሥርዓት ውሳኔ በስተቀር ሌላ ወሳኝ ጥናት ባለመደረጉ፣ ለዚህ ጉዳይ ተጠያቂ ሊሆን የሚችሉ መምህራንንም ስለዚህ ጉዳይ ሆን ብሎ ያስተማራቸው ሰው ባለመኖሩ እነሱ ራሳቸው በዘፈቀደ ስለሚጽፉ ተማሪዎቻቸውም የነሱን ፈለግ በመከተል በዘፈቀደ ይጽፋሉ፤ የሚሉት ዶ/ር አምሳሉ አክሊሉ "የአማርኛን ሞክሼን ሆሄያት ጠንቅቆ ያለመጻፍ ችግርና መፍትሔ" የሚባል መጽሓፍም ጽፈዋል። ሃሌታው “ሀ”፣ ሓመሩ “ሐ”፣ ብዙኃኑ “ኀ”፣ ንጉሡ “ሠ”፣ እሳቱ “ሰ”፣ ኣልፋው “አ”፣ “ዓይኑ” “ዐ”፣ ጸሎቱ “ጸ”፣ ፀሐዩ “ፀ” የተባሉትን በማጥበቅና በማላላት ብቻ ለመግለጽ ኣስቸጋሪ ነው። እንደ ዶ/ር ኣምሳሉ ተፈራ ኣገላለጽ "ከፊደላት ጋር የሚከሰቱ ችግሮችን ኣስመልክቶም በዓማርኛ ፊደል ገበታ ላይ ተመሳሳይ ድምጽ ያላቸው ስለሚገኙ፤ በኣጻጻፍ ረገድ በርካታ ልዩነቶች መኖራቸው፤ ራብዕ ድምፅ ያላቸው ከግዕዙ ጋር ተመሳሳይነት ያላቸው ፊደላት መኖራቸው፤ ሳድስና ሳልስን እያቀያየሩ መጠቀም፣ ዲቃላዎችንና ፍንጽቅ ፈደላትን በዝርዝር የመጠቀም ዝንባሌ፣ በመሠረታዊ ቃሉ ላይ የሌለውን ቃል መጨመር፣ የኣናባቢዎች ቅጥል ኣለመለየት ችግሩን ይበልጥ እንዳሰፋው ጠቁመዋል። (የእነዚህም ምሳሌዎች በቅደም ተከተል “ሀ" እና “ኀ"፤ “ሃገር" እና “ኣገር"፣ “አ" እና “ኣ"፣ “ግዜ" እና “ጊዜ"፣ “ፏፏቴን"ን በ“ፍዋፍዋቴ"፣ “ኈ"ን በ“ሆ"፣ “መምህራንን" በ“መምህራኖች" እና “ዮ"ን በ“ዬ" ዓይነቶች ናቸው በማለት በኣጠቃላይ ግን ችግሩ ከፊደሉ ሳይሆን ከተጠቃሚው ነው ይላሉ ዶ/ር ኣበራ።) ይህ ችግር በምሁራን ዘንድ ሞክሼ ቃላት ይቀነሱ፤ አይቀነሱ የሚለው ሐሳብ ዛሬም ድረስ እያከራከረ እንደሚገኝ ገልጸዋል። ኣማራጮችንም በተመለከተ የኢትዮጵያ ቋንቋዎች ኣካዳሚ በ1973 ዓ.ም. ተመሳሳይ ድምፅ ያላቸው ፊደሎች ከገበታው ላይ ተቀንሰው በኣንድ ፊደል ብቻ ይወከሉ የሚል ሲሆን፣ የቤተ ክሕነት ሊቃውንት ኣቋም ደግሞ ፊደላት የፈጣሪን ቸርነት የሚገልጹ እና ከእሱ የተገኙ ስለሆኑ ሁሉም ጠንቅቆ ሊጽፋቸው ይገባል እንጂ በፍጹም ሊቀነሱ አይገባም ነው። ፊደላቱ በሙሉ መንፈሳዊ፣ ተፈጥሯዊና ሙያዊ ትርጓሜ ስላላቸው ያንን ያጣሉ በማለት" ዶ/ር አምሳሉ ተፈራ ይገልጻሉ። የኣብነት (ቄስ) ትምህርት ቤቶች ትኩርት መነፈግንም የሚጠቅሱ ኣሉ። ፱. ከ1980 ዓ.ም. ወዲህም እነዚሁ ቀለሞች በዶ/ር ኣበራ ወደ ኮምፕዩተር ስለገቡ የግዕዝ ፊደላችንን የኣጋጠመው ችግር የለም። ይህ በእንዲህ እንዳለ የኣዲስ ኣበባ ዩኒቨርሲቲ የኢትዮጵያ ቋንቋዎች ጥናትና ምርምር ማዕከል በተቀነሱና በተቀነጠሱ ፊደላት “ኣማርኛ መዝገበ ቃላት” በ፲፱፻፺፫ ዓ.ም. እንዲሁም “ክብረ ነገስት ግእዝና ኣማርኛ” መጽሓፍት በ፲፱፻፺፬ ዓ.ም. ኣትሟል። በመጽሓፎቹ ርዕሶች “ኣማርኛ”፣ “ነገስት”ና “ግእዝ” ተብለው የቀረቡት “ዓ”፣ “ሥ” እና “ዕ” ከተቀነሱት ቀለሞቻቸው ውስጥ የተካተቱ በመሆናቸው ነው። እነዚህ ቍርጥራጮች ግን የዓማርኛ ፊደሎች ኣይደሉም። ክርክሩ በኣይቀነስ ባዮች ምክንያታዊ ኣሸናፊነት ማለቅ ሲገባው እንደቀጠለ ኣለ። ይህ ሁሉ ሲደረግ የዩኒኮድ ዓማርኛ ቀለሞች ኣልተቀነሱም። ፲. ለብዙ መቶ ዓመታት በውጭ ኣገራትና ኢትዮጵያ ውስጥ በግዕዝ ፊደላችን ሲጠቀሙ የነበሩ ማተሚያ ቤቶች ፊደል ሲቀንሱ ኣልሰማንም። ፲፩. ይህ የተዛባ የቅነሳ ኣጠቃቀም የመንግሥትም ፍላጎት ይመስላል። ምክንያቱም የኢትዮጵያ ቴሌቪዥን ዓይነት ተቋማት ፊደል መቀጠሉን ተዉት እንጂ በመቀነሱ ስለቀጠሉበት ነው። የግዕዝ ፊደል ትክክለኛ ኣጠቃቀም እያለ በተቀነሱና በተቈራረጡ ነገሮች መጠቀም መቀጠል በኮምፕዩተር ዘመን የሚያስከትለው ኪሳራ ቀላል ኣይደለም። ለምሳሌ ያህል በታይፕራይተር ዘመንና ይኸንኑ መሣሪያ ኮምፕዩተራይዝ የኣደረጉት ኣራት ነጥብን ሲከትቡ የነበሩት ሁለት ባለ ሁለት ነጥቦችን በመጠቀም ነበር። ዶ/ር ኣበራ ግን ለኣራት ነጥብ ከመነሻውም ኣንድ ስፍራ ስለመደቡለት ከዩኒኮድ በፊትም ይሁን በኋላ ፊደሉ የእራሱ የኮምፕዩተር ቍጥር ወይም ኮድ ኣለው። ጥቂት ኣዳዲስ ፊደል ቀናሾች ወይም የግዕዝ መክተቢያ ኣቅራቢዎች ኣራት ነጥብን ከሁለት ባለ ሁለት ቀለሞች ማስከተብ ስለጀመሩ ጽሑፎቹ ኣራት ነጥብ የላቸውም። በኣሁኑ ጊዜ በብዙ ሚሊዮን የሚቈጠሩ ኢንተርኔት ላይ የኣሉ ኣራት ነጥብ የሌላቸው ጽሑፎች ማለቂያ የሌላቸው ናቸው። (የማለቂያን ቅኔነት የሚገባቸው ያውቁታል።) እነዚህን ስሕተቶች እየተከታተሉ ማረም ኣስቸጋሪ ስለሆነ ስሕተቶቹ እንዳይቀጥሉ ሁላችንም መረባረብ ይኖርብናል። ሁለት ነጥቦች መካክል ተገብቶ ሁለቱን ብቻ በኣንድ መርገጫ መሰረዝ ከተቻለ መክተቢያውን ሆነ ፊደሉን ኣለመጠቀም ያዋጣል። ኣራት ነጥብ በሌላቸው ቀለሞች የተጻፉ ብዙ መጽሓፍትም ስለኣሉ ሰዉ በኣወናባጆች ወደኋላ እየተመለሰ ነው። ይህ የምልክት ቅነሳ ያስከተለው ችግር ነው። የግዕዝ ፊደላችን እንደ ቻይናው ሥዕሎች የሚሳሉበት ስለኣልሆነ በሺዎች የሚቈጠሩ ኣይደለም። ፲፪. ፊደል መቀነስ ፊደላችን ላይ የተቃጣ ዘመቻ ነው። ፲፫. ቀደም ብለው በዶክተሩ ለዩኒኮድ የተለገሰውን ፊደል ኣስጥለው የተቈራረጡ የአማርኛ ፊደል ለዩኒኮድ የኣቀረቡት ተሸንፈዋል። ቀደም ብለው በዶክተሩ ለዩኒኮድ የተለገሰውን ፊደል ኣስጥለው የተቀነሱ ፊደላትን ለመቀጣጠል ለዩኒኮድ ለማቅረብ የኣቀዱት በሁለተኛ ዙር ጥፋት የኣቀዱትም ተሸንፈዋል። ይህ ሁሉ ሲሆን ቀደም ብሎ ለአማርኛ ታይፕራይተር ሲባል ፊደል ይቀነስ የተባለውን ክርክር የቀጠሉበት ስለ ዶክተር ኣበራ ሥራ ያልሰሙት እንደእነ የኣዲስ ኣበባ ዩኒቨርሲቲ ተቋም የኣሉት ነበሩ። ወደፊት ኮምፕዩተሩ ዓረፍተ ነገርን በማረም ትክክለኛውን ሆኄ እንዲያስቀምጥ እናደርጋለን። መጻፍ የማይፈግጉ ለኮምፕዩተሩ ነግረውት ይጽፋል። ፲፬. "ቋንቋ"ን በ"ቁዋንቁዋ" መጻፍ ኮምፕዩተሩ ቀለሞቹን የሚያስቀምጥባቸውን ሥፍራዎች ከማስጨመር ሌላ ወረቀትንና ጊዜ ያስባክናል። "ቋንቋ"ን "ቁዋንቁዋ" በሚመስል ድምጽ ማንበብ እንኳን የፊደሉና የዓማርኛ ቋንቋ ሥርዓት ኣይደሉም። "ቁዋ" እንደ "ቋ" እንዲጻፍና እንዲነበብ ማስገድድ የኣምባገነኖች ፍላጎት እንጂ የፊደሉና የቋንቋው ኣይደሉም። ፲፭. ዶክተር ኣበራ ግዕዝን ኮምፕዩተራይዝ ኣድርገው ፓተንቶች ሲያገኙባቸው ቴክኖሎጅው በዓዋቂዎች ተጠንቶና ተፈትሾ ነው። ከእዚሁ ጋር የተያያዙ ኣዳዲስ ኣጠቃቀሞች ለግዕዙ ቀርበዋል። ለምሳሌ ያህል "ቋንቋ" የሚለው ቃል እንዲፈለግ ለኢንተርኔት ሲቀርብ ብዙ ቃላቱን የያዙ ጽሑፎችን ማግኘት ሲቻል ቃሉን በ"ቁዋንቁዋ" የሚጽፉ ከኣሉ ፍለጋው ሁለቴ እንዲደረግ ያስገድዳል። ስለዚህ ለታይፕራይተር ሲባል የቀረበ ክርክር ከኋላቀር መሣሪያው ጋር መቅረት ኣለበት። ዶ/ር ኣበራ ሞላ ከታዋቂ የዓለም ሳይንቲስቶች ኣንዱ ናቸው። የግዕዝ ቁምፊዎች ቁምፊ () ኣንድ ዓይነት ቅርጽ የኣሏቸው የፊደል ቀለም () ቤተሰብ ነው። ድንጋይ፣ ብራናና ወረቀት ላይ በእጅ ሲጻፉ የነበሩት የግዕዝ ቀለሞች በማተሚያ መሣሪያዎች እ.ኤ.ኣ. ከ1513 ጀምሮ ሲጠቀሙ ቆይተዋል። በ፲፱፻፳፭ ዓ. ም. ግድም የጽሕፈት መሣሪያ ተፈጥሮ ለቢሮ ሥራዎች ጠቅሟል። ግዕዝ ወደ ኮምፕዩተር ሳይገባ ለኢትዮጵያ ጽሑፍ መበልጸግ ትልቁን ድርሻ የኣበረከተው የማተሚያ መሣሪያ ሳይሆን ኣልቀረም። የግዕዝ ወደ ኮምፕዩተርና የእጅ ስልክ በፊደሉ መግባት በተለይ የዓማርኛ ጽሑፎችን እንዲስፋፉ ጠቅሟል። ፊደሉ ከቴክኖሎጅው ጋር እንዲራመድ መገንዘብ ስለኣለብን ኣንዳንድ ነጥቦች ከእዚህ በታች ቀርበዋል። ፩. ግዕዝን ኮምፕዩተራይዝ ሲያደርጉ ዶክተሩ የቁምፊውን መጠን በግምት ኣስቀመጡት እንጂ መደብ ኣላወጡለትም። ፪. በኣሁኑ ጊዜ ሕዝቡ በግዕዝ ፊደል በብዛት መጽሓፍት እየጻፈ ስለሆነ እየተደሰትን ነው። ሆኖም ጽሑፎች እየታተሙባቸው የኣሉት ቁምፊዎች መልኮች የተለያዩና ኣብዛኛዎቹ የተሳሳቱ ስለሆኑ መጠንቀቅ ያስፈልጋል። ከግዕዝኤዲት ፕሮግራሞች ጋር እየተሸጠ የኣለው የዶ/ር ኣበራ ሞላ ግዕዝኤዲት ዩኒኮድ () ቁምፊ ወደ ትክክለኛው የቀረበ ነው። ይኸን ቁምፊ ከተጠቀሙበት መካከል ዶ/ር ኣክሊሉ ሃብቴ በ፳፻፱ ዓ.ም. ያሳተሙት ባለ 629 ገጾች "የቀዳማዊ ኃይለ ሥላሴ ዩኒቨርሲቲ ታሪክ" መጽሓፍ ኣንዱ ነው። በፊደሉ ለብዙ ዓመታት እየተጠቀሙበት የኣሉት የኣቶ ኣብርሃ በላይ ኢትዮሚዲያ ገጾችም ኣሉ። በ፳፻፲፩ ዓ.ም. ሰይፉ ኣዳነች ብሻው በግዕዝኤዲት ፕሮግራም በመጠቀም "የምኒልክ ጥላ" መጽሓፍ ጽፈዋል። በጽሑፋቸውም ዶክተር ኣበራ ስለ ሆኄያት መልኮች በተለይ የ"ጨ" ባለሁለት እግርነት እውነታ ተቀብለዋል። ፫. መጽሓፍ በኮምፕዩተር ሲታተም ቁምፊውን ኣስቀድሞ መወሰን ይጠቅማል። ምክንያቱም በኣንዳንድ ኣስቀያሚና የተሳሳቱ የፊደል መልኮች የተጻፉ ጽሑፎች ማንበብ ኣያጓጓም። ፬. ኣንድ የግዕዝ ዩኒኮድ ቁምፊ ሁሉንም የግዕዝ ቀለሞች እንደኣሉት ማጣራት የደራሲው ሥራ ነው። ምክንያቱም ዶክተሩ ግዕዝን ኮምፕዩተራይዝ ኣድርገው የማተሚያ ቤቶቹን ኃላፊነት ለደራሲዎች ስለሰጡ ኣዲሱን ቴክኖሎጂ መማር ኣስፈላጊ ስለሆነ ነው። ፭. ኣንድ በግዕዝ ዩኒኮድ ቁምፊ የሚጠቀም ደራሲ ሁሉንም የግዕዝ ቀለሞች መክተብ መቻሉን ማጣራት የደራሲ ሥራ ነው። ምክንያቱም ዶክተሩ ግዕዝን ኮምፕዩተራይዝ ኣድርገው የማተሚያ ቤቶቹን ኃላፊነት ለደራሲዎች ስለሰጡ ኣዲሱን ቴክኖሎጂ መማር ኣስፈላጊ ስለሆነ ነው። ፮. ግዕዝን ኮምፕዩተራይዝ ሲያደርጉ ዶክተሩ በመደበኛነት () የተጠቀሙት የኢትዮጵያ ቍጥር ፩ ፊደል ነው። እ.ኤ.ኣ. በ1988 በዶክተሩ ከፖስትእስክሪፕት () ፊደላቸው የተሠራ የመጀመሪያው ትሩታይፕ () የግዕዝ ፊደልና ፊደላቸው ነው። ለሥራቸው መሳካት የኮሎራዶው ኩባንያዎች ከዶክተሩ ባለውለታዎች ዋነኞቹ ናቸው። ይህ እነ ብርሃንና ሰላምና የመሰሉ የኢትዮጵያ ማተሚያ ቤቶች ሲጠቀሙበት የነበረው ቁምፊ ወደ ታይምስ ሮማን () የእንግሊዝኛ ቁምፊ የቀረበና ተመሳሳይ ቢሆንም ከላቲኑ ጋር ሲወዳደር የግዕዝ ፊደል ተለቅና ደመቅ የኣለ ነው። ኣብዛኛዎቹ የዓማርኛና እንግሊዝኛ መጽሓፍት ሲጻፉ የነበሩት በእነዚህ ቁምፊዎች ነበር። ይህ የግዕዝ ቁምፊ መልክ ወደጎን ቀጠን ብሎ ወደታች የወፈረ ነው። በማተሚያ ቤቶቹና ግዕዝኤዲት ዩኒኮድ ሲታተሙ የነበሩት መጽሓፎች የፊደል መጠን () ከ10 እስከ 12 ነበር። ፰. ኣንድ የግዕዝ ቁምፊ ቢያንስ ከኣንድ ተመጣጣኝ የእንግሊዝኛ ቁምፊ ጋር መቅረብ ይኖርበታል። ፱. ኮምፕዩተሮችና የእጅ ስልኮች ላይ በቀላሉ ማየት እንዲቻል የሚቀርቡ ጽሑፎች ደቦልቦል በኣሉ ቁምፊዎች ነው። እነዚህን ለመጽሓፎችና ለመሳሰሉት መጠቀም ኣስፈላጊ ኣይደለም። ምክንያቱም ትላልቅ ስለሆኑ በዛ የኣሉ ስፍራዎችንና ወረቀቶችን ስለሚያስባክኑና ጥቅማቸው ለኅትመት ስለኣልሆነ ነው። ፲. ኣንዳኣንድ ሰዎች ግዕዝን ኮምፕዩተራይዝ ማድረግ ፊደሉን መሥራትና ማቅረብ ይመስላቸዋል። ይህ ከኣለማወቅ የመጣ ስሕተት ነው። በፓተንት የሚጠበቀው ኣዲስ የሆነውና ፊደሉን በኮምፕዩተር መጠቀም የኣስቻለውን ቀደም ብሎ ያልነበረውን ዘዴ ነው እንጂ ከዘዴው ጋር ለሚቀርቡት ፊደላት ኣይደለም። ፲፩. ኣንዳኣንድ ሰዎች ግዕዝን ኣሜሪካ ፓተንት ማድረግ ፓተንቱን ወይም ፊደሉን ለኣሜሪካ መስጠት ይመስላቸዋል። ይህ ከኣለማወቅ የመጣ የፈጠራ ወሬ ነው። ፲፪. ግዕዝን ኮምፕዩተራይዝ ኣድርገው ከትክክለኛው ቁምፊ ጋር ዶክተሩ ከኣቀረቡ በኋላ ከአማርኛው ቅጥልጥል ፊደል እስከኣልተሟሉና የተሳሳቱ ቀለሞች የኣሉዋቸውን ቁምፊዎች በነፃና በሽያጭ የሚያቀርቡ ኣሉ። ይኸንን መረዳትና ማስተዋል የተጠቃሚው ኃላፊነት ሲሆን ኣንባቢው ስሕተቶችን እያየ ዝም ማለቱ ደረጃቸው ለኣዘቀጡ በኮምፕዩተር ለቀረቡ ጽሑፎች ኣስተዋጽዖ እያበረከተ ነው። ፲፫. ኣንድ ኣንባቢ ኮምፕዩተር፣ የእጅ ስልክና የመሳሰሉት ላይ የሚመለከተው የግዕዝ ዩኒኮድ ፊደል መሣሪያው ላይ በኣለው ፊደል ነው። ፊደሉ ትክክል ከኣልሆነ ትክክል ኣለመሆኑንንም ላይረዳ ይችላል። ለምሳሌ ያህል የ"ጨ" ቀለበቶች ሁለት ናቸው ሲባልና ቢያነብ ባለ ሁለት ቀለበቶች ትክክለኛ ፊደል ከሌለው ፊደሉን የሚያነበው ሦስት ቀለበቶች በኣሉት የተሳሳተ ፊደል ነው። የዶክተሩ የግዕዝ ቁምፊ ከኣሥር ዓመታት በላይ እዚህ የዩናይትድ እስቴትስ ፓተንትና ማመልከቻው ውስጥ ኣሉ። ፲፬. ኣንድ በቅርቡ የተለቀቀ ቁምፊ ውስጥ የዓይኑ "ዓ" ፊደል መልክ ወደ ኣረቡ ዘጠኝ የቀረበ ሲሆን የሌላው "ፃ" መስመሩ የኣለው በ"ዓ" ክብ ውስጥ ነው። ፲፭. ዶክተር ኣበራ ሞላ ከዓለም ፊደል ሠሪዎች ኣንዱ ናቸው። ፲፮. በማተሚያ ቤቶች ከታተሙ የግዕዝ ቁምፊዎች የሚከተሉት ይገኙበታል። ፲፯. በተሳሳተ ፊደል የተጻፈ በመሆኑ ኣስተማማኝ የኣልሆነ ጽሑፍ ምሳሌ እዚህ ኣለ። ከእዚህ ጽሑፍ ኣንድ ሁለት ኣንቀጾች ኮፒ ተደርገው ገጽ ላይ ቢለጠፉ ችግሮቹን መመልከት ይቻላል። ፲፰. ኣንድ ቆንጆ የቁም ፊደል አጣጣል እዚህ ኣለ። ፲፱. በግዕዝ ፊደል ወግ ስምንተኛው ፊደል የሚቀርበው ግዕዙ ወይም ራብዑ ላይ መስመር በመጨመር ነው ። "ፏ" የተሠራው መስመሩን "ፋ" ኣንገት ላይ በመጨመር ነው። በኣሁኑ ጊዜ ብዙዎቹ ቅጣዩን በስሕተት ከታች ሲያቀርቡ ኣንዱ በቅርቡ "ፍ" ላይ ኣድርጎታል። መሳሳታቸውን ከቆዩ ጽሑፎች ውስጥ ማየት ይቻላል። እንዲህ ዓይነቶችን ስሕተቶች ስር ሳይሰዱ ማረም ከኣልተቻለ ዛሬ "ኣበበ"ን እሞታታለሁ እንጂ በ"አበበ" ከኣልሆነ ኣልጽፍም እንደሚሉት ጥቂቶቹ በኋላ በትምህርት ማቃናት ሊያስቸግር ይችላል። ፳. ኣንድ የግዕዝ ቁምፊ ቢያንስ ኣንድ ኣብሮት የኣለ የእንግሊዝኛ ፊደል ጋር መቅረብ ይኖርበታል። ስለዚህ ለሰው የሚቀርበው የላቲን ፊደልም እንደግዕዙ የፊደል ሠሪው መሆን ይገባዋል። የግዕዙና የላቲኑም ፊደላት ቅርጾች የተቀራረቡ መሆን ይኖርባቸዋል። ፳፩. ዩኒኮድ ለፊደላቱ መደብ ሰጠ እንጂ ፊደል ኣላቀረበም። የግዕዙ ፊደል ኮምፕዩተርና የእጅ ስልክ ላይ ከሌለ የግዕዝ ፊደል ኣይታይም። የሚታየውም እንደፊደሉ ሊለያይ ይችላል። ስለዚህ ኣንድ ተጠቃሚ የሚጠቀምበትን መሣሪያ ላይ ያለውን የፊደል ስምና መልክ ማወቅ ኣለበት። ፳፪. ኣንድ የግዕዝ ፊደል ተጠቃሚ ሁሉንም የግዕዝ ቀለሞች ቅርጾች ማወቅ ይጠበቅበታል። በኣሁኑ ጊዜ ግን ሁሉንም የዓማርኛ ቀለሞች እንኳን የማይለዩ ኣሉ። ፳፫. ከእዚህ በፊት ተዉ እያልናቸው በታይፕራይተር ዓይነት ፊደል ተታልለው መጽሓፍት ሲጽፉ ከርመው የተበሳጩ ኣሉ። ኣሁንም በተሣሣቱ የዩኒኮድ ፊደሎችና የዓማርኛ መጻፊያዎች እየተጠቀሙ እራሳቸውንና ዓማርኛውን እየጎዱ የኣሉ ኣሉና ይታሰብበት። ፳፬. የግዕዝ ፊደል ቅርጾችና ምንነት ምሳሌዎች የሚከተሉት ናቸው። ፳፭. የግዕዝ ኣኃዞች እያንዳንዳቸው ከላይና ከታች ሰረዞች ኣሏቸው። የኮምፕዩተሩ እስክሪን ላይ የሚታየውና የሚታተመው ኣንድ ፊደል ነው። የፊደሉ መጠን በኣነሰ ቍጥር ጥራቱ እየቀነሰ መስመሮቹ ኣንድ መስለው ይታያሉ። ፊደሉ የዶክተሩ ከሆነ ጽሑፉን ከእዚህ ወስዶ ወርድ ላይ ለጥፎ በማሳደግ ማረጋገጥ ይቻላል። እንዲህም ሆኖ ቍጥሮቹ ጎን ለጎን ሲሆኑ ሰረዞቹ እንዲገናኙ የተሠሩና የሚቀጣጠሉ በነፃ የሚታደሉ የተሣሣቱ ፊደሎች ኣሉ። ለእዚህ ነው በነፃ የሚታደሉትን ሁሉ መጠቀም የማያዋጣው። ፳፮. ኣንድን የግዕዝ ፊደል ጽሑፍ እንደወርድ የኣሉ ቁሶች ውስጥ ኣቅልሞ የሚለውን ፊደል በመምረጥ ወደ ፊደሉ መቀየር ይቻላል። ይህ እንግሊዝኛውንም ወደ ግዕዝኤዲት ዩኒኮድ ፊደል ያስቀይራል። ፳፯. ለዊንደውስንና ኣይፎን የሚሸጡት ግዕዝኤዲት ፕሮግራሞች የሚጠቀሙት ኣንድ ዓይነት በሆነው ግዕዝኤዲት ዩኒኮድ ፊደል ነው። ይህ ፊደል እ.ኤ.ኣ. በ1989 ግድም ለዩኒኮድ የተለገሰው የመጀመሪያ የግዕዝ ትሩታይፕ ፊደል ነው። ፳፰. የግዕዝ ሳልስ፣ ኃምስና ስምንተኛ ቀለሞች ቅጥያዎች የ"ጨ" ሦስተኛው ባዶ እግር ላይ ይቀጠላሉ እንጂ የሌሉትን ቀለበቶች ኣያስፈቱም። ፳፱. የ"ጠ" እና "ጨ" ቤቶች እርባታ ቀለሞች ልዩነቶች በሁለት ቀለበቶች መኖር ብቻ ነው። የውጭ መያያዣዎች ግዕዝ በኮምፕዩተር በአበራ ሞላ ፲፱፻፹፫ ዓ.ም ግዕዝ በኮምፕዩተር , 1991 ኤልያስ ክፍሌ ዶክተር ኣበራ ሞላ ቴክኖሎጂ ኤድስ በ፲፱፻፹፫ ዓ.ም. ዶክተር ኣበራ ሞላ / ኤድስ ኤችአይቪ / ኤችኣይቪ ዶ/ር ኣበራ ከኣሜሪካ ድምጽ ሬድዮ ጋር፣ ማክሰኞ ሰኔ ፳ ፲፱፻፹፩ ዓ.ም.፣ ትዝታ በላቸው ኤድስ በዶ/ር ኣበራ ሞላ ፲፱፻፹፫ ዓ.ም. ግዕዝና ኮምፕዩተር በ፲፱፻፹፬ ዓ.ም. ሞዴት ኮፒራይት (የቅጂ መብት) ዶ/ር ኣበራ ሞላ) ዶ/ር ኣበራ ሞላ) እናስተዋውቅዎ ደምሴ ኣጎናፍር የኢትዮጵያ ዘመን ኣቈጣጠር ዶ/ር ፀዳይ ዶ/ር ኣበራ ሞላ ስመ እጸዋት ስመ እጸዋት ዶ/ር ዓለሙ ቢፍቱ የኢትዮጵያ እጽዋት ዓማርኛ ዊኪ የውሻ እብደት፣ 1974 ስመ በሽታ የኢትዮጵያ ቋንቋዎች ፲፱፻፺፪ የኢትዮጵያ ቋንቋዎች በዶ/ር ኣበራ ሞላ ሰይፉ ኣብዲ ሰይፉ ኣብዲ ግዕዝኤዲት ኦንላይን ዓማርኛ ማስታወሻ፣ ሮዝ መጽሔት ዋሽንግተን ዲ.ሲ.፣ ዶ/ር በቀለ ሞላ ዶ/ር ኣበራ ሞላ ያሁ እና ቢንግ በዓማርኛ መፈለጊያ የአማርኛ የጽሕፈት መኪና ግዕዝኤዲት ዜናዊ መግለጫ ግዕዝኤዲት ዜናዊ መግለጫ ጉግል በዓማርኛ ግዕዝ ስምና ኣኃዝ ኣበራ ሞላ] ዓማርኛ በጉግል ኣፈላለግ የኢትዮጵያ ሳይንቲስቶች የፊደላት ምንጭ ፊደል ሠሪ የአክሱም ሐውልት የግዕዝ ቀለንጦስ የግዕዝ ፊደል የግዕዝ ኣልቦ ዓለምአቀፍ የኢትዮጵያውያን ባለሙያዎች እውቀት መለዋወጫ መረብ በነፃው ግዕዝኤዲት ዓማርኛ ኣከታተብ፣ አማርኛ በነፃው ግዕዝኤዲት አማርኛ ኣከታተብ፣ እንግሊዝኛ የኣክሱም ሓውልት የኣክሱም ሓውልት የግዕዝ ፊደል ኣባት የኢትዮጵያ ሳይንቲስቶች ኢትዮወርድ ፊደል ኢምዩንደፊሸንሲ የኣሜሪካ ፓተንት 4,501,816 ኢምዩንደፊሸንሲ የኣሜሪካ ፓተንት , ሞዴት የኢትዮጵያ ቃላት ማተሚያ ኮፒ መብት የኢትዮጵያ ፓተንት ማመልከቻ፣ ግዕዝ በኮምፕዩተር ፲፱፻፹፪ ዓ.ም. የኣሜሪካ ፓተንት ፔንዲንግ፣ ግዕዝ በኮምፕዩተር 2127963 የእንግሊዝ ፓተንት ሰባት ቤት ጉራጌ አማርኛ አፈላለግ የእጅ ስልክ የእጅ ስልክ የኢትዮጵያ እጽዋት የግዕዝ ኣከታተብ ኣዲስ ግኝት። መላኩ ወረደ ከዶከተር አበራ ሞላ ጋር በኮሎራዶ የተደረገ ውይይት ክፍል ፩ ፲፱፻፹፭ ዓ.ም. 1992 እ.ኤ.ኣ.። , 1992 እንዳለ ጌታሁን ከዶከተር አበራ ሞላ ጋር በኮሎራዶ የተደረገ ውይይት ክፍል ፩ ፲፱፻፹፭ ዓ.ም. 1992 እ.ኤ.ኣ.። ከዶክተር አበራ ጋር የተደረገውን ቃለ ምልልስ ሙሉ ክፍል ያድምጡ በቪ.ኦ.ኤ. መለስካቸው አመሀ፣ 26.09.2012 , 11/28/12 ግልጽ ደብዳቤ ለቫቲካን ጳጳስ ግዕዝኤዲት ቪዲዮ ፳፻፭ ዓ.ም.፣ ስለ ግዕዝ ቴክኖሎጂ ከዶቸ ቨለ ሬድዮ ተክሌ የኋላእሸት ጋር የዶ/ር ኣበራ ቃለ ምልልስ (መጋቢት ፳፭ ቀን ፳፻፭ ዓ.ም.) ፈውስ ግኝት ታዋቂ የዓለም የእንስሳት ሐኪሞች የኢንሳይድ ኢትዮጵያ ታዋቂ ኢትዮጵያውያን የኢትዮጵያ ሳይንቲስቶች ኣዲስ ኣበባ ዩኒቨርሲቲ የእጅ ስልክ ግዕዝኤዲት ፌስቡክ በኮምፕዩተር የዓለም ፊደል ሠሪዎች ኢንጅነር ኣያና ብሩ ነቢዩ ኣስፋው ኤልያስ ክፍሌ ኣማርኛ ፊደላት ትግርኛ ፊደል ኣገው / ቢለን ዳግማዊ በለጠ ሀሁ ቪድዮ ነዓምን ዘለቀ ግዕዝኤዲት ውክፐዲያ የዶ/ር ኣበራ ሞላ ኣዲስ ፓተንት ማመልከቻ ግዕዝኤዲት ቪድዮ አማርኛ ኣከታተብ በዶ/ር ኣበራ ሞላ በረከት ኪሮስ የዶ/ር ኣበራ ሞላ ውክፔዲያ ገጽ ኣንባቢ ብዛት የውክፔድያ ጽሁፎች ከረጅሙ ተደርድረው የኢትዮጵያ ዘመን ኣቈጣጠር የኢትዮጵያ ዘመን ኣቈጣጠር የጠፋው ሰው ግዕዝኤዲት ኣከታተብ በዶ/ር ኣበራ ሞላ ጌታቸው ወልደሥላሴ ኢትዮ ሰርክል ጋሻው ገብረኣብ ስመ ኣኃዝ የኢትዮጵያ ዘመን ኣቈጣጠር ኢንጂነር ተረፈ ራስወርቅ ትዊተር ፀዳይ ኣብራሃ በላይ ዮሓንስ ግሸን ኣበበ በለው ደቸ ቨለ ሠዓሊ ኣምሳሉ ገ/ኪዳን ኣርጋው ዓቢይ ሞላ ሓውልታችንን ኣሁን መልሱ! ሻምበል በላይነህ ዲያቆን ዳንኤል ክብረት ኢትዮጵያዊ ሥዕሎች፣ ኣቤን ኤዘር ዶ/ር እምነት ታደሰ ዶ/ር በቀለ ሞላ ጀፍ ፒይርስ ኣቢይ ጌታቸው የኢትዮጵያ ቴሌቪዥን (ኢብኮ) ዶ/ር ፀዳይ መክብብ ዶ/ር ፀዳይ መክብብ ተክሌ የኋላእሸት 1 ቃለ ምልልስ ክፍል ፩ 2 ቃለ ምልልስ ክፍል ፪ 3 ቃለ ምልልስ ክፍል ፫ ወንድወሰን ፍቅሬ ኢሳት የሳምንቱ አንግዳ ኢሳት የሳምንቱ አንግዳ ስለ ግዕዝና ኣክሱም ሓውልት ከሲሳይ ኣጌና ጋር ዳንኤል ክብረት ኪዳኔ ዓለማየሁ ዶ/ር ቲም ካርማይክል ስመ ኣኃዝ ግዕዝኤዲት ፌስቡክ የኢትዮጵያ ሙዚቃ ፎቶዎች ምስጋና፣ ዶክተር ኣበራ (አበራ) ሞላ በኮምፕዩተር ግዕዝ ፊደልን ለመጀመሪያ ጊዜ መጠቀም እንዲቻል ስለኣደረጉ። የኢትዮጵያ ሙዚቃ ክብር ለሚገባው ክብር እንስጥ !!! ኢትዮጵያን ዲጄ ግዕዝኤዲት ቁስ (ኣፕ) ለኣይፎን እና ኣይፓድ የንግድ ምልክት ፕሮፌሰር ሚንጋ ነጋሽ ምን ያህል ያውቃሉ? ሞክሼ ፊደላት ሸገር ብሎግ , 1906 መጽሓፈ ሄኖክ በእንግሊዝኛ የእንስሳት ሕክምና መጋቢት ፳፬ ደብረ ብርሃን ስለ ነፃው ግዕዝኤዲት ቪድዮ በዶ/ር ኣበራ ሞላ፣ የኮምፕዩተር ጥገና ባለሙያ እልፍነሽ ኃይለመስቀል እና የኣዲስ ኣበባ ዩኒቨርሲቲ የኢንጂነሪንግ ተማሪዎች ዮርዳኖስ ኣዳነ፣ ኣሸናፊ ዘለቀ እና ኤፍሬም ፀጋየ ጋር የኢትዮጵያ ቴሌቪዥን ያሬድ በቀለ መኮንን ግዕዝኤዲት አማርኛ ለአይፎንና አይፓድ ግዕዝኤዲት ለኣይፎን 4 ግዕዝኤዲት ለኣይፎን 6 የኢሳት የሳምንቱ እንግዳ ዶ/ር ኣበራ ሞላ ሲሳይ ኣጌና የግዕዝኤዲት ፊደል (ቁምፊ) - ኢትዮሚድያ ኣዲስ ነገር፣ የግዕዝ ኣከታተብ ግኝት ፓተንት (የግኝት ባለቤት) ከዶ/ር ኣበራ ሞላ ጋር (ኢቢኤስ / ) ቃለ ምልልስ ቪድዮ አማርኛን ከቴክኖሎጂ ጋር ለመጀመሪያ ጊዜ ያስተዋወቁ ምሁር... .ዶክተር አበራ ሞላ አማርኛ እና ቴክኖሎጂ በየሺ ሀሳብ አበራ ዶክተር አበራ ሞላ በየሺ ሀሳብ አበራ ስለ ሁለተኛው የግዕዝ ኣከታተብ ግኝት አማራ ብዙሀን መገናኛ ድርጅት የግዕዝ ፊደል የዩናይትድ እስቴትስ የባለቤትነት መብት ኣገኘ። ቋጠሮ ማንተጋፍቶት ስለሺ እና ነጋሽ መሐመድ ስለ ግዕዝና የኣክሱም ሓውልት ከሮም ወደ ኣክሱም ኣመላለስ የዶክተር ኣበራ ሞላ ቃለምልልስ ከኢሳት ሲሳይ ኣጌና ጋር፣ ሚያዝያ ቀን ፳፻፯ ዓ.ም. የዶ/ር ኣበራ ሞላ ግዕዝ ኣከታተብ የተራዘመና የመጀመሪያው የኣሜሪካ ፓተንት ቍጥር 9,000,957 የግዕዝ ፊደል የዩናይትድ እስቴትስ የባለቤትነት መብት ኣገኘ። የግዕዝ ፊደል የዩናይትድ እስቴትስ የባለቤትነት መብት ኣገኘ። ኣብርሃም ቀጄላ ፕሮፌሰር ፍቅሬ ቶሎሳ በኣበበ በለው የኣዲስ ድምጽ ሬድዮ ቃለ መጠይቅ። ከፕሮፌሰር ፍቅሬ ቶሎሳ፣ ዶ/ር ኣበራ ሞላ እና ጋዜጠኛ ኣብርሃም ቀጄላ ጋር፣ ኅዳር ፲፰ ቀን ፳፻፱ ዓ.ም. ( " "ለኦሮምኛ ከላቲኑ ቁቤ የግዕዝ ፊደል ይጠቅማል" ዶ/ር ኣበራ ሞላ፣ ሠይፉ ኣዳነች ብሻው በኣያልቅበት ተሾመ ሬዲዮ ኣቢሲኒያ ከዶ/ር ኣበራ ሞላ ጋር የተደረገ ቃለምልልስ፣ ሁለት ክፍሎች ኣብርሃም ቀጄላ የዶ/ር ኣበራ ሞላ ቃለምልልስ ከሳምሶን ውብሸት ሕሊና ሬድዮ ቬጋስ ጋር የኣክሱም ሓውልት ከሮም ወደ ኣክሱም ኣመላለስ የዶክተር ኣበራ ሞላ ኣስተዋፅዖና ታሪክ፤ ከማሕደረ ኣንድነት ሬድዮ ሰይፉ ብሻው ጋር (ኣትላንታ፣ ሚያዝያ ፳፱ ቀን ፳፻፱ ዓ.ም.) "ለኦሮምኝ ከላቲኑ ቁቤ የግዕዝ ፊደል ይጠቅማል" የዶክተር ኣበራ ሞላ ቃለመጠይቅ፤ ከማሕደረ ኣንድነት ሬድዮ ሰይፉ ብሻው ጋር (ኣትላንታ፣ ፳፻፱ ዓ.ም.) የሺሓሳብ አበራ ወንድወሰን ዘለቀ የኢትዮጵያ ዘመን አቆጣጠር ፕሮፌሰር ፍቅሬ ቶሎሳ የዶክተር ኣበራ ሞላ ቃለመጠይቅ ከሻለቃ ኣብርሃም ታከለ ጋር ኢትዮጵያዊው ሳይንቲስት ዶክተር አበራ ሞላ እና የኢትዮጵያ ፊደል የግዕዝ ፊደል እውነታዎች፣ ቅርሶችና ኢትዮጵያዊው ሳይንቲስት ዶክተር አበራ ሞላ - በየሺሀሳብ አበራ አፋን ኦሮሞ የኢትዮጵያ የሥራ ቋንቋ የመሆን ግዴታነትና የእራሱ በሆነው በኢትዮጵያ ፊደል የመገልገል ተገቢነት - ኣብርሃም ቀጄላ ልሣነ ዐማራ - የሺሀሳብ አበራ የኢትዮጵያ ሓኪሞች የፕሮፌሰር ፍቅሬ ቶሎሳ ሁለተኛ ደብዳቤ ለለማ መገርሳ የግዕዝ ፊደል እውነታዎች፣ ቅርሶችና ኢትዮጵያዊው ሳይንቲስት ዶክተር አበራ ሞላ ግዕዝ ከላቲን ለምን እንደሚሻል የሚያመላክቱ ነጥቦች የዶ/ር ኣበራ ሞላ ኢሳት/ራዕይ ስብሰባ ፳፻፱ ዓ.ም.፣ ክፍል 2 ደረጀ ነጋሽ (የኢትዮጵያ ቅርስና ውርስ ማሕበረሰብ በሰሜን ኣሜሪካ) የዕውቅና ሽልማት ለዶ/ር ኣበራ ሞላ ተሰጠ የዕውቅና ሽልማት ለዶ/ር ኣበራ ሞላ ተሰጠ፣ የኢትዮጵያ ቅርስና ውርስ ማሕበረሰብ በሰሜን ኣሜሪካ የእንስሳት መድኅንና ጥሬ ሥጋ - ዶ/ር ኣበራ ሞላ የግዕዝ ፊደልና የኣክሱም ሓውልት - ዶ/ር ኣበራ ሞላ የዶ/ር ኣበራ ሞላ ሥራዎችና ትሩፋቶች ከካሳሁን ሰቦቃ ቃለምልልስ ከዶ/ር ኣበራ ሞላ ጋር የዓባይ ሚዲያ ቃለምልልስ - “የግዕዝ ፊደላችን የኦሮምኛ ቋንቋን መተየብ አይችልም ተብሎ ወደ ላቲን መሔድ ስሕተት ነው። እንዲያውም የኦሮምኛ ቋንቋችን እንዳይዳከም፤ ኦሮምኛን ተጨማሪ የአገሪቱ የሥራ ቋንቋ ብናደርግ የተሻለ ይመስለኛል።” – ዶ/ር አበራ ሞላ የኢትዮጵያ ሓኪሞች ግዕዝ ለኦሮምኛ ሙሉ ብቃት እንዳለው የቀረቡ ሳይንሳዊ ነጥቦች – ዶ/ር አበራ ሞላ ምሁራን/አክቲቪስቶች ኦሮምኛ በአማራ ክልል በግእዝ ፊደል እንደ ትምህርት እንዲሰጥ ጠየቁ። ግርማ ካሳ ኦሮምኛን በአማራው ክልል በግዕዝ ስለማስተማር "ትኩረት" የዶ/ር ኣበራ ሞላ () ቃለምልልስ ከኢሳት ምናላቸው ስማቸው ጋር። ግንቦት ፮፣ ፳፻፲ ዓ.ም. ምሁራን/አክቲቪስቶች ኦሮምኛ በኦሮሞ ክልል በግእዝ ፊደል እንደ ትምህርት እንዲሰጥ ጠየቁ። ምሁራን/አክቲቪስቶች ኦሮምኛ በኦሮሞ ክልል በግእዝ ፊደል እንደ ትምህርት እንዲሰጥ ጠየቁ። የግዕዝ ፊደል ሁለተኛ የዩናይትድ እስቴትስ የባለቤትነት ማሳወቂያ ኣገኘ - ጌታቸው ሞላ የግዕዝ ፊደል ሁለተኛ የዩናይትድ እስቴትስ የባለቤትነት ማሳወቂያ ኣገኘ - ጌታቸው ሞላ የስነ-ጽሑፍ ቅርሶች ሲዳሞኛ በግዕዝ ፊደል (የዮሓንስ ወንጌል) የግዕዝ ፊደል የዩናይትድ ስቴትስ የባለቤትነት መብት ኣገኘ። ዶ/ር ኣበራ ሞላ እና ፍሬው ተገኝ የግዕዝ ፊደላትን በኮምፒተር እና በተንቀሳቃሽ ስልክ መከተብ... 1/31/2019 ከግርማ ካሳ ጋር 4, የ፬ ክፍል ፩ አንድን ከብት የመጣል ሥልጣን ያለው የእንስሳት ሃኪም ብቻ ነው - ዶ/ር አበራ ሞላ ከዮሰፍ ገብሬ ጋር፣ የ፬ ክፍል ፪ የግዕዝ ፊደላትና የኮምፕዩተር እንዲሁም የሞባይል ስልኮች ትውውቅ - ዶ/ር አበራ ሞላ ከዮሰፍ ገብሬ ጋር፣ የ፬ ክፍል ፫ እውን ግዕዝ የአዳም እና የሄዋን ቋንቋ ነው? ዶ/ር አበራ ሞላ ከዮሰፍ ገብሬ ጋር፣ የ፬ ክፍል ፬ እስክንድር ነጋ ትንቢቶች አንድ በአንድ እየተፈጸሙ ነው!!! (ዘመድኩን በቀለ) የኢትዮጵያ ብሄረሰቦች ሁሉ በግእዝ ፊደል እንዲጠቀሙ ማግባባት ያስፈልጋል – ያሬድ ጥበቡ መረጃ ዋሜራ ቲቪ፣ ዶ/ር ኣበራ ሞላ ከግርማ ካሳ ጋር ግዕዝ ኦሮምኛ ጨምሮ ለሁሉም የኢትዮጵያ ቋንቋዎች ብቃት እንዳለው ዶ/ር አበራ ይናገራሉ። አዲስ ዘመን ጋዜጣ፣ የካቲት 10/2011 ዓ.ም. ግዕዝ ኦሮምኛ ጨምሮ ለሁሉም የኢትዮጵያ ቋንቋዎች ብቃት እንዳለው ዶ/ር አበራ ይናገራሉ። አዲስ ዘመን ጋዘጣ፣ ጽጌረዳ ጫንያለው ግዕዝኤዲት ፌስቡክ “አገርኛ ቋንቋን ከኮምፒዩተር ያዋሃዱ ሳይንቲስት!” አዲስ ዘመን ጋዘጣ፣ ጽጌረዳ ጫንያለው የእጽዋት ሥዕሎች የኢትዮጵያ ፊደል በፕ/ር ጌታቸው ኃይሌ በኩር መጽሔት ገጽ 3 መስከረም 5 ቀን 2012 ዓ.ም. ዕትም እንግዳ ዶክተር አበራ ሞላ፣ ሰሎሞን አሰፌ አሥራት እንግዳ:- በኮምፕዩተር ግዕዝ ፊደልን መጠቀም እንዲቻል ያደረጉት ምሁር ዶ/ር አበራ ሞላ የአፋን ኦሮሞ ቋንቋ በኢትዮጵያ ቤተክርስትያን ታሪክ እና የኦሮሞ ቤተክህነት ጽ/ቤት ይቋቋምልን ጥያቄን በጨረፍታ (በተረፈ ወርቁ) ዶ/ር ኣበራ ሞላ ከሕብር ሬዲዮ ኃብታሙ ኣሰፋ ጋር። ዶ/ር ኣበራ ሞላ ከሕብር ሬዲዮ ኃብታሙ ኣሰፋ ጋር። ኦሮምኛን የፌደራልና የኣዲስ ኣበባ የሥራ ቋንቋ የማድረግ ዕድሎችና ችግሮች፤ (ዶ/ር ኣብርሃም ዓለሙ) ኦሮምኛን የፌደራልና የኣዲስ ኣበባ የሥራ ቋንቋ የማድረግ ዕድሎችና ችግሮች፤ (ዶ/ር ኣብርሃም ዓለሙ) “ምስጋናና ሕያው ምስክርነት ለኢትዮጵያዊ ሳይንቲስት ለዶ/ር ኣበራ ሞላ ባሉበት" ዶ/ር አማረ ተግባሩ ግዕዝ በኮምፕዩተር ያስተዋወቁት ኢትዮጵያዊ፣ 19.03.2020 አዜብ ታደሰ እና እሸቴ በቀለ - ደቸ ቨለ ( የፊደል ሓዋርያ ቦርድ – ጋዜጣዊ መግለጫ (ዶ/ር ኣበራ ሞላ) መስተጋህደ ዜና ወቅታዊ የኢትዮጵያ ሁኔታን በሚመለከት የአቋም መግለጫ፤ የኢትዮጵያ ዳያስፖራ ኮቪድ-19 አማካሪዎች ምክር ቤት (ሕዳር ፲፫፣ ፳፻፲፫ ዓ.ም.) ዓለምፀሐይ ወዳጆ የጥበብ መድረክ 1/23/2021 የኢትዮጵያ ሀኪሞች

16043

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%89%A0%E1%88%8B%E1%8B%AD%20%E1%8B%98%E1%88%88%E1%89%80

በላይ ዘለቀ

በላይ ዘለቀና ወንድሞቹ ፦ በላይ ዘለቀ የተወለደው በጎጃም ክ/ሀገር በቢቸና አውራጃ፣ ለምጨን በተባለው ቦታ ነው። ዘለቀ ላቀው (የበላይ ዘለቀ አባት) የልጅ እያሱ አንጋች ነበሩ ። ልጅ እያሱ ሲገለበጡ ዘለቀ ላቀው ወደሚስታቸው አገር ወደ ለምጨን ሄደው ልጆቻቸውን ይዘው ወደአገራቸው ወደ ለምጨን (ቢቸና ወረዳ ) ተሻገሩ። (ቢቸና ጎጃም ውስጥ ጫቀታ ወሎ ውስጥ ከአባይ ወንዝ ማዶ ለማዶ ናቸው። ይገበያያሉም፡ ይጋባሉም።) በ1916 አ.ም. ማለት በላይ ዘለቀ የ14 አመት ልጅ ሳለ ፊታውራሪ እምቢ አለ የተባለ የራስ ሀይሉ ሌባ አዳኝ (ጸጥታ አስከባሪ ) ዘለቀ ላቀውን ከበባቸው። ዘለቀ ላቀው እጄን አልሰጥም ስላሉ ተኩስ ተከፈተ። ዘለቀ ላቀውና አብረዋቸው የነበረ አለሙ መርሻ የተባሉ ወንድማቸው ከአስር ሰው በላይ ገድለው ብዙ ሰው አቆሰሉ። «እኛ ልጆች ተኩስ ካባራ በህዋላ ተየጫካው ስንመለስ ሁለቱም ሞተዋል። የዘለቀ ላቀው ሬሳ እበቱ በራፍ ላይ ተሰቅሎዋል።» አሉ ፊታውራሪ ተሻለ አለሙ። እንግዲህ በላይ ዘለቀና ተሻለ አለሙ እኩል አባቶቻቸውን አጡ ፡ አብረው የሀዘንን ጽዋ ቀመሱ ፡ እኩል በቀልን እያሰላሰሉ አደጉ ፡ በሁዋላም አብረው ጠላትን ተዋጉ። ዘለቀ ላቀው ሲሞቱ ልጆቻቸው ወደእናታቸው አገር ወደ ጫቀታ ተመለሱ። በላይ ዘለቀ ያባቱን ደም ለመመለስ ተኩስ እየተማረ አደገ። አደገና ያባቱን «ናስ ማሰር» (ባለ ነሐስ ማሰርያ ) ውጅግራ ጠመንጃ ይዞ ወደ አባቱ አገር ወደ ለምጨን (ቢቸና)ተሻገረ። አባቶቻቸው የተገደሉባቸው ጎረምሶች ዳኝነት እንዳይሹ ዳኛው ራስ ሀይሉ ሆኑባቸው ፡ የቀራቸው ምርጫ በቀል ነው ። መሳርያ እየገዙ እየተዘጋጁ ለምጨን ቀንጦ ማርያም እያረሱ ፡ ቀን ይጠብቁ ጀመር። ...እንዲህ ሲል ጥልያን መጣ ...በሚያዝያ 28 ቀን (1928 አ.ም.) ለቀኛዝማች መሸሻ ጥልያን መሳርያ በአየር አወረደላቸው ። (ለጥልያን ገቡ ) ካለው ሰበካ ያዙ ። በረንታ ወረዳ (ቢቸና አውራጃ ) ደረሱ። የዱሀ ከተማ ሰፍረው ህዝቡን መሳርያ እየነጠቁ (ጥልያንን እንዳይወጋ ) ጥልያን ደግ መንግስት ነውና እንገዛለን እያሉ ይሰብካሉ (እንዲሾማቸው። ) «ልጅ በላይ ዘለቀ ግን እዋጋለሁ እንዋጋ እያለ እኛን ወንድሞቹን አነሳሳን» አሉ ፊታውራሪ ተሻለ አለሙ «ቀሰቀሰን ከሰላሳ እስከ ሀብሳ ለምንደርስ ያንድ አያት ልጆች ...የገልገል ላቀው ልጆች ...ታጥቀን ተነሳን ። ከቀኛዝማች በላይ መሸሻ ሰዎች መሳርያ እየነጠቅን በረሃ ገባን።» «ጦር ሲያሳድደን ...ስንሸሽ ...ቤት ሲያቃጥልብን ...ከሁዋላው ወይም ከጎኑ በድንገት እየመታነው መሳርያ ነጥቀን ስናመልጥ .....እንዲህ ስንል አንድ ቀን የማናልፈው ጉዳይ መጣ። ግንባር መግጠም ግድ ሆነ። ጠላት መሸሻ አሳጣና።» «የዛሬን ጦር ማን ይምራው ?» አለን ልጅ በላይ «አንተን መርጠናል ...እስከ መጨረሻው» አልነው። "ሁላችሁም ወንድማማች ናችሁ።" ፊታውራሪ ተሻለን "በላይ ዘለቀን እርስዎ እንኳን በ4 አመት እበልጠዋለሁ ብለዋል። እንግዲያው በምኑ ነው አለቃችሁ እንዲሆን የመረጣችሁት?" "እንዴ! በደግነቱ ፡ በጀግንነቱ! ጠባየ መልካም በመሆኑ! እኔ ይቅርብኝ ብሎ ለሌላው ስለሚያዝን!" (ያን ጊዜ ፡ 1928 አ.ም. ልጅ በላይ 3 ወልደዋል። ልጅ ተሻለ ግን ገና በታህሳስ ነው ያገቡ።) ወይዘሮ ድንቅነሽ ሀይሉ (የራስ ሀይሉ ልጅ ) ጥልያን ሾመዋቸው የለም ጨጉ ጉልተ ገዥ ሆነው ሄዱ። ህዝቡን መሳርያ አግባ ብለው አሰባሰቡ። በላይ ዘለቀና ወንድሞቹ በድንገት ገብተው መሳርያዎቹን ነትቀው ሴትየዋን ሳይጎዱ ሳያጎሳቁሉ ወደመጡበት መልሰው ላኩዋቸው። የነጠቁዋቸውን መሳርያ 35 ያህል ጠመንጃ ዋሻ ደበቁት። ለራሳቸው በቂ መሳርያ ይዘዋላ። ከዚህ በሁዋላ ደብረ ማርቆስን ጥልያን እየያዘ በላይ ዘለቀን ያሳድነው ጀመር። ከ'28 አ.ም. ሚያዝያ እስከ ግንቦት 29 ቀን ድረስ ሁኔታው ተመሳሳይና ተደጋጋሚ ነበር ። ጦር ይመጣል ...ያስሳል .....እነ በላይ ዘለቀ ይሸሻሉ ...በሁዋላ ቀስ ብለው መጥተው ጥቂቱን ገድለው መሳርያ ነጥቀው ....እልም ! መሳርያ በየዋሸው ያከማቻሉ ። እንደዚህ ብዙ አሰሳ ተሞከረ ። ባንዱ አሰሳ የበላይ ዘለቀ በትና የለምጨን ቤቶች በሙሉ ተቃጠሉ። ከብቱም ተዘረፈ። ጠላት ለምጨን 3 ጊዘ ነው ያቃጠለ። "እስከ ታህሳስ 29 ቀን ድረስ አሰሳው የሚካሄደው በባንዳ ነበር።" በታህሳስ 8 ቀን 1929 ግብጣን ደቡብ የተባለ ጥልያን ቢቸና ገባ ቢሉን ከዱማ ገስግሰን ቢቸና አደጋ ልንጥል ስንል ካህናት ጽላት ይዘው ስእል መስቀል ይዘው "አገሩንና ታቦቱን ያቃጥልብናልና አትውጉት ። እሱን እኛ ተመለስ እንለዋለን።" ብለው መለሱን። ግብጣን ደበቡም በላይ ዘለቀ መጣብህ ቢሉት ወደማርቆስ ተመለሰ።" በየካቲት 29 ጥልያን አገሩን አስነስቶ ወረረን። ከያውራጃው ግብጣን ደበቡ አስከተተ። ጦር ሲመጣባቸው እነ በላይ ዘለቀ ሸሹ። አጥቷቸው ሲመለሱ እያደፈጠ በጎን አደጋ እየጣሉ ብዙ መሳርያ ነጠቁት። "የግንቦት እርገት ለት ..በ29 ነበር የዋለ ..ጥልያን ራሱ መጣ" የበላይ ዘለቀን ዘመዶች ከለምጨን እየደበደቡ ወደ አርበኞቹ እንዲመሩዋቸው አስገደዱዋቸው። "ጦሩ ሲመጣ አሳለፍነው። ከጎን አደጋ ጣልንበት። በላይ ዘለቀ አንዱን ትሊንቲ ገድለው ኩረኔሉን አቆሰለው። ብዙ ባንዳዎች ሞቱ።" ታስሮ እየተደበደበ ሲመራ የነበረው አዛዥ ቢያዝን ዱብዳ የተባለው የበላይ ዘለቀ ዘመድም ቆሰለ። በሰኔ 29 ጠላት በቅምቧት በደጀን በገበያ በሽበል በበረንታ የነበረውን "ደንበኛ" በሙሉ አከተተው። (ደንበኛ የሚባለው "የመንግስት " የደንብ ብረት የያዘ ነፍጠኛ ነው ) ቀኛዝማች ስማ ነገዎ አዝማች ሆኖ ይህን ሁሉ አስከትቶ አባይ ወረደና አባራ ጂወርጂስ ሰፈረ። ሀሳቡ እነ በላይ ዘለቀ ወደ ጫቀታ እንዳይሻገሩ በር በሩን ለመዝጋት ነበር። "እንውጋው" አለ በላይ ዘለቀ "ጦሩ በጣም ብዙ ነው አንችለውም" አሉት ሌሎቹ "ግድ የለም። ጦሩ በየመንደሩ ይመራል። አዝማቹ ላይ አደጋ እንጣልበት።" እነ በላይ ዘለቀ ፡ ቀኛዝማች ለማ ነገዎ ያደረበትን በለሊት ከበቡት። ሲነጋ ለማ ነገኦን ከነወንድሞቹ ደመሰሱት። ጦሩ በሙሉ እጁን ሰጠ። መሳሪያውንና በቅሎውን ሁሉ አስረከበ። ድል አድራጊዎቹ መሳርያውን ዋሻ ውስጥ ደበቁት። በቅሎዎቹን ወደ ጫቀታ ልከው በጥይት ለወጡዋቸው።" ይሄ የሆነው ሰኔ 10 ነበር። ሰኔ 12 በአውሮፕላን ይደበድቡን ጀመር። በረንታ ጎይ ጂወርጂስ ላይ 12 ሰው ሞተብን። እኛም ተመልሰን ወደ በረሃችን ሸሸን።" ፊታውራሪ ለማ ሞገስ የጣልያን የጦር እንደራሴ ሆኖ ከማርቆስ ተልኮ ወጥቶ ዲማ አጠገብ ገድ ወንዝ ዋሻ ውስጥ እንዳለ ከበባቸው። ወጥተው ገጠሙ። ድል ነሱት። ብዙ ሰው ሞተበት። እሱ ግን አመለጠ። በላይ ዘለቀ 60 ያህል ምንሽርና አልቤን ማረከ። ምንሽርና አልቤን ሲያገኙ የመጀመርያ ጊዜያቸው ነበር። እስካሁን ግን ሲዋጉ በናስማስር ፡ በውጅግራ ፡ በለበን ብቻ ነበር። "ድፍን ሀምሌን ተከበብን። ለምጨን አንድ ዋሻ ገብተን ተደበቅን። ኤኛን ሲያጣን ጊዜ የጎይ ጂወርጂስና ያካባቢውን ህዝብ ጎይ ላይ ሰብስቦ በላይ ዘለቀን ካላመጣችሁ ብሎ በመትረየስ ፈጃቸው።" በላይ ዘለቀ የቶክሱ እለት ሞቶ ተቀብሯል ተብሎ ለጥልያኖች ተነገራቸው። ሰው ሰደው መቃብሩን ቢያስመረምሩት ሴት ሆና ተገኘች። አንዱ አሳባቂ በላይ ዘለቀ ወደ እነብሰ አውራጃ ነው የሄደው ብሎ ለጥልያኖች ጠቆማቸው። የጥልያን ጦር ወደ እነብሴ ዘመተ። የእነብሴና የጎንቻ ህዝብ ገጠመውና ጨረሰው። አንድ ጥልያን ብቻ አመለጠ። በላይ ዘለቀና አገሬው እስከ ነሀሴ 1929 ድረስ የበላይ ዘለቀ ተከታዮች ከ30 እንከ 50 የሚደርሱ ወንድሞቹ ብቻ ነበሩ። "ነሀሴ ጂወርጂስ በላይ ዘለቀ በረንታ ላይ አዋጅ አስነገረ። ኤኛን ምሰሉ ፡ እርዱን። አለዚያ ግን ይህ የጦር ሜዳ ነውና እንዳትጎዱ ሂዱ ልቀቁ ።" "እናርጅ እናውጋ (የደብረወርቅ ወረዳ ) በረንታና ሸበል ፡ ጉበያ (ደጀን አጠገብ ) እነማይ (ቢቸና አውራጃ ) ...ይሄ ሁሉ አመነ ፡ ተባበረን። "ከህዳር ማርያም እስከ መጋቢት ውድማትን ፡ አዋባልን ፡ ቅምብዋትን ፡ ሊበንን ፡ ባስን ፡ አነድድን ደጀንን ...እነዚህን ያዝን።" "በየካቲት ትሊንቲ ከጫቀታ ዘመተብን አባይ ደረሰ። አገድነው። ብዙ ውጊያ ተደረገ። 80 ብረት (ከነሰው ) ማረክን። መለስነው። ወደደጀን ተመለስን።" "ከሸዋ ሲዘምትብን አባይ ላይ አገድነው። ወር ካስራምስት ቀን ተዋጋነው። 3 መኪናዎች ሰበርን። ውስጣቸው የነበሩ ጥልያኖች ሞቱ። "ጥልያን ሀይሉን አጠናክሮ በደጀን በኩል ከሸዋ መጣብን። 12 በጦለኔ በጀኔራል ማሊን አዝማችነት መጣ። "መጋቢት 19 ቀን ውጊያው ማለዳ የጀመረ በአስራአንድ ተኩል አበቃ። መትረየስና መድፍ ከታች ፈረሰኛ በሻምላ (በጎራዴ )" ተጨምሮበት ከላይ አሮብላ ። ወንድሞቻችን አለቁ። የጦር አዝማች የነበረው የበላይ ዘለቀ ወንድም ደጃዝማች ታደለ ላወቅ ወደቀ። ተሰማ ላቀው ቆስሎ አመለጠ። 300 ያህል አለቅን። የተቀረውን ጨለማ ገላገለን። "ጠላት ፆን ማርቆስ ገባ። እኛ ወደ በረሀችን ገባን። " "ሚያዝያ 4 እበረሀችን አፋፍ ላይ እንደሰፈርን ጠላት ባራት ረድፍ ቢቸና ገባ። ሚያዝያ 6 ጦሩን ባራት ማእዘን አቀነባብሮ በረሀችንን በሙሉ ከበበው። በመካከሉ ደግሞ በግንባር እልፍ አእላፋት ጦር ይዞ ተሰለፈ።" "ባለው ሀይላችን ገጠምነው።" "ሊያፍነን ሞከረ በብዛቱ።" "የቆላ ጫካ ነው ....እሳት ለቀቅንበት" "ይገርማል እኮ የቀን ነገር !ልፋሱ እሳቱን እያንቦገቦገ ወደነሱ ወሰደው። ብዙዎቹን እሳት በላቸው። ብዙዎቹ አመለጡ። "የበላይ ዘለቀ ሚስት ወይዘሮ ሸክሚቱ አለማየሁ በመትረየስ ሞቱ (እንደወንድ ለብሰው ነበር ) ልጅ የሻሸወርቅ በላይ ተማረከች። የናትየዋ እናትም ተማረከች። "ከዚህ በሁዋላ አባይን ተሻግረን ጫቀታ ገባን። ያጌ ከተማ ግዛው ሰብስቤ የተባለው የጥልያን እንደራሴ ገድለን አገሩን አቃትለን የጎበዝ አለቃ ሾመን ... ፊታውራሪንና ቀኛዝማች እያሱ ልጅ በላይ ሾመው ...ተመልሰን ወደ ለምጨን በረሀ ገባን ።" "ክረምቱን ከረምን።" (ያን ጊዜ ወንዞች ስለሚሞሉ እነ በላይ ዘለቀም ያርሳሉ ። ጥልያንም በየካምቦው ይከርማል ) በህዳር 27 / 1931 ጥልያን የዴንሳ አማኑኤልን ክልክል ሸንበቆ ሊቆርጥ (ሰፈር ሊሰራበት ) ይመጣል ማለትን ሰማን አርበኞቹ። ደፈጣ አድርገው መሽገው አደሩ። ማለዳ ሲመጣ ገጠሙት። "ብዙ ባንዳ ገደልን። ብዙ መሳርያ ማረክን። ጥልያን ግን አመለጠ።" በሶስተኛው ቀኑ ለምጨን ወዳዳ በሚባል ቀበሌ ኮረነል አጎረኔ አውግስቶ የተባለ ጥልያን ሁለት መድፍ ጠምዶ ገጠማቸው። ሰቀላ ገብሬልን አቃጠለ። ከሁለቱም በኩል ብዙ ሰው አለቀ። በዘጠኝ ሰአት ኮረነሉ ድል ሆኖ ወደ ካምቦ ተመለሰ። "ይህ ሁሉ ሲሆን ለምጨን ውስት ፈላው በሚባል ቦታ ላይ ከትመን ከዚያ እየወጣን ነው ጦርነት የምናደርገው ። ፈላው ነበር ዋናው ምሽጋችን ። ከ30 እስከ 1933 እ.ም ድል ሆነን አናውቅም።" ሰኔ 1931 እነ በላይ ዘለቀ ወደ ማርቆስ ልንዘምት ነው ክተት ብለው አወጁ። ጦሩ ከተተ። መነሻቸውን ወደ ደብረ ማርቆስ አስመስለው ለሊት አባይን ተሻግረው ወደ ጫቃታ ገቡ። ሲነጋ ደጋው ደርሰዋል። "ሀይሌ ረዳ የተባለ የጥልያን እንደራሴ ያገ ላይ ገጠመን። ተሸንፎ ሸሸ። አመለጠ። ከተማውን አቃጠልን። ሽቅብ ወደ ወጊዲ አፋፍ ቀጠልን። "በማግስቱ ወጊዲ ላይ ያለውን ካምፕ (ምሽግ ) በቦምብና በእሳት አቃጠልነው። ያልተተኮሰበት አዳዲስ አልቤንና ምንሽር በጭነት ወሰድን። የኛ ሰው እየገባ አራት አምስት ምንሽር አንግቶ አንዱን የደስ ደስ ወደ ላይ እየተኮሰ ወጣ ።" አገሩን ሹም ሽር አድርገነው ወደ ፈላው ተመለስን።" ይህን ጊዜ ባንዳዎች የነበላይ ዘለቀ ይዞታ የሆነውን አገር መልሰው ለማሳመን ጥረት ያደርጉ ጀመር። በድለንታ መጀመራቸውን የሚገልጽ ደብዳቤ ለበላይ ዘለቀ ከታማኞቹ ደረሰው ። እነ በላይ ዘለቀም በፍጥነት ሄደው ባንዳዎቹን ከድለንታ አስወጡዋቸው። እስከ ደብረ ማርቆስ ድረስ አባረሩዋቸው ። እከተማው ዳር ቤቶች ተቃጠሉ።" ኦ ! ሮማ ተቃጠለች! አለ ጥልያን ሲዘብት። እነ በላይ ዘለቀ ይዞታቸውን ከባንዳ ለማጽዳት አገሩን እያሰሱ ደብረ ወርቅ አካባቢ ደረሱ።" ሰኔ 1ቀን /፲፱፻፴፪ዓ/ም። በዚህን ጊዜ እንደአጋጣሚ - ጥልያን ከደብረ ወርቅ ብዙ ጉዋዝና መሳርያ (ስንቅና ትጥቅ ) ይዞ ወደ ቢቸና ይጉዋዛል። እነ በላይ ዘለቀ ይህን አላወቁም። ማለዳ እንደተነሱ ጅብ ሲያዩ ጊዜ ብዙዎች ተኮሱበት። የተኩሱን እሩምታ ወደ ቢቸና የሚጉዋዘው ጥልያን ሰማውና ቃፊር ቢልክ - እነ በላይ ዘለቀ ናቸው። አዙር እንወጋቸዋለን አለ። ጦር ወደአርበኞቹ በኩል ሲሄድ የአዛዥ በቅሎ ሶስት ጊዜ ጣለችው። አጠገቡ ያሉት ባንዳዎች "ምልኪው መጥፎ ነውና ዛሬ ጦርነት ባናደርግ ይሻላል" አሉት። እሱ ግን በቅሎይቱን ገረፋት ፡ ለቅጣት ጥይት ጫነባትና በለላ በቅሎ ተቀመጠ። አርበኞቹን አያልፋሽ እተባለ ተራራ ላይ ገጠማቸው። ውጊያው ሲጀመር አርበኞቹ ከላይ በኩል ጠላት ከታች በኩል ናቸው። በላይ ዘለቀ አርበኞቹን "ጎበዝ ጥልያን ጥይቱን የሚያመጣው ከፋብሪካ ነው። እኛ ግን ገዝተን ነው። ስለዚህ ጥይት መለዋወጥ አያዋጣምና በጨበጣ እንግባበት "አላቸውና በመጀመርያ ዘሎ እየጮኸ ከጠላት መሀል ገባ። "ይህ የደብረወርቁ ጦርነት ለኛ የመጨረሻው ትልቅ ውጊያ ነበር። ድል አደረግን። ዘጠኝ የውሀ መትረየስ (ከባድ ፤ በከብት የሚጫን ቁጥር የለለው ቀላል መትረየስ ጥይትና ጠመንጃ ለማንሳት እስኪያቅተን እና አስራ ሁለት ባንዲራዎች ማረክን። አስራ አንዱን ባንዲራ በላይ ዘለቀ በሁዋላ ለንጉሱ አስረከበ። አንዱ ባንዲራ አሁን የጎላ ጂወርጂስ (ደብረቀርቅ አጠገብ ) ይገኛል። "የደብረ ወርቁ ጦርነት የተደረገው ሰኔ 1/1932 አ.ም. ነበር። በበነጋው አስራ ሁለት አሮብላ መጥቶ የተዋጋንበትን አካባቢ ደበደበው። እኛ ግን ያን ጊዜ ፈላው ምሽጋችን ገብተናል። በላያችን አልፎዋል እኮ ታድያ። በላይ ዘለቀ "ጂወርጂስ ያውቃል አይዟችሁ" አለን። "እንዳትነቃነቁ !" ሰውም በቅሎም ባለበት ቀጥ ብሎ ቆመ። አሮብላን በሙሉ አልፎን ሄደ።" ክረምቱን አርበኞቹ በምችጋቸው ከረሙ። ታህሳስ 1933። አርበኖቹ የቢቸናውን ካምቦ (ምሽግ ) ለመክበብ ሲዘጋጁ ራስ ሀይሉ በላይ ዘለቀን መጥቼ ላነጋግርኽ ብለው ላኩበት ።" እሺ ግን ከጠላት ጋር የነበረ ባንዳ እንዳይከተልዎ ፎቶ አንሺም እንዳይመጣ " ብሎ ላከባቸው ። ሰቀላ ገብሬል ድረስ መጥተው አነጋገሩት። "ከተዋጋችሁ አገሩም ይጠፋል ትልያንም እኔን ላያምነኝ ነው። ካልወጋኸው ግን እራሱ አገሩን ይለቃል ።" "እሺ ይሁን " "ጃንሆይም መጥተዋል "አሉት። "እንግዲያው እሱንም አፍነን እናስቀረው። እሱስ ይዞት የመጣው እንግሊዝ ያው ነጭ አይደለምን ?" አላቸው ። "አይሆንም "አሉት ። ተቀየመ ። ግን መውጋቱን ተወ ። "ነጭ እዚህ ግድም እንዳላይ" አላቸው ። ራስ ሀይሉን ፤ "እርስዎንም እንዳልደፍርዎት ቶሎ ይዘውልኝ ይውጡ " ሌሊቱን ተነስተው ሄዱ ። ጥልያንም ቢቸናን ለቆ ሄደ ። (ራስ ሀይሉ ደብረወርቅ ሲደርሱ ራስ ተመስገን ፈንታ ወግቶ ጉዋዛቸውን ብዙ ጠገራም አገኘ ። እሳቸው ግን አመለጡ ። ) በላይ ዘለቀና ምቀኞቹ መጋቢት 1933 አ.ም. ከበደ ተሰማ (ደጃዝማች )ወዳገራቸው ለመመለስ መንገድ ላይ ከነበሩት ንጉስ ተልከው መጡ ::ከሳቸው ጋር የነበረው ጀኔራል ሳንፎርድ በላይ ዘለቀን ለመጨበጥ እጁን ሲዘረጋ በላይ ዘለቀ "ለፈረንጅ እጄን አልሰጥም "ብለው ሳንፎርድን አግባቡት :: በሁዋላ ልጅ መርድ መንገሻና እንግሊዞች ወደ ደጀን መቱ ::ወደበላይ ዘለቀ ላኩባቸው ::ሄዱ ::"የደጀንን ምሽግ ለመስበር ተባበሩን "ተባለ :: "መድፍ ይዛችሁዋል ?ኤሮቢላ ይዛችሁዋል ?"አላቸው በላይ ዘለቀ :: "አልያዝንም ግን መክበብ ይበቃል "አሉት :: "አይበቃም "አላቸው ::"ከዚህ በፊት ወር ካስራ አምስት ቀን ሙሉ ሞክረን ብዙ ወንድሞቼ አልቀዋል ::መድፍና ኤሮብላ አምጡና ምቱት ሌላውን ለኛ ተዉልን ::አለዚያ ግን እኔ ወንድሞቼን በከንቱ አላስፈጅም ::" ሳይስማሙ ተለያዩ :: ንጉሱ ደብረ ማርቆስ ሲገቡ አርባ አራት ሺህ የበላይ ዘለቀ ሰራዊት በፊታቸው በሰልፍ አለፈ ::ያውም ባንድ ቀን ጥሪ የደረሰው ነው እንጂ ሰራዊቱ በሙሉ አይደለም :: በላይ ዘለቀ እንግዲህ በሰላም አርሼ እበላለሁ ብሎ ንጉሱን "አገሩንም ሰራዊቱን ይረከቡኝ "አላቸው :: "የሰላም ጊዜ ስራ አለ ::አገርን ማስተዳደር አለ "አሉት :: "እኔ ተራ ሰው ነኝ ::ሀረግ የሚቆጥሩት ሰዎች አያሰሩኝም ::ከርስዎ ጋር ያጣሉኛል "አላቸው :: "እኛ የማንንም ወሬ አልሰማም ::እንደአባትህ ቁጠረን ::እነዚህ ልጆቻችንም ወንድሞች ናቸው ::..." ንጉስ ሹም ሽር አደረጉ ::በላይ ዘለቀ ከወንድሞቹ ጋር ሆኖ በሁዋላም ከአገሬው ጋር ሆኖ ጠላትን ተዋግቶ ነጻ ያወጣው ጠቅላይ ግዛት ለራስ ሀይሉ ተሰጠ :: በላይ ዘለቀ ወዳዲሳባ ተጠርቶ ደጃዝማች ተብሎ የቢቸና አውራጃ ገዥ ሆኖ ተሾመ :: የቢቸና አውራዣ ገዥ ሆኖም ሊሰራ አልቻለም ::ከደብረ ማርቆስ ትእዛዝ እየመጣ ወረዳዎቹ ሁሉ ቀድሞ ባንዳ የነበሩ ሰዎች ተሾሙባቸው። ብስጭት በዛበት በላይ ዘለቀ። "ሊወጋን ነው ....እምቢ አለ ..."እያሉ ማስወራት ጀመሩ። በቂ ካስወሩ በሁዋላ ከራያ ኦሮሞዎች ጦር አስዘመቱበት። (ጎጃመማ በላይ ዘለቀን ወይ ይወደዋል ወይ ይፈራዋል።) በላይ ዘለቀና ወንድሞቹ ከጥቂት ታማኝ ተከታዮቹ ጋር ሆነው ወደ ሳማ አምባ ሸሹ ::በላይ ዘለቀ ሸፈተ ተባለ :: ሳማ አምባ ያለ ሁለት በር የላትም ሁለቱንም በር ይዘው ሀያ አምስት ቀን ሌትና ቀን ተዋጉ :: "ምረነዋል ልቀቁት ይምጣ "የሚል መልእክት ከንጉሱ መጣ :: ከሳማ አምባ ከወረዱ በሁዋላ ተከበቡና መሳሪያቸውን ተነጥቀው እንደ እስረኞች ወደ አዲስ አበባ ተወሰዱ :: በላይ ዘለቀ ሞት ተፈረደበት ::ንጉሱ "ምህረት " አደረጉለትና ቅጣቱ ወደ እስራት ተለወጠለት :: መስከረም 1936 አ .ም በላይ ዘለቀና ወንድሞቹ በያገሩ ተበትነው ታሰሩ :: በላይ ዘለቀና ወንድሙ እጅጉ ዘለቀ ወሊሶ በበቀለ ወያ ጠባቂነት ታሰሩ :: የበላይ ዘለቀ ምቀኖች አሁንም አላረፉለትም ::በላይ ዘለቀ ከዳ ;አመለጠ ጠፋ እየተባለ ይወራ ጀመር ::በቀለ ወያ ተያዘና "ምን ቢሰጥህ ነው የለቀከው ?"ተባለ ::"እረ እኔ አልለቀኩትም አለ :::: በላይ ዘለቀና እጅጉ ዘለቀን ወደ አዲስ አበባ አመጡዋቸውና ከአንድ ሌላ ሰው ጋር አሰሩዋቸው :.ያ ሰው እናምልጥ እያለ እነ በላይ ዘለቀን ይጎተጉታቸው ጀመር :: አንድ ቀን "ጠባቂዎቻችንን የኛ ወዳጆች ገዝተዋቸዋልና እናምልጥ ::በንዲህ ያለ ስፍራ እነ እገሌ መኪና ይዘው እየጠበቁን ናቸው ::"አል :: "ወንድሞቸ በየቦታው ተበታትነው ታስረው እኔ ማምለጥ ምን ያረግልኛል ?" አለ በላይ ዘለቀ :: "ፈራህ እንዴ በላይ ዘለቀ ?"አለው :: "እኔ የዘለቀ ልጅ !" በላይ ዘለቀ ወንድሙን ላከው መኪናው እተባለበት ስፍራ መኖሩን ለማረጋገጥ ::ወንድምየው በተባለበት ስፍራ መኪና አየ ::እስረኞቹና ጠባቂዎቻቸው አብረው አመለጡ ::እመኪናው ቦታ ሲደርሱ መኪናው የለም ::እንግሊዝም የለም :: ጠባቂዎቻቸው ከዚያ ሮጠው አጠገባቸው ከነበረው ጫካ ገቡና ደጋግመው ተኮሱ ::ምልክት ነው :: በላይ ዘለቀ እጠላቶቹ ወጥመድ ውስጥ መግባቱን አወቀ :: በላይ ዘለቀና እጅጉ ዘለቀ ከዚያ እሮጠው አመለጡ :: ሰላሌ ደርሰው በቅሎ ለመከራየት ሲነጋገሩ ተከበቡ :: በላይ ዘለቀ በጦር ፍርድ ቤት ሞት ተፈረደበት ::ንጉሱ ፍርዱን አጸደቁት :: ጥር 1937:.በላይ ዘለቀ በስቅላት ሞተ ::እድሜው ሰላሳ አምስት አመት ነበር :: ጥልያንን በመድፍ በመትረየስ በአውሮፕላን ሊገድለው ያልቻለውን ጀግና በቅናት የተነሳሱ መቀኞች የሸረቡት ገመድ ገደለው ::ፊታውራሪ ተሻለ አለሙ ሰላሳ አምስት አመት ታስረው በለውጡ ተፈቱ :: በላይ ዘለቀ ፎቶ ተነስቶ አያውቅም ::መልኩን ፊታውራሪ ተሻለ አለሙ እንዲህ ብለው ይገልሱታል :: "አፍንጫው ሰተት ብሎ ወርዶ ቅጠሉ ነፋ ነፋ ይላል ::ከንፈሩ ከበድ ይላል ::ጠጉሩ ክርክም ጎፈሬ ጺሙ ሙሉ ለስላሳ ረጅም ጣቱ መልካም ወተት የተነከረ ነው የሚመስለው ጣቱ ::እግረ ቀጭን ::" በላይ ዘለቀ ደጃዝማች ተብሎ ካዲስ አበባ ወደ ደብረ ማርቆስ እንደተመለሰ ከባለስልጣኖች ጋር ለመገናኘት ወደ "ጠቅላይ ግዛቱ " ጽህፈት ቤት ሄደ ::ዘበኞቹም አጋፋሪውም ሲያዩት ጊዜ ሽሽታቸውን ለቀቁ ::ስምና ግርማው ያን ያህል ያስፈራ ነበር :: ከጽህፈት ቤቱ ወጥቶ ወደ ሚያርፍበት ቤት ሲገባ ወሬው ከተማውን ከመቼው እንዳደረሰው አይታወቅም ::ማርቆስ ያለ ሰው ሁሉ እንጀራውን ወጡን ጠላውን ጠጁን አረቄውን እየያዘ መጣ ::በላይ ዘለቀን ህዝቡ ሲወደው ያን ያህል ነበር ::ምግብና መጠጡ ከመብዛቱ የተነሳ ሰዎች ወደውጭ ተላኩና አላፊ አግዳሚውን "የራበኽ ስንቅ የለለኽ ና ብላ !በበላይ አምላክ ና ግባ "እያሉ ጋበዙት :: በበላይ ዘለቀ ሰራዊት ውስጥ መሪና ተከታይ አለቃና ጭፍራ ያለው በውጊያ ሰአት ነው እንጂ በምግብ ሰአት ሁሉም እኩል ነው ::ለሰራዊቱ የሚበቃ ምግብ ከሌለ ያለው ተቆራርሶ ለሁሉም እኩል ይደርሰዋል :: በላይ ዘለቀ መሶብ ሲቀርብለት "ሁሉም በልቷል " ይላል :: "አይ ዛሬ እጥረት አለ "ካሉት "እንግዲህ መልሱ ::እኔ አልበላም "ይልና ጦሙን ያድራል :: (አንዳንድ ጊዜ ሁሉም ባይበላም ውሸታቸውን ሁሉም በልቷል ይሉና ያበሉታል :: ) "አንድ ጊዜ ሁለት ቀን ጦም አድረን በላይ ዘለቀ ዛሬ ሶስት ድርብ (ሁለት ቁና ) ሽምብራ ላመጣልኝ ጠመንጃ እሰጠዋለሁ አለ ::አንድ ገበሬ ሽምብራውን አመጣ ;ጠመንጃውን ወሰደ ::ሽምብራውን በልተን አደርን " በላይ ዘለቀ የገንዘብ ፍቅር የለበትም ::እንዲያውም ብር በእጁ አያድርም :: "ራስ ጌታ አታርጉብኝ ...ይጠቀጥቀኛል "ይላል :: ያቃዠኛል ማለቱ ነው በጎጃምኛ። ንጉሱ ደብረማርቆስ የመጡ ጊዜ አስራ ሁለት ሺህ ብር ሰጥተውት ሄዱ። በላይ ዘለቀ ከማርቆስ ወደ ቢቸና ሲጉዋዝ አንዱ መጥቶ "ቤቴ ተቃጠለ "ገንዘብ ሲሰጠው ;ሌላው መጥቶ "ከብቴ ተዘረፈ " ሲል ገንዘብ ሲሰጠው እንዲህ ሲል ገና ቢቸና ሳይገባ አስራ ሁለት ሺ ብሩ አለቀ። "ጊዮርጊስ ያውቃል "ይላል በላይ ዘለቀ። በጊዮርጊስ በጣም ያምናል። ፍልሰታ ሲሆን ሁል ጊዜ ሱባኤ ይገባል። "እኔ የዘለቀ ልጅ !"ይላል ሲቆጣ። "በምድር በሰማይ የሚያስጉዘው !በላይ የወንዶች ቁና "ይላል ሲፎክር። በላይ ዘለቀ ተኩሶ አይስትም። ፍጥነቱ ደሞ ሲደግንና ሲተኩስ እኩል ነው። ውጊያ ሊጀምር ሲል "እኔ ሳልተኩስ እንዳትተኩሱ "ብሎ ያዛል። አንዳንድ ጊዜ በውጊያ ሰአት "እርስዎ እዚህ ይቆዩን " ሲሉት "ምን ?" ይላል ቁጣ እየጀመረው። "እርስዎ ከወደቁ መሪ የለንም" ሲሉት "ወይድ! እኔ አሮጌ ነፍጠኛ ነኝ።"ይልና ግንባር ይጋፈጣል። በላይ ዘለቀ እራሱ ሲዋጋ "ገምባው" ይተበባለው ጥሩንባው ይነፋል። "ገምባው "ባንዳን ያስበረግጋል። ጥልያንን ያብረከርካል። በላይ ዘለቀ የዘመኑን አስተሳሰብ በማወቁ ህዝቡን ለማስተባበር "ትልቅ ሰው" ማስፈለጉን በመገንዘቡ እሱ እራሱ ግን ተራ ሰው በመሆኑ የንጉስ ተክለሀይማኖት ሀረግ ለሆኑት ለልጅ ሀይሉ በለው ደብዳቤ ጻፈላቸው። የደብዳቤው ሀሳብ ባጭሩ "ህዝቡን ለማስተባበር እርስዎ የበላይ ሆነው እነን የጎበዝ አለቃ ይሹሙኝና ጠላትን እንቋቋመው። እኔም እዋጋለሁ። እርስዎ ወደጦር ግንባር መድረስ አይኖርብዎትም።" የሚል ነበር። ደጋግሞ ደብዳቤ ጻፈላቸው። ገጸበረከትም ላከላቸው።...ጠመንጃ ሽጉጥ ዝናር ከነጥይቱ ሶስት መቶ ብርና ካባ። ልጅ ሀይሉ በለው ለደብዳቤዎቹ አንድም መልስ ሳይሰቱ አንድ ቀን አንድ የትእዛዝ ደብዳቤ ላኩበት። "ደብረወርቅ ገበያችንን ያለአግባብ ቀረጡብን ብለዋልና ከንግዲህ ቆቅ የሰገረ ወፍ የበረረ እንዳይደርስባቸው። የተወሰደባቸውም ቀረጥ እንዲመለስላቸው።" በላይ ዘለቀ ተናደደ። አብረውት የነበሩትን "ጎበዝ እግዚአብሄር የወለደው ሰው አለ?" ሲል ጠየቀ። "እግዚአብሄር ይፈጥራል እንጂ አይወልድም " አሉት። "ንጉስም እግዚአብሄር ይቀባዋል እንጂ አይወልድም። ይፈጥረዋል እንደሌላሰው" "እኔንም ፈጥሮኛል። ሊቀባኝ አይችልም?" "የሱ ሀይል ካደረብዎ የፈለጉትን ማድረግ ይችላሉ።" "እንግዲህ ከዛሬ ጀምሮ ለማንም አልታጠቅም።" ተመስገን ፈንታ የበላይ ዘለቀ የቅርብ ጉዋደኛው ነበር። አንድ ቀን ከጠላት በፊት ተመስገን ፈንታ በላይ ዘለቀን "ሸዋ ሄደን ለትልቅ ሰው እንደር። እንሾማለን ;እንሸለማለን "አለው። "እኔ ሰው ሆኜ ለሰው አላድርም "አለ በላይ ዘለቀ። "ባንተ ተኩስ ;ባንተ ወኔ፤ ባንዳፍታ ትሾማለኽ። "ጀግንነት እደጃችን ድረስ ይመጣ እንደሆነ ማን ያውቃል?" አለው በላይ ዘለቀ። አመታት አለፉ። ሞረድ እጀ ጠባብ ካስመራ እሚመጣ አፈ ሾሌ ሱሪና ተመሳሳይ ኮኮት ጥንግ ድርብ ጥበብ ኩታ በቅሎ እንደተጫነች ጠመንጃ ከነሙሉ ዝናር ጥይት ...በላይ ዘለቀ ይህንን ሁሉ አዘጋጀና ተመስገን ፈንታን ጠርቶ፥ "ያ የጌታ አዳር ሄደን እንሸለማለን ያልከው ይኸውና "ብሎ ሸለመው። በአርበኝነት ዘመን ጉዋደኛሞቹ አልተለያዩም። በላይ ዘለቀ መጀመርያ "ራስ " ብሎ የሾመው ተመስገን ፈንታን ነበር። "እኔንስ ራስ አልከኝ። አንተ ማን ልትባል ነው?" አለው ተመስገን ፈንታ። "እኔንማ እናቴ አንደዜ በላይ ብላኛለች " አለ በላይ ዘለቀ :: ዋቢ ጽሁፍ

49626

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%A0%E1%88%8D%20%E1%8A%AA%E1%8A%95%E1%8B%B2

አል ኪንዲ

አቡ ዩሱፍ የዕቁብ ኢብኑ ኢስሃቅ አል-ኪንዲ በ 800 እ.ኤ.አ. አካባቢ በኩፋ ነበር የተወለደው። አባቱ የኸሊፋ ሃሩን አር-ረሺድ ባለሥልጣን ነበር። አል-ኪንዲ በአል- መእሙን፣ አል-ሙእተሲም እና በአል- ሙተወኪል (የአባሲ ሙስሊም ኸሊፋዎች) ዘመን የኖረ ሲሆን በዋናነትም በባግዳድ ነው በአል-ሙተወኪል ዘመን ለኸሊፋው ተቀጥሮ በካሊግራፈርነት (የእጅ ፅሁፍ ጥበብ) ሠርቷል። በፍልስፍና አመለካከቱ የተነሣ የሙስሊሞች ኸሊፋ የነበረው አል-ሙተወኪል ተቆጥቶበት መፅሃፎቹንም ሙሉ በሙሉ የወረሰው ሲሆን ኋላ ላይ ግን መልሦለታል። የሞተውም በ873 በአል-ሙተአሚድ ዘመን አል-ኪንዲ ፈላስፋ፣ የሂሣብ ሊቅ፣ የፊዚክስ ባለሙያ፣ የስነ-ከዋክብት ተመራማሪ፣ የህክምና ሰው፣ አሣሽ ( እንዲሁም በሙዚቃ አዋቂም ነበር። በነኚህ ዘርፎች ሁሉ ዙሪያ ወጥ የሆነ አስተዋፅኦ ማበርከቱ እጅግ የሚገርም ነው። በነኚሁ በርካታ ሥራዎቹም የተነሣ አል-ኪንዲ “የዓረቡ ዓለም ፈላስፋ” በመባል ይታወቃል። በሂሣብ መስክ በቁጥሮች ሥርዓት ) ዙሪያ አራት መፅሃፎችን የፃፈ ሲሆን ለአብዛኛው ዘመናዊ አሪትሜቲክ ክፍልም መሠረት ያስቀመጠው እሱ ነው። ምንም እንኳ አብዛኞቹ የዐረብኛ ቁጥሮች የጎለበቱት በእውቁ የሂሣብ ሊቅ በአል-ኸዋርዝሚ ቢሆንም አል-ኪንዲም ተጨማሪ ጉልህ የሆኑ አስተዋፅኦዎችን አክሎበታል። አል-ኪንዲ ለሥነ ከዋክብት ጥናት ለሚያግዘው ስፈሪካል ጂኦሜትሪ / / ያበረከተው አስተዋፅኦም ቀላል አልነበረም። በኬሚስትሪ በኩል ብረት-ነኬ ቤዞች ( ) ወደ ውድ ብረቶች ( ) ሊቀየሩ ይችላሉ የሚለውን ሀሣብ የተቃወመ ሲሆን በተቃራኒው ደግሞ በዘመኑ የተንሰራፋውን የአል-ኬሚያን እይታ በመቃወም በኬሚካል ፅግበራ ( ) የተነሣ የንጥረ-ነገሮች ) ትራንስፎርሜሽን (ሙሉ ለሙሉ የንጥረ-ለወጥ) አይከሠትም በሚለው ላይ አፅንኦት ሠጥቷል። በፊዚክስ በኩል ለጂኦሜትሪካል ኦፕቲክስ / / ትልቅ አስተዋፅኦ ያበረከተ ሲሆን በዚሁ ዙሪያም መፅሃፍ ፅፏል። ይህ መፅሃፍ ኋላ ላይ ሮጀር ባኮንን / / ለመሣሠሉ እውቅ ሣይንቲስቶች መነቃቃትንና መንገድን አመላክቷል። በህክምናው ዘርፍ ደግሞ በዚያ ዘመን ይታወቁ ለነበሩት መድሃኒቶች ሁሉ ስልታዊ በሆነ መንገድ የአጠቃቃም መጠናቸውን ለማስቀመጥ ከፍተኛ አስተዋፅ ነበረው። ይህም በሃኪሞች ዘንድ በአጠቃቀም መጠን ዙሪያ ይነሣ የነበረውንና መድሃኒት ለማዘዝ ይቸገሩበት የነበረውን ሁኔታ አስወግዷል። በሱ ዘመን ስለ ሳይንሣዊ ሙዚቃ የነበረው እውቀት እጅግ በጣም ኢምንት ነበር። በዚህ ዙሪያም መጣጣምን ( ለመፍጠር የሚያግዙ በርካታ የሙዚቃ ኖታዎች () የየራሣቸው የሆነ ክረዜማ ) እንዳላቸውና በዚህም የተነሣ እጅግ አነስተኛ አሊያም እጀግ ከፍተኛ ኖታ ያላቸው ክረዜማ አስደሳች አለመሆናቸውን አመልክቷል። የመጣጣም ደረጃ በኖታ ድግግሞሽ () ላይ መወሰኑንም አብራርቷል። ከዚህም ሌላ ድምፅ ሲፈጠር በአየር ውስጥ የጆሮን ታምቡር የሚመታ ሞገድ የሚያመነጭ መሆኑንም ጠቁሟል። ሥራው ክረዜማን በመወሰኑ ዙሪያ ጠቃሚ ማስታወሻዎችን በሌላ በኩል ደግሞ ዉጤታማ ፀሃፊ የነበረ ሲሆን በሱ የተፃፉ መፃህፍትም 241 ያህል ይደርሣሉ። እጅግ የታወቁትን በዚህ መልኩ ልንከፍላቸው እንችላለን:- አስትሮኖሚ 16፣ አሪትሜቲክ 11፣ ጂኦሜትሪ 32፣ ህክምና 22፣ ፊዚክስ 12፣ ፍልስፍና 22፣ ሎጂክ 9፣ ሥነ-ልቦና 5፣ ሙዚቃ 7 ናቸው። ከዚህም በተጨማሪ በማዕበል ()፣ በሥነከዋክብት መሣሪያዎች፣ በአለት፣ በውድ ድንጋዮችን እና በመሣሠሉት ዙሪያ በርከት ያሉና ለሣይንስ እጅግ ጠቃሚ የሆኑ ፅሁፎችን ፅፏል። የግሪክ ሥራዎችን ወደ ዐረብኛ ከተረጎሙት ቀደምት ሰዎች መካከልም የሚጠቀስ ነው። ነገር ግን ይህ እውነታ በቁጥር በርካታ በሆኑ ወጥ ሥራዎቹ ሊሸፈን ችሏል። ያለመታደል ሆኖ በርካታ መፅሃፎቹ ዛሬ የሉም። ያሉት ግን አል-ኪንዲ የነበረበትን የመጠቀ የእውቀት ደረጃ የሚመሠክሩ አል-ኪንዲ በላቲኖች አልኪንዱስ / / በመባል የሚታወቅ ሲሆን በርካታ መፅሃፎቹም በክሬሞናዊው ጄራርድ ) አማካይነት ወደ ላቲን ተተርጉመዋል። በመካከለኛው ዘመን ወደ ላቲን ከተተረጎሙ መፅሃፎቹ መካከል “ሪሣላ ዳር ተንጂም”፣ “ኢክቲያራት አል- አያም”፣ “ኢላሂያቱ አሪስቱ”፣ “አል-ሙሲቃ”፣ “መድኡ ጀዝር” እና “አድዊያ ሙረከባ” በሣይንስ እና በፍልስፍናው በኩል በዚያን ዘመን ለነበረው የሣይንስ ማንሠራራት የአል- ኪንዲ ተፅእኖ ቀላል አልነበረም። በመካከለኛው ዘመን በዘመኑ ከነበሩት አሥራ ሁለት ትላልቅ ምሁራን መካከል አንዱ እንደነበረ ካርዳኖ / መስክሮለታል። ሥራዎቹ በርግጥም በበርካታ ጉዳዮች ላይ ትልቅ ለውጥና እድገትን ያመጡ ሲሆን በተለይም ፊዚክስ፣ ሂሣብ፣ ህክምናና ሙዚቃ በዋናነት ይጠቀሣሉ። ሒሳብ ተመራማሪዎች የመስጴጦምያ ታሪክ

12287

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%89%A2%E1%88%8B%E1%88%8D

ቢላል

በአላህ ስም እጅግ በጣም ሩህሩህ በጣም አዛኝ በሆነው ያ አላህ አንተ ካሳወቅከን በስተቀር እውቀት የለንምና ጠቃሚ እውቀትን ትሰጠን ዘንድ እንማጸንሀለን ::አሜን ቢላል በባርነት ቢላል ኢብን ረባህ በአረብኛ ‎. የሚታወቅበት ስሞቹም ቢላል አል ሃበሽይ፣ ቢላል ኢብን ሪያህ፣እና ቢላል ኢብን ረባህ. ቢላል ታማኝ እና ኢማንነኛ ነበር በነብዩ ሙሀመድ ልብ ዉስጥ ልዩ ቦታ ነበረዉ. ቢላል የተወለደዉ ነብዩ ሙሀመድ ከተወለዱበት ቅዱስ ከተማ መካ ዉስጥ ነዉ የተወለደዉ ቤተሰቦቹ ገን በኢትዮጵያ ደማስቆ በምትባል ከተማ ዉስጥ ነዉ ተነስተዉ ወደ መካ ከአቢሲኒያ ኢትዮፕያ ዉስጥ በባርነት ተሽጠዉ ነበር የሀዱት የሚባለዉ. ቢላል ከባርነት ላወጣዉ እስልምና በሙአዚንነት ስያገለግል ነዉ የሞተዉ. በሙአዚንነቱ በእስልምና ታሪክ የመጀመርያዉ ሙአዚን ነዉ. ለመጀመርያ ሙአዚንነቱ የተመረጠዉ በነብዩ ሙሀመድ ነበር. ቢላል ከባርነት የወጣዉ በአቡበክር ነበር. ምክንያቱም ቢላል ባርያ ስለነበር አሳዳሪዉ ኡመያህ ከእስልምና ዉጣ በነላት እና ኡዛ እመን ሲል በመካ በርሃ በጸሀይ በተቃጠለ አሽዋማ መሬት ላይ አስሮ ሆዱ ላይ ትልቅ ደንጋይ እየጣለ ሲቀጣዉ አሀዱን አሀድ እያለ ስቃዩን ለአላህ ስያደርግ ስቃዩን ለማስቆም አቡበክር ሰዉ ልኮ በፈለገዉ ያህል ገንዘብ እንዲገዛዉ ጠየቀዉ ኡመያህም እሽ ሲል ሸጠለት. ከዛም አቡበከር ለራሱ ባርያ ሊአደርገዉ አልፈለገም ነጻነትን ሰጠዉ. ከዛን ቀን ቡሃላ ባርነቱ አብቅትዋል. ቢላል ድምጸ መርዋው ህዝቦቹን በሚያምር ድምጹ የሚጣራ ይሉታል. ቢላል የሞተዉ በ638 እስከ 642 ባለዉ ነው. እስልምናን የተቀበለዉ የአስራ ስድስት አመት ወጠጤ እያለ ነበር. በስልምና የቢላል ታሪክ እስልምና ከመጣ ቡሃላ እንዴት ባርነት እንደቀነሰ ነዉ. =እንዴት ወደ እስልምና እንደገባ ቢላል ኢብኑ ረባህ የምስጋና እና የሙገሳ ቃላትን ሲሰማ አንገቱን ይደፋ ነበር እናም አይኖቹን በትዝታ ገርበብ አድርጎ ትናንት ባሪያ የነበርኩ ሀበሻ ነኝ ይላል። እነሱ ግን የእኛ ልዑል ብለው ነበር የሚጠሩት። ኡመያ ኢብን ኸለፍ በመባል የሚታወቅ ቁረይሽ ባሪያ የነበረው ቢላል ነብዩ ሙሀመድ ሰለላሁ አለይሂ ወሰለም በነብይነት የመላካቸው ወሬ የመካን ህዝብ ሲያተራምስ ከቢላል ጆሮ ደረሰ። የቢላል አሳዳሪ ከእንግዶቹ ጋር ስለ ነብዩ መላክ እና ጣኦታቸውን እንደሚቃወም በንዴት እየተብሰለሰለ እና ሴራ እያውጠነጠነ ሲናገር ሙሐመድ ስለተንሱበት አላማ እና ምን እያሉም እንደሚያስተምሩ ሊቀነጭብ ቻለ። አዲስ የመጣው ዲን ለአካባቢው እንግዳ እና ስር ነቀል ለማምጣት ያለመ ሙሀመድም ምንም እንኳን ነብይ ነኝ ብለው በመናገራቸው ተቃውሞ የገጠማቸው ቢሆንም ታማኝ :እውነተኛ እና በስነ ምግባር የታነጹ መሆናቸውን ከጠላቶቻቸው ቁንጮዎች አንደበት አድምጧል። «ሙሀመድ አንድም ቀን ዋሽቶ አያውቅም: ጠንቋይም ሆነ እብድ አልነበረም:... ዛሬ ግን እኛ እርሱን በነዙህ ነገሮች መጥራት ይኖርብናል። ወደ እርሱ የሚጎርፉትን ሰዎች መግታት የምንችለው በዚህ መንገድ ነው።» በማለት ዚዶልቱ ቢላል ታዝቧል። እምነቱን ሲገልጽ ሙሐመድን የሚቃወሙት በቅድሚያ የአባቶቻቸውን እምነት ቀጣይነት ለማረጋገጥ ሲሆን በሁለተኛ ደረጃ ደግሞ የቁረይሽን የበላይነት የሚያከስም መስሎ ስለተሰማቸው ነው። ቁረይሽ በመላው አረብ ለጣኦታዊ እምነት ማዕከል በሆነችው በመካ የሚገኝ ነገድ በመሆኑ ተፈሪነቱ እና ከበሬታው የላቀ ነበር። በ 3ኛ ደረጃ በኒ ሀሽም ተብሎ በሚታወቀው የነብዩ ሙሐመድ የዘር ሀረግ ቤተሰብ ላይ ያሳደሩት ቅናት እና ምቀኝነት ነበር። ከበኒ ሀሽም ቤተሰብ ነብይ እና መልእክተና መምጣቱን እንደ ሽንፈት ቆጥረውታል ? ሁሉም ጎሳ እና ቤተሰብ ከራሱ ወገን ነብይ እንዲወጣ ይመኝ ነበር። ከ እለታት አንድ ቀን ቢላል ኢብኑ ረባህ የኢማን ብርሀን ፈነጠቀበት : ምርጫውን ይፋ ማድረግ እንዳለበት ወሰነ። ወደነብዩ ሙሀመድ በመሄድም ለኢስላም እጁን መስጠቱን ይፋ አደረገ። የቢላል መስለም በመካ ምድር ተሰማ። የበኒ ጁመህ መሪዎች በቁጣ ተወጠሩ : በተለይ አሳዳሪው የኢስላም ጠላት ኡመያ ኢብን ኸለፍ ሀበሻዊ ባሪያው መስለሙ እንደ ታላቅ ነውር እና ንቀት ቆጥሮታል። ለዚህም እንዲህ አለ «-ይህ ኮብላይ ባሪያ በመስለሙ ጸሀይ ተመልሳ የምትጠልቅ አይመስለኝም...» ሲል ቁጭቱን ገለጸ። በእምነቱ የደረሰበት ችግር ቢላል ግን ለኢስላም ብቻ ሳይሆን ለመላው የሰው ዘር የሚያኮራ አቋም ከመውሰድ ወደ ሁዋላ አላለም። አላህ የአንድ ሰው የቆዳ ቀለሙ መጥቆር ከፍተኛውን የኢማን ደረጃ ለማግኘት የሚያግደው እንደማይሆን በቢላል ተምሳሌነት አስተምሯል። ቢላል ለዘመኑ ሰዎች እና ከ እሱ በሁዋላ ለመጣው ትውልድ እንዲሁም እምነቱን ለሚጋሩት እና ለማይጋሩትም ወገኖች ያስተማረው ትምህርት ቢኖር የህሊና ነጻነት እና ሉአላዊነት ምድርን የሞላ ንዋይም ሆእን አሰቃቂ ቅጣት ሊበግረው እንደማይችል ነው። ቢላል እርቃኑን በትኩስ አሸዋማ መሬት ላይ እንዲንከባለል እና ቋጥኝ ድንጋይም ደረቱ ላይ እንዲጫን ተደርጓል። ግን እምነቱን ሊቀይር አልፈቀደም። በተከታታይ እና በተደጋጋሚ ኢ -ሰባአዊ ድርጊት ተፈጽሞበታል። የቁረይሽ ሹማምንት አንድን ባሪያ ሊያሳምኑ እና ወደ ቀድሞው እምነቱ ሊመልሱት ባለመቻላቸው ቁጭት እና ሀፍረት ስለተሰማቸው ክብራቸውን ለመጠበቅ ሲሉ ቢላል ቢያንስ ቢያንስ ስለ አማልክቶቹ ጥቂት በጎ ነገር እንዲናገር ቢጠይቁትም አሻፈረኝ አለ። ህይወቱን ከስቃይ ምናልባትም ከሞት ለማዳን ቢያንስ ስለ አማልክቶቻቸው ከልቡ እንኳ ባይሆን ማመስገን በቂ ነበር። ታላቁ ቢላል ግን ከስጋዊ ህመም መንፈሳዊ የበላይነትን በመምረጡ ለጠላቶቹ ጥያቄ ምላሽ ለመስጠት ፈቃደኛ አልሆነም። ይልቁንም በተደጋጋሚ አሀድ አሀድ ... በማለት የአምላክን አንድነት ያውጅ ነበር። ላት እና ኡዛ የተሰኙ ጣኦታትን እንዲያወሳ ያለመታከት ይጠይቁታል። መልሱ ግን አሁንም አሀድ ...አሀድ ...ነበር። እኛ የምንለውን ደግመህ በል በማለት ይገርፉታል : በምጸታዊ ቃልም እናንተ የምትሉትን ለመናገር ምላሴ አይችልም ይላቸዋል .... ከዛም ህመሙን ለመቀነስ እና ነጻነቱብ ለመስጠት አቡበከር ከኡመያ ቢላልን ገዛዉ ከዛም ነጻ አወጣዉ.

52721

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%A0%E1%88%88%E1%88%9B%E1%8B%A8%E1%88%81%20%E1%8C%88%E1%89%A5%E1%88%A8%20%E1%88%85%E1%8B%AD%E1%8B%88%E1%89%B5

አለማየሁ ገብረ ህይወት

ስለ ዓለማየሁ ገ/ሕይወት ዓለማየሁ ገ/ሕይወት ጎንደር ከተማ ነው የተወለደው። የቄሱንም፣ የአንደኛና ሁለተኛ ደረጃ ትምህርቱንም በተወለደባት ጎንደር ተከታትሏል። የመጀመርያ ዲግሪውን ከአዲስ አበባ ዩኒቨርሲቲ በትያትር ጥበባት አገኘ። ከአብዛኞቹ ሲወዳደር እውቀት የጠማው፣ ታታሪና ጎበዝ ተማሪ እንደነበረ አስታውሳለሁ። በተለይ በተማሪዎች እንቅስቃሴ ላይ የጥናት ወረቀት እንዲያቀርብ ተመድቦ የሠራው ሥራና አቀራረቡ እስካሁን ያስደንቀኛል። እንደተመረቀ ባህል ሚኒስቴር ነበር የተመደበው ፤- በሥነጽሑፍና ተውኔት ገምጋሚነት። ከሱ በፊት የተመረቁና ባህል ሚኒስቴር የተመደቡ ሁሉ በቢሮ ጥበት ምክንያት በአንድ ትንሽ አዳራሽ ውስጥ የተኮለኮሉ ስለነበረ፣ ደግሞም ብዙ ሥራም ስላልነበረ ጫወታውና ክርክሩ የጊዜ ማሳለፊያ ነበር። ዓለማየሁ ግን ሥራ በሌለበት ሰአት ወደ ዩኒቨርሲቲ ቤተመጻሕፍት ነበር የሚሮጠው። ጊዜውን በንባብ ነበር የሚያሳልፈው። ከዚያም ውጭ የትም ሲሄድ መጽሐፍና መጽሔት ከእጁ የሚለይ አልነበረም። የንባብ ሱስ ነበረበት። የዘወትር አንባቢ ነው ዓለማየሁ። ከዚያም ጋር በተያያዘ የመድረክ፣ የሬዲዮና የቴሌቪዥን ተውኔት የመጻፍ ጥረቱ ገና በወጣትነቱ ነው የተጀመረው። እየበሰለ ሄዶም "መንታ መንገድ" የትርጉም ስራው በኢትዮጵያ ብሔራዊ ቴያትር ከአንድ ዓመት በላይ ታይቶለታል። ቀደም ብሎ የተረጎመው የኦስካር ዋይልድ ተውኔት "ስጦታ" በሚል ርዕስ በሃገር ፍቅር ቴያትር ለመድረክ በቅቶለታል። ፈላስፋዋ፣ የገንፎ ተራራ፣ ብረትና ሙግት፣ ወቴዎቹ፣ አምሳያ ልጅ፣ ውርክብ፣ ቃለ መጠይቅና ሌሎች ሥራዎቹም በመድረክ፣ በራዲዮና በቴሌቪዥን ቀርበውለታል። በቅርቡም የታዋቂውን አሜሪካዊ ደራሲ የአርተር ሚለርን ተውኔት “የአሻሻጩ ሞት” ብሎ ወደአማርኛ መልሶታል። ዓለማሁ፣ በሁለገብ ጠቢብነቱ አባተ መኩሪያ ባዘጋጃቸው “ያላቻ ጋብቻ” እና “ኢዲፐስ ንጉሥ” እንዲሁም በፍሥሀ በላይ “አልቃሽና ዘፋኝ”፣ በሌሎችም እንደ “የቁም እንቅልፍ”፣ “ምርመራው”፣ “ጋብቻው” ባሉ ትያትሮች ተውኗል። ዓለማየሁ የተዋናይን ዲሲፕሊን የሚያከብር በመሆኑ ለደራኪዎች ምቹ ነበር። “ፍቅር መጨረሻ” በተሰኘው የተስፋዬ ማሞ ፊልም በተዋናይነትም ተሳትፏል። ዓለማየሁ በማህበራዊ ግንኙነትና አስተዋጽኦ የታደለ ነው። ለሰው ፍቅር፣ ወዳጅነትና መግባባት ልዩ ተሰጥኦ አለው። ገና ከዩኒቨርሲቲ እንደተመረቀ፣ እኛ እጃቸውን ለመጨበጥ ከምንፈራቸው የአገራችን ኮከቦች ከሎሬት ጸጋዬ ገብረ መድህን፣ ከሎሬት አፈወርቅ ተክሌ፣ከደራሲ አሰፋ ገብረማርያም ጋር የጠበቀ ወዳጅነትን መስርቶ ነበር። የደራስያን ማህበር ሊቀመንበር የነበረው ጋሼ ደበበ ሰይፉ ወዳጅ ከመሆን አልፎ የቅርብ የስራ አጋሩም ነበር። ዓለማየሁ ከባህል ሚኒስቴር በሁዋላ በአማራ ክልል የባህል፣ ቱሪዝምና ማስታወቂያ ቢሮ ኃላፊ ሆኖም ለበርካታ ዓመታት አገልግሏል። የሥነጥበብ እንቅስቃሴን በማስፋቱ ረገድ ከእሱ ጋር ሊወዳደር የሚችል የባህል ቢሮ ኃላፊ እስካሁን አልታየም። ሙሉዓለም የባህል ማዕከልን ለመመስረት ግንባር ቀደሙ ዓለማየሁ ነው። ከማንኛውም ክልል በተሻለ የትያትርና ሙዚቃ አቅርቦት ለህብረተሰብ እንዲቀርብ አስችሎ ነበር። አዲስ አበባ የታዩ ተውኔቶች በማእከሉ እንዲታዩም አድርጓል። ታላቅ አበርክቶው ግን እሱ በኃላፊት እስከነበረበት ጊዜ ድረስ ለዓመታት ሳይቁዋረጥ ቀበሌዎች፣ ወረዳዎችና ዞኖች በትያትር፣ በሙዚቃ፣ በሥነጽሑፍና በሥዕል እየተወዳደሩ በማጠቃለያው ይካሄድ የነበረው የክልል ሥነጥበብ ፌስቲቫል ነበር። በዚህ ሂደት ውስጥ ያለፉ ወጣቶች ታዋቂ ደራሲዎችና ተዋናይ ለመሆን በቅተዋል። ዓለማየሁ ለሁለተኛ ዲግሪ ትምህርት አዲስ አበባ ዩኒቨርሲቲ የቁዋንቁዋና ሥነጽሑፍ ትምህርት ክፍል ገብቶ ሁሉንም ኮርሶች ካጠናቀቀ፣ የመመረቂያ ጽሑፉን በኢትዮጵያ ዲያስፖራ ሥነጽሑፍ ላይ ለመስራት ወደ አሜሪካ ያቀና ሲሆን እዚያው ለመቆየት ወሰነ። በአሜሪካ ቆይታው በአንድ ዓለማቀፍ የልማት ድርጅት ውስጥ ተቀጥሮ ከአሥራ ሦስት ዓመት በላይ ሠርቷል። ከመደበኛ ሥራው ጎን ለጎንም በጣይቱ የባህልና የትምህርት ማዕከል ንቁ ተሳታፊና የቦርድ አባል ሆኖም እየሠራ ነው። እዚያም ሆኖ "እታለም" የተሰኘ የግጥም መድበል በ1999 ዓ.ም. ያሳተመ ሲሆን በተስፋዬ ለማ የተዘጋጀው "የኢትዮጵያ ሙዚቃ ታሪክ" መጽሐፍ አርታኢም ነው። የተወሰኑ የእንግሊዝኛ ግጥሞቹም “” በተሰኘና በ አማካይነት እንደ አውሮፓውያን አቆጣጠር በ2020 እንግሊዝ አገር በታተመ መጽሐፍ ውስጥ ተካተዋል። አሁን ደግሞ “በፍቅር መንገድ” የተሰኘ ልብወለድ ሥራውን ለኅትመት አብቅቷል። በትያትርና ሥነጽሑፍ ዙሪያ የተለያዩ ጥናቶችን በግልና በጋራ አዘጋጅቷል። ከመስከረም 2010 ዓ.ም ጀምሮ ደግሞ በ"ታዛ" የባህልና የሥነጥበብ መጽሔት ላይ በርካታ መጣጥፎችን አቅርቧል። ከመጽሔቱ መስራቾችና ባለቤቶችም አንዱ ነው። በቅርቡም፣ አሜሪካ ያሉ አርቲስቶችን በማስተባበር 100ኛውን የኢትዮጵያ ትያትር ኢዩቤልዩ በድምቀት እንዲከበር ካደረጉት ባለሙያዎች አንዱ ነው። አቦነህ አሻግሬ (በአ.አ. ዩኒቨርሲቲ ተባባሪ ፕሮፌሰር) የካቲት 30/2014 የድርሰት ሥራዎች 1. ቃለ መጠይቅ 2. ውርክብ 3. ውለታ ያሠረው 4. ብረትና ሙግት 5. ወቴዎቹ 6. አባ ኮስትር 7. የአይን ማረፊያ 8. ፈላስፋዋ 9. የገንፎ ተራራ 10. ባለኮፍያው 11. ስጦታ 12. መንታ መንገድ 13. እታለም (የግጥም መድበል) 14. በፍቅር መንገድ (ረጅም ልብወለድ)

8855

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%A4%E1%8A%95%E1%88%98%E1%88%AD%E1%8A%AB%E1%88%AD%E1%8A%93%20%E1%8B%A8%E1%8A%A0%E1%88%AB%E1%89%B3%20%E1%8A%95%E1%8C%89%E1%88%B5

ኤንመርካርና የአራታ ንጉስ

ኤንመርካርና የአራታ ንጉስ በጣም ጥንታዊ የሱመርኛ ትውፊት ነው። በታሪካዊ ሁኔታ ምናልባት በ3ኛ ሺህ ዘመን ክ.በ. ድርጊቶች ላይ የተመሰረተ ሊሆን ይቻላል። ከ'ኡኑግ-ኩላባ' (ኦሬክ ወይም ኡሩክ) ንጉስ ከኤንመርካርና ስሙ ካልታወቀ ከአራታ ንጉስ መከከል ስለተደረገው ውድድር ከሚገልጹ ሰነዶች አንዱ ነው። በሰነዱ መጀመርያ ክፍል የሚከተለው መረጃ ይሰጣል፦ «በዚያ ጥንታዊ ዘመን፣ ዕድሉ በተወሰነ ጊዜ፣ ታላላቆቹ መሳፍንት የ'ኡኑግ-ኩላባ' ኤ-አና ራሱን ከፍ እንዲያድርግ ፈቀዱ። በዚያን ጊዜ ብዛትና የዓሳ ጎርፍ፣ መልካም ገብስ የሚያመጣውም ዝናብ በ'ኡኑግ-ኩላባ' ተጨመሩ። የድልሙን አገር ገና ሳይኖር፣ የ'ኡኑግ-ኩላባ' ኤ-አና በደንብ ተመሰረተ።» ኤ-አና ማለት 'የአገራት ሁሉ እመቤት' ለሆነች ለኢናና ክብር በኡሩክ የተሠራ መስጊድ ነበረ። እንዲሁም የአራታ ጌታ በኢናና ስም ራሳቸውን በዘውድ ቢጫኑም፣ ይህ ማድረጋቸው ግን በኡሩክ እንዳላት ጡብ መስጊድዋ ደስ አላሰኛትም። እንዲህ 'ኢናና ከብሩኅ ተራራ በቅዱስ ልብዋ የተመረጠችው' ኤንመርካር ከዚያ አራታ እንዲገዛለት እናና እንድትፈቅደው ይጠይቃታል። የአራታ ሕዝብም የወርቅና የዕንቁ ግብር እንዲያቀርቡ፣ ከፈተኛው የአብዙ መቅደስ በኤሪዱ፣ የኤ-አና መቅደስም በኡሩክ ይሠራ ዘንድ፣ ይጠይቃታል። እንግዲህ የኢናና ምክር ለኤንመርካር አንድ ልዩ ተልእኮ የሱስንና የአንሻን ተራሮች አሻግሮ ከአራታ ንጉስ ግብርነታቸውንና ተገዥነታቸውን ለማስፈልግ ወደ አራታ እንዲልከው ነው። ይህ ምክር ለኤንመርካር ተስማምቶት ተልእኮውን ይልካል። መልእክተኛውን ሲልከው ደግሞ ግብሩን ካልላኩለት በቀር አራታን ለማጥፋትና ሕዝቡን ለመበትን የሚል ዛቻ ይሰጣቸዋል እንዲህ ሲለው፦ «ኢናናም በማዕበሉ በጩኸት የተነሣችበት እንደ አጥፊው ጎርፍ ጥፋት እኔም ደግሞ የጎርፍ ጥፋት በዚያ እንዳላድርግ...»። ከዚያ በላይ ለመልእክተኛው 'የኑዲሙድ መዝሙር' ይሰጣል፤ ይህም ኤንኪ የተባለው አምላክ ኗሪ ያለባቸው አገሮች ሁሉ ወደ አንድ ቋንቋ እንዲመልሳቸው ይለምናል። (በሌላ ትርጉም ግን ኤንኪ የአገሮች ቋንቋ እንዲያደባለቅ ይላል።) እነዚህ አገሮች ስሞች ሹባር፣ ሐማዚ፣ ሱመር፣ ኡሪ-ኪ (የአካድ ዙሪያ) እና የማርቱ አገር ይባላሉ። መልእክተኛው በአራታ ይደርስና ይህን መልእክት ለንጉሡ ተናግሮ ለጌታው ለኤንመርካር መልሳቸውን ይጠይቃቸዋል። የአራታ ንጉሥ መልሰው ለኡሩክ እጅ መስጠት ከቶ አይቻልም ይላሉ፣ ምክንያቱም ኢናና እራሷ ለማዕረጋቸውና ለሥልጣናቸው መርጣቸዋለችና። ተልእኮው ግን ወዲያው እናና በኡሩክ ንግሥት ሆና እንደ ተቀባች ከዚያም በላይ አራታ ለኡሩክ እንዲሰግድ ለማድረግ ቃልዋን እንደ ሰጠች ይገልጽላቸዋል። በዚህ ዜና ጭፍግግ ገብተው በመጨረሻ የአራታ ንጉስ መልሳቸውን ይሰጣሉ፦ የኡሩክ ሠራዊት ለሳቸው እኩል ስላልሆነ ከኡሩክ ጋር ጦርነት ለማድረግ የተዘጋጁ ቢሆኑም፤ ኤንመርካር ግን የትልቅ መጠን ገብስ ወደ አራታ ቢልክላቸውና ኢናና እራሷ አራታን እንደ ተወች ብታስረዳው የዛኔ እጃቸውን ይሰጡታል ይላሉ። ተልእኮ ይህን መልስ ይዞ ወደ ኤንመርካር ተመለሰና በማግሥቱ ኤንመርካር እንዲያውም ገብሱን ወደ አራታ ይልካል። ደግሞ ተልእኮውን በተጨማሪ ዕንቁ ለመጠይቅ ይልከዋል። የአራታ ንጉስ ግን እምቢ ብለው በዚያ ፈንታ ኤንመርካር እራሱ ዕንቁ ወደሳቸው እንዲልክ ይጠይቃል። ኤንመርካር ይህን ሰምቶ ለአሥር አመት የተጌጠ በትር ያዘጋጃል። ከዚያ በኋላ ይህን ወደ አራታ በመልእክተኛው እጅ ይልካል። ይህ የአራታን ንጉሥ ያስፈራል፤ አሁን ኢናና በእውነት እንደ ተወቻቸው ያያሉና። ነገር ግን ጥያቄውን ለመወሰን ከሁለቱ ከተሞች ሁለት ጎበዞች አንድ በአንድ ላይ እንዲታገሉ የሚል ሀሣብ ያቀርባሉ። የኡሩክም ጌታ ይህን ሀሣብ ሲቀበል በተጨማሪ እንዳያጠፋቸው የአራታ ሕዝብ ለከፍተኛው መቅደሱ ዕንቁና ወርቅ እንዲገብሩ ይጠይቃል። መልእክተኛው በቃሉ ብዛት ለማስታወስ ተቸግሮት ኤንመርካር በዚያን ጊዜ ጽሕፈት ይፈጥራል። ስለዚህ ተልእኮው ጽሕፈቱን ይዞ እንደገና 'ሰባቱን ተራሮች' ይሻገራልና ለአራታ ንጉስ ያቀርበዋል። የአራታ ንጉስ ጽሕፈቱን ለማንበብ ሲሞከሩም ኢሽኩር (የአውሎ-ንፋስ አምላክ) ስንዴና ሽምብራ ለማብቀል ዶፋ ዝናብ ይሰጣል። ይህ ስንዴና ሽምብራ ወደ ንጉሥ ሲያመጡ፣ እሳቸው ኢናና የአራታን ቅድምትነት እንዳልተወች ያስረዳል ብለው ኅይለኛ ጎበዛቸውን ጠሩ። ከዚህ በኋላ የሰነዱ ሸክላ ብዙ ቀዳዳ ስላለበት በቀላል አይታነብምና የሚከተለው ታሪክ ግልጽ አይደለም። በመጨረቫ ግን ኤንመርካር እንዳሸናፈ ምናልባትም ኢናና በአራታ ዙፋን ላይ እንዳስቀመጠችው ይመስላል። የአራታም ሕዝብ ግብራቸውን ለኤ-አና እና ለከፍተኛ አብዙ ግንብ ያቀርባሉ። የውጭ መያያዣ አፈ ታሪክ ሥነ ጽሁፍ

52327

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8D%B3%E1%8D%BB%E1%8D%B2%E1%8D%AC%20%E1%8B%A8%E1%88%A9%E1%88%B6-%E1%8B%A9%E1%8A%AD%E1%88%AC%E1%8A%95%20%E1%89%80%E1%8B%8D%E1%88%B5

፳፻፲፬ የሩሶ-ዩክሬን ቀውስ

እ.ኤ.አ. እ.ኤ.አ. የካቲት 24 ቀን 2022 ሩሲያ ከ2014 ጀምሮ በመካሄድ ላይ ያለውን የሩሶ - የዩክሬን ጦርነት ትልቅ መባባስ ምልክት በሆነው በደቡብ ምዕራብ በኩል በደቡብ ምዕራብ ጎረቤት በሆነው በዩክሬን ላይ መጠነ ሰፊ ወረራ ከፈተች። እ.ኤ.አ. ከ2021 መጀመሪያ ጀምሮ በተራዘመ የራሺያ ወታደራዊ ግንባታ እና ሩሲያ ዩክሬን ከአሜሪካ ጋር የአውሮፓ መንግስታት ጥምረት የሆነውን ኔቶን እንዳትቀላቀል በህጋዊ መንገድ እንድትከለክል ጠይቃለች። እና ካናዳ. ወረራ ከመደረጉ ጥቂት ቀናት ቀደም ብሎ ሩሲያ የዶኔትስክ ህዝቦች ሪፐብሊክ እና የሉሃንስክ ህዝቦች ሪፐብሊክን ሁለት እራሳቸውን የሚጠሩ የዩክሬን ግዛቶች እውቅና ሰጥተው ነበር፣ በመቀጠልም የሩሲያ ጦር ሃይሎች በምስራቅ ዩክሬን ዶንባስ አካባቢ ወረራ ፈጸሙ። በየካቲት 24 ቀን 03:00 (06:00 የሞስኮ ሰዓት) ፣ የሩሲያ ፕሬዝዳንት ቭላድሚር ፑቲን በምስራቅ ዩክሬን ወታደራዊ ዘመቻ እንዳደረጉ አስታውቀዋል ። ከደቂቃዎች በኋላ የሚሳኤል ጥቃቱ በሰሜን ዋና ከተማ ኪየቭን ጨምሮ በመላው ዩክሬን በሚገኙ ቦታዎች ተጀመረ። የዩክሬን የድንበር አገልግሎት ከሩሲያ እና ከቤላሩስ ጋር ያለው የድንበር ጣቢያዎች ጥቃት እንደደረሰባቸው ገልጿል።ከሁለት ሰአት በኋላ 05፡00 አካባቢ የሩሲያ የምድር ጦር ኃይሎች ወደ አገሪቱ ገቡ። የዩክሬን ፕሬዝዳንት ቮሎዲሚር ዘለንስኪ የማርሻል ህግን በማውጣት ከሩሲያ ጋር ያላቸውን ዲፕሎማሲያዊ ግንኙነት በማቋረጥ እና አጠቃላይ ንቅናቄን በማወጅ ምላሽ ሰጥተዋል። ወረራው በሩሲያ ላይ የተጣለውን ማዕቀብ ጨምሮ አለም አቀፍ ውግዘት ደርሶበታል ፣በሩሲያ ፀረ-ጦርነት ሰልፎች በጅምላ ታስረዋል። የድህረ-ሶቪየት አውድ እና የብርቱካን አብዮት። እ.ኤ.አ. በ 1991 የሶቪየት ህብረት መፍረስን ተከትሎ ዩክሬን እና ሩሲያ የቅርብ ግንኙነታቸውን ቀጥለዋል። እ.ኤ.አ. በ 1994 ዩክሬን የኒውክሌር ጦር መሳሪያዋን ለመተው ተስማምታለች እና ሩሲያ ፣ ዩናይትድ ኪንግደም እና ዩናይትድ ስቴትስ በዩክሬን የግዛት አንድነት ወይም የፖለቲካ ነፃነት ላይ ዛቻ ወይም የኃይል አጠቃቀም ላይ ማረጋገጫ እንዲሰጡ የቡዳፔስት የደህንነት ማረጋገጫ ስምምነትን ፈረመች ። . ከአምስት ዓመታት በኋላ ሩሲያ የአውሮፓ ደኅንነት ቻርተር ፈራሚዎች አንዷ ነበረች፣ በዚያም “እያንዳንዱ ተሳታፊ መንግሥት በዝግመተ ለውጥ ወቅት የሕብረት ስምምነቶችን ጨምሮ የፀጥታ ሥምምነቶችን የመምረጥ ወይም የመለወጥ ነፃነት የማግኘት ተፈጥሯዊ መብትን በድጋሚ አረጋግጣለች። . እ.ኤ.አ. በ 2004 የወቅቱ ጠቅላይ ሚኒስትር ቪክቶር ያኑኮቪች በዩክሬን ጠቅላይ ፍርድ ቤት ውሳኔ መሠረት በተካሄደው ፕሬዚዳንታዊ ምርጫ አሸናፊ ተባለ። ውጤቱም የተቃዋሚውን እጩ ቪክቶር ዩሽቼንኮ በመደገፍ ሕዝባዊ ተቃውሞ አስነሳ። ውጤቱን ተቃወመ። በአብዮቱ አስጨናቂ ወራት እጩ ዩሽቼንኮ በድንገት በጠና ታመመ፣ እና ብዙም ሳይቆይ በብዙ ገለልተኛ የሀኪሞች ቡድን በ ዲዮክሲን መመረዙ ታወቀ። ዩሽቼንኮ በመመረዙ ውስጥ የሩሲያን ተሳትፎ አጥብቆ ጠረጠረ። ይህ ሁሉ ውሎ አድሮ ቪክቶር ዩሽቼንኮ እና ዩሊያ ቲሞሼንኮ ወደ ስልጣን በማምጣት ያኑኮቪች በተቃዋሚነት እንዲመሩ በማድረግ ሰላማዊው የብርቱካን አብዮት አስከትሏል። እ.ኤ.አ. በ 2008 የሩሲያ ፕሬዝዳንት ቭላድሚር ፑቲን ዩክሬን ወደ ኔቶ ልትገባ የምትችልበትን ሁኔታ ተቃውመዋል። እ.ኤ.አ. በ 2009 የሮማኒያ ተንታኝ ኢሊያን ቺፉ እና ተባባሪዎቹ ዩክሬንን በተመለከተ ሩሲያ የተሻሻለውን የብሬዥኔቭ አስተምህሮ በመከተል የዩክሬን ሉዓላዊነት ከዋርሶ ስምምነት አባል ሀገራት የበለጠ መሆን እንደሌለበት የሚገልጽ አስተያየት ሰጥተዋል። እ.ኤ.አ. በ 1980 ዎቹ መጨረሻ እና በ 1990 ዎቹ መጀመሪያ ላይ የሶቪዬት ተፅእኖ ሉል ከመውደቁ በፊት ። የዩክሬን አብዮት እና ጦርነት የዩክሬን መንግስት የአውሮፓ ህብረት–የዩክሬን ማህበር ስምምነትን ለማቋረጥ ባደረገው ውሳኔ፣ ይልቁንም ከሩሲያ እና ከኢዩራሺያን ኢኮኖሚ ህብረት ጋር ያለውን ግንኙነት በመምረጥ የዩክሬን መንግስት በወሰደው ውሳኔ ላይ የዩሮማይዳን ተቃውሞ በ2013 ተጀመረ። ከሳምንታት የተቃውሞ ሰልፎች በኋላ፣ ያኑኮቪች እና የዩክሬን ፓርላማ ተቃዋሚ መሪዎች እ.ኤ.አ. በማግስቱ ያኑኮቪች የፕሬዚዳንትነት ሥልጣናቸውን የነጠቀውን የክስ መቃወሚያ ድምፅ አስቀድሞ ከኪየቭ ሸሸ። የዩክሬን ሩሲያኛ ተናጋሪ ምስራቃዊ ክልሎች መሪዎች ለያኑኮቪች ታማኝነታቸውን እንደሚቀጥሉ በማወጅ እ.ኤ.አ. በ 2014 በዩክሬን የሩስያ ፕሮ-ሩሲያ አለመረጋጋትን አስከትሏል ። ብጥብጡ የተከተለው በመጋቢት 2014 ክራይሚያን በሩስያ መግዛቱ እና በዶንባስ ጦርነት በኤፕሪል 2014 የጀመረው በሩሲያ የሚደገፉ የዲኔትስክ ​​እና የሉሃንስክ ህዝቦች ሪፐብሊኮች ኳሲ ግዛቶች ሲፈጠሩ ነው። እ.ኤ.አ. ሴፕቴምበር 14 ቀን 2020 የዩክሬን ፕሬዝዳንት ቮሎዲሚር ዘለንስኪ የዩክሬንን አዲሱን ብሔራዊ ደህንነት ስትራቴጂ አፀደቁ ፣ “ይህም ከኔቶ ጋር በናቶ ውስጥ አባልነት የመሆን ዓላማ ያለው ልዩ አጋርነት እንዲኖር ያስችላል። ማርች 24 ቀን 2021 "በጊዜያዊነት የተያዘው የክራይሚያ ሪፐብሊክ ሪፐብሊክ ግዛት እና የሴቫስቶፖል ከተማን የማስወገድ ስትራቴጂ እና መልሶ የማቋቋም ስትራቴጂ" ቁጥር 117/2021 በማፅደቅ የተፈረመውን ድንጋጌ ተፈራርሟል። እ.ኤ.አ. በጁላይ 2021 ፑቲን ስለ ሩሲያውያን እና ዩክሬናውያን ታሪካዊ አንድነት በሚል ርዕስ አንድ ድርሰት አሳትሟል ፣ በዚህ ውስጥ ሩሲያውያን እና ዩክሬናውያን “አንድ ህዝብ” ናቸው የሚለውን አመለካከት በድጋሚ አረጋግጠዋል ። አሜሪካዊው የታሪክ ምሁር ቲሞቲ ስናይደር የፑቲንን ሃሳቦች ኢምፔሪያሊዝም ብለው ገልፀውታል። እንግሊዛዊው ጋዜጠኛ ኤድዋርድ ሉካስ እንደ ታሪካዊ ክለሳ ገልፆታል። ሌሎች ታዛቢዎች የሩስያ አመራር ስለ ዘመናዊው ዩክሬን እና ስለ ታሪኩ የተዛባ አመለካከት እንዳላቸው ገልጸዋል. ሩሲያ የዩክሬን ወደ ኔቶ መግባት እና በአጠቃላይ የኔቶ መስፋፋት የብሄራዊ ደኅንነቷን አደጋ ላይ ይጥላል ስትል ተናግራለች። በተራው፣ ዩክሬን እና ሌሎች ሩሲያ አጎራባች የአውሮፓ ሀገራት ፑቲንን የሩስያን ኢምንትነት ሞክረዋል እና ጠበኛ ወታደራዊ ፖሊሲዎችን ይከተላሉ ሲሉ ከሰዋል። የሩሲያ ወታደራዊ ግንባታ ግጭቱ በመጀመሪያ ከመጋቢት እስከ ኤፕሪል 2021 እና ከጥቅምት 2021 እስከ የካቲት 2022 በከፍተኛ ወታደራዊ ግንባታ የጀመረ ሲሆን በሁለተኛው ወታደራዊ ግንባታ ወቅት ሩሲያ ለአሜሪካ እና ኔቶ ጥያቄዎችን በማንሳት የጥያቄዎችን የያዙ ሁለት ረቂቅ ስምምነቶችን አራግፋለች። “የደህንነት ዋስትና” ብሎ የሚጠራውን ዩክሬን ከናቶ ጋር እንደማትቀላቀል የገባችውን ሕጋዊ አስገዳጅ ቃል ኪዳን እንዲሁም በምስራቅ አውሮፓ የሚገኙትን የኔቶ ወታደሮች እና ወታደራዊ ሃርድዌር መቀነስን ጨምሮ፣ እና ኔቶ በጣት ጣቱ ከቀጠለ ያልተገለጸ ወታደራዊ ምላሽን አስፈራርቷል። ጠበኛ መስመር". የመጀመሪያው የሩሲያ ወታደራዊ ግንባታ እ.ኤ.አ. ይህ የተገለጸው የዩክሬን መንግሥት በዚያ ወር መጀመሪያ ላይ የሩስያ ደጋፊ በሆኑት የዩክሬን ተቃዋሚ ፖለቲከኛ እና ባለሀብት ቪክቶር ሜድቬድቹክ ላይ ከቭላድሚር ፑቲን ጋር የጠበቀ ግኑኝነት ያላቸው ሰዎች ላይ የወሰደውን እርምጃ ተከትሎ ነው። እ.ኤ.አ. ማርች 3፣ 2021፣ ሱስፒል እንዳሉት፣ እራሱን የዶኔትስክ ህዝብ ሪፐብሊክ ብሎ ከሚጠራው ተገንጣዮች በዩክሬን ወታደራዊ ቦታዎች ላይ “ቅድመ መከላከል እሳት” ለመጠቀም ፍቃድ እንደተሰጣቸው ዘግበዋል። በማርች 16፣ በሱሚ የሚገኘው የ የድንበር ጠባቂ ሚል አየ። ከሩሲያ የሚበር ማይ-8 ሄሊኮፕተር በግምት 50 ሜትሮች (160 ጫማ) ወደ ዩክሬን ግዛት በመግባት ወደ ሩሲያ አየር ክልል ከመመለሱ በፊት። ኖቮዬ ቭሬሚያ የተሰኘው የዩክሬን መጽሔት እንደገለጸው ከአሥር ቀናት በኋላ የሩስያ ወታደሮች በዶንባስ በምትገኘው ሹሚ መንደር አቅራቢያ በሚገኙ የዩክሬን ቦታዎች ላይ ሞርታር በመተኮስ አራት የዩክሬን አገልጋዮችን ገድለዋል። ኤፕሪል 1 ቀን ሩሲያ በዶንባስ የተኩስ አቁም ለማደስ ፈቃደኛ አልሆነችም። ከማርች 16 ጀምሮ ኔቶ ተከታታይ ወታደራዊ ልምምዶችን ተከላካይ አውሮፓ 2021 ጀምሯል። ከ27 ብሔሮች የተውጣጡ 28,000 ወታደሮችን ያሳትፋል። ሩሲያ ኔቶ መከላከያ አውሮፓን 2021 በመያዙ ነቀፋ ሰንዝራለች፣ እናም ለኔቶ ወታደራዊ እንቅስቃሴ ምላሽ ለመስጠት ወታደሮቿን ወደ ምዕራባዊ ድንበሯ አሰማርታለች። የሥምምነቱ ሥራ ሩሲያ በሚያዝያ ወር አጋማሽ ላይ በሩሶ-ዩክሬን ድንበር ላይ ከፍተኛ የሆነ ወታደር እንዲፈጠር አድርጓል። በዩክሬን የተገመተው ግምት በ 40,000 የሩስያ ጦርነቶች ወደ ክራይሚያ እና በሩሶ-ዩክሬን ድንበር ምስራቃዊ ክፍል ላይ ተሰማርቷል. የጀርመን መንግስት ቡድኑን ማሰማራቱን ቀስቃሽ ነው ሲል አውግዟል። እ.ኤ.አ. ማርች 30 ፣ የዩክሬን ጦር ኃይሎች ዋና አዛዥ ኮሎኔል ጄኔራል ሩስላን ክሆምቻክ ለዛፓድ 2021 መልመጃ [] በዩክሬን ዳርቻ ላይ በሩሲያ ጦር ኃይሎች ወታደራዊ መገንባቱን የሚጠቁሙ የስለላ ሪፖርቶችን ገልጿል። 28 የሩስያ ሻለቃ ታክቲክ ቡድኖች በሩሶ-ዩክሬን ድንበር ላይ በዋናነት በክራይሚያ፣ ሮስቶቭ፣ ብራያንስክ እና ቮሮኔዝ ይገኛሉ። 60,700 የሩስያ ወታደሮች በክራይሚያ እና ዶንባስ ሰፍረዋል ተብሎ ይገመታል፣ 2,000 ወታደራዊ አማካሪዎችና አስተማሪዎች በምስራቅ ዩክሬን ይገኛሉ። ኮምቻክ እንደሚለው፣ ወደ 53 ሻለቃ ታክቲክ ቡድኖች ያድጋል ተብሎ የሚጠበቀው ግንባታ ለዩክሬን ወታደራዊ ደህንነት “አደጋ” ፈጥሯል። የቭላድሚር ፑቲን ቃል አቀባይ ዲሚትሪ ፔስኮቭ የዩክሬን መግለጫዎች አልተስማሙም, ወታደራዊ እንቅስቃሴዎች ለጎረቤት ሀገሮች ምንም አይጨነቁም. ይልቁንም ውሳኔዎቹ የተወሰዱት በ‹‹ብሔራዊ ደኅንነት›› ጉዳዮች ላይ ነው። በመጋቢት መጨረሻ እና በኤፕሪል መጀመሪያ መካከል ከፍተኛ መጠን ያለው የጦር መሳሪያ እና መሳሪያዎች ከተለያዩ የሩሲያ ክልሎች እስከ ሳይቤሪያ ድረስ ወደ ሩሲያ-ዩክሬን ድንበር እና ወደ ክራይሚያ ተጓጉዘዋል። እንደ የሩሲያ ፕሮ-የቴሌግራም ቻናል ያሉ ኦፊሴላዊ ያልሆኑ የሩሲያ ምንጮች። ወታደራዊ ታዛቢ, የሩሲያ -52 እና ሚል ሚ-28 ጥቃት ሄሊኮፕተሮች ቡድን በረራ የሚያሳይ ቪዲዮ አሳተመ. በረራው የተካሄደው በሩሶ-ዩክሬን ድንበር ላይ ነው ተብሏል። የቀጠለው ብጥብጥ እና መባባስ የዩሲያን እና ፕሮ-ክሬምሊን ሚዲያ ሚያዝያ 3 ላይ የዩክሬን ሰው አልባ አውሮፕላን ጥቃት በሩስያ በተያዘው የዶንባስ ክፍል የሕፃን ሞት ምክንያት በማድረግ ክስ አቅርበዋል። ይሁን እንጂ ስለ ድርጊቱ ምንም ተጨማሪ ዝርዝር ነገር አልተሰጠም። ዩክሬይንን ከአውሮፓ ምክር ቤት ለማግለል ሀሳብ ሲያቀርቡ የዩክሬን መሪዎች "ለሞት ተጠያቂ መሆን አለባቸው" ብለው ያምናል , የሩሲያ ግዛት ዱማ ተናጋሪ.በኤፕሪል 5, የዩክሬን የጋራ ቁጥጥር እና ማስተባበሪያ ማእከል () ተወካዮች ) ውንጀላውን ለማጭበርበር ሩሲያውያንን የሚደግፉ ዓላማዎችን በሚመለከት በዩክሬን ለሚገኘው የ ልዩ ክትትል ተልዕኮ ማስታወሻ ልኳል። በማግስቱ ተልእኮው በሩስያ በተያዘው ዶንባስ የአንድ ልጅ መሞቱን አረጋግጦ፣ ነገር ግን በ"ዩክሬን ሰው አልባ አውሮፕላን ጥቃት" እና በልጁ ሞት መካከል ግንኙነት መፍጠር አልቻለም። ኤፕሪል 6 ላይ በዶኔትስክ ውስጥ በኔቭልስኬ ከተማ አቅራቢያ በዩክሬን ቦታዎች ላይ በተፈጸመ ተኩሶ አንድ የዩክሬን አገልጋይ ተገደለ። ሌላ ወታደር ስቴፕን አቅራቢያ ባልታወቀ ፈንጂ ተገድሏል። በጥቃቱ ምክንያት በደቡብ ዶንባስ በቫሲሊቭካ እና ክሩታ ባልካ መንደሮች መካከል ባለው "ግራጫ-ዞን" ውስጥ የሚገኘው የውሃ ማስተላለፊያ ጣቢያ ኃይል በመሟጠጡ ከ50 በላይ ሰፈሮች ላይ የውሃ አቅርቦት እንዲቋረጥ አድርጓል። እ.ኤ.አ. በ 2014 ክሬሚያ ከተቀላቀለ በኋላ ብዙም ሳይቆይ ዩክሬን 85 በመቶውን የክራይሚያን ውሃ የሚያቀርበውን የሰሜን ክራይሚያ ካናልን ፍሰት ዘጋች። በመቀጠልም የክራይሚያ የውሃ ማጠራቀሚያዎች ተሟጠዋል እና የውሃ እጥረት ተከስቷል, ውሃ በቀን ከሶስት እስከ አምስት ሰአታት በ 2021 ብቻ እንደሚገኝ ይነገራል. ኒው ዮርክ ታይምስ ከፍተኛ የአሜሪካ ባለስልጣናትን ጠቅሶ የክራይሚያ የውሃ አቅርቦትን ማረጋገጥ በሩሲያ ሊገባ ይችላል የሚል ዓላማ ሊሆን እንደሚችል ተናግረዋል. . ሩሲያ በካስፒያን ባህር እና በጥቁር ባህር መካከል መርከቦችን አስተላልፋለች። ዝውውሩ በርካታ የማረፊያ ጀልባዎችን ​​እና የጦር ጀልባዎችን ​​አሳትፏል። ኢንተርፋክስ በኤፕሪል 8 እንደዘገበው የካስፒያን ፍሎቲላ መርከቦች እና መርከቦች ከጥቁር ባህር መርከቦች ጋር በመተባበር የመጨረሻውን የባህር ኃይል ልምምድ እንደሚያልፉ ዘግቧል ። በኤፕሪል 10, ዩክሬን የቪየና ሰነድ አንቀጽ 16 ን በመጥራት በአውሮፓ የደህንነት እና ትብብር ድርጅት () ውስጥ በሩሲያ-ዩክሬን ድንበር አቅራቢያ ባሉ ክልሎች እና በሩሲያ-የተያዘው ክሬሚያ ውስጥ በሩሲያ ወታደሮች መጨናነቅ ላይ ስብሰባ አነሳች ። የዩክሬን ተነሳሽነት በተለያዩ ሀገራት የተደገፈ ቢሆንም የሩስያ ልዑካን ቡድን በስብሰባው ላይ ሳይገኝ ቀርቶ ማብራሪያ ለመስጠት ፈቃደኛ አልሆነም። በኤፕሪል 13፣ የዩክሬን ቆንስላ ኦሌክሳንደር ሶሶኒዩክ ከአንድ የሩስያ ዜጋ ጋር በተደረገ ስብሰባ "ሚስጥራዊ መረጃ እየተቀበለ" እያለ በሴንት ፒተርስበርግ በፌደራል የደህንነት አገልግሎት () ተይዟል። ሶሶኒዩክ በኋላ ከሩሲያ ተባረረ። በምላሹም በኪየቭ የሚገኘው የሩሲያ ኤምባሲ ከፍተኛ የሩሲያ ዲፕሎማት የሆኑት ኢቭሄን ቼርኒኮቭ በኤፕሪል 19 በዩክሬን ውስጥ ስብዕና የሌላቸው ተብለው ተፈርጀው በ 72 ሰዓታት ውስጥ አገሪቱን ለቀው ለመውጣት ተገደዋል። ኤፕሪል 14 ቀን በክራይሚያ በተካሄደው ስብሰባ ላይ የሩሲያ የፀጥታው ምክር ቤት ፀሐፊ ኒኮላይ ፓትሩሼቭ የዩክሬን ልዩ አገልግሎቶችን በባሕረ ገብ መሬት ላይ "የሽብር ጥቃቶችን እና ማበላሸት" ለማደራጀት ሲሞክሩ ከሰዋል። ከኤፕሪል 14 እስከ 15 ባለው ምሽት፣ ከከርች ስትሬት 40 ኪሎ ሜትር (25 ማይል) ርቀት ላይ በሚገኘው በአዞቭ ባህር ውስጥ በሶስት የዩክሬን ጂዩርዛ-ኤም-ክፍል መድፍ ጀልባዎች እና ከባህር ዳርቻ ጥበቃ ስድስት መርከቦች መካከል የባህር ኃይል ግጭት ተፈጠረ። የ ድንበር አገልግሎት. ክስተቱ በተከሰተበት ወቅት የዩክሬን የጦር ጀልባዎች ሲቪል መርከቦችን ሲያጅቡ ነበር። የዩክሬን መርከቦች ከኤፍኤስቢ መርከቦች የሚደርስባቸውን ቁጣ ለመከላከል በአየር ላይ የሚተላለፉ የጦር መሣሪያዎችን እንደሚጠቀሙ ማስፈራራታቸው ተዘግቧል። ክስተቱ ምንም ጉዳት ሳይደርስበት ተጠናቀቀ። በማግስቱ የዩክሬን የውጭ ጉዳይ ሚኒስቴር እንደዘገበው ሩሲያ በወታደራዊ ልምምዶች ሰበብ እስከ ጥቅምት ወር ድረስ የጥቁር ባህርን ክፍል ከጦር መርከቦች እና ከሌሎች ሀገራት መርከቦች መዘጋቷን አስታውቃለች። ሚኒስቴሩ ውሳኔውን በተባበሩት መንግስታት የባህር ህግ ኮንቬንሽን የተረጋገጠውን "የመርከብ ነፃነት መብትን የሚጻረር ነው" ሲል አውግዞታል። በኮንቬንሽኑ መሰረት ሩሲያ በአዞቭ ባህር ውስጥ "የአለም አቀፍ የባህር ዳርቻ ወደቦች የባህር መተላለፊያዎችን ማገድ" የለባትም. የፔንታጎን ፕሬስ ሴክሬታሪ የሆኑት ጆን ኪርቢ እንዳሉት፣ ሩሲያ ከ2014 የበለጠ ወታደሮችን በራሶ-ዩክሬን ድንበር አቅራቢያ አሰባሰበች። ሩሲያ ከኤፕሪል 20 እስከ 24 ቀን 2021 በክራይሚያ እና በጥቁር ባህር አንዳንድ አካባቢዎች በሚደረጉ በረራዎች ላይ ጊዜያዊ እገዳን መጣሏን ለአውሮፕላን አብራሪዎች በወጣው አለም አቀፍ ሪፖርት ላይ ተገልጿል። እ.ኤ.አ. ኤፕሪል 22 ቀን 2021 የሩሲያ የመከላከያ ሚኒስትር ሰርጌይ ሾይጉ ከ58ኛው እና 41ኛው ጦር ሰራዊት እና 7ኛ ፣ 76ኛ እና 98ኛ ጠባቂዎች አየር ወለድ ክፍል ወታደሮች ጋር ወታደራዊ ልምምድ መቋረጡን በደቡባዊው ግንቦት 1 ምርመራ ካደረጉ በኋላ ወደ ቋሚ ቦታቸው እንደሚመለሱ አስታውቀዋል። እና ምዕራባዊ ወታደራዊ አውራጃዎች. በፖጎኖቮ ማሰልጠኛ ተቋም ያሉ መሳሪያዎች ከቤላሩስ ጋር በሴፕቴምበር 2021 ለታቀደለት አመታዊ የውትድርና ልምምድ መቆየት ነበረባቸው። አዲስ ውጥረት (ጥቅምት 2021 - የካቲት 2022) እ.ኤ.አ. ጥቅምት 11 ቀን 2021 የሩሲያ የጸጥታው ምክር ቤት ምክትል ሊቀ መንበር ዲሚትሪ ሜድዴዴድ በ ውስጥ አንድ አሳዛኝ ነገር ፣ በዚህ ውሰጥ ዩክሬን የምዕራቡ ዓለም “ቫሳል” ነች እና ስለዚህ “ደካማ”፣ “አላዋ” እና “አስተማማኝ ቪኪ” በማለዳ የዩክሬን ባለስልጣናት ጋር ተወያይተዋል። ሜድዴዴዴ ሩሲያ ከዩክሬን ጋር በተያያዘ ምንም ማድረግ ከብባት እና ከሩሲያ ጋር ያለውን ግንኙነት ለማሻሻል ልባዊ ፍላጎት ያለው የዩክሬን መንግስት ወደ ስልጣን መላክ እንዲጠበቅ መጠበቅ አለበት ። አንቀፅ "በአንድነት ይሰራል" ከሩሲያ የወቅቱ የዩክሬን መንግስት እይታ ጋር። እ.ኤ.አ. በህዳር 2021 የሩሲያ መከላከያ ሚኒስቴር የአሜሪካ ምስራቹን ወደ ጥቁር ባህር ማሰማራቱን "ለክልላዊ ደህንነት እና የስልታዊ መረጋጋት ስጋት" ሲል ገልጿል። ሚኒስቴሩ በመግለጫው "በጥቁር ባህር ክልል አሜሪካ ከምታደርገው እንቅስቃሴ ጀርባ ያለው እውነተኛ ግብነትየ በደቡብ ምስራቅ ያለውን ግጭት በሃይል ለመፍታት ቢሞክር የትያትር ስራዎችን ማሰስ ነው" ሁለተኛው የሩሲያ ወታደራዊ ግንባታ የዩናይትድ ስቴትስ የመከላከያ ሚኒስቴር ከፍተኛ ባለስልጣናት ባለፈው ግንቦት 5 ቀን 2021 ሩሲያ ጥቂት ሺህ ወታደሮቿን ማስወጣቷ ከቀደምት ወታደራዊ ግንባታ በኋላ ነው። በርካታ የሩስያ ዩኒቶች ወደ ትውልድ ሰፈራቸው ቢመለሱም ተሸከርካሪዎች እና መሳሪያዎች አልተወሰዱም ይህም እንደገና ወደ ጦር ሰፈሩ ሊሰማራ ይችላል የሚል ስጋት ፈጥሯል።በግንቦት መጀመሪያ ላይ የዩናይትድ ስቴትስ የመከላከያ ሚኒስቴር ከፍተኛ ባለስልጣናት ከ 80,000 በላይ የሩሲያ ወታደሮች አሁንም በራሺ-ዩክሬን እንደሚቆዩ ገምተዋል ። ድንበር። እ.ኤ.አ. በኖቬምበር 2021 መጀመሪያ ላይ የሩሲያ ወታደራዊ ግንባታ ሪፖርት የአሜሪካ ባለስልጣናት ሩሲያ በዩክሬን ላይ ልትወረር እንደምትችል አውሮፓውያን አጋሮቿን እንዲያስጠነቅቁ ገፋፍቷቸዋል ፣ በርካታ ባለሙያዎች እና ተንታኞች ፑቲን ከምዕራቡ ዓለም ጋር ለቀጣይ ድርድር የበለጠ ጠንካራ እጃቸውን እንደሚፈልጉ ያምኑ ነበር። የዩክሬን ወታደራዊ መረጃ () እ.ኤ.አ. በኖቬምበር 2 ቁጥሩ ወደ 90,000 ከፍ ብሏል ይህም ከ 8 ኛ እና 20 ኛ ጥበቃ እና ከ 4 ኛ እና 6 ኛ የአየር እና የአየር መከላከያ ሰራዊት የተውጣጡ ሃይሎችን ያቀፈ ነው ። እ.ኤ.አ. ህዳር 13 የዩክሬን ፕሬዝዳንት ቮሎዲሚር ዘለንስኪ ሩሲያ እንደገና 100,000 ወታደሮችን በራሶ-ዩክሬን ድንበር አቅራቢያ እንዳሰባሰበ አስታውቋል ፣ ይህም በግምት 70,000 የአሜሪካ ግምገማ ከፍ ያለ ነው ። በተመሳሳይ ቀን ፣ በሩሲያ-1 ላይ በተደረገ ቃለ ምልልስ ፣ ፑቲን ምንም አይነት ዕድል አልተቀበለም ። ዩክሬን ላይ የሩሲያ ወረራ ፣ ሀሳቦቹን “አስደንጋጭ” በማለት በተመሳሳይ ጊዜ ኔቶ በጥቁር ባህር ላይ ያልታቀደ የባህር ኃይል ልምምዶችን አድርጓል ሲል ከሰዋል። ከ 8 ቀናት በኋላ የ ዋና አዛዥ የሩሲያ ወታደሮች ወደ 92,000 ቀርበዋል ሲሉ አስተያየት ሰጥተዋል. ቡዳኖቭ ሀገሪቱን ለማተራመስ በኪዬቭ በ -19 ክትባት ላይ በርካታ የተቃውሞ ሰልፎችን በማሴር ሩሲያን ከሰዋት። እ.ኤ.አ. በኖቬምበር መጨረሻ እና በታህሳስ መጀመሪያ 2021 መካከል፣ የሩስያ እና የዩክሬን ባለስልጣናት በዶንባስ ክልል አንዳቸው የሌላውን ግዙፍ ሰራዊት ክስ ሲነግዱ፣ የዩክሬን የውጭ ጉዳይ ሚኒስትር ዲሚትሮ ኩሌባ እ.ኤ.አ. “[ሩሲያ] ውድ ዋጋ ያስከፍላታል” ሲል የክሬምሊን ቃል አቀባይ ዲሚትሪ ፔስኮቭ ህዳር 21 ቀን ውንጀላውን “[ዋ] ሆን ተብሎ ተገርፏል” በማለት ውንጀላውን ጠርተው እንደነሱ አስተያየት ተናግሯል ። ዩክሬን በዶንባስ ላይ የጥቃት እርምጃዎችን አቅዳ ነበር። በታህሳስ 3 ቀን የዩክሬን የመከላከያ ሚኒስትር ኦሌክሲ ሬዝኒኮቭ በጃንዋሪ 2022 መጨረሻ ላይ ሩሲያ በቬርኮቭና ራዳ (የዩክሬን ብሔራዊ ፓርላማ) በተደረገው ስብሰባ ላይ "ትልቅ መስፋፋት" ሊኖር እንደሚችል ተናግሯል ። ሬዝኒኮቭ የሩስያ ወታደራዊ ግንባታ 94,300 ወታደሮችን እንደያዘ ገምቷል። እ.ኤ.አ. በታህሳስ 2021 መጀመሪያ ላይ ፣ በጄኔስ የተደረገ ትንታኔ የሩሲያ 41 ኛው ጦር (ዋና ዋና መስሪያ ቤት ኖሲቢርስክ) እና 1 ኛ የጥበቃ ታንክ ጦር (በተለምዶ በሞስኮ ዙሪያ የሚሰማራ) ዋና ዋና አካላት ወደ ምዕራብ እንዲቆሙ ተደርጓል ፣ ይህም የሩሲያ 20 ኛን ያጠናክራል ። 8 ኛ ጥበቃዎች ቀድሞውኑ ወደ ሩሲያ - ዩክሬን ድንበር ተጠግተው ነበር ። ቀደም ሲል እዚያ የተሰማሩትን የሩሲያ የባህር ኃይል እና የምድር ክፍሎች በማጠናከር ተጨማሪ የሩስያ ሃይሎች ወደ ክራይሚያ መዘዋወራቸው ተዘግቧል።የአሜሪካ የስለላ ባለስልጣናት ሩሲያ በጥር 2022 በዩክሬን ሊካሄድ በታቀደው ታላቅ ወታደራዊ ጥቃት ለመጭው እቅድ ማውጣቷን አስጠንቅቀዋል። እስክንድር-ኤም፣ በ2018 ተጀመረ። እ.ኤ.አ. ከጥር 2022 ጀምሮ ሩሲያ በኪዬቭ የሚገኘውን የኤምባሲ ሰራተኞቿን ቀስ በቀስ ማፈናቀል ጀመረች ። የመልቀቂያው ምክንያቶች ያልታወቁ እና ብዙ ግምቶች ተደርገዋል። በጥር ወር አጋማሽ ላይ በዩክሬን የመከላከያ ሚኒስቴር የተደረገ የስለላ ግምገማ ሩሲያ በራሶ-ዩክሬን ድንበር ላይ ወታደራዊ ግንባታን በማጠናቀቅ በመጨረሻው ደረጃ ላይ እንደምትገኝ ገምቷል ፣ በክልሉ 127,000 ወታደሮችን አከማችቷል። ከጦር ሠራዊቱ ውስጥ 106,000 ያህሉ የመሬት ሃይሎች ሲሆኑ የተቀሩት የባህር ሃይሎች እና የአየር ሃይሎች ናቸው። ከዚህም በተጨማሪ 35,000 ተጨማሪ በሩሲያ የሚደገፉ ተገንጣይ ሃይሎች እና ሌሎች 3,000 የሩስያ ጦር በአማፂያን ቁጥጥር ስር በነበሩት ምስራቅ ዩክሬን ውስጥ ነበሩ። ግምገማው ሩሲያ 36 የኢስካንደር የአጭር ርቀት ባለስቲክ ሚሳኤል () ሲስተሞች በድንበር አካባቢ እንዳሰማራች ተገምቷል፣ በርካቶችም በኪየቭ ርቀት ላይ ይገኛሉ። ግምገማው የተጠናከረ የሩሲያ የስለላ እንቅስቃሴም ዘግቧል። በጥር 20 በአትላንቲክ ካውንስል የተደረገ ትንታኔ ሩሲያ ተጨማሪ ወሳኝ የውጊያ አቅሞችን ወደ አከባቢው አሰማርታለች ሲል ደምድሟል። እ.ኤ.አ. በጥር 2022 መገባደጃ ላይ፣ ቀደም ሲል በታቀዱት የጋራ ወታደራዊ ልምምዶች እ.ኤ.አ. በየካቲት ወር ውስጥ ዋና ዋና የሩሲያ ወታደራዊ ክፍሎች ተዛውረው ወደ ቤላሩስ ተሰማርተዋል። ይኸውም የምስራቅ ወታደራዊ ዲስትሪክት ዋና መሥሪያ ቤት ከዲስትሪክቱ 5ኛ፣ 29ኛ፣ 35ኛ እና 36ኛ ጥምር ጦር ሠራዊት፣ 76ኛ ጠባቂዎች የአየር ጥቃት ክፍል፣ 98ኛ ጠባቂዎች አየር ወለድ ክፍል እና ከፓስፊክ መርከቦች 155ኛ የባህር ኃይል ጦር ከተውጣጡ ተዋጊዎች ጋር በመሆን ወደ ቤላሩስ ተሰማርቷል። ብርጌድ የዩክሬን እና የአሜሪካ ባለስልጣናት ሩሲያ ቤላሩስን እንደ መድረክ ለመጠቀም ሞክሯል ብለው ያምኑ ነበር። እ.ኤ.አ. የካቲት 8 ቀን ከባልቲክ መርከቦች ኮሮሌቭ ፣ ሚንስክ እና ካሊኒንግራድ የስድስት የሩሲያ ማረፊያ መርከቦች መርከቦች; እና ፒተር ሞርጉኖቭ፣ ጆርጂይ ፖቤዶኖሴቶች እና ኦሌኔጎርስኪ ጎርንያክ ከሰሜናዊው መርከቦች ወደ ጥቁር ባህር በመርከብ የባህር ኃይል ልምምዶች እንደነበሩ ተነግሯል። መርከቦቹ ከሁለት ቀናት በኋላ ሴባስቶፖል ደረሱ። በፌብሩዋሪ 10, ሩሲያ ሁለት ዋና ወታደራዊ ልምምዶችን አስታውቃለች. የመጀመሪያው በጥቁር ባህር ላይ የተደረገው የባህር ኃይል ልምምድ ሲሆን በዩክሬን ተቃውሞ ገጥሞት ሩሲያ በኬርች ስትሬት፣ በአዞቭ ባህር እና በጥቁር ባህር ላይ የባህር ኃይል መንገዶችን በመዝጋቷ ምክንያት; ሁለተኛው በቤላሩስ እና ሩሲያ መካከል 30,000 የሩስያ ወታደሮች እና ከሞላ ጎደል ሁሉንም የቤላሩስ ታጣቂ ሃይሎችን ያሳተፈ ከቤላሩስ እና ዩክሬን ድንበር አቅራቢያ በሚገኙ ክልሎች የተካሄደው የጋራ ወታደራዊ ልምምድ ነው። ለኋለኛው ምላሽ ዩክሬን 10,000 የዩክሬን ወታደሮችን ያሳተፈ የተለየ ወታደራዊ ልምምድ አድርጓል። ሁለቱም መልመጃዎች ለ 10 ቀናት ቀጠሮ ተይዘዋል. የብሔራዊ ደኅንነት አማካሪ የሆኑት ጃክ ሱሊቫን ያልተገለጸ መረጃን በመጥቀስ፣ በየካቲት 20 በቤጂንግ የ2022 የክረምት ኦሎምፒክ ከመጠናቀቁ በፊት ጥቃት በማንኛውም ጊዜ ሊጀመር እንደሚችል ተናግረዋል። በተናጥል ፣መገናኛ ብዙኃን በየካቲት 16 ቀን የመሬት ወረራ ሊጀመር የሚችልበት ቀን ሆኖ ለብዙ አጋሮች በተሰጠው የዩኤስ የስለላ መረጃ ላይ የተመሰረቱ በርካታ ሪፖርቶችን አሳትሟል ።እነዚህን ማስታወቂያዎች ተከትሎ ዩኤስ አብዛኛዎቹን የዲፕሎማቲክ ሰራተኞቿን እና በዩክሬን የሚገኙ ሁሉንም ወታደራዊ አስተማሪዎች አዘዘ። .ጃፓን, ጀርመን, አውስትራሊያ እና እስራኤልን ጨምሮ በርካታ አገሮች ዜጎቻቸው በአስቸኳይ ዩክሬንን ለቀው እንዲወጡ አሳስበዋል.በማግስቱ ወደ ዩክሬን የሚያደርገውን በረራ አቁሟል, ሌሎች አየር መንገዶች ደግሞ በመላው ሀገሪቱ ያለውን ተጋላጭነት ለመገደብ የበረራ መርሃ ግብራቸውን ቀይረዋል. እ.ኤ.አ. ሩሲያ "ከዩክሬን ግዛት አጠገብ ባሉ አካባቢዎች እና በጊዜያዊነት በተያዘው ክራይሚያ ውስጥ ስላለው ወታደራዊ እንቅስቃሴ ዝርዝር ማብራሪያ" ለመስጠት. የዩክሬን የውጭ ጉዳይ ሚኒስትር ዲሚትሮ ኩሌባ እንደተናገሩት በተፈለገው የ48 ሰአት የጊዜ ገደብ ውስጥ ከሩሲያ ባለስልጣናት ምንም አይነት ምላሽ አልተገኘም። እ.ኤ.አ. በጋራ የመተማመን ግንባታ እና ግልጽነት እርምጃዎች ላይ የተስማሙበት. እነዚህ እርምጃዎች ሁለቱም የመከላከያ ሚኒስትሮች በየሀገራቸው ወታደራዊ ልምምዶች () መጎብኘታቸውን ያካትታሉ። በዩክሬን የተጠየቀው በ ውስጥ ያለው አስቸኳይ ስብሰባ በፌብሩዋሪ 15 ተካሄዷል። ይሁን እንጂ በ ውስጥ የሩሲያ ልዑካን በስብሰባው ላይ አልነበሩም. እ.ኤ.አ. ፌብሩዋሪ 14፣ ሾይጉ ከሩሲያ ደቡባዊ እና ምዕራባዊ ወታደራዊ አውራጃዎች የተውጣጡ ክፍሎች በዩክሬን አቅራቢያ “የአካል ብቃት እንቅስቃሴ” መጠናቀቁን ተከትሎ ወደ ሰፈራቸው መመለስ መጀመራቸውን ተናግሯል። ይሁን እንጂ በሚቀጥለው ቀን በጋዜጣዊ መግለጫው ላይ ባይደን እንደነዚህ ያሉትን ዘገባዎች ማረጋገጥ እንደማይችሉ አስተያየታቸውን ሰጥተዋል.በየካቲት 16, የኔቶ ዋና ጸሐፊ ጄንስ ስቶልተንበርግ የሩሲያን የይገባኛል ጥያቄ ውድቅ በማድረግ ሩሲያ ወታደራዊ መገንባቱን እንደቀጠለች ተናግረዋል. እ.ኤ.አ. ፌብሩዋሪ 17 ፣ ከዩኤስ እና ከናቶ የመጡ ከፍተኛ ባለስልጣናት የወረራ ስጋት እንደቀጠለ ገልጸዋል ፣ ምክንያቱም ሩሲያ አሁንም በዩክሬን ላይ ወረራ ለማድረግ የሚያስችል እየፈለገች ነበር ፣ የውሸት ባንዲራ ተግባር ለማካሄድ በመሞከር ላይ ። እ.ኤ.አ. ፌብሩዋሪ 18፣ ቢደን ፑቲን ዩክሬንን ለመውረር ውሳኔ እንዳደረገ እርግጠኛ መሆኑን አስታውቋል። እ.ኤ.አ. ፌብሩዋሪ 19፣ ሁለት የዩክሬን ወታደሮች ሲገደሉ ሌሎች አምስት ደግሞ ከተገንጣዮች በተተኮሱት መድፍ ቆስለዋል። እ.ኤ.አ. የካቲት 20 ቀን የቤላሩስ የመከላከያ ሚኒስቴር የቤላሩስ ፕሬዝዳንት አሌክሳንደር ሉካሼንኮ እና ፑቲን ባደረጉት ውሳኔ የ 2022 ወታደራዊ ልምምድ እንደሚቀጥል አስታውቋል ። እንደ ክሪኒን ገለጻ፣ በዩኒየን ስቴት ውጫዊ ድንበሮች ላይ ያለው ወታደራዊ እንቅስቃሴ መባባስ እና በዶንባስ ሁኔታው ​​መበላሸቱ ምክንያት ነው።በዚያኑ ቀን በርካታ የዜና ማሰራጫዎች እንደዘገቡት የዩኤስ የስለላ ድርጅት የሩስያ አዛዦችን መገምገሙን ዘግቧል። ወረራውን እንዲቀጥል ትእዛዝ ተሰጥቷል። ኢኮኖሚያዊ ቅጣቶች የጀርመኑ ቻንስለር ኦላፍ ሾልስ የሩስያ ዶንባስን ወረራ ተከትሎ የኖርድ ዥረት 2 የጋዝ ቧንቧን ላልተወሰነ ጊዜ ዘግተውታል። የባልቲክ ግዛቶች የውጭ ጉዳይ ሚኒስትሮች ሩሲያ ከ ስዊፍት ዓለም አቀፍ የመልእክት መላላኪያ አውታር ለአለም አቀፍ ክፍያዎች እንድትቋረጥ ጠይቀዋል። ሌሎች የአውሮፓ ህብረት አባል ሀገራት ፍቃደኛ አልነበሩም፣ ሁለቱም የአውሮፓ አበዳሪዎች አብዛኛው ወደ 30 ቢሊዮን ዶላር የሚጠጋውን የውጭ ባንኮች ለሩሲያ መጋለጥ ስለያዙ እና ቻይና የተባለ የስዊፍት አማራጭ ስላዘጋጀች ነው። የ ስዊፍት የጦር መሳሪያ ለ እድገት ትልቅ መነቃቃትን ይፈጥራል ይህ ደግሞ ስዊፍትን ያዳክማል እንዲሁም የምዕራቡ ዓለም አቀፍ ፋይናንስ ቁጥጥርን ያዳክማል። ቦሪስ ጆንሰን.ጀርመን በተለይም ሩሲያ ከ ስዊፍት እንድትታገድ የሚጠይቁትን ጥሪዎች ተቃውሟቸዋል, ይህም ለሩሲያ ጋዝ እና ዘይት ክፍያ የሚኖረውን ውጤት በመጥቀስ; ይሁን እንጂ በየካቲት 26 የጀርመን የውጭ ጉዳይ ሚኒስትር አናሌና ቤርቦክ እና የኢኮኖሚ ሚኒስትር ሮበርት ሃቤክ ከስዊፍት ሩሲያ የተከለከሉ ገደቦችን በመደገፍ በጋራ መግለጫ ሰጥተዋል። ብዙም ሳይቆይ, ዋና ዋና የሩሲያ ባንኮች ከ ስዊፍት እንደሚወገዱ ተገለጸ, ምንም እንኳን አሁንም ለጋዝ ጭነት የመክፈል አቅምን ለማረጋገጥ የተደራሽነት ውስንነት ይኖራል. ከዚህም በተጨማሪ ምዕራቡ ዓለም የ630 ቢሊዮን ዶላር የውጭ መጠባበቂያ ክምችት ባለው የሩሲያ ማዕከላዊ ባንክ ላይ ማዕቀብ እንደሚጥል እና የማዕቀቡን ተጽእኖ ለማካካስ ንብረቶቹን እንዳያባክን ተነግሯል። የብሪታኒያ ጠቅላይ ሚኒስትር ቦሪስ ጆንሰን ሁሉም ዋና ዋና የሩሲያ ባንኮች ንብረታቸው እንዲታገድ እና ከዩናይትድ ኪንግደም የፋይናንስ ስርዓት እንደሚገለሉ እና አንዳንድ ወደ ሩሲያ የመላክ ፍቃድ እንደሚታገድ አስታውቀዋል። በተጨማሪም በዩኬ የባንክ ሂሳቦች ውስጥ ለሩሲያ ዜጎች የተቀማጭ ገንዘብ ገደብ አስተዋውቋል እና ከ100 በላይ ግለሰቦች እና አካላት ንብረቶችን አግዷል። የሩሲያ የፀጥታው ምክር ቤት ምክትል ሊቀ መንበር እና የቀድሞ ፕሬዝዳንት ዲሚትሪ ሜድቬዴቭ ኔቶ ከአፍጋኒስታን ለመውጣት “የፖለቲካ አቅመ ቢስነት” ምልክት ነው ሲሉ በሩሲያ ላይ የተጣሉ ምዕራባውያን ማዕቀቦችን ጨምሮ ተሳለቁ። ኩባንያዎች በሩስያ ውስጥ የያዙትን የውጭ ሀብት ወደ ሀገር ሊለውጡ ዛቱ። የተወዳደሩ ግዛቶች (ክሪሚያ፣ ዶኔትስክ፣ ሉሃንስክ) በወረራ ምክንያት የሩሲያ አውሮፕላኖችን ከአየር ክልላቸው ያገዱ ሀገራት እ.ኤ.አ. ማዕቀቡ የቴክኖሎጂ ዝውውሮችን፣ የሩስያ ባንኮችን እና የሩሲያ ንብረቶችን ያነጣጠረ ነበር። ከፍተኛ ተወካይ ጆሴፕ ቦሬል የአውሮፓ ህብረት "ከዚህ በፊት ታይቶ የማያውቅ ማግለል" እንደሚገጥማት ተናግረዋል ። በተጨማሪም "እነዚህ ከሁለተኛው የዓለም ጦርነት በኋላ በአውሮፓ ውስጥ በጣም ጨለማ ከሆኑት ሰዓቶች መካከል ናቸው" ብለዋል. የአውሮፓ ፓርላማ ፕሬዝዳንት ሮቤታ ሜቶላ “አፋጣኝ፣ ፈጣን፣ ጠንከር ያለ እና ፈጣን እርምጃ” እንዲወስዱ ጥሪ አቅርበው ለመጋቢት 1 ቀን ያልተለመደ የፓርላማ ስብሰባ ጠሩ። እ.ኤ.አ. ፌብሩዋሪ 22 የዩኤስ ፕሬዝዳንት ጆ ባይደን ን ጨምሮ በአራት የሩሲያ ባንኮች ላይ እንዲሁም ለፑቲን ቅርብ በሆኑ “በሙስና የተጨማለቁ ቢሊየነሮች” ላይ ገደቦችን አስታውቀዋል ። ዩኤስ በተጨማሪም የኤክስፖርት ቁጥጥርን አቋቋመች ፣ ይልቁንም ሩሲያ የከፍተኛ የቴክኖሎጂ አካላትን ተደራሽነት በመገደብ ላይ ያተኮረ ልብ ወለድ ማዕቀብ ላይ ያተኮረ ነው ። , ሁለቱም ሃርድዌር እና ሶፍትዌሮች, ማንኛውም ክፍሎች ወይም ዩኤስ በመጡ አእምሯዊ ንብረቶች የተሠሩ ናቸው. ማዕቀቡ ማንኛውም ሰው ወይም ኩባንያ ቴክኖሎጂን፣ ሴሚኮንዳክተሮችን፣ ምስጠራ ሶፍትዌሮችን፣ ሌዘርን ወይም ሴንሰሮችን ለሩሲያ መሸጥ የሚፈልግ ፈቃድ እንዲጠይቅ ያስገድዳል፣ ይህም በነባሪነት ውድቅ ተደርጓል። የማስፈጸሚያ ዘዴው በሰውየው ወይም በኩባንያው ላይ የሚጣሉ ማዕቀቦች ናቸው። የማዕቀቡ ትኩረት በመርከብ ግንባታ፣ በኤሮስፔስ እና በመከላከያ ኢንዱስትሪዎች ላይ ነው። እ.ኤ.አ. ፌብሩዋሪ 26, የፈረንሳይ የባህር ኃይል በእንግሊዝ ቻናል ውስጥ የሩስያን የጭነት መርከብ ባልቲክ መሪን ያዘ. መርከቧ በእገዳው ኢላማ በሆነ ኩባንያ ውስጥ ተጠርጥራለች. መርከቧ ወደ ቦሎኝ ሱር-ሜር ወደብ ታጅባ በምርመራ ላይ ነች። ዩናይትድ ኪንግደም የሩሲያ ግዛት አየር መንገድ ኤሮፍሎት እና የሩሲያ የግል ጄቶች ከዩኬ የአየር ክልል አግዳለች። እ.ኤ.አ. የካቲት 25 ፣ ፖላንድ ፣ ቡልጋሪያ እና ቼክ ሪፖብሊክ የአየር ክልላቸውን ለሩሲያ አየር መንገዶች እንደሚዘጉ አስታውቀዋል ። ኢስቶኒያም በማግስቱ ተከትላለች። በምላሹም ሩሲያ የብሪታንያ አውሮፕላኖችን ከአየር ክልሏ ከልክላለች። የሩሲያ ትልቁ የሀገር ውስጥ አየር መንገድ ኤስ7 አየር መንገድ ወደ አውሮጳ የሚያደርገውን ሁሉንም በረራዎች መሰረዙን ያስታወቀ ሲሆን የአሜሪካ አየር መንገድ ዴልታ አየር መንገድ ከኤሮፍሎት ጋር ያለውን ግንኙነት ማቋረጡን አስታውቋል። በተጨማሪም ሩሲያ ከአየር ክልሏ ከቡልጋሪያ ፣ፖላንድ እና ቼክ ሪፖብሊክ አጓጓዦች ሁሉንም በረራዎች ታግዳለች ።ኢስቶኒያ ፣ ሮማኒያ ፣ ሊቱዌኒያ እና ላቲቪያ የሩሲያ አየር መንገዶችን ከአየር ክልላቸው እንደሚከለክሉ አስታውቀዋል ። የውጭ ወታደራዊ ድጋፍ ለዩክሬን በቪክቶር ያኑኮቪች መሪነት የዩክሬን ጦር ተበላሽቶ ነበር። የያኑኮቪች ውድቀት እና የምዕራብ መስለው መሪዎች መተካታቸውን ተከትሎ የበለጠ ተዳክሟል። በመቀጠልም በርካታ የምዕራባውያን አገሮች (ዩኬ፣ አሜሪካ፣ ፈረንሳይ፣ ጀርመን፣ የባልቲክ አገሮች፣ ፖላንድ፣ አውስትራሊያ፣ ካናዳ እና ቱርክን ጨምሮ) እና ድርጅቶች (ኔቶ እና የአውሮፓ ህብረት) ወታደራዊ ኃይሉን መልሶ ለመገንባት ወታደራዊ ዕርዳታ መስጠት ጀመሩ። በተለይም የዩክሬን ታጣቂ ሃይሎች እ.ኤ.አ. ከ2019 ጀምሮ የቱርክን ቤይራክታር ቲቢ2 ሰው አልባ የጦር አየር ተሽከርካሪዎችን ማግኘት የጀመሩ ሲሆን ይህም በጥቅምት 2021 በዶንባስ የሩስያ ተገንጣይ መድፍ ቦታ ላይ ዒላማ ለማድረግ ጥቅም ላይ ውሏል። ሩሲያ መሳሪያዋን እና ወታደሮቿን በዩክሬን ድንበሮች መገንባት ስትጀምር የኔቶ አባል ሀገራት የጦር መሳሪያ አቅርቦትን መጠን ጨምረዋል። የዩኤስ ፕሬዝዳንት ጆ ባይደን የ260 ሚሊዮን ዶላር ርዳታ ለመስጠት በነሀሴ እና ታህሳስ 2021 የፕሬዝዳንታዊ ውድቀት ባለስልጣናትን ተጠቅመዋል። እነዚህም የሴት ልጅ ግርዛት-148 ጃቬሊንስ እና ሌሎች ፀረ-ትጥቅ ትጥቅ፣ የጦር መሳሪያዎች፣ የተለያዩ ጥይቶች እና ሌሎች መሳሪያዎች ማድረስ ይገኙበታል። ወረራውን ተከትሎ ሀገራት የጦር መሳሪያ አቅርቦት ተጨማሪ ቃል መግባት ጀመሩ። ቤልጂየም፣ ቼክ ሪፐብሊክ፣ ኢስቶኒያ፣ ፈረንሳይ፣ ግሪክ፣ ኔዘርላንድስ፣ ፖርቱጋል እና እንግሊዝ የዩክሬን ጦር እና መንግስትን ለመደገፍ እና ለመከላከል አቅርቦቶችን እንደሚልኩ አስታውቀዋል። እ.ኤ.አ. ከ30ዎቹ የኔቶ አባላት ጥቂቶቹ የጦር መሳሪያ ለመላክ ሲስማሙ ኔቶ እንደ ድርጅት ግን አላደረገም። እ.ኤ.አ. በጥር 2022 ጀርመን የጦር መሳሪያ ወደ ዩክሬን እንዳትልክ እና ኢስቶኒያ በጀርመን በተሰራ የጦር መሳሪያዎች ላይ የኤክስፖርት ቁጥጥሮች የቀድሞ የምስራቅ ጀርመን ዲ-30 አስተናጋጆችን ወደ ዩክሬን እንዳትልክ ከልክላለች።ጀርመን 5,000 የራስ ቁር እና የመስክ ሆስፒታል ወደ ዩክሬን እንደምትልክ አስታወቀች። የኪዬቭ ከንቲባ ቪታሊ ክሊችኮ በስድብ ምላሽ ሰጥተዋል፡ "ከዚህ በኋላ ምን ይልካሉ? ትራሶች?" እ.ኤ.አ. እ.ኤ.አ. የአውሮፓ ህብረት የውጭ ፖሊሲ ሃላፊ ጆሴፕ ቦሬል ለገዳይ ዕርዳታ 450 ሚሊዮን ዩሮ (502 ሚሊዮን ዶላር) እና ተጨማሪ 50 ሚሊዮን ዩሮ (56 ሚሊዮን ዶላር) ገዳይ ባልሆኑ አቅርቦቶች እንደሚገዙ ተናግረዋል ። ቦረል የአውሮፓ ህብረት የመከላከያ ሚኒስትሮች እቃውን እንዴት እንደሚገዙ እና ወደ ዩክሬን እንዴት እንደሚያስተላልፍ አሁንም ዝርዝር ጉዳዮችን መወሰን እንዳለባቸው ተናግረዋል ነገር ግን ፖላንድ እንደ ማከፋፈያ ማዕከል ለመሆን ተስማምታለች. ቦረል ለዩክሬን በአውሮፕላን አብራሪነት መንቀሳቀስ የቻሉትን ተዋጊ ጄቶች ለማቅረብ እንዳሰቡም ገልጿል። እነዚህ በ€450 ሚሊዮን የእርዳታ ጥቅል አይከፈሉም። ፖላንድ፣ ቡልጋሪያ እና ስሎቫኪያ ማይግ-29 ነበራቸው እና ስሎቫኪያ ሱ-25ም ነበሯት እነዚህም ዩክሬን ቀድሞውንም የበረረች እና ያለ አብራሪ ስልጠና ሊተላለፉ የሚችሉ ተዋጊ ጄቶች ነበሩ። በማርች 1፣ ፖላንድ፣ ስሎቫኪያ እና ቡልጋሪያ ተዋጊ ጄቶችን ለዩክሬን እንደማይሰጡ አረጋግጠዋል። እ.ኤ.አ. ፌብሩዋሪ 26 የዩኤስ ውጭ ጉዳይ ሚኒስትር አንቶኒ ብሊንከን “ፀረ- ጦር እና ፀረ-አይሮፕላን ሲስተም ፣ጥቃቅንና ልዩ ልዩ ጥይቶች ፣ የሰውነት ትጥቅ እና ተዛማጅ መሳሪያዎች”ን ጨምሮ 350 ሚሊዮን ዶላር ገዳይ ወታደራዊ እርዳታ መፍቀዱን አስታውቋል። ሩሲያ የዩናይትድ ስቴትስ ሰው አልባ አውሮፕላኖች በጥቁር ባህር ላይ የጦር መርከቦቿን ኢላማ ለማድረግ ለዩክሬን ባህር ኃይል መረጃ መስጠቷን ዩናይትድ ስቴትስ አስተባብላለች። በፌብሩዋሪ 27፣ ፖርቱጋል ኤች ኤንድ ኬ 3 አውቶማቲክ ጠመንጃዎችን እና ሌሎች ወታደራዊ መሳሪያዎችን እንደምትልክ አስታውቃለች። ስዊድን እና ዴንማርክ ሁለቱም በቅደም ተከተል 5,000 እና 2,700 ፀረ-ታንክ የጦር መሳሪያዎች ወደ ዩክሬን ለመላክ ወሰኑ። ዴንማርክ ከ 300 የማይንቀሳቀሱ ስቲንጀር ሚሳኤሎች ዩናይትድ ስቴትስ በመጀመሪያ ለአገልግሎት እንደሚረዳን ተናግራለች። ቱርክም ቲቢ 2 ሰው አልባ አውሮፕላኖችን ሰጥታለች። የኖርዌይ መንግስት መጀመሪያ ላይ የጦር መሳሪያ ወደ ዩክሬን አልልክም ነገር ግን እንደ ኮፍያ እና መከላከያ መሳሪያ ያሉ ሌሎች ወታደራዊ መሳሪያዎችን እልካለሁ ካለ በኋላ እ.ኤ.አ. ለገለልተኛ ሀገር ዋና ዋና የፖሊሲ ለውጥ ፣ ፊንላንድ ወደ ጥይት መከላከያ ጃኬቶች ፣ ባርኔጣዎች እና የህክምና አቅርቦቶች ለመጨመር 2,500 ጠመንጃዎች ከ150,000 ዙሮች ፣ 1,500 ባለአንድ ጥይት ፀረ-ታንክ መሳሪያዎች እና 70,000 የውጊያ ራሽን እንደምትልክ አስታወቀች። አስታወቀ።

51365

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%A9%E1%88%BD%E1%89%B2%E1%8A%AD%20%E1%8A%A5%E1%8A%93%20%E1%8A%92%E1%88%8E%E1%89%B2%E1%8A%AD%20%E1%88%95%E1%8B%9D%E1%89%A6%E1%89%BD

ኩሽቲክ እና ኒሎቲክ ሕዝቦች

ኩሽቲክ እና ኒሎቲክ ሕዝቦች () ወይም የሰሜን-ምስራቅ አፍሪካ ኩሽቲክ እና ኒሎቲክ ሕዝቦች. ኩሽቲክ ሕዝቦች የኩሽቲክ ሕዝቦች (ወይም ኩሻውያን) በዋነኝነት ወደ ሰሜን ምስራቅ አፍሪካ (የናይል ሸለቆ እና የአፍሪካ ቀንድ) ተወላጅ የሆኑ እና በአፍሪካዊያን የቋንቋ ቤተሰብ በኩሽቲክ ቋንቋዎች የሚናገሩ ወይም በታሪክ የተናገሩ የሰዎች ስብስብ ናቸው ፡፡ ብዙ የኩሽ የዘር ሐረግ ያላቸው እና የኩሽቲክ ቋንቋ ተወላጅ ተናጋሪዎች በዋነኝነት በአፍሪካ ቀንድ (ጅቡቲ ፣ ኤርትራ ፣ ኢትዮጵያ እና ሶማሊያ) እንዲሁም በናይል ሸለቆ (በሱዳን እና በግብፅ) እና በአፍሪካ ታላላቅ ሐይቆች አከባቢዎች ይገኛሉ ፡፡ ታንዛኒያ እና ኬንያ). የኩሽቲክ ቋንቋዎችን በጥብቅ የሚናገሩ እና የቋንቋ ለውጥ ያላደረጉ አንዳንድ የጎሳ ቡድኖች ምሳሌዎች የኦሮሚኛ ፣ የሶማሌ ፣ የቤጃ ፣ የአገው ፣ የአፋር ፣ የሳሆ እና የሲዳማ እና ሌሎችም በአሁኑ ጊዜ የኩሽቲክ ቋንቋ መናገርን የሚቀሩ ወይም በአሁኑ ጊዜ ቋንቋን የተቀበሉ ማህበረሰቦች ናቸው ፡፡ የተለያዩ ቋንቋዎች በአንዳንድ ሁኔታዎች የኩሽቲክ ቋንቋ ተናጋሪ ያልሆኑ የኩሽቲክ ዝርያ ያላቸው ብሄረሰቦች እና የኢትዮሴማዊ ፣ የመካከለኛ ሴማዊ ፣ የኒሎ-ሳሃራን እና የኦሞቲክ ቋንቋዎችን እንደ ተወላጅ ፣ ቅርሶቻቸው ወይም የዘር ሐረግ ቋንቋዎች እንዲሁም ወደሚናገሩ በዲያስፖራ በሚገኙ የኢሚግሬሽን በኩል የተለየ ቋንቋን እንደ ኩሽቲክ ሕዝቦች ይቆጠራሉ ፡፡ ኩሺማዊ ያልሆኑ ቋንቋ ተናጋሪ ብሄራዊ ቡድኖች በኩሺማዊ ዝርያ እና ባህላዊ ትስስር ያላቸው እና ወደ ኢትዮሶማዊ ቋንቋ የመናገር ለውጥ ያደረጉ (እንደ አማራ ፣ ጉራጌ ፣ ትግርኛ ፣ ትግሬ ፣ ትግሪኛ ፣ ሀረሪ ፣ ወዘተ ብሄረሰቦች ያሉ) ፣ ማዕከላዊ ሴማዊ (የሱዳን አረቦች) እና ቤታ እስራኤል ብሄረሰቦች) ፣ የኒሎ-ሳሃራን እና የኦሞቲክ ቋንቋዎች እንደየአገሬው ፣ ቅርሶቻቸው ወይም የአባቶቻቸው ቋንቋ እንዲሁም በዲያስፖራ በሚገኙ ኢሚግሬሽን በኩል የተለየ ቋንቋን የተቀበሉ ሁሉ እንደ ኩሽቲክ ህዝቦች ይቆጠራሉ ፡፡ የሰሜን ምስራቅ ሱዳናዊ ቋንቋዎች የላይኛው ኑቢያ ከመምጣታቸው በፊት የደቡብ ግብፅን እና ሰሜን ሱዳንን ዛሬ በሚያልፈው ጥንታዊው አካባቢ በታችኛ ኑቢያ ውስጥ የኩሽቲክ ቋንቋዎች ይናገሩ እንደነበር የቋንቋ መረጃዎች ያመለክታሉ ፡፡ እንደ መዲዬ እና ብሌሚየስ ያሉ ብዙ የሰሜን ኑቢያ ታሪካዊ ሕዝቦች ከዘመናዊው የቤጃ ቋንቋ ጋር የተያያዙ የኩሽቲክ ቋንቋዎችን ይናገሩ ነበር። እምብዛም እርግጠኛ ያልሆኑት የኩሽቲክ ቋንቋዎች በሰሜናዊ ኑቢያ በ ባህል ሰዎች ፣ ወይም በደቡባዊ ኑቢያ የከርማ ባህል ሰዎች ይናገሩ እንደነበር የሚያመለክቱ መላምቶች ናቸው (ሌላ ፣ በጣም የቅርብ ጊዜ ጥናት ፣ አንድ የኒሎ-ሳሃራ ቋንቋ) ለከርማ ባህል ዝምድና ። ታሪካዊ የቋንቋ ትንተና እንደሚያመለክተው በስምጥ ሸለቆ እና በአከባቢው ባሉ የሳቫና አርብቶ አደር ኒዮሊቲክ ባህል ውስጥ የሚነገሩት ቋንቋዎች የደቡብ ኩሽቲክ ቅርንጫፍ ቋንቋዎች ሊሆኑ ይችላሉ ፡፡ በአፍሪካ ቀንድ ውስጥ የኩሽቲክ ህዝብ አብዛኛው ህዝብ ነው ፡፡ አብዛኛው የምሥራቅ አፍሪካ በመላው የኩሽቲክ ተናጋሪዎች መበተኑ ይገመታል ተብሎ ይታመናል ፡፡ የኩሽቲክ ሕዝቦች በዋነኝነት እስልምናን ያከብራሉ (ፒው ከ 68% እስከ 77% ሱኒ እና ክርስትና (በአብዛኛው የምሥራቅ ኦርቶዶክስ) አናሳ አናሳ ሰዎች አሁንም ባህላዊ እምነቶችን እና የአይሁድን እምነት ይለማመዳሉ (በአብዛኛው ሃይማኖት አይሁድ) ፡፡ የሶማሊያ ቋንቋ በሶማሊያ ውስጥ እንደ ይፋ ቋንቋ ዕውቅና የተሰጠው ዋና እና ዋነኛው የኩሽቲክ ቋንቋ ሲሆን የኦሮሚኛ ፣ የአፋር እና የሶማሌ ቋንቋዎች ከሌሎች ሁለት የኩሽቲክ ያልሆኑ አፍሮ-እስያዊ ቋንቋዎች የአማርኛ እና ትግርኛ ቋንቋዎች (ሁለቱም ናቸው) የኢትዮ ሴማዊ ቋንቋዎች ከማዕከላዊ የኩሽቲክ ንዑስ ክፍል ጋር የኢትዮጵያ የጋራ የሥራ ቋንቋዎች ዕውቅና የተሰጣቸው ናቸው ፤ (ትግርኛም በኤርትራ የሚነገር ዋና ቋንቋ ነው)። በጅቡቲ ውስጥ አፋር እና ሶማሌ ብሔራዊ ቋንቋ ተብለው ዕውቅና የተሰጣቸው ሲሆን የመንግሥት ኦፊሴላዊ ቋንቋዎች ደግሞ አረብኛ (ማዕከላዊ ሴማዊ አፍሮ-እስያዊ) እና ፈረንሳይኛ (ሮማንቲስ ኢንዶ-አውሮፓዊ) የኩሽቲክ ቋንቋዎች አይደሉም ፡፡ ስም( የብሄርች ስም) ኩሺ ወይም ኩሺ የሚለው ቃል (ዕብራይስጥ ) በዕብራይስጥ መጽሐፍ ቅዱስ ውስጥ ከሰሜን ምስራቅ አፍሪቃዊው ዝርያ የሆነ ጥቁር ቆዳ ያለው ሰው ለማመልከት በእብራይስጥ መጽሐፍ ቅዱስ ውስጥ ብዙ ጊዜ ይገኛል ፣ እሱም ከግሪክ አይቲዮፕስ ጋር ተመሳሳይ ነው። ቃሉ በኋላ በዕብራይስጥ ባልሆኑ የመጽሐፍ ቅዱስ ትርጉሞች ከዕብራይስጥ መጽሐፍ ቅዱስ የግሪክ ትርጉም ጋር እንዲመሳሰል ወደ “ኢትዮጵያ / ኢትዮጵያዊ” ተለውጧል ፡፡ ጥንታዊው የኩሽ መንግሥት የሚያመለክተው ኩሺ የኩሽ () ነው ፡፡ በዕብራይስጥ መጽሐፍ ቅዱስ ውስጥ ኩሺዎች የኖህ የልጅ ልጅ ፣ የካም ልጅ የኩሽ ዘሮች ተደርገው ይወሰዳሉ ፡፡ በመጽሐፍ ቅዱስ እና በታሪካዊ አጠቃቀሙ ይህ ቀጠለ ፣ “ኩሻውያን” (የኢትዮድ ዘር) የሚለው ቃል የምሥራቅ አፍሪካ ዝርያ ያላቸውን (የአፍሪካ ቀንድ እና ሱዳን) የሚያመለክት ነው ፡፡ የኩሽቲክ ተናጋሪው ሕዝቦች ዛሬ አገው ፣ ኦሮሞ ፣ ሱማሌ ፣ አፋር እና ሌሎች በርካታ ነገዶችን ያቀፉ ሲሆን ከ 947 ዓ.ም. ጀምሮ በማዱዲ ሜዳ ሜዳዎች ውስጥ እንደ ኩሽ ዘሮች ተቆጥረዋል ፡፡ የቤጃ ህዝብ ደግሞ የኩሺቲክ ቋንቋን የሚናገር ከኩሽ የዘር ሐረግ ያላቸው የተወሰኑ የዘር ሐረጎች አሉት ፡፡ ከዚያ ኩሺ የሚለው ቃል የመጣው በሰሜን ምስራቅ አፍሪካ ከሚገኙት ጥንታዊ ሕዝቦች ሲሆን ቅርሶቻቸውም በአሁኑ የደቡብ ግብፅ እና ታንዛኒያ መካከል በአገናኝ መንገዱ ከሚኖሩ የጥንት ሕዝቦች ቋንቋዎች በሚወጡት ቋንቋዎች በግልጽ ይታያል ፡፡ [ያልተሳካ ማረጋገጫ] በ ሰፋ ያለ አገላለጽ በአሁኑ ጊዜ በኩሽ የተባሉ ሕዝቦች የእነዚያ ሕዝቦች ባህላዊ ዘሮች ናቸው ፡፡ በአሁኑ ጊዜ ኩሺ የሚለው ቃል የብሔረሰቦች ቋንቋ ስያሜ ነው ፣ ቋንቋዎች ከባሕል ቡድኖች በበለጠ እጅግ የተረጋጋና መከታተያ ያለው መታወቂያ እና ቅርስ አላቸው ፡፡ የኩሽ ሕዝቦች ስለሆነም በአፍሮ-እስያ ቋንቋ ቋንቋ ቤተሰብ ውስጥ ቋንቋዎችን የሚናገሩ ወይም በታሪክ የሚናገሩ የኩሽ ክላስተር ቋንቋዎች ናቸው ፡፡ እነዚህ የባህል ቡድኖች የተለያዩ አይነቶች ሊሆኑ ይችላሉ እንዲሁም የተለያዩ ልዩ ባህሪያትን ያሳያሉ ነገር ግን የዘላን ከብቶች አርብቶ አደር ወጎችን ጨምሮ ኃይለኛ የጋራ ባህላዊ ፣ ብሄረሰብ እና ቋንቋ ባህሪዎች አሏቸው ፡፡ ግመልን የሚያሳዩ ላስ ጌል ግቢ ውስጥ ኒዮሊቲክ የሮክ ጥበብ ፡፡ ግመሉ መጀመሪያ በአፍሪካ ቀንድ ውስጥ የቤት ውስጥ ሊሆን እና በኋላም ለኩሽቲክ ዘላኖች ፍልሰት አኗኗር አስተዋፅዖ ሊሆን ይችላል ፡፡ የኩሽቲክ ሕዝቦች ትክክለኛ የዘር ሐረግ አሁንም እየተመረመረ ነው ፣ ሆኖም ግን ብዙ የኩሽቲክ ሕዝቦች ናቸው እንዲሁም በአባይ ሸለቆ ውስጥ በአፕል ቡድን 78 እና በአፍሪካ ቀንድ በአፍሪካ ቀንድ በኩል በሃፕሎፕፕ በኩል በአባታቸው ሊገኙ ይችላሉ ኢ-ቪ 1515. ከከፍተኛ ስም እና ከጥንት የግብፅ መዛግብት የተሰበሰቡ የቅርስ ጥናት ማስረጃዎች እና የቋንቋ ማስረጃዎች እንደሚያሳዩት የኩሺቲክ ንግግር የመጀመሪያ ማስረጃ በዛሬው ጊዜ የቋንቋ ቤተሰቦች በብዛት በሚኖሩበት ማለትም በአፍሪካ ቀንድ ሳይሆን በሱዳን አንድ ክልል ውስጥ ይገኛል ፡፡ እንደ ባህል እና ባህል ያሉ አንዳንድ ቅድመ-ታሪክ ሰሜናዊ ኑቢያን ባህሎች ከቀድሞዎቹ የኩሽቲክ ሕዝቦች ጋር በመደበኛነት ተገናኝተዋል ፡፡ ሌሎች የቋንቋ ምሁራን በአፍሪካ ቀንድ የፕሮቶ-አፍሮአሺያዊ ቋንቋ የመነሻ መነሻ እንደሆኑ አድርገው ስለሚቆጥሩት የአፍሮአሺያዊው የቋንቋ ቤተሰብ ከፍተኛውን ብዝሃነት ያሳያል ተብሎ ስለሚታሰብ ብዙውን ጊዜ የመልክዓ ምድራዊ አቀማመጥን የሚወክል ምልክት ነው ፡፡ ጥንታዊው ዲ ኤን ኤ ስለ ምስራቅ አፍሪካዊቷ ሆሎኮን ቅድመ ታሪክ አዲስ የመረጃ ምንጭ ይሰጣል ፣ እናም አስፈላጊ ቀጣይ አቅጣጫ ይህን መረጃ በረጅም ጊዜ ከተቋቋሙት የአርኪዎሎጂ እና የቋንቋ ትምህርቶች ከሚሰጡት ግንዛቤዎች ጋር በጥብቅ ማዋሃድ ነው ፡፡ የኩሽቲክ ሕዝቦች ቀደም ብለው በታሪክ ውስጥ ከአባይ ሸለቆ ወጥተው መሰደድ ጀመሩ ፡፡ በሰሜን ሶማሊያ ውስጥ ጥንታዊ የዋሻ ሥዕሎች ላስ ገል በአፍሪካ ቀንድ ላሉት የአፍሮ እስያ ተናጋሪዎች ቅድመ አያቶች ናቸው ተብሎ የታመነውን የሕዝብ የመጀመሪያ ምልክቶች ያረጋግጣሉ ፡፡ እጅግ በጣም ጥሩ በሆነ የጥበቃ ሁኔታ ውስጥ የድንጋይ ሥነ-ጥበብ የዱር እንስሳትን እና ያጌጡ ከብቶችን (ላሞችን እና በሬዎችን) ያሳያል ፡፡ በተጨማሪም ሥዕሎቹ ፈጣሪ የሆኑትን አርብቶ አደሮችን ምናልባትም አርብቶ አደሮችን ያሳያሉ ፡፡ ከክርስቶስ ልደት በፊት በ 5 ኛው ሺህ ዓመት በፊት በቅድመ-ታሪክ ሱዳን ውስጥ ይኖሩ የነበሩ ሰዎች በኒዮሊቲክ አብዮት ውስጥ ተሳትፈዋል ፣ ብዙውን ጊዜ በእርሻ መምጣት ከሚያመጣው “የኒዮሊቲክ ፓኬጅ” መካከል የእንስሳትን መንከባከብ ፡፡ የኑቢያ የድንጋይ ንጣፎች በሰሜን ምስራቅ አፍሪካ እና በአባይ ሸለቆ ዙሪያ የሚታዩትን ተመሳሳይ የከብት አምልኮ የሚጠቁሙ የሚመስሉ ትዕይንቶችን ያሳያል ፡፡ የደቡብ ምዕራብ እስያ ዝርያ ያላቸው የቤት በጎች ፣ ፍየሎች እና ከብቶች በሱዳን ውስጥ ለመጀመሪያ ጊዜ ወደ 8000 ዓመታት ከመድረሳቸው በፊት (ቢ ፒ) ከመጀመራቸው በፊት ወደ ምሥራቅ አፍሪካ ከ 5000 ቢፒ ጀምሮ ተሰራጭተው በመጨረሻም ወደ ደቡባዊው አፍሪካ እስከ ≈2000 ቢፒ ደርሰዋል ፡፡ አርብቶ አደርነት - በእንስሳት እርባታ ላይ ያተኮረ የአኗኗር ዘይቤ - ወደ ምስራቅ አፍሪካ እንዴት እንደተሰራጨ ግልፅ አይደለም ፡፡ የከብት እርባታ በሰሜን ኢትዮጵያ እና በጅቡቲ በአንፃራዊነት ዘግይቶ ከ ‹4500–4000 ቢፒ ›የሚወጣ ሲሆን በአፍሪካ ቀንድ እና በደቡብ ሱዳን ውስጥ በሌሎች አካባቢዎችም በደንብ አልተመዘገበም ፡፡ ከክርስቶስ ልደት በፊት በ 5 ኛው ሺህ ዓመት (እ.ኤ.አ.) በአሁኑ ጊዜ በሱዳን የሚኖሩት ፕሮቶ-ኩሻውያን ከዚህ ቀደም ገበሬዎች በነበሩ ቁጭ ያሉ ቡድኖች እንስሳትን ለማዳረስ በሚያስችለው የኒዮሊቲክ አብዮት ውስጥ ተሳትፈዋል ፡፡ አህዮች ለመጀመሪያ ጊዜ በኖቢያ ውስጥ በአርብቶ አደሮች የተረከቡት የዘመናዊው አህያ የኑቢያ እና የሶማሊያ ዝርያ ያላቸው የዱር አህያ ዝርያዎች ናቸው ፡፡ አህዮች የዚያን ባህል ዋና የእንሰሳት እንስሳ እና የቤት ውስጥ እርባታ በሬውን ተክተው የአርብቶ አደር ባህሎችን ተንቀሳቃሽነት ለማሳደግ ያገለግላሉ ፣ መንጋዎችን ለማኘክ ጊዜ የማያስፈልጋቸው ባለሞያዎች ላይ የበለጠ ጥቅም አላቸው ፣ እናም በመላ በረጅም ርቀት ፍልሰቶች ልማት አስፈላጊ ነበሩ ፡፡ አፍሪካ የኑቢያ የድንጋይ ንጣፎች በሰሜን ምስራቅ አፍሪካ እና በአባይ ሸለቆ ዙሪያ የሚታዩትን ተመሳሳይ የከብት አምልኮ የሚጠቁሙ የሚመስሉ ትዕይንቶችን ያሳያል ፡፡ ንትላንድ እና የሶማሌላንድ የሶማሌ ክልሎች እንደዚህ ያሉ በርካታ የአርኪኦሎጂ ሥፍራዎች እና የመለኪታዊ መዋቅሮች መኖሪያ ናቸው ፣ በተመሳሳይ በሐድ ፣ በጉድሞ ቢዮ ካስ ፣ በድባሊን ፣ በዳህ ማሮዲ እና በሌሎች በርካታ ቦታዎች የሚገኙ ተመሳሳይ የሮክ ስነ-ጥበባት የተገኙ ሲሆን ጥንታዊ ሕንፃዎች ግን በአወባሬ ተገኝተዋል ፡፡ ፣ አውቡቤ ፣ አሙድ ፣ አባሳ ፣ ህ ፣ አይናቦ ፣ አው-በርኸድሌ ፣ ሃይስ ፣ ማይህህድ ፣ ሃይላን ፣ ካ ፣ ቆምቡል እና ኤል አዮ ፡፡ ሆኖም ፣ ብዙዎቹ እነዚህ የቆዩ መዋቅሮች ገና በትክክል አልተመረመሩም ፣ ይህ ሂደት በአካባቢያዊ ታሪክ ላይ የበለጠ ብርሃንን ለማብራራት እና ለትውልድ እንዲተርፉ ለማመቻቸት ይረዳል ፡፡ ምስራቅ አፍሪካ በተጨማሪ ይመልከቱ: - ሳቫና አርብቶ አደር ኒዮሊቲክ ፣ ካሎኮል አምድ ሳይት ፣ ባንቱ መስፋፋት ፣ ኤሌሜንታይታን እና አዛኒያ . በተዛመዱ ቅርሶች እና የአፅም ቅርሶች በአርኪኦሎጂያዊ ግንኙነቶች መሠረት ኩሺያውያን ለመጀመሪያ ጊዜ በ 5,200 እና 3,300 መካከል በኬንያ ቆላማ ውስጥ ሰፈሩ ፣ ይህ የሎውላንድ ሳቫና አርብቶ አደር ኒኦሊቲክ ተብሎ ይጠራል ፡፡ እነዚህ የከብት መንጋ ማህበረሰቦች ከዚያ በኋላ ወደ 3,300 አካባቢ ወደ ኬንያ እና ታንዛኒያ ደጋማ አካባቢዎች ተሰራጭተዋል ፣ በዚህም ምክንያት የደጋ ሳቫና አርብቶ አደር ኒዮሊቲክ ምዕራፍ ተብሎ ተጠርቷል ፡፡ የካሎኮል ምሰሶ ጣቢያ ኬንያ ውስጥ በቱርካና ሃይቅ ምዕራባዊ ክፍል የሚገኝ የቅርስ ጥናት ነው ፡፡ እንደ አንድ ያሉ ምሰሶ ቦታዎች ወይም ናሞራቱንጋ በአዕማድ ባስልታል ምሰሶዎች ተለይተው የሚታወቁ ሲሆን ከእነዚህ ጣቢያዎች ውስጥ ብዙዎቹ ከአርብቶ አደር ኒኦሊቲክ ሐ. ከ 5000 እስከ 4000 ቢ.ፒ. አርኪኦሎጂስቶች ከዚህ ቀደም በእነዚህ ጣቢያዎች በአንዱ ላይ የሚገኙት ምሰሶዎች በሰሜናዊ ኬንያ ውስጥ እንደ ቦራና ላሉት በአሁኑ ጊዜ በኩሽቲክ ተናጋሪ ማኅበረሰቦች ዘንድ ከሚታወቀው የመደባለቅ ጠቀሜታ ካላቸው ከዋክብት ጋር የተጣጣሙ ናቸው ሲሉ ተከራክረዋል ፡፡ የአርኪኦሎጂ ሥፍራዎች የአርኪዎሎጂ ጥናት ዓላማዎች ነበሩ ተብሎ ይታሰብ ነበር ፣ ነገር ግን አዲስ የራዲዮካርበን የፍቅር ጓደኝነት ጥረቶች እነዚህን ትርጓሜዎች ጥያቄ ውስጥ ያስገባቸዋል ፣ ምክንያቱም ቦታዎቹ ከዚህ ቀደም ከታሰበው በላይ የቆዩ መሆናቸው ታውቋል ፡፡ በደቡባዊው የሳቫና አርብቶ አደር ኒዮሊቲክ እረኞች ቡድን በመጨረሻ ወደ ደቡብ አፍሪቃ ለሚደረገው የአርብቶ አደር ስርጭት ተጠያቂ ሊሆኑ ይችላሉ-የጄኔቲክ መረጃዎች እንደሚያሳዩት በታንዛኒያ ሉክማንዳ ከሚገኘው የሳቫና አርብቶ አደር ኒኦሊቲክ ግለሰብ እና በምዕራብ ኬፕ ፣ ደቡብ አፍሪቃ ውስጥ ባሉ ጥንታዊ እረኞች መካከል ያለውን ግንኙነት ያሳያል ፡፡ 57] አዛኒያ በደቡብ ምስራቅ ሞቃታማ አፍሪካ የተለያዩ አካባቢዎች የተተገበረ ስም ነው ፡፡ በሮማውያን ዘመን እና ምናልባትም ቀደም ሲል ፣ የስም ስያሜው የሚያመለክተው ከኬንያ ጀምሮ እስከ 59 ድረስ እስከ ደቡብ እስከ ታንዛኒያ ድረስ ያለውን የደቡብ ምስራቅ አፍሪካን የባህር ዳርቻ ነው ፡፡ የታሪክ ምሁራን ቀደም ሲል የአርብቶ አደር ኒዮሊቲክ ማህበረሰቦችን በታሪካዊ ጽሑፎች ውስጥ ከተጠቀሰው “አዛናዊያን” ጋር አገናኝተዋል ፡፡ የአፍሪካ ቀንድ በተጨማሪ የሶማሊያ ታሪክ ፣ የኢትዮጵያ ታሪክ ፣ የኤርትራ ታሪክ እና የአቢሲኒያ ህዝብ ይመልከቱ . የ ል መካከለኛዎቹ የ 125,000 ዓመታት ዕድሜ ያላቸው በኤርትራ ውስጥ ተገኝተዋል ፣ ቀደምት የሰው ልጆች አመጋገባቸውን የሚያመለክተው በባህር ዳርቻ ማበጠር የተገኘውን የባህር ምግብ ነው ፡፡ የቋንቋ ምሁራን እንደሚናገሩት ከሆነ የአፍሪቃ ቀንድ የፕሮቶ-አፍሮአሺያዊ ቋንቋ የመጀመሪያ መነሻ ሊሆን ይችላል ምክንያቱም የአፍሮአሺያዊ ቋንቋ ቤተሰብ እጅግ የላቀ ብዝሃነትን ያሳያል ፣ ይህ ደግሞ ብዙውን ጊዜ የጂኦግራፊያዊ አመጣጥን የሚወክል ምልክት ነው። የአፍሪካ ቀንድ እንዲሁ ኤፕ 1 ቢ 1 ሀፕሎፕፕፕ የተገኘበት ቦታ ነው ፣ ክሪስቶፈር እሬት እና ሾማርካ ኬይታ የኢ 1 ቢ 1 ቢ የዘር ሐረግ መልክአ ምድራዊ አቀማመጥ ከአፍሪካዊያን ቋንቋዎች ስርጭት ጋር የሚገጥም መሆኑን ጠቁመዋል ፡፡ በአፍሪካዊ ተናጋሪው ህዝብ ላይ የተደረገው የዘረመል ትንተና ከ 23,000 ዓመታት በፊት በግብፅ በኩል ወደ አፍሪካ ቀንድ ቅድመ-ግብርና ወደ አፍሪካ ፍልሰት መከሰቱንና በክልሉ ውስጥ ኢትዮ-ሶማሌ የሚል ስያሜ የተሰጠው አፍሪካዊ ያልሆነ ትውልድን አመጣ ፡፡ በአፍሪካ ቀንድ ውስጥ የመንግሥት ግንባታ የመጀመሪያ ማስረጃ በጥንታዊ የግብፅ ምንጮች ከተመዘገበው አካባቢ የመጣ ነው ፡፡ የ ንት ምድር (ግብፃዊው ፣ ተለዋጭ የግብፃዊያን ንባቦች ) ጥንታዊ መንግሥት ነበር ፡፡ የግብፅ የንግድ አጋር ወርቅ ፣ ጥሩ መዓዛ ያላቸው ሙጫዎች ፣ ጥቁር እንጨቶች ፣ የዝሆን ጥርስ ፣ የዝሆን ጥርስ እና የዱር እንስሳት በማምረት እና ወደ ውጭ በመላክ ይታወቅ ነበር ፡፡ ክልሉ ከጥንት ግብፃውያን የንግድ ጉዞዎች ወደ እሱ የታወቀ ነው ፡፡ ወደ ንት ለመጀመሪያ ጊዜ የተመዘገበው ጥንታዊ የግብፅ ጉዞ በአምስተኛው ስርወ መንግሥት (በ 25 ኛው ክፍለ ዘመን ከክርስቶስ ልደት በፊት) በፈርኦን ሳሁሬ የተደራጀ ነበር ፡፡ ሆኖም ከ ንት ወርቅ በአራተኛው ሥርወ መንግሥት በፈርዖን ኩፉ ዘመን ልክ በግብፅ እንደነበረ ይመዘገባል ፡፡ በመቀጠልም በስድስተኛው ፣ በአስራ አንደኛው ፣ በአስራ ሁለተኛው እና በአሥራ ስምንተኛው የግብጽ ግዛቶች ውስጥ ወደ ንት ተጨማሪ ጉዞዎች ነበሩ ፡፡ በአሥራ ሁለተኛው ሥርወ መንግሥት ከ ንት ጋር የንግድ ሥራ በመርከብ በተሰበረ መርከበኛ ተረት ውስጥ በታዋቂ ሥነ ጽሑፍ ውስጥ ይከበር ነበር ፡፡ በኋላ ላይ በጥንታዊ ግሪካውያን ዘንድ ከሚታወቀው ኦፖን ጋር ሊመሳሰል ይችላል ፣ አንዳንድ የመጽሐፍ ቅዱስ ሊቃውንት ደግሞ መጽሐፍ ቅዱስ ካለው የ ት ምድር ጋር አመሳስለውታል ፡፡ በሀትፕሱ መቃብር ላይ በተቀረጹ ጽሑፎች እንደሚታየው መንግሥቱ በዕጣኑ ታዋቂ ነበር: የሁለቱ ምድር ዙፋኖች ጌታ በአሜን እንዲህ ተባለ: - ‘በልቤ ውስጥ ያለች ፀጋዬ ልጄ ፣ በሰላም ና ፣ በሰላም ኑ ፣ ማትካሬ [ ሀትፕሱት]… ሙሉውን ንት እሰጥሃለሁ የእስራኤልን ወደቦች በሚቀላቀሉ ምስጢራዊ ዳርቻዎች ላይ ወታደሮችዎን በምድር እና በውሃ እመራቸዋለሁ እነሱ የወደዱትን ያህል ዕጣን ይወስዳሉ። መርከቦቻቸውን በአረንጓዴ (ማለትም ትኩስ) ዕጣንና በምድሪቱ መልካም ነገሮች ሁሉ በልባቸው እርካታ ይጫናሉ። ’ አንዳንድ ጊዜ ንት ) ፣ “የእግዚአብሔር ምድር” ተብሎ ይጠራል። የንት ትክክለኛ ቦታ አሁንም በታሪክ ጸሐፊዎች ዘንድ ተከራካሪ ነው ፡፡ ዛሬ አብዛኞቹ ምሁራን ንት በደቡብ ምስራቅ ግብፅ እንደነበረ ያምናሉ ፣ ምናልባትም ምናልባትም በዘመናዊ ጅቡቲ ፣ በሶማሊያ ፣ በሰሜን ምስራቅ ኢትዮጵያ ፣ በኤርትራ እና በሱዳን የቀይ ባህር የከብት አርብቶ አደር አካባቢ ነው ፡፡ በተጨማሪም ግዛቱ የአፍሪካን ቀንድ እና የደቡብ አረቢያንም ይሸፍናል ፡፡ በአፍሪካ ቀንድ ጫፍ ላይ የምትገኘው የሶማሊያ አስተዳደራዊ ክልል ንትላንድ የ ንት ምድርን በመጥቀስ ተሰየመች ፡፡ የሚገርመው ሀበሻ የሚለው ቃል (‹የአቢሲኒያ ህዝብ› ተብሎም ይጠራል) የሚለው ቃል በታሪክ (ከአቢሲኒያ የኢትዮጵያ መላመድ በፊት) በአፍሪካ ቀንድ የሚገኙትን ህዝቦች በሙሉ በአረብ ተጓ ች እና በጂኦግራፊያውያን ለማመልከት ጥቅም ላይ ውሏል ፡፡ ከእነዚህ ተጓች መካከል የመጀመሪያው በ 872 እዘአ አካባቢውን የጎበኘው አል-ያዕቁቢ ነበር ፡፡ ይህ ቃል አንዳንድ ምሁራን የግብፃዊ ነው ብለው ያስባሉ የደቡብ አረቢያ ኤድዋርድ ግላስር የደቡብ አረብ ኤክስፐርት ኤድዋርድ ግላስር “ሄሮግሊፍክ ” “እጣን ከሚያመርቱ አካባቢዎች የመጡ የውጭ ሀገር ሰዎች” (ማለትም ንት) ንግስት ሀትፕሱ ሐ. ከክርስቶስ ልደት በፊት 1460 በፊት ፣ የቃሉ የመጀመሪያ አጠቃቀም ወይም በሆነ መንገድ የተገናኘ ነበር። አብዛኛው የዓለማችን ዕጣን ፣ ወደ 82% ገደማ የሚሆነው አሁንም በሶማሊያ ውስጥ የሚመረቱ ሲሆን ጥቂት እጣዎችም በአጎራባች ደቡብ አረብያ ፣ ኢትዮጵያ እና ሱዳን ተሰበሰቡ ፡፡ ታ ) ፣ ትርጉሙም “የእግዚአብሔር ምድር” ማለት ነው ፡፡ ይህ የሚያመለክተው ከፀሐይ አምላክ ክልሎች ማለትም በፀሐይ መውጫ አቅጣጫ ከሚገኙት ክልሎች ወደ ምስራቅ ግብፅ ነበር ፡፡ እነዚህ የምስራቅ ክልሎች ሀብቶች በቤተመቅደሶች ውስጥ የሚያገለግሉ ምርቶችን ያካትታሉ ፣ በተለይም ዕጣንን ያጠኑ ነበር ፡፡ የቆዩ ሥነ ጽሑፍ (እና የአሁኑ መደበኛ ያልሆነ ሥነ ጽሑፍ) “የእግዚአብሔር ምድር” የሚለው ስያሜ “ቅድስት ምድር” ወይም “የአማልክት / ቅድመ አያቶች ምድር” ተብሎ ሲተረጎም የጥንት ግብፃውያን የንት ምድርን እንደ ቅድመ አያቶቻቸው ይመለከቱ ነበር ማለት ነው ፡፡ . የ ፍሊንደርስ ፔትሪ የዘር ሀረግ ከ ንት ወይም ከፓንት እንደመጣ እና “ፓን ወይም ንት በቀይ ባህር ደቡብ ጫፍ ላይ የሚገኝ አንድ ወረዳ ነው ፣ ይህም ምናልባት የአፍሪካንም ሆነ የአረቢያን ዳርቻዎች ያቀፈ ነው ፡፡” ከዚህም በላይ ዋሊስ ቡጅ እንዳስታወቀው “በግብፃውያን ዘመን የነበረው የግብፅ ወግ የግብፃውያን ተወላጅ መኖሪያ ቤት ንት ነበር” የሚል ነበር ፡፡ ሆኖም ታ ኔትጀር የሚለው ቃል በግብፅ ደቡብ ምስራቅ በምትገኘው ንት ላይ ብቻ የተተገበረ አይደለም ፣ እንዲሁም በምሥራቅ እና በግብፅ ሰሜን ምስራቅ እስያ ክልሎች ማለትም እንደ ቤተመቅደሶች የእንጨት ምንጭ ለነበረው እንደ ሊባኖስ ነው ፡፡ ግብፃውያኑ “በተለይ በባህር ጉዞ ላይ አደጋን በሚገባ የተረዱ እና ወደ ንት የሚወስዱት ረጅም ጉዞ ለአሁኑ ተመራማሪዎች ወደ ጨረቃ ከሚደረገው ጉዞ ጋር የሚመሳሰል ነገር ያለ አይመስልም ፣ ] አደጋዎቹን በግልፅ አሳየ ፡፡ ” የሃትፕሱት 18 ኛው ሥርወ-መንግሥት ተተኪዎች ፣ እንደ ቱትሞሴ 3 እና አመንሆተፕ ሳልሳዊም እንዲሁ የግብፅ ባህልን ከ ንት ጋር ቀጠሉ ፡፡ የግብፅ አዲስ መንግሥት ከማለቁ በፊት ከማቋረጡ በፊት ከ ንት ጋር የነበረው ንግድ እስከ 20 ኛው ሥርወ-መንግሥት ጅምር ቀጥሏል ፡፡ በ 20 ኛው ሥርወ መንግሥት ንጉሥ ራምሴስ ሳልሳዊ መጀመሪያ ዘመን የተከናወኑ ጉዳዮችን በዝርዝር ያመለከተው የወቅቱ የግብፅ ሰነድ ፓፒረስ ሐሪስ 1 የግብፅ ጉዞ በአፍሪካ ቀንድ በትክክል ባልተገለጸ ክልል ከንት መመለሱን የሚያሳይ ነው ፡፡ በበረሃው ሀገር ኮፕቶስ በደህና ሁኔታ ያመጣቸውን ሸክም ይዘው በሰላም ሞከሩ ፡፡ እነሱ [ሸቀጦቹ] በኮፕቶብስ ወደብ ወደ መርከቦች እንደገና ሲጫኑ ፣ ወደ መሬት በመጓዝ ፣ በአህዮችና በሰው ላይ ተጭነዋል ፡፡ እነሱ [ሸቀጦቹ እና ንታውያን] በንጉሣዊው ፊት ግብርን በማምጣት በበዓላት ላይ በመድረስ ወደ ፊት ወደታች ተላኩ ፡፡ ከአዲሱ መንግሥት ዘመን ማብቂያ በኋላ ንት “የማይረባ እና ድንቅ አፈታሪኮች እና አፈ ታሪኮች ምድር” ሆነች ፡፡ በዙሪያዬ ፣ ዓለም በድንገት ወደ አበባ በሚፈነዳበት ጊዜ ወደ ንት እንደተተረጎመ ሰው ወይም በ ውስጥ እንዳለ አንድ ሰው ነኝ ፡፡ ንት ከወደቀ በኋላ ወይም በተመሳሳይ ጊዜ መሮጥ በአንድ ወቅት በኤርትራ እና በሰሜን ኢትዮጵያ ሴማዊ ቋንቋ ተናጋሪ የመሆኑን ማስረጃ በ 2000 ከክርስቶስ ልደት በፊት በፊት ይጀምራል ፡፡ ዱምት (የደቡብ አረብ ፊደል: ... ፤ ያልተነገረ ግእዝ-መረጃ-ጽሑፍ ፣ ዲኤምቲ በንድፈ-ሀሳብ እንደ ዳዓማት ፣ ዳአማት ወይም ዳዕማት ፣ ዳማት የነበረና በኤርትራ እና በሰሜን ኢትዮጵያ (በትግራይ ክልል) የሚገኝ መንግሥት ነበር ፡፡ ከክርስቶስ ልደት በፊት ከ 10 እስከ 5 ኛው ክፍለዘመን ፡፡ በዚህ መንግሥት የተጻፉ ጽሑፎች ወይም ጥቂት የተረፉ እና በጣም አናሳ የቅርስ ጥናት ሥራዎች ተካሂደዋል ፡፡ በውጤቱም ፣ የአክሱም መንግሥት የመጀመሪያ ደረጃዎች ከመጀመራቸው በፊት ዱም እንደ ሥልጣኔ ማብቃቱ ፣ ወደ አኩሱማይት ግዛት ከመቀየሩ ወይም በ 1 ኛው ክፍለዘመን መጀመሪያ አካባቢ ምናልባትም በአክሱም መንግሥት ከተዋሃዱ ትናንሽ ግዛቶች መካከል አንዱ መሆን አለመቻሉ አልታወቀም ፡፡ አንዳንድ ምንጮች የሳባውያን ተጽዕኖ በዚህ ጥንታዊ ግዛት ላይ አነስተኛ ፣ በጥቂት አካባቢዎች ብቻ የተገደለ እና ከጥቂት አሥርተ ዓመታት ወይም ከአንድ ምዕተ ዓመት በኋላ ተሰወረ ፣ ምናልባትም የግብይት ወይም የወታደራዊ ቅኝ ግዛትን በመወከል ከ ‹› ሥልጣኔ ጋር አንድ ዓይነት ሲምቢዮሲስ ወይም ወታደራዊ ጥምረት ፡፡ ወይም ሌላ ፕሮቶ-አኩሱማይት ሁኔታ። ሆኖም ሌሎች ምንጮች እንደሚናገሩት ዲ ኤምቲ ምንም እንኳን የአገሬው ተወላጅ ቢሆንም በጠንካራ የደቡብ አረቢያ ኢኮኖሚያዊ እና ባህላዊ ተጽዕኖ ስር ነበር ፡፡ ሌሎች ምሁራን ግን ይህ ጊዜ ሴማዊ ተናጋሪ ሕዝቦች የጥንት የደቡብ ምዕራብ ፍልሰት መጀመሪያ እንደሆኑ አድርገው ይመለከቱታል ፣ ከዚያ በኋላ ተወላጅ የሆኑ የኩሽቲክ ተናጋሪዎችን ያዋህዳል ፡፡ የላሊበላ የቅዱስ ጊዮርጊስ ቤተክርስቲያን ፣ የ 12 ኛው ክፍለዘመን የአገው ዛግዌ ሥርወ መንግሥት ፡፡ የሃይማኖት ወሳኝ ሚና በኩሽቲክ ሕዝቦች ዘንድ በሁሉም ቦታ ይገኛል ፡፡ በጥንታዊ ዘመን በአፍሪካ ቀንድ ውስጥ የተቀመጡ አፈታሪክ ሰዎች እና መንግሥት የነበሩ ማክሮቢያውያን በሄሮዶተስ ተጠቅሰዋል ፡፡ እነሱ በእድሜያቸው እና በሀብታቸው የተመሰገኑ ሲሆን “ከሰው ሁሉ ረጅምና እጅግ የላቁ” ተብለዋል ፡፡ ማክሮቢያውያን ተዋጊ እረኞች እና የባህር ተጓች ነበሩ ፡፡ በሄሮዶቱስ ዘገባ መሠረት የፋርስ ንጉሠ ነገሥት ካምቢሴስ ግብፅን ድል ባደረገበት ጊዜ (525 ዓክልበ. ግድም) አምባሳደሮችን ወደ ማክሮቢያ በመላክ ማቅረቡን ለማሳመን የ ንጉሥ የቅንጦት ስጦታዎችን አመጡ ፡፡ በቁመታቸው እና በውበታቸው ተመርጠው የተመረጡት የማክሮቢያ ገዥ ባልተከፈተ ቀስት መልክ ለፋርስ አቻቸው ፈታኝ ምላሽ ሰጡ-ፋርሶች መሳል ከቻሉ አገራቸውን የመውረር መብት አላቸው ፣ ግን እስከዚያው ማክቢያውያን ግዛታቸውን ለመውረር በጭራሽ ያልወሰኑትን አማልክት ማመስገን አለባቸው ፡፡ ማክሮቢያውያን ከምሥራቅ እስከ ምዕራብ የሚታወቁና በሥነ-ሕንጻ እጅግ የተሻሻሉና በሀብታቸውም እጅግ የታወቁ የክልል ኃይል ስለነበሩ በጣም ብዙ ከመሆናቸው የተነሳ ማክሮቢያውያኑ እስረኞቻቸውን በወርቅ ሰንሰለቶች እስክታሰሩ ድረስ በጣም ብዙ ነበር ፡፡ እንደ ሄሮዶቱስ ገለፃ ማክቢራያውያን እጅግ የተሻሻለ የአስከሬን አስከሬን ይለማመዱ ነበር ፡፡ ማክሮቢያውያን በመጀመሪያ ከሬሳዎች እርጥበትን በማውጣት የሟቾችን አስቀርተዋል ፣ ከዚያም አስከሬኖቹን በፕላስተር ዓይነት በመደርደር እና በመጨረሻም ሟቹን በተጨባጭ ለመምሰል ሲሉ ውጫዊውን በቀለማት ያሸበረቁ ናቸው ፡፡ ከዚያም አስከሬኑን ባዶ በሆነ ክሪስታል አምድ ውስጥ አስቀመጡት ፣ ይህም ለአንድ ዓመት ያህል በቤታቸው ውስጥ ያስቀምጡት ነበር ፡፡ ክርስትና ፣ አይሁዲነት እና እስልምና ከገቡ በኋላ የኩሽቲክ ሕዝቦች የተለያዩ ታሪኮች ተለያይተው የተለያዩ የከተማ ግዛቶችን ፣ ግዛቶችን እና ልጣኔቶችን አቋቋሙ ፡፡ ኑቢያ ወይም ታ-ሴቲ በሰሜን ምስራቅ አፍሪካ በግምት ከአባይ ሸለቆ (በላይኛው ግብፅ የመጀመሪያ የዓይን ሞራ ግርዶሽ አቅራቢያ) በስተ ምሥራቅ እስከ ቀይ ባህር ዳርቻዎች ፣ በደቡብ በኩል እስከ ካርቱም አቅራቢያ (አሁን ሱዳን በምትባለው አካባቢ) ፣ እና ወደ ምዕራብ ወደ ሊቢያ በረሃ ኑቢያ በትምህርታዊነት በተለምዶ በሁለት ክልሎች የተከፋፈለች ሲሆን የደቡባዊው ክፍል በሰሜን በኩል እስከ ሁለተኛው የናይል ካታራክት ደቡባዊ ጫፍ የላይኛው ኑቢያ ተብሎ ይጠራ ነበር ፡፡ ይህ በጥንታዊ ግብፅ በ 18 ኛው ሥርወ-መንግሥት ፈርዖኖች ስር ኩሽ (ኩሽ) ተብሎ ይጠራ የነበረ ሲሆን በጥንት ግሪኮች አይቲዮፊያ ተብሎ ይጠራ ነበር ፡፡ በታችኛው ኑቢያ የክልሉ ሰሜናዊ ክፍል ሲሆን ከሁለተኛው እና ከመጀመሪያው የአስዋን የዓይን ሞራ ግርዶሽ መካከል ይገኛል ፡፡ ይህ ዋዋት ተባለ ፡፡ የታችኛው ኑቢያ በሰሜን የኑቢያ ክፍል ነው ፣ ከላይኛው ኑቢያ በአባይ ወንዝ ተፋሰስ ፡፡ አንዳንድ ጊዜ እስከ አንደኛ እና ሁለተኛ የዓይን ሞራ ግርዶሽ (በግሪኮ-ሮማን ጂኦግራፊስቶች ትሪኮንታስታስዮኒስ በመባል የሚታወቀው ክልል) እስከ ላይ እስከ እስከ አስዋን ድረስ ተዘርግቷል ፡፡ እጅግ ብዙ የላይኛው ግብፅ እና የሰሜን የታችኛው ኑቢያ በአስዋን ከፍተኛ ግድብ ግንባታ እና የናስር ሐይቅ በመፍጠር በጎርፍ ተጥለቅልቀዋል ፡፡ ሆኖም ከጥፋት ውሃው በፊት የተካሄደው ጥልቅ የአርኪዎሎጂ ሥራ የአከባቢው ታሪክ ከላዩ ኑቢያ በተሻለ የሚታወቅ ነው ማለት ነው ፡፡ የእሱ ታሪክም ከግብፅ ጋር ካለው ረጅም ግንኙነት ይታወቃል ፡፡ በላይኛው ግብፅ እና በታችኛው ኑቢያ ውስጥ የተለያዩ ባህሎች ነበሩ ፣ ባድሪያን ፣ አምራቲያን ፣ ገርዜአን ፣ ኤ-ቡድን ፣ ቢ-ቡድን እና ሲ-ግሩፕ ፡፡ የቋንቋ ማስረጃዎች (በክላውድ ሪሊ 2008 ፣ 2010 ፣ 2016 እና ጁሊን ኮፐር 2017 መሠረት) በጥንት ጊዜ የኩሽቲክ ቋንቋዎችን የሚናገሩ ሕዝቦች በአሁኑ የደቡብ ግብፅ እና በሰሜናዊው ሱዳን መካከል ባለው በታችኛው ኑቢያ (እንደ ሲ-ግሩፕ ያሉ የጥንት ሕዝቦችን ጨምሮ) ይኖሩ ነበር ፡፡ ባህል ፣ ብሌሚስ እና መዲጃ) እና የምስራቅ ሱዳን የሱዳን ቅርንጫፍ የኒሎ-ሳሃራን ቋንቋ የሚናገሩ ህዝቦች የላይኛው ኑቢያ በደቡብ (እንደ ጥንታዊው የከርማ ባህል ሰዎች) በሰሜን ሰሜን ምስራቅ ሱዳን ቋንቋዎች ከመሰራጨታቸው በፊት ይኖሩ ነበር ፡፡ ወደ ታች ኑቢያ። በታችኛው ኑቢያ በግብፅ ተይዛ ነበር ፣ ግብፃውያኑ በአንደኛው የመካከለኛ ዘመን ወቅት ሲወጡ ዝቅተኛ ኑቢያ የ የላይኛው የኑቢያ መንግሥት የከርማ አካል የሆነች ይመስላል ፡፡ አዲሱ መንግሥት የኑቢያ እና የታችኛው ኑቢያ በተለይም ከግብፅ ጋር የተቀራረበ ነበር ፣ ግን ከሁለተኛው መካከለኛ ጊዜ ጋር ናፓታ ዙሪያ የተመሠረተ የነፃ የኩሽ ግዛት ማዕከል ሆነ ፡፡ ምናልባት ከክርስቶስ ልደት በፊት 591 ገደማ የኩሽ ዋና ከተማ ወደ ደቡብ ወደ ሜሮ ተዛወረ ፡፡ የጥንት ሜሮይቲክ ቋንቋ ከየትኛው የቋንቋ ቤተሰብ ጋር እንደሚዛመድም እርግጠኛ አይደለም ፡፡ ኪርስቲ ሮዋን ሜሮቲክ ልክ እንደ ግብፅ ቋንቋ የአፍሮአሺያዊ ቤተሰብ እንደሆነች ጠቁመዋል በሌላ በኩል ክላውድ ሪሊ ሜሮቲክ እንደ ኖቢን (ወይም ኑቢያን) ቋንቋ የኒሎ-ሳሃራን ቤተሰብ የምስራቅ ሱዳን ቅርንጫፍ እንደሆነ ሀሳብ ያቀርባል በአራተኛው መቶ ክፍለዘመን በኖባታ ሜሮቲክ ኢምፓየር ከወደቀ እና አክሱማውያን አካባቢው የ ‹› መኖሪያ ሆነ ፣ የባላና ባህል በመባልም የሚታወቀው የኖቢያን ቋንቋዎችን ወደ ኑቢያ ያስተዋወቁ የኖባታ ሰዎች ነበሩ ፡፡ ይህ በአምስተኛው ክፍለ ዘመን ወደ ኖባትቢያ የክርስቲያን ግዛት ተለውጧል ፡፡ ኖባትያ የላይኛው የኑቢያ ግዛት ከሆነችው ማኩሪያ ጋር ተዋህዳለች ፣ ግን ታችኛው ኑቢያ በቋሚነት አረቢያ እና እስላማዊ ሆነች እና በመጨረሻም እንደ አል-ማሪስ ግዛት ገለልተኛ ሆነች ፡፡ አብዛኛው የታችኛው ኑቢያ በ 1517 የኦቶማን ወረራ ወቅት በመደበኛነት በግብፅ የተካተተ ሲሆን ከዚያን ጊዜ አንስቶ ሩቅ ደቡብ ብቻ በሱዳን በመያዝ የግብፅ አካል ሆና ቆይታለች ፡፡ የዘረመል ማስረጃ (በዶቦን እና ሌሎች እ.ኤ.አ. አንድ ጥናት 2015) ዘመናዊ ኑቢያውያን ተመሳሳይ የቋንቋ ዝምድና ካላቸው ቡድኖች ጋር እንደማይሰባሰቡ ይጠቁማሉ ፣ ግን ከሱዳን አፍሮ-እስያ ተናጋሪ ቡድኖች (ከሱዳን አረቦች እና ከኩሽቲክ ቤጃ) እና ከአፍሮ-እስያያዊያን ኢትዮጵያውያን ጋር ፡፡ ኑቢያውያን በሚቲኮንድሪያል እና በ - ዲ ኤን ኤ የዘር ሐረግ ውስጥ ከግብፃውያንና ከኢትዮጵያውያን ጋር የበለጠ እንደሚመሳሰሉ ቢነገርም በአጠቃላይ የዘር ውርስ ከኢትዮጵያውያን ጋር ቅርብ ናቸው ፡፡ በተጨማሪም በጥናቱ መሠረት “ኑቢያውያን በአረቦች ተጽዕኖ የተደረጉት እስልምና በ 651 እዘአ መምጣቱን ተከትሎ ለረጅም ጊዜያት ወደ ዓባይ ሸለቆ በመግባታቸው ነው ፡፡” ሌሎች ጥናቶች ጥንታዊውን የሱዳንን እና የግብፅን ክፍል ከአፍሪካ ቀንድ ጋር ያገናኙ ናቸው ፣ ምንም እንኳን ይህ ሙሉ በሙሉ ሙሉ በሙሉ የተሟላ አይደለም እናም በአርኪዎሎጂ ፣ በቋንቋ ፣ በጂኦግራፊ እና በሌሎች መረጃዎች በተረጋገጡ መላምቶች ውስጥ መቀመጥ አለበት ፡፡ በእንደዚህ ዐውደ-ጽሑፎች ውስጥ የአካላዊ አንትሮፖሎጂያዊ መረጃዎች እንደሚያመለክቱት ቀደምት የናይል ሸለቆ ሕዝቦች እንደ አንድ የአፍሪካ የዘር ሐረግ ተለይተው ሊታወቁ ይችላሉ ፣ ግን የአከባቢን ልዩነት ያሳያል ፡፡ ይህ ልዩነት በባህላዊ እና በጂኦግራፊ የተጎዱትን እንደ ጂን ፍሰት ፣ የጄኔቲክ መንሸራተት እና የተፈጥሮ ምርጫን የመሳሰሉ የዝግመተ ለውጥ ኃይሎች የአጭርና የረጅም ጊዜ ውጤቶችን ይወክላል ፡፡ ብሌሚየስ ቢያንስ 600 ከክርስቶስ ልደት በፊት ጀምሮ እስከ 3 ኛው ክፍለ ዘመን በኑቢያ ውስጥ የነበረ የቤጃ ጎሳ መንግሥት ነበር ፡፡ እነሱ በኋለኛው የግዛት ግዛት በሮማውያን ታሪክ ውስጥ የተገለጹ ሲሆን ንጉሠ ነገሥቱ ዲዮቅልጥያኖስ በምዕራባዊው በረሃ ቅርጫፎች የኖባታን ቅጥረኞች በብሌሚስ ከተሰነዘረባቸው ወረራ የመከላከል የደቡባዊ ድንበር አስዋን እንዲጠብቁ አስገደደ ፡፡ ብሌሚስ በዘመናዊቷ ሱዳን በምትባል አካባቢ አንድ ትልቅ ክልል ተቆጣጠረች ፡፡ እንደ ፋራስ ፣ ካላብሻ ፣ ባላና እና አኒባ ያሉ በርካታ አስፈላጊ ከተሞች ነበሩ ፡፡ ሁሉም በግብፃውያን ፣ በሄለኒክ ፣ በሮማውያን እና በኑቢያ ንጥረ ነገሮች ድብልቅ በሆኑ ግድግዳዎች እና ማማዎች የተጠናከሩ ነበሩ ፡፡ የብለሜስ ባህል እንዲሁ በሜሮቲክ ባህል ተጽዕኖ ስር ነበር ፡፡ ሃይማኖታቸው በካላብሻ እና በፊላ ቤተመቅደሶች ውስጥ ያተኮረ ነበር ፡፡ የቀድሞው ህንፃ አንድ ትልቅ የአከባቢ የስነ-ህንፃ ድንቅ ስራ ነበር ፣ ማንዱሊስ የተባለ የፀሐይ ፣ እንደ አንበሳ የመሰለ መለኮት የሚመለክበት ፡፡ ፊሊስ ለአይሲስ ፣ ለማንዱሊስ እና ለአንሁር መቅደሶች ያሉበት የጅምላ ጉዞ ስፍራ ነበር ፡፡ የሮማው ንጉሠ ነገሥት አውግስጦስ እና ትራጃን በአዳዲስ ቤተመቅደሶች ፣ በአደባባዮች እና በታላቅ ሥራዎች ብዙ መዋጮ ያደረጉበት ቦታ ነበር ፡፡ ደቡብ አፍሪካ ከምስራቅ አፍሪካ የተወለዱት የጥንት የደቡብ ኩሽቲክ ተናጋሪ አርብቶ አደሮች ወደ ደቡብ ምስራቅ አፍሪካ ተዛውረው መገኘታቸው ዛሬ በሺዎች ከሚቆጠሩ ዓመታት በፊት በአግሮ አርብቶ አደር ፍልሰቶች በተጎዱት ሁሉም የናሙና እና የቾ ዘመናዊ ዘሮች ውስጥ የሚገኙትን የዘር ውርስ የሚያሳይ ነው ፡፡ 117] የእነዚህ ህዝቦች ፍልሰት በሳቫና አርብቶ አደር ኒዮሊቲክ ወቅት አርብቶ አደርን ወደ ምስራቅ እና ደቡብ አፍሪካ አስተዋውቋል ፡፡ የቆዳ ቀለም ማቅለሚያ ጂን ፣ 5 ፣ በሩቅ ደቡብ አፍሪካ በሚገኙ የከይሳይያን ሕዝቦች ውስጥ የቅርብ ጊዜ የማጣጣም ዝግመተ ለውጥን ተመልክቷል ፣ የሃፕሎፕፕፕ ትንተና እና የስነሕዝብ ሞዴሎች እንደሚያመለክቱት ክብሩ ባለፉት 3,000 ዓመታት ውስጥ በምሥራቅ አፍሪካ አርብቶ አደሮች ብቻ ነበር ፡፡ የ “5” ጠንካራ ምርጫ በጣም በቅርብ በሰው ልጅ ታሪክ ውስጥ ጠንካራ ፣ ቀጣይነት ያለው መላመድ ያልተለመደ ምሳሌ ነው። ዋና መጣጥፎች-የኩሽ ቋንቋዎች ፣ የኢትዮጵያ ሴማዊ ቋንቋዎች እና የኦሞቲክ ቋንቋዎች የኩሽቲክ ቋንቋዎች ተጨማሪ መረጃ-የኩሽቲክ ሕዝቦች § የኩሽቲክ ተናጋሪዎች የኩሽቲክ ቋንቋዎች ብዙውን ጊዜ የሚከተሉትን ቅርንጫፎች እንደሚያካትቱ ይቆጠራሉ ፡፡ ሰሜን ኩሽቲክ (ቤጃ) ማዕከላዊ ኩሽቲክ (የአገው ቋንቋዎች) ምስራቅ ኩሽቲክ የሎውላንድ ምስራቅ ኩሽቲክ ሃይላንድ ምስራቅ ኩሽቲክ ደቡብ ኩሽቲክ የሶማሌ ቋንቋ ፣ ኦሮሚኛ እና አፋር በኢትዮጵያ እንደ ይፋ ቋንቋ ዕውቅና ሰጡ ፡፡ አፋር እና ሶማሊኛ እንደ ብሄራዊ ቋንቋ እውቅና የተሰጣቸው ግን በጅቡቲ ኦፊሴላዊ ቋንቋዎች አይደሉም ፡፡ የጠፋው የኩሽቲክ ቋንቋዎች የቋንቋ ማስረጃ (እንደ ክላውድ ሪሊ 2008 ፣ 2010 ፣ 2016 እና ጁሊን ኮፐር 2017) በጥንት ጊዜ የኩሽቲክ ቋንቋዎች የሚታወቁት በደቡባዊ ግብፅ እና በሰሜን ሱዳን በአሁኑ ጊዜ በሚያልፈው ጥንታዊው በታችኛው ኑቢያ ውስጥ እንደሆነ እና የኒሎ-ሳሃራ ቋንቋዎች የምስራቃዊ የሱዳን ቅርንጫፍ በስተሰሜን ወደ ታችኛው ኑቢያ ወደ ምስራቅ ሱዳናዊ ቋንቋዎች ከመስፋፋቱ በፊት በደቡብ (የላይኛው የጥንት የከርማ ባህል በሚገኝበት) በደቡብ ኑቢያ ውስጥ ይነገር ነበር። ጁሊን ኩፐር በጥንት ዘመን የኩሽቲክ ቋንቋዎች የሚነገሩት በታችኛው ኑቢያ (የዛሬይቱ ሱዳን ሰሜናዊ ክፍል) ውስጥ ነበር- በጥንት ጊዜ በሱዳን ውስጥ አፍሮሲያቲክ ቋንቋዎች በዋናነት በአፍሪካ ምሥራቃዊ የባህር ጠረፍ ላይ እና ከሱዳን እስከ ኬንያ ድረስ በሚነገረው ኩሺቲክ ተብሎ በሚጠራው የፒዩም ክፍል ውስጥ የሚገኙ ሲሆን የኢትዮጵያ ደጋማ ቦታዎችን ጨምሮ ፡፡ ” ጁሊን ኩፐር በተጨማሪም ደቡብ እና ምዕራብ ኑቢያ የመጡ የምስራቃዊ የሱዳን ቋንቋ ተናጋሪ የህዝብ ቁጥር ከዚህ ቀደም ቀደም ሲል የነበሩትን የኩሽቲክ ተናጋሪ የህዝብ ብዛት ቀስ በቀስ እንደሚተካ ገል ል “በታችኛው ኑቢያ ውስጥ የኩሽቲክ ቅርንጫፍ ሳይሆን አይቀርም አፍሮአሺያዊ ቋንቋ ነበረ። በአንደኛው ሺህ ዓመት ማብቂያ አካባቢ ይህ ክልል በደቡብ እና በምዕራብ በሚመጡ የምሥራቅ ሱዳን ቋንቋ ተናጋሪዎች ተተክቶ ተተክቷል ፣ በመጀመሪያ ለሜቢያዊ እና ከዚያ በኋላ ለኑቢያ ተናጋሪዎች ከሚሰደዱት ፍልሰቶች ጋር ተለይቷል ፡፡ ” በክላውድ ሪሊ ውስጥ በእጅ መጽሐፍ ውስጥ ክላውድ ሪሊ እንደገለጹት የኩሽቲክ ቋንቋዎች በአንድ ወቅት የታችኛው ኑቢያን ከጥንታዊው የግብፅ ቋንቋ ጋር ተቆጣጠሩ ፡፡ ሪሊ እ.ኤ.አ. በጥንት ጊዜ በኑቢያ ማለትም ጥንታዊ ግብፃዊ እና ኩሽቲክ ውስጥ ሁለት አፍሮ-እስያ ቋንቋዎች ነበሩ ፡፡ ” ሪሊ የታችኛው ኑቢያ እና የላይኛው ግብፅ ውስጥ አንዳንድ ከተሞችን የሚቆጣጠረው ኃይለኛ የኩሽቲክ ተናጋሪ ውድድር ታሪካዊ መዛግብትን ይጠቅሳል ፡፡ ሪሊ እ.ኤ.አ. “ብለምሚየስ ሌላ የኩሽቲክ ተናጋሪ ጎሳ ነው ፣ ወይም ደግሞ የመዲያ / ቤጃ ህዝብ ንዑስ ክፍል ነው ፣ እሱም ከ 6 ኛው መቶ ክፍለዘመን ጀምሮ በናፓታን እና በግብፅ ጽሑፎች የተመሰከረለት።” ገጽ 134 ላይ ከ 4 ኛው መቶ ክፍለዘመን መጨረሻ ጀምሮ እስከ 6 ኛው መቶ ክፍለዘመን እዘአ ድረስ የኒውቢያ ንዑስ ክፍሎችን እና አንዳንድ የከፍተኛ ግብፅን ከተሞች ያዙ ፡፡ ” የዘመናዊ ቤጃ ቋንቋን እና የታችኛው ኑቢያን ተቆጣጥሮ በነበረው ጥንታዊው የኩሽቲክ ብሌምሚያ ቋንቋ መካከል የቋንቋ ግንኙነትን ጠቅሷል እናም ብሌሚየስ እንደ አንድ የመዲዬ ጎሳ ተደርጎ ሊወሰድ ይችላል- “የብለሚያን ቋንቋ ከዘመናዊ ቤጃ ጋር በጣም ቅርበት ያለው በመሆኑ ምናልባት ተመሳሳይ ቋንቋ ከቀደመው ዘዬ ሌላ ምንም ሊሆን ይችላል ፡፡ በዚህ ሁኔታ ብሌሚስ እንደ አንድ የተወሰነ የመዲዬ ጎሳ ተደርጎ ሊወሰድ ይችላል ፡፡ ” የኢትዮ ሴማዊ ቋንቋዎች ተጨማሪ መረጃ የኩሽቲክ ሕዝቦች § የኢትዮማዊ-ተናጋሪዎች ሰሜን ኢትዮፒክ ደቡብ ግእዝ ተሻጋሪ ደቡብ ግእዝ ዐማርኛ - የኢትዮጵያ ፌዴራላዊ መንግሥት የሥራ ቋንቋ ፡፡ ሐረሪ – ምሥራቅ ጉራጌ ውጫዊ ደቡብ ግእዝ ምዕራብ ጉራጌ ማዕከላዊ ሴማዊ ቋንቋዎች (ሥነ-ሥርዓታዊ እና / ወይም የቋንቋ እና የባህል ሽግግር) ዘመናዊ ዕብራይስጥ የኒሎ-ሳሃራ ቋንቋዎች (የቋንቋ ለውጥ ወይም ተጨባጭ የኩሽቲክ ዝርያ) ናይቲ ህዝብታትና ናይ ሳሃራ ቋንቋታት እዩ ተጨማሪ መረጃ የኩሽቲክ ሕዝቦች የኒሎ-ሳህራን ተናጋሪዎች ኑቢያን (ከሰሜን ኩሻውያን ጋር የሚዛመድ) ሳምቡሩ (ከሪንደሌ ጋር የተዛመደ) ዳቱጋ (ከኢራክው ጋር የተዛመደ) ከኑቢያውያን ጋር ስለሚዛመድ ኩሺቲክ በኑቢያ ክፍሎች ከሚነገረባቸው ቀደምት ቋንቋዎች ጋር እንደሚቆጠር ቢታመንም በኋለኞቹ ጊዜያት የሜሮቲክ ቋንቋ ምደባ በመረጃ እጥረት እና በመተርጎም ችግር ምክንያት እርግጠኛ አይደለም ፡፡ ፊደል በ 1909 ስለ ተገለፀ ጀምሮ ሜሮይክ ከኒቢያ-ሳሃራን የፊልም የኑቢያ ቋንቋዎች እና ተመሳሳይ ቋንቋዎች ጋር እንደሚዛመድ ሀሳብ ቀርቧል ፡፡ ተፎካካሪው የይገባኛል ጥያቄ ሜሮይቲክ የአፍሮአሺያዊ የፊልም አባል ነው ፡፡ ብሔርኦች (የብሔር ቡድኖች) በተጨማሪ ይመልከቱ: - የቤጃ ህዝብ ፣ የኦሮሞ ህዝብ ፣ የሶማሌ ህዝብ ፣ የአፋር ህዝብ ፣ የሲዳማ ፣ የሳሆ ህዝብ ፣ የአገው ህዝብ ፣ የኢራቅ ህዝብ ፣ የሬንዴሌ ህዝብ ፣ የጌዴኦ ህዝብ ፣ የሀዲያ ህዝብ ፣ የካምባታ ህዝብ ፣ የሀበሻ ህዝቦች ፣ ባርባራ (ክልል) እና የአፍሪካ ቀንድ የእነዚህ ሕዝቦች ምሳሌዎች ፣ እነዚያ የኩሽቲክ ቋንቋዎችን ወደ ኩሽቲክ ያልሆኑ ቋንቋዎች ሳይዛወሩ በጥብቅ የሚናገሩ እነዚያ ብሔረሰቦች የኦሮሚኛ ፣ የሶማሌ ፣ የቤጃ ፣ የአገው ፣ የአፋር ፣ የሳሆ እና የሲዳማ እና ሌሎችም ናቸው ፡፡ ኦሮሞው ኢትዮጵያ ውስጥ የሚኖር ብሄረሰብ ነው። እነዚህ በኢትዮጵያ ውስጥ ካሉ ትልልቅ ጎሳዎች መካከል አንዱ ሲሆኑ ከ 34.4% የሚሆነውን የኢትዮጵያ ህዝብ ይወክላሉ ፡፡ ኦሮሞዎች የአፍሮ-እስያ ቋንቋ ቋንቋ ቤተሰብ የኩሽቲክ ቅርንጫፍ አካል የሆነው የኦሮሚኛን ቋንቋ እንደ አፍ መፍቻ (አፋን ኦሮሞ እና ኦሮሚፋፋ ተብሎም ይጠራል) ይናገራሉ ፡፡ ኦሮሞ የሚለው ቃል አንዳንድ ጊዜ በስህተት በአውሮፓ ሥነ-ጽሑፍ ውስጥ ለመጀመሪያ ጊዜ በ 1893 ታየ ይባላል ፡፡ ሶማሊያውያን በአፍሪካ ቀንድ የሚኖሩ ጎሳዎች ናቸው ፡፡ እጅግ ብዙ ቁጥር ያላቸው ሶማሊያውያን የአፍሪቃቲክ ቤተሰብ የኩሽቲክ ቅርንጫፍ አካል የሆነውን የሶማሌ ቋንቋ ይናገራሉ። እነሱ በአብዛኛው ሙስሊም ናቸው ፣ በአብዛኛው ሱኒዎች ወይም ሃይማኖታዊ ያልሆኑ ሙስሊሞች ፡፡ የጎሳ ሶማሌዎች ከ12-18 ሚሊዮን አካባቢ ሲሆኑ በዋናነት በሶማሊያ (ወደ 9 ሚሊዮን አካባቢ) ፣ ኢትዮጵያ (4.5 ሚሊዮን) ፣ ኬንያ (2.4 ሚሊዮን) እና ጂቡቲ ናቸው ፡፡ አንድ የሶማሊያ ዲያስፖራ እንዲሁ በመካከለኛው ምስራቅ ፣ በአፍሪካ ታላላቅ ሐይቆች አካባቢ ፣ በደቡብ አፍሪካ ፣ በሰሜን አሜሪካ ፣ በኦሺኒያ እና በምዕራብ አውሮፓ ውስጥ ይገኛል ፡፡ ቤጃ (ቤጃ ኦኦጃጃ ፣ አረብኛ ፦ ) በሱዳን የሚኖር አንድ ጎሳ እንዲሁም የኤርትራ እና የግብጽ ክፍሎች ናቸው ፣ በቅርብ ታሪክ ውስጥ በዋናነት በምስራቅ በረሃ ይኖሩ ነበር ፡፡ ቤጃዎች በተለምዶ ከሰሜን ምስራቅ አፍሪካ የሚመጡ የኩሽቲክ አርብቶ አደሮች ወደ 1,237,000 ያህል ሰዎች ናቸው ፡፡ ብዙ የቤጃ ሰዎች በአፍሮ-እስያዊ ቤተሰብ የኩሽቲክ ቅርንጫፍ የሆነው የቤጃ ቋንቋን እንደ እናት ቋንቋ ይናገራሉ ፡፡ አንዳንድ የቤጃ ቡድኖች ወደ አንደኛ ወይም ብቸኛ የአረብኛ አጠቃቀም ተዛውረዋል ፡፡ በኤርትራ እና በደቡብ ምስራቅ ሱዳን ብዙ የቤኒ አመር ቡድን አባላት ትግሬን ይናገራሉ ፡፡ አገው (ገእዝ አገው አገው ፣ ዘመናዊው አገው) በኢትዮጵያ እና በአጎራባች ኤርትራ ውስጥ የሚኖሩ ጎሳዎች ናቸው ፡፡ እነሱ የሚናገሩት በአፍሮአስያቲክ ቋንቋ ቤተሰብ የኩሽቲክ ቅርንጫፍ የሆኑትን የአገው ቋንቋዎችን ነው ፡፡ አገው በመጀመሪያ የተጠቀሰው በሦስተኛው ክፍለ-ዘመን ሐውልት አዱሊታኑም ሲሆን ፣ በስድስተኛው መቶ ክፍለ ዘመን በኮስማስ ኢንፊፕልፉስቴስ በተመዘገበው የአኩሱማዊ ጽሑፍ ነው ፡፡ ጽሑፉ የሚያመለክተው “አተጋውስ” (ወይም አታጎስ) የሚባለውን ሕዝብ ነው ፣ ምናልባትም ከአድ አገው የመጣ ፣ ትርጉሙም “የአገው ልጆች ” ማለት ነው ፡፡ አፋር (አፋር-ካፋር) ፣ ዳናኪል ፣ አዳሊ እና ኦዳሊ በመባልም የሚታወቁት በአፍሪካ ቀንድ የሚኖሩ ጎሳዎች ናቸው ፡፡ እነሱ በዋነኝነት የሚኖሩት በአፋር ክልል እና በሰሜን ጅቡቲ ውስጥ ቢሆንም ምንም እንኳን አንዳንዶቹ በኤርትራ ደቡባዊ ክፍል ውስጥ ይኖራሉ ፡፡ አፋሮች የአፍሮአሺያዊ ቤተሰብ የኩሽቲክ ቅርንጫፍ አካል የሆነውን የአፋር ቋንቋ ይናገራሉ። አፋሮች በተለምዶ አርብቶ አደሮች ናቸው ፣ በበረሃ ፍየሎችን ፣ በጎችና ከብቶችን ያርማሉ በማህበራዊ ፣ እነሱ በጎሳ ቤተሰቦች እና በሁለት ዋና ዋና ክፍሎች የተደራጁ ናቸው - አሳማማራ (‘ቀዮቹ’) በፖለቲካው የበላይ የሆኑት ፣ እና አዲኢማራ (‘ነጮች›) የስራ ክፍል የሆኑ እና በማብላ ተራሮች ውስጥ ይገኛሉ። ሳሆ አንዳንድ ጊዜ “ሶሆ” ተብሎ የሚጠራው ፣ በአፍሪካ ቀንድ ውስጥ የሚኖሩ ጎሳዎች ናቸው። እነሱ በዋነኝነት በኤርትራ ውስጥ የተከማቹ ሲሆን አንዳንዶቹም በአጎራባች የኢትዮጵያ ክፍሎች ይኖራሉ ፡፡ እነሱ የአፍሪአሺያዊ ቤተሰብ የኩሽቲክ ቅርንጫፍ የሆነው እና ከአፋር ጋር በጣም የተዛመደ የአፍ መፍቻ ቋንቋ እንደሆነች ሳሆ ይናገራሉ። ሲዳሞ በተለምዶ በኢትዮጵያ በደቡብ ብሄሮች ፣ ብሄረሰቦችና ህዝቦች ክልል (ሲዳማ ዞን) የሚኖር ብሄረሰብ ነው ፡፡ እነሱ የሚናገሩት በአፍሪካዊያን ቋንቋ ቤተሰብ የኩሽቲክ ቋንቋ የሆነውን የሲዳሞ ቋንቋ ነው ፡፡ ብዙዎቻቸው ቢኖሩም በአሁኑ ጊዜ የተለየ የጎሳ ክልላዊ መንግሥት የላቸውም ፡፡ ኢትዮ ሴማዊ-ተናጋሪዎች ብዙ የኢትዮማዊ ቋንቋ ተናጋሪ ህዝቦች በታሪክ የኩሽቲክ ተናጋሪዎች ነበሩ ፣ በዋነኝነት የአገው ቅርንጫፍም ሆነ ሌሎችም ፡፡ የእነዚህ ታዋቂ ምሳሌዎች አማራ ፣ አርጎባ ሕዝቦች ፣ ጉራጌዎች ፣ ትግራዮች ፣ ትግርኛ ህዝቦች ፣ የሀረሪ ህዝቦች እና ትግሬ ናቸው ፡፡ ቤታ እስራኤል በታሪካዊነት የአገው ቋንቋ ይናገር ነበር ፣ በመቀጠልም የቋንቋ ሽግግር ወደ አማርኛ እና ትግርኛ እንዲሁም በ 21 ኛው ክፍለዘመን መጀመሪያ ላይ ወደ እስራኤልዊው ህብረተሰብ በመዳሰሱ ወደ ዘመናዊው ዕብራይስጥ ፡፡ የኢትዮማዊ ተናጋሪ ቡድኖች በአጠቃላይ ለኩሽቲክ ተናጋሪዎች ባህላዊና ዘረመል ያላቸው ከመሆናቸውም በላይ አልፎ አልፎ እንደ ኩሽቲክ ሕዝቦች ንዑስ ቡድን ይቆጠራሉ ፡፡ በኢትዮሶሚክ ቋንቋዎች እና በኩሽቲክ ቋንቋዎች መካከል ያለው የግንኙነት ታሪካዊ የቋንቋ ሥነ-ጽሑፍ ብዙ ተደራራቢ እና ውስብስብ ነው ፣ ገና ሙሉ በሙሉ አልተረዳም ፡፡ አማራ ፣ አርጎባ እና ትግሪኛ ማዕከላዊ የኩሽቲክ ንጣፍ ያለ ይመስላል; ትግሬ የሰሜን ኩሽቲክ ን ስር የያዘ ሲሆን የሐረሪ-ጉራጌ ቋንቋዎች የደጋ ምስራቅ ኩሽቲክ ተጽኖዎችን ያሳያሉ ፡፡ አገው በአራተኛው ክፍለዘመን ንጉሠ ነገሥት ኢዛና የአገራቸውን ድል እንዳደረጉ በተጻፈ ጽሑፍ ውስጥ ተጠቅሰዋል ፡፡ ከዚህ ማስረጃ በመነሳት በርካታ ባለሙያዎች በመጀመሪያ የአውሮፓ ምሁራን ኤድዋርድ ኡልንዶርፍ እና ካርሎ ኮንቲ ሮሲኒ የብዙ የሰሜን ኢትዮጵያ ደጋማ አካባቢዎች የመጀመሪያ ነዋሪዎች እንደሆኑ የተናገሩ እና ወይ ከወደ ሰፈራቸው እንዲወጡ የተደረጉ ወይም በሴማዊው ተዋህደዋል ፡፡ - የቀደሙትን የትግራይን እና የዐማሮችን መሾም። ከደቡብ ምዕራብ አረብያ የመጣ ጥንታዊ ፍልሰት የህዝብ ቁጥርን መያዙን የሚያመለክት በኢትዮጵያ ሴማዊ ቋንቋዎች ውስጥ የኩሽቲክ ንዑስ ክፍል በመኖሩ ይህ ፅንሰ-ሀሳብ የበለጠ ተጠናክሯል ፡፡ እንደ መሳይ ከበደ እና ዳንኤል ኢ አለሙ ያሉ በኢትዮጵያ ጥናት ላይ የተሰማሩ ኢትዮጵያዊያን ምሁራን በአጠቃላይ በዚህ ፅንሰ-ሀሳብ አይስማሙም ፍልሰቱም በምንም መልኩ ቢሆን የተከሰተ ቢሆን ኖሮ እርስ በእርስ የመለዋወጥ ልውውጥ ነበር ፡፡ ከበደ የሚከተሉትን ይናገራል “ይህ ማለት ከድል ፣ ግጭትና ተቃውሞ ጋር የተዛመዱ ክስተቶች አልተከሰቱም ማለት አይደለም ፡፡ እነሱ ብዙ ጊዜ ሊሆኑ እንደሚችሉ ጥርጥር የለውም ፡፡ ግን ወሳኙ ልዩነቱ እነሱን ለማቅረብ ባለው ዝንባሌ ላይ ነው ፣ የውጭ ዜጎች አብዛኛው አገዛዙን እንደጫነበት ሂደት ሳይሆን በክልሉ ውስጥ የበላይነትን ለማግኘት የሚፎካከሩ ተወላጅ ኃይሎች ቀጣይነት ያለው ትግል አካል ሆነው። የባዕዳን ገዥ መወገድ ከአከባቢው ተዋንያን አንፃር የኢትዮጵያን ታሪክ በአገሬው ተወላጅ አደረገ ፡፡ ” የኒሎ-ሳህራን ተናጋሪዎች ከኩሽቲክ እምብርት ጋር ደካማ የባህል እና የብሄር-ቋንቋ ትስስር ቢኖራቸውም ፣ በሱዳን እና በደቡብ ምስራቅ አፍሪካ ያሉ ብዙ ህዝቦች ጉልህ የኩሽ ዝርያ አላቸው ፡፡ የእነዚህ ምሳሌዎች ኑቢያውያን ፣ የሱዳን አረቦች ፣ ኩናማ ፣ ናራ ፣ ሳምቡሩ እና ማሳይ ናቸው ፡፡ በአወዛጋቢ ሁኔታ ቱትሲዎች አሁንም ቢሆን በአካዳሚክ ውስጥ እየተከራከረ ቢሆንም የኒሎ-ኩሽቲክ በከፊል የላቸውም ተብሎ ይታሰባል ፡፡ የድሮው ኑቢያ ምንጭ በኒውያኑ የመጀመሪያ እና ሦስተኛ የዓይን ሞራ ግርዶሽ እና በሦስተኛው እና በአራተኛው የዓይን ሞራ መካከል መካከል በ 4 ኛው መቶ ክፍለ ዘመን በኋላ በሜሮ መውደቅን ተከትሎ አባይን በተረከቡት የኑቢያውያን ዘላኖች ቋንቋዎች ምንጭ ነበረው ፡፡ በአክሱማውያን መወረር ፡፡ እነዚህ የኒሎቲክ ዘላኖች ኑቢያን ደግሞ ከ 4 ኛው መቶ ክፍለዘመን በፊት ስያሜውን የሰጡት ሲሆን በጥንታዊ የጥንት ዘመናት ሁሉ ኑቢያ ኩሽ በመባል ትታወቃለች ወይም በክላሲካል ግሪክ አጠቃቀሞች ኢትዮጵያ (አቲዮፒያ) በሚለው ስም ተካትታለች ፡፡ የጥንት ግብፃውያን ኑቢያን “ታ-ሰቲ” ወይም “የቀስት ምድር” ብለው ይጠሯታል ፡፡ የእስክንድርያ ነዋሪ በሆነ አንድ የግሪክ ነጋዴ የተጻፈው የ 1 ኛው መቶ ዘመን እዘአ የኤርትራውያን ባሕር ፐርፐሉስ ስለ ጥንታዊው የሰሜን-ምስራቅ አፍሪካ “በርበሮች” (ከበርበሮች ጋር እንዳይደባለቅ) ይጽፋል ፡፡ በደቡብ ምስራቅ ግብፅ በስተ ሰሜን ምስራቅ ከቶሌሜይስ ቴሮን በስተሰሜን ምስራቅ ግብፅ ውስጥ ቤሪኒስ ትሮግሎዳይታይ ፣ ሁለተኛው የባርባራ ክልል ከባቢ አል-ማንደብብ ባሻገር እስከ “እስከ መጨረሻው መጨረሻ ድረስ ድንገተኛ ድንገተኛ ድንገተኛ ድንገተኛ ድንገተኛ ድንገት ድንገት ድንገት ድንገት ድንገት ድንገት ድንገት ድንገት ድንገት የሚመጣ” በሰሜን ምስራቅ ሶማሊያ ውስጥ የሚገኘው የበርበር ዳርቻ ወደ ምስራቅ ” የኩሽቲክ ሰዎች በተለይ ከእነሱ ጋር የሚዛመዱ እና በቡድን የሚዛመዱ ሰፋፊ ባህሎች አሏቸው ነገር ግን በጥቅሉ በእንቅስቃሴ ላይ ባለ ግብርና እና በዘላን በእረኝነት መካከል የሚለያይ ነው ፡፡ ኩሺዎች ፣ በእስልምና እና በተወሰነ ደረጃ በክርስቲያኖች በተወሰነ ደረጃ ተጽዕኖ አሳድረዋል ፡፡ የኤሪትራያን ባሕር የመጀመሪያው ክፍለ ዘመን የጉዞ ካታሎግ ኖርፕ ምስራቅ አፍሪካን የሚመለከቱ ሁለት ጥንታዊ ክልሎችን የሚያመለክቱ የባርባራ ውስጥ ዘላኖችን እና የሰፈሩትን ከተሞች ይጠቅሳል ፡፡ ሁለቱ አካባቢዎች በምስራቅ ባርባሮይ ወይም ባሪባህ (“በርበርስ”) ወይም በአረመኔዎች ይኖሩ ነበር ይህ ደግሞ የጥንት ግሪክ ፈላስፎች በተጠሩበት የበርበራ ከተማ እውነታ ምክንያት ሊሆን ይችላል ፡፡ እነዚህ ነዋሪዎች እንደ ሶማሌ እና ቤጃስ ያሉ የዛሬዎቹ የአከባቢው ኩሺቲክ ተናጋሪ ህዝቦች ቅድመ አያቶች ነበሩ ፡፡ በእርግጥ ፣ የዘላን አኗኗር ጥልቅ ታሪክ በግልፅ እንደሚታየው የሰው ልጆች በሶማሊያ ውስጥ ለመጀመሪያ ጊዜ በቤት ውስጥ የሚሠሩ ድሮባዎች ወይም በደቡብ አረቢያ ውስጥ ከገቡ በኋላ ብዙም ሳይቆይ ወደዚያ ተዋወቁ ፡፡ ሶማሊያ በዓለም ላይ ትልቁ የግመል ህዝብ ያላት ሲሆን የሶማሊያ ዘላኖች በእንስሳት ሀብታቸው ብዛት የሚያሳዩ የጥንት ላስገል ዋሻ ሥዕሎች ይገኛሉ ፡፡ እርሻ እና የእንስሳት እርባታ ቡና ዋናው የኢትዮ ያ ኤክስፖርት ሲሆን ለመጀመሪያ ጊዜ የተገኘው እና ያዳበረው በኢትዮጵያ ውስጥ በካፋ ክልል ውስጥ በኦሮሞዎች እና በካፊፊቾ ሲሆን የቡናው ተክሉን ኃይል የሚያመነጨውን ዕውቅና የሰጡት የመጀመሪያዎቹ ናቸው ፡፡ ቡና በዋነኝነት በእስላማዊው ዓለም ውስጥ ከጊዜ በኋላ ወደ ሌላኛው ዓለም ከተሰራጨበት ቦታ ይበላ ነበር ፡፡ ቡና ከሃይማኖታዊ ልምምዶች ጋር እንኳን በቀጥታ የተዛመደ ነበር ፣ ለምሳሌ ቡና የረመዳንን ሙስሊሞች በሚያከብሩበት ወቅት ቡና ሌሊቱን ነቅተው እንዲጠብቁ በማገዝ በቀን ውስጥ እንዲጾሙ ረድቷል ፡፡ በዓለም ውስጥ 82% የሚሆነው የፍራንኪንስ ዘመን በሶማሊያ ውስጥ ያድጋል ፣ የ ,ንት ጥንታዊ ስልጣኔ የኢንዱስትሪ ቅርስ ፣ በዕጣኑ የታወቀ ፣ በዘመናዊት ኤርትራ ፣ በጅቡቲ ፣ በሶማሊያ እና ፍራንኪንስ በተሸጠበት ኢትዮጵያ ማዕከል ነው ፡፡ ለጥንታዊ ግብፃውያን ፡፡ ዳባካድ በሶማሌ ቋንቋ ወደ ሳንሱር ይተረጉማል እና ለቤቱ አዲስ መዓዛ በቤት ውስጥ ዕጣን ለማጠን ያገለግላል ፡፡ በተጨማሪም የኢትዮጵያ ሙዚቃ ፣ የኤርትራ ሙዚቃ እና የሶማሊያ ሙዚቃ ይመልከቱ. የኩሽቲክ ሙዚቃ በአንዳንድ ማስታወሻዎች መካከል በባህሪያዊ ረጅም ክፍተቶች ፔንታቶኒክ የሆነ የተለየ ሞዳል ስርዓት ይጠቀማል ፡፡ በአፍሪካ ቀንድ ፣ በሱዳን እና በግብፅ አንዳንድ ክፍሎች ውስጥ በሙዚቃ እና በግጥም ውስጥ ያሉ ጣዕሞች በጥብቅ የተሳሰሩ ናቸው ባህላዊ ዘፈን የተለያዩ የፖሊፎኒ ቅጦችን (ሄትሮፎኒ ፣ ድሮን ፣ አስመሳይ እና ተቃራኒ ነጥብ) ያቀርባል ፡፡ በተለምዶ ፣ ግጥማዊነት ከቅኔ ንባብ ጋር የተቆራኘ ነው ፡፡ በአፍሪካ ቀንድ ውስጥ ያሉት አብዛኛዎቹ ነዋሪዎች ከሶስቱ ዋና ዋና የአብርሃማዊ እምነቶች አንዱን ይከተላሉ ፡፡ እነዚህ ሃይማኖቶች በክልሉ ውስጥ ለረጅም ጊዜ የቆዩ ተከታዮች ነበሩ ፡፡ ጥንታዊው የአክሱም መንግሥት ከአሽተር አምላክ እና ከጨረቃ ምልክቶች ጋር የተዛመዱ ሳንቲሞችን እና ቅርሶችን ያመርቱ ነበር ፡፡ ንጉ ኢዛና በ 4 ኛው መቶ ክፍለ ዘመን ከተቀየረ በኋላ መንግሥቱ ክርስትናን ከተቀበሉ የመጀመሪያ ግዛቶች አንዱ ሆነ ፡፡ እስላምና ከሰሜናዊ የሶማሊያ ጠረፍ መጀመሪያ ከአረብ ባሕረ ገብ መሬት ጋር ተዋወቀ ፣ የዚላ የ 7 ኛው ክፍለዘመን ባለ ሁለት ሚህራብ መስጂድ አል ኪብላታይን ከተሠራበት ሂጅራ በኋላ ብዙም ሳይቆይ በአክሱማዊው ንጉስ አማ ኢብኑ አብጃር ጥበቃ ተሰጣቸው ፡፡ ] በ 9 ኛው ክፍለ ዘመን መገባደጃ ላይ አል-ያቁቢ ሙስሊሞች በሰሜናዊ የሶማሊያ የባህር ዳርቻ እንደሚኖሩ ጽ ል ፡፡ በተጨማሪም የአዳል መንግሥት ዋና ከተማው በከተማዋ ውስጥ እንደነበረ ጠቅሰዋል ፣ ይህም ዋና ከተማው ከዘይላ ጋር ዋና ከተማው ቢያንስ ከዘጠነኛው እስከ 10 ኛው ክፍለ ዘመን እንደነበረ ይጠቁማል ፡፡ እንደ አይ ኤም ሌዊስ ገለፃ ፣ ፖሊሱ በአከባቢው የሶማሊያ ሥርወ-መንግስታት የሚተዳደር ሲሆን ፣ በተመሳሳይ በደቡብ በኩል በተመሳሳይ የጎንደር ክልል ውስጥ በተመሳሳይ የተቋቋመውን የሞቃዲሾ ሱልጣኔትን ይገዛ ነበር ፡፡ የአዳል ታሪክ ከዚህ ከተመሰረተበት ጊዜ አንስቶ ከጎረቤት አቢሲኒያ ጋር በተከታታይ በተካሄዱ ውጊያዎች ይገለጻል ፡፡ በሆርን ውስጥ በሙስሊሞች ግንኙነት ላይ በፒው ምርምር ማእከል ትልቁ ናሙና የተገኘው በኢትዮጵያ ሲሆን ይህም 68% ቱ የሱኒዝም እምነት ተከታዮች እንደሆኑ ፣ 23% የሚሆኑት ሃይማኖታዊ ያልሆኑ ሙስሊሞች ሲሆኑ ሌላ 4% ደግሞ እንደ ሺአ ፣ ቁርአናዊ ፣ ኢባዲ ወዘተ ያሉ ሌሎች ኑፋቄዎችን የሚያከብር ነው ፡፡ በተጨማሪም የአይሁድ እምነት በክልሉ ውስጥ ረጅም ጊዜ መኖር አለበት ፡፡ የኪብራ ነገስት (“የነገሥታት ክብር መጽሐፍ”) ይናገራል ፣ የእስራኤል ነገዶች ከቀዳማዊ ምኒልክ ጋር የንጉሥ ሰለሞን እና የሳባ ንግሥት (መካዳ) ልጅ እንደሆኑ ተናገሩ ፡፡ አፈ ታሪኩ የሚናገረው ምኒልክ እንደ ትልቅ ሰው ወደ ኢየሩሳሌም ወደ አባቱ ተመልሰው ከዚያ በኋላ ወደ ኢትዮጵያ እንደሰፈሩና የቃል ኪዳኑን ታቦት እንደወሰዱም ይናገራል ፡፡ ቤታ እስራኤል ዛሬ በዋነኝነት ኦሪትን ይከተላል (ከአራማይክ “ኦራይታ” - “ቶራ”) ፣ እሱም የሙሴን አምስት መጻሕፍት እና ኢያሱ ፣ መሳፍንት እና ሩትን መጻሕፍት ያቀፈ ፡፡ ሃይማኖታዊ ያልሆነ ሙስሊም የምስራቃዊ ኦርቶዶክስ-ኦርቶዶክስ ተዋህዶ (የኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ እና የኤርትራ ኦርቶዶክስ) ፔንታይ-የኢትዮጵያ-ኤርትራዊ የወንጌል አገልግሎት (ወንጌላዊነት - ፕሮቴስታንት) ካቶሊካዊነት (የኤርትራ ካቶሊክ እና የኢትዮጵያ ካቶሊክ) የአይሁድ እምነት ሃይማኖት የአይሁድ እምነት (ቤታ እስራኤል) ሌሎች ሃይማኖቶች ሲንክረሪዝም ሃይማኖቶች ዋቂዝም (ሕዝባዊ ሃይማኖቶች) እና ሃይማኖት ቀደም ሲል በአንዳንድ የኩሽቲክ ቡድኖች ውስጥ በእስልምና ቅድመ-አረቢያ ውስጥ ፡፡ ዋና መጣጥፎች-ዋቂዝም ፣ ዋቀፊፋና እና ሃይማኖት በቅድመ እስልምና አረቢያ ውስጥ የአብርሃም ሃይማኖቶች ከመምጣታቸው በፊት አብዛኛው የኩሽቲክ ሕዝቦች ‹ሕዝባዊ ሃይማኖቶችን› ይለማመዱ ነበር ፡፡ በዚህ ሃይማኖት ማዕከል ውስጥ ሰማይን ያኖራል ተብሎ የሚነገርለትና ወቅታዊ ዝናብን ያወጣው መለኮት ዋቅ ነበር ፡፡ ምንም እንኳን ዛሬ በሰፊው ባይተገበሩም የዚህ ሃይማኖት ቅሪቶች እና ቅርሶች አሁንም እንደ ኦሮሞ ፣ ሬንደሊ እና ሶማሌ ባሉ የተለያዩ የኩሽቲክ ቡድኖች ቃላት እና ልምዶች ውስጥ ይገኛሉ ፡፡ ለምሳሌ ኦሮሞዎች ዋቅ አያና ለተባሉ ታማኝ ተከታዮቻቸው ጠባቂዎችን እንደላከ ያምናሉ; እነዚህ መናፍስት ማንኛውንም ጉዳት ያስወግዳሉ ፡፡ ይህ በቀጥታ አያሌው () እና አያ () ከሚባሉት ባህላዊ የሶማሌ ስሞች ጋር በቀጥታ የተቆራኘ ነው ፣ ይህም ማለት አያን ወይም ዕድል ያላቸው ናቸው ማለት ነው። እንዲሁም በሶማሊያ ውስጥ ዋቅ የሚባሉ ብዙ ጎሳዎች እና ቦታዎች አሉ ፡፡ እንደ “ኤል ዋቅ” ማለትም “የዋቅ የውሃ ጉድጓድ” እና ካቡድ ዋቅ ማለት “ዋቅ የሚመለክበት” ማለት ነው ፡፡ አንዳንድ የዳሮድ ጎሳዎች ሶማሌዎች እንደ ጂድ ዋቅ ጎሳ ፣ የኦጋዴን ታጋል ዋቅ ንዑስ እና ንዑስ ያሉ የዋቅ ስሞች አሁንም አሉ ፡፡ እንዲሁም እንደ “ባውዋዎ” ያሉ የዋቅ ስም ብዙ የሶማሌ ቋንቋ አጠቃቀሞች አሉ ፣ ትርጉሙም “መሬቱ በሣርና በውኃ ሲሞላ” ማለት ነው ፡፡ [(ዋቅቂዝም / ዋቀፊፋና)]. ዘረመል (ጀነቲክስ) አንድ የአባት የዘር ሐረግ ( የኩሽቲክ ብሄረሰቦች የተለያዩ ወላጆችን ያለ ወላጅ የዘር ሀረግ አላቸው ፡፡ የሆነ ሆኖ የተወሰኑ የተለመዱ ነገሮች ሊከበሩ ይችላሉ ፡፡ በአባታዊነት ፣ ኢ-ኤም 35 (1 ተብሎ የሚጠራው ፣ ቀድሞ ኢ 3 ቢ 1 ተብሎም ይጠራል) በብዙ የኩሽቲክ ሕዝቦች ውስጥ አስፈላጊ የዘር ሐረግን ይመሠርታል ፣ በኩሽቲክ ሕዝቦች ውስጥ ያሉ ሌሎች አስፈላጊ የዘር ሐረጎች 1 በመባልም ይታወቃል) ፣ ፣ ቀድሞ 2) ያካትታሉ ፡፡ ፣ እና ቲ-ኤም 70 (ቲ 1 ኤ ፣ ቀድሞ ኬ 2) ፡፡ ብዙ የኩሽቲክ ሕዝቦች በአባይ ሸለቆ (ግብፅ እና ሰሜን ሱዳን) በሃፕሎፕፕፕ ቡድን ኢ-ኤም 78 እና በአፍሪካ ቀንድ በቀይ ባህር አካባቢ የዘር ሐረግ ያላቸው የዘር ሐረግ ያላቸው እንደመሆናቸው በአባትነት ሊገኙ ይችላሉ ፡፡ ይህ ከላይ በተጠቀሱት ክልሎች ውስጥ የኩሽቲክ ቋንቋ ቤተሰብ የዘር-ተኮርነትን ከሚያስቀምጡ የስነ-ሰብ እና የቋንቋ መላምቶች ጋር ይገጥማል ፡፡ በእናትነት ፣ የኩሽቲክ ሕዝቦች የበለጠ የተለያዩ ናቸው ፣ ግን እንደ የተለያዩ የምስራቅ አፍሪካ-አመጣጥ ማክሮ-ሃፕሎፕሮፕ መስመር (የተለያዩ 0 ፣ 1 ፣ 5 ፣ 2 ፣ 6 ፣ 4 ፣ 3 የዘር ሐረጎች) እና የሰሜን አፍሪካ እና / ወይም መካከለኛ የምስራቅ-አመጣጥ 1 እና ማክሮ-ሃፕሎግሮፕ ኤን (በተለይም ንዑስ ክላድስ ፣ ፣ ፣ 1 ፣ ፣ ፣ እና )። ራስ-ሰር የዘር ውርስ ( የኩሺቲክ ሕዝቦች ከድንጋይ ዘመን ጀምሮ በአፍሪካ እና በዩራሺያ መስቀለኛ መንገዶች ላይ የኖሩ ሲሆን ፣ አባይ ከሰሃራ በታች ባሉ የአፍሪካ እና በሊቨን እና በሰሜን አፍሪካ መካከል እንደ መተላለፊያ ሆኖ የሚያገለግል በመሆኑ የኩሽቲክ ሕዝቦች እንደ አብዛኞቹ ሌሎች ሕዝቦች በርካታ አመጣጥ ያላቸው ናቸው ፡፡ የኩሽቲክ ሕዝቦች ፈሊጣዊነት ፡፡ የኩሽቲክ ሕዝቦች በትውልዳቸው ፣ በምሥራቅ አፍሪካ ተወላጅ የሆኑ የዘር ውርስ እና የምዕራብ እስያ አመጣጥ አፍሪካዊ ያልሆኑ አካላትን በአንድ ላይ ያጣምራሉ ፡፡ በሆድሰን እና ሌሎች በቶቶሶል ዲ ኤን ኤ ጥናት መሠረት ፡፡ የአፍሮ እስያ ቋንቋዎች በአፍሪካ እና በቅርብ ምስራቅ የተስፋፉ ምናልባትም አዲስ የተገኘ አፍሪካዊ ያልሆነ የዘረመል አካል ይዘው የዘር ሀረጎች (ሰዎች) የያዙ ሲሆን ተመራማሪዎቹ “ኢትዮ-ሱማሌ” ወይም “ሴማዊ-ኩሽቲክ” ብለውታል ፡፡ ”በሚል በሌላ ጥናት ይህ የኢትዮ-ሶማሌ አካል ዛሬ በአፍሪካ ቀንድ በሚገኙ በኩሽቲክ እና በኢትዮሴማዊያን ሕዝቦች ዘንድ በጣም የተለመደ ሲሆን አብዛኛዎቹን ዘራቸውን በሚወክሉ ጎሳ ሶማሌዎች ዘንድ ከፍተኛ ድግግሞሽ ደርሷል ፡፡ የኢትዮ-ሶማሌ አካል ከማግሬቢ አፍሪካዊ ያልሆነ የጄኔቲክ አካል ጋር በጣም የተዛመደ ሲሆን ከ 23,000 ዓመታት በፊት ቢያንስ ከሌላ ከማንኛውም አፍሪካዊ ዝርያ ጋር ተለያይቷል ተብሎ ይታመናል ፡፡ በዚህ መሠረት ተመራማሪዎቹ እንደሚጠቁሙት የቀድሞው የኢትዮ-ሶማሌ ተሸካሚ ህዝብ (ሰወች) ምናልባት ወደ ሰሜን ምስራቅ አፍሪካ በሲና ባሕረ ገብ መሬት በኩል ተሻግሮ ከቅርብ ምስራቅ ወደ ቅድመ-እርሻ ጊዜ ደርሷል ፡፡ ከዚያ በኋላ ህዝቡ በሁለት ቅርንጫፎች ተከፍሎ አንደኛው ቡድን ወደ ምዕራብ አቅጣጫ ወደ ማግሬብ የሚወስድ ሲሆን ሁለተኛው ወደ ደቡብ ወደ ቀንድ ይጓዛል ፡፡ ጥንታዊ የዲ ኤን ኤ ትንተና እንደሚያሳየው በቀንድ ክልል ውስጥ ያለው ይህ የዘር ግንድ በደቡባዊው ሌቫንት ኒኦሊቲክ ገበሬዎች ጋር ተመሳሳይ ነው ፡፡ በሆድሰን እና ሌሎች መሠረት. ፣ በኩሽቲክ ተናጋሪ የህዝብ ቁጥር ያላቸው የአፍሪካ ዘሮች (ግዕዝ) እና አፍሪካዊ ያልሆኑ የዘር (ኢትዮ-ሶማሌ) ከምስራቅ አፍሪካ ፣ ሰሜን አፍሪካ ፣ ሌቫንት እና አረቢያ ካሉ ሁሉም ጎረቤት አፍሪካውያን እና አፍሪካዊ ያልሆኑ ትውልዶች በእጅጉ የተለዩ ናቸው ፡፡ በአፍሪካ ቀንድ ውስጥ የኩሽቲክ እና ሴማዊ ተናጋሪ ህዝቦች የዘር ውርስ ከኩሽቲክ እና ሴማዊ ቋንቋ ተናጋሪ ህዝብ ውጭ በማንኛውም የዘር ግንድ (የዘር ግንድ እና ኢትዮ-ሶማሌ) ይወክላል ፡፡ ስለዚህ ሁለቱም የዘር ሐረጎች የኩሺቲክ እና ሴማዊ ተናጋሪ የኤችአአአ ሕዝቦች የፊርማ የራስ-ተዋልዶ የዘር ውርስ ልዩ ፣ ልዩ ናቸው ፣ እና ከግምት ውስጥ ገብተዋል ፡፡ ሆድሰን እና ሌሎች. እንዲህ ይላል: - “የአፍሪካዊው የግእዝ ዝርያ ለ ህዝብ በጥብቅ የተከለከለ እና ምናልባትም የ‹ › ን ህዝብ የማይወክል ሊሆን ይችላል ፡፡ በሆኦአ ውስጥ ያለው አፍሪካዊ ያልሆነ የዘር ግንድ ፣ በዋነኝነት የሚጠቀሰው በኢትዮ-ሶማሊያ በተፈጠረው የዘር ውርስ አካል ውስጥ ነው ፣ ከሰሜን አፍሪካ ፣ ሌቫንት እና አረብያ ካሉ አጎራባች አፍሪካዊ ያልሆኑ ትውልዶች ሁሉ በከፍተኛ ሁኔታ ይለያል ፡፡ ” በሆድሰን እና ሌሎች መሠረት. ፣ በኩሽቲክ ተናጋሪ የህዝብ ብዛት ውስጥ አፍሪካዊ ያልሆነ የዘር ግንድ (ኢትዮ-ሶማሌ) ለኩሽቲክ እና ሴማዊ ተናጋሪ የኤችኦኤ ህዝብ ልዩ እና ልዩ ነው ፡፡ ሆድሰን እና ሌሎች. ግዛቶች በ “” ውስጥ አብዛኛው አፍሪካዊ ያልሆነ የዘር ግንድ በአፍሪካዊ ባልተለየ የኢትዮ-ሶማሊያ የዘር ሀረግ ክፍል ሊመደብ የሚችል ሆኖ አግኝተነዋል ፣ ይህም በኩሽቲክ እና ሴማዊ ቋንቋ ተናጋሪ የኤችአአ ህዝብ ብዛት ውስጥ በብዛት ይገኛል ፡፡ ” ሁለት አቀራረቦችን በመጠቀም በኢትዮሚሚክ ተናጋሪ እና በኩሽቲክ ተናጋሪ ኢትዮጵያውያን እና በሊቨንት ፣ በሰሜን አፍሪካ እና በአረብ ባሕረ-ምድር መካከል የሚገኙትን የዘር ውርስ () ሲሰላ አጠቃላይ ጂኖም እና አፍሪካዊ ያልሆኑ ብቻ ክፍል - በጄኔቲክ አጠቃላይ ትንታኔ ውስጥ ፣ የኢትዮጵያ ሴማዊ እና ኩሽቲክ ሕዝቦች ለየመን በጣም ቅርበት ያላቸው ይመስላሉ ፡፡ አፍሪካዊ ያልሆነ አካል ብቻ ጥቅም ላይ በሚውልበት ጊዜ እነሱ ከግብፃውያን እና በሌቫንት ከሚኖሩ ሕዝቦች ጋር ይቀራረባሉ ፡፡ ሆኖም ይህ የሆነበት ምክንያት ተመሳሳይነት ያለው ኢትዮጵያዊ በየመን የዘር ሐረግ መዋጮ በመሆኑ ነው ፡፡ ፓጋኒ እና ሌሎች. እ.ኤ.አ. በመላው ጂኖም ከተገኘው ከየመን ጋር ያለው ኢትዮጵያዊ ተመሳሳይነት በ ከተመለከተው ጋር ተመሳሳይ በሆነ መልኩ ለየመን የዘር ሐረግ መዋጮ እንደ ኢትዮጵያዊ አስተዋጽኦ ተደርጎ ሊወሰድ ይችላል ፡፡ ” የ 2015 ጥናት በዶቦን እና ሌሎች. በሰሜን ምስራቅ አፍሪካ ውስጥ ለብዙ ዘመናዊ አፍሮአሺያ ተናጋሪ ህዝቦች የተለመደ የሆነውን የአባቶቻቸውን የራስ-ገዝ አካል የምዕራብ ኤውራሳዊ አካል ለይቶ አሳይቷል ፡፡ የኮፕቲክ አካል በመባል የሚታወቅ ሲሆን ባለፉት ሁለት ምዕተ ዓመታት በሱዳን በሰፈሩት የግብፅ ኮፕቶች መካከል ከፍተኛ ነው ፡፡ የኮፕቲክ አካል ከሌሎች ግብፃውያን ከሚጋራው ከሰሜን ምስራቅ አፍሪካ እና ከመካከለኛው ምስራቅ የዘር ሐረግ የተፈለሰፈ ሲሆን በኩሽዎች በከፍተኛ ድግግሞሾች ውስጥ የሚገኝ ሲሆን ቀሪው የኩሽያውያን የዘር 40-60% ነው ፡፡ ከሰሃራ በታች የምስራቅ አፍሪካ ምንጭ. ሆኖም ግን ፣ እነዚህ መቶኛዎች በዶቦን እና ሌሎች የጥናቱ ስእል 3 ጀምሮ እርግጠኛ አይደሉም ፡፡ እነዚህን መቶኛዎች በ = 3 ሞዴል ውስጥ ብቻ ያሳያል ፡፡ እንደ ዶቦን እና ሌሎች. ፣ ውጤቶቹ ተጨባጭ አልነበሩም እናም በምስራቅ አፍሪካ ናሙናዎች ላይ ተጨማሪ ጥናቶች ያስፈልጋሉ ይላል ፡፡ ዶቦን እና ሌሎች. ግዛቶች በሰሜን ምስራቅ አፍሪካ የጄኔቲክ ውስብስብነት ውስጥ ዋና ዋና ውጤቶቻችን ከሰሜን-አፍሪካ ወይም ከሌላ ከሰሃራ በታች አካላት ጋር መገናኘት የማይችሉትን የጄኔቲክ ክፍልን የሚገልፁ አዳዲስ ሰዎች አዲስ እና አስደሳች ባህሪያትን ይጨምራሉ ፡፡ የምስራቅ አፍሪካ አካባቢ የዘር ውክልና ተወካይ ናሙና እንዲኖራቸው እነዚህ ህዝቦች በተከታታይ የህዝብ ዘረመል እና ኤፒዲሚዮሎጂ ጥናት ውስጥ መካተት አለባቸው ፡፡ ” በጥናቱ ውስጥ የተሳተፉት ሳይንቲስቶች ይህ የሚያሳየው ለግብፅ አጠቃላይ ህዝብ የጋራ መነሻ መሆኑን ነው በሌሎች የግብፃውያን መካከል የሚታየው የኋላ ኋላ የአረብ ተጽዕኖ ሳይኖር የኮፕቲክ አካልን ከጥንት የግብፅ ዝርያ ጋር ያዛምዳሉ ፡፡ የኮፕቲክ ክፍል በግምት ከኢትዮ-ሶማሌ አካል ጋር እኩል ነው ፡፡ በተጨማሪ ይመልከቱ-የሎሎቲክ_ሕዝብ § የዘር ውርስ ኒሎቲክ ሕዝቦች የኒሎቲክ ሕዝቦች የኒሎቲክ ቋንቋዎችን የሚናገሩ የናይል ሸለቆ ተወላጅ ሕዝቦች ናቸው ፡፡ እነሱ የሚኖሩት በደቡብ ሱዳን ፣ በሱዳን ፣ በኢትዮጵያ ፣ በኡጋንዳ ፣ በኬንያ ፣ በዲ. ኮንጎ ፣ በሩዋንዳ እና በታንዛኒያ ከነዚህም መካከል የቡሩን ተናጋሪ ህዝቦች ፣ የካሮ ህዝቦች ፣ የሉዎ ህዝቦች ፣ የአጤከር ህዝቦች ፣ የካሌንጂን ህዝቦች ፣ ዳቶጎ ፣ ዲንቃ ፣ ኑዌር ፣ አወት ፣ ሎቶኮ እና ማአ ተናጋሪ ህዝቦች ይገኙበታል ፡፡ ኒሎተኖች በደቡብ ሱዳን ውስጥ አብዛኛዎቹን ህዝብ ያቀፉ ናቸው ፣ ይህ ደግሞ የመበተናቸው የመጀመሪያ ነጥብ ነው ተብሎ ይታመናል ፡፡ ከባንቱ ሕዝቦች ቀጥሎ በምሥራቅ ታላቁ ስምጥ ዙሪያ በአፍሪካ ታላቁ ሐይቆች አካባቢ የሚኖሩት ሁለተኛው እጅግ የበዙ የሕዝቦች ስብስብ ናቸው ፡፡ የደቡብ ምዕራብ ኢትዮጵያ ህዝብም የሚታወቅ አካል ናቸው ፡፡ የኒሎቲክ ሕዝቦች በዋናነት የዲንቃ ሃይማኖትን ጨምሮ ክርስትናንና ባህላዊ እምነቶችን ይከተላሉ ፡፡ ኒሎቲክ እና ኒሎቴ የሚሉት ቃላት ቀደም ሲል በበርካታ የኒሎቲክ ተናጋሪዎች ልዩ የአካል ቅርጽ ሥነ-መለኮታዊ ሥነ-ምልከታዎችን መሠረት በማድረግ የዘር ንዑስ-ምደባዎች ሆነው ያገለግሉ ነበር ፡፡ የሃያኛው ክፍለዘመን ማህበራዊ ሳይንቲስቶች በሰዎች መካከል ልዩነት ለመፍጠር የቋንቋ ጥናቶችን በመጠቀም አካላዊ ባህሪያትን መሠረት በማድረግ ህዝብን ለመመደብ የሚደረጉ ጥረቶችን በአብዛኛው አጣጥለውታል ፡፡ በጋራ ቋንቋ ላይ ተመስርተው ጎሳዎችን እና ባህሎችን ፈጠሩ ፡፡ ከ 20 ኛው መቶ ክፍለዘመን መጨረሻ ጀምሮ ግን ማህበራዊ እና አካላዊ ሳይንቲስቶች ከሕዝብ ዘረመል የተገኘውን መረጃ እየተጠቀሙ ነው ፡፡ [ማረጋገጫ ያስፈልጋል] ኒሎቲክ እና ኒሎቴ በአሁኑ ጊዜ በዋናነት በተመሳሳይ የኒሎቲክ ቋንቋ ቤተሰብ ውስጥ ቋንቋዎችን የሚናገሩ የተለያዩ የማይነጣጠሉ ሕዝቦችን ለማመልከት ያገለግላሉ ፡፡ ከሥነ-መለኮት አንፃር ኒሎቲክ እና ኒሎቴ (ነጠላ ኒሊት) የሚሉት ቃላት ከአባይ ሸለቆ የተገኙ ናቸው ፤ በተለይም የላይኛው የሱዳን ኒሎ-ሳህራን ተናጋሪ ህዝብ በሚኖርበት የላይኛው ናይል እና ገባር ወንዞቹ የዘር / የቋንቋ ክፍፍሎች ዋና ጽሑፍ ናይሎቲክ ቋንቋዎች ተጨማሪ መረጃ-ፓራሎኒክ ቋንቋዎች በቋንቋው ፣ የሎሎቲክ ሰዎች በሦስት ንዑስ ቡድን ይከፈላሉ- የምስራቅ ኒሎቲክ - በደቡብ ምዕራብ ኢትዮጵያ ፣ በምስራቅ ደቡብ ሱዳን ፣ በሰሜን ምስራቅ ኡጋንዳ ፣ በምዕራብ ኬንያ እና በሰሜን ታንዛኒያ ውስጥ በኒሎቲክ ህዝብ ይነገራል ፡፡ እንደ ቱርካና እና ማሳይ ያሉ ቋንቋዎችን ያካትታል ፡፡ ቴሶ – ሎቱኮ –ማ ደቡባዊ ኒሎቲክ - በምዕራብ ኬንያ ፣ በሰሜን ታንዛኒያ እና በምስራቅ ኡጋንዳ በሚገኙ የኒሎቲክ ሕዝቦች ተናጋሪ ፡፡ ካሌንጂን እና ዳቶግን ያካትታል ፡፡ የምዕራብ ኒሎቲክ - በደቡብ ሱዳን ፣ በሱዳን ፣ በሰሜን ምስራቅ ኮንጎ (ዲ.ሲ.) ፣ በሰሜን ኡጋንዳ ፣ በደቡብ ምዕራብ ኬንያ ፣ በሰሜን ታንዛኒያ እና በደቡብ ምዕራብ ኢትዮጵያ በኒሎቲክ ሕዝቦች ተናጋሪ ፡፡ የዲንቃ-ኑዌር ቋንቋዎችን ፣ የሉዎ ቋንቋዎችን እና የቡሩን ቋንቋዎችን ያካትታል ዲንቃ – ኑዌር-አወት የሉዎ ቋንቋዎች የቡሩን ቋንቋዎች ብሔርኦች (የብሔር ቡድኖች) በተጨማሪም የኩናማ ህዝብን ይመልከቱ የሎሎቲክ ሰዎች የደቡብ ሱዳንን አብዛኛው ህዝብ ይመሰርታሉ ፡፡ ከሱዳን የኒሎቲክ ሕዝቦች መካከል ትልቁ ሃያ አምስት ያህል የጎሳ ንዑስ ክፍሎች ያሉት ዲንቃ ናቸው ፡፡ ቀጣዩ ትልቁ ቡድን ኑዌር ሲሆኑ ሺሉክ ይከተላሉ ፡፡ በኡጋንዳ ውስጥ የኒሎቲክ ሰዎች የሉዎ ሕዝቦችን (አቾሊ ፣ ላንጎ ፣ አሩር ፣ አዶላ እና ኩማም) ፣ የአጤከር ሕዝቦች (ኢቴሶ ፣ ካራሞጆ እና ላንጎ ምንም እንኳን ሉኦን ቢናገሩም ባህላዊ አተኬር መነሻዎች አሏቸው) ሴቤይ እና ካዋ በምሥራቅ አፍሪቃ ውስጥ ናይትስ ብዙውን ጊዜ በሦስት አጠቃላይ ቡድኖች ይከፈላሉ- ሜዳ ኒሎቲስ እነሱ የማ ቋንቋ የሚናገሩ ሲሆን ማሳይ ፣ ሳምቡሩ እና ቱርካናን ያካትታሉ የኒሎተስ ወንዝ ወንዝ-የሎው ቡድን ትልቁ አካል የሆኑት ጆሉኦ (ኬንያዊው ሉዎ) ሃይላንድ ኒሎተንስ-ካሌንጂን እና ዳቶግ በተባሉ ሁለት ቡድኖች ተከፍሏል ካሌንጂን-ኤልጌዮ ፣ ኪፕሲጊስ ፣ ማራኳት ፣ ናንዲ ፣ ፖኮት ፣ ሳባት ፣ ቴሪክ እና ቱገን [ኬዮ] ዳቶግ-በዋነኝነት በባርባግ እና በሌሎች ትናንሽ ስብስቦች የተወከለው ተጨማሪ መረጃ የደቡብ ሱዳን ታሪክ ፣ የኡጋንዳ ታሪክ ፣ የኬንያ ታሪክ እና የታንዛኒያ ታሪክ . ከቀደመው የማይለይ የምስራቅ ሱዳን አንድነት የተለየ የፕሮቶ-ኒሎቲክ አንድነት ከክርስቶስ ልደት በፊት በ 3 ኛው ሚሊኒየም እንደተገኘ ይታሰባል ፡፡ የፕሮቶ-ኒሎተኖች ልማት በቡድን ሆነው ከከብቶች እርባታ ጋር የተገናኘ ሊሆን ይችላል ፡፡ የምስራቅ ሱዳናዊ አንድነት ገና ቀደም ብሎ መሆን አለበት ፣ ምናልባትም ከክርስቶስ ልደት በፊት በ 5 ኛው ሚሊኒየም አካባቢ (የታቀደው የኒሎ-ሳሃራ አንድነት ወደ ላይኛው ፓሎሊቲክ እስከ 15 ኪያ ገደማ ይሆናል) ፡፡ የጥንቶቹ የኒሎቲክ ተናጋሪዎች የመጀመሪያ ቦታ አሁን ደቡብ ሱዳን በምትባለው የአባይ ወንዝ ምስራቅ እንደሚሆን ይገመታል ፡፡ ከክርስቶስ ልደት በፊት በ 3 ኛው ሚሊኒየም የነበረው ፕሮቶ-ኒሎተርስ አርብቶ አደር ሲሆኑ ጎረቤቶቻቸው የፕሮቶ-ማዕከላዊ የሱዳን ሕዝቦች በአብዛኛው የግብርና ባለሙያዎች ነበሩ ፡፡ የሎሎቲክ ሰዎች የከብት አርብቶ አደር ፣ የዓሣ ማጥመድ እና የዘር እርባታን የተቀላቀለ ኢኮኖሚ ይለማመዱ ነበር ፡፡ ከተመሳሳዩ ተመሳሳይ ክልል ጋር ከዚህ ጋር ተመሳሳይነት ያለው ባህልን የሚገልጹ ቀደምት የአርኪኦሎጂ ግኝቶች አንዳንዶቹ በሱዳን ከካርቱም በ 48 ኪሎ ሜትር በሰሜን በምትገኘው ካደሮ እና እስከ 3000 ዓክልበ. ካደሮ የከብት አርብቶ አደር ባህል ቅሪቶችን እንዲሁም ከሰሃራ በታች ያሉ የአፍሪካ ተፈጥሮአዊ ባህሪዎችን የሚያሳዩ የአፅም ቅሪቶች ያሉበት የመቃብር ስፍራ ነው ፡፡ በተጨማሪም ሌሎች የእንስሳት እርባታ ፣ የጥበብ ሥራ ፣ የርቀት ንግድ ፣ የዘር እርባታ እና የዓሳ አጠቃቀም ማስረጃዎችን ይ ል ፡፡ የጄኔቲክ እና የቋንቋ ጥናቶች በሰሜን ሱዳን እና በደቡባዊ ግብፅ የሚገኙት የኑቢያ ሰዎች ከኒሎቲክ ሰዎች ጋር በጣም ቅርበት ያለው ህዝብ የጀመሩ ድብልቅ ቡድን መሆናቸውን አሳይተዋል ፡፡ ይህ ህዝብ በኋላ ላይ ከመካከለኛው ምስራቅ እና ከሌሎች የምስራቅ አፍሪካ ህዝቦች ከፍተኛ የዘር ፍሰትን አግኝቷል ፡፡ ኑቢያውያን የኋላ ኋላ የከርማን እና ሜሮን እንዲሁም የመካከለኛ ዘመን የክርስቲያን መንግስቶችን የመኩሪያን እና የመኩሪያን መንግስትን የመሰረቱትን የናይል ሸለቆ ቀደምት ነዋሪዎች ዘሮች እንደሆኑ ተደርገው ይወሰዳሉ ፡፡ እነዚህ ጥናቶች እንደሚያመለክቱት ከኒሎቲክ ሰዎች ጋር በጣም የተዛመደ ህዝብ ከጥንት ጀምሮ እስከ አባባ ሸለቆ ድረስ እስከ ደቡብ ግብፅ ድረስ ይኖሩ ነበር ፡፡ ቀደምት መስፋፋት በተጨማሪም ኤሌሜንታይን ይመልከቱ . ከሁለተኛው ሺህ ዓመት በፊት ጀምሮ ከኒሎቲክ የሕፃናት ማቆያ ወደ ሩቅ ደቡብ ሱዳን የመጀመሪያ የደቡብ መስፋፋትን የሚያመለክቱ የቋንቋ ማስረጃዎች ፣ በዚህ መስፋፋት የተሳተፉ የደቡብ የኒሎቲክ ማኅበረሰቦች በመጨረሻ ወደ ምዕራብ ኬንያ ከ 1000 እስከ 500 ዓ.ዓ. የእነሱ መምጣት የተከሰተው ብረት ወደ ምስራቅ አፍሪካ ከመግባቱ ጥቂት ቀደም ብሎ ነበር ፡፡ መስፋፋት ከሱድ ከጊዜ በኋላ እንደ ዲንቃ ፣ ሺሉክ እና ሉዎ ያሉ የሎሎቲክ ተናጋሪዎች ሥራቸውን እንደተረከቡ የቋንቋ ማስረጃዎች ያሳያሉ ፡፡ እነዚህ ቡድኖች ከ ተሰራጭተው የአርኪኦሎጂ ማስረጃዎች እንደሚያሳዩት ከ 3000 ከዘአበ ጀምሮ በሰው ልጅ ላይ በሰው ልጅ ላይ በከብት እርባታ ላይ የተመሠረተ ባህል እንደነበረ እና በዚያ አካባቢ ያለው የኒሎቲክ ባህል እስከዚያው ድረስ ቀጣይ ሊሆን ይችላል ፡፡ ከ ወደ የተቀረው ደቡብ ሱዳን የኒሎቲክ መስፋፋት በ 14 ኛው ክፍለ ዘመን የተጀመረ ይመስላል ፡፡ ይህ የክርስቲያን ኑቢያ መንግስታት ከማኩሪያ እና አሎዲያ ውድቀቶች እና የአረብ ነጋዴዎች ወደ ማዕከላዊ ሱዳን ዘልቀው ከመግባት ጋር ይገጥማል ፡፡ የደቡብ ሱዳኖች ከአረቦች አዲስ ዝርያ የሌላቸውን ከብቶች ያገኙ ይሆናል ፡፡ የአርኪዎሎጂ ባለሙያው ሮላንድ ኦሊቨር ዘመኑም በኒሎቲክ መካከል የብረት ዘመን መጀመሩን ያሳያል ብለዋል ፡፡ እነዚህ ምክንያቶች የኒሎቲክ ተናጋሪዎች ክልሉን በበላይነት ለመቆጣጠር እንዴት እንደተስፋፉ ሊያብራሩ ይችላሉ ፡፡ የ ፣ (“ኮሎሎ” ተብሎ የሚጠራው) ፣ ተጋሊ እና ፉር የተባሉ መንግስታት እ.ኤ.አ. በአሥራ ስድስተኛው መቶ ክፍለዘመን በኒሎቲክ ተናጋሪዎች መካከል በጣም ጠንካራው ቡድን (በአረብ እና አውሮፓውያን ሺሊቅ ተብሎ ይጠራል) ሲሆን በታሪካዊው የኒካንግ መሪነት ወደ ነጭ አባይ ዳርቻዎች ተሰራጭቷል .1490 እስከ .1517 ን አስተዳድረዋል ፡፡ የወንዙን ​​ምዕራብ ዳርቻ እስከ ሰሜን እስከ ኮስቲ እስከ ሱዳን ድረስ ተቆጣጠረ ፡፡ እዚያም በከብት እርባታ ፣ በጥራጥሬ እርባታ እና በአሳ ማጥመድ ላይ የተመሠረተ ኢኮኖሚን ​​አቋቋሙ ፣ ከወንዙ ርዝመት ጋር ትናንሽ መንደሮች አሏቸው ፡፡ የተጠናከረ የግብርና ስርዓት ያዳበረ ሲሆን በ 17 ኛው ክፍለዘመን የል መሬቶች ከግብፅ ናይል መሬቶች ጋር የሚመሳሰል የህዝብ ብዛት ነበራቸው ፡፡ አንደኛው ፅንሰ-ሀሳብ የሰንጋር ሱልጣኔትን የሚያቋቁሙ የንጅ ሰዎችን ወደ ሰሜን ያገደው ከኩሉ ግፊት መሆኑ ነው ፡፡ ዲንካዎች የሰው ልጅ ትራንስፎርሜሽን ኢኮኖሚያቸውን በመጠበቅ በስድድ አካባቢ ቆዩ ፡፡ ዲንቃዎቹ ከጎረቤቶቻቸው የተጠበቁ እና የተገለሉ ሲሆኑ ፣ ሴሉ ግን በዓለም አቀፍ ጉዳዮች የበለጠ ተሳትል ፡፡ ኬል የነጭ አባይን ምዕራባዊ ዳርቻ የሚቆጣጠር ሲሆን ሌላኛው ወገን ደግሞ በፉንጅ ሱልጣኔት ቁጥጥር ስር የነበረ ሲሆን በሁለቱ መካከል መደበኛ ግጭት ነበር ፡፡ በጦር ታንኳ አካባቢዎችን በፍጥነት ከአከባቢዎች ውጭ የመውረር ችሎታ ነበረው እንዲሁም የአባይን ውሃ ይቆጣጠር ነበር ፡፡ ፉንጅ የታጠቁ ጋሻ ፈረሰኞች የቆሙ ጦር ነበራቸው እናም ይህ ኃይል የሳሄልን ሜዳ እንዲቆጣጠሩ አስችሏቸዋል ፡፡ ወጎች ሐ ስለ ያስተዳድሩ ስለ ይናገራል ፡፡ እ.ኤ.አ. በ 1630 የነጭ ናይል የንግድ መስመሮችን ለመቆጣጠር ከሴናርር ጋር ለሶስት አስርት ዓመታት ጦርነት መርቷቸዋል ፡፡ ከዳርፉር ሱልጣኔትና ከታካሊ መንግሥት ጋር በፎንጅ ላይ ተባባሪ ቢሆንም የታካሊ መማረክ ጦርነቱን በፉንጅ ሞገስ አጠናቋል ፡፡ በ 17 ኛው መቶ ክፍለዘመን በንጅ እና በል መካከል ባለው የድንበር አከባቢ ስልጣን ከያዙት ዲንቃ ጋር እና ተባባሪ ሆነ ፡፡ የ የፖለቲካ አወቃቀር ቀስ በቀስ በንጉ ወይም በድጋሜ ስር ማዕከላዊ ነበር ፡፡ በጣም አስፈላጊው ሩድ ቱጊ (የሪድ ልጅ) ሐ. እ.ኤ.አ. ከ 1690 እስከ 1710 ባለው ጊዜ የፋሺዳ የካሊ ዋና ከተማን አቋቋመ ፡፡ በዚሁ ወቅት የ ንጅ ሱልጣኔት ቀስ በቀስ መውደቁ የታየ ሲሆን ኩሉል የነጭ አባይን እና የንግድ መስመሮቹን ሙሉ በሙሉ እንዲቆጣጠር አድርጓል ፡፡ የኩሉ ወታደራዊ ኃይል በወንዙ ቁጥጥር ላይ የተመሠረተ ነበር ፡፡ የደቡብ ኒሎቲክ ሰፈራ በምስራቅ አፍሪካ እ.ኤ.አ. ከ 19 ኛው መቶ ክፍለዘመን አጋማሽ ጀምሮ የአውሮፓውያን የስነ-ሰብ ጥናት ተመራማሪዎች እና በኋላም የኬንያ ታሪክ ጸሐፊዎች ከተለያዩ የአፍሪካ ክፍሎች ወደ ምስራቅ አፍሪካ የሰዎች ፍልሰት መነሻ ፍላጎት አላቸው ፡፡ ከእነዚህ ጥናቶች ከሚመነጩት በጣም ሰፊ ከሆኑት መሠረተ-ሐሳቦች አንዱ የባንቱ መስፋፋት ነው ፡፡ የጥናቱ ዋና መሳሪያዎች የቋንቋ ፣ የአርኪዎሎጂ እና የቃል ወጎች ነበሩ ፡፡ የቃል ወጎች የካሌንጂን ቡድኖች አመሰራረት ሀሳብን ለማግኘት የግለሰቦችን የዘር ታሪክ ማፈላለግ አስፈላጊነት እንደ ቢ. ኪፕኮርር ፡፡ ቱገን ለመጀመሪያ ጊዜ ከጦርነት ፣ ከረሃብ እና ከበሽታ በመሸሽ በትንሽ የጎሳ ቡድኖች ውስጥ መሰፈሩን እና ከምዕራብ ፣ ምስራቃዊ እና ሰሜናዊ ክፍሎች እንደደረሱ ተከራክረዋል ፡፡ ከቱገን መካከል ከኬንያ ተራራ መጥቻለሁ የሚል ክፍል እንኳን አለ ፡፡ በናንዲ ማቋቋሚያ ላይ ያለው የናንዲ መለያ የናንዲ ክልል የመያዝ ተመሳሳይ ዘዴ ያሳያል። ወደ ናንዲ አካባቢ የገቡት እና የያዙት የካሌንጂን ጎሳዎች በዚህም የናንዲ ጎሳ ሆነው የተገኙት ከካሌንጂን ተናጋሪ አካባቢዎች ሰፋ ያለ ነው ፡፡ ስለሆነም ባለፉት መቶ ዘመናት ሰዎች የሚንቀሳቀሱበት እና ያተኮሩባቸው የቦታ ዋና አከባቢዎች ያሉ ይመስላል ፣ እናም በሂደቱ ውስጥ ስደተኞችን በመቀበል እና የመጀመሪያ ነዋሪዎችን በማዋሃድ በሂደቱ ሂደት ውስጥ ዛሬ ወደ ተለመደው ወደ ካሌንጂን ማህበረሰቦች ተለውጧል ፡፡ በተለያዩ ምክንያቶች የኒሎቲክ ሉዎ ሕዝቦች ዘገምተኛ እና ብዙ ትውልድ ፍልሰት ከደቡብ ሱዳን ወደ ኡጋንዳ እና ምዕራብ ኬንያ ቢያንስ ከ 1000 ዓ.ም. ጀምሮ እስከ 20 ኛው ክፍለዘመን መጀመሪያ ድረስ ተከሰተ ፡፡ ወደ ኬንያ እና ታንዛኒያ ውስጥ እና ውስጥ የሉዎ መስፋፋት የጊዜ ገደቦችን ለመገመት የቃል ታሪክ እና የዘር ሐረግ መረጃዎች ጥቅም ላይ ውለዋል ፡፡ በኬንያ ወደነበረው የቀድሞው የኒያንዛ አውራጃ አራት ዋና ዋና የፍልሰት ሞገዶች የሚጀምሩት ከጆክ ህዝብ (ጆካ ጆክ) ሲሆን ይህም ከ 1490 እስከ 1517 አካባቢ ተጀምሯል ተብሎ ይገመታል ፡፡ ጆካ ጆክ ወደ ሰሜን ኒያንዛ የመጀመሪያ እና ትልቁ የስደተኞች ማዕበል ነበሩ ፡፡ እነዚህ ስደተኞች በሰሜን ኒያንዛ ዙሪያ ተስፋፍተው ራሞጊ ሂል በሚባል ቦታ ሰፈሩ ፡፡ የኦዊኒ ሰዎች (ጆክ ኦውዊኒ) እና የኦሞሎ ህዝብ (ጆክ ኦሞሎ) ብዙም ሳይቆይ ተከትለው ነበር ፡፡ ከዚያ በኋላ በሱባ ፣ ሳዋ ፣ አሴምቦ ፣ ኡዮማ እና ካኖ የተውጣጣ ልዩ ልዩ ቡድን ተከተለ ፡፡ ሱባዎች በመጀመሪያዎቹ የሉዎ ባህልን የተቀላቀሉ ባንቱ ተናጋሪ ሰዎች ነበሩ ፡፡ በ 18 ኛው ክፍለዘመን አጋማሽ ላይ በቡጋንዳ 24 ኛው ካባካ ግድያ ተከትሎ በተነሳው የእርስ በእርስ ግጭት ከኡጋንዳ ውስጥ ከቡጋንዳ መንግሥት ሸሽተው በደቡብ ኒያንዛ በተለይም በሩሲንጋ እና በምፋንጋኖ ደሴቶች ሰፈሩ ፡፡ የሉዎ ተናጋሪዎች በ 17 ኛው መቶ ክፍለዘመን መጀመሪያ ጀምሮ ከሰሜን ኒያንዛ የቪክቶሪያን ሃይቅ የቪናምን ባሕረ ሰላጤ ተሻግረው ከቅኝ ግዛት በኋላ የነበሩ ወጎች በካሌንጂን የቱልወፕ ኮኒ ተብሎ የሚጠራው የኤልገን ተራራ ፣ የጋራ የካልንጂን መነሻ መነሻ ቦታ ነው ከተለያዩ የካሌንጂን ንዑስ ጎሳዎች የተውጣጡ በርካታ ታሪካዊ ትረካዎች ኬልያ ውስጥ የመጀመርያ የመቋቋሚያ ቦታቸው የሆነውን ቱልወሳብ / ቱልወፕ ኮኒ (ኤልጎን ተራራ) ያመለክታሉ ፡፡ ከቅኝ ግዛት ዘመን በኋላ በተመዘገቡ በአብዛኞቹ ትረካዎች ውስጥ ይህ የመነሻ ነጥብ እንደ ማዕከላዊ ጭብጥ ይታያል ፡፡ በጣም ዝነኛ ከሆኑት ዘገባዎች አንዱ እንደሚናገረው; ካሌንጂን የመጣው በሰሜናዊው እመት አብ ቡርጂ ከሚባል ሀገር ሲሆን ትርጉሙ ሞቃታማው ሀገር ማለት ነው ፡፡ ሰዎቹ በኤልገን ተራራ ወይም በካልሌንጂን ቱልትት አባ ኮኒ በኩል በማለፍ ወደ ደቡብ ተጉዘዋል ተብሏል ፡፡ ሳባቶች በተራራው ተዳፋት ዙሪያ ሰፍረው ሌሎቹ ደግሞ የተሻለ መሬት ፍለጋ ተጓዙ ፡፡ ኬዮዮ እና ማራኳት በኬሪዮ ሸለቆ እና በቸርጋኒ ሂልስ ሰፈሩ ፡፡ ፖኮቶች በሰሜናዊው የኤልጎን ተራራ ላይ ሰፍረው ቆየት ብለው በሰሜን ከባቢንጎ ሐይቅ ድረስ ተስፋፉ ፡፡ በባሪንጎ ሐይቅ ላይ ቱገን ከናንዲ እና ከኪፕሲጊስ ተለየ ፡፡ ይህ ኬሙታብ ሬሬሲክ በመባል በሚታወቀው ረሃብ ወቅት ነበር ፣ ትርጉሙም የሌሊት ወፎች ረሃብ ማለት ነው ፡፡ በዚህ በረሀብ ወቅት የሌሊት ወፍ አረንጓዴ አረንጓዴ ሣር በመንቀሳቀስ በረሀብን ማስቀረት እንደሚቻል የሚያመላክት የመልካም ምልክት ምልክት ተደርጎ የተወሰደ አረንጓዴ ሳር ቅጠሎችን አመጣ ተብሏል ፡፡ ቱጊን ተንቀሳቅሶ በቱገን ሂልስ ዙሪያ ተቀመጠ ኪፕሲጊስ እና ናንዲ ወደ ሮንጋይ አካባቢ ተዛወሩ ፡፡ ኪፕሲጊስ እና ናንዲ እንደ አንድነት ቡድን ለረጅም ጊዜ አብረው እንደኖሩ ይነገራል ነገር ግን በመጨረሻ በተቃዋሚ አካባቢያዊ ምክንያቶች የተነሳ ለመለያየት ተገደዋል ፡፡ ከነዚህም መካከል ከኡሲን ጊሹ የመሳይ ድርቅና ወረራ ነበሩ ፡፡ ጂኦግራፊያዊ መሰናክሎች የደቡባውያንን ከእስልምና እድገት ጠብቀዋል ፣ ማህበራዊ እና ባህላዊ ቅርሶቻቸውን እና የፖለቲካ እና የሃይማኖት ተቋማቶቻቸውን ይዘው እንዲቆዩ አስችሏቸዋል ፡፡ የዲዲን ህዝብ በተለይ ከውጭ ጣልቃ-ገብነት በመከላከል በሱድ ማርስሽላንድ ውስጥ ደህንነቱ የተጠበቀ እና ያለ ትልቅ የታጠቀ ኃይል ደህንነቱን እንዲጠብቅ አስችሎታል ፡፡ የሺሉክ ፣ የአዛንዴ እና የባሪ ሰዎች ከጎረቤት ግዛቶች ጋር የበለጠ መደበኛ ግጭቶች ነበሩባቸው ባህል እና ሃይማኖት አብዛኛዎቹ ናሎቴዎች ከከብቶቻቸው መንጋዎች ጋር በየወቅቱ እየተሰደዱ አርብቶ አደርነታቸውን ይቀጥላሉ ፡፡ አንዳንድ ጎሳዎች እንዲሁ በከብት መዝረፍ ባህል ይታወቃሉ ፡፡ በምስራቅ አፍሪካ ያሉት ናይትስ ከጎረቤት ህዝቦች ጋር ረጅም ግንኙነት በመፍጠር ከደቡብ የኩሽቲክ ቡድኖች ብዙ ልምዶችን እና ልምዶችን ተቀብለዋል ፡፡ የኋለኛው ደግሞ የማህበራዊ አደረጃጀት የዕድሜ ስብስብ ስርዓትን ፣ ግርዘትን እና የቃላት ቃላትን ያጠቃልላል። ከሃይማኖታዊ እምነቶች አንጻር ኒሎተርስ በዋናነት ባህላዊ እምነቶችን እና ክርስትናን ያከብራሉ ፡፡ የዲንቃ ሃይማኖት የሃይማኖት አማልክት ነው ፡፡ ልዑል ፣ ፈጣሪ አምላክ የሰማይ እና የዝናብ አምላክ ፣ እና የሁሉም መናፍስት ገዥ የሆነው ንሂሊክ ነው እሱ በሁሉም ፍጥረታት ውስጥ ይገኛል ተብሎ ይታመናል ፣ እናም በምድር ላይ ያለውን እያንዳንዱን ሰው ፣ ዕፅዋትና እንስሳትን እጣ ፈንታ ይቆጣጠራል። ኒሂሊክ እንደ ኑዌር እና ሺሉክ ባሉ ሌሎች የኒሎቲክ ቡድኖች ጃክ ፣ ጁንግ ወይም ዲዮኪን በመባልም ይታወቃል ፡፡ ዴንጊት ወይም ዴንግ በኒህሊክ ኃይል ያለው የዝናብ እና የመራባት ሰማይ አምላክ ነው ፡፡ የዴንግ እናት የአቡነ የአትክልት ስፍራ ጠባቂ እና ሁሉም ሴቶች በእባብ የተወከሉ አቡክ ናት ፡፡ ሌላኛው አምላክ ጋራንግ በአንዳንድ ዲንቃዎች በዴንግ የታፈነ አምላክ ነው ተብሎ ይታመናል ወይም ይወሰዳል ፤ መንፈሱ ብዙዎቹን የዲንቃ ሴቶች እና አንዳንድ ወንዶች እንዲጮህ ሊያደርግ ይችላል ፡፡ “ጆክ” የሚለው ቃል የአባቶችን መናፍስት ቡድን ያመለክታል። በሎቱኮ አፈታሪኮች ውስጥ ዋናው አምላክ አጆክ ይባላል ፡፡ እሱ በአጠቃላይ እንደ ደግ እና ደግ ሆኖ ይታያል ፣ ግን ሊናደድ ይችላል። አንድ ጊዜ ለል ትንሣኤ አንዲት ሴት ለጸሎት እንደመለሰ ተዘግቧል ፡፡ ባለቤቷ ግን ተቆጥቶ ልጁን ገደለው ፡፡ በሎቱኮ ሃይማኖት መሠረት አጆክ በሰውየው ድርጊት ተበሳጭቶ እንደገና ማንኛውንም ሎቶኮን እንደገና እንዳያንሰራራ ማለ ፡፡ በዚህ ምክንያት ሞት ዘላቂ ሆኗል ተባለ ፡፡ ዘረመል (ጀነቲክስ) ዲ ኤን ኤ ( የ ጥናት . በአፍሪካ ውስጥ የተለያዩ ነዋሪዎችን በአባት የዘር ሐረግ ለመፈተሽ ሞክረዋል ፣ ከእነዚህም መካከል 26 ማሳይ እና 9 ሉኦ ከኬንያ እንዲሁም 9 አሩ ከዴሞክራቲክ ሪፐብሊክ ኮንጎ ፊርማ የኒሎቲክ የአባት ምልክት አመልካች ሃፕሎፕሮፕ ኤ 3 ቢ 2 ከመአሳይ 27% ፣ ከአሉር 22% እና ከሉኦ 11% ተገኝቷል ፡፡ እንደ ጎሜስ እና ሌሎች. ሃፕሎግፕፕ ቢ ሌላ በባህሪው የኒሎቲክ አባታዊ አመልካች ነው ፡፡ በ 22% የሉዎ ናሙናዎች ውስጥ ተገኝቷል ፣ 8% ያጠናው ማሳይ እና 50% የተማረ ኑዌር ፡፡ በታላቁ ሐይቆች አካባቢ ከሚገኙት የኒሎ-ሳህራን ተናጋሪ ቡድኖች መካከል የ ‹1 ›ሐፕሎፕፕፕ በአጠቃላይ 11% ገደማ ድግግሞሾች ላይ ተስተውሏል ፡፡ ይህ ተጽዕኖ በማሳይ ውስጥ ተከማችቷል ፡፡ ይህ ከኩሺቲክ ተናጋሪ ወንዶች ወደነዚህ የኒሎ-ሳሃራን ቋንቋ ተናጋሪ ህዝቦች ወሳኝ ታሪካዊ የዘር ፍሰትን የሚያመለክት ነው ፡፡ በተጨማሪም ከአሉር ናሙናዎች ውስጥ 67% የሚሆኑት ኢ 2 ሃፕሎፕሮፕን ይይዛሉ ፡፡ አንድ ጥናት በሐሰን . በሱዳን ክልል ውስጥ የሚገኙትን የ ‹› ን በመተንተን የተለያዩ የአካባቢ የኒሎቲክ ቡድኖች ለማነፃፀር ተካተዋል ፡፡ ተመራማሪዎቹ በምዕራብ ሱዳን ከሚኖሩት በስተቀር በኒሎ-ሳሃራ ተናጋሪዎች መካከል በጣም የተለመዱ የአባት የዘር ሐረጎች ኒሎቲክ ኤ እና ቢ ክላድስ ሆነው አግኝተዋል ፡፡ እዚያም አንድ ታዋቂ የሰሜን አፍሪካ ተጽዕኖ ተስተውሏል ፡፡ ሃፕሎፕሮፕ ሀ ከዲንቃ 62% ፣ ከሺሉክ 53.3% ፣ ከኑባ 46.4% ፣ ከኑዌር 33.3% ፣ ከፉር 31.3% እና ከማሳሊት 18.8% መካከል ተመልክቷል ፡፡ ሃፕሎፕሮፕ ቢ ለ ኑዌር 50% ፣ 26.7% ከሽሉቅ ፣ 23% ዲንቃ ፣ ለኑባ 14.3% ፣ ለፉር 3.1% እና ለመሳሊት 3.1% ተገኝቷል ፡፡ የ “ኢ 1 ቢ 1 ቢ” ክላዴድም ከመሳላይት 71.9% ፣ ከፉሩ 59.4% ፣ ከኑባ 39.3% ፣ ከሺሉክ 20% ፣ ከኑዌር 16.7% እና ከዲንቃ 15% ተገኝቷል ፡፡ ሀሰን እና ሌሎች. በማሳሊትት ውስጥ ያለው የሃፕሎፕፕፕ ከፍተኛ ድግግሞሽ ብዛት በቅርብ ጊዜ በተፈጠረው የህዝብ ማነቆ ምክንያት ነው ፣ ይህም ምናልባት የህብረተሰቡን የመጀመሪያ የሃፕሎፕፕፕ ብዝሃነትን የቀየረ ሊሆን ይችላል ፣ ወይም ደግሞ በሰሜን አፍሪካ ከሚገኘው የ መነሻ ጂኦግራፊያዊ ቅርበት የተነሳ ነው ፡፡ ተመራማሪዎቹ እንደሚጠቁሙት “ከ 6,000-8,000 ዓመታት በፊት አካባቢ የሰሃራ ተራማ በረሃማ በሆነበት ጊዜ” (እ.ኤ.አ.) ወደ ሱዳን ሊመጣ ይችል ነበር ፡፡ ሄን እና ሌሎች. በተመሳሳይ መልኩ በሰሜን ታንዛኒያ ኒሎቲክ ዳቶግ ላይ የአፍሮ-እስያታዊ ተጽዕኖን ተመልክተዋል ፣ ከእነዚህ ውስጥ 43% የሚሆኑት ኤም 293 ን ንዑስ ክ / ተሸክመዋል ፡፡ ከናሎቴስ የአባት ዲ ኤን ኤ በተቃራኒ የናሎቴስ የእናት የዘር ሐረግ በአጠቃላይ ዝቅተኛ-ወደ-ቸልተኛ የሆኑ የአፍሮ እስያ እና የሌሎች ያልተለመዱ ተጽዕኖዎችን ያሳያል ፡፡ የ ጥናት በካስትሪ እና ሌሎች. በኬንያ የሚገኙ የተለያዩ የሎሎቲክ ህዝቦች የእናትነት ዝርያዎችን በመመርመር ቱርካናና ፣ ሳምቡሩ ፣ ማሳይ እና ሉዎ ግለሰቦች ተመርጠዋል ፡፡ ሁሉም ማለት ይቻላል የተሞከሩት ናይትስ ኤምቲዲኤንኤ 0 ፣ 2 ፣ 3 ፣ 4 እና 5 ን ጨምሮ የተለያዩ ከሰሃራ በታች ማክሮ- ንዑስ-ክላዶች ነበሩ ፡፡ ከሰሜን አፍሪካ እና ከአፍሪካ ቀንድ ዝቅተኛ የእናቶች ዘረ-መል ፍሰት በጥቂት ቡድኖች ውስጥ ታይቷል ፣ በዋነኝነት በ እና በ የዘር ሐረግ ውስጥ 12.5% በሆነው ከማሳይ እና 7% የሳምቡሩ ናሙናዎች ተገኝተዋል ፡፡ 46 ራስ-ሰር አካል ዲ ኤን ኤ ( የኒሎቲክ ሕዝቦች ራስ-ሙዝ ዲ ኤን ኤ በቴሽኮፍ እና ሌሎች አጠቃላይ ጥናት ላይ ተመርምሯል ፡፡ በአፍሪካ ውስጥ ባሉ የተለያዩ ሕዝቦች የዘረመል ስብስቦች ላይ ፡፡ እንደ ተመራማሪዎቹ ገለፃ ኒሎተስ በአጠቃላይ የራሳቸውን አፍሪካዊ የዘር ውርስ (ክላስተር) ይመሰርታሉ ፡፡ ደራሲዎቹ በተጨማሪም እንደ ማሳይ ያሉ በምስራቅ ታላላቅ ሐይቆች አካባቢ የተወሰኑ የሎሎቲክ ሕዝቦች ባለፉት አምስት ሺህ አምስት ዓመታት ወይም ከዚያ በላይ ዓመታት በኩሽቲክ ተናጋሪ ሕዝቦችን በተደጋጋሚ በማዋሃድ አንዳንድ ተጨማሪ የአፍሮ-እስያዊ ግንኙነቶችን አሳይተዋል ፡፡ የማደባለቅ ትንተና ( ቲሽኮፍ እና ሌሎች እ.ኤ.አ. በ 2009 በአፍሪካ ውስጥ በሕዝቦች መካከል ያለውን የዘረመል ልዩነት እና ግንኙነቶች ለመለየት ትልቁን ጥናት አሳትመዋል ፡፡ እነሱ 121 የአፍሪካን ብዛት ፣ 4 የአፍሪካ አሜሪካዊያንን እና 60 አፍሪካዊ ያልሆኑ ህዝቦችን መርምረዋል ፡፡ የእነሱ ውጤቶች የፍልሰት ክስተቶችን የሚያንፀባርቅ ከፍተኛ ድብልቅ የዘር ግንድ አመልክተዋል ፡፡ በምስራቅ አፍሪካ ውስጥ ሁሉም የህዝብ ቡድኖች የመረመሩ የኒሎቲክ ፣ የኩሽቲክ እና የባንቱ የዘር ሐረጎች ከሌሎቹ ጋር የተለያየ ዲግሪዎች ነበሯቸው ፡፡ በተጨማሪም በአጠቃላይ የጄኔቲክ ስብስቦች ከቋንቋ ምደባ ጋር የሚጣጣሙ መሆናቸውን የኬንያው ሉኦን ጨምሮ ከሚታወቁ በስተቀር ፡፡ የኒሎ-ሳህራን ተናጋሪዎች ቢሆኑም ፣ የሉዎ ክላስተር ከኒጀር-ኮርዶፋኒያን ተናጋሪ ሕዝቦች ጋር በዙሪያቸው ይገኛል ፡፡ በደቡባዊው ሉኦ ፍልሰት ወቅት ይህ ከፍተኛ የሆነ ድብልቅነትን የሚያመለክት መሆኑን ያመላክታሉ ፡፡ የካሌንጂን ቡድኖች እና የማሳይ ቡድኖች አነስተኛ የባንቱ ዝርያ ያላቸው ግን ጉልህ የኩሽ ዝርያ ያላቸው ሆነው ተገኝተዋል ፡፡ በጥንታዊ ዲ ኤን ኤ በጥናት የታወቀ የጄኔቲክ ምሁር ዴቪድ ሪይክ በሉዎ ሰዎች ላይ የሚውቴሽን ድግግሞሽ ከአከባቢው የባንቱ ተናጋሪዎች ጋር በጣም ተመሳሳይ መሆኑን ያመለከተ ጥናት አካሂዷል ፡፡ በምስራቅ አፍሪቃ የሚገኙ የሉዎ ተናጋሪዎች የባንቱ ተናጋሪዎች ወደነበሩባቸው ግዛቶች በመሰደዳቸው ሁልጊዜም ቢሆን ማህበራዊ ችግር ላይኖራቸው ይችላል የሚል ሀሳብ አቅርበዋል። ይህ በርካታ የባንቱ ተናጋሪ ቡድኖች የሉዎ ቋንቋን ፣ ባህልን እና ልማዶችን በወቅቱ እንደነበሩ የሚያረጋግጥ የቃል ታሪክን የሚመጥን ነው ፡፡ አገር አቋራጭ የዓለም ሻምፒዮን እና ሪከርድ ባለቤት ሎርና ኪፕላጋት ከብዙ ታዋቂ የኒሎቲክ ርቀት ሯጮች አንዱ ፡፡ በአካል ናይትስ በተለመደው በጣም ጥቁር የቆዳ ቀለም እና ቀጭን ፣ ረዣዥም አካላት ይታወቃሉ ፡፡ ብዙውን ጊዜ ለየት ያሉ ረዥም የአካል ጉዳቶች ፣ በተለይም ርቀቱ ክፍሎችን (የፊት እግሮች ፣ ጥጆችን) ይመለከታሉ ፡፡ ይህ ባህርይ ሰውነታቸውን የበለጠ ውጤታማ በሆነ መንገድ እንዲያፈሱ ለማስቻል የአየር ንብረት መላመድ እንደሆነ ይታሰባል። የሱዳን ኒሎተኖች በዓለም ላይ ካሉ ረጅሙ ሕዝቦች መካከል እንደ አንዱ ይቆጠራሉ ፡፡ ሮበርትስ እና ቤይንብሪጅ 182.6 ሴ.ሜ (5 11.9 ኢንች) ቁመት እና 58.8 ኪ.ግ (130 ፓውንድ) በሱዳናዊው ሺሉክ ናሙና ውስጥ አማካይ እሴቶችን ሪፖርት አድርገዋል ፡፡ ሌላው የሱዳን ዲንቃ ናሙና የ 181.9 ሴሜ / 58.0 ኪግ (71.6 እና : በ / 127.9 ፓውንድ) ቁመት / ክብደት ጥምርታ አለው ፣ እጅግ በጣም ሥነ-መለኮታዊ ከ 1.6-3.5-6.6 ፡፡ የፊት ገጽታዎችን በተመለከተ ሂርናክስ በኒሎቲክ ሕዝቦች መካከል በጣም የተለመደው የአፍንጫ መገለጫ ሰፊ ነው ፣ በባህሪያቸው ከፍተኛ የመረጃ ጠቋሚ እሴቶች ከ 86.9 እስከ 92.0 ናቸው ፡፡ በተጨማሪም ዝቅተኛ የአፍንጫ ምጣኔዎች ብዙውን ጊዜ እንደ ማሳይ ባሉ በደቡባዊ ደቡባዊ ታላቁ ሐይቆች አካባቢ ከሚኖሩት ኒሎቴስ መካከል እንደሚገኙ ዘግቧል ፡፡ በተጨማሪም ፣ በአሁኑ ጊዜ በአፍሪካ ታላቁ ሐይቆች አካባቢ የሚኖሩት የኒሎቲክ ቡድኖች አንዳንድ ጊዜ በሱዳን ክልል ከሚኖሩት ሰዎች ያነሱ ናቸው ፡፡ ካምቤል እና ሌሎች. በሰሜን ኬንያ ውስጥ በግብርና ቱርካና ናሙና ውስጥ 172.0 ሴ.ሜ / 53.6 ኪግ (67.7 በ / 118.2 ፓውንድ) እና 174.9 ሴ.ሜ / 53.0 ኪግ (68.8 እና : በ / 116.8 ፓውንድ) መለኪያዎች ተመዝግበዋል ፡፡ ሄርናክስ በተመሳሳይ በደቡብ ኬንያ ለሚገኘው ማሳይ የ 172.7 ሴ.ሜ (68 ኢንች) ቁመት በመዘርዘር እጅግ በጣም ግንድ / እግር ርዝመት 47.7 ነው ፡፡ ብዙ የኒሎቲክ ቡድኖች በረጅም እና በመካከለኛ ርቀት ሩጫ የላቀ ናቸው ፡፡ አንዳንድ ተመራማሪዎች እንደሚጠቁሙት ይህ የስፖርት ችሎታ ከተለየ የሩጫ ኢኮኖሚያቸው ፣ ከቀጭን የሰውነት ቅርጽ እና ከቀጭን እግሮች ተግባር ጋር የተቆራኘ ነው ፡፡ ጥናት በፒሲላዲስ . 404 ታዋቂ የኬንያ ርቀት ሯጮች ጥናት አካሂዷል ፡፡ ከዓለም አቀፍ ደረጃ መልስ ሰጪዎች መካከል 76% የሚሆኑት የካሌንጂን ብሄረሰብ አካል እንደሆኑና 79% ደግሞ በኔሎቲክ ቋንቋ እንደሚናገሩ አረጋግጧል ፡፡

52330

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%B5%E1%8B%8A%E1%8D%8D%E1%89%B5

ስዊፍት

የአለም አቀፍ ኢንተርባንክ ፋይናንሺያል ቴሌኮሙኒኬሽን (ስዊፍት) ማህበር በህጋዊ መንገድ ኤስ.ደብሊውአይኤፍ.ቲ. ፣ በዓለም ዙሪያ ባሉ ባንኮች መካከል የፋይናንስ ግብይቶችን እንደ መካከለኛ እና አስፈፃሚ ሆኖ የሚያገለግል የቤልጂየም የትብብር ማህበረሰብ ነው። እንዲሁም ሶፍትዌሮችን እና አገልግሎቶችን ለፋይናንሺያል ተቋማት የሚሸጠው በአብዛኛው በባለቤትነት ለሚሰራው "ስዊፍትኔት" እና ) በመባል የሚታወቀው "ስዊፍት ኮድ" በመባል ይታወቃል። ስዊፍት ዝውውር ኢንተርናሽናል የገንዘብ ማስተላለፊያ ተብሎም ይጠራል። የገንዘብ ማስተላለፍን አያመቻችም, ይልቁንም የክፍያ ትዕዛዞችን ይልካል, ይህም ተቋማቱ እርስ በእርሳቸው ባላቸው የዘጋቢ መለያዎች መሟላት አለባቸው. የባንክ ግብይቶችን ለመለዋወጥ እያንዳንዱ የፋይናንስ ተቋም በሕጋዊ መንገድ እንደ ባንክ በመደራጀት ወይም ቢያንስ ከአንድ ባንክ ጋር ባለው ግንኙነት የባንክ ግንኙነት ሊኖረው ይገባል። የፋይናንስ መልእክቶችን ደህንነቱ በተጠበቀ መንገድ ሲያጓጉዝ፣ ለአባላቶቹ ሒሳብ አይይዝም። ወይም ምንም ዓይነት የማጥራት ወይም የማቋቋሚያ መንገድ አያከናውንም. እ.ኤ.አ. ከ2018 ጀምሮ በዓለም አቀፍ ደረጃ ከሚገኙት ከፍተኛ ዋጋ ያላቸው ድንበር ተሻጋሪ ክፍያዎች መካከል ግማሽ ያህሉ የስዊፍት ኔትወርክን ተጠቅመዋል፣ እና በ2015፣ ከ11,000 በላይ የፋይናንስ ተቋማትን ከ200 በላይ በሆኑ ሀገራት እና ግዛቶች አገናኝቷል፣ እነዚህም በአማካይ ከ32 ሚሊዮን በላይ መልዕክቶችን ይለዋወጡ ነበር። ቀን (እ.ኤ.አ. በ1995 በአማካይ ከ2.4 ሚሊዮን ዕለታዊ መልዕክቶች ጋር ሲነጻጸር)። በሰፊው ጥቅም ላይ የዋለ ቢሆንም፣ በውጤታማነቱ ተወቅሷል። እ.ኤ.አ. በ2018፣ በለንደን ላይ የተመሰረተው ፋይናንሺያል ታይምስ ዝውውሮች በተደጋጋሚ “ወደ መጨረሻው መድረሻቸው ከመድረሳቸው በፊት በብዙ ባንኮች በኩል እንደሚያልፉ፣ ጊዜ የሚፈጅ፣ ውድ እና ምን ያህል ገንዘብ በሌላኛው ጫፍ ላይ እንደሚደርስ ግልጽነት የጎደላቸው ያደርጋቸዋል” ብሏል። ስዊፍት ከዚያን ጊዜ ጀምሮ አስተዋውቋል። በ165 ባንኮች ተቀባይነት አግኝቶ ግማሹን ክፍያ በ30 ደቂቃ ውስጥ እያጠናቀቀ ነው በማለት “ግሎባል ክፍያ ፈጠራ” (ጂፒአይ) የተባለ የተሻሻለ አገልግሎት። በቤልጂየም ህግ መሰረት እንደ ህብረት ስራ ማህበር፣ በአባል የፋይናንስ ተቋማቱ ባለቤትነት የተያዘ ነው። ዋና መሥሪያ ቤቱ ብራሰልስ አቅራቢያ በሚገኘው ቤልጂየም በላሁልፔ ይገኛል። ዋናው ሕንፃው በሪካርዶ ቦፊል ታለር ደ አርክቴክቱራ ተቀርጾ በ1989 ተጠናቅቋል። የስዊፍት ሊቀመንበር የፓኪስታኑ ያዋር ሻህ እና ዋና ሥራ አስፈፃሚው የስፔኑ ጃቪየር ፔሬዝ-ታሶ ናቸው። ዓመታዊ ኮንፈረንስ ያስተናግዳል፣ ሲቦስ የሚባል፣ በተለይ በፋይናንሺያል አገልግሎት ኢንዱስትሪ ላይ ያነጣጠረ። ስዊፍት የተመሰረተው በግንቦት 3 ቀን 1973 በብራስልስ በዋና ስራ አስፈፃሚው ካርል ሮይተርኪኦልድ መሪነት ሲሆን በ15 ሀገራት በ239 ባንኮች ተደግፏል። ከመቋቋሙ በፊት ዓለም አቀፍ የገንዘብ ልውውጦች በቴሌክስ ይተላለፉ ነበር፣ ህዝባዊ ስርዓት በእጅ መጻፍ እና መልዕክቶችን ማንበብ። አንድ ነጠላ የግል እና ሙሉ በሙሉ አሜሪካዊ አካል የአለም አቀፍ የገንዘብ ፍሰትን የሚቆጣጠር ከሆነ ምን ሊፈጠር እንደሚችል በመፍራት ነው የተቋቋመው - ከዚህ በፊት የኒውዮርክ የመጀመሪያ ብሄራዊ ከተማ ባንክ (ኤፍኤንሲቢ) - በኋላም ሲቲባንክ ነበር። ለ ፕሮቶኮል ምላሽ የ ተፎካካሪዎች በአሜሪካ እና በአውሮፓ አማራጭ "የህዝብ አቅራቢዎችን መተካት እና የክፍያ ሂደቱን ሊያፋጥን የሚችል የመልእክት ስርዓት" ገፋፉ። ስዊፍት ለፋይናንሺያል ግብይቶች የጋራ መመዘኛዎችን እና የጋራ የመረጃ ማቀነባበሪያ ሥርዓት እና በሎጊካ የተነደፈ እና በቡሮውስ ኮርፖሬሽን የተገነባው ዓለም አቀፍ የመገናኛ አውታር ማዘጋጀት ጀመረ። መሰረታዊ የአሰራር ሂደቶች እና የተጠያቂነት ህጎች የተቋቋሙት እ.ኤ.አ. ስዊፍት በፋይናንሺያል መልእክቶች ውስጥ ለአገባብ የሚሆን የኢንዱስትሪ መስፈርት ሆኗል። በ ደረጃዎች የተቀረጹ መልዕክቶች በብዙ የታወቁ የፋይናንሺያል ሂደት ሥርዓቶች ሊነበቡ እና ሊሰሩ ይችላሉ፣ መልእክቱ በስዊፍት አውታረመረብ በኩል ቢጓዝም ባይሄድም። የመልእክት ቅርጸት እና ይዘት ደረጃዎችን ለመወሰን ከአለም አቀፍ ድርጅቶች ጋር ይተባበራል። ስዊፍት ለሚከተሉት የ ደረጃዎች የምዝገባ ባለስልጣን () ነው። 9362: 1994 ባንክ - የባንክ ቴሌኮሙኒኬሽን መልዕክቶች - የባንክ መለያ ኮዶች 10383: 2003 ዋስትናዎች እና ተዛማጅ የገንዘብ ሰነዶች - የመለዋወጫ እና የገበያ መለያ ኮዶች ( መዝገብ ቤት 15022: 1999 ዋስትናዎች - ለመልእክቶች እቅድ (የውሂብ መስክ መዝገበ ቃላት) (አይኤስኦ 7775 ን ይተካዋል) 20022-1: 2004 እና 20022-2: 2007 የፋይናንስ አገልግሎቶች - ሁለንተናዊ የፋይናንሺያል ኢንዱስትሪ የመልእክት እቅድ በ : ለ ዩኒፎርም ሪሶርስስ ስሞች () ተብሎ ይገለጻል።

39053

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%89%AD%E1%88%8B%E1%8B%B2%E1%88%9A%E1%88%AD%20%E1%8D%91%E1%89%B2%E1%8A%95

ቭላዲሚር ፑቲን

የሩሲያ ፖለቲከኞች ቭላድሚር ቭላድሚሮቪች ፑቲን [] የተወለደው እ.ኤ.አ. ጥቅምት 7 ቀን 1952 (አውሮፓዊ) የሩሲያ ፖለቲከኛ እና የቀድሞ የስለላ ኦፊሰር ነው ፣የሩሲያ ፕሬዝዳንት ፣ እ.ኤ.አ. እ.ኤ.አ. ከ1999 እስከ 2000፣ እና ከ2008 እስከ 2012. ፑቲን አሁን በስልጣን ላይ ያሉት አውሮፓውያን የጎረቤት ቤላሩስ አሌክሳንደር ሉካሼንኮ በመቀጠል ሁለተኛው ረጅሙ ፕሬዝዳንት ናቸው። ፑቲን የተወለዱት በሌኒንግራድ (አሁን ሴንት ፒተርስበርግ) ሲሆን በሌኒንግራድ ስቴት ዩኒቨርሲቲ የህግ ትምህርት ተምረው በ1975 ተመርቀዋል።ለ16 አመታት በኬጂቢ የውጭ መረጃ መኮንንነት ሰርተው ወደ ሌተናል ኮሎኔልነት ማዕረግ የደረሱ ሲሆን እ.ኤ.አ. በሴንት ፒተርስበርግ ውስጥ ሥራ ። በ1996 የፕሬዚዳንት ቦሪስ የልሲን አስተዳደርን ለመቀላቀል ወደ ሞስኮ ተዛወረ። እ.ኤ.አ. ነሐሴ 1999 ጠቅላይ ሚኒስትር ሆነው ከመሾማቸው በፊት የፌዴራል ደኅንነት አገልግሎት (ኤፍኤስቢ) ዳይሬክተር እና የፀጥታው ምክር ቤት ፀሐፊ ሆነው ለአጭር ጊዜ አገልግለዋል።የልሲን ሥልጣን ከለቀቁ በኋላ ፑቲን ተጠባባቂ ፕሬዚዳንት ሆኑ እና አራት ወር ባልሞላ ጊዜ ውስጥ በቀጥታ ተመርጠዋል። ለመጀመሪያ ጊዜ የፕሬዝዳንትነት ዘመናቸው እና በ2004 በድጋሚ ተመረጡ። ያኔ በህገ መንግስቱ ለሁለት ተከታታይ የፕሬዝዳንትነት ዘመን ብቻ የተገደበ ስለነበር ፑቲን ከ2008 እስከ 2012 በዲሚትሪ ሜድቬዴቭ በጠቅላይ ሚኒስትርነት አገልግለዋል እና እ.ኤ.አ. በማጭበርበር እና በተቃውሞ ክስ; እ.ኤ.አ. በ2018 በድጋሚ ተመርጧል። እ.ኤ.አ. በ2021 ህዝበ ውሳኔ ተከትሎ የሕገ-መንግስታዊ ማሻሻያዎችን ፈርሟል ፣ ይህም ለሁለተኛ ጊዜ ለመወዳደር የሚያስችለውን ጨምሮ የሕገ-መንግስታዊ ማሻሻያዎችን ፈረመ ይህም የፕሬዚዳንትነቱን እስከ 2036 ሊያራዝም ይችላል። ፑቲን በፕሬዚዳንትነት በመሩበት የመጀመሪያ የስልጣን ዘመን የሩስያ ኢኮኖሚ ለስምንት ተከታታይ አመታት ያደገ ሲሆን አጠቃላይ የሀገር ውስጥ ምርት የሚለካው በመግዛት አቅም በ72 በመቶ አድጓል። የሩስያ ራስን የገመተ የህይወት እርካታ በከፍተኛ ሁኔታ ተነሳ. እድገቱ የተገኘው የነዳጅ እና ጋዝ ዋጋ በአምስት እጥፍ በመጨመሩ ሲሆን ይህም አብዛኛውን የሩስያ የወጪ ንግድ፣ ከኮሚኒስት ድቀት እና የፋይናንስ ቀውሶች በማገገም፣ የውጭ ኢንቨስትመንት መጨመር እና አስተዋይ የኢኮኖሚ እና የፊስካል ፖሊሲዎች ውጤት ነው። ፑቲን በሁለተኛው የቼቼን ጦርነትም ሩሲያን ድል አድርጋለች። በሜድቬዴቭ ዘመን በጠቅላይ ሚኒስትርነት በማገልገል መጠነ ሰፊ ወታደራዊ ማሻሻያ እና የፖሊስ ማሻሻያ እንዲሁም ሩሲያ በራሶ-ጆርጂያ ጦርነት ድልን በበላይነት መርተዋል። በሶስተኛው የፕሬዝዳንትነት ዘመናቸው፣ እ.ኤ.አ. በ2014 መጀመሪያ ላይ ሩሲያ በዩክሬን ወታደራዊ ጣልቃ ገብነት ከጀመረች እና ክሬሚያን ከግዛት በኋላ ከአለም አቀፍ ማዕቀቦች ጋር ተዳምሮ የነዳጅ ዋጋ ማሽቆልቆሉ እ.ኤ.አ. በ2015 የሩስያ ኢኮኖሚ በ 3.7% እንዲቀንስ አድርጓል። % የሀገር ውስጥ ምርት ዕድገት። በአራተኛው የፕሬዝዳንትነት ዘመናቸው የኮቪድ-19 ወረርሽኝ ሩሲያን ተመታ፣ እና ፑቲን እ.ኤ.አ. በ2022 ዩክሬንን ሙሉ በሙሉ እንድትወረር አዘዙ፣ ይህም በሩሲያ ላይ ተጨማሪ ማዕቀቦች እንዲጣሉ በማድረግ የገንዘብ ቀውስ አስከትሏል። በፑቲን ዘመን ከተከናወኑት ክንውኖች መካከል የነዳጅና የጋዝ ቧንቧ ዝርጋታ፣ የ የሳተላይት አሰሳ ሥርዓት መልሶ ማቋቋም እና እንደ 2014 የሶቺ ክረምት ኦሊምፒክ እና የ2018 የፊፋ የዓለም ዋንጫ ያሉ ዓለም አቀፍ ዝግጅቶችን መሠረተ ልማት መገንባት ይገኙበታል። በፑቲን መሪነት ሩሲያ ወደ አምባገነንነት ተሸጋግራለች። ባለሙያዎች ሩሲያን እንደ ዲሞክራሲ አይቆጥሩም, የፖለቲካ ተቃዋሚዎችን ማሰር እና መጨቆን, የነፃ ፕሬስን ማስፈራራት እና ማፈኛ እና የነጻ እና ፍትሃዊ ምርጫ እጦትን በመጥቀስ ሩሲያ በትራንስፓረንሲ ኢንተርናሽናል የሙስና አመለካከቶች ማውጫ, በኢኮኖሚስት ኢንተለጀንስ ዩኒት ዲሞክራሲ ላይ ጥሩ ውጤት አስመዝግቧል. ኢንዴክስ፣ እና የፍሪደም ሃውስ ነፃነት በአለም መረጃ ጠቋሚ። ስለ ፑቲን የህይወት ታሪክን የፃፈው ሩሲያዊ አሜሪካዊ ማሻ ጌሴን "ፑቲን እና ባልደረቦቻቸው በዋነኛነት የፕሬስ ክሊፕን በመሰብሰብ በኬጂቢ ለሚሰራው የማይጠቅም መረጃ ተራራ አስተዋጽኦ አድርገዋል" ብሏል። የፑቲንን ስራ በቀድሞው የስታሲ የስለላ ሃላፊ ማርከስ ቮልፍ እና የፑቲን የቀድሞ የኬጂቢ ባልደረባ ቭላድሚር ኡሶልቴሴቭ ዘንድ ተቀባይነት አላገኘም። እንደ ጋዜጠኛ ካትሪን ቤልተን ገለጻ ይህ ማቃለል ፑቲን በኬጂቢ በማስተባበር እና በአሸባሪው የቀይ ጦር ቡድን ድጋፍ ላይ ያላቸውን ተሳትፎ የሚሸፍን ሲሆን አባላቱ በተደጋጋሚ በምስራቅ ጀርመን ከስታሲ ድጋፍ ጋር ተደብቀው ነበር እና ድሬስደን “የህዳግ” ከተማ ተብላ ተመርጣለች። የምዕራባውያን የስለላ አገልግሎቶች ዝቅተኛ መገኘት. የመጀመሪያ ህይወት ቭላድሚር ቭላድሚሮቪች ፑቲን በጥቅምት 7 ቀን 1952 በሌኒንግራድ ፣ ሩሲያ ኤስኤፍአር ፣ ሶቪየት ዩኒየን (አሁን ሴንት ፒተርስበርግ ፣ ሩሲያ) ፣ የቭላድሚር ስፒሪዶኖቪች ፑቲን እና ማሪያ ኢቫኖቭና ፑቲና (የአባቷ ሸሎሞቫ ፣ 1911-1998) ከሶስት ልጆች ታናሽ ታናሽ ተወለደ። ). የቭላድሚር ፑቲን አያት ስፒሪዶን ፑቲን ለቭላድሚር ሌኒን እና ጆሴፍ ስታሊን የግል አብሳይ ነበሩ። አልበርት በጨቅላነቱ ሞተ ቪክቶር በዲፍቴሪያ ሞተ በሌኒንግራድ የናዚ ጦር ሃይሎች በሁለተኛው የአለም ጦርነት። የፑቲን እናት የፋብሪካ ሰራተኛ ነበረች እና አባቱ በሶቪየት ባህር ሀይል ውስጥ ለውትድርና ወታደራዊ ሰራተኛ ነበር፣ በ1930ዎቹ መጀመሪያ ላይ በባህር ሰርጓጅ መርከቦች ውስጥ አገልግሏል። በሁለተኛው የዓለም ጦርነት መጀመሪያ ላይ አባቱ በ የጥፋት ሻለቃ ውስጥ አገልግሏል። በኋላም ወደ መደበኛው ጦር ተዛውሮ በ1942 ክፉኛ ቆስሏል።የፑቲን እናት አያት በ1941 በጀርመን ወራሪዎች በቴቨር ክልል ተገድለዋል እና እናቱ አጎቶቹ በሁለተኛው የዓለም ጦርነት ወቅት በምስራቃዊ ግንባር ጠፉ። ሴፕቴምበር 1 ቀን 1960 ፑቲን በቤቱ አቅራቢያ በሚገኘው ባስኮቭ ሌን በሚገኘው ትምህርት ቤት ቁጥር 193 ጀመረ። ገና የወጣት አቅኚ ድርጅት አባል ካልሆኑት ወደ 45 የሚጠጉ ተማሪዎች ክፍል ውስጥ ከጥቂቶቹ አንዱ ነበር። በ12 አመቱ ሳምቦ እና ጁዶ መለማመድ ጀመረ። በትርፍ ጊዜው በማርክስ፣ ኢንግልስ እና ሌኒን ላይ ማንበብ ይወድ ነበር። ፑቲን ጀርመንኛን በሴንት ፒተርስበርግ ሁለተኛ ደረጃ ትምህርት ቤት 281 አጥንቶ ጀርመንኛን እንደ ሁለተኛ ቋንቋ ይናገራል። ፑቲን በ1970 በአንድሬ ዣዳኖቭ (አሁን ሴንት ፒተርስበርግ ስቴት ዩኒቨርሲቲ) በተሰየመው ሌኒንግራድ ስቴት ዩኒቨርሲቲ ህግን አጥንቶ በ1975 ተመረቀ።የእርሳቸው ፅንሰ-ሀሳብ “በአለም አቀፍ ህግ እጅግ በጣም ተወዳጅ ኔሽን ግብይት መርህ” ላይ ነበር። እዚያ እያለ የሶቪየት ዩኒየን ኮሚኒስት ፓርቲ አባል መሆን ነበረበት እና ህልውናው እስካልቆመ ድረስ (እ.ኤ.አ. በነሀሴ 1991 ከህግ ወጥቷል) አባል ሆኖ ቆይቷል። ፑቲን የንግድ ህግን የሚያስተምር ረዳት ፕሮፌሰር አናቶሊ ሶብቻክን አገኘው እና በኋላም የሩሲያ ህገ መንግስት እና በፈረንሳይ ለደረሰው የሙስና እቅድ ተባባሪ ደራሲ ሆነ። ፑቲን በሶብቻክ ሥራ በሴንት ፒተርስበርግ ተጽዕኖ ይኖረዋል። ሶብቻክ በሞስኮ ውስጥ በፑቲን ሥራ ውስጥ ተፅዕኖ ይኖረዋል. ኬጂቢ ሥራ እ.ኤ.አ. በ 1975 ፑቲን ኬጂቢን ተቀላቅለው በ 401 ኛው ኬጂቢ ትምህርት ቤት በኦክታ ፣ ሌኒንግራድ አሰልጥነዋል ። ከስልጠና በኋላ ወደ አንደኛ ዋና ዳይሬክቶሬት ከመዛወሩ በፊት በሁለተኛው ዋና ዳይሬክቶሬት (ፀረ-መረጃ) ውስጥ ሠርቷል ፣ እዚያም በሌኒንግራድ የውጭ ዜጎችን እና የቆንስላ ባለሥልጣናትን ይከታተላል ። በሴፕቴምበር 1984 ፑቲን በዩሪ አንድሮፖቭ ቀይ ባነር ተቋም ለተጨማሪ ስልጠና ወደ ሞስኮ ተላከ። ከ1985 እስከ 1990 በድሬዝደን፣ ምሥራቅ ጀርመን፣ የሽፋን ማንነትን በአስተርጓሚነት አገልግለዋል። በሙያው ውስጥ ያለው ይህ ጊዜ በአብዛኛው ግልጽ አይደለም. ማንነቱ ያልታወቀ ምንጭ እንደገለጸው የቀድሞ የ አባል በድሬስደን ከሚገኙት ከእነዚህ ስብሰባዎች በአንዱ ታጣቂዎቹ ፑቲንን በምዕራብ ጀርመን ለ የተሰጡ የጦር መሣሪያዎችን ዝርዝር አቅርበዋል። በፑቲን እንደተቀጠረ የሚናገረው ክላውስ ዙክሆልድ፣ የኋለኛው ደግሞ ኒዮ-ናዚ ራይነር ሶንታግ እንዳስተናገደ እና በመርዝ ላይ ጥናት ያዘጋጀውን ደራሲ ለመመልመል ሞክሯል። ፑቲን ለገመድ አልባ ግንኙነት ጉዳዮች ከአስተርጓሚ ጋር ለመቅጠር ጀርመኖችን ማግኘታቸውም ተዘግቧል። በደቡብ-ምስራቅ እስያ በገመድ አልባ የግንኙነት ቴክኖሎጂዎች ውስጥ የተሳተፈ በጀርመን መሐንዲሶች፣ በእሱ ተመልምለው፣ እዚያ እና ወደ ምዕራብ ባደረጉት ጉዞ ምክንያት ነው። የፑቲን ይፋዊ የህይወት ታሪክ እንደሚለው፣ እ.ኤ.አ. ህዳር 9 ቀን 1989 የጀመረው የበርሊን ግንብ ፈራርሶ የሶቪየት የባህል ማዕከል (የወዳጅነት ቤት) እና በድሬዝደን የሚገኘውን የኬጂቢ ቪላ ፋይሎችን ለባለሥልጣናቱ አድኗል። ኬጂቢ እና ስታሲ ወኪሎችን ጨምሮ ተቃዋሚዎችን እንዳያገኙ እና እንዳያጠፉ ለመከላከል ጀርመን ተባበረች። ከዚያም በጥቂት ሰዓታት ውስጥ የኬጂቢ ፋይሎችን ብቻ አቃጠለ ተብሎ ይታሰባል፣ ነገር ግን የሶቪየት የባህል ማዕከል ለጀርመን ባለስልጣናት መዛግብትን አዳነ። በዚህ ማቃጠል ወቅት ስለ ምርጫው መስፈርት ምንም አልተነገረም; ለምሳሌ፣ የስታሲ ፋይሎችን ወይም ስለ ሌሎች የጀርመን ዲሞክራቲክ ሪፐብሊክ ሪፐብሊክ ወይም የዩኤስኤስአር ኤጀንሲ ፋይሎችን በተመለከተ። እቶኑ ስለፈነዳ ብቻ ብዙ ሰነዶች ለጀርመን የተተዉ ቢሆንም ብዙ የ ቪላ ሰነዶች ወደ ሞስኮ እንደተላኩ አስረድተዋል። ከኮሚኒስት የምስራቅ ጀርመን መንግስት ውድቀት በኋላ፣ ኬጂቢ እና የሶቪየት ቀይ ጦር ሰራዊት በምስራቅ ጀርመን ቢንቀሳቀሱም ፑቲን በድሬዝደን እና ከዚያ በፊት በነበሩት ሰላማዊ ሰልፎች ታማኝነታቸውን በሚመለከት ጥርጣሬ በመፈጠሩ ከኬጂቢ አገልግሎት መልቀቅ ነበረበት። እ.ኤ.አ. በ 1990 መጀመሪያ ላይ ወደ ሌኒንግራድ ተመለሰ የ "ንቁ ክምችቶች" አባል በመሆን ለሦስት ወራት ያህል ከሌኒንግራድ ስቴት ዩኒቨርሲቲ ዓለም አቀፍ ጉዳዮች ክፍል ጋር ለሦስት ወራት ያህል ሰርቷል ፣ ለዶክትሬት ዲግሪው ሲሰራ ምክትል ሬክተር ዩሪ ሞልቻኖቭን ሪፖርት አድርጓል ። እዚያም አዳዲስ የኬጂቢ ምልምሎችን ፈልጎ የተማሪውን አካል ተመልክቶ በቅርቡ የሌኒንግራድ ከንቲባ ለመሆን ከቀድሞው ፕሮፌሰሩ አናቶሊ ሶብቻክ ጋር ያለውን ወዳጅነት አድሷል። ፑቲን እ.ኤ.አ. ነሐሴ 20 ቀን 1991 በሶቪየት ፕሬዝደንት ሚካሂል ጎርባቾቭ ላይ የሶቭየት ህብረት መፈንቅለ መንግስት ሙከራ በተደረገ በሁለተኛው ቀን ከሌተናል ኮሎኔል ማዕረግ ጋር ስራቸውን እንደለቀቁ ተናግረዋል ። ፑቲን “መፈንቅለ መንግስቱ እንደተጀመረ ወዲያውኑ ከየትኛው ወገን እንደምገኝ ወሰንኩ” ቢልም ምርጫው ከባድ እንደነበር የገለፁት እሱ የህይወቱን ምርጥ ክፍል “በአካል ክፍሎች” ያሳለፈ በመሆኑ ነው። እ.ኤ.አ. በ 1999 ፑቲን ኮሚኒዝምን “ከዋናው የሥልጣኔ አካል የራቀ ዕውር መንገድ” ሲል ገልጿል። የፖለቲካ ሥራ 1990-1996: የሴንት ፒተርስበርግ አስተዳደር በግንቦት 1990 ፑቲን የሌኒንግራድ ከንቲባ አናቶሊ ሶብቻክ የዓለም አቀፍ ጉዳዮች አማካሪ ሆነው ተሾሙ። እ.ኤ.አ. በ2017 ከኦሊቨር ስቶን ጋር ባደረጉት ቃለ ምልልስ ፑቲን በሚካሂል ጎርባቾቭ ላይ የተካሄደውን መፈንቅለ መንግስት ተከትሎ እ.ኤ.አ. በ1991 ከኬጂቢ ስልጣን መልቀቃቸውን ተናግሯል ፣ ምክንያቱም በተፈጠረው ነገር ስላልተስማሙ እና በአዲሱ አስተዳደር ውስጥ የስለላ አካል መሆን አልፈለጉም ። በ2018 እና 2021 የፑቲን መግለጫ እንደሚለው፣ ተጨማሪ ገንዘብ ለማግኘት እንደ የግል የታክሲ ሹፌር ሰርቶ ሊሆን ይችላል፣ ወይም እንደዚህ አይነት ስራ አስቦ ሊሆን ይችላል። ሰኔ 28 ቀን 1991 ዓለም አቀፍ ግንኙነቶችን እና የውጭ ኢንቨስትመንቶችን በማስተዋወቅ እና የንግድ ሥራዎችን በመመዝገብ የከንቲባ ጽሕፈት ቤት የውጭ ግንኙነት ኮሚቴ ኃላፊ ሆነ ። በአንድ አመት ውስጥ ፑቲን በማሪና ሳልዬ በሚመራው የከተማው የህግ መወሰኛ ምክር ቤት ተመርምሯል. በ93,000,000 ዶላር የሚገመቱ ብረቶች ወደ ውጭ መላክ ጨርሶ ላልደረሰው የውጭ የምግብ ዕርዳታ እንዲቀርብ ፈቅዷል የሚል መደምደሚያ ላይ ተደርሷል። መርማሪዎቹ ፑቲን ከስልጣን እንዲባረሩ ቢመክሩም ፑቲን እስከ 1996 የውጪ ግንኙነት ኮሚቴ ሃላፊ ሆነው ቆይተዋል።ከ1994 እስከ 1996 ድረስ በሴንት ፒተርስበርግ በርካታ የፖለቲካ እና የመንግስት ሀላፊነቶችን ያዙ። በማርች 1994 ፑቲን የሴንት ፒተርስበርግ መንግስት የመጀመሪያ ምክትል ሊቀመንበር ሆነው ተሾሙ። በግንቦት 1995 በጠቅላይ ሚኒስትር ቪክቶር ቼርኖሚርዲን የተመሰረተው የሊበራል የስልጣን ፓርቲ የኛ ቤት - የኛ ቤት - የሩስያ የፖለቲካ ፓርቲ የሴንት ፒተርስበርግ ቅርንጫፍን አደራጅቷል. እ.ኤ.አ. በ 1995 ለዚያ ፓርቲ የሕግ አውጪ ምርጫ ዘመቻን ያስተዳድራል ፣ እና ከ 1995 እስከ ሰኔ 1997 ድረስ የሴንት ፒተርስበርግ ቅርንጫፍ መሪ ነበር። 1996-1999: የሞስኮ የመጀመሪያ ሥራ ሰኔ 1996 ሶብቻክ በሴንት ፒተርስበርግ በድጋሚ ለመመረጥ ያቀረበውን ጥያቄ በማሸነፍ የምርጫ ቅስቀሳውን ሲመራ የነበረው ፑቲን በከተማው አስተዳደር ውስጥ የነበረውን ቦታ ለቋል። ወደ ሞስኮ ተዛውሮ በፓቬል ቦሮዲን የሚመራ የፕሬዝዳንት ንብረት አስተዳደር ዲፓርትመንት ምክትል ኃላፊ ሆኖ ተሾመ. እስከ መጋቢት 1997 ድረስ ይህንን ቦታ ይይዝ ነበር. ለግዛቱ የውጭ ንብረት ተጠያቂ ሲሆን የሶቪየት ዩኒየን እና የኮሚኒስት ፓርቲ የቀድሞ ንብረቶችን ወደ ሩሲያ ፌዴሬሽን እንዲዛወሩ አደራጅቷል. እ.ኤ.አ. ማርች 26 ቀን 1997 ፕሬዝዳንት ቦሪስ የልሲን ፑቲንን የፕሬዝዳንት ስታፍ ምክትል ሃላፊን ሾሙ ፣ እስከ ግንቦት 1998 ያቆዩትን ልጥፍ እና የፕሬዚዳንት ንብረት አስተዳደር ዲፓርትመንት ዋና ቁጥጥር ዳይሬክቶሬት ሃላፊ (እስከ ሰኔ 1998 ድረስ) ። በዚህ ቦታ ከሱ በፊት የነበረው አሌክሲ ኩድሪን እና ተከታዩ የወደፊት ታዋቂ ፖለቲከኞች እና የፑቲን አጋሮች የሆኑት ኒኮላይ ፓትሩሼቭ ነበሩ። ሰኔ 27 ቀን 1997 በሴንት ፒተርስበርግ ማዕድን ኢንስቲትዩት ፣ በሪክተር ቭላድሚር ሊቲቪንኮ እየተመራ ፣ ፑቲን በኢኮኖሚክስ ውስጥ የሳይንስ መመረቂያ እጩውን ተከላክሏል ፣ በገቢያ ግንኙነቶች ምስረታ ስር የክልል ሀብቶች ስትራቴጂክ ዕቅድ ። ይህም አንድ ወጣት ባለሥልጣን በሙያው አጋማሽ ላይ ምሁራዊ ሥራ የሚጽፍበትን በሩሲያ ያለውን ልማድ የሚያሳይ ምሳሌ ነው። ፑቲን በኋላ ፕሬዝዳንት በሆኑበት ወቅት 15 ገፆች ከአሜሪካ የመማሪያ መጽሀፍ እንደተገለበጡ ከታወቀ በኋላ በብሩኪንግ ኢንስቲትዩት ባልደረቦች ላይ የመመረቂያ ፅሁፉ የስርቆት ክስ ኢላማ ሆነ። ፑቲን የመመረቂያ ጽሁፉ ተጠቅሷል ብለው መለሱ፣ የብሩኪንግስ ባልደረቦች ምናልባት ያልታሰበ ቢሆንም የስርቆት ወንጀል መሆኑን አስረግጠው ተናግረዋል። የመመረቂያ ኮሚቴው ክሱን ውድቅ አድርጎታል። እ.ኤ.አ. ግንቦት 25 ቀን 1998 ፑቲን በቪክቶሪያ ሚቲና ምትክ ለክልሎች የፕሬዚዳንትነት ሠራተኞች የመጀመሪያ ምክትል ኃላፊ ተሾመ ። እና, 15 ጁላይ, እሱ ሰርጌይ ሻክራይ በመተካት, ክልሎች ሥልጣን መገደብ ላይ ስምምነቶች ዝግጅት እና የፌደራል ማዕከል ፕሬዚዳንት ጋር የተያያዘው የኮሚሽኑ ኃላፊ ተሾመ. ከፑቲን ሹመት በኋላ ኮሚሽኑ ምንም አይነት ስምምነቶችን አላጠናቀቀም, ምንም እንኳን በሻክሬይ የኮሚሽኑ መሪ ሆኖ በነበረበት ወቅት 46 ስምምነቶች ተፈርመዋል. በኋላ ፑቲን ፕሬዝዳንት ከሆኑ በኋላ 46ቱን ስምምነቶች ሰርዘዋል። እ.ኤ.አ. ሐምሌ 25 ቀን 1998 ዬልሲን ፑቲንን የፌደራል ደህንነት አገልግሎት (ኤፍኤስቢ) ዳይሬክተር ፣ የሩሲያ ፌዴሬሽን ዋና የመረጃ እና ደህንነት ድርጅት እና የኬጂቢ ተተኪ ሾመ። 1999: የመጀመሪያ ደረጃ ፕሪሚየር እ.ኤ.አ. ነሐሴ 9 ቀን 1999 ፑቲን ከሦስቱ የመጀመሪያ ምክትል ጠቅላይ ሚኒስትሮች አንዱ ሆኖ ተሾመ እና በዚያ ቀን በፕሬዚዳንት የልሲን የሩሲያ ፌዴሬሽን መንግሥት ተጠባባቂ ጠቅላይ ሚኒስትር ተሾመ ። ዬልሲን ፑቲንን እንደ ተተኪያቸው ማየት እንደሚፈልግ አስታውቋል። በኋላም በዚያው ቀን ፑቲን ለፕሬዚዳንትነት ለመወዳደር ተስማማ። እ.ኤ.አ. ኦገስት 16፣ የግዛቱ ዱማ የጠቅላይ ሚኒስትርነቱን ሹመት በ233 ድምጽ (በ84 ተቃውሞ፣ 17 ድምጸ ተአቅቦ) ሲያፀድቅ፣ 226 ቀላል አብላጫ ድምፅ ሲያስፈልግ ከአስራ ስምንት ወራት ባነሰ ጊዜ ውስጥ የሩሲያ አምስተኛ ጠቅላይ ሚኒስትር አድርጎታል። . በሱ ሹመት፣ ፑቲን በአጠቃላይ ህዝብ ዘንድ የማይታወቅ፣ ከቀደምቶቹ የበለጠ ረጅም ጊዜ ይኖራል ብለው የጠበቁት ጥቂቶች ናቸው። እሱ መጀመሪያ ላይ እንደ የየልሲን ታማኝነት ይቆጠር ነበር; ልክ እንደሌሎች የቦሪስ የልሲን ጠቅላይ ሚኒስትሮች፣ ፑቲን ሚኒስትሮችን አልመረጡም፣ ካቢኔያቸው በፕሬዚዳንት አስተዳደር ተወስኗል። የየልሲን ዋና ተቃዋሚዎች እና ተተኪዎች ቀድሞውንም የታመሙትን ፕሬዚደንት ለመተካት ዘመቻ ሲያካሂዱ ነበር፣ እናም ፑቲን ተተኪ እንዳይሆኑ ከፍተኛ ትግል አድርገዋል። በቼቼን ሪፑብሊክ ኢችኬሪያ የሚገኘውን የቀድሞ የኬጂቢ ወኪሎችን ጨምሮ የዳግስታን ወረራ እና የዳግስታን ወረራ ተከትሎ ለሁለተኛው የቼቼን ጦርነት የፑቲን ህግ እና ስርዓት እና ያልተቋረጠ አቀራረብ ብዙም ሳይቆይ ታዋቂነቱን ከፍ አድርጎ ፈቀደ። ተቀናቃኞቹን እንዲያገኝ። ከፓርቲ ጋር በይፋ ባይገናኝም፣ ፑቲን በታህሳስ 1999 በዱማ ምርጫ ሁለተኛ ከፍተኛውን የህዝብ ድምጽ አሸንፎ አዲስ ለተቋቋመው የአንድነት ፓርቲ ድጋፋቸውን ሰጥተዋል። 1999–2000፡ ተጠባባቂ ፕሬዝዳንት እ.ኤ.አ. በታህሳስ 31 ቀን 1999 ዬልሲን ባልተጠበቀ ሁኔታ ሥራቸውን ለቀቁ እና በሩሲያ ሕገ መንግሥት መሠረት ፑቲን የሩሲያ ፌዴሬሽን ተጠባባቂ ፕሬዝዳንት ሆነ። ይህንን ሚና በመያዝ ፑቲን ቀደም ሲል በቼችኒያ የሚገኙ የሩሲያ ወታደሮችን ለመጎብኘት ቀጠሮ ተይዞ ነበር. በታኅሣሥ 31 ቀን 1999 ፑቲን የፈረሙት የመጀመሪያው የፕሬዚዳንታዊ ድንጋጌ "የሩሲያ ፌዴሬሽን የቀድሞ ፕሬዚዳንት እና የቤተሰቡ አባላት ዋስትና ላይ" በሚል ርዕስ ነበር. ይህም “በስልጣን ዘመናቸው ፕሬዝዳንት እና ዘመዶቻቸው ላይ የሙስና ክስ እንደማይከተል አረጋግጧል። ይህ በተለይ የየልሲን ቤተሰብ አባላት በተሳተፉበት የ ጉቦ ጉዳይ ላይ ያነጣጠረ ነበር። እ.ኤ.አ. ነሐሴ 30 ቀን 2000 የወንጀል ምርመራ (ቁጥር 18/238278-95) ፑቲን ራሱ የሴንት ፒተርስበርግ ከተማ አስተዳደር አባል ሆኖ ከተጠርጣሪዎቹ አንዱ ሆኖ ተቋርጧል። በታህሳስ 30 ቀን 2000 በስዊዘርላንድ አቃቤ ህጎች በሺዎች የሚቆጠሩ ሰነዶች ቢተላለፉም በጠቅላይ አቃቤ ህግ ላይ ሌላ ክስ “በማስረጃ እጥረት” ተቋርጧል። እ.ኤ.አ. ፌብሩዋሪ 12 ቀን 2001 ፑቲን በ 1999 የወጣውን ድንጋጌ የተተካ ተመሳሳይ የፌዴራል ሕግ ፈርመዋል ። እ.ኤ.አ. በ 1992 ፑቲን በብረታ ብረት ወደ ውጭ በመላክ ላይ ያለውን ሙስና በተመለከተ ክስ በማሪና ሳሌይ ተመልሳ ነበር ፣ ግን ዝም ተብላ እና ከሴንት ፒተርስበርግ እንድትወጣ ተገድዳለች። ተቃዋሚዎቹ በሰኔ 2000 ለምርጫ እየተዘጋጁ በነበሩበት ወቅት የየልሲን መልቀቂያ በሦስት ወራት ጊዜ ውስጥ ፕሬዚዳንታዊ ምርጫው እንዲካሄድ አድርጓል፣ መጋቢት 26 ቀን 2000። ፑቲን በመጀመሪያው ዙር 53% ድምጽ በማግኘት አሸንፈዋል። 2000–2004፡ የመጀመሪያው የፕሬዚዳንት ዘመን የፕሬዚዳንት ፑቲን ምረቃ የተካሄደው በግንቦት 7 ቀን 2000 ነበር. ፑቲን የገንዘብ ሚኒስትር ሚካሂል ካሲያኖቭን ጠቅላይ ሚኒስትር አድርጎ ሾመ. ለፑቲን ተወዳጅነት የመጀመሪያው ትልቅ ፈተና የሆነው እ.ኤ.አ. በነሐሴ 2000 የኩርስክ ባህር ሰርጓጅ መርከብ አደጋ አላግባብ አያያዝ ተጠርጥረው ተወቅሰዋል። ያ ትችት በዋናነት ፑቲን ከእረፍት ለመመለስ ብዙ ቀናት ስለፈጀባቸው እና ሌሎችም ቦታውን ከመጎበኙ በፊት ነበር። እ.ኤ.አ. በ 2000 እና 2004 መካከል ፣ ፑቲን የሀገሪቱን ድሆች ሁኔታ እንደገና መገንባት ጀመሩ ፣ ከሩሲያ ሁሉንም ነገር የሚቆጣጠሩ ሀብታም ነጋዴዎች ጋር የስልጣን ሽኩቻ በማሸነፍ ከእነሱ ጋር 'ትልቅ ድርድር' ላይ ደርሰዋል ። ይህ ድርድር ኦሊጋርቾች የፑቲንን መንግስት ለሚያሳድጉት ግልፅ ድጋፍ እና ትብብር በመተካት አብዛኛውን ስልጣናቸውን እንዲጠብቁ አስችሏቸዋል። የሞስኮ የቲያትር ታጋቾች ችግር በጥቅምት 2002 ተከስቷል። ብዙ የሩሲያ ፕሬስ እና የአለም አቀፍ ሚዲያዎች በቀውሱ ወቅት በልዩ ሃይሉ የማዳን ዘመቻ 130 ታጋቾች መሞታቸው የፕሬዚዳንት ፑቲንን ተወዳጅነት በእጅጉ እንደሚጎዳ አስጠንቅቀዋል። ሆኖም ከበባው ካበቃ በኋላ ብዙም ሳይቆይ የሩሲያው ፕሬዝደንት 83% ሩሲያውያን በፑቲን እና ከበባው አያያዝ እርካታ አግኝተዋል። እ.ኤ.አ. በ 2003 የቼቼንያ ሪፐብሊክ የሩሲያ አካል መሆኗን የሚገልጽ አዲስ ሕገ መንግሥት በማፅደቅ በቼችኒያ ሕዝበ ውሳኔ ተካሂዶ ነበር ። በሌላ በኩል ክልሉ የራስ ገዝ አስተዳደር አግኝቷል። የቼቼንያ የፓርላማ ምርጫ እና የክልል መንግስት ከተቋቋመ በኋላ ቀስ በቀስ ተረጋግታለች.በሁለተኛው የቼቼን ጦርነት ውስጥ ሩሲያ የቼቼን አማፂ እንቅስቃሴን ክፉኛ አቃተች; ነገር ግን፣ በሰሜን ካውካሰስ ሰሜናዊ ክፍል አልፎ አልፎ በአማፂያን የሚደርስ ጥቃት ቀጥሏል። 2004–2008፡ ሁለተኛ ፕሬዝዳንታዊ የስልጣን ዘመን እ.ኤ.አ. ማርች 14 ቀን 2004 ፑቲን 71% ድምጽ በማግኘት ለሁለተኛ ጊዜ የፕሬዚዳንትነት ምርጫ ተመረጠ ። የቤስላን ትምህርት ቤት የታገቱት ቀውስ ከሴፕቴምበር 1-3 2004 ተከሰተ። 186 ህጻናትን ጨምሮ ከ330 በላይ ሰዎች ሞተዋል። የሶቪየት አገዛዝ መፍረስ ከፑቲን መነሳት በፊት ያለው የ 10 ዓመት ጊዜ ውስጥ በሩሲያ ውስጥ ሁከት የፈጠረበት ጊዜ ነበር. እ.ኤ.አ. በ 2005 የክሬምሊን ንግግር ፣ ፑቲን የሶቭየት ህብረትን ውድቀት “የሃያኛው ክፍለዘመን ታላቅ ጂኦፖለቲካዊ ጥፋት” በማለት ገልፀውታል። ፑቲን በማብራራት “ከዚህም በላይ የመበታተን ወረርሽኝ እራሷን ሩሲያ ወረረች” የሀገሪቱ ከመቃብር እስከ መቃብር ያለው የማህበራዊ ደህንነት መረብ ጠፍቷል እና ከፑቲን አገዛዝ በፊት በነበሩት ጊዜያት የህይወት ዕድሜ ቀንሷል። እ.ኤ.አ. በ 2005 የሩሲያ የጤና እንክብካቤ ፣ ትምህርት ፣ መኖሪያ ቤት እና ግብርና ለማሻሻል ብሔራዊ ቅድሚያ የሚሰጣቸው ፕሮጀክቶች ተጀመረ ። የዩኮስ ዘይት እና ጋዝ ኩባንያ ፕሬዝዳንት ሚካሂል ኮዶርኮቭስኪ በማጭበርበር እና በታክስ ማጭበርበር ላይ የቀጠለው የወንጀል ክስ በአለም አቀፍ ፕሬስ ኮዶርኮቭስኪ ለሊበራል እና የኮሚኒስት ተቃዋሚዎች የክሬምሊን ተቃዋሚዎች የበቀል እርምጃ ተደርጎ ይወሰድ ነበር። ተይዟል፣ ዩኮስ ተከስቷል፣ እና የኩባንያው ንብረቶች ከገበያ በታች በሆነ ዋጋ ለጨረታ ቀረቡ፣ ትልቁን ድርሻ በመንግስት ኩባንያ አግኝቷል። የዩኮስ እጣ ፈንታ ሩሲያ ወደ መንግሥታዊ ካፒታሊዝም ሥርዓት መሸጋገሯን የሚያሳይ ምልክት ተደርጎ ይታይ ነበር። ይህ በጁላይ 2014 የዩኮስ ባለአክሲዮኖች በሄግ በሚገኘው ቋሚ የግልግል ፍርድ ቤት 50 ቢሊዮን ዶላር ካሳ በተሰጣቸው ጊዜ ይህ አጽንዖት ተሰጥቶ ነበር። እ.ኤ.አ. ጥቅምት 7 ቀን 2006 በሩሲያ ጦር ውስጥ ያለውን ሙስና እና በቼቺኒያ ያለውን ባህሪ ያጋለጠው ጋዜጠኛ አና ፖሊትኮቭስካያ በአፓርታማዋ ሎቢ ውስጥ በፑቲን የልደት በዓል ላይ በጥይት ተመታ። የፖሊትኮቭስካያ ሞት ዓለም አቀፋዊ ትችትን አስነስቷል፣ ፑቲን የሀገሪቱን አዲስ ነፃ ሚዲያ መጠበቅ አልቻለም በሚል ውንጀላ ነበር። ፑቲን ራሳቸው ከጽሑፎቿ ይልቅ የሷ ሞት በመንግስት ላይ ችግር መፍጠሩን ተናግሯል። ፑቲን፣ ቢል ክሊንተን፣ ጆርጅ ኤች.ደብሊውቡሽ እና ሉድሚላ ፑቲና በቦሪስ የልሲን መንግስታዊ የቀብር ሥነ ሥርዓት ላይ በሞስኮ፣ ሚያዝያ 2007 እ.ኤ.አ. በ 2007 "የተቃዋሚዎች ሰልፍ" በተቃዋሚው ቡድን የተደራጀው ሌላኛው ሩሲያ በቀድሞው የቼዝ ሻምፒዮን ጋሪ ካስፓሮቭ እና የብሔራዊ-ቦልሼቪስት መሪ ኤድዋርድ ሊሞኖቭ ነበር ። ከቅድመ ማስጠንቀቂያ በኋላ በተለያዩ የሩስያ ከተሞች የተካሄዱ ሰልፎች በፖሊስ እርምጃ የተስተናገዱ ሲሆን እነዚህም በተቃዋሚዎች ጉዞ ላይ ጣልቃ በመግባት የፖሊስ መስመሮችን ሰብረው ለመግባት የሞከሩ 150 የሚደርሱ ሰዎች በቁጥጥር ስር መዋላቸው ታውቋል። እ.ኤ.አ. ሴፕቴምበር 12 ቀን 2007 ፑቲን በጠቅላይ ሚኒስትር ሚካሂል ፍራድኮቭ ጥያቄ መንግስትን ፈረሰ። ፍራድኮቭ በፓርላማው ምርጫ ላይ ለፕሬዚዳንቱ "ነጻ እጅ" ለመስጠት እንደሆነ አስተያየት ሰጥቷል. ቪክቶር ዙብኮቭ አዲሱ ጠቅላይ ሚኒስትር ተሹመዋል። እ.ኤ.አ. በታህሳስ 2007 ዩናይትድ ሩሲያ 64.24 በመቶውን የህዝብ ድምጽ አሸንፋለች ለግዛት ዱማ በምርጫ የመጀመሪያ ውጤቶች መሠረት። በታህሳስ 2007 በተካሄደው ምርጫ የተባበሩት ሩሲያ ማሸነፏ በወቅቱ ለነበረው የሩሲያ አመራር እና ፖሊሲው ጠንካራ ህዝባዊ ድጋፍ እንዳለው በብዙዎች ዘንድ ተወስዷል። 2008–2012፡ ሁለተኛ ፕሪሚየርነት ፑቲን በህገ መንግስቱ ለሶስተኛ ተከታታይ የስልጣን ዘመን እገዳ ተጥሎባቸዋል። ተቀዳሚ ምክትል ጠቅላይ ሚኒስትር ዲሚትሪ ሜድቬዴቭ ተተኪ ሆነው ተመርጠዋል። እ.ኤ.አ. ግንቦት 8 ቀን 2008 የፕሬዚዳንትነቱን ቦታ ለሜድቬዴቭ ካስረከቡ ከአንድ ቀን በኋላ በተደረገ የኃይል ማቀያየር ተግባር ፑቲን የፖለቲካ የበላይነታቸውን አስጠብቀው የሩሲያ ጠቅላይ ሚኒስትር ሆነው ተሾሙ። ፑቲን የዓለምን የኤኮኖሚ ቀውስ መዘዝ ማሸነፍ በሁለተኛው የፕሪሚየር ስልጣናቸው ሁለት ዋና ዋና ስኬቶች መካከል አንዱ እንደሆነ ተናግረዋል ። ሌላው እ.ኤ.አ. በ 2008 እና 2011 መካከል የሩስያን የህዝብ ብዛት ማረጋጋት ነበር በ 1990 ዎቹ ውስጥ የጀመረውን የረዥም ጊዜ የስነ-ሕዝብ ውድቀት ተከትሎ። እ.ኤ.አ. ሴፕቴምበር 24 ቀን 2011 በሞስኮ በተካሄደው የዩናይትድ ሩሲያ ኮንግረስ ሜድቬዴቭ ፑቲን በ2012 ለፕሬዚዳንትነት እንዲቆሙ በይፋ ሀሳብ አቅርበው ፑቲን ተቀብለውታል። ዩናይትድ ራሽያ ባላት አጠቃላይ የራሺያ ፖለቲካ የበላይነት ከተቃረበ አንፃር፣ ብዙ ታዛቢዎች ፑቲን ለሦስተኛ የሥልጣን ዘመን መብቃታቸውን ያምኑ ነበር። ይህ እርምጃ ሜድቬዴቭ በታህሳስ ወር በሚካሄደው የፓርላማ ምርጫ የዩናይትድ ሩሲያ ትኬት ላይ እንዲቆም ተጠብቆ የነበረ ሲሆን በፕሬዝዳንታዊ የስልጣን ዘመናቸው መጨረሻ ጠቅላይ ሚኒስትር የመሆን አላማ ነበረው።እ.ኤ.አ. በታህሳስ 4 ቀን 2011 ከተካሄደው የፓርላማ ምርጫ በኋላ በፑቲን ጊዜ ትልቁ ተቃውሞ በአስር ሺዎች የሚቆጠሩ ሩሲያውያን የምርጫ ማጭበርበርን በመቃወም ተቃውሞ አድርገዋል። ተቃዋሚዎች ፑቲንን እና ዩናይትድ ሩሲያን በመተቸት የምርጫው ውጤት እንዲሰረዝ ጠይቀዋል። እነዚያ ተቃውሞዎች በህብረተሰቡ ውስጥ የቀለም አብዮት ፍርሃትን ቀስቅሰዋል። ፑቲን እ.ኤ.አ. በ 2005 እና 2012 መካከል ባለው ጊዜ ውስጥ ለራሱ እና ለዩናይትድ ሩሲያ ፓርቲ ታማኝ የሆኑ በርካታ ወታደራዊ ቡድኖችን አደራጅቷል ተብሏል። 2012–2018፡ ሦስተኛው የፕሬዚዳንት ጊዜ እ.ኤ.አ. ሴፕቴምበር 24 ቀን 2011 ሜድቬዴቭ በተባበሩት ሩሲያ ፓርቲ ኮንግረስ ላይ ንግግር ሲያደርጉ ፓርቲው ፑቲንን እንደ ፕሬዝዳንታዊ እጩ እንዲያቀርብ እንደሚመከር አስታውቋል ። በተጨማሪም ሁለቱ ሰዎች ከረጅም ጊዜ በፊት ፑቲንን በ 2012 ለፕሬዚዳንትነት እንዲወዳደሩ ለማድረግ ስምምነትን እንዳቋረጡ ገልጿል.ይህ ማብሪያና ማጥፊያ በብዙ ሚዲያዎች "ሮኪሮቭካ" ተብሎ ይጠራ ነበር, የሩሲያ የቼዝ እንቅስቃሴ "ካስትሊንግ" ነው. እ.ኤ.አ. ማርች 4 ቀን 2012 ፑቲን በ 2012 የሩስያ ፕሬዚዳንታዊ ምርጫ በአንደኛው ዙር 63.6% ድምጽ በማግኘት አሸንፈዋል ፣ ምንም እንኳን በድምጽ ማጭበርበር ክስ ቀርቦ ነበር። ተቃዋሚዎች ፑቲንን እና የተባበሩት ሩሲያ ፓርቲን በማጭበርበር ከሰዋል። በምርጫ ጣቢያዎች የዌብካም ካሜራዎችን መጠቀምን ጨምሮ ምርጫውን ግልፅ ለማድረግ የተደረገው ጥረት ይፋ ቢደረግም፣ ምርጫው በሩሲያ ተቃዋሚዎች እና በአውሮፓ የጸጥታውና የትብብር ድርጅት የዓለም አቀፍ ታዛቢዎች የሥርዓት ግድፈቶችን ነቅፈዋል። የፀረ-ፑቲን ተቃውሞዎች በፕሬዚዳንታዊው ዘመቻ ወቅት እና በቀጥታ ከተካሄዱ በኋላ ተካሂደዋል. በጣም የታወቀው ተቃውሞ በፌብሩዋሪ 21 የተደረገው የፑሲ ሪዮት አፈጻጸም እና ተከታዩ የፍርድ ሂደት ነው። 8,000-20,000 የሚገመቱ ተቃዋሚዎች በሞስኮ ግንቦት 6 ተሰብስበው ነበር፣ ከፖሊስ ጋር በተፈጠረ ግጭት ሰማንያ ሰዎች ቆስለዋል፣ 450ዎቹ ደግሞ ታስረዋል፣ ሌሎች 120 ደግሞ በማግስቱ ታስረዋል። በሩሲያ ትልቁ ስታዲየም በሉዝሂኒኪ ስታዲየም 130,000 የሚገመቱ ደጋፊዎች በተሰበሰቡበት የፑቲን ደጋፊዎች ተቃውሞ ተካሄዷል። አንዳንድ ተሰብሳቢዎች ለመምጣት ክፍያ እንደተከፈላቸው፣ በአሰሪዎቻቸው እንዲመጡ እንደተገደዱ ወይም በምትኩ በሕዝብ ፌስቲቫል ላይ እንደሚገኙ በማመን ተሳስተው እንደነበር ተናግረዋል። ሰልፉ እስከ ዛሬ ፑቲንን ለመደገፍ ትልቁ ነው ተብሏል። የፑቲን ፕሬዝዳንት እ.ኤ.አ. ሜይ 7 ቀን 2012 በክሬምሊን ተመረቁ። ፑቲን በፕሬዝዳንትነት የመጀመሪያ ቀን 14 ፕሬዝዳንታዊ አዋጆችን አውጥተዋል ፣እነዚህም በመገናኛ ብዙሃን “ግንቦት ድንጋጌዎች” እየተባሉ የሚጠሩ ሲሆን ለሩሲያ ሰፊ ግቦችን የሚገልጽ ረጅም ጊዜ ጨምሮ ። ኢኮኖሚ. ሌሎች ድንጋጌዎች ትምህርትን፣ መኖሪያ ቤትን፣ የሰለጠነ የሰው ኃይል ሥልጠናን፣ ከአውሮፓ ኅብረት ጋር ያለውን ግንኙነት፣ የመከላከያ ኢንዱስትሪን፣ የብሔረሰቦችን ግንኙነት እና ሌሎች የፖሊሲ ዘርፎችን በፑቲን የፕሬዚዳንት ዘመቻ ወቅት በወጡ የፕሮግራም አንቀጾች ላይ የተመለከቱ ናቸው። እ.ኤ.አ. በ 2012 እና 2013 ፣ ፑቲን እና የዩናይትድ ሩሲያ ፓርቲ በሴንት ፒተርስበርግ ፣ በአርካንግልስክ እና በኖቮሲቢርስክ በኤልጂቢቲ ማህበረሰብ ላይ ጥብቅ ህግን ደግፈዋል ። የሩሲያ የግብረ-ሰዶማውያን ፕሮፓጋንዳ ህግ የሚባል ህግ "የግብረ-ሰዶማዊ ፕሮፓጋንዳ" (እንደ ቀስተ ደመና ባንዲራ ያሉ ምልክቶችን እንዲሁም ግብረ ሰዶማዊ ይዘት ያላቸውን ጽሑፎች የሚከለክል) በስቴት በጁን 2013 ጸድቋል። ስለ ሩሲያ ዓለም አቀፍ ስጋቶች ምላሽ መስጠት ህግ፣ ፑቲን ተቺዎችን እንዲያስተውሉ ህጉ “የሴቶች ልጆችን እና ግብረ ሰዶማዊነትን ፕሮፓጋንዳ የሚከለክል ነው” ሲሉ ጠይቀው በ2014 የክረምት ኦሎምፒክ ላይ የግብረ ሰዶማውያን ጎብኝዎች “ልጆቹን በሰላም መተው አለባቸው” ብለዋል ነገር ግን “ሙያዊ ፣ ሙያ” እንደሌለ ተናግረዋል ። ወይም ማህበራዊ መድልዎ" በሩሲያ ውስጥ በግብረ ሰዶማውያን ላይ. እ.ኤ.አ. በሰኔ 2013 ፑቲን የንቅናቄው መሪ ሆነው በተመረጡበት የመላው ሩሲያ ህዝባዊ ግንባር በቴሌቪዥን በተካሄደው ሰልፍ ላይ ተገኝተዋል ።እ.ኤ.አ. ሰዎች” እና አስፈላጊ ከሆነ አንድ ቀን በአሁኑ ጊዜ ፑቲንን የሚደግፈውን ተወዳጅነት ያጣውን የተባበሩት ሩሲያ ፓርቲን ይተኩ። የሩስያ-ዩክሬን ግጭት የዩክሬንን የሩሲያ ወረራ ዋና መጣጥፍ እዚህ ያንብቡ እ.ኤ.አ. በ 2014 ሩሲያ በዩክሬን ግዛት ውስጥ ብዙ ወታደራዊ ወረራዎችን አድርጋለች። ከዩሮሜዳኑ ተቃውሞ እና የዩክሬን ፕሬዝዳንት ቪክቶር ያኑኮቪች ውድቀት በኋላ የሩሲያ ወታደሮች ያለ ምልክት ምልክት በዩክሬን ክራይሚያ ግዛት ውስጥ ስትራቴጂካዊ ቦታዎችን እና መሰረተ ልማቶችን ተቆጣጠሩ። ሩሲያ የክሬሚያ ሪፐብሊክ ሪፐብሊክን እና የሴቫስቶፖል ከተማን ቀላቀለች ፣ ክሪሚያውያን ወደ ሩሲያ ፌዴሬሽን ለመቀላቀል ድምጽ የሰጡበት ህዝበ ውሳኔ በኋላ ፣ እንደ ኦፊሴላዊው ውጤት ። በመቀጠልም በዩክሬን ዶንባስ አካባቢ የዩክሬን ራዳ የሕግ አውጭ እርምጃዎችን በመቃወም ሰልፎቹ ተባብሰዋል ። በዩክሬን መንግስት እና በሩሲያ የሚደገፈው ራሱን የዶኔትስክ እና የሉሃንስክ ህዝቦች ሪፐብሊኮችን ተገንጣይ ሃይሎች መካከል የታጠቀ ግጭት። በነሐሴ ወር ላይ የሩስያ ወታደራዊ ተሽከርካሪዎች በዶኔትስክ ግዛት ውስጥ በበርካታ ቦታዎች ላይ ድንበር አቋርጠዋል.የሩሲያ ወታደራዊ ወረራ በዩክሬን ባለስልጣናት በሴፕቴምበር መጀመሪያ ላይ ለዩክሬን ኃይሎች ሽንፈት ተጠያቂ እንደሆነ ታይቷል. እ.ኤ.አ. በኖቬምበር 2014 የዩክሬን ወታደራዊ ወታደሮች እና መሳሪያዎች ከሩሲያ ወደ ተገንጣዮች ቁጥጥር ወደ ምሥራቃዊ ዩክሬን ክፍሎች ከፍተኛ እንቅስቃሴ መደረጉን ዘግቧል። አሶሼትድ ፕሬስ እንደዘገበው 80 ምልክት የሌላቸው የጦር መኪኖች በአማፅያን ቁጥጥር ስር ባሉ አካባቢዎች እየተንቀሳቀሱ ነው። የ ልዩ የክትትል ሚስዮን በዲፒአር በሚቆጣጠረው ግዛት ውስጥ የከባድ መሳሪያዎችን እና ታንኮችን ምንም ምልክት ሳይኖራቸው ኮንቮይዎችን ተመልክቷል። የ ተቆጣጣሪዎች ጥይቶችን የሚያጓጉዙ ተሽከርካሪዎች እና የወታደሮች አስከሬን የሰብአዊ ርዳታ ኮንቮይዎች በማስመሰል የሩሲያ እና ዩክሬይን ድንበር ሲያቋርጡ መመልከታቸውን ገልጸዋል። እ.ኤ.አ. ኦገስት 2015 መጀመሪያ ላይ በድርጊት ለተገደሉ ወታደሮች የሩስያ ወታደራዊ ኮድ ምልክት የተደረገባቸው ከ21 በላይ ተሽከርካሪዎችን ተመልክቷል። ዘ ሞስኮ ታይምስ እንደዘገበው ሩሲያ የሰብአዊ መብት ተሟጋቾችን ለማስፈራራት እና በግጭቱ ውስጥ የሩሲያ ወታደሮች ስለሞቱት ጉዳይ ሲናገሩ ዝም ለማሰኘት ሞክሯል ። ደጋግሞ እንደዘገበው የእሱ ታዛቢዎች “የተጣመሩ የሩሲያ-ተገንጣይ ኃይሎች” የሚቆጣጠሩትን አካባቢዎች እንዳይጎበኙ ተከልክሏል ። እንደ አምነስቲ ኢንተርናሽናል ያሉ አብዛኛዎቹ የአለም አቀፉ ማህበረሰብ አባላት እና ድርጅቶች ሩሲያ በድህረ-አብዮት ዩክሬን ውስጥ በወሰደችው እርምጃ አለም አቀፍ ህግን በመጣስ እና የዩክሬንን ሉዓላዊነት በመጣስ ወንጅለዋቸዋል። ብዙ አገሮች በሩሲያ, በሩሲያ ግለሰቦች ወይም ኩባንያዎች ላይ የኢኮኖሚ ማዕቀቦችን ተግባራዊ አድርገዋል - ሩሲያም ምላሽ ሰጥታለች. እ.ኤ.አ ኦክቶበር 2015፣ ዋሽንግተን ፖስት እንደዘገበው ሩሲያ በቅርብ ሳምንታት ውስጥ የተወሰኑ ልሂቃን አሃዶቿን ከዩክሬን ወደ ሶሪያ በማሰማራቷ የሶሪያውን ፕሬዝዳንት ባሻር አላሳድን ለመደገፍ ነው። በታህሳስ 2015 የሩሲያ ፌዴሬሽን ፕሬዝዳንት ፑቲን የሩሲያ ወታደራዊ የስለላ መኮንኖች በዩክሬን ውስጥ እየሰሩ መሆናቸውን አምነዋል ። እንደ ምሁር አንድሬ ቲሲጋንኮቭ ብዙ የዓለም አቀፉ ማህበረሰብ አባላት ፑቲን ክሬሚያን መቀላቀል ሙሉ ለሙሉ አዲስ ዓይነት የሩስያ የውጭ ፖሊሲ እንደጀመረ አድርገው ገምተው ነበር.የእሱ የውጭ ጉዳይ ፖሊሲ "በመንግስት ከሚመራው የውጭ ፖሊሲ ተቀይሯል" በማለት የክሪሚያን ግዛት ወስደዋል. " የሶቭየት ህብረትን እንደገና ለመፍጠር አጸያፊ አቋም ለመውሰድ. በተጨማሪም ይህ የፖሊሲ ለውጥ መረዳት የሚቻለው ፑቲን በራሺያ የተፅዕኖ መስክ ውስጥ ያሉ ሀገራትን "ምዕራባዊ ሀይልን ከመጥለፍ" ለመከላከል ሲሞክሩ ነው. ክራይሚያን የመቀላቀል ድርጊቱ ደፋር እና ከባድ ቢሆንም፣ የእሱ "አዲሱ" የውጭ ፖሊሲ ከቀድሞ ፖሊሲዎቹ ጋር የበለጠ ተመሳሳይነት ሊኖረው ይችላል። በሶሪያ ውስጥ ጣልቃ መግባት እ.ኤ.አ. ሴፕቴምበር 30 ቀን 2015 ፕሬዝዳንት ፑቲን በሶሪያ የእርስ በርስ ጦርነት ውስጥ የሩሲያ ወታደራዊ ጣልቃ ገብነትን ፈቀዱ ፣ የሶሪያ መንግስት በአማፂያን እና በጂሃዲስት ቡድኖች ላይ ወታደራዊ እርዳታ እንዲደረግለት ባቀረበው መደበኛ ጥያቄ መሠረት ። የሩሲያ ወታደራዊ እንቅስቃሴ የአየር ድብደባን፣ የክሩዝ ሚሳኤል ጥቃቶችን እና የፊት መስመር አማካሪዎችን እና የሩሲያ ልዩ ሃይሎችን የሶሪያ መንግስትን በሚቃወሙ ታጣቂ ቡድኖች ላይ፣ የሶሪያ ተቃዋሚዎችን ጨምሮ፣ እንዲሁም የኢራቅ እና ሌቫን እስላማዊ መንግስት () ያቀፈ ነበር። ፣ አል ኑስራ ግንባር (አልቃይዳ በሌቫንቱ) ፣ ታህሪር አል ሻም ፣ አህራር አል ሻም እና የድል ጦር ሰራዊት። ፑቲን እ.ኤ.አ. ማርች 14 ቀን 2016 በሶሪያ ውስጥ ለሩሲያ ጦር ያዘጋጀው ተልእኮ “በአብዛኛው ተፈጽሟል” በማለት ካስታወቀ በኋላ የሩሲያ ጦር “ዋና ክፍል” ከሶሪያ እንዲወጣ ካዘዘ በኋላ በሶሪያ የተሰማራው የሩሲያ ጦር በንቃት መስራቱን ቀጥሏል። የሶሪያን መንግስት በመደገፍ ይንቀሳቀሱ። እ.ኤ.አ. በ 2016 የአሜሪካ ምርጫ (የአውሮፓ የቀን መቁጠሪያ) ሩሲያ ጣልቃ ገብታለች የሚለው የተሳሳተ አስተያየት በጃንዋሪ 2017 የዩኤስ የስለላ ማህበረሰብ ግምገማ ፑቲን በግላቸው የተፅዕኖ ዘመቻን እንዳዘዙ፣ መጀመሪያ ላይ ሂላሪ ክሊንተንን ለማንቋሸሽ እና የምርጫ እድሎቿን እና የፕሬዚዳንትነት እድሏን ለመጉዳት፣ ከዚያም በኋላ ለዶናልድ ትራምፕ “ግልጽ ምርጫ” በማዳበር ከፍተኛ እምነት እንዳላቸው ገልጿል። ሁለቱም ትራምፕ እና ፑቲን በዩኤስ ምርጫ ውስጥ ምንም አይነት የሩስያ ጣልቃ ገብነትን በተከታታይ ውድቅ አድርገዋል። ሆኖም ፑቲን በኋላ ላይ ጣልቃ መግባት “በንድፈ ሀሳብ ደረጃ ይቻላል” እና “የአገር ፍቅር አስተሳሰብ ባላቸው” የሩስያ ጠላፊዎች ሊፈጸም እንደሚችል ገልፀው በሌላ ጊዜ ደግሞ “ሩሲያውያን እንኳን ሳይሆኑ ዩክሬናውያን፣ ታታሮች ወይም አይሁዶች፣ ግን የሩሲያ ዜግነት ያላቸው ናቸው” ሲሉ ተናግረዋል ። ተጠያቂ። የኒውዮርክ ታይምስ በጁላይ 2018 እንደዘገበው ሲአይኤ ከፑቲን ጋር ቅርበት ያለው የሩስያ ምንጭን ለረጅም ጊዜ ሲንከባከበው እንደነበር እና ምንጩ በ2016 የፑቲን ቀጥተኛ ተሳትፎ ቁልፍ መረጃ እንዲያስተላልፍ አስችሎታል። በኋላ ላይ አንድ የአሜሪካ ከፍተኛ መርማሪ ለመንግስት ባደረገው ምርመራ ምንም አይነት ሩሲያውያን በአሜሪካ ምርጫ እንዳልተሳተፈ እና የይገባኛል ጥያቄዎች እና ክሶች ውሸት መሆናቸውን አረጋግጧል። እስካሁን ድረስ የተሰረቀ ምርጫ የይገባኛል ጥያቄዎች ተነስተዋል ነገር ግን የተጠናቀቀውን የተጨማለቀ ምርመራ ለማቃለል ምንም ማስረጃ አልተሰጠም። 2018-አሁን፡ አራተኛው የፕሬዝዳንት ጊዜ ፑቲን በ2018 በተካሄደው ፕሬዚዳንታዊ ምርጫ ከ76 በመቶ በላይ ድምጽ በማግኘት አሸንፈዋል። አራተኛው የስልጣን ዘመናቸው የጀመረው እ.ኤ.አ ሜይ 7 ቀን 2018 ሲሆን እስከ 2024 ድረስ ይቆያል።በዚያኑ ቀን ፑቲን ዲሚትሪ ሜድቬዴቭን አዲስ መንግስት እንዲመሰርቱ ጋበዙ። ግንቦት 15 ቀን 2018 ፑቲን በክራይሚያ ድልድይ አውራ ጎዳና ላይ በእንቅስቃሴው መክፈቻ ላይ ተሳትፏል። እ.ኤ.አ. ሜይ 18 ቀን 2018 ፑቲን በአዲሱ የመንግስት አወቃቀር ላይ ድንጋጌዎችን ፈርመዋል ። እ.ኤ.አ. በሜይ 25 ቀን 2018 ፑቲን በ 2024 ለፕሬዚዳንትነት እንደማይወዳደር አስታውቋል ፣ ይህንንም ከሩሲያ ሕገ መንግሥት ጋር በማክበር።በ 14 ሰኔ 2018 ፑቲን በሩሲያ ውስጥ ለመጀመሪያ ጊዜ የተካሄደውን የ 21 ኛውን የፊፋ የዓለም ዋንጫ ከፈተ። እ.ኤ.አ. በሴፕቴምበር 2019 የፑቲን አስተዳደር በሩሲያ በተካሄደው ሀገር አቀፍ የክልል ምርጫ ውጤቶች ላይ ጣልቃ በመግባት በተቃዋሚ ፓርቲ ውስጥ ያሉትን ሁሉንም እጩዎች በማስወገድ አጭበርብሮታል። ለገዥው ፓርቲ የተባበሩት ሩሲያ ድል የበኩሉን አስተዋጽኦ ለማድረግ የታለመው ዝግጅቱ ለዴሞክራሲያዊ ሥርዓት ግንባታ ህዝባዊ ተቃውሞዎችን በማነሳሳት ከፍተኛ እስራትና የፖሊስ ጭካኔ የተሞላበት ድርጊት እንዲፈጠር አድርጓል። እ.ኤ.አ. ጃንዋሪ 15 ቀን 2020 ዲሚትሪ ሜድቬዴቭ እና መላው መንግስታቸው ከቭላድሚር ፑቲን የፌደራል ምክር ቤት ንግግር በኋላ ሥልጣናቸውን ለቀቁ። ፑቲን ከፕሬዚዳንትነት በኋላ የፖለቲካ ሥልጣናቸውን ሊያራዝሙ የሚችሉ ዋና ዋና የሕገ መንግሥት ማሻሻያዎችን ጠቁመዋል። ከዚሁ ጋር ፑቲንን በመወከል አዲስ መንግስት እስኪቋቋም ድረስ ስልጣኑን መጠቀሙን ቀጠለ። ፕሬዚዳንቱ ሜድቬዴቭ አዲስ የተፈጠረውን የፀጥታው ምክር ቤት ምክትል ሊቀ መንበር ቦታ እንዲይዙ ሐሳብ አቅርበዋል። በእለቱም ፑቲን የሀገሪቱ የፌደራል ታክስ አገልግሎት ኃላፊ ሚካሂል ሚሹስቲንን ለጠቅላይ ሚኒስትርነት አቅርበው ነበር። በማግስቱ በስቴቱ ዱማ ለቦታው ተረጋግጦ በፑቲን አዋጅ ጠቅላይ ሚኒስትር ተሾመ። ጠቅላይ ሚኒስተር ያለ ምንም ድምፅ ሲረጋገጥ ይህ የመጀመሪያው ነው። እ.ኤ.አ. ጥር 21 ቀን 2020 ሚሹስቲን የካቢኔውን ረቂቅ መዋቅር ለቭላድሚር ፑቲን አቀረበ። በእለቱም ፕሬዚዳንቱ የካቢኔ አወቃቀሩን ድንጋጌ ተፈራርመው የቀረቡትን ሚኒስትሮች ሾመዋል። የኮቪድ -19 ወረርሽኝ እ.ኤ.አ. ማርች 15 ቀን 2020 ፑቲን የኮሮና ቫይረስ ስርጭትን ለመከላከል የመንግስት ምክር ቤት የስራ ቡድን እንዲቋቋም አዘዙ። ፑቲን የሞስኮ ከንቲባ ሰርጌ ሶቢያኒን የቡድኑ መሪ አድርጎ ሾመ። እ.ኤ.አ. ማርች 22 ቀን 2020 ከጣሊያን ጠቅላይ ሚኒስትር ጁሴፔ ኮንቴ ጋር የስልክ ጥሪ ካደረጉ በኋላ ፑቲን የሩሲያ ጦር ወታደራዊ ሐኪሞችን ፣ ልዩ መከላከያ ተሽከርካሪዎችን እና ሌሎች የሕክምና ቁሳቁሶችን ወደ ጣሊያን እንዲልክ አመቻችቷል ፣ ይህም የአውሮፓ ሀገር በ ኮቪድ -19 ወረርሽኝ በጣም የተጠቃች ። እ.ኤ.አ. ማርች 24 ቀን 2020 ፑቲን ኮሮናቫይረስ የተያዙበት በሞስኮ ኮሙናርካ የሚገኘውን ሆስፒታል ጎበኘ ፣ እዚያም ከእነሱ ጋር እና ከዶክተሮች ጋር ተነጋገረ ። ቭላዲሚር ፑቲን ከኖቮ-ኦጋርዮቮ ከሚገኘው ቢሮ በርቀት መሥራት ጀመረ ። ዲሚትሪ ፔስኮቭ እንዳሉት ፑቲን በየቀኑ የኮሮና ቫይረስ ምርመራዎችን ያልፋል እና ጤንነቱ አደጋ ላይ አይወድቅም። እ.ኤ.አ. ማርች 25 ፣ ፕሬዝዳንት ፑቲን ለህዝቡ በቴሌቪዥን በሰጡት ንግግር ኤፕሪል 22 የሚካሄደው ህገ-መንግስታዊ ህዝበ ውሳኔ በኮሮናቫይረስ ምክንያት ለሌላ ጊዜ እንደሚራዘም አስታውቀዋል ። አክሎም የሚቀጥለው ሳምንት በአገር አቀፍ ደረጃ የሚከፈልበት የበዓል ቀን እንደሚሆን እና ሩሲያውያን በቤት ውስጥ እንዲቆዩ አሳስቧል.ፑቲን በተጨማሪም የማህበራዊ ጥበቃ እርምጃዎችን ዝርዝር, ለአነስተኛ እና መካከለኛ ኢንተርፕራይዞች ድጋፍ እና የፊስካል ፖሊሲ ለውጦችን አስታውቋል.ፑቲን የሚከተለውን አስታወቀ. ለጥቃቅን ኢንተርፕራይዞች፣ ለአነስተኛ እና መካከለኛ ንግዶች የሚወሰዱ እርምጃዎች፡ የግብር ክፍያዎችን (ከሩሲያ ተጨማሪ እሴት ታክስ በስተቀር) ለሚቀጥሉት ስድስት ወራት ማስተላለፍ፣ የማህበራዊ ዋስትና መዋጮ መጠን በግማሽ መቀነስ፣ የማህበራዊ ዋስትና መዋጮዎችን ማስተላለፍ፣ ለቀጣዩ የብድር ክፍያ ማዘግየት ስድስት ወራት፣ ለስድስት ወራት የሚቆይ የቅጣት ማገድ፣ የዕዳ አሰባሰብ እና የአበዳሪዎች የዕዳ ኢንተርፕራይዞች መክሰር። እ.ኤ.አ. ኤፕሪል 2 ቀን 2020 ፑቲን የሥራ ያልሆኑትን ጊዜ እስከ ኤፕሪል 30 መራዘሙን ያሳወቀበት አድራሻ በድጋሚ ሰጥቷል። ፑቲን ሩሲያ በኮቪድ-19 ላይ የምታደርገውን ጦርነት ሩሲያ በ10ኛው እና በ11ኛው ክፍለ ዘመን ከነበሩት የፔቼኔግ እና የኩማን እንጀራ ዘላኖች ጋር ካደረገችው ጦርነት ጋር አመሳስለውታል። ከኤፕሪል 24 እስከ 27 በተደረገው የሕዝብ አስተያየት 48% የሚሆኑት የሩሲያ ምላሽ ሰጭዎች የፑቲንን የኮሮና ቫይረስ ወረርሽኝ አያያዝ እንደማይቀበሉ ተናግረዋል ፣ እና በችግር ጊዜ የእሱ ጥብቅ ማግለል እና የአመራር እጦት የእሱን “ጠንካራ” ምስል የማጣት ምልክት እንደሆነ በሰፊው ተነግሯል። በሰኔ 2021 ፑቲን በስፑትኒክ ቪ ክትባት ሙሉ በሙሉ ከበሽታው መከተቡን ገልፀው ክትባቶች በፈቃደኝነት መሆን ሲገባቸው በአንዳንድ ሙያዎች አስገዳጅ እንዲሆኑ ማድረጉ የኮቪድ-19 ስርጭትን ይቀንሳል። በሴፕቴምበር ላይ ፑቲን በውስጥ ክበባቸው ውስጥ ያሉ ሰዎች ለበሽታው መያዛቸውን ካረጋገጡ በኋላ ራሳቸውን ማግለል ጀመሩ። የሕገ መንግሥት ህዝበ ውሳኔ እና ማሻሻያዎች ፑቲን በሩሲያ ሕገ መንግሥት ላይ ማሻሻያዎችን በይፋ ለማስገባት እ.ኤ.አ. ጁላይ 3 ቀን 2020 አስፈፃሚ ትዕዛዝ ተፈራርሟል፣ ይህም ለሁለት ተጨማሪ የስድስት ዓመታት ምርጫ እንዲወዳደር አስችሎታል። እነዚህ ማሻሻያዎች ከጁላይ 4 ቀን 2020 ጀምሮ ተፈጻሚ ሆነዋል። ከጁላይ 11 ጀምሮ በሩሲያ ሩቅ ምስራቅ ውስጥ በካባሮቭስክ ግዛት ውስጥ የታሰሩትን የክልል አስተዳዳሪ ሰርጌ ፉርጋልን ለመደገፍ የተቃውሞ ሰልፎች ተካሂደዋል ። የ2020 የካባሮቭስክ ክራይ ተቃዋሚዎች ፀረ-ፑቲን እየሆኑ መጥተዋል። እ.ኤ.አ. በጁላይ 2020 በሌቫዳ የተደረገ የሕዝብ አስተያየት ጥናት ከተደረጉት ሩሲያውያን 45% ተቃዋሚዎችን ደግፈዋል። እ.ኤ.አ. በታህሳስ 22 ቀን 2020 ፑቲን ለሩሲያ የቀድሞ ፕሬዚዳንቶች የዕድሜ ልክ የአቃቤ ህግ ያለመከሰስ መብት የሚሰጥ ህግ ፈርመዋል። ፳፻፲፬ የሩስያ-ዩክሬን ቀውስ እና ወረራ በሴፕቴምበር 2021 ዩክሬን ከኔቶ ኃይሎች ጋር ወታደራዊ ልምምድ አድርጋለች።ክሬምሊን ኔቶ በዩክሬን ወታደራዊ መሠረተ ልማቶችን እያስፋፋ ለፑቲን "ቀይ መስመሮችን" እንደሚያቋርጥ አስጠንቅቋል።የፑቲን ቃል አቀባይ ዲሚትሪ ፔስኮቭ ሩሲያ በዩክሬን ላይ ሊከሰት የሚችል ወረራ ለማድረግ እየተዘጋጀች ነው የሚለውን ውንጀላ አስተባብለዋል። እ.ኤ.አ. ኖቬምበር 30 ቀን 2021 ፑቲን በዩክሬን የኔቶ መገኘት መስፋፋት በተለይም የሩስያ ከተሞችን መምታት የሚችሉ ረጅም ርቀት የሚሳኤል ወይም የሮማኒያ እና የፖላንድ አይነት የሚሳኤል መከላከያ ዘዴዎችን መዘርጋት የ"ቀይ መስመር" ጉዳይ እንደሚሆን ተናግረዋል ። ለ ክሬምሊን. ፑቲን ኔቶ ወደ ምሥራቅ እንደማይስፋፋ ወይም “የሚያስፈራሩን የጦር መሣሪያ ሥርዓቶች ከሩሲያ ግዛት አጠገብ” እንዳትሰጥ ሕጋዊ ዋስትና እንዲሰጣቸው ፕሬዝዳንት ጆ ባይደንን ጠይቀዋል። አሜሪካ እና ኔቶ የፑቲንን ጥያቄ ውድቅ አድርገውታል። ክሬምሊን ዩክሬንን የመውረር እቅድ እንደሌለው ደጋግሞ አስተባብሏል። ፑቲን እነዚህን ፍርሃቶች “አስደንጋጭ” ሲሉ አጣጥለውታል። እ.ኤ.አ. በታህሳስ 2021 የሌቫዳ ማእከል የህዝብ አስተያየት ጥናት እንዳመለከተው 50% ያህሉ ሩሲያውያን ለሩሶ-ዩክሬን ቀውስ ተጠያቂው አሜሪካ እና ኔቶ ናቸው ብለው ሲያምኑ 16 በመቶው ዩክሬንን ሲወቅሱ 4% ብቻ ሩሲያን ወቅሰዋል። ሆኖም ግን፣ እ.ኤ.አ. እ.ኤ.አ. በየካቲት 2022 ፑቲን የዩክሬን ኔቶ አባል መሆኗ ዩክሬን በሩስያ የተጠቃለችውን ክሬሚያ ወይም በዶንባስ ደጋፊ ሩሲያውያን ተገንጣዮች የሚተዳደረውን ግዛት እንድትቆጣጠር ሊያበረታታ ይችላል ሲሉ አስጠንቅቀዋል። ምን ይጀምራል - ከኔቶ ጋር እንዋጋለን? ስለዚህ ጉዳይ ማንም አሰበ?" እ.ኤ.አ. ፌብሩዋሪ 7 ቀን 2022 ፑቲን ከፈረንሳዩ ፕሬዝዳንት ኢማኑኤል ማክሮን ጋር በጋራ በሰጡት ጋዜጣዊ መግለጫ ላይ እንዳሉት “በርካታ (የማክሮን) ሀሳቦች ፣ ሀሳቦች… ለተጨማሪ እርምጃዎች መሰረት ሊሆኑ ይችላሉ ። ሁሉንም ሰው የሚስማማ ስምምነት ለማግኘት ሁሉንም ነገር እናደርጋለን ብለዋል ። ." ፑቲን በዩክሬን አቅራቢያ አዲስ ወታደራዊ ተነሳሽነት ላለማድረግ ቃል ገብቷል እ.ኤ.አ. እ.ኤ.አ. እ.ኤ.አ. የካቲት 21 ቀን ፑቲን ተገንጣይ ሪፐብሊካኖችን እንደ ገለልተኛ ሀገር የሚያውቅ ድንጋጌ ፈረመ። እ.ኤ.አ. ፌብሩዋሪ 24 ፣ ፑቲን በቴሌቭዥን በተላለፈው አድራሻ በዩክሬን ውስጥ “ልዩ ወታደራዊ ዘመቻ” በዩክሬን ላይ ሙሉ ወረራ መጀመሩን አስታውቋል ። ፑቲን እንደተናገሩት "ለደም መፋሰስ ተጠያቂነት ሁሉ በዩክሬን ግዛት ላይ በሚገዛው ገዥ አካል ህሊና ላይ ይሆናል" ብለዋል ። የብሪታንያ ጠቅላይ ሚኒስትር ቦሪስ ጆንሰን ፑቲን የጦር ወንጀል ክስ ሊመሰርቱ እንደሚችሉ ጠቁመው ዩናይትድ ኪንግደም እና አጋሮቿ እየሰሩ መሆናቸውን ተናግረዋል ። በዩክሬን ቲያትር ውስጥ በጦር ወንጀሎች ለተሳተፉ ሰዎች ልዩ ዓለም አቀፍ የጦር ወንጀል ፍርድ ቤት አቋቋመ። በወረራ ምክንያት ፑቲንን ጨምሮ በሩሲያ ላይ ተጨማሪ ማዕቀቦች ተጥለዋል። ፑቲን በምዕራቡ ዓለም “አስጨናቂ መግለጫዎች” ሲሉ ለጠሩት ምላሽ፣ ስትራቴጂካዊ የሮኬት ኃይሎችን የኒውክሌር መከላከያ ክፍሎችን በከፍተኛ ጥንቃቄ ላይ አስቀምጠዋል። የአሜሪካ የስለላ ኤጀንሲዎች ፑቲን ባልተጠበቀ ሁኔታ ጠንካራ በሆነው የዩክሬን መከላከያ ምክንያት በዝግመታዊ ግስጋሴው “ተበሳጭቷል” ብለው ወስነዋል። የኮቪድ-19 ወረርሽኝ። እ.ኤ.አ. የካቲት 28 ወረራውን ለማስቆም እንደ ቅድመ ሁኔታ ፣ ፑቲን የዩክሬን ገለልተኝት ፣ “ማደንዘዣ” እና “ወታደር ማስወጣት” እና ከራሺያ የተካለችውን ክሪሚያ እንደ ሩሲያ ግዛት እውቅና ጠየቀ። የቤት ውስጥ ፖሊሲዎች

4147

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%A2%E1%8A%95%E1%8C%8D%E1%88%8B%E1%8A%95%E1%8B%B5

ኢንግላንድ

እንግሊዝ የዩናይትድ ኪንግደም አካል የሆነች ሀገር ነች። በምዕራብ በኩል ከዌልስ እና በሰሜን በኩል ከስኮትላንድ ጋር የመሬት ድንበሮችን ይጋራል። የአየርላንድ ባህር ከእንግሊዝ ሰሜናዊ ምዕራብ እና የሴልቲክ ባህር በደቡብ ምዕራብ ይገኛል። እንግሊዝ ከአህጉር አውሮፓ በሰሜን ባህር በምስራቅ እና በእንግሊዝ ቻናል በደቡብ ተለያይታለች። ሀገሪቱ በሰሜን አትላንቲክ ውቅያኖስ ላይ የምትገኘውን የታላቋ ብሪታንያ ደሴት አምስት ስምንተኛውን ትሸፍናለች እና ከ100 በላይ ትናንሽ ደሴቶችን ያጠቃልላል፣ እንደ የሳይሊ ደሴቶች እና ደሴት ዋይት። አሁን እንግሊዝ ተብሎ የሚጠራው አካባቢ በመጀመሪያ የላይኛው ፓሊዮሊቲክ ዘመን በዘመናዊ ሰዎች ይኖሩ ነበር ፣ ግን ስሙን ከአንግሊሶች የወሰደው ፣ ስሙን ከአንግሊያ ባሕረ ገብ መሬት ያገኘው ጀርመናዊ ጎሳ በ 5 ኛው እና 6 ኛው ክፍለዘመን የሰፈረ። እንግሊዝ በ10ኛው ክፍለ ዘመን የተዋሃደ ሀገር ሆነች እና በ15ኛው ክፍለ ዘመን ከጀመረው የግኝት ዘመን ጀምሮ በሰፊው አለም ላይ ትልቅ ባህላዊ እና ህጋዊ ተፅእኖ ነበራት። የእንግሊዘኛ ቋንቋ፣ የአንግሊካን ቤተ ክርስቲያን እና የእንግሊዘኛ ህግ—ለሌሎች የአለም ሀገራት የጋራ ህግ የህግ ሥርዓቶች መሰረት የሆነው—በእንግሊዝ ውስጥ የተገነቡት እና የሀገሪቱ ፓርላማ የመንግስት ስርዓት በሌሎች ብሄሮች ዘንድ ተቀባይነት አግኝቷል። የኢንደስትሪ አብዮት የተጀመረው በ18ኛው ክፍለ ዘመን እንግሊዝ ሲሆን ማህበረሰቡን ወደ አለም የመጀመሪያዋ በኢንዱስትሪ የበለፀገች ሀገር አደረገ። የእንግሊዝ መሬት በዋናነት ዝቅተኛ ኮረብታዎች እና ሜዳዎች ነው ፣ በተለይም በማዕከላዊ እና በደቡብ እንግሊዝ። ሆኖም በሰሜን (ለምሳሌ ሀይቅ አውራጃ እና ፔኒኒስ) እና በምዕራብ (ለምሳሌ ዳርትሙር እና ሽሮፕሻየር ኮረብታዎች) ላይ ደጋማ እና ተራራማ መሬት አለ። ዋና ከተማው በዩናይትድ ኪንግደም ውስጥ ትልቁ የሜትሮፖሊታን አካባቢ ያለው ለንደን ነው። የእንግሊዝ ህዝብ 56.3 ሚሊዮን የዩናይትድ ኪንግደም ህዝብ 84 በመቶውን ይይዛል ፣ በተለይም በለንደን ፣ በደቡብ ምስራቅ እና በሚድላንድስ ፣ በሰሜን ምዕራብ ፣ በሰሜን ምስራቅ እና በዮርክሻየር ውስጥ ያሉ ኮንሰርቶች እያንዳንዳቸው በዘመኑ እንደ ዋና የኢንዱስትሪ ክልሎች ያደጉ ናቸው። በ 19 ኛው ክፍለ ዘመን. የእንግሊዝ መንግሥት - ከ 1535 በኋላ ዌልስን ያቀፈ - በግንቦት 1 ቀን 1707 የተለየ ሉዓላዊ ሀገር መሆን አቆመ ፣ የሕብረት ሥራዎች በኅብረት ስምምነት ውስጥ ባለፈው ዓመት የተስማሙትን ውሎች በሥራ ላይ ሲያውሉ ፣ ይህም ከመንግሥቱ ጋር የፖለቲካ አንድነት እንዲኖር አድርጓል ። የታላቋ ብሪታንያ መንግሥት ለመፍጠር የስኮትላንድ። በ1801 ታላቋ ብሪታንያ ከአየርላንድ መንግሥት ጋር (በሌላ የሕብረት ሕግ) የታላቋ ብሪታንያ እና የአየርላንድ ዩናይትድ ኪንግደም ሆነች። እ.ኤ.አ. በ 1922 የአየርላንድ ነፃ ግዛት ከዩናይትድ ኪንግደም ተለየ ፣ ይህም የኋለኛው ታላቋ ብሪታንያ እና ሰሜን አየርላንድ ዩናይትድ ኪንግደም ተብሎ ተሰየመ ። "እንግሊዝ" የሚለው ስም እንግሊዛዊ ከሚለው የእንግሊዘኛ ስም የተገኘ ሲሆን ትርጉሙም "የማዕዘን ምድር" ማለት ነው። አንግል በመካከለኛው ዘመን መጀመሪያ ላይ በታላቋ ብሪታንያ ከሰፈሩ የጀርመን ጎሳዎች አንዱ ነበር። ማዕዘኖቹ የባልቲክ ባህር በኪዬል የባህር ወሽመጥ አካባቢ (የአሁኗ የጀርመን ግዛት ሽሌስዊግ-ሆልስቴይን) ከአንግሊያ ባሕረ ገብ መሬት መጡ። የመጀመሪያው የቃሉ አጠቃቀም፣ እንደ "ንግሊዝ"፣ በዘጠነኛው ክፍለ ዘመን መገባደጃ ላይ ወደ ብሉይ ኢንግሊዘኛ የቤዴ የእንግሊዝ ሰዎች መክብብ ታሪክ ተተርጉሟል። ቃሉ ያኔ ከዘመናዊው በተለየ መልኩ ጥቅም ላይ ውሎ ነበር፣ ትርጉሙም “እንግሊዛውያን የሚኖሩባት ምድር” ማለት ሲሆን እንግሊዛውያንን የሚያጠቃልል ሲሆን አሁን ደቡብ-ምስራቅ ስኮትላንድ ውስጥ ይኖሩ ነበር ነገር ግን ያኔ የእንግሊዝ የኖርተምብሪያ ግዛት አካል ነበር። የአንግሎ ሳክሰን ዜና መዋዕል እንደዘገበው በ1086 የወጣው የዶሜዝዴይ መጽሐፍ መላውን እንግሊዝ ይሸፍናል ይህም ማለት የእንግሊዝ መንግሥት ማለት ነው፣ ከጥቂት ዓመታት በኋላ ግን ዜና መዋዕል ንጉሥ ማልኮም ሣልሳዊ “ከስኮትላንድ ወጥቶ ወደ እንግሊዝ ወደ ሎቲያን ሄደ” ሲል ገልጿል። በጣም ጥንታዊው ስሜት። ስለ አንግልስ የመጀመሪያው የተረጋገጠ ማጣቀሻ የተከሰተው በ 1 ኛው ክፍለ ዘመን በታሲተስ ፣ ጀርመኒያ ሥራ ላይ ነው ፣ እሱም የላቲን አንግሊ የሚለው ቃል ጥቅም ላይ ውሏል። የጎሳ ስም ሥርወ-ቃሉ ራሱ በሊቃውንት አከራካሪ ነው; ከአንጄን ባሕረ ገብ መሬት ቅርጽ, የማዕዘን ቅርጽ እንደሚገኝ ተጠቁሟል. እንደ ሳክሶን ካሉ ጎሳ ስም የወጣ ቃል እንዴት እና ለምን ለመላው ሀገሪቱ ጥቅም ላይ ሊውል እንደቻለ እና ህዝቦቿ አይታወቅም ነገር ግን ይህ ከመጥራት ልማድ ጋር የተያያዘ ይመስላል። በብሪታንያ ያሉ የጀርመን ሰዎች አንግሊ ሳክሶኖች ወይም እንግሊዛዊ ሳክሶኖች በሰሜን ጀርመን በዌዘር እና በአይደር ወንዞች መካከል ከብሉይ ሳክሶኒ አህጉራዊ ሳክሶኖች () ለመለየት። በታላቋ ብሪታንያ ደሴት ላይ የዳበረ ሌላ ቋንቋ በስኮትላንዳዊው ጌሊክ፣ የሳክሰን ጎሣዎች ስማቸውን እንግሊዝ (ሳሱን) ለሚለው ቃል ሰጡ። በተመሳሳይ የዌልስ የእንግሊዘኛ ቋንቋ ስም "ሳይስኔግ" ነው. የእንግሊዝ የፍቅር ስም ሎኤግሪያ ነው፣ ከዌልሽ ቃል እንግሊዝ፣ ሎግር ጋር የተያያዘ እና በአርተርሪያን አፈ ታሪክ ታዋቂ ሆኗል ። አልቢዮን በተጨማሪ በግጥም ችሎታው ለእንግሊዝ ይተገበራል፣ ምንም እንኳን የመጀመሪያ ትርጉሙ በአጠቃላይ የብሪታንያ ደሴት ቢሆንም። የቤከር ባህል በ2,500 ዓክልበ. አካባቢ ደርሷል፣ ከሸክላ የተሠሩ የመጠጥ እና የምግብ ዕቃዎችን፣ እንዲሁም የመዳብ ማዕድን ለማቅለጥ እንደ ማሰሮነት የሚያገለግሉ መርከቦችን አስተዋውቋል። በዚህ ወቅት ነበር እንደ ስቶንሄንጅ እና አቬበሪ ያሉ ዋና ዋና የኒዮሊቲክ ሀውልቶች የተገነቡት። በአካባቢው በብዛት የነበሩትን ቆርቆሮ እና መዳብ በአንድ ላይ በማሞቅ የቤከር ባህል ሰዎች ነሐስ, በኋላም ከብረት ማዕድናት ብረት ይሠራሉ. የብረት ማቅለጥ ልማት የተሻሉ ማረሻዎችን መገንባት፣ ግብርናን ማራመድ (ለምሳሌ ከሴልቲክ እርሻዎች ጋር) እንዲሁም የበለጠ ውጤታማ የጦር መሣሪያዎችን ማምረት አስችሏል። በብረት ዘመን፣ ከሃልስታት እና ከላ ቴኔ ባህሎች የወጣው የሴልቲክ ባህል ከመካከለኛው አውሮፓ ደረሰ። በዚህ ጊዜ ብሪቶኒክ የሚነገር ቋንቋ ነበር። ማህበረሰቡ የጎሳ ነበር; በቶለሚ ጂኦግራፊያዊ መሰረት በአካባቢው ወደ 20 የሚጠጉ ጎሳዎች ነበሩ። ብሪታኒያውያን ማንበብና መጻፍ ባለመቻላቸው ቀደምት ክፍፍሎች አይታወቁም። በንጉሠ ነገሥቱ ዳርቻ ላይ እንዳሉት ሌሎች ክልሎች፣ ብሪታንያ ከሮማውያን ጋር የንግድ ግንኙነቶችን ለረጅም ጊዜ ትደሰት ነበር። የሮማ ሪፐብሊክ ጁሊየስ ቄሳር በ55 ዓክልበ ሁለት ጊዜ ለመውረር ሞከረ። ምንም እንኳን በአብዛኛው ያልተሳካለት ቢሆንም፣ ከትሪኖቫንቶች ደንበኛ ንጉሥ ማቋቋም ችሏል። የሴት ሥዕል ሥዕል፣ ክንድ የተዘረጋ፣ ነጭ ቀሚስ ለብሳ፣ ቀይ ካባና ኮፍያ፣ ሌሎች የሰው ሥዕሎች በቀኝዋ፣ ከታች በግራዋ። ቦዲካ በሮማ ኢምፓየር ላይ አመጽ መራ። ሮማውያን በ43 ዓ.ም በአፄ ገላውዴዎስ ዘመነ መንግስት ብሪታንያን ወረሩ፣ በመቀጠልም ብዙ ብሪታንያን ያዙ፣ እና አካባቢው ወደ ሮማ ግዛት እንደ ብሪታኒያ ግዛት ተቀላቀለ። ለመቃወም ከሞከሩት የአገሬው ተወላጆች መካከል በጣም የታወቁት በካራታከስ የሚመሩት ካቱቬላኒ ናቸው። በኋላ፣ በአይሴኒ ንግሥት በቡዲካ የተመራው አመፅ፣ በዋትሊንግ ስትሪት ጦርነት ሽንፈትን ተከትሎ በቡዲካ እራሷን በማጥፋቷ አብቅቷል። ስለ ሮማን ብሪታንያ አንድ ጥናት ያዘጋጀው ጸሐፊ ከ43 ዓ.ም እስከ 84 ዓ.ም ድረስ የሮማውያን ወራሪዎች ከ100,000 እስከ 250,000 የሚደርሱ ሰዎችን ከ2,000,000 ሕዝብ መካከል እንደገደሉ ጠቁመዋል። በዚህ ዘመን የግሪክ-ሮማን ባህል የሮማን ህግ፣ የሮማውያን አርክቴክቸር፣ የውሃ ማስተላለፊያዎች፣ የፍሳሽ ማስወገጃዎች፣ ብዙ የእርሻ እቃዎች እና ሐር በማስተዋወቅ የበላይ ሆኖ ተመልክቷል። በ 3 ኛው ክፍለ ዘመን ንጉሠ ነገሥት ሴፕቲሚየስ ሴቬረስ በኤቦራኩም (አሁን ዮርክ) ሞተ, ከዚያም ቆስጠንጢኖስ ከመቶ አመት በኋላ ንጉሠ ነገሥት ተብሎ በታወጀበት. ክርስትና ለመጀመሪያ ጊዜ የጀመረው መቼ እንደሆነ ክርክር አለ; ከ 4 ኛው ክፍለ ዘመን ብዙም ሳይዘገይ ምናልባትም በጣም ቀደም ብሎ ነበር. ቤዴ እንደሚለው፣ በ180 ዓ.ም የብሪታኒያው አለቃ ሉሲየስ ባቀረበው ጥያቄ፣ በምሥራቅና በምዕራቡ ዓለም ቤተ ክርስቲያን ላይ ያለውን ልዩነት ለመፍታት፣ ሚስዮናውያን ከሮም በኤሉተሪየስ ተልከዋል። ከግላስተንበሪ ጋር የተገናኙ ወጎች አሉ በአርማትያስ ጆሴፍ በኩል መግቢያ በመጠየቅ፣ ሌሎች ደግሞ በብሪታኒያው ሉሲየስ በኩል ይላሉ። እ.ኤ.አ. በ 410 ፣ የሮማ ኢምፓየር ውድቀት በነበረበት ወቅት ብሪታንያ በብሪታንያ የሮማውያን አገዛዝ ማብቂያ እና የሮማውያን ጦር ሰራዊት አባላት ለቀው ሲወጡ ፣ በአህጉራዊ አውሮፓ ድንበሮችን ለመከላከል እና በእርስ በርስ ጦርነቶች ውስጥ ለመሳተፍ ብሪታንያ ተጋልጣለች። የሴልቲክ ክርስቲያናዊ ገዳማዊ እና ሚሲዮናዊ እንቅስቃሴዎች አብቅተዋል፡- ፓትሪክ (5ኛው ክፍለ ዘመን አየርላንድ) እና በ6ኛው ክፍለ ዘመን ብሬንዳን (ክሎንፈርት)፣ ኮምጋል (ባንጎር)፣ ዴቪድ (ዌልስ)፣ አይደን (ሊንዲስፋርኔ) እና ኮሎምባ (አዮና)። ይህ የክርስትና ዘመን በጥንታዊው የሴልቲክ ባህል በስሜታዊነት፣ በፖለቲካ፣ በልምምዶች እና በሥነ-መለኮት ላይ ተጽዕኖ አሳድሯል። የአጥቢያ “ማኅበረ ቅዱሳን” በገዳማውያን ማኅበረሰብ ውስጥ ያተኮሩ ነበሩ እና የገዳማውያን መሪዎች በሮማውያን የበላይነት በያዘው የቤተ ክርስቲያን ተዋረድ ሥርዓት ሳይሆን እንደ እኩዮች እንደ አለቆች ነበሩ። መካከለኛው ዘመን የሮማውያን ወታደራዊ መውጣት ብሪታንያ ለአረማውያን ወረራ ክፍት አድርጓታል ፣ ከሰሜን ምዕራብ አህጉር አውሮፓ የባህር ላይ ተሳፋሪዎች ፣ በተለይም ሳክሰኖች ፣ አንግሎች ፣ ጁትስ እና ፍሪሲያውያን የሮማን ግዛት የባህር ዳርቻዎችን ለረጅም ጊዜ ወረሩ። እነዚህ ቡድኖች በአምስተኛው እና በስድስተኛው ክፍለ ዘመን መጀመሪያ ላይ በሀገሪቱ ምስራቃዊ ክፍል ውስጥ ቁጥራቸው እየጨመረ መሄድ ጀመሩ. ግስጋሴያቸው ብሪታኒያውያን በባዶን ተራራ ላይ ካሸነፉ በኋላ ለተወሰኑ አሥርተ ዓመታት ተይዞ ነበር፣ነገር ግን በመቀጠል የብሪታንያ ለም ቆላማ ቦታዎችን በመውረር እና በብሪትቶኒክ ቁጥጥር ስር ያለውን አካባቢ ወደተለያዩ አካባቢዎች በመቀነስ ወደ ምዕራብ አቅጣጫ ወጣ ገባ በሆነው ሀገር ቀጠለ። በ 6 ኛው ክፍለ ዘመን መገባደጃ ላይ. ይህንን ጊዜ የሚገልጹ ዘመናዊ ጽሑፎች እጅግ በጣም አናሳ ናቸው፣ ይህም የጨለማ ዘመን ተብሎ እንዲገለጽ ምክንያት ሆኗል። የብሪታንያ የአንግሎ-ሳክሰን ሰፈራ ተፈጥሮ እና ግስጋሴ ለትልቅ አለመግባባት ተዳርጓል። እየተፈጠረ ያለው መግባባት በደቡብና በምስራቅ በሰፊው ተከስቷል ነገር ግን በሰሜን እና በምዕራብ በኩል ብዙም ጠቃሚ አይደለም፣ የሴልቲክ ቋንቋዎች በአንግሎ ሳክሰን ቁጥጥር ስር ባሉ አካባቢዎችም መነገሩን ቀጥለዋል ። በአጠቃላይ በሮማውያን የበላይነት የተያዘው ክርስትና ነበረው ። በተቆጣጠሩት ግዛቶች ውስጥ በአንግሎ-ሳክሰን ጣዖት አምላኪነት ተተክቷል ነገር ግን ከ 597 ጀምሮ በኦገስቲን የሚመራ የሮም ሚስዮናውያን እንደገና ተጀምሯል. በሮማውያን እና በሴልቲክ የበላይነት ባላቸው የክርስትና ዓይነቶች መካከል የነበረው አለመግባባቶች በሮማውያን ወግ በድል አድራጊነት በጉባኤው ተጠናቀቀ። ዊትቢ ፣ እሱም በሚመስል መልኩ ስለ ቶንሰሮች (የፀጉር መቆረጥ) እና የፋሲካ ቀን፣ ነገር ግን በይበልጥ ጉልህ በሆነ መልኩ፣ ስለ ሮማውያን እና ሴልቲክ የሥልጣን ዓይነቶች፣ ሥነ-መለኮት እና ልምምድ ልዩነቶች። በሰፈራ ጊዜ ውስጥ በገቢ ሰጪዎች የሚገዙት መሬቶች ወደ ብዙ የጎሳ ግዛቶች የተከፋፈሉ ይመስላሉ ፣ ግን በ 7 ኛው ክፍለ ዘመን ፣ የሁኔታው ተጨባጭ ማስረጃ እንደገና ሲገኝ ፣ እነዚህ ኖርተምብሪያ ፣ ሜርሺያ ፣ ዌሴክስን ጨምሮ ወደ ደርዘን የሚጠጉ መንግስታት ተዋህደዋል። , ምስራቅ አንሊያ, ኤሴክስ, ኬንት እና ሱሴክስ. በቀጣዮቹ ምዕተ-አመታት ውስጥ፣ ይህ የፖለቲካ መጠናከር ሂደት ቀጠለ። በ 7 ኛው ክፍለ ዘመን በኖርተምብሪያ እና በመርሲያ መካከል የበላይነትን ለማስፈን ትግል ተደረገ፣ ይህም በ 8 ኛው ክፍለ ዘመን የመርሪያን የበላይነት ሰጠ። በ9ኛው መቶ ክፍለ ዘመን መጀመሪያ ላይ መርሲያ በቬሴክስ ቀዳሚ መንግሥት ሆና ተፈናቅላለች። በኋላም በዚያው ምዕተ-አመት ውስጥ በዴንማርክ እየተባባሰ የመጣው ጥቃት በሰሜን እና በምስራቅ እንግሊዝ ድል በመነሳት የኖርተምብሪያን፣ የመርሲያን እና የምስራቅ አንሊያን መንግስታት ገልብጦ ነበር። በታላቁ አልፍሬድ ስር የነበረው ዌሴክስ ብቸኛው የተረፈው የእንግሊዝ መንግስት ሆኖ ቀረ፣ እና በተተኪዎቹ ስር፣ በዳኔላው መንግስታት ወጪ እየሰፋ ሄደ። ይህ የእንግሊዝ የፖለቲካ ውህደት በ927 ለመጀመሪያ ጊዜ የተከናወነው እና በ953 በኤድሬድ ተጨማሪ ግጭቶች ከተፈጠሩ በኋላ የተቋቋመው የእንግሊዝ ፖለቲካዊ ውህደት አመጣ። በ10ኛው ክፍለ ዘመን መገባደጃ ላይ የተነሳው የስካንዲኔቪያ ጥቃት አዲስ ማዕበል በ10ኛው ክፍለ ዘመን መገባደጃ ላይ ይህን የተባበሩት መንግስታት በ ስዌን ሹካጢም በ1013 ተጠናቀቀ። እና እንደገና በልጁ ክኑት በ 1016, ለአጭር ጊዜ የሚቆይ የሰሜን ባህር ኢምፓየር ማእከል አድርጎ ዴንማርክ እና ኖርዌይን ያካትታል. ነገር ግን፣ የንጉሣዊው ተወላጅ ሥርወ መንግሥት በኤድዋርድ ኮንፌሰር ሥልጣን በ1042 ተመልሷል። ንጉስ ሄንሪ አምስተኛ በአጊንኮርት ጦርነት ፣ 1415። ንጉስ ሄንሪ አምስተኛ በአጊንኮርት ጦርነት በሴንት ክሪስፒን ቀን ተዋግቶ በእንግሊዝ ድል በመቶ አመት ጦርነት ከአንድ ትልቅ የፈረንሳይ ጦር ጋር ተጠናቀቀ። በኤድዋርድ ተተኪነት ላይ የተነሳው አለመግባባት በኖርማንዲ መስፍን ዊልያም የሚመራ ጦር በ1066 ወደ ኖርማን ወረራ አመራ። ኖርማኖች እራሳቸው ከስካንዲኔቪያ የመጡ ሲሆን በ9ኛው መጨረሻ እና በ10ኛው ክፍለ ዘመን መጀመሪያ ላይ በኖርማንዲ ሰፍረዋል። ይህ ድል የእንግሊዝ ልሂቃን ከሞላ ጎደል ንብረታቸውን እንዲለቁ እና በአዲስ ፈረንሳይኛ ተናጋሪ መኳንንት እንዲተካ አድርጓል፣ ንግግሩም በእንግሊዘኛ ቋንቋ ላይ ከፍተኛ እና ዘላቂ ተጽእኖ ነበረው። በመቀጠልም የፕላንታገነት ቤት ከአንጁ የእንግሊዝ ዙፋን ወረሰ በሄንሪ ፣ እንግሊዝን በማደግ ላይ ባለው አንጄቪን የ ኢምፓየር ላይ እንግሊዝን ጨምራ አኩታይንን ጨምሮ ቤተሰቡ ፈረንሳይ ውስጥ ወረሷት። ለሦስት መቶ ዓመታት ገዙ፣ አንዳንድ ታዋቂ ነገሥታት ሪቻርድ 1፣ ኤድዋርድ 1፣ ኤድዋርድ እና ሄንሪ አምስተኛ ናቸው። ወቅቱ በንግድ እና ሕግ ላይ ለውጦች ታይተዋል፣ የማግና ካርታ መፈረምን ጨምሮ፣ የሉዓላዊውን ስልጣን ለመገደብ ጥቅም ላይ የዋለው የእንግሊዝ የህግ ቻርተር ህግ እና የነጻነት መብቶችን መጠበቅ. የካቶሊክ ምንኩስና አብቦ ፈላስፎችን በመስጠት የኦክስፎርድ እና የካምብሪጅ ዩኒቨርሲቲዎች በንጉሣዊ ድጋፍ ተመሠረቱ። የዌልስ ርእሰ ብሔር በ13ኛው ክፍለ ዘመን የፕላንታገነት ፊፍ ሆነ። እና የአየርላንድ ጌትነት ለእንግሊዝ ንጉሳዊ አገዛዝ በጳጳሱ ተሰጥቷል. በ 14 ኛው ክፍለ ዘመን, ፕላንታጂኖች እና የቫሎይስ ቤት ሁለቱም የኬፕት ቤት እና ከፈረንሳይ ጋር ህጋዊ የይገባኛል ጥያቄ አቅርበዋል; ሁለቱ ሀይሎች በመቶ አመት ጦርነት ውስጥ ተፋጠጡ።የጥቁር ሞት ወረርሽኝ በእንግሊዝ መታ; ከ 1348 ጀምሮ በመጨረሻ እስከ ግማሽ የሚሆኑ የእንግሊዝ ነዋሪዎችን ገደለ ። ከ 1453 እስከ 1487 የእርስ በርስ ጦርነት በሁለት የንጉሣዊ ቤተሰብ ቅርንጫፎች መካከል ተፈጠረ - በዮርክስቶች እና ላንካስትሪያን - የ ጽጌረዳዎች ጦርነቶች በመባል ይታወቃሉ። በመጨረሻም ዮርክስቶች ዙፋኑን ሙሉ በሙሉ እንዲያጡ ያደረጋቸው በዌልሽ መኳንንት ቤተሰብ ቱዶር ሲሆን በሄንሪ ቱዶር የሚመራ የላንካስትሪያን ቅርንጫፍ ሲሆን ከዌልስ እና ብሬተን ቅጥረኞች ጋር በመውረር የዮርክ ንጉስ ሪቻርድ ሳልሳዊ በነበረበት የቦስዎርዝ ሜዳ ጦርነት ድልን ተቀዳጀ። ተገደለ። ቀደምት ዘመናዊ በቱዶር ዘመን፣ ህዳሴ ወደ እንግሊዝ የደረሰው በጣሊያን ቤተ መንግስት አማካይነት ነው፣ እነሱም ጥበባዊ፣ ትምህርታዊ እና ምሁራዊ ክርክሮችን ከጥንታዊው ጥንታዊነት እንደገና አስተዋውቀዋል። እንግሊዝ የባህር ኃይል ችሎታን ማዳበር ጀመረች እና ወደ ምዕራቡ ዓለም የሚደረገው አሰሳ ተጠናከረ። ሄንሪ ስምንተኛ በ1534 የእንግሊዝ ቤተ ክርስቲያን ንጉሠ ነገሥት ራስ አድርጎ ባወጀው የልዑልነት ሥራ ሥር ፍቺውን በተመለከቱ ጉዳዮች ከካቶሊክ ቤተ ክርስቲያን ጋር ያለውን ግንኙነት አቋረጠ። ከአብዛኞቹ የአውሮፓ ፕሮቴስታንት እምነት በተቃራኒ የልዩነት መነሻው ከሥነ-መለኮት ይልቅ ፖለቲካዊ ነበር። እንዲሁም የቀድሞ አባቱን ዌልስን ከ1535-1542 ድርጊቶች ጋር ወደ እንግሊዝ ግዛት በሕጋዊ መንገድ አካትቷል። በሄንሪ ሴት ልጆች በሜሪ 1 እና ኤልዛቤት ቀዳማዊ የግዛት ዘመን የውስጥ ሀይማኖት ግጭቶች ነበሩ።የፊተኛው ሀገሪቷን ወደ ካቶሊካዊነት ስትመለስ የኋለኛው ደግሞ እንደገና ተገንጥላ የአንግሊካኒዝምን የበላይነት በኃይል አረጋግጧል። የኤልዛቤት ዘመን በቱዶር ዘመን በንግሥት ንግሥት ኤልሳቤጥ ("ድንግል ንግሥት") የግዛት ዘመን ነው። የታሪክ ተመራማሪዎች ብዙ ጊዜ በእንግሊዝ ታሪክ ወርቃማ ዘመን አድርገው ይገልጹታል። ኤሊዛቤት እንግሊዝ የእንግሊዝ ህዳሴ አፖጊን ወክሎ የጥበብ፣ የግጥም፣ የሙዚቃ እና የስነ-ጽሁፍ አበባ አየች። ዘመኑ በድራማ፣ በቲያትር እና በተውኔት ደራሲያን በጣም ታዋቂ ነው። በዚህ ወቅት እንግሊዝ በቱዶር ትልቅ ለውጥ የተነሳ የተማከለ፣ በሚገባ የተደራጀ እና ውጤታማ መንግስት ነበራት። ከስፔን ጋር በመወዳደር በአሜሪካ አህጉር የመጀመሪያው የእንግሊዝ ቅኝ ግዛት በ1585 በአሳሽ ዋልተር ራሌይ በቨርጂኒያ ተመሠረተ እና ሮአኖክ ተባለ። የሮአኖክ ቅኝ ግዛት አልተሳካም እና ዘግይቶ የመጣው የአቅርቦት መርከብ ሲመለስ ተጥሎ ከተገኘ በኋላ የጠፋው ቅኝ ግዛት በመባል ይታወቃል። ከምስራቃዊ ህንድ ኩባንያ ጋር፣ እንግሊዝ በምስራቅ ከደች እና ከፈረንሳይ ጋር ተወዳድራለች። በኤልዛቤት ዘመን እንግሊዝ ከስፔን ጋር ጦርነት ገጥሟት ነበር። አንድ አርማዳ እንግሊዝን ለመውረር እና የካቶሊክን ንጉሳዊ አገዛዝ ለማቋቋም ባደረገው ሰፊ እቅድ በ1588 ከስፔን በመርከብ ተሳፈረ። እቅዱ በመጥፎ ቅንጅት፣ አውሎ ንፋስ እና የተሳካ የሃሪሪንግ ጥቃቶች በሎርድ ሃዋርድ የኢፊንግሃም የእንግሊዝ መርከቦች ተበላሽተዋል። ይህ ውድቀት ሥጋቱን አላቆመውም፤ ስፔን በ1596 እና 1597 ሁለት ተጨማሪ አርማዳዎችን ከፈተች፣ ነገር ግን ሁለቱም በማዕበል ተገፋፍተዋል። በ1603 የደሴቲቱ ፖለቲካዊ መዋቅር ተቀይሯል፣የስኮትስ ንጉስ ጀምስ ስድስተኛ፣የእንግሊዝ ፍላጎት የረዥም ጊዜ ባላንጣ የነበረችው፣የእንግሊዝ ዙፋን እንደ ጀምስ ቀዳማዊ በመውረስ የግል ህብረት ፈጠረ። ምንም እንኳን ይህ በእንግሊዝ ህግ መሰረት ባይኖረውም እራሱን የታላቋ ብሪታንያ ንጉስ አደረገ። በኪንግ ጄምስ ስድስተኛ እና እኔ ስልጣን ያለው የኪንግ ጀምስ የመጽሐፍ ቅዱስ ትርጉም በ1611 ታትሟል። በ20ኛው መቶ ዘመን ዘመናዊ ክለሳዎች እስኪዘጋጁ ድረስ አብዛኞቹ የፕሮቴስታንት ክርስቲያኖች ለአራት መቶ ዓመታት ያነበቡት የመጽሐፍ ቅዱስ መደበኛ እትም ነበር። ረጅም ጥቁር ፀጉር ነጭ ካፕ እና ብራቂ ለብሶ የተቀመጠው የወንድ ምስል መቀባት። የእንግሊዝ ተሃድሶ በንጉሥ ቻርልስ ስር የነበረውን ንጉሳዊ አገዛዝ እና ከእንግሊዝ የእርስ በርስ ጦርነት በኋላ ሰላምን መለሰ። እርስ በርስ በሚጋጩ ፖለቲካዊ፣ ሃይማኖታዊ እና ማህበራዊ አቋሞች ላይ በመመስረት፣ የእንግሊዝ የእርስ በርስ ጦርነት የተካሄደው በፓርላማ ደጋፊዎች እና በንጉሥ ቻርልስ 1ኛ ደጋፊዎች መካከል ሲሆን እነዚህም ተራ በተራ ራውንድሄድስ እና ካቫሊየርስ በመባል ይታወቃሉ። ይህ ስኮትላንድ እና አየርላንድን የሚያካትቱ የሶስቱ መንግስታት ሰፊ ሁለገብ ጦርነቶች የተጠላለፈ አካል ነበር። የፓርላማ አባላት አሸናፊ ነበሩ፣ 1ኛ ቻርለስ ተገደለ እና መንግሥቱ በኮመንዌልዝ ተተካ። የፓርላማ ኃይሎች መሪ ኦሊቨር ክሮምዌል በ 1653 ራሱን ጌታ ጠባቂ አድርጎ አውጇል። የግላዊ አገዛዝ ጊዜ ተከትሏል. ክሮምዌል ከሞተ በኋላ እና ልጁ ሪቻርድ ጌታ ጥበቃ አድርጎ ከተሰናበተ በኋላ፣ ቻርለስ በ1660 ወደ ንጉስነት እንዲመለስ ተጋብዞ ነበር፣ በተወሰደ እርምጃ። ቲያትሮች እንደገና ሲከፈቱ፣ የጥበብ ጥበቦች፣ ስነ-ጽሁፍ እና የኪነጥበብ ስራዎች በዳግም ተሃድሶው ጊዜ ሁሉ የ‹‹መልካም ንጉስ› ቻርልስ 2ኛ ዳግመኛ ታደሰ። ከ1688ቱ የክብር አብዮት በኋላ፣ ፓርላማ እውነተኛው ስልጣን ቢኖረውም ንጉስ እና ፓርላማ አብረው እንዲገዙ በህገ መንግስቱ ተረጋገጠ። ይህ የተቋቋመው በ1689 የመብቶች ህግ ጋር ነው። ከተቀመጡት ህጎች መካከል ህጉ በፓርላማ ብቻ ሊሰራ እንደሚችል እና በንጉሱ ሊታገድ እንደማይችል እንዲሁም ንጉሱ ያለ ቅድመ ሁኔታ ግብር ሊጭን ወይም ሰራዊት ማፍራት እንደማይችል ይገኙባቸዋል። የፓርላማ ተቀባይነት.እንዲሁም ከዚያን ጊዜ ጀምሮ, አንድም የብሪታንያ ንጉሠ ነገሥት ሲቀመጥ ወደ ምክር ቤት አልገባም, ይህም በየዓመቱ በብሪቲሽ ንጉሠ ነገሥት የፓርላማ መክፈቻ ላይ የፓርላማው በሮች ሲደበደቡ ይከበራል. የንጉሠ ነገሥቱ መልእክተኛ, የፓርላማ መብቶችን እና ከንጉሣዊው ነፃነትን የሚያመለክት. በ1660 የሮያል ሶሳይቲ ሲመሰረት፣ ሳይንስ በጣም ተበረታቷል። እ.ኤ.አ. በ 1666 የለንደን ታላቁ እሳት የለንደን ከተማን አቃጠለ ፣ ግን ከጥቂት ጊዜ በኋላ በሰር ክሪስቶፈር ሬን በተነደፉ ብዙ ጉልህ ሕንፃዎች እንደገና ተገነባ። በፓርላማ ውስጥ ሁለት አንጃዎች ተፈጥረዋል - ቶሪስ እና ዊግስ። ቶሪስ መጀመሪያ ላይ የካቶሊክን ንጉስ ጀምስ 2ን ቢደግፉም አንዳንዶቹ ከዊግስ ጋር በ1688 አብዮት ወቅት የኔዘርላንድ ልዑል ዊልያም ኦሬንጅ ጄምስን እንዲያሸንፍ እና በመጨረሻም የእንግሊዝ ዊልያም እንዲሆን ጋበዙ። አንዳንድ የእንግሊዝ ሰዎች፣ በተለይም በሰሜን፣ ያቆብ ሰዎች ነበሩ እና ጄምስንና ልጆቹን መደገፋቸውን ቀጥለዋል። በስቱዋርት ሥርወ መንግሥት እንግሊዝ በንግድ፣ በፋይናንስ እና በብልጽግና ተስፋፍታለች። ብሪታንያ በአውሮፓ ትልቁን የነጋዴ መርከቦችን አቋቋመች። የእንግሊዝ እና የስኮትላንድ ፓርላማዎች ከተስማሙ በኋላ በ 1707 የታላቋ ብሪታንያ ግዛት ለመፍጠር ሁለቱ ሀገራት በፖለቲካዊ ህብረት ውስጥ ተቀላቅለዋል ። ህብረቱን ለማስማማት እንደ ሕግ እና ብሔራዊ ቤተክርስቲያኖች ያሉ ተቋማት የተለያዩ ናቸው ። ዘግይቶ ዘመናዊ እና ዘመናዊ አዲስ በተቋቋመው በታላቋ ብሪታንያ መንግሥት ከሮያል ሶሳይቲ እና ከሌሎች የእንግሊዝ ውጥኖች ከስኮትላንድ ኢንላይሜንት ጋር ተዳምሮ በሳይንስ እና ምህንድስና አዳዲስ ፈጠራዎችን ሲፈጥር በሮያል ባህር ኃይል ጥበቃ የሚደረግለት ከፍተኛ የብሪታንያ የባህር ማዶ ንግድ ምስረታ መንገድ ጠርጓል። የብሪቲሽ ኢምፓየር. በአገር ውስጥ የኢንዱስትሪ አብዮት እንዲስፋፋ ምክንያት ሆኗል፣ በእንግሊዝ ማህበራዊና ኢኮኖሚያዊ እና ባህላዊ ሁኔታዎች ላይ ከፍተኛ ለውጥ የታየበት፣ በዚህም ምክንያት በኢንዱስትሪ የበለጸገ ግብርና፣ ምርት፣ ምህንድስና እና ማዕድን እንዲሁም አዲስ እና ፈር ቀዳጅ የመንገድ፣ የባቡር እና የውሃ አውታሮች መስፋፋትና እድገታቸውን እንዲያመቻቹ አድርጓል። . በ1761 የሰሜን ምዕራብ እንግሊዝ ብሪጅዎተር ካናል መከፈቱ በብሪታንያ የቦይውን ዘመን አስከትሏል። እ.ኤ.አ. በ 1825 በዓለም የመጀመሪያው ቋሚ የእንፋሎት ሎኮሞቲቭ የሚጎተት የመንገደኞች ባቡር - የስቶክተን እና የዳርሊንግተን ባቡር - ለህዝብ ተከፈተ። ባለ ብዙ ፎቅ ካሬ የኢንዱስትሪ ሕንፃዎች ከወንዝ ባሻገር የትራፋልጋር ጦርነት በናፖሊዮን ጦርነቶች ወቅት በብሪቲሽ ንጉሣዊ ባህር ኃይል እና በፈረንሳይ እና በስፓኒሽ የባህር ኃይል መርከቦች መካከል የተደረገ የባህር ኃይል ተሳትፎ ነበር። በኢንዱስትሪ አብዮት ወቅት ብዙ ሰራተኞች ከእንግሊዝ ገጠራማ ወደ አዲስ እና ወደተስፋፋ የከተማ ኢንዱስትሪ አካባቢዎች በፋብሪካዎች ውስጥ ለመስራት ተንቀሳቅሰዋል ለምሳሌ በበርሚንግሃም እና ማንቸስተር "የአለም ወርክሾፕ" እና "የመጋዘን ከተማ" በቅደም ተከተል ተጠርተዋል. ማንቸስተር በአለም የመጀመሪያው ኢንዱስትሪ ነበር. ከተማ. እንግሊዝ በመላው የፈረንሳይ አብዮት አንጻራዊ መረጋጋት ኖራለች። ታናሹ ዊልያም ፒት ለጆርጅ የግዛት ዘመን የእንግሊዝ ጠቅላይ ሚኒስትር ነበር። የጆርጅ አራተኛ አገዛዝ በቅንጦት እና በሥነ ጥበብ ጥበብ እና በሥነ ሕንፃ ውስጥ ያስመዘገበው ስኬት ይታወቃል። በናፖሊዮን ጦርነት ወቅት ናፖሊዮን ከደቡብ-ምስራቅ ለመውረር አቅዶ ነበር። ነገር ግን ይህ ሊገለጥ አልቻለም እና የናፖሊዮን ሃይሎች በብሪቲሽ፡ በባህር ላይ በሎርድ ኔልሰን እና በመሬት ላይ በዌሊንግተን መስፍን ተሸነፉ። በትራፋልጋር ጦርነት የተካሄደው ትልቅ ድል ብሪታንያ በአስራ ስምንተኛው ክፍለ ዘመን የመሰረተችውን የባህር ኃይል የበላይነት አረጋግጧል። የናፖሊዮን ጦርነቶች ከእንግሊዝ፣ ከስኮትስ እና ከዌልስ ጋር የተጋሩ የብሪቲሽነት ፅንሰ-ሀሳብ እና የተባበረ ብሄራዊ የብሪቲሽ ህዝብን አበረታቷል። የቪክቶሪያ ዘመን ብዙ ጊዜ እንደ ወርቃማ ዘመን ይጠቀሳል. ለንደን በቪክቶሪያ ዘመን በዓለም ላይ ትልቁ እና በሕዝብ ብዛት የበለፀገች ከተማ ሆነች ፣ እና በብሪቲሽ ኢምፓየር ውስጥ የንግድ ልውውጥ - እንዲሁም የብሪታንያ ወታደራዊ እና የባህር ኃይል አቋም - የተከበረ ነበር። በቴክኖሎጂ፣ ይህ ዘመን ለዩናይትድ ኪንግደም ኃይል እና ብልጽግና ቁልፍ የሆኑ ብዙ ፈጠራዎችን ታይቷል። እንደ ቻርቲስቶች እና ምርጫ ምርጫዎች ካሉ ጽንፈኞች በቤት ውስጥ የነበረው የፖለቲካ ቅስቀሳ የህግ ማሻሻያ እና ሁለንተናዊ ምርጫን አስችሏል።ሳሙኤል ሃይንስ የኤድዋርድያንን ዘመን “ሴቶች የምስል ኮፍያ ለብሰው ድምጽ የማይሰጡበት የመዝናኛ ጊዜ፣ ሀብታሞች በግልፅ ለመኖር የማያፍሩበት ጊዜ ነበር ሲል ገልጿል። እና ፀሀይ በእንግሊዝ ባንዲራ ላይ ጠልቃ አታውቅም። በምስራቅ-መካከለኛው አውሮፓ የኃይል ለውጥ ወደ አንደኛው የዓለም ጦርነት አመራ; በመቶ ሺዎች የሚቆጠሩ የእንግሊዝ ወታደሮች የተባበሩት መንግስታት አካል ሆነው ለዩናይትድ ኪንግደም ሲዋጉ ሞቱ። ከሁለት አሥርተ ዓመታት በኋላ፣ በሁለተኛው የዓለም ጦርነት፣ ዩናይትድ ኪንግደም እንደገና ከአሊያንስ አንዷ ነበረች። በፎኒ ጦርነት ማብቂያ ላይ ዊንስተን ቸርችል የጦርነት ጊዜ ጠቅላይ ሚኒስትር ሆነ። የጦርነት ቴክኖሎጂ እድገቶች በብሉዝ ወቅት በአየር ወረራ ብዙ ከተሞች ተጎድተዋል። ከጦርነቱ በኋላ የብሪቲሽ ኢምፓየር ፈጣን ከቅኝ ግዛት መውጣቱን አጋጥሞታል, እና የቴክኖሎጂ ፈጠራዎች ፍጥነት መጨመር ነበር; አውቶሞቢሎች ቀዳሚ የመጓጓዣ መንገዶች ሆነዋል እና የፍራንክ ዊትል የጄት ሞተር እድገት ወደ ሰፊ የአየር ጉዞ አመራ። የመኖሪያ ስልቶች በእንግሊዝ በግል በሞተር መንዳት እና በ1948 የብሄራዊ ጤና አገልግሎት (ኤን ኤች ኤስ) መፈጠር ተለውጠዋል። የዩኬ ኤን ኤች ኤስ በፍላጎት ጊዜ ለሁሉም የዩናይትድ ኪንግደም ቋሚ ነዋሪዎች በህዝብ የገንዘብ ድጋፍ የሚደረግለት የጤና እንክብካቤ ከጠቅላላ ክፍያ እየተከፈለ ነው። ቀረጥ. እነዚህ ተደማምረው፣ በ20ኛው ክፍለ ዘመን አጋማሽ በእንግሊዝ የአካባቢ አስተዳደር እንዲሻሻል አነሳስተዋል። ከ 20 ኛው ክፍለ ዘመን ጀምሮ ወደ እንግሊዝ ከፍተኛ የሆነ የህዝብ እንቅስቃሴ ነበር ፣ በተለይም ከሌሎች የብሪቲሽ ደሴቶች ክፍሎች ፣ ግን ከኮመንዌልዝ ፣ በተለይም ከህንድ ንዑስ አህጉር። ከ1970ዎቹ ጀምሮ ከማኑፋክቸሪንግ የራቀ ትልቅ እንቅስቃሴ እና ለአገልግሎት ኢንዱስትሪው ትኩረት እየጨመረ መጥቷል። እንደ ዩናይትድ ኪንግደም አካል ፣ አካባቢው የአውሮፓ ህብረት የሆነውን የአውሮፓ ኢኮኖሚ ማህበረሰብ የተባለውን የጋራ የገበያ ተነሳሽነት ተቀላቀለ። ከ 20 ኛው ክፍለ ዘመን መገባደጃ ጀምሮ የዩናይትድ ኪንግደም አስተዳደር በስኮትላንድ ፣ ዌልስ እና ሰሜን አየርላንድ ውስጥ ወደ ተከፋፈለ አስተዳደር ተንቀሳቅሷል። እንግሊዝ እና ዌልስ በዩናይትድ ኪንግደም ውስጥ እንደ ስልጣን መኖራቸውን ቀጥለዋል። የስልጣን ሽግግር የበለጠ እንግሊዘኛ-ተኮር ማንነት እና የሀገር ፍቅር ላይ የበለጠ ትኩረትን አበረታቷል። የተወከለ የእንግሊዝ መንግስት የለም፣ ነገር ግን በክፍለ-ግዛት ተመሳሳይ ስርዓት ለመፍጠር የተደረገ ሙከራ በህዝበ ውሳኔ ውድቅ ተደርጓል። እንግሊዝ የዩናይትድ ኪንግደም አካል ነች፣ ሕገ መንግሥታዊ ንጉሣዊ ሥርዓት ያለው ፓርላሜንታዊ ሥርዓት ያለው ነው። ከ1707 ጀምሮ የእንግሊዝ መንግሥት አልነበረም፣ የኅብረት ሥራ 1707 የሕብረት ውልን ተግባራዊ በማድረግ፣ እንግሊዝንና ስኮትላንድን ተቀላቅላለች። የታላቋ ብሪታንያ መንግሥት ይመሰርታሉ። ከህብረቱ በፊት እንግሊዝ የምትመራው በንጉሷ እና በእንግሊዝ ፓርላማ ነበር። ዛሬ እንግሊዝ የምትተዳደረው በእንግሊዝ ፓርላማ ነው፣ ምንም እንኳን ሌሎች የዩናይትድ ኪንግደም ሀገራት ከስልጣን መውረድ አለባቸው። በዌስትሚኒስተር ቤተ መንግሥት የሚገኘው የእንግሊዝ ፓርላማ የታችኛው ምክር ቤት በእንግሊዝ ውስጥ ከ650 ድምር ውስጥ 532 የፓርላማ አባላት () አባላት አሉ። እ.ኤ.አ. በ 2019 የዩናይትድ ኪንግደም አጠቃላይ ምርጫ እንግሊዝ በ345 የፓርላማ አባላት ከኮንሰርቫቲቭ ፓርቲ ፣ 179 ከሌበር ፓርቲ ፣ ሰባት ከሊበራል ዴሞክራቶች ፣ አንድ ከአረንጓዴ ፓርቲ እና የምክር ቤቱ አፈ-ጉባኤ ሊንሳይ ሆዬል ተወክለዋል። ሌሎች የዩናይትድ ኪንግደም አገሮች - ስኮትላንድ፣ ዌልስ እና ሰሜን አየርላንድ - እያንዳንዱ የየራሳቸው የተወከለ ፓርላማ ወይም ጉባኤ ለአካባቢ ጉዳዮች ካላቸው የስልጣን ክፍፍል ወዲህ በእንግሊዝ ውስጥ ይህንን እንዴት ማመጣጠን እንደሚቻል ክርክር ተደርጓል። መጀመሪያ ላይ የተለያዩ የእንግሊዝ ክልሎች እንዲካለሉ ታቅዶ ነበር፣ ነገር ግን እ.ኤ.አ. በ2004 በተደረገው ህዝበ ውሳኔ በሰሜን ምስራቅ በኩል የቀረበው ሀሳብ ውድቅ ማድረጉን ተከትሎ ይህ አልተፈጸመም። አንድ ትልቅ ጉዳይ ከስኮትላንድ እና ከዌልስ የመጡ የፓርላማ አባላት እንግሊዝን ብቻ በሚመለከት ህግ ላይ ድምጽ መስጠት የሚችሉበት የምዕራብ ሎቲያን ጥያቄ ሲሆን የእንግሊዝ ፓርላማ አባላት ደግሞ በተወካዮች ጉዳዮች ላይ ህግ የማውጣት እኩል መብት የላቸውም። ነፃ የካንሰር ህክምና፣ የመድሃኒት ማዘዣ፣ ለአረጋውያን የመኖሪያ ቤት እንክብካቤ እና የነፃ የዩኒቨርሲቲ ክፍያ የሌለባት የዩናይትድ ኪንግደም ብቸኛ ሀገር እንግሊዝ በመሆኗ የእንግሊዝ ብሄረተኝነት የማያቋርጥ እድገት እንዲኖር አድርጓል። የተወከለ የእንግሊዝ ፓርላማ እንዲቋቋም ሀሳብ አቅርበዋል ፣ሌሎች ደግሞ እንግሊዝን የሚመለከተውን ህግ በእንግሊዝ የፓርላማ አባላት ብቻ እንዲገድቡ ሀሳብ አቅርበዋል ። ባለፉት መቶ ዘመናት የተገነባው የእንግሊዝ ህግ የህግ ስርዓት በአብዛኛዎቹ የኮመንዌልዝ ሀገሮች እና ዩናይትድ ስቴትስ (ከሉዊዚያና በስተቀር) ጥቅም ላይ የሚውሉ የጋራ ህግ የህግ ስርዓቶች መሰረት ነው. ምንም እንኳን አሁን የዩናይትድ ኪንግደም አካል ቢሆንም፣ የእንግሊዝ እና የዌልስ ፍርድ ቤቶች የህግ ስርዓት በህብረት ስምምነት መሰረት በስኮትላንድ ውስጥ ጥቅም ላይ ከዋለ የተለየ የህግ ስርዓት ቀጥሏል። የእንግሊዘኛ ህግ አጠቃላይ ይዘት በፍርድ ቤት ውስጥ ተቀምጠው ዳኞች በፊታቸው ያሉትን እውነታዎች ላይ ያላቸውን የጋራ አስተሳሰብ እና የህግ ቅድመ ሁኔታ እውቀታቸውን ተግባራዊ በማድረግ የተሰራ መሆኑ ነው። የፍርድ ቤቱ ስርዓት በእንግሊዝ እና በዌልስ ከፍተኛ ፍርድ ቤቶች የሚመራ ሲሆን ይግባኝ ሰሚ ፍርድ ቤት ፣ የፍትሐ ብሔር ጉዳዮች ከፍተኛ ፍርድ ቤት እና የወንጀል ጉዳዮች የዘውድ ፍርድ ቤትን ያቀፈ ነው። የዩናይትድ ኪንግደም ጠቅላይ ፍርድ ቤት በእንግሊዝ እና በዌልስ ውስጥ የወንጀል እና የፍትሐ ብሔር ጉዳዮች ከፍተኛው ፍርድ ቤት ነው። የተፈጠረው በ2009 ከሕገ መንግሥታዊ ለውጦች በኋላ የጌቶች ምክር ቤት የዳኝነት ተግባራትን ተረክቦ ነበር። የጠቅላይ ፍርድ ቤት ውሳኔ በሁሉም የሥልጣን ተዋረድ ውስጥ ባሉ ፍርድ ቤቶች ላይ ተፈጻሚነት አለው፣ ይህም መመሪያውን መከተል አለበት። የውጭ ጉዳይ ሚኒስቴር የፍትህ ሚኒስትር በእንግሊዝ ውስጥ ለዳኝነት ፣ ለፍርድ ቤት ስርዓት እና ለእስር ቤቶች እና ለፈተናዎች ኃላፊነት ያለው ሚኒስትር ነው ። ወንጀል በ 1981 እና 1995 መካከል ጨምሯል ነገር ግን በ 1995-2006 በ 42% ቀንሷል ። የእስር ቤቱ ቁጥር በተመሳሳይ ጊዜ በእጥፍ ጨምሯል ፣ ይህም በምዕራብ አውሮፓ ከሚገኙት ከፍተኛ የእስር ቤት እስረኞች 147 ከ100,000 የግርማዊቷ ወህኒ ቤት አገልግሎት ፣ ለፍትህ ሚኒስቴር ሪፖርት በማድረግ ፣ ከ 85,000 በላይ እስረኞችን ይይዛል ። የእንግሊዝ ኢኮኖሚ በዓለም ላይ ካሉት ትልቁ እና በጣም ተለዋዋጭ ከሚባሉት አንዱ ሲሆን አማካይ የሀገር ውስጥ ምርት በነፍስ ወከፍ £28,100 ነው። የግርማዊትነቷ ግምጃ ቤት፣ በቻንስለር ኦፍ ኤክስቼከር የሚመራ፣ የመንግስትን የህዝብ ፋይናንስ ፖሊሲ እና የኢኮኖሚ ፖሊሲ የማዘጋጀትና የማስፈጸም ኃላፊነት አለበት። ብዙውን ጊዜ እንደ ቅይጥ የገበያ ኢኮኖሚ ተቆጥሮ ብዙ የነፃ ገበያ መርሆችን ተቀብሏል፣ ነገር ግን የላቀ የማህበራዊ ደህንነት መሠረተ ልማትን ትጠብቃለች። በእንግሊዝ ውስጥ ያለው ኦፊሴላዊ ምንዛሪ ፓውንድ ስተርሊንግ ነው፣የ 4217 ኮድ ነው። በእንግሊዝ ያለው ግብር ከሌሎቹ የአውሮፓ ክፍሎች ጋር ሲወዳደር በጣም ፉክክር ነው - እ.ኤ.አ. በ 2014 የግል ታክስ መጠን 20% ታክስ ከሚከፈልበት ገቢ እስከ £31,865 ከግል ታክስ-ነጻ አበል (በተለምዶ £10,000) እና 40 ነው። ከዚህ መጠን በላይ በሆነ ተጨማሪ ገቢ %። የእንግሊዝ ኢኮኖሚ ትልቁ የዩናይትድ ኪንግደም ኢኮኖሚ አካል ሲሆን ይህም በአለም ላይ 18ኛ ከፍተኛ የሀገር ውስጥ ምርት ፒ.ፒ.ፒ.ፒ. እንግሊዝ በኬሚካል እና ፋርማሲዩቲካል ዘርፎች እና በቁልፍ ቴክኒካል ኢንዱስትሪዎች በተለይም በኤሮስፔስ ፣ በጦር መሳሪያ ኢንዱስትሪ እና በሶፍትዌር ኢንዱስትሪው የማኑፋክቸሪንግ ዘርፍ መሪ ነች። የለንደን የስቶክ ልውውጥ መኖሪያ የሆነው ለንደን፣ የዩናይትድ ኪንግደም ዋና የአክሲዮን ልውውጥ እና በአውሮፓ ትልቁ፣ የእንግሊዝ የፋይናንስ ማዕከል ሲሆን 100 የአውሮፓ 500 ትላልቅ ኮርፖሬሽኖች እዚያ ይገኛሉ። ለንደን በአውሮፓ ውስጥ ትልቁ የፋይናንስ ማዕከል ነው, እና ከ 2014 ጀምሮ በዓለም ላይ ሁለተኛው ትልቁ ነው. ማንቸስተር ከለንደን ውጭ ትልቁ የፋይናንስ እና ሙያዊ አገልግሎት ዘርፍ ሲሆን የአውሮፓ መካከለኛ ደረጃ የግል ፍትሃዊነት ዋና ከተማ እንዲሁም በአውሮፓ እያደገ ካሉ የቴክኖሎጂ ማዕከሎች አንዱ ነው። በ1694 በስኮትላንዳዊ የባንክ ሰራተኛ ዊልያም ፓተርሰን የተመሰረተው የእንግሊዝ ባንክ የዩናይትድ ኪንግደም ማዕከላዊ ባንክ ነው። በመጀመሪያ ለእንግሊዝ መንግስት የግል ባንክ ሰራተኛ ሆኖ የተቋቋመ፣ ከ1946 ጀምሮ የመንግስት ተቋም ነው። ምንም እንኳን በሌሎች የዩናይትድ ኪንግደም ክፍሎች ባይሆንም በእንግሊዝ እና በዌልስ የባንክ ኖቶች ጉዳይ ላይ ባንኩ በብቸኝነት ይይዛል። መንግስት የሀገሪቱን የገንዘብ ፖሊሲ ​​የማስተዳደር እና የወለድ ምጣኔን የማዘጋጀት ሃላፊነትን ለባንኩ የገንዘብ ፖሊሲ ​​ኮሚቴ ሰጥቷል። እንግሊዝ በጣም በኢንዱስትሪ የበለፀገች ነች ፣ ግን ከ 1970 ዎቹ ጀምሮ በባህላዊ ከባድ እና የማኑፋክቸሪንግ ኢንዱስትሪዎች ውስጥ እየቀነሰ መጥቷል ፣ እና የበለጠ የአገልግሎት ኢንዱስትሪ ተኮር ኢኮኖሚ ላይ ትኩረት እየጨመረ ነው። ቱሪዝም ጉልህ ኢንዱስትሪ ሆኗል ፣ በየዓመቱ በሚሊዮን የሚቆጠሩ ጎብኚዎችን ወደ እንግሊዝ ይስባል። የኤኮኖሚው የኤክስፖርት ክፍል በፋርማሲዩቲካል፣ በመኪናዎች (ምንም እንኳን ብዙ የእንግሊዝ ማርኮች በአሁኑ ጊዜ እንደ ላንድ ሮቨር፣ ሎተስ፣ ጃጓር እና ቤንትሌይ ያሉ የውጭ ይዞታዎች ቢሆኑም)፣ ከሰሜን ባህር ዘይት የእንግሊዝ ክፍል ድፍድፍ ዘይትና ፔትሮሊየም ከዊች ጋር ተያይዘዋል። የእርሻ, የአውሮፕላን ሞተሮች እና የአልኮል መጠጦች. የፈጠራ ኢንዱስትሪዎቹ በ 2005 7 በመቶ የ ን ይዘዋል እና በ 1997 እና 2005 መካከል በአመት በአማካይ 6 በመቶ አድገዋል. አብዛኛው የዩናይትድ ኪንግደም የ30 ቢሊየን ፓውንድ የኤሮስፔስ ኢንዱስትሪ በዋነኛነት የተመሰረተው በእንግሊዝ ነው። በሚቀጥሉት ሁለት አስርት ዓመታት ውስጥ የዩኬ የአየር ጠፈር አምራቾች የአለም አቀፍ የገበያ እድል 3.5 ትሪሊዮን ፓውንድ ይገመታል። ኤሮስፔስ - የብረታ ብረት እና የተዋሃዱ የአየር ማቀነባበሪያዎች ባለሙያ በሁሉም የሲቪል እና ወታደራዊ ቋሚ እና ሮታሪ ክንፍ አውሮፕላኖች ውስጥ ይሳተፋሉ ሬዲች ሲስተምስ የሳምልስበሪ ንዑስ-ስብሰባ ፋብሪካ ላይ የታይፎን ዩሮ ተዋጊን ትላልቅ ክፍሎችን ይሠራል እና አውሮፕላኑን ለ በ ፕሪስተን አቅራቢያ በሚገኘው በዋርተን ፋብሪካው ይሰበስባል። እንዲሁም በ ላይ ዋና ንዑስ ተቋራጭ ነው - የአለም ትልቁ ነጠላ የመከላከያ ፕሮጀክት - ለሱም የተለያዩ ክፍሎችን በመንደፍ የሚያመርት ሲሆን ይህም የአፍ ፊውሌጅ፣ ቋሚ እና አግድም ጅራት እና ክንፍ ምክሮች እና የነዳጅ ስርዓት። በተጨማሪም ሃውክ የተባለውን የአለማችን ስኬታማ የጄት ማሰልጠኛ አውሮፕላኖችን ያመርታል። ሮልስ ሮይስ ኃ.የተ.የግ.ማ. የዓለማችን ሁለተኛው ትልቁ የኤሮ-ሞተር አምራች ነው። የእሱ ሞተሮች ከ 30 በላይ የንግድ አውሮፕላኖችን ያመነጫሉ, እና በሲቪል እና በመከላከያ ሴክተሮች ውስጥ በአሁኑ ጊዜ ከ 30,000 በላይ ሞተሮች አሉት. ከ12,000 በላይ የሰው ሃይል ያለው፣ ደርቢ በዩኬ ውስጥ ትልቁ የሮልስ ሮይስ ሰራተኞች ስብስብ አለው። ሮልስ-ሮይስ ለመርከቦች ዝቅተኛ ልቀት የኃይል ስርዓቶችን ያመነጫል; ለኒውክሌር ኢንዱስትሪ ወሳኝ መሳሪያዎችን እና የደህንነት ስርዓቶችን ይሠራል እና የባህር ላይ መድረኮችን እና ለዘይት እና ጋዝ ኢንዱስትሪ ዋና ዋና የቧንቧ መስመሮችን ያበረታታል. የፋርማሲዩቲካል ኢንዱስትሪው በኢኮኖሚው ውስጥ ትልቅ ሚና ይጫወታል፣ እና እንግሊዝ ከአለም አቀፍ የመድኃኒት ወጪዎች ሶስተኛው ከፍተኛ ድርሻ አላት። አብዛኛው የዩናይትድ ኪንግደም የጠፈር ኢንዱስትሪ በ ላይ ያተኮረ ነው፣ የተመሰረተው በስቲቨንጌ እና ፖርትስማውዝ ነው። ኩባንያው አውቶቡሶቹን ይገነባል - የመጫኛ እና የማስተላለፊያ ስርዓቶች የተገነቡበት ዋናው መዋቅር - ለአብዛኞቹ የአውሮፓ ጠፈር ኤጀንሲ የጠፈር መንኮራኩሮች እና የንግድ ሳተላይቶች። የታመቀ የሳተላይት ሲስተሞች የአለም መሪ የሱሪ ሳተላይት ቴክኖሎጂ የአስትሪየም አካል ነው። ፣ ስካይሎንን ለመገንባት ያቀደው ኩባንያ፣ ነጠላ-ደረጃ-ወደ-ምህዋር ያለው የጠፈር አውሮፕላን፣ የ ሮኬት ሞተራቸውን በመጠቀም፣ ጥምር ዑደት እና የአየር መተንፈሻ የሮኬት ፕሮፐልሽን ሲስተም ኩልሃም ነው። የዩናይትድ ኪንግደም የጠፈር ኢንዱስትሪ በ2011 £9.1 እና 29,000 ሰዎችን ቀጥሯል። እንደ ጃንጥላ ድርጅቱ የዩኬ የጠፈር ኤጀንሲ እንደገለጸው በየዓመቱ በ7.5 በመቶ እያደገ ነው። እ.ኤ.አ. በ 2013 የብሪቲሽ መንግስት ለስካይሎን ፕሮጀክት 60 ሚሊዮን ፓውንድ ገብቷል፡ ይህ ኢንቬስትመንት የ ሞተር ሙሉ መጠን ያለው ሞዴል እንዲገነባ በ"ወሳኝ ደረጃ" ላይ ድጋፍ ያደርጋል። ግብርናው የተጠናከረ፣ በከፍተኛ ሜካናይዜድ እና በአውሮፓ ደረጃዎች ቀልጣፋ፣ 60% የምግብ ፍላጎትን በ2% የሰው ሃይል በማምረት ውጤታማ ነው። ሁለት ሦስተኛው ምርት ለከብት እርባታ፣ ሌላኛው ለእርሻ የሚውል ሰብል ነው። የሚበቅሉት ዋና ሰብሎች ስንዴ, ገብስ, አጃ, ድንች, ስኳር ቢት ናቸው. የዓሣ ማጥመድ ኢንዱስትሪ በጣም የቀነሰ ቢሆንም እንግሊዝ ትልቅ ቦታ ይዛለች። የመርከቦቹ መርከቦች ከሶል እስከ ሄሪንግ ድረስ ያሉትን ሁሉንም ዓይነት ዓሦች ወደ ቤት ያመጣሉ ። በተጨማሪም የድንጋይ ከሰል፣ፔትሮሊየም፣ የተፈጥሮ ጋዝ፣ ቆርቆሮ፣ የኖራ ድንጋይ፣ የብረት ማዕድን፣ ጨው፣ ሸክላ፣ ኖራ፣ ጂፕሰም፣ እርሳስ እና ሲሊካ ባሉ የተፈጥሮ ሃብቶች የበለፀገ ነው።

9698

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%89%B3%E1%88%AA%E1%8A%AB%E1%8B%8A%20%E1%8A%A0%E1%89%86%E1%8C%A3%E1%8C%A0%E1%88%AD%20%E1%89%A0%E1%8B%A8%E1%8A%AD%E1%8D%8D%E1%88%88%E1%8B%98%E1%88%98%E1%8A%91

ታሪካዊ አቆጣጠር በየክፍለዘመኑ

ዓክልበ. - ዓመታት ከክርስቶስ ልደት በፊት፣ ማለት ከ1 ዓመተ ምኅረት (ወይም 9 እ.ኤ.አ.) በፊት ገ.፣ ግ. - ገደማ / ግድም - አመቱ ልክ ሳይሆን አካባቢው ነው። ከ1000 ዓክልበ. ወደ ቀድሞ እየሔደ፣ የአመቶቹ አቆጣጠር በልክ እርግጥኛ አይደሉምና የታሪክ ሊቃውንት ብዙ ጊዜ አይስማሙም። ዓመታት ከክርስቶስ ልደት በፊት ጥንታዊው ዘመን 3125 ግ. - የሴት ወገን ወደ ከንቲያመንቱ ልጆች ሄዶ ይከለሳሉ። 3104 ገደማ - የመንደሮቹ መኳያ ሰሌዳ በግብጽ ተሠራ፤ የጊንጥ ዱላ። የከንቲያመንቱ እና የሴት ወገኖች ክልሶች (ኦሪታውያን ወይም ደቂቃ ሔሩ) ተነሡ። 3101 ግ - ሜኒ (ሜኒስ ወይም ናርመር) መጀመርያ የመላው ግብጽ ፈርዖን ሆነ። 3089 ግ. ሜኒ (ናርመር) በውግያ ሞተ። ለ10 ወራት ግብጽ ያለ ንጉሥ ቆይቶ በመጨረሻ ከንቲያመንቱ-ሔሩ-ቴቲ እንደ ፈርዖን በጉባኤ ተመረጠ። ጽሕፈት ተለማ፤ ሰብአዊ መሥዋዕት ተጀመረ፤ ሊቃውንት ያልሆኑ ሰዎች ከግብጽ ወደ ምዕራብ፣ ደቡብና ምሥራቅ (ዮርዳኖስ) ሸሹ። 3080 ግ. - ጀር ኢቲ ነገሠ፤ ሰባአዊ መሥዋዕት ተስፋፋ፤ ደቂቃ ሔሩ በሴትጀት ሠፈር (የበኋላ ከነዓን) ላይ ዘመቱ። 3075 ግ. - ጀት ነገሠ። 3070 ግ - ደን ሰምቲ ነገሠ። የክልሶች ቁጥር ተጨመረ፤ ጭቆና በሴት ወገን ላይ ተደረገ። 3054 ግ. - መርባፐን ነገሠ። 3048 ግ. - ሰመርኅት ነገሠ፣ ሚኒስትሩ ሄኑካ ለደቂቃ ሔሩና ለሴት ወገን ምልክት አቀረበ። 3044 ግ. - ቃአ ነገሠ፤ 3037 ግ. - ሆተፕ ነገሠ፤ መጀመርያ በስሜን የሆነው የንጉሥ መቃብር። 3032 ግ. ነብሬ ነገሠ፤ የቅርጽ ምስል ሥራ ተጀመረ። 3029 ግ. - ኒነጨር ነገሠ፤ የላሞች ቁጠራ በየዓመቱ ተደረገ። 3014 ግ. - ሰነጅ ነገሠ፤ ከሔሩ ሃይማኖት ርቆ ስሙ በሰረኅ ሳይሆን አዲስ ምልክት ካርቱሽ ፈጠረ፤ ነፈርካሬ እና ነፈርካሶካር ግን ለትንሽ ዘመን በስሜን ግብጽ ነገሡ። 3007 ግ. - ሔሩ-ፔሬንመዓት ሰኅሚብ አዲስ የሰረኅ ስም ሴት-ፐሪብሰን አወጣ፣ በደቡብና ስሜን ግብጽ መካከል ብሔራዊ ጦርነት። 2996 ግ - ሔሩ-ኅሠኅም 2ቱን አገራት እንደገና አዋኅደ፣ ስሙም ሔሩ-ሴት-ኅሰኅምዊ ሆነ። ከዚህ ጀምሮ የንጉሥ ስም በካርቱሽ ሳይሆን በሰረኅ ብቻ ሆነ። 2987 ግ. - ነጨሪኸት (ጆሠር) በግብጽ ነገሠ። ዘመቻ በሲና አገር ላይ ተደረገ፣ ረኃብ ሆነ። መጀመርያው ሀረም መቃብር ተሠራ፤ በጸሐፈ ትዕዛዙ ኢሙጤስ (ኢምሆተፕ) ታቀደ። ኢሙጤስ የቀዶ ጥገና እና የመስኖ ሥራ አስተማረ። 2977 ግ. - ሳናኅት ነብኃ ነገሠ፤ ጉዞዎች ወደ ሲና ተቀጠሉ፣ ከዚህ ጀምሮ የንጉስ አርማ በካርቱሽና ሰረኅ አንድላይ ይታያሉ። 2975 ግ. - ሰኅምኅት ጆሰርቲ ነገሠ፤ ጉዞ ወደ ሲና ተድረገ፤ ሀረሙም በኢሙጤስ ታቀደ። 2973 ግ - ኅባ ነብካሬ ነገሠ። 2972 ግ. ነፈርካ ነገሠ፤ ካርቱሽ ብቻ ነበረው፤ የተያያዘ ጽሕፈት ተለማ። 2971 ግ - ሁኒሲት ነገሠ፤ ካርቱሽ ብቻ ነበረው። 2967 ግ. - ስነፈሩ ነገሰ፤ ሰረኅ በካርቱሽ አጠገብ ተመለሠ፤ ባህርን ሊሻገር የሚችል መርከብ ኃይል ነበረ፤ ዘመቻ በምዕራብና ደቡብ ጊረቤቶች ላይ ተደረጉ፤ 3 ሀረሞች ተሠሩና መዝገቦች ተሳኩባቸው። 2955 ግ. - ኁፉ ነገሠ፤ 1ኛው ታላቁ ሀረም ተሠራ። ዘመቻዎች ወደ ምሥራቅ፣ ምዕራብና ስሜን አገሮች ላይ አደረገ። 2938 ግ. - ረጀደፍ ነገሠ፤ እኅቱን አገባ 2927 ግ. - ኅፍሬ ነገሠ፤ እህቱን አገባ፤ 2ኛው ታላቅ ሀረምና የጊዛ ታላቅ እስፊንክስ ተሠሩ። 2914 ግ. መንካውሬ ነገሠ፤ እህቱን አገባ፤ 3ኛው ታላቅ ሀረም ተሠራ። 2903 ግ - ሸፕሰስካፍ ነገሠ። በመስተባ መቃብር እንጂ በሀረም አልተቀበረም፤ ሀረሞች ግን የሀገሩን ግቢ ለማከፋፈል ጠቀሙ። 2901-2872 ግ. - የፀሐይ መቅደስ ዘመን፤ ፈር ዖኖች ቤተ መቅደሶች ለፀሐይ አምላክ (ሬ) ሠሩ። 2901 ግ - ኡሠርካፍ ነገሠ፤ 2898 ግ. - ሳሁሬ ነገሠ። 2891 ግ. - ነፈሪርካሬ ነገሠ 2886 ግ. - ሸፕሰስካሬ፣ ነፈረፍሬ ነገሡ። 2884 ግ. ኒዩሠሬ ነገሠ። 2876 ግ. - መንካውሆር ነገሠ። 2875 ግ. - ጀድካሬ ነገሠ። 2853-2770 ግ. - የሀረም ጽሕፈቶች ዘመን። የፈርዖን ወገን (ደቂቃ ሔሩ ወይም ኦሪታውያን) በሴት ወገን ቅሬታ ላይ ማደን አደረገ። 2853 ግ. - ኡናስ ነገሠ። 2842 ግ. 2 ቴቲ ነገሠ። 2836 ግ. - 2 ቴቲ በወታድሮቹ ተገድሎ ኡሠርካሬ ዙፋኑን በግፍ ያዘ። 2835 ግ. - 1 ፔፒ፣ የ2 ቴቲ ልጅ። በዘመኑ ዘመቻ ወደ ደቡብና ምሥራቅ ይደረጋል። 2810 ግ - 1 መረንሬ፤ ዘመቻ ወደ ደቡብ አደረገ። 2805 ግ. - 2 ፔፒ ነገሠ። በርሱ ዘመን አንድ አጭር ሰው ከፑንት አገር ተማርኮ ወደ ግቢው ተወሰደ። 2774 ግ. ልጁ 2 መረንሬ ነገሠ፤ ምናልባት በግድያ ሞተ። 2773 ግ. ነፈርካሬ ነቢ ነገሠ - የ2 ፔፒ ሌላ ልጅ 2772 ግ. - ቃካሬ ኢቢ ነገሠ። 2770 ግ. - ነፈርካውሬ ነገሠ። ሸማይ ጠቅላይ ሚኒስትር ተደረገ። 2766 ግ. ነፈርካውሆር ነገሠ። 2764 ግ. ዋጅካሬ፤ ጸጥታ ለመመልስ ሞከረ። ሸማይ አርፎ ልጁ ኢዲ ጠቅላይ ሚኒስትር ሆነ። 2763 ግ. - የቀድሞ ግብጽ መንግሥት መጨረሻ 25ኛው ክፍለ ዘመን ዓክልበ. 2475 ግ. - ኤንመርካር ኤሪዱን ሠራ። 2454 ግ. - ኤንመርካር ኡሩክን ሠራ። ጙሹር ከዚያ ወጥቶ ኪሽን ሠራ። 2432 ግ. - ኤንመርካር ሱመርን ገዛ፤ መጀመርያ አገሮች፦ ኤላም፣ አንሻን፤ ሱመር፣ አካድ፣ ሹቡር፤ ሐማዚ፣ ሉሉቢ፣ አራታ፣ ማርቱ። 2425 ግ. - የማርቱ ሕዝብ በሱመርና አካድ በዝተው ኤንመርካር በበረሃ ግድግዳ ሠራ። 2422 ግ. - ኤንመርካር ሐማዚን ያዘ። 2417 ግ. - ዋህካሬ ቀቲ በምስር (ሄራክሌውፖሊስ) 9ኛውን ሥርወ መንግሥት መሠረተ። 2407 ግ. - ኤንመርካር አራታን ከበበው። 2406 ግ. - ኤንመርካር ሞተ፤ ጦር አለቃው ሉጋልባንዳ በኡሩክ ዙፋን ተከተለው። 24ኛው ክፍለ ዘመን ዓክልበ. 2400 ግ. - ዱሙዚድ፣ አሣ አጥማጁ በኡሩክ ነገሠ። 2389 ግ. - ኋንግ ዲ በዮሾንግ፣ ያንዲ በሸንኖንግ (ቻይና) 2384 ግ. - ሱመር ከተማ ኪሽ ንጉሥ ኤንመባራገሲ ኤላምን ወረረ። 2383 ግ. - ዱሙዚድ ኤንመባራገሲን ማርኮ አጋ በኪሽ ነገሠ። 2382 ግ. - ዱሙዚድ በአመጽ ተገልብጦ ጊልጋመሽ በኡሩክ ነገሠ። 2354 ግ. - ነገደ ኩሳ በኩሽ ተመሰረተ። 2350 ግ. - ቻይና፦ የባንጯን ውግያ፤ የኋንግ ዲ በያንዲ ላይ ድል አደረገ፤ ዮሾንግና ሸንኖንግ ተባብረው ኋሥያ የተባለውን ነገድ አንድላይ ይሠራሉ። ግብጽ፦ ቀቲ (አቅቶይ) በግብጽ ነገሠ። ሱመር፦ ኡር-ኑንጋል በኡሩክ ነገሠ። 2345 ግ. - የኡር ንጉሥ መስ-አኔ-ፓዳ የሱመርን ላዕላይነት ማዕረግ ያዘ። ሥርወ መንግሥታት በሣባ፣ ኤውላጥና ኦፊር ቆሙ (ነገደ ዮቅጣን)። 2331 ግ. - ቻይና፦ የዥዎሉ ውግያ፣ ኋንግ ዲ በቺ ዮው ላይ አሸነፈ። ግብጽ፦ መሪብታዊ ቀቲ በግብጽ ነገሠ፤ 2314 ግ. - መስኪአጝ-ኑና በኡር ነገሠ። ላጋሽ ነጻ ሆኖ ኡር-ናንሼ እዚያ ነገሠ። 2310 ግ. - አዋን (በኤላም) የሱመርን ላዕላይነት ማዕረግ ያዘ። 2304 ግ. - ሃባሢ በኩሽ ነገሠ። 23ኛው ክፍለ ዘመን ዓክልበ. 2290 ግ. - ሻውሃው በኋሥያ ነገሠ። 2284 ግ. - አኩርጋል በላጋሽ ነገሠ። 2283 ግ. - ዧንሡ በኋሥያ ነገሠ። 2274 ግ. - የኪሽ ንጉሥ ካልቡም የሱመርን ላዕላይነት ማዕረግ ያዘ። 2271 ግ. - ሰብታ በኩሽ ነገሠ። 2254 ግ. - ኤአናቱም (ሉማ) በላጋሽ ነገሠ። 2243 ግ. - የሐማዚ ንጉሥ ሀዳኒሽ የሱመርን ላዕላይነት ማዕረግ ያዘ። 2236 ግ. - ነፈርካሬ ቀቲ በግብጽ ነገሠ። 2234 ግ. - ኤሌክትሮን በኩሽ ነገሠ። 2215 ግ. - የኡሩክ ንጉሥ ኤንሻኩሻና ሐማዚን፣ አካድን፣ እና መላ ሱመርን አሸንፎ መንግሥትን ገዛ። ኤአናቱም (ሉማ) ግን ግዛቱን አስፋፋ። 2206 ግ. - ዲ ኩ በኋሥያ ነገሠ። 2204 ግ. - ነቢር በኩሽ ነገሠ። 22ኛው ክፍለ ዘመን ዓክልበ. 2200 ግ. - ነብካውሬ ቀቲ በግብጽ ነገሠ። 2195 ግ. - የላጋሽ ንጉሥ ኤአናቱም ኡሩክን ያዘ። 2194 ግ. - ኤአናቱም ሞተ፤ የኡሩክ ንጉሥ ሉጋል-ኪኒሼ-ዱዱ የሱመር ላዕላይነቱን ማዕረግ ያዘ። 2188 ግ. - የኡር ንጉሥ ናኒ ላዕላይነቱን በሱመር ያዘ። 2182 ግ. - መስኪአጝ-ናና በኡር ነገሠ። 2174 ግ. - 1 አሜን በኩሽ ነገሠ። 2167 ግ. - ሰነን- በግብጽ ነገሰ። 2154 ግ. - ነሕሴት ናይስ በኩሽ ነገሠች። 2153 ግ. - የአዳብ ንጉሥ ሉጋል-አኔ-ሙንዱ መንግሥት። ጉታውያን (ሜዶን) እና ሹቡር (አሦር) ይገዙለታል። 2147 ግ. - መሪካሬ በግብጽ ነገሠ። 2142 ግ. - ዲ ዥዕ በኋሥያ ነገሠ። 2140 ግ. - የሲኒ ከነዓን ወገን በኩሽ ደረሰ። 2133 ግ. - ያው በኋሥያ ነገሠ። 2127 ግ. - ኢብሉል-ኢል በማሪና አሹር፤ ኢግሪሽ-ሐላብ በኤብላ 2123 ግ. - ሆርካም በኩሽ ነገሠ። 2121 ግ - 2 መንቱሆተፕ በግብጽ ነገሠ። 2118 ግ - አብርሃም ከካራን ወደ ከነዓን ገባ (መ. ኩፋሌ) 2115 ግ - ኢርካብ-ዳሙ በኤብላ ነገሠ፤ የኤብላ አለቃ ኤና-ዳጋን ኢብሉል-ኢልን አሸነፈ፤ ኒዚ በማሪ፣ ቱዲያ በአሦር ነገሡ። 2114 ግ. - ኤና-ዳጋን የማሪ ዙፋን ያዘ። 2112 ግ. - ኢኩን-ኢሻር፣ ሒዳዓር በማሪ ነገሡ። 2109 ግ. - የአርዋዲ ልጅ አይነር ስለ ረሃብ ከከነዓን ወደ ኩሽ ደረሰ። ኢሻር-ዳሙ በኤብላ ነገሠ። 2108 ግ. - ዳንጉን ዋንገም በጎጆሰን ነገሠ። 2107 ግ. - ሉጋል-አኔ-ሙንዱ ሞተና የአዳብ መንግሥት ተከፋፈለ። ሉጋል-ዛገ-ሢ በኡማ፣ ፑዙር-ኒራሕም በአክሻክ፣ ሉጋላንዳም በላጋሽ ነገሡ፤ ሻሩሚተር በማሪ የላዕላይነቱን ማዕረግ ያዘ። በግብጽ መሪካሬ በመንቱሆተፕ ላይ አመጸ። 2102 ግ. - ሉጋላንዳ በአመጽ ተገለበጠና ኡሩካጊና በላጋሽ ንጉሥ ሆነ። 2101 ግ. - የኡማ ንጉስ ሉጋል-ዛገሲ ኡሩክን ይዞ «የኡሩክ ንጉሥ» የሚለውን ስያሜ ወሰደ። 21ኛው ክፍለ ዘመን ዓክልበ. 2100 ግ. - የአክሻክ ንጉሥ ፑዙር-ኒራሕ ኒፑርንና ላዕላይነቱን ያዘ። 2098 ግ. - የላጋሽ ንጉሥ ኡሩካጊና መጀመርያ የሚታወቀውን ሕገ ፍጥሕ አወጣ። 2097 ግ. - የኒፑር ቄሳውንት ላዕላይነቱን ለኪሽ ንግሥት ኩግ-ባው ሰጡ። 2095 ግ. - የኡሩክ ንጉሥ ሉጋል-ዛገ-ሢ ላጋሽን ያዘ። 2094 ግ. - 1 ሳባ በኩሽ መንግሥት ነገሠ። 2092-90 ግ. - 2 መንቱሆተፕ በኩሽ ላይ ዘመተ። 2091 ግ. - ኡር-ዛባባ በኪሽ ነገሠ። 2085 ግ. - ሉጋል-ዛገ-ሢ ኪሽንና ኒፑርን ይዞ የሱመር ላዕላይነቱንም ያዘ። 2081 ግ. - መንቱሆተፕ ሄራክሌውፖሊስን ይዞ ግብጽን ሁለተኛ አዋሀደ። 2079 ግ. - የወይጦ አባት ዋቶ ሳምሪ ከግብጽ ስለ ረሃብ ወደ ኩሽ ደረሰ። 2077 ግ. - ታላቁ ሳርጎን በአካድ ነገሠ፤ የኡሩክን መንግሥት አሸነፈው። የኤብላ አለቃ ኢቢ-ዚኪርም ሒዳዓርን አሸነፈ፤ ኢሽቂ-ማሪ ተከተለው። 1 አንተፍ በግብጽ ነገሠ። 2075 ግ. - ኤላም በ1 ሳርጎን ወደ አካድ መንግሥት ተጨመረና አካድኛን ይፋዊ ቋንቋ አደረገበት። 2074 ግ. - ሳርጎን ወደ ምዕራብ እስከ ቆጵሮስ ድረስ ዘመተ፤ ኤብላን አቃጠለ። 2068 ግ. - ሳርጎን ማሪን አጠፋ። 2066 ግ. - ሳርጎን በአናቶሊያ (ሐቲ) ዘመተ። 2 አንተፍ በግብጽ ነገሠ። 2064 ግ. - ሶፋሪድ በኩሽ ነገሠ። 2063 ግ. - ሪሙሽ በአካድ ነገሠ። 2061 ግ. - ሹን በኋሥያ ነገሠ። 2056 ግ. - ማኒሽቱሹ በአካድ ነገሠ። 2049 ግ. - ናራም-ሲን በአካድ ነገሠ። 2047 ግ. - ናራም-ሲን በአዙሑኑም (አሦር) ዘመተ። 2044 ግ. - ናራም-ሲን በኡሩክ ዘመተ። 2040 ግ. - ናራም-ሲን የሱባርቱ አለቃ ዳሂሻታልን በአዙሑኑም ማረከው። 2039 ግ. - ናራም-ሲን ስሜን ሶርያን ወርሮ በአሞራውያን ላይ ዘመተባቸው። 2038 ግ. - ናራም-ሲን ኤብላን ያዘ፣ በሊባኖስና በአማና ዙሪያ ዘመተ። 2036 ግ. - ናራም-ሲን ከሐቲ (ኬጣውያን) ንጉሥ ፓምባና ከካነሽ ንጉሥ ዚፓኒ ጋር በአናቶሊያ ተዋጋ። 2034 ግ. - ናራም-ሲን የአራም አለቃ ዱቡልን ማረከ፣ ሉሉቢን አሸነፈ። እስከንዲ በኩሽ ነገሠ። 2030 ግ. - ሻርካሊሻሪ በአካድ ነገሠ። 2021 ግ. - ሻርካሊሻሪ የጉቲዩም ንጉሥ ሻርላግን ማረከው። 2020 ግ. - ሻርካሊሻሪ የባሳር አሞራውያንን አሸነፋቸው። 2019 ግ. - ሻርካሊሻሪ ኤላማውያንን በአክሻክ ውግያ አሸነፋቸው። 2018 ግ. - ሻርካሊሻሪ ጉቲዩምን ገበረው። 2016 ግ. - 3 አንተፍ በግብጽ ነገሠ። 2015 ግ. - ቡሩ በጎጆሰን ነገሠ። 2013 ግ. - ኢሉሉና ፫ ሌሎች ለአካድ መንግሥት ተወዳደሩ። አካድ በብሔራዊ ጦርነት እየደከመ ነው። ኤላማዊው አገረ ገዡ ኩቲክ-ኢንሹሺናክ በአመጽ ተነሥቶ አገሩን ነጻ አወጣውና አካድኛን ተወ። 2010 ግ. - ጉታውያን አካድን ድል አድርገው መስጴጦምያን ወረሩ። ዳ ዩ በቻይና ነገሠ። 2009 ግ. - ሆህይ በኩሽ ነገሠ። 3 መንቱሆተፕ በግብጽ ነገሠ። ጉደአ በላጋሽ ነገሠ። 2004 ግ. - ጉደአ አንሻንን መታ። 2003 ግ. - 4 መንቱሆተፕ በግብጽ። 2002 ግ. - 1 አመነምሃት በግብጽ። 20ኛው ክፍለ ዘመን ዓክልበ. 1999 ዓክልበ. ግ. - ጪ በቻይና ነገሠ። 1991 ዓክልበ. ግ. - ረሃብ በመካከለኛው ምሥራቅ። 1986 ዓክልበ. ግ. - የኤላም ንጉሥ ኩቲክ-ኢንሹሺናክ የአካድን ቅሬታ ያዘ። 1985 ዓክልበ. ግ. - የኡሩክ ንጉሥ ኡቱ-ኸጛል ጉታውያንን አስወጣቸውና መንግሥት ገዛ። ታይ ካንግ በቻይና ነገሠ። 1984 ዓክልበ. ግ. - ኡር-ናሙ ኡሩክን አሸነፈና በኡር መንግሥት ገዛ። 1983 ዓክልበ. ግ. - የኡር-ናሙ ሕግጋት ወጡ። 1982 ዓክልበ. ግ. - 1 ሰኑስረት ከአባቱ ጋራ በጋርዮሽ ፈርዖን ሆነ፣ በሊብያ ዘመተ። 1981 ዓክልበ. ግ. - ዦንግ ካንግ በቻይና ነገሠ። 1974 ዓክልበ. ግ. - ኡር-ናሙ በጉቲዩም ላይ ዘመተ፤ ሥያንግ በቻይና ነገሠ; አድግላግ በኩሽ ነገሠ። 1972 ዓክልበ. ግ. - ፩ ሰኑስረት ለብቻ ፈርዖን ሆነ። 1966 ዓክልበ. ግ. - ሹልጊ በኡር ነገሠ። 1964 ዓክልበ. ግ. - ፩ ሰኑስረት በኩሽ መንግሥት ላይ ዘመተ፤ ካርግ በጎጆሰን ነገሠ። 1954 ግ. - አድጋላ በኩሽ ነገሠ። 1946 ዓክልበ. ግ. - ተዋጊው ሃን ዥዎ የቻይናን ንጉሥ ሥያንግን አስገደለው፤ ለጊዜው ንጉሥ አልነበረም። 1944 ዓክልበ. ግ. - ሹልጊ እራሱን አምላክ ብሎ አዋጀ። 1937 ዓክልበ. ግ. - 2 አመነምሃት ለብቻ ፈርዖን ሆነ። 1924 ግ. - ባኩንዶን (ላከንዱን) በኩሽ ነገሠ። 1919 ዓክልበ. ግ. - ኦሳጉ በጎጆሰን ነገሠ። 1918 ዓክልበ. ግ. - አማር-ሲን በኡር ነገሠ። 1914 ዓክልበ. ግ. - 1 ፑዙር-አሹር በአሦር ነገሠ። 1909 ዓክልበ. ግ. - ሹ-ሲን በኡር ነገሠ። 1907 ዓክልበ. ግ. - ሻሊም-አሁም በአሦር ነገሠ። 1906 ዓክልበ. ግ. - ሃን ዥዎ ተሸንፎ ሻውካንግ የቻይና ንጉሥ ሆነ። 1905 ዓክልበ. ግ. - 2 ሰኑስረት ለብቻው ፈርዖን ሆነ። 1902 ግ. - ናከህቲ ካልነስ በሳባ ነገሠ፤ ኢሉሹማ በአሦር ነገሠ። 1901 ዓክልበ. ግ. - ኢቢ-ሲን በኡር ነገሠ። 19ኛው ክፍለ ዘመን ዓክልበ. 1900 ዓክልበ. - ታላቅ ረሃብ በመካከለኛው ምሥራቅ ጀመረ። እሽቢ-ኤራ በኢሲን ነጻ ንጉሥ ሆነ። 1894 ዓክልበ. - ማንቱራይ በ ኩሽ መንግሥት ነገሠ። 1891 ዓክልበ. - 3 ሰኑስረት ስሜን ኩሽ እስከ ፪ኛው አባይ ሙላት ያዘ። 1888 ዓክልበ. - 2 ሰኑስረት አርፎ 3 ሰኑስረት ለብቻ ፈርዖን ሆነ፤ 1885 ዓክልበ - ዡ በቻይና (ሥያ) ነገሠ። 1884 ዓክልበ. - ፫ ሰኑስረት በከነዓን ዘመተ። 1881 ዓክልበ. - 1 ኤሪሹም በአሦር ነገሠ፤ ጉዕል በጎጆሰን ነገሠ። 1880 ዓክልበ. - ታላቅ አውሎ ንፋስ በኡር ተከሠተ። 1879 ዓክልበ. -ኤላማውያን ኡር ከተማን አጠፉና ንጉሣቸውን ኢቢ-ሲንን ማረኩት። የኡር መንግሥት ውድቀት። 1878 ዓክልበ. - የኢሲን ንጉሥ እሽቢ-ኤራ ኤላማውያንን አሸንፎ ኡርን ያዘ። 1872 ዓክልበ. - ሹ-ኢሊሹ በኢሲን ነገሠ። 1869 ዓክልበ. - ኋይ በሥያ ነገሠ። 1865 ዓክልበ. - ታልሙን በጎጆሰን ነገሠ። 1862 ዓክልበ. - ኢዲን-ዳጋን በኢሲን ነገሠ። 1859 ዓክልበ. - 3 አመነምሃት ለብቻ በግብጽ ነገሠ። 1850 ዓክልበ. - እሽመ-ዳጋን በኢሲን ነገሠ። እርሱ ኒፑርን መለሰው። 1844 ዓክልበ. - አሞራዊው ጉንጉኑም በላርሳ ነጻነት ከኢሲን አዋጀ። 1842 ዓክልበ. - ኢኩኑም በአሦር ነገሠ። 1835 ዓክልበ. - ጉንጉኑም ኡርንና ኒፑርን ከኢሲን ያዘ። 1833 ዓክልበ. - ሊፒት-እሽታር በኢሲን ነገሠ። 1830 ዓክልበ. - ሃንዩል በጎጆሰን ነገሠ። 1832 ዓክልበ. - የሊፒት-እሽታር ሕግጋት በኢሲን፤ 4 አመነምሃት በ ግብጽ ነገሠ። 1829 ዓክልበ. - 1 ሳርጎን በአሦር ነገሠ። 1826 ዓክልበ. - ማንግ በሥያ ነገሠ። 1823 ዓክልበ. - ኡር-ኒኑርታ በኢሲን ነገሠ፤ ሶበክነፈሩ በግብጽ ነገሠች። 1821 ዓክልበ. - ያክቢም ሰኻኤንሬ በአባይ ወንዝ አፍ ዙሪያ (ጌሤም) ነገሠ። 1819 ዓክልበ. - ሰኸምሬ ኹታዊ 1 ሶበክሆተፕ በላይኛ ግብጽ ነገሠ። 1817 ዓክልበ. - አቢሳሬ በላርሳ ነገሰ፤ ኒፑር ወደ ኢሲን ተመለሰ። 1816 ዓክልበ. - ሰኸምካሬ ሶንበፍ በላይኛ ግብጽ ነገሠ። 1812 ዓክልበ. - ነሪካሬ በላይኛ ግብጽ ነገሠ። 1811 ዓክልበ. - ሰኸምካሬ 5 አመነምሃት በላይኛ ግብጽ፤ ያዓሙ ኑብዎሰሬ በጌሤም ነገሡ። 1808 ዓክልበ. - አመኒ ቀማው በላይኛ ግብጽ ነገሠ። 1807 ዓክልበ. - ሱሙ-አቡም በባቢሎን ነጻ ንጉስ ሆነ። 1806 ዓክልበ. - ሱሙኤል በላርሳ ነገሠ፤ ቡር-ሲን በኢሲን ነገሠ፤ ሆተፒብሬ በላይኛ ግብጽ ነገሠ። 1803 ዓክልበ. - ዩፍኒና 6 አመነምሃት በላይኛ ግብጽ ነገሡ። 1801 ዓክልበ. - ቃረህ ኻዎሰሬ በጌሤም ነገሠ። 18ኛው ክፍለ ዘመን ዓክልበ. 1800 ዓክልበ. - ሰመንካሬ ነብኑኒ በጤቤስ ነገሠ። 1799 ዓክልበ. - አዛገን በኩሽ መንግሥት ነገሠ። 1798 ዓክልበ. - ሰኸተፒብሬ በጤቤስ ነገሠ። 1796 ዓክልበ. - ሰዋጅካሬ፣ ነጀሚብሬ በጤቤስ ነገሡ፣ የላርሳ ንጉሥ ሱሙኤል ኪሽን አሸነፈ። 1795 ዓክልበ. - የባቢሎን ንጉሥ ሱሙ-አቡም ላርሳን አሸነፈው፣ ካዛሉንም ያዘ። ኻአንኽሬ ሶበክሆተፕ በጤቤስ ነገሠ። 1793 ዓክልበ. - ሱሙላኤል በባቢሎን ነገሠ። 1792 ዓክልበ. - ሱሙኤል ካዛሉን አሸነፈው። 1791 ዓክልበ. - ሱሙላኤል ካዛሉን አሸነፈው። ረንሰነብ፣ ሆር አዊብሬ በጤቤስ፣ አሙ አሆተፕሬ በጌሤም ነገሠ። 1790 ዓክልበ. - 2 ፑዙር-አሹር በአሦር ነገሠ። 1786 ዓክልበ. - ሸሺ መዓይብሬ በጌሤም ነገሠ። 1785 ዓክልበ. - ሱሙላኤል ኪሽን ዘረፈው። ሊፒት-ኤንሊል በኢሲን ነገሠ። 1783 ዓክልበ. - ሰኸምሬኹታዊ ኻውባው በጤቤስ ነገሠ። 1782 ዓክልበ. - ናራም-ሲን በአሦር ነገሠ። 1781 ዓክልበ. - ጀድኸፐረው፣ ሰጀፋካሬ በጤቤስ ነገሡ። 1780 ዓክልበ. - ሱሙኤል ኒፑርን ከኢሲን ያዘ፤ ኤራ-ኢሚቲ በኢሲን ነገሠ። 1779 ዓክልበ. - ሱሙላኤል ኪሽን አጠፋው። 1778 ዓክልበ. - ሱሙላኤል ካዛሉን አሸነፈው። ሰውሃን በጎጆሰን ነገሠ። 1777 ዓክልበ. - ኤራ-ኢሚቲ ኒፑርን ከላርሳ ያዘ። 1776 ዓክልበ. - ኑር-አዳድ በላርሳ ነገሠ፤ ኤራ-ኢሚቲ ኪሡራን ያዘ። ኹታዊሬ ወጋፍ በጤቤስ ነገሠ። 1775 ዓክልበ. - ኤራ-ኢሚቲ ካዛሉን ዘረፈ። 1774 ዓክልበ. - ኸንጀር በጤቤስ ነገሠ። 1772 ዓክልበ. - ኤንሊል-ባኒ በኢሲን ነገሠ። 1771 ዓክልበ. - 2 ኢፒቅ-አዳድ በኤሽኑና ነገሠ። 1770 ዓክልበ. - አሱል በጎጆሰን ነገሠ። 1769 ዓክልበ. - ሤ ባቻይና ነገሠ። 1766 ዓክልበ. - ስመንኽካሬ ኢሚረመሻው በጤቤስ ነገሠ። 1760 ዓክልበ - ሲን-ኢዲናም በላርሳ፣ ሑርፓቲዋ በካነሽ ነገሠ። 1757 ዓክልበ. - ሲን-ኢዲናም ባቢሎንን ድል አደረገው፤ ሳቢዩም በባቢሎን ነገሠ። 1755 ዓክልበ. - ሲን-ኢዲናም ኤሽኑናን ዘረፈው። 1754 ዓክልበ. - ሲን-ኢዲናም ኒፑርን ከኢሲን ያዘ። ሰኸተፕካሬ አንተፍ በጤቤስ ነገሠ። 1753 ዓክልበ. - ሲን-ኤሪባም በላርሳ ነገሠ፤ ነህሲ በጌሴም ነገሠ። 1752 ዓክልበ. - የባቢሎን ንጉሥ ሳቢዩም ላርሳን አሸነፈው። ኑያ፣ ሺነህ በጌሴም ነገሡ። 1751 ዓክልበ. - ሲን-ኢቂሻም በላርሳ ነገሠ። 1749 ዓክልበ. - ዛምቢያ በኢሲን ነገሠ። 1747 ዓክልበ. - ሲን-ኢቂሻም በኢሲን፣ ኤላም፣ ባቢሎንና ካዛሉ ኃያላት ላይ ድል አደረጋቸው፤ ኢተርፒሻ በኢሲን ነገሠ፣ ሸንሸክ በጌሤም ነገሠ። 1746 ዓክልበ. - ሲሊ-አዳድ በላርሳ ነገሠ። ዋዛድ በጌሤም ነገሠ። 1745 ዓክልበ. - ኤላማዊ-አሞራዊ አለቃ ኩዱር-ማቡግ ኢፒቅ-አዳድን ድል አደረገው፣ በሲሊ-አዳድም ፋንታ ልጁን ዋራድ-ሲንን በላርሳ ሾመው። 1 ሻምሺ-አዳድ በተርቃ ንጉሥ ሆነ፣ ቡ ጅያንግ በቻይና ነገሠ። የዛልፓ ንጉሥ ኡሕና የአሦራውያን ካሩም በካነሽ አቃጠለ። 1744 ዓክልበ.- ኡርዱኩጋ በኢሲን ነገሠ። ሴት መሪብሬ በጤቤስ ነገሠ። 1743 ዓክልበ. - ዋራድ-ሲን ካዛሉን አሸነፈው። አፒል-ሲን በባቢሎን ነገሠ። ሉሉቢ አሦርን አሸነፉ። 1742 ዓክልበ. - ኢፒቅ-አዳድ አራጳን ያዘ፤ ያዕቆብ-ሃር በጌሤም ነገሠ። 1741 ዓክልበ. - ሲን-ማጊር በኢሲን ነገሠ። 3 ሶበክሆተፕ በግብጽ ነገሠ፤ ኢፒቅ-አዳድ ኑዚን ያዘ። 1735 ዓክልበ. - ኖዕል በጎጆሰን ነገሠ። 1734 ዓክልበ. - ሪም-ሲን በላርሳ ነገሠ። 1731 ዓክልበ. - ዳሚቅ-ኢሊሹ በኢሲን ነገሠ። 1730 ዓክልበ. - 2 ኤሪሹም በአሦር ነገሠ። 1729 ዓክልበ. - ናራም-ሲን በኤሽኑና ነገሠ። 1726 ዓክልበ. - ዳሚቅ-ኢሊሹ ኒፑርን ከላርሳ ያዘ። 1725 ዓክልበ. - ሲን-ሙባሊት በባቢሎን ነገሠ። 1723 ዓክልበ. - ሻምሺ-አዳድ ኤካላቱምን ያዘ፤ ያኽዱን-ሊም በማሪ ነገሠ። 1722 ዓክልበ. - ሱሙ-ኤፑኽ በያምኻድ ነገሠ። 1721 ዓክልበ. - ሪም-ሲን ባቢሎንንና ኡሩክን መታ። 1720 ዓክልበ. - ሻምሺ-አዳድ አሹርን ይዞ በአሦር ንጉሥ ሆነ፤ ያኽዱን-ሊም በያሚናውያን ላይ ዘመተ። 1719 ዓክልበ. - ያኽዱን-ሊም ሻምሺ-አዳድን አሸነፈ። 1715 ዓክልበ. - ሪም-ሲን ኪሡራን ያዘ፤ ደርንም አጠፋ። 1714 ዓክልበ. - ሪም-ሲን ኡሩክን አጠፋ፤ ኒፑርን ከኢሲን መለሰ። 1712 ዓክልበ. - ሲን-ሙባሊት ሪም-ሲንን አሸነፈው፤ ዳዱሻ በኤሽኑና ነገሠ። ያክዱን-ሊም ሻምሺ-አዳድን በናጋር አሸነፈው። 1709 ዓክልበ. - ሲን-ሙባሊት ኢሲንን ያዘ። 1707 ዓክልበ. - ሻምሺ-አዳድ ያህዱን-ሊምን አሸነፈው። ዝምሪ-ሊም ወደ ያምኻድ ሸሸ። 1705 ዓክልበ. - ሪም-ሲን ኢሲንን ከባቢሎን ያዛ። ሃሙራቢ በባቢሎን ነገሠ። 1704 ዓክልበ. - የሃሙራቢ ሕገ መንግሥት በባቢሎን ተዋጀ። 1701 ዓክልበ. - 1 ነፈርሆተፕ በግብጽ ነገሠ። 17ኛው ክፍለ ዘመን ዓክልበ. 1700 ዓክልበ. - ዋርሻማ በካነሽ ነገሠ። 1699 ዓክልበ. - የባቢሎን ንጉሥ ሃሙራቢ ኡሩክንና ኢሲንን ከላርሳ ያዘ። 1694 ዓክልበ. - 1 ሻምሺ-አዳድ ልጁን ያስማ-አዳድ በማሪ መንግሥት ላይ ሾመው። 1691 ዓክልበ. - የአሦር ንጉስ ሻምሺ-አዳድ ቱሩካውያንን ድል አደረጋቸው። 1690 ዓክልበ. - ካነፈሬ 4 ሶበክሆተፕ በግብጽ ነገሠ። 1688 ዓክልበ. - 1 እሽመ-ዳጋን በአሦር ነገሠ። 1687 ዓክልበ. - ጅዮንግ በቻይና ነገሠ። 1684 ዓክልበ. - መርሆተፕሬ 5 ሶበክሆተፕ በግብጽ ነገሠ። 1680 ዓክልበ. - ኻሆተፕሬ 6 ሶበክሆተፕ በግብጽ ነገሠ። 1678-1672 ዓክልበ. - እርስ በርስ ጦርነት በአሦር፣ አሹር-ዱጉልና ፲ ሌሎች ተወዳዳሪዎች ነገሡ። 1676 ዓክልበ. - ሃሙራቢ ኤላምን፣ ማርሐሺን፣ ጉቲዩምን፣ ኤሽኑናን፣ ሱባርቱን አሸነፋቸው። ዋሂብሬ ኢቢያው በግብጽ ነገሠ። ዶሄ በጎጆሰን ነገሠ። 1675 ዓክልበ. - ሃሙራቢ የላርሳ ንጉሥ ሪም-ሲንን ድል አደረገው። 1674 ዓክልበ. - ሃሙራቢ ጉቲዩምን፣ ኤሽኑናን፣ ሱባርቱን አሸነፋቸው። 1673 ዓክልበ. - ሃሙራቢ ማሪን ኤካላቱምንና ሱባርቱን ያዘ። 1672 ዓክልበ. - ቤሉባኒ በአሦር ነገሠ። 1669 ዓክልበ. - ሃሙራቢ ጉቲዩምን፣ ቱሩኩን፣ ሱባርቱን አሸነፋቸው። ጂን በቻይና ነገሠ። 1667 ዓክልበ. - ሃሙራቢ ሱባርቱን አሸነፈ። 1665 ዓክልበ. - መርነፈሬ አይ በግብጽ ነገሠ። 1662 ዓክልበ. - ሳምሱ-ኢሉና በባቢሎን ነገሠ፤ ሊባያ በአሦር ነገሠ። ፒጣና ካነሽን ያዘ፣ ልጁ አኒታ የሐቲና ዛልፓ ንጉሥ ፒዩሽቲን አሸነፈው። 1661 ዓክልበ. - ዘጸአት - ሙሴ ዕብራውያንን ከግብጽ ወደ ሲና መራ (መ. ኩፋሌ)። መርሆተፕሬ ኢኒ በጤቤስ ገዛ፤ ሂክሶስ የተባሉት አሞራውያን ግብጽን ወረሩ፤ ሳኪር-ሃር በስሜኑ ገዛ። ኮንግ ጅያ በቻይና ነገሠ። 1659 ዓክልበ. - ሰዋጅተው በጤበስ ነገሠ። 1656 ዓክልበ. - ኢነድ በጠቤስ ነገሠ። 1654 ዓክልበ. - ሳምሱ-ኢሉና ካሳውያንን ድል አደረገ። 1653 ዓክልበ. - ሳምሱ-ኢሉና ኤሙትባል፣ ኡሩክ፣ ኢሲን ድል አደረጋቸው። ሰዋጅካሬ ሆሪ በጠቤስ ነገሠ። 1652 ዓክልበ. - ሳምሱ-ኢሉና አመጽ በአካድ አሸነፈ፣ ላርሳን አጠፋ። ጋው በሥያ ቻይና ነገሠ። 1651 ዓክልበ. - ሳምሱ-ኢሉና አመጽ በሱመርና አካድ አሸነፈ። 1649 ዓክልበ. - ፋ በቻይና ነገሠ። 1648 ዓክልበ. - 7 ሶበክሆተፕ በጤቤስ ነገሠ፡ 1646 ዓክልበ. - 1 ሻርማ-አዳድ በአሦር ነገሠ። ጀሁቲ በጤቤስ ነገሠ፤ የአቢዶስ ሥርወ መንግሥት ነፃ ሆነ። 1645 ዓክልበ. - የኢሲን ገዥ ኢሉማ-ኢል በደቡብ ሱመር ወይም ከላውዴዎን እንደገና ከሳምሱ-ኢሉና በዓመጽ ተነሥቶ «የባሕር ምድር» የሚባል ግዛት መሠረተ። 1643 ዓክልበ. - ሳምሱ-ኢሉና ኤሽኑናን መታ። 8 ሶበክሆተፕ በጤቤስ ነገሠ። 1642 ዓክልበ. - አፐር-አናቲ በሂክሶስ ነገሠ። የመሬት መንቀጥቀጥ በቻይና፣ ጄ ንጉሥ ሆነ። 1640 ዓክልበ. - ሳምሱ-ኢሉና ሱሳን አጠፋ። 1638 ዓክልበ. - ሕያን በሂክሶስ ነገሠ። 1637 ዓክልበ. - 3 ነፈርሆተፕ በጤቤስ ነገሠ። ዙዙ በካነሽ ነገሠ። 1636 ዓክልበ. - መንቱሆተፒ በጤቤስ ነገሠ። 1635 ዓክልበ. - 1 ነቢሪራው በጤቤስ ነገሠ። 1634 ዓክልበ. - ኢፕታር-ሲን በአሦር ነገሠ። 1633 ዓክልበ. - ሁለተኛ የመሬት መንቀጥቀጥ በቻይና። 1628 ዓክልበ. - ቱድሐሊያ የኬጥያውያን መንግሥትን መሠረተ ። ታንግ የሻንግ ልዑል ሆነ። 1627 ዓክልበ. - ሳምሱ-ኢሉና አሞራውያንን አሸነፈ። 1624 ዓክልበ. - አቢ-ኤሹህ በባቢሎን ነገሠ። 1623 ዓክልበ. - ባዛያ በአሦር ነገሠ። 1621 ዓክልበ. - አቢ-ኤሹህ ካሳውያንን ድል አደረገ። ዕብራውያን አሞራውያንን (ዐግን) አሸነፉ። 1619 ዓክልበ. - አሃን በጎጆሰን ነገሠ። 1614 ዓክልበ. - 2 ነቢሪራው በጤቤስ ነገሠ። 1613 ዓክልበ. - ሰመንሬ በጤቤስ ነገሠ። 1612 ዓክልበ. - በቢአንኽ በጤቤስ ነገሠ። 1611 ዓክልበ. - የሚንግትያው ውግያ፦ የሻንግ ንጉሥ ታንግ ቻይናን ከሥያ መንግሥት ያዘ። 1605 ዓክልበ. - ሕሽሚ-ሻሩማ በኬጥያውያን ነገሠ። 1602 ዓክልበ. - ሻሙቄኑ በሂክሶስ ነገሠ። 16ኛው ክፍለ ዘመን ዓክልበ. 1600 ዓክልበ. - ሰኸምሬ ሸድዋሰት በጤቤስ ነገሠ። ዋይ ቢንግ በሻንግ (ቻይና) ነገሠ። 1597 ዓክልበ. - የባቢሎን ንጉሥ አቢ-ኤሹህ ኤሽኑናን አሸነፈ። ዦንግ ረን በሻንግ ነገሠ። 1596 ዓክልበ. - አሚ-ዲታና በባቢሎን ነገሠ፤ ሉላያ በአሦር ነገሠ። ሂክሶስ የአቢዶስ መንግሥት ያዙ። 1595 ዓክልበ. - 1 ደዱሞስ በጤቤስ ነገሠ። 1594 ዓክልበ. - ሞንተምሳፍ በጤቤስ ነገሠ። 1593 ዓክልበ. - አፐፒ በሂክሶስ ነገሠ። መራንኽሬ 6 መንቱሆተፕ በጤቤስ ነገሠ። ታይ ጅያ በሻንግ ነገሠ። 1592 ዓክልበ - 4 ሰኑስረት በጤቤስ ነገሠ። 1591 ዓክልበ. - 2 ደዱሞስ በጤቤስ ነገሠ። 1590 ዓክልበ. - የሂክሶስ ፈርዖን አፐፒ ጤቤስን ማረከ። ሹ-ኒኑዓ በአሦር ነገሠ። 1588 ዓክልበ. - ራሆተፕ በጤቤስ ነገሠ። (17ኛው ሥርወ መንግሥት) 1587 ዓክልበ. - ኢያሱ ወልደ ነዌ አርፎ ቄኔዝ በእስራኤል ፈራጅ ሆነ (ፊሎ)። የያምኻድ ንጉሥ እርካብቱም ከ«ሃቢሩ» ጋር ስምምነት ያደርጋል። 1584 ዓክልበ. - 1 ሶበከምሳፍ በጤቤስ ነገሠ። 1582 ዓክልበ. - 1 ላባርና በሐቲ (ኬጥያውያን መንግሥት) ነገሠ። 1581 ዓክልበ. - ዎ ዲንግ በሻንግ ነገሠ። 1577 ዓክልበ. - 2 ሶበከምሳፍ፣ 5 አንጠፍ በጤቤስ ነገሠ። 1576 ዓክልበ. - 2 ሻርማ-አዳድ በአሦር ነገሠ። 1574 ዓክልበ. - 6 አንጠፍ በጤቤስ ነገሠ። 1573 ዓክልበ. - 3 ኤሪሹም በአሦር ነገሠ። 1568 ዓክልበ. - 7 አንጠፍ በጤቤስ ነገሠ። 1567 ዓክልበ. - ሰናኽተንሬ አሕሞስ በጤበስ ነገሠ። 1566 ዓክልበ. - ሰቀነንሬ ታዖ በጤቤስ ነገሠ። 1563 ዓክልበ. - ካሞስ በጤቤስ ነገሠ። 1562 ዓክልበ. - ታይ ገንግ በሻንግ ነገሠ። 1561 ዓክልበ. - 2 ሻምሺ-አዳድ በአሦር ነገሠ። 1560 ዓክልበ. - ኻሙዲ በሂክሶስ ነገሠ። 1559 ዓክልበ. - አሚ-ሳዱቃ በባቢሎን ነገሠ። 1 ሐቱሺሊ በሐቲ ነገሠ። 1558 ዓክልበ. - 1 አሕሞስ በጤቤስ ነገሠ። (18ኛው ሥርወ መንግሥት) 1555 ዓክልበ. - 2 እሽመ-ዳጋን በአሦር ነገሠ። 1550 ዓክልበ. - በሶርያ የተገኘው ቅርስ «ቲኩናኒ ፕሪዝም» የ«ሃቢሩ» ቅጥረኞች ስሞች ይዘርዝራል። 1548 ዓክልበ. - አሕሞስ ሂክሶስን ከግብጽ ወደ ሻሩሄን አባረራቸው። 1542 ዓክልበ. - አሕሞስ ሻሩሄንን ከሂክሶስ ያዘ። 1539 ዓክልበ. - 3 ሻምሺ-አዳድ በአሦር ነገሠ። 1538 ዓክልበ. - ሳምሱ-ዲታና በባቢሎን ነገሠ። 1537 ዓክልበ - የአሕሞስ ባሕር ኃይል በጌባል፣ ፊንቄ አካባቢ ዘመተ። ሥያው ጅያ በሻንግ ነገሠ። 1536 ዓክልበ. - 1 ሙርሲሊ በሐቲ ነገሠ። 1534 ዓክልበ. - 1 አመንሆተፕ በግብጽ ነገሠ። 1530 ዓክልበ. - ዜቡል በእስራኤል ፈራጅ ሆነ (ፊሎ)። 1524 ዓክልበ. - 1 አሹር-ኒራሪ በአሦር ገዛ። 1520 ዓክልበ. - ዮንግ ጂ በሻንግ ነገሠ። 1513 ዓክልበ. - 1 ቱትሞስ በግብጽ ነገሠ። በኩሽ ከ፪ኛው እስከ ፫ኛው የአባይ ሙላት ድረስ ያዘ። 1512 ዓክልበ. - 1 ቱትሞስ በሶርያና ናሓሪን (ሑራውያን) ላይ ዘመተ። 1510 ዓክልበ. - 1 ቱትሞስ በኩሽ ከ፫ኛው እስከ ፬ኛው የአባይ ሙላት ድረስ ያዘ። 1508 ዓክልበ. - 1 ሙርሲሊ ሐለብን ይዞ ያምኻድን ጨረሰ። ታይ ዉ በሻንግ ነገሠ። 1507 ዓክልበ. - ኬጢያውያን ባቢሎንን አሸነፉ። የካሳውያን ንጉስ 2 አጉም የባቢሎን ገዢ ሆነ፤ የባቢሎንን ስም ወደ «ካርዱንያሽ» ቀየሩት። ኪርታ የሚታኒ መንግሥት በሑራውያን ላይ መሠረተ። 1 ሐንቲሊ በሐቲ ነገሠ። 1505 ዓክልበ. - እስራኤል ለአራም-ናሓራይን ንጉስ ኲሰርሰቴም ተገዛ። 1501 ዓክልበ. - 2 ቱትሞስ በግብጽ ነገሠ። 15ኛው ክፍለ ዘመን ዓክልበ. 1500-1400 ገ. - የኪዳኑ ስርወ መንግሥት በኤላም 1499 ዓክልበ. - 3 ፑዙር-አሹር በአሦር ገዛ። 1497 ዓክልበ. - ጎቶንያል በእስራኤል ፈራጅ ሆነ። 1 ሹታርና በሚታኒ ነገሠ። 1491 ዓክልበ. - 1 ዚዳንታ፣ አሙና በሐቲ (ኬጥያውያን መንግሥት) ነገሡ። አርዛዋና ኪዙዋትና ከሐቲ ነጻ ሆኑ። 1488 ዓክልበ. - 1 ሑዚያ፣ ተለፒኑ በሐቲ ነገሡ። 1487 ዓክልበ. - ንግሥት ሃትሸፕሱት በግብፅ ነገሠች። 1483 ዓክልበ. - 1 ቡርና-ቡርያሽ በካራንዱኒያሽ (ባቢሎን) ነገሠ። ታሑርዋይሊ፣ አሉዋምና በሐቲ ነገሡ። 1480 ዓክልበ - ፓርሻታታር (= ባራታርና?) በሚታኒ ነገሠ፣ ሐለብን ያዘ። 1478 ዓክልበ. - 2 ሐንቲሊ በሐቲ ነገሠ። የግብጽ ትልቅ ጉዞ ወደ «ፑንት» ተደረገ። 1476 ዓክልበ. - 1 ኤንሊል-ናሲር በአሦር ገዛ። 1473 ዓክልበ. - 3 ካሽቲሊያሽ በካራንዱኒያሽ ነገሠ። 2 ዚዳንታ በሐቲ ነገሠ። «ሃቢሩ» ከሐለብ መስፍን ኢድሪሚ ጋር ተባብረው አላላኽን ለመያዝ ረዱት፣ የሙኪሽ ግዛት መሠረተ። 1466 ዓክልበ. - 3 ቱትሞስ ለብቻው በግብፅ ነገሠ። የመጊዶ ውጊያ - ፫ ቱትሞስ የመጊዶና የቃዴስ አለቆችን አሸነፈ። 1465 ዓክልበ. - ሙኪሽ ለሚታኒ ተገዥ ሆነ፣ ኪዙዋትናም ከሐቲ ወደ ሚታኒ ተጽእኖ አለፈ። 1463 ዓክልበ. - ኡላም-ቡርያሽ በካርዱንያሽ ነገሠ፤ «የባሕር ምድር»ን ያዘ፤ ኑር-ኢሊ በአሦር ገዛ። 1459-50 ዓክልበ. - ፫ ቱትሞስ በፊንቄ፣ ሙኪሽ፣ ሚታኒ ላይ በየዓመቱ ይዘምታል። 1458 ዓክልበ. - 2 ሑዚያ በሐቲ ነገሠ። 1457 ዓክልበ. - እስራኤል ለሞአብ ንጉሥ ኤግሎም ተገዛ። ሻውሽታታር በሚታኒ ነገሠ። 1451 ዓክልበ. - 1 አሹር-ራቢ በአሦር መንግሥቱን ከአሹር-ሻዱኒ ያዘ። 1450 ዓክልበ. - ሙኪሽ ድል ሆኖ ለቱትሞስ ተገበረ። 1449 ዓክልበ. - ፫ ቱትሞስ በሻሱ ወገን ላይ ዘመተ። 1447 ዓክልበ. - 3 አጉም በካራንዱኒያሽ ነገሠ። 1446 ዓክልበ. - ቱትሞስ እንደገና በፊንቄና ሶርያ ይዘምታል። 1441 ዓክልበ. - 1 አሹር-ናዲን-አሔ በአሦር ነገሠ። 1439 ዓክልበ. - ናዖድ በእስራኤል ፈራጅ ሆነ። 1438 ዓክልበ. - 1 ሙዋታሊ በሐቲ ነገሠ። 1436 ዓክልበ. - ቱትሞስ በኩሽ ላይ ዘመተ፣ እስከ ናፓታ ድረስ ገዛ። 1435 ዓክልበ. - 2 አመንሆተፕ የጋርዮሽ ፈር ዖን ተደርገው የሃትሸፕሱትን ስም ከብዙ ሐውልቶች ደመሰሰ። 1433 ዓክልበ. - ዦንግ ዲንግ በሻንግ ነገሠ። 1 ቱድሐሊያ በሐቲ ነገሠ። 2 አመንሆተፕ ለብቻው በግብፅ ነገሠ። 1432 ዓክልበ. - 2 ኤንሊል-ናሲር በአሦር ገዛ። 1431 ዓክልበ. - 1 ካዳሽማን-ሃርቤ በካራንዱኒያሽ ነገሠ። 1428 ዓክልበ. - ቱድሐሊያ ኪዙዋትናን ወርሮ ያዘው። 1426 ዓክልበ. - ግብጽ ስምምነት ተዋውሎ የሶርያ ጦርነቶች ለጊዜው ጨረሱ። 1425 ዓክልበ. - 2 አሹር-ኒራሪ በአሦር ነገሠ። 1424 ዓክልበ. - ዋይ ረን በሻንግ ነገሠ። 1419 ዓክልበ. - አሹር-በል-ኒሸሹ በአሦር ገዛ። 1417 ዓክልበ. -አርታታማ በሚታኒ ነገሠ። 1415 ዓክልበ. - ካራ-ኢንዳሽ በካራንዱኒያሽ ነገሠ። 1414 ዓክልበ. - ሄ ዳን ጅያ በሻንግ ነገሠ። 1411 ዓክልበ. - አሹር-ረም-ኒሸሹ በአሦር ገዛ። 1409 ዓክልበ. - 4 ቱትሞስ በግብፅ ነገሠ። 1408 ዓክልበ. - 1 አርኑዋንዳ በሐቲ ነገሠ። 1407 ዓክልበ. -2 ሹታርና በሚታኒ ነገሠ። 1405 ዓክልበ. - ዙ ዪ በሻንግ ነገሠ። 1403 ዓክልበ. - 2 አሹር-ናዲን-አሔ በአሦር ገዛ። 1400-1210 ገ. - የኢጊሃልኪ ሥርወ መንግሥት በኤላም 14ኛው ክፍለ ዘመን ዓክልበ. 1393 ዓክልበ. - 1 ኤሪባ-አዳድ በአሦር ገዛ። 1383 ዓክልበ. - 1 ካዳሽማን-ኤንሊል በካርዱንያሽ ነገሠ። 1368 ዓክልበ. - 2 ቡርናቡርያሽ በካርዱንያሽ ነገሠ። 1366 ዓክልበ. - ሚታኒ በኬጢያውያን ግፊት ሲወድቅ የአሦር ንጉስ 1 አሹር-ኡባሊት ነጻነቱን አዋጀ። 1359 ዓክልበ. - እስራኤል ለከነዓን ንጉሥ ኢያቢስ ተገዛ። 1357 ዓክልበ. - የግብጽ ፈርዖን 4 አመንሆተፕ ስሙን ወደ አኸናተን ቀይሮ የጸሐይ ጣኦት አተን አምልኮት ብቻ ወይም ሞኖቴይስም የግብጽ መንግሥት ሃይማኖት አደረገው። 1341 ዓክልበ. - ካዳሽማን-ሐርቤ በካርዱንያሽ ነገሠ። ካሳውያን አምጸው ገደሉትና ናዚ-ቡጋሽ ሾሙ። አሹር-ኡባሊት ግን ቂሙን በቅሎ ወረራቸውና 2 ኩሪጋልዙን አቆመ። 1340 ዓክልበ. - ቱታንኻተን በግብጽ ነገሠ። 1339 ዓክልበ. - ዲቦራ እና ባርቅ በእስራኤል ፈራጆች ሆኑ። 1338 ዓክልበ. - ቱታንኻተን ስሙን ወደ ቱታንኻመን ቀይሮ የቀድሞ ፖሊቴይስም መንግሥት ሃይማኖት አስመለሰ። 1335 ዓክልበ. - 2 ኩሪጋልዙ ለጊዜው ኤላምን ወረረ። 1331 ዓክልበ. - አይ በግብጽ ፈርዖን ሆነ። ኤንሊል-ኒራኒ በአሦር ነገሠ፤ ኩሪጋልዙንም ድል አደረገ። 1330 ዓክልበ. - 2 አርኑዋንዳ፣ 2 ሙርሲሊ በኬጥያውያን ነገሠ። 1327 ዓክልበ. - ሆረምኸብ በግብጽ ፈርዖን ሆነ። 1322 ዓክልበ. - አሪክ-ደን-ኢሊ በአሦር ነገሠ። 1316 ዓክልበ. - ናዚ-ማሩታሽ በካርዱንያሽ ነገሠ። 1311 ዓክልበ. - 1 አዳድ-ኒራሪ በአሦር ነገሠ። 1303 ዓክልበ. - 2 ሙዋታሊ በኬጥያውያን ነገሠ። 13ኛው ክፍለ ዘመን ዓክልበ. 1299 ዓክልበ. - እስራኤል ለምድያም ተገዛ። 1292 ዓክልበ. - ጌዴዎን በእስራኤል ፈራጅ ሆነ። 1290 ዓክልበ. - የአሦር ንጉስ 1 አዳድ-ኒራሪ የሚታኒን መንግሥትና ካሳውያንን አሸነፈ። ካዳሽማን-ቱርጉ በካሳውያን (በካርዱንያሽ) ነገሠ። 1280 ዓክልበ. - ስልማናሶር 1 በአሦር ነገሠ። 1272 ዓክልበ. - 2 ካዳሽማን-ኤንሊል በካሳውያን ነገሠ። 1263 ዓክልበ. - ኩዱር-ኤንሊል በካሳውያን ነገሠ። 1254 ዓክልበ. - ሻጋራክቲ-ሹሪያሽ በካሳውያን ነገሠ። 1252 ዓክልበ. - አቢሜሌክ በሴኬም ንጉሥ ሆነ። 1251 ዓክልበ. - 1 ቱኩልቲ-ኒኑርታ በአሦር፣ 1249 ዓክልበ. - ቶላ በእስራኤል ፈራጅ ሆነ። 1241 ዓክልበ. - 4 ካሽቲሊያሽ በካሳውያን ነገሡ። 1240 ገ. - ካሳዊ ንጉስ 4 ካሽቲሊያሽ ከኤላም ጋር ሲዋጋ አላከናወነም። 1233 ዓክልበ. - ቱኩልቲ-ኒኑርታ ካውሳውያንን ድል አድርጎ ኤንሊል-ናዲን-ሹሚ በካርዱንያሽ ሾመ። 1232 ዓክልበ. - የኤላም ንጉሥ ኪዲን-ሑትራን የካሳውያን ገዢ ኤንሊል-ናዲን-ሹሚን ገደለ፤ 2 ካዳሽማን-ሐርቤ በካሳውያን ለአሦር ገዛ። 1231 ዓክልበ. - አዳድ-ሹም-ኢዲና በካሳውያን ለአሦር ገዛ። 1230 ዓክልበ. - አዳድ-ሹማ-ኢዲና በኤላም ላይ አሸነፈ። 1226 ዓክልበ. - ኢያዕር በእስራኤል ፈራጅ ሆነ። 1225 ዓክልበ. - ካሳውያን ከአሦር አምጸው አዳድ-ሹም-ኡጹር በካሳውያን ነገሠ። 1215 ዓክልበ. - አሹር-አዲን-አፕሊ በአሦር ነገሠ። 1211 ዓክልበ. - 3 አሹር-ኒራሪ በአሦር ነገሠ። 1210-1100 ግ. - የሹትሩክ ሥርወ መንግስት በኤላም 1205 ዓክልበ. - ኤንሊል-ኩዱሪ-ኡጹር በአሦር ነገሠ። 1204 ዓክልበ. - እስራኤል ለአሞናውያን ተገዛ። 1200 ዓክልበ. - ኒኑርታ-አፓል-ኤኩር በአሦር ነገሠ። 12ኛው ክፍለ ዘመን ዓክልበ. 1195 ዓክልበ. - መሊ-ሺፓክ በካርዱንያሽ ነገሠ። 1190 ገ. - የኬጢያውያን መንግሥት በሙሽኪ (ፍሩጋውያን) ግፊት ወደቀ። 1186 ዓክልበ. - 1 አሹር-ዳን በአሦር ነገሠ። ዮፍታሔ የአሞንን ሰዎች አሸነፈ፣ በእስራኤል ፈራጅ ሆነ። 1184 ዓክልበ. - የኤላም ንጉሥ ሹትሩክ-ናሑንተ ከካሳውያንን ጋር ሲዋጋ የሃሙራቢ ሕገጋት የተጻፈበትን ድንጋይ ከመማረኩ በላይ የማርዱክና የማኒሽቱሹ ጣኦታትና የናራም-ሲን ሐውልት ወደ ሱስን ማረከባቸው። 1180 ዓክልበ. - ማርዱክ-አፕላ-ኢዲና በካርዱንያሽ ነገሠ። ኢብጻን በእስራኤል ፈራጅ ሆነ። 1173 ዓክልበ. - ኤሎም በእስራኤል ፈራጅ ሆነ። 1166 ዓክልበ. - ኤንሊል-ናዲን-አሔ በካርዱንያሽ ነገሠ። 1164 ዓክልበ. - ዛባባ-ሹም-ኢዲና በካርዱንያሽ ነገሠ። 1163 ዓክልበ. - የኤላም ንጉሥ ሹትሩክ-ናሑንተ ካሳውያንን በፍጹም ድል አደረጋቸው። 1163 ዓክልበ. - ዓብዶን በእስራኤል ፈራጅ ሆነ። 1155 ዓክልበ. - እስራኤል ለፍልስጥኤም ተገዛ። 1141 ዓክልበ. - 1 አሹር-ረሽ-ኢሺ በአሦር ነገሠ። 1140 ዓክልበ. - የአሦር ንጉስ 1 አሹር-ረሽ-ኢሺ በአሞራውያን አገር በባቢሎንን ንጉሥ 1 ናቡከደነጾር ላይ አሸነፈ። 1135 ዓክልበ. - እስራኤል በሶምሶን መሪነት ለፍልስጥኤም ተገዛ። 1130 ግ. - ሱስን ለባቢሎን ንጉሥ ለ1 ናቡከደነጾር ወደቀና የኤላም ንጉሥ ሑተሉሽ-ኢንሹሺናክ ወደ አንሻን ሸሸ። 1122 ዓክልበ. - 1 ቴልጌልቴልፌልሶር በአሦር ነገሠ። 1115 ዓክልበ. - ኤሊ በእስራኤል ፈራጅ ሆነ። 11ኛው ክፍለ ዘመን ዓክልበ. 1076 ዓክልበ. - ፍልስጥኤማውያን ታቦትን ማረኩ። 1075 ዓክልበ. - ሳሙኤል ፍልስጥኤማውያንን አሸንፎ ታቦት ወደ ቂርያት ሔደ። 1055 ዓክልበ. - ሳኦል በእስራኤል ነገሠ። 1015 ዓክልበ. - ዳዊት በእስራኤል (ኬብሮን) ነገሠ። 1008 ዓክልበ. - ዳዊት በኢየሩሳሌም ነገሠ። 10ኛው ክፍለ ዘመን ዓክልበ. 992-987 - የባቢሎን ንጉሥ ማር-ቢቲ-አፕላ-ኡሹር ነገሠ። 975 - ሰሎሞን በእስራኤል ነገሠ። 972 - ሰሎሞን በኢየሩሳሌም ለያህዌ ቤተ መቅደስ ሠራ። 936 - የእስራኤል መንግሥት ተከፋፈለ። ኢዮርብዓም በእስራኤል፣ ሮብዓም በይሁዳ ነገሱ። 919 - 2 አዳድ ኒራሪ ንጉሥ ሆኖ የአሦር ሃይል ታደሰ። 9ኛው ክፍለ ዘመን ዓክልበ. 891 - የአሦር ንጉስ አሹር-ናሲር-ፓል ነግሦ ያለ ምኅረት ጠረፎቹን ያስፋፋ ጀመር። 866 - 3 ስልምናሶር በአሦር ነገሠ። 861 - የእስራኤል ንጉሥ አካብ ከአሦር ጋር በቃርቃር ውግያ ተዋጋ፤ እንዲሁም ከሶርያ (አራም) ጋር ሲዋጋ ይገደላል። 849 - የእስራኤል ንጉሥ ኢዩ ግብር ለስልምናሶር ከፈለ። 831 - 5ኛ ሻምሺ-አዳድ በአሦር ነገሠ። 818-790 - 3 አዳድ-ኒራሪ በአሦር ነገሠ። 8ኛው ክፍለ ዘመን ዓክልበ. 784 ገ. - አልያቴስ በልድያ ነገሠ። 755 - አሦር በብሔራዊ ጦርነት ተይዞ ባቢሎን በንጉሱ ናቦፖላሣር መሪነት ነጻነቱን አዋጀ። 753 ዓክልበ. (ሚያዝያ) - ፎሐ (ፑሉ) የሚባል አለቃ የአሦር መንግሥት ቀምቶ 3 ቴልጌልቴልፌልሶር ተብሎ ንጉስ ሆነ። 751-725 - የኤላም ንጉሥ ሑምባኒጋሽ ነገሠ። 748 - ቴልጌልቴልፌልሶር አርፋድን አጠፋ፤ ሐማትንም ያዘ። 746 - ቴልጌልቴልፌልሶር ፊልሥጥኤምን ወርሮ የእስራኤልን ንጉስ ምናሔምን 1000 መክሊት ብር አስገበረ። 740 - የእስራኤል ንጉስ ፋቁሔ ከሶርያ (አራም) ንጉስ ረአሶን ጋራ አደጋ በይሁዳ ላይ ሲጣሉ የይሁዳ ንጉሥ አካዝ የመቅደሱን ወርቅ ሰጥቶ ከቴልጌልቴልፌልሶር እርዳታ ጠየቀ። 737 - ቴልጌልቴልፌልሶር ወደ ባቢሎን ወርዶ ንጉሱን ናቡ-ሙኪን-ዜሪ ማረከና እራሱ 'የባቢሎን ንጉስ ፑሉ' ተብሎ ዘውዱን ተጫነ። 735 - 5 ስልምናሶር በአሦር ነገሠ። 733 - የእስራኤል ንጉሥ ሆሴዕ ግብርን ባቋረጠ ጊዜ የግብጽ ጠባቂነት አገኘ። ስለዚህ ስልምናሶር ወርሮ ከሦስት አመት ትግል በኋላ ሰማርያን ያዘና የእስራኤልን ቅሬታ ወደ ሌላ አገሮች ሰደዳቸው። 730 - ስልምናሶር ሰማርያን እየከበባት ድንገት ከሞተ በኋላ ሻለቃው 2 ሳርጎን ዙፋኑን ያዘ። 718 እና 716 - የኤላም ንጉሥ 2ኛ ሹትሩክ-ናሑንተ በ2ኛ ሳርጎን ሠራዊት እጅ ድል ሆነ። 708 - የሳርጎን ልጅ ሰናክሬም መሮዳክ-ባላዳንን ገልብጦ የራሱን ልጅ አሹር-ናዲን-ሹሚ በባቢሎን ዙፋን ላይ ንጉስ አደረገው። 702 - ሹትሩክ-ናሑንተ በወንድሙ ሐሉሹ ተገድሎ ይህ ሐሉሹ አሹር-ናዲን-ሹሚንና ባቢሎንን ማረከው። 7ኛው ክፍለ ዘመን ዓክልበ. 697 - ሰናክሬም ባቢሎንን አጠፋው። 695-660 - ጉጌስ በልድያ ነገሠ። 661 - የአስራዶን ልጅ አስናፈር ሱስንን ድል አድርጎ ወረራት። እስኩታውያን ሜዶንን ስለወረሩ የፋርስ ነገዶች ከዚያ ወደ አንሻን ፈልሰው ንጉሳቸው ተይስፐስ አንሻንን ማረከው። 660 ገ. - መጀመርያ መሐለቅ በልድያ ተሠራ። 660-629 - 2ኛ አርዲስ በልድያ ነገሠ። 655 - የአሦር ንጉስ አስናፈር ሱሳን አጠፋ። 648 - አስናፈር ኤላምን በሙሉ ሲያጠፋ እርሻቸውን በጨው ዘራ። 629-618 ገ. - ሣድያቴስ በልድያ ነገሠ። 628 - ድራኮ የሚባል ጸሃፊ የአቴና ከተማ ሕገጋት ጻፈ፤ ይህም ሕግ እጅግ ጨካኝ ሆኖ ይሙት በቃ ለማንኛውም ጥፋት ወሰነ። 618-568 - 2ኛ አልያቴስ በልድያ ነገሠ። 600 - የአቴና አለቃ ሶሎን አዲስ ሕገ መንግሥት ፈጠረ። 6ኛው ክፍለ ዘመን ዓክልበ. 595 - የባቢሎን ምርኮ - ይሁዳ በ2ኛ ናቡከደነጾር ተያዘ። 593 - የሜዶን ንጉስ ኩዋክሻጥራ ልድያን ባጠቃ ጊዜ፣ በአንድ ታላቅ ውግያ ግርዶሽ ድንገት መጥቶ ከዚያ ቀጥሎ በኪልቅያና በባቢሎን ነገሥታት አማካይነት ስምምነት ተደረገላቸውና ያንጊዜ ሃሊስ ወንዝ የሜዶንና የልድያ ጠረፍ ሆነ። 568-554 - ቅሮይሶስ በልድያ ነገሠ። 554 - ቅሮይሶስ በፋርስ ንጉሥ በ2ኛ ቂሮስ እጅ ድል ስለ ሆኑ መንግሥቱ ወዲያው የፋርስ ክፍላገር ሆነ። 546 - የፋርሶች አሐይመኒድ ነገሥታት ሱሳንን ያዙት። 5ኛው ክፍለ ዘመን ዓክልበ. 457 - ሮማውያን መጀመርያ «12ቱ ሰንተረዦች» የተባለውን ሕገ መንግሥት አወጡ። 407 - ከአንድ ጨነፈር የተነሣ የሲቡላውያን መጻሕፍት ተማከሩና ሌክቲስቴርኒዩም የተባለው ሥነ ሥርዓት ለአማልክታቸው ጣኦት ተመሠረተ። 4ኛው ክፍለ ዘመን ዓክልበ. 375 - ለሲቡላውያን መጻሕፍት 10 ጠባቂዎች በሮማ ተሾሙ። 350 ገ. - የግሪክ ፈላስፋ አሪስጣጣሊስ የሕገ መንግሥት ሀሣብ ለይቶ ዐወቀ። 339 - የመቄዶን ንጉሥ ታላቁ እስክንድር ከፋርስ መንግሥት ጋር ሱሳን አሸነፈው። 301 - ከሌላ ጨነፈር ቀጥሎ የሲቡላውያን መጻሕፍት ተማክረው መልሱ ጣኦቱን አይስኩላፒዩስ ወደ ሮማ ከኤፒዳውሮስ (በግሪክ) እንዲያመጡ ሆነ። ሆኖም የሮማ ሴናት በጦርነት ተይዞ ከአንድ ቀን ጸሎት በቀር ስለ አይስኩላፒዩስ ነገር ምንም አላደረገም። 3ኛው ክፍለ ዘመን ዓክልበ. 246 - 'የአበባ ጨዋታዎች' () በሲቡላውያን መጻሕፍት ምክር ተመሠረቱ። 224 - የካርታጌና አለቃ ሃኒባል የሮማ ጭፍራ በካናይ ፍልሚያ ሲያጠፋ፥ መጻሕፍቱ ተማክረው እንደ ምክራቸው ሁለት ግሪኮችና ሁለት ጋውሎች በሮማ ገበያ በሕይወታቸው ተቀበሩ። 214 - የሃን ሥርወ መንግሥት በቻይና ተመሠረተ። 212 - በካርታጌና ጦርነት ጊዜ የሮማ አበጋዝ ስኪፒዮ አፍሪካኑስ ከሲቡላውያን መጻሕፍት ምክር የተነሣ የኩቤሌ ጣኦት ከፔሢኖስ አምጥቶ አምልኮቷን በሮማ አስገባ። 2ኛው ክፍለ ዘመን ዓክልበ. 141 - ሮማውያን ሰርዴስን ገብተው ልድያ ወዲያው በሮማ መንግሥት ውስጥ የእስያ ጠቅላይ ግዛት ክፍል ሆነ። 1ኛው ክፍለ ዘመን ዓክልበ. 96-86 - የሱላ መሪነት በሮማ 91 - የዩፒተር መቅደስ በሮማ ተቃጥሎ የሲቡላውያን መጻሕፍት ጠፉ። 84 - የሮማ ላይኛ ምክር ቤት (ሴናት) ተልእኮዎች የሲቡል ትንቢቶች እንዲያገኙ ላኩዋቸው። 71 - 'በሮማ ሦስት ቆርኔሌዎሶች ሊገዙ ነው' ከሚል ከአንዱ ትንቢት የተነሣ ፑብሊዩስ ቆርኔሌዎስ ሌንቱሉስ ሱራ አንድ ሤራ አደረገ። 63 - 12 ፕቶለሜዎስ ወደ ግብጽ ዙፋን እንዲመለሱ ሮማውያን ሥራዊቱን መላካቸውን ሲማከሩ፣ መብራቅ በድንገት የዩፒተር ጣኦት መታ። ስለዚህ የሲቡል መጻሕፍቶች ተማክረው 'ከግብጽ አንድ ንጉሥ መቸም እርዳታ ቢለምንሽ፣ ወዳጅነትሽ አይቀርለት እንጂ ጣርና አደጋ እንዳያገኙሽ ሥራዊት ከቶ አትሥጪው' የሚል ትንቢት በመገኘቱ ይህ ቃል የፕቶሎሜዎስን መመለስ በጣም አቆየ። 52 - 'በጳርቴ ላይ ማሸነፍ የቻለው ንጉሥ ብቻ ይሆናል' ስለሚል ትንቢት ቄሣር በሮማ ሬፑብሊክ ላይ ንጉሥነትን በቶሎ እንደሚይዝ ያለ ጭምጭምታ ተፈጠረ። ዓመተ ምህረት 7 - በሮማ ንጉሠ ጢባርዮስ ቄሣር ዘመን የሮማ ቲቤር ወንዝ ሲጎርፍ አንዱ ቄስ የሲቢሊን መጻሕፍት እንዲማከሩ አስቦ ጢባርዮስ ምስጢራዊ ስለቆጠራቸው እምቢ አለ። 17-212 - ሃን ስርወ መንግሥት በቻይና 21 - የዮሐንስ መጥምቁ ስብከት በይሁዳ ተጀመረ። 26 ግ. - የኢየሱስ ስቅለት በኢየሩሳሌም። የኦስሮኤና ንጉሥ 5ኛው አብጋር ክርስትናን እንደ ተቀበለ ይባላል። 34 - 44 - ንግሥት ግርሳሞት ህንደኬ 7ኛ ዘመን በኢትዮጵያ 41 - የሮመ ቄሣር ክላውዴዎስ አይሁዶችን ከነክርስቲያኖች ከሮሜ ከተማ አባረራቸው። 71 - ደብረ ቬሱቪዩስ እሳተ ገሞራ በኢጣልያ 3 ከተሞችን አጠፋ። 89 - ጋን ዪንግ በቻይና አበጋዝ ባን ቻው ወደ ሮማ ተላከ። 108 - የሮማ ንጉስ ትራያኑስ ሱሳን ይዞ በአመጽ ምክንያት ቶሎ መመለስ ነበረበት። ይህም ሮማውያን ከሁሉ ወደ ምሥራቅ የደረሱበት ወቅት ነበረ። 218-643 - የሳሳኒድ መንግሥት በፋርስ 263 - ሮማውያን በፕላኬንቲያ ፍልሚያ[ በአላማኒ ጀርመኖች ከተሸነፉ በኋላ የሲቢሊን መጻሕፍት ተማከሩ። 288 - በሮማ ንጉስ ዲዮቅልጥያኖስ ትዕዛዝ 'ልድያ' እንደገና የትንሽ ጠቅላይ ግዛት ስም ሆነ። 303 - የሮማ ንጉሥ ጋሌሪዎስ አልጋ ላይ ወድቆ ትንሽ ሊያርፍ ሲል በመንግሥቱ ግዛት ውስጥ ላሉት ክርስቲያኖች ሁሉ ይቅርታ ሰጠ። 304 - ከሚልቪያን ድልድይ ፍልሚያ አስቀድሞ የተቃዋሚ አለቆች ማክሰንቲያስና ቈስጠንጢኖስ ሲያዘጋጁ ማክሰንቲያስ የሲቢሊንን መጻሕፍት አማከሩና ቈስጠንጢኖስ እምነታቸውን ከአፖሎ ወደ ክርስቶስ አዛወሩ። በፊልሚያውም የማክሰንቲያስ ድል መሆኑ ስመ ጥሩ ድርጊት ነው። 305 - ሁለት የጋርዮሽ ቄሣሮች 1ኛ ቈስጠንጢኖስ እና ሊቂኒዎስ የሚላኖ አዋጅን አወጡ። ይህ ህግ ለሰው ሁሉ የሃይማኖት ነጻነት በማረጋገጥ የክርስቲያኖች መሬት ያለ ገደብ እንዲመልስላቸው የሚያዝዝ ነበር። 317 - ቆንስጣንጢኖስ የኒቂያ ጉባኤ ጠሩ። 353 - የሮማ ንጉሥ ዩሊያኖስ ከሐዲ መንግሥቱን ለጥቂት ጊዜ ወደ ድሮ አረመኔ እምነት መለሠው። 355 - የሮማ ንጉሥ ዩሊያኖስ ከሐዲ በጳርቴ ላይ ዘመቻ ሊያደርግ ሲል መጻሕፍቱን አማከረ። ከሮማ የደረሰውም መልስ በዛኛው አመት ጠረፍ መሻገሩን በግልጽ ደገፈው። 372 - የካቶሊክ ቤተክርስቲያን በንጉሡ 1ኛ ቴዎዶስዮስ አዋጅ መሠረት የሮማ መንግስት ሃይማኖት በይፋ ተደረገ። 397 - የአሪዮስ ክርስትና ትምህርት አራማጅ የሆነ ስቲሊኮ የሲቡላውያን መጻሕፍት በሮማ እንዳቃጠላቸው ይባላል። 402 - ሮማ ከተማ በቪዚጎቶች ተዘረፈች። 430 - መጽሐፈ ቴዎዶስዮስ ለምሥራቅ ሮማ ሕገ መንግሥት ሆነ። 443 - የሮማ ንጉስ ያሰበሰበው የኬልቄዶን ጉባኤ ክርስቶስ ሁለት የተለያዩ ባሕርዮች እንደነበሩት አዋጀ። 463 - የቪዚጎቶች አለቃ ዩሪክ ሕገ መንግሥት አወጣ። 467 - የጀርመን አለቃ ኦረስቴስ የሮማ ነጉስን አባርሮ መጨረሻውን ንጉስ ሮሙሉስ አውግስጦስን ሾመ። 492 ገ. - የቡርጎንዳውያን፣ የአላማናውያንና የፍራንኮች ሕገጋት ተጻፉ። 498 - የቪዚጎቶች አለቃ 2ኛ አላሪክ መጽሐፈ ቴዎዶስዮስና አንዳንድ የተለያዩ የቀድሞ ሮማ ሐገጋት አከማችተው አዋጁአቸው። 526 - መጽሐፈ ዩስጢኒያኖስ ባይዛንታይን ሕገ መንግሥት ወጣ። 571 - በቻይና [[የመንግስት ሃይማኖት] የቡዳ ሃይማኖት ሆነ። 596 - በጃፓን 17 አንቀጽ ያለ ሕገ መንግሥት በልዑል ሾታኩ ተጻፈ። 602-633 - ቢዛንታይን ንጉሥ ሄራክሊዮስ ዘመን 614 - ነቢዩ መሐመድ የመዲና ሕገ መንግሥት አወጣ። 630 - የእስላም ሰራዊቶች ፋርስን በወረሩበት ጊዜ ሱሳ በጥፋት ላይ ተጣለ። 635 - የሎምባርዶች ሕገጋት ተጻፉ። 646 - የቪዚጎቶች አዳዲስ ሕገጋት ተጻፉ። 722 - የአላማናውያን አዳዲስ ሕገጋት ተጻፉ። 732 - የባይዛንታይን ንጉሥ ሌዎን ኢሳውራዊ «ኤክሎጋ» የተባለውን ሕገ መንግሥት አወጣ። 742 - አባሲዶች ሥልጣን ይዘው ዋና ከተማቸውን ከደማስቆ ወደ ባግዳድ አዛወሩ። 777 - የፍሪዝያውያን ሕገጋት ተጻፉ። 800 ገ. - ስሜን እንግሊዝ በቫይኪንጎች ስለተወረረ በንጉስ አልፍሬድ ጊዜ የሴክሶች ቀበሌኛ ይፋዊ ሁኔታ አገኘ። 835 - ካሮሉስ ማግኑስ የመሠረተው «የሮማናውያንና የፍራንካውያን መንግሥት በቨርዱን ውል በሦስት ተከፋፈለ። 870 - የባይዛንታይን ንጉሥ 1ኛ ባሲሌዎስ «ባሲሊካ» የተባለውን ሕገ መንግሥት አወጣ። 936 - ታምራዊ መልክ ያለበት ስዕል ከኤደሣ ወደ ቊስጥንጥንያ ተዛወረ። 981 - በምዕራብ ፍራንኪያ (የአሁን ፈረንሳይ) የመኳንንት ግፍ ለመቀነስ ቤተ ክርስቲያኑ «የእግዚአብሔር ሰላም» (/ፓክስ ደዪ/) ዐዋጀ። ይህ መጀመርያው የሰላም እንቅስቃሴ ሲሆን በአውሮፓ ተስፋፋ። 1059 - ኖርማኖች እንግሊዝን ወረሩ። 1088 - አንደኛው የመስቀል ጦርነት ተካሔደ። 1092 - የእንግሊዝ ንጉስ 1 ሄንሪ የነጻነት ሥርአት የተባለውን ሰነድ አዋጀ። 1110 - አዲስ የተቋቋመውን የእየሩሳሌም መንግስት ከእስላሞች ለመከላከልና ወደ ከአውሮፓ ወደ እየሩሳሌም የሚጎርፉትን ተሳላሚዎች ደህንነት ለመጠበቅ ቴምፕላርስ ተመሠረቱ። 1184 - በመስቀል ጦርነት የእንግሊዝ ንጉስ 1 ሪቻርድ በሳላዲን ላይ በአርሱፍ ውግያ አሸነፈ። 1196 - ፈረንጆች (መስቀለኞች) ቊስጥንጥንያን ዘረፉት። 1207 - መኳንንቱ የእንግሊዝ ንጉሱን ዮሃንስ (ጆን) ማግና ካርታ ('ታላቅ ሥርዓት') የሚባለውን ሰነድ እንዲፈርሙት አስገደዱዋቸው። 1210 - በወራሪ ሞንጎሎች እጅ ሱሳ በፍጹም ጠፋች። 1212-1222 - አንድ የሳቅሰን አስተዳዳሪ አይከ ቮን ረፕጎቭ ሳቅሰንሽፒግል የተባለውን ሕገ ፍትኅ አቀነባበረ። 1228 - ሱንዲያታ ከይታ ማሊ መንግሥትን ለማወሐድ የ'አፈ ቃል' ሕገ መንግሥት 'ኩሩካን ፉጋ' አወጡ። 1240 ገ. - በግብጽ አገር ቅብጡ አቡል ፋዳዒል እብን አል-አሣል ፍትሐ ነገሥት በአረብኛ ጻፉ። 1250 - ሁላጉ ከሐን የተባለው የሞንጎሎች መሪ ባግዳድን ሲበዘብዝ የአባሲዶች መንግስት ፍጻሜ ለመሆን በቅቷል። 1252 - እጣልያ የንጉስ ወገን በፓፓ ወገን በሞንታፔርቲ ድል አደረገ። 1262 - ይኵኖ አምላክ ሥልጣን ጨበጠው የኢትዮጵያ መጀመሪያው የሰለሞናዊው ሥርወ-መንግሥት ዐፄ ሆኑ። 1382 - የሰርዴስ ዙሪያ የኦቶማን ቱርክ መንግሥት ክፍል ሆነ። 1400 - የቻይና ሰዎች ወርረው 'ዶንግ ዶ' (ሀኖይ)ን ይዘው ስሙን 'ዶንግ ጯን' አሉት። 1420 - ዶንግ ጯን ወደ ቬትናም ሕዝብ ሲመለስ ስሙ 'ዶንግ ኪኝ' ሆነ። 1431 - በአጼ ዘርዕ ያዕቆብ ዘመን አባ ጊዮርጊስ ከ1 ፈረንሳያዊ ጐባኝ ጋራ ስለ ሃይማኖት ስላነጋገሩ አንድ ተልእኮ ወደ ሮማ ተላከ። 16ኛ ምዕተ ዓመት 1500 - ኢትዮጵያ ከአዳል ጋር ስትታገል ማቴዎስ የተባለ አንድ አርሜናዊ ወደ ፖርቱጋል ተልኮ የፖርቱጋል ንጉስ እርዳታ ለመነ። 1507 - የፖሎኝ ሠራዊት በኦርሻ ውግያ በሩስያ ላይ አሸነፈ። - ሀቫና በእስፓንያውያን በኩባ ደቡብ ዳርቻ ተመሠርቶ ከተማው በዚህ ሥፍራ ግን አልተከናወነም። 1511 - ሀቫና እንደገና በስሜን ዳርቻ ተመሠረተ። 1512 - የፖርቱጋል ሚሲዮን በኢትዮጵያ ደረሰ። 1514 - ቪክቶሪያ የምትባል መርከብ ወደ ስፓንያ በመመለሷ መጀመርያ ዓለምን የከበበችው መርከብ ሆነች። 1525 - የእንግሊዝ ንጉሥ 8ኛ ሄንሪ የፕሮቴስታንት እምነት ስለ አጸደቀ፤ በፓፓ ፈንታ የእንግሊዝ ቤተ ክርስቲያን የበላይ መሪ ሆነ። 1534 - ሳንቲያጎ ቺሌ በኗሪ አርበኞች ጠፋ። 1547 - የአውሮፓ መንግሥታት የመሪዎቻቸውን ሃይማኖት ይከተሉ የሚለው የአውግስቡርግ ውል ጸደቀ። 1557 - በዛሬው ዩናይትድ እስቴት ከሁሉ አስቀድሞ በአውሮጳውያን የተሰራ ከተማ ሰይንት ኦገስቲን፥ ፍሎሪዳ ተመሰረተ። 1564 - ካቶሊኮች በፈረንሳይ ፕሮቴስታንቶች ላይ የበርተሎሜዎስ እልቂት ጀምረው መሪያቸውን ደኮልኒን ገደሉ። 17ኛ ምዕተ ዓመት 1601 - ጋሊሌኦ ስለመጀመርያ ቴሌስኮፕ ለቬኒስ አማካሪዎች መግለጫ ሰጠ። መስከረም 4 ቀን - የስፓንያ ከተማ ቫሌንሲያ ሞሪስቾዎችን (አረብ ክርስቲያን) ሁሉ አባረራቸው። መስከረም 5 ቀን - የእንግሊዝ መርከበኛ ሄንሪ ሀድሰን የሀድሰን ወንዝ (በዛሬው ኒው ዮርክ) አገኘው። ኅዳር 23 ቀን - የስምምነት ውል ተፈራርመው፣ እስፓንያውያን በምሥራቅ ጃፓን ውስጥ አንድ ፋብሪካ ለመሥራት፣ የማዕድን ሠራተኞች ከ«አዲስ ስፓንያ» (ሜክሲኮ) ወደ ጃፓን ለማስገባት፣ የስፓንያ መርከቦች አስፈላጊነት እንደሆነባቸው ጃፓንን ለመጎብኘት ተፈቅደው፣ ደግሞ የጃፓን ተልእኮ ወደ እስፓንያ ቤተ መንግሥት እንዲጓዝ ተወሰነ። ጥር 2 ቀን - ጋሊሌኦ በቴሌስኮፕ አዲስ ጨረቃዎች በጁፒተር ዙሪያ አገኘ። መጋቢት 6 ቀን - የስዊድን ጭፍሮች መስኮብን ማረኩ። ግንቦት 2 ቀን - ፍራንሷ ራቫያክ የፈረንሣይን ንጉሥ 4ኛ አንሪ ገደላቸው። ሐምሌ 1 ቀን - ጆን ጋይ ከ39 እንግሊዛውያን ሰፈረኞች ጋራ ወደ ኒውፈንላንድ (የዛሬው ካናዳ) ከእንግሊዝ ወጣ። ሐምሌ 29 ቀን - ሄንሪ ሀድሰን የሀድሰን ባህረሠላጤ (በዛሬው ካናዳ) አግኝቶ ወደ እስያ የሚወስድ ማለፊያ መሰለው። 1617 - የኢትዮጵያ ንጉስ ሱስንዮስ ወደ ሮማ ፓፓ ተሰለሙ። 1625 - ሱስንዮስ ዘውዳቸውን ለልጃቸው ለፋሲላድስ እንዲሰጡ ተደረጉ። ፋሲላድስ ወዲያው አገሩን ወደ ተዋሕዶ ቤተ ክርስቲያን መለሱ። 1626 - ፋሲላደስ ኢየሱሳውያን አገሩን ለቅቀው እንዲሄዱ አዘዙ። 1641 - በኢጣልያ ካስትሮ የሚባል ከተማ በሮማ ፓፓ ላይ አመጽ አድርጎ፡ የፓፓ ሃያላት አጠፉት። 1658 - በለንደን እንግሊዝ 10 ሺህ ሕንጻዎች ያጠፋ ታላቅ እሳት ጀመረ። - በኢትዮጵያ ፋሲላድስ የኢየሱሳውያንን መጻሕፍት አስቃጠሉ። 1676 - የአውሮፓ ሠራዊት በቪኤና ውግያ ቱርኮችን አሸነፉ። 1690 - ፃር 1 ፕዮትር በሩሲያ የጺም ቀረጥ አስገበረ። 18ኛ ምዕተ ዓመት 1731 - በቻርልስተን፥ ሳውስ ካሮላይና አካባቢ ስቶኖ የባርዮች አመጽ ሆነ። 1745 - ንጉሡ አላውንግፓያ የዳጎን አውራጃ አሸንፎ ስሙን ወደ ያንጎን ቀየረው። 1747 - ሪቻርድ ካቲዮ የፍላጎትና አቅርቦትን መሪ ሃሳብ ለሥነ ንዋይ ጥናት አበረከተ። ኅዳር 5 ቀን - የአሜሪካ አብዮታዊ አርበኞች ከፍልሚያ በኋላ ሞንትሬያልን ማረኩ። ታኅሣሥ 23 ቀን - የእንግሊዝ ሠራዊት በኬበክ ከተማ አሜሪካውያንን አስመለሳቸው። የካቲት 29 ቀን - በሞርዝ ጅረት ድልድይ ፍልሚያ ስሜን ካሮላይና አርበኞች አሸነፉ። መጋቢት 10 ቀን - ከአሜሪካውያን መድፍ የተነሣ የእንግሊዝ ሠራዊት ከቦስቶን ይወጣል። ሰኔ 3 ቀን - አሜሪካውያን በቷ-ሪቭዬር ፍልሚያ በኬበክ ድል ሆኑ። ሰኔ 24 ቀን - ስፓንያውያን ሳን ፍራንሲስኮ ካሊፎርኒያ አቆሙ። ሰኔ 29 ቀን - የአሜሪካ ነጻነት ዐዋጅ (ከእንግሊዝ አገር) በቶማስ ጄፈርሰን ተጽፎ በፊላዴልፊያ ታተመ። ሐምሌ 4 ቀን - በኒው ዮርክ ከተማ ብዙ ሠልፈኞች ተናድደው የእንግሊዝ ንጉሥ 3ኛ ጆርጅን ሐውልት ያወድቃሉ። ሐምሌ 7 ቀን - የእንግሊዝ ዠብደኛ ጄምስ ኩክ በሦስተኛው ጉዞ ወደ ሰላማዊ ውቅያኖስ ከእንግሊዝ ወጣ። ነሐሴ 11 ቀን - የጀርመን ቅጥረኛ ወታደሮች የእንግሊዝ ሠራዊት ለመርዳት በኒው ዮርክ ደረሱ። ነሐሴ 23 ቀን - የእንግሊዝ ሠራዊት በጆርጅ ዋሽንግተን ላይ በሎንግ አይላንድ ውጊያ አሸነፉ። ጳጉሜ 3 ቀን - አንድ አውሎ ንፋስ ጉዋዶሎፕ ሲመታ ከ6000 ሰዎች በላይ ጠፉ። ጥቅምት 2-8 - ታላቅ አውሎ ነፋስ በማርቲኒክና በባርባዶስ ደሴቶች ላይ ሲጎርፍ 22,000 የሚያሕሉ ሰዎች ጠፍተዋል። የካቲት 22 ቀን - እንግሊዞች የዛሬውን ጋያና ከሆላንድ ያዙትና ጆርጅታውን ከተማ መሠረቱ። ጳጉሜ 1 ቀን - ሎስ አንጅለስ የምትባል ከተማ በ44 እስፓንያዊ ሠፈረኞች ተመሰረተች። 1775 - የአሜሪካ ነጻነት አብዮት ከእንግሊዝ በፓሪስ ውል ተጨረሰ። 1784 - በፈረንሳይ አብዮት ከ200 በላይ ቄሳውስት ሰማዕትነት አገኙ። 1785 - የፈረንሳይ አብዮታዊ አማካሪዎች "የማስፈራራት መንግስት" ዐዋጁ። 1790 - የአንድ ሳምንት ባሕር ውግያ በእንግሊዝና በእስፓንያ መካከል ከቤሊዝ አጠገብ ጀመረ። 1791 - ስልጣን ለመያዝ ናፖሌዎን ከግብፅ ወደ ፈረንሳይ ወጣ። 1792 - ጌብሪየል ፕሮሰር የባርዮችን ብጥብጥ በሪችሞንድ ቪርጂንያ አሸፈተ። 19ኛ ምዕተ ዓመት 1804 - ናፖሊዎን በሩሲያ ላይ በቦሮዲኖ ውግያ ድል አደረገ። መስከረም 5 - ናፖሊዎን እንዳይማርከው የሩሲያ ሰራዊት መስኮብን አቃጠለ። ነሐሴ 22 - ናፖሌዎን በድረስደን ውጊያ ድል አደረገ። ነሐሴ 25 - የናፖሌዎን ሠራዊት በኩልም ውጊያ ድል ሆነ። ነሐሴ 25 - ክሪክ የተባለው የቀይ ኢንዲያን ጐሣ ወታደሮች በፎርት ሚምስ ምሽግ አላባማ ላይ እልቂት አደረጉ። 1806 - የአሜሪካ መርከቦች በኤሪ ሐይቅ በእንግሊዝ አሸነፉ። ነሐሴ 19 ቀን - የእንግሊዝ ጭፍሮች በጦርነት ዋሺንግቶን ዲሲ ገብተው ዋይት ሃውስን አቃጠሉ። 1814 - ብራዚል ነጻነቱን ከፖርቱጋል አዋጀ። ነሐሴ 20 ቀን - ቤልጅክ በኔዘርላንድ ላይ አመጸ። ነሐሴ 23 ቀን - መጀመርያ የምድር ባቡር አገልግሎት «ዘ ቶም ሳምብ» በዩናይትድ ስቴትስ ጀመረ። 1825 - ባርነት በእንግሊዝ አገር ግዛቶች ሁሉ ባዋጅ ተከለከለ። 1828 - ሳሙኤል ሁስተን የቴክሳስ ሬፑብሊክ መጀመርያ ፕሬዚዳንት ሆኖ ተመረጠ። - በደቡባዊ ዚምባብዌ የነበሩ የሾና ህዝቦች በንዴቤሌ ብሔር ተወረው ግብር ለመክፈልና ወደ ሰሜናዊ ዚምባብዌ ለመሰደድ ተገደዱ። 1830 - በሜሪላንድ ፍረድሪክ ዳግላስ መርከበኛ በማስመስል ከባርነት አመለጠ። ነሐሴ 18 ቀን - እንግሊዝ ሆንግኮንግን ማረከ። ነሐሴ 21 ቀን - አሚስታድ የተባለ በአፍሪቃውያን የተማረከው መርከብ ወደ ኒው ዮርክ ደረሰ። ጳጉሜ 5 ቀን - ጆን ኸርሸል መጀመርያ ፎቶ አነሳ። 1844 - እንግሊዞች ያንጎን በጦርነት ሲይዙ ስሙን 'ራንጉን' አሉት። 1850 - በሪችሞንድ ቪርጂኒያ 90 ጥቁሮች ትምህርት ስለተማሩ ታሰሩ። 1854 - በአሜሪካ መነጣጠል ጦርነት ደቡብ ክፍላገሮች (ኮንፌዴራቶች) በ2ኛ መናሠሥ ውጊያ አሸነፉ። ነሐሴ 28 - የፕሩሲያ (ጀርመን) ሠራዊት 3ኛ ናፖሊዎንን ከ100,000 ጭፍሮች ጋር በሰዳን ውግያ አሸነፈ። ነሐሴ 30 - 3ኛ ናፖሊዎን ተማርኮ ፈረንሳይ ረፑብሊክ አዋጀ። 1865 - በአባታቸው በምፓንዴ መሞት ከትሿዮ የዙሉ ንጉስ ሆኑ። 1869 - የእንግሊዝ ቅኝ ግዛት ጎልድ ኮስት (የአሁን ጋና) መቀመጫ ከኬፕ ኮስት ወደ አክራ ተዛወረ። ጥቅምት 22 ቀን - ታላቅ አውሎ ንፋስ በሕንድ 200,000 ሰዎችን ገደለ። ሚያዝያ 17 ቀን - ሩስያ በቱርክ ኦቶማን መንግሥት ላይ ጦርነት አዋጀ። ሚያዝያ 29 ቀን - የላኮታ ኢንዲያን አለቃ ክሬዚ ሆርስ ለአሜሪካውያን ሠራዊት ዕጁን ሰጠ። ግንቦት 14 ቀን - ሮማኒያ ነጻነቱን ከኦቶማን ቱርክ መንግሥት አዋጀ። ጳጉሜ 1 ቀን - ክሬዚ ሆርስ በእስር ተገደለ። 1871 - በደቡብ አፍሪቃ መጨረሻ የሆኑት የዙሉ ንጉሥ ከትሿዮ በእንግሊዞች ተማረከ። 1875 - ክራካቶአ የተባለ እሳተ ገሞራ በእንዶኔዝያ ፈነዳ፤ 3600 ሰዎች ሞቱ። 1878 - አዲስ አበባ በዳግማዊ ምኒልክ ተቆረቆረች። ከምድር መንቀጥቀጥ በሳውስ ካሮላይና 100 ሰዎች ሞቱ። ነሐሴ 30 ቀን - ከ30 አመት ትግል በኋላ፣ የአፓቺ አለቃ ጀሮኒሞ በአሪዞና እጅን ሰጠ። 1881 - አይፈል ግንብ በፓሪስ ተሠራ። ቡጁምቡራ በጀርመን ምሥራቅ አፍሪካ (የዛሬው ቡሩንዲ) የወታደር ጣቢያ ሆነ። ባንጊ ከተማ (ዛሬ የመካከለኛው አፍሪካ ሪፑብሊክ ዋና ከተማ) በፈረንሳዮች በኡባንጊ ወንዝ ላይ ተመሠረተ። ብሪታኒያዊው ሴሲል ሮድስ ከንዴቤሌ ንጎሥ ሎቤንጉላ የማዕደን ማውጣት ፈቃድ አገኘ። ጥቅምት 5 ቀን - መጀመርያው ተንቀሳቃሽ ፊልም ፈተና የራውንድኸይ ገነት ትርኢት (2 ሴኮንድ) በሊድስ፣ እንግሊዝ በሉዊ ለ ፕረንስ ተቀረጸ። መጋቢት 2 ቀን - ንጉሠ-ነግስት ዮሐንስ አራተኛ በመተማ ውግያ ከሱዳን ጋር ተገደሉ። ሚያዝያ 25 ቀን - 2ኛ ምኒልክ ከጣልያን ጋር ውል ፈርመው ኤርትራ ለጣልያን ስልጣን ሰጡ። መስከረም 3 ቀን - ሳልስበሪ፣ ሮዴዚያ ተመሰረተች። ጥቅምት 9 ቀን - ዊንድሁክ ከተማ በጀርመኖች ተሠራ። 1887 - የብሪታኒያ ደቡብ አፍሪካ ኮባኒያ የዛምቤዚያን ስም ወደ ሮዴዢያ (ለሴሲል ሮድስ) ለወጠ። 1888 - ከዓለሙ ታሪክ አጭሩ ጦርነት - 38 ደቂቃ - የእንግሊዝ-ዛንዚባር ጦርነት። - በኢትዮጵያና በጣልያ የደረሰ የአድዋ ጦርነት። የ ቦሊቪያ መንግሥት መቀመጫ ከሱክሬ ወደ ላፓዝ ተዛወረ። 'ሎሬንሶ ማርኬስ' ከተማ (አሁን ማፑቶ) የፖርቱጋል ቅኝ አገር ሞዛምቢክ መቀመጫ ተደረገ። መስከረም 1 - በላቲመር ፔንሲልቬኒያ ፖሊሶች 19 የማዕደን ሰራተኞች በእልቂት ገደሉ። መስከረም 2 - የዳግማዊ ምኒልክ ሻለቆች የካፋን ንጉስ ጋኪ ሸሮቾ በማማረክ ያንን መንግስት ጨረሱ። ታኅሣሥ 22 - እንግሊዞች በደቡብ አፍሪካ የዙሉ አገር ወደ ናታል አውራጃ አስቀጠሉ። የካቲት 9 - የአሜሪካ መርከብ መይን በሃቫና ወደብ ኩባ ባልታወቀ ምክንያት ተፈነዳ። ሚያዝያ 15 - የአሜሪካ መርከብ ሃይል የኩባ ወደቦችን ማገድ ጀመረ። ሚያዝያ 18 - የአሜሪካ ምክር ቤት ከመይን መፈንዳት የተነሣ ጦርነት ከሚያዝያ 14 ጀምሮ እንደ ነበር በእስጳንያ ላይ አዋጀ። ሚያዝያ 30 - በጣልያ አበጋዙ ባቫ-በካሪስ ብዙ መቶ ሰልፈኞች በመድፍ ገደላቸው። ግንቦት 21 - ሴኮንዶ ፒያ የሚባል የፎቶ አንሺ የቶሪኖ ከፈን ፎቶ ሲታጠብ ኦሪጂናሉ ኔጋቲቭ መሆኑን አገኘ። ሰኔ 6 - ፊሊፒንስ ደሴቶች ነጻነት ከስፓንያ አዋጀ። ሐምሌ 1 - አሜሪካ የሃዋይኢ ደሴቶችን አስቀጠለ። ሐምሌ 11 - አሜሪካውያን በስፓኒሾች ላይ በሳንቲያጎ ፍልሚያ ኩባ አሸነፉ። ሐምሌ 19 - አሜሪካውያን ፕወርቶ ሪኮ ደሴት ወርረው ከስፓንያ ማረኩዋት። ነሐሴ 7 - በኩባ በስፓንያውያንና በአሜሪካውያን መካከል ያለው መታገል ጨረሰ። ነሐሴ 28 - በኦምዱርማን ውግያ ሱዳን የእንግሊዝ ሠራዊት ድል በማድረግ በሙሉ ቅኝ አገር አደረጉት። 1892 - ፖርቶ ኖቮ የፈረንሳይ ቅኝ ግዛት ዳሆመይ (የዛሬ ቤኒን) መቀመጫ ተደረገ። 'ፎርት-ላሚ' ከተማ (ዛሬ ንጃመና፣ ቻድ) በፈረንሳዊው አዛዥ ኤሚል ዣንቲ ተመሠረተ። ነሐሴ 21 ቀን - የእንግሊዝ ሃያላት በአፍሪካነር (ቦር) ጦርነት (ደቡብ አፍሪቃ) በበርገንዳል ውጊያ አሸነፉ። ጳጉሜ 3 ቀን - አንድ ታላቅ አውሎ ንፋስ በቴክሳስ 8000 ሰዎች አጠፋ። መስከረም 3 ቀን - በፊሊፒንስ ጦርነት የፊሊፒንስ ተዋጊዎች በአሜሪካ ሠራዊት ላይ ድል አደረጉ። ጳጉሜ 1 ቀን - ሌኦን ቾልጎሽ የተባለ ወንበዴ የአሜሪካ ፕሬዚዳንት መኪንሊ ተኩሶ ገደለው። 1894 - የአሜሪካ ፕሬዚዳንት መኪንሊ ተተኩሰው ሲሞቱ ቴዮዶር ሮዝቬልት ፕሬዚዳንት ሆኑ። 1897 - ሉሳካ ለአለቃው ሉሳካ ተሰየመ። ጣልያኖች ተከራይተው የነበረውን ሞቃዲሾን በዋጋ ገዙትና የጣልያ ሶማሊያ መቀመጫ ሆነ። ፈረንሳይ ከተደገፉት ሃይማኖቶች ተለየ። ታኅሣሥ 24 ቀን - የጃፓን-ሩስያ ጦርነት፡ ጃፓን ፖርት አርሰር ከሩስያ]] ማረከ። ጥር 14 ቀን - ብዙ ሰላማዊ ሰልፈኞች በሰይንት ፒተርስቡርግ ሩስያ በፖሊስ ተገደሉ። የካቲት 26 ቀን - የሩስያ ሠራዊት በሙክደን ውግያ በጃፓን ተሸነፈ። መጋቢት 26 ቀን - በምድር መንቀጥቀጥ በህንድ 20,000 ሰዎች ሞቱ። ግንቦት 20 ቀን - ጃፓን የሩስያን መርከብ ኃይል አጠፋ። ግንቦት 30 ቀን - የኖርዌይ ምክር ቤት ነጻነት ከስዊድን አዋጀ። ነሐሴ 26 ቀን - በካናዳ ውስጥ አልቤርታና ሳስካቸዋን አዳዲስ ግዝቶች ሆኑ። ነሐሴ 30 ቀን - ጃፓን በሩሲያ ላይ አሸንፎ በፖርትስመስ ኒው ሃምፕሽር ውል ተፈራረሙ። 1899 - በአውሮፓ የተደረገ መጀመርያው የአውሮፕላን በረራ። 20ኛ ምዕተ ዓመት 1906 - 1ኛ አለማዊ ጦርነት በአውሮፓ ጀመረ። 1907 - የደቡብ አፍሪካ ጭፍሮች ጀርመን ደቡብ-ምዕራባዊ አፍሪካ (ናሚቢያ) ወረሩ። ጳጉሜ 1 ቀን - ታንክ የሚባል የጦርነት መሳርያ ለመጀመርያ ጊዜ በእንግሊዞች ተፈተነ። 1911 - በሳንዠርመን ውል ዩጎስላቪያ፣ ሃንጋሪና ቸኮስሎቫኪያ ከኦስትሪያ ነጻነታቸውን አገኙ። 1912 - ፖሎኝ በዋርሳው ውጊያ በሩሲያ ቀይ ጭፍሮች ላይ ያሸነፋል። ነሐሴ 20 ቀን - ሴቶች በአሜሪካ ዩናይትድ እስቴት የምርጫ መብት አገኙ። 1914 - ቱርኮች በግሪክ-ቱርክ ጦርነት አሸንፈው ስምርኔስ ከተማ ተቃጠለ። 1915 - የእንግሊዝ አስተዳደር በፍልስጤም ጀመረ። ነሐሴ 26 ቀን - ታላቅ ምድር መንቀጥቀጥ በጃፓን መቶ ሺህ የሚያህሉ ሰዎች ገደለ። 1920 - ጦርነት የሚከላከል የኬሎግ-ብሪያንድ ውል በ60 አገሮች ተፈረመ። - የዓለሙ መጀመርያው ቴሌቪዥን ስርጭት ፈተና ተደረገ። 1921 - ሄርበርት ሁቨር የአሜሪካ ፕረዝዳንት ሆነ። - የእስቶክ ገበያ ውድቀት በመከሠቱ የመላ አለም ምጣኔ ሀብት ወደ 'ታላቁ ጭፍግግ' በ1 አመት ውስጥ ቶሎ ወረደ። 1924 - ጃፓን ማንቹርያን ወረረ። 1931 - ሂትለርና ስታሊን በሥውር ፊርማ ፖሎኝን አካፈሉ። ነሐሴ 26 ቀን - አዶልፍ ሂትለር ፖሎኝን በመውረሩ ሁለተኛ ዓለማዊ ጦርነት ጀመረ። 1932 - ጀርመኖች በ2ኛ ዓለማዊ ጦርነት ለንደንን በቦምብ ለመደብደብ ጀመሩ። 1934 - የአላም አል ሓልፋ ውጊያ በጀርመንና እንግሊዝ ታንኮች መኃል በግብፅ በረሃ ጀመረ። ጳጉሜ 5 ቀን - በ2ኛ አለማዊ ጦርነት የጓደኞች ሃያላት በማጁንጋ ማዳጋስካር ደረሱ። 1935 - የጓደኞች ወታደርና 1,800 የጣልያ እስረኞች ተሸክማ ላኮኒያ የምትባል መርከብ አፍሪካን ስትቀርብ በጀርመኖች ተተኩሳ ሰጠመች። ነሐሴ 28 ቀን - በ2ኛ አለማዊ ጦርነት ኢጣልያ በጓደኞቹ ሃያላት ተወረረች። ጳጉሜ 3 ቀን - የአሜሪካ ጄኔራል አይዘንሃወር የኢጣልያ እጅ መስጠት በጦርነት አዋጀ። 1936 - ፓሪስ ከተማ በጓደኞች አርበኞች ከጀርመን ነጻ ወጣች። 1941 - የሶቭየት ኅብረት መጀመርያውን ንዩክሌያር መሣሪያ በፈተና አፈነዳ። 1946 - የቻይና ሃያላት የደቡብ ኮርያ ደሴቶችን በቦምብ ደበደቡ። 1947 - በኢስታንቡል ቱርክ በኖረበት በግሪክ ህብረተሰብ ላይ እልቂት ተደረገ። 1949 - የአርካንሳው አገረ ገዥ ኦርቪል ፋውበስ ጥቁር ተማሮች ከነጭ ጋራ እንዳይማሩ የክፍላገሩን ወታደሮች በሊተል ሮክ ሰበሰበ። 1951 - የቅብጥ አቡና 6ኛ ቂርሎስ ለኢትዮጵያ የራሱን አቡነ እንዲኖሩት ፈቀዱለት። 1952 - መጀመርያው ሰው ሰራሽ መንኮራኩር (የሩሲያ) ጨረቃን ደረሰ። 1953 - «ኦፐክ» - የዘይት አስወጪ አገሮች ድርጅት - ተመሰረተ። 1954 - መጀመርያ ቴሌቪዥን ግንኙነት በአሜሪካና በአውሮጳ መካከል 1955 - ዶ/ር ማርቲን ሉጠር ኪንግ «እኔ ሕልም አለኝ» ያለበትን ቃል ለሰላማዊ ሰልፍ ተናገረ። 1958 - መጀመርያ የምድር ፎቶ በጨረቃ ምኋር ካለ ሰው ሰራሽ መንኮራኩር ተነሣ። 1959 - ጡርጉድ ማርሻል መጀመርያ አፍሪቃ-አሜሪካዊ የዋና ብሔራዊ ችሎት ፈራጅ ተሾሙ። 1960 - ፈረንሳይ ንዩክሌር ቦምብ በፈተና በመፈንዳቷ ወደ ንዩክሌር ሃያላት ገባች። 1961 - መንፈቅለ መንግስት በሊቢያ ሙአማር ጋዳፊን ከፍ አደረገው። 1963 - በአቲካ እስር ቤት ኒው ዮርክ ሁከት ተደረገ። 1966 - ጊኔ-ቢሳው ነጻነቱን ከፖርቱጋል አገኘ። 1969 - የአሜሪካ ፕሬዚዳንት ጂሚ ካርተር የፓናማ ካናል አስተዳደር ለፓናማ በ1992 ዓ.ም. ለማዛወር ውል ፈረሙ። 1970 - የጸረ-አፓርትሃይድ ወኪል ስቲቭ ቢኮ በደቡብ አፍሪካ ፖሊስ ታስሮ ተገደለ። 1972 - ነጻነት ለቨንዳ ተሰጠ - ይህ ግን ከደቡብ አፍሪካ ውጭ አልተቀበለም። 1975 - የኮሪያ አየር መንገድ አይሮፕላን በሶቭየት ኅብረት ላይ ሲተኮስ 269 መንገደኞች ሞቱ። 1978 - በመርዝ ጋዝ አደጋ በካሜሩን 1700 ሰዎች ሞቱ። ጳጉሜ 2 ቀን - ዴስሞንድ ቱቱ በኤጲስቆፖሳዊ ቤተክርስቲያን በደቡብ አፍሪካ መጀመርያ ጥቁር ኤጲስ ቆጶስ ሆኑ። 1979 - የሬጌ ሙዚቃ ዘፋኝ ፒተር ቶሽ ቤቱ በኪንግስተን ጃማይካ በሌቦች ተገደለ። 1981 - ቮየጀር የተባለ ሰው ሰራሽ መንኮራኩር በኔፕቱን ፈልክ አለፈ። 1982 - የብረት መጋረጃ በኰሙኒስት ሃንጋሪና በኦስትሪያ መሃል ተከፍቶ ወዲያው ብዙ ሺህ ጀርመኖች ወደ ምእራብ ፈለሱ። ነሐሴ 22 ቀን - ሳዳም ሁሰይን ኩወይት የኢራቅ ክፍላገር ነው ይላል። 1983 - ዑዝበክስታን ነጻነቱን ከሶቭየት ኅብረት አዋጀ። 1984 - ፓስካል ሊሱባ በኮንጎ ሪፑብሊክ ምርጫ ፕሬዚዳንት ሆኑ፤ ይህ ምርጫ የረጅም ዘመን አንድ ፓርቲ ግዛት ጨረሰ። 1985 - መይ ካሮል ጀሚሶን መጀመርያ ጥቁር አሜሪካዊት በጠፈር ሆነች። 1987 - ናቶ በቦስኒያ ሰርቦች ላይ ዘመቻ ጀመረ። 1988 - የራፕ ሙዚቃ ተጫዋች ቱፓክ ሻኩር በላስ ቬጋስ ተተኲሶ ተገደለ። 1989 - በእስላም ታጣቂዎች በአልጄሪያ በተገረገ እልቂት 60-100 ሰዎች ተገደሉ። 1990 - ስሜን ኮሪያ የራሱን ሰው ሠራሽ መንኮራኩር መጀመርያ ጊዜ ላከ። 1994 - አራት አውሮፕላኖች በአረብ ታጣቂዎች ተሰርቀው በአለም ንግድ ሕንጻና በፔንታጎን ተጋጭተው 3000 ያህል ሰዎች ተገደሉ። ነሐሴ 20 ቀን - የምድር ጉባኤ ስብሰባ በጆሃነስበርግ ደቡብ አፍሪቃ ጀመረ። ጳጉሜ 5 ቀን - ገለልተኛ አገር የሆነ ስዊስ በመጨረሻ የተባበሩት መንግስታት አባል ሆነ። 1996 - ስዊድን በምርጫ ለዩሮ እምቢ አለች።

23241

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%AB%E1%88%9D

ካም

ካም (ዕብራይስጥ፦ /ሓም/፤ ግሪክ፦ /ቃም/፣ ዓረብኛ፦ , /ሓም/) በኦሪት ዘፍጥረት ምዕራፍ 10 መሠረት የኖኅ ልጅና የኩሽ፣ ምጽራይም፣ ፉጥ፣ እና ከነዓን አባት ነበር። ካም የተወለደው ከማየ አይኅ አስቀድሞ እንደ ነበር ይታመናል። ኦሪት ዘፍጥረት 5፡32 እንደሚለን፣ «ኖኅም የአምስት መቶ አመት ሰው ነበረ፤ ኖኅም ሴምን ካምን ያፌትንም ወለደ።» በመጽሐፈ ኩፋሌ አቆጣጠር፣ ኖህ በዓመተ ዓለም 707 ተወልዶ፣ ሴምን በ1207 ዓ.ዓ. ወለደ፤ በ1209 ዓ.ዓ. ካምንም፣ በ1212 ዓ.ዓ. ያፌትንም ወለዳቸው። በዚህ አቆጣጠር በ1308 ዓ.ዓ. ማየ አይኅ ወይም የጥፋት ውኃ በደረሰበት ዓመት የካም ዕድሜ 99 ዓመት ያህል ነበር። በዚያ ዘመን የአበው ዕድሜ እስከ ሺ ድረስ ሊሆን ስለሚችል ይህ እንደ ወጣት መቆጠሩ ማለት ነው። የሚስቱ ስም በዘፍጥረት ባይጻፍም በኩፋሌ ግን ስሟ ናኤልታማኡክ (ኔኤላታማኡክ፣ አኤልታማኡክ) የተለያየ ስም እንደተጠራች ያመላክታል እንደ ነበር ይተረካል። በሌላ ጥንታዊ ምንጮች ዘንድ ስሟ ናሐላጥ፣ ኖኤላ፣ ናሕላብ፣ ወዘተ. የሚመስል ነበር። እነዚህ ሁለቱ ከውኃው በኖህ መርከብ ያመለጠው የ8 ሰዎች ቤተሠብ መካከል ነበሩ። የከነዓን መረገም በዘፍጥረት 9፡20-27 አንድ ታሪክ ስለ ካም አለ። ትንሽ ከጥፋት ውኃ በኋላ ቤተሠቡ ገና በአራራት ተራራ ሲኖሩ አባቱ ኖህ ሰክሮ ካም በዕራቁትነቱ እንዳየው ይላል። ስለዚህ ኖኅ ተቆጥቶ በካም ታናሽ ልጅ ከነዓን ላይ ርጉም ጣለ። በኩፋሌ ዘንድ ይህ የሆነበት በ1321 ዓ.ዓ. ወይም መርከቡ ከቆመው 12 ዓመታት በኋላ ነበር። ካም ከዚያ ወጥቶ ከተማ በአራራት ደቡብ ገጽ በሚስቱ ስም እንደ ሠራ በኩፋሌ ይጨመራል። ከዚያ ሴምና ያፌት በሚስቶቻቸውም ስሞች ለራሳቸው ከተሞች በዙሪያው ሠሩ ይላል። የምድር አከፋፈል በኩፋሌ ዘንድ በ1569 ዓ.ዓ. ምድር በኖህ 3 ልጆች መካከል በ3 ክፍሎች ተካፈለች። እንዲሁም በነዚህ 3 ዋና ክፍሎች ውስጥ ለኖህ 16 ልጅ-ልጆች 16 ርስቶች ተሰጡ። ለካምና ለልጆቹ የደረሰው ክፍል ከግዮን ወንዝ ወደ ምዕራብ ያለው ሁሉ፣ ከዚያም ከገዲር ደቡብ ያለው ሁሉ ሆነ። ይህም የምድር አከፋፈል በብዙ ሌሎች ጥንታዊ ምንጮች ይጠቀሳል። ማንም የወንድሙን ርስት በግድ እንዳይዝ የሚል ተጨማሪ ርጉም እንዲኖር ተዋዋሉ። በ1596 እስከ 1639 ዓ.ዓ. ድረስ፣ የሰው ልጆች በዝተው በሰናዖር ሰፍረው የባቢሎን ግንብ ሠሩ። በዚህ ላይ ንጉሣቸው የካም ልጅ ኩሽ ልጅ ናምሩድ እንደ ነበር በብዙ ምንጭ ይባላል። ከ1639 ዓ.ዓ. ጀምሮ የኖህ ልጆች ወገኖቻቸውን ወደየርስቶቻቸው ይወስዱ እንደ ጀመር ደግሞ በመጽሐፈ ኩፋሌ አለ። በዚህ ሰዓት ካም፣ 4 ልጆቹና ቤተሠቦቻቸው ሁሉ ከሰነዓር ወደ አፍሪቃ ወደ ድርሻቸው ይጓዙ ጀመር። ዳሩ ግን በሊባኖስ ዙሪያ ሲደርሱ ከነዓን በዚያ ቁጭ ብሎ እሱ መጀመርያ መሓላቸውን ሰበረ። ያው አገር በሴም ልጅ አርፋክስድ ርስት ስለ ነበር ነው። አባቱ ካምና 3 ወንድሞቹ መንገዱን እንዲከተል ቢለምኑትም ከነዓን እምቢ እንዳላቸው በኩፋሌ ይነባል። ካም ግን ከ3ቱ ልጆቹ ጋር እስከ አፍሪካና እስከ ግዮን ወንዝ ድረስ መንገዳቸውን ተከተሉ። የኢትዮጵያ ልማድ በአንድ ኢትዮጵያዊ ልማድ ዘንድ፣ ከባቢሎን ግንብ ውድቀት ቀጥሎ ካም የአገሩ መጀምርያው ንጉሥ ነበረ። ለ78 ዓመታት ገዛ፣ ከዚያም በኲሩ ኩሽ በዙፋኑ ተከተለው ይባላል። ይህ መረጃ የሚገኘው በ1919 ዓ.ም. ራስ ተፈሪ (በኋላ አጼ ቀዳማዊ ኃይለ ሥላሴ) ለጸሐፊው ቻርልስ ረይ ካቀረቡት ልማዳዊ የኢትዮጵያ ነገሥታት ዝርዝር ላይ ነው። ከዚህ ዘመን በኋላ ካም ሶርያን በወረረበት ጊዜ እንደ ተገደለ በአንዳንድ የሀገር ታሪክ ጸሐፍት ይጨመራል። «ሐሣዊ ቤሮሶስ» በተባለው ዜና መዋዕል በ1490 ዓ.ም. በጣልያናዊ መነኩሴ አኒዩስ ዴ ቪቴርቦ የታተመው «ሐሣዊ ቤሮሶስ» የተባለው ዜና መዋዕል ስለ ካም ሕይወት ብዙ ተጨማሪ መረጃ አለው። በዚህ በኩል፣ የኖህ ቤተሠብ ከመርከብ ወጥተው በአርሜኒያ ገና ሲኖሩ፣ ካም ከጥፋት ውኃ በፊት የነበረውን ክፉ አስማት ተማረ፤ ደግሞ እሱ መጀመርያው ዞራስተር የተባለው ሆነ። ሌላ ስሙ «ካም ኤሴኑስ» (ካም መረኑ) እና ሳቱርን (ክሮኖስ) እንደ ነበር ይላል። ኖህ ከጥፋት ውሃ በኋላ ሌሎችን ሕጻናት ስለ ወለደ፣ ካም ኤሴኑስ በተለይ ቀናተኛ ሆነና አባቱን ጠላው። አንድ ቀን አባቱ ኖህ በድንኳኑ ሲሰከር በእራቁቱም ሲተኛ ካም አይቶ የሟርት ዘፈን በመዘምሩ በዚህ ምታት ጠንቅ ጊዜያዊ የወንድ አለመቻል በኖህ ላይ ደረሰበት፤ ኖህም ከዚያ ለጥቂት ወራት ልጅን መውለድ አልቻለም ነበር። በኋላ አሕዛብ ወደ ርስቶቻቸው ተበትነው ካም ወደ አፍሪካ ሔዶ፣ ከጊዜ በኋላ በግብጽና በገዢው (ውቅያኖስ) ላይ ወረደ፣ በዚያ አስማት በማስተማሩ የሰው ልጆች መልካም ጸባይ አወከ። አሕዛብ ከተበተኑ 112 አመታት በኋላ ካሜሴኑስ ከብዙ ሕዝብ ጋራ ከአፍሪካ በጣልያን ላይ ደረሰ፤ እዚያም መንግስቱን ይዞ ወንጄል አሰተማረ። ከ25 አመት በኋላ ግን ያኑስ በጣልያ ደርሶ ካሜሴኑስ ጥፋት በማስተምር አግኝቶት ይህንን ሁኔታ ለ3 ዓመት ከታገሠ በኋላ ያኑስ ካሜሴኑስን ከጣልያን አባረረው። ካሜሴኑስም ወደ ሲሲሊያ እንደ ሸሸ ይጻፋል። በዚህ ሰዓት፣ የካም እኅት የኖህም ሴት ልጅ ሬያ የሊብያ ንጉሥ ሃሞን ንግስት ስትሆን ሃሞን ግን ከሌላይቱ ሴት ከአልማንጤያ ጋር ልጁን ዲዮኒስዮስን ወልዶ ሬያም በቅናት ተቆጥታ፣ ልጁን በኒሳ ከተማ በሥውር እንዲያድግ ተላከ። (ይህም ታሪክ ከጥንታዊ ግሪክ ትውፊቶች ጋር ተመሳሳይነት አለው።) ሆኖም ሬያ በቅናቷ ተይዛ ከሃሞን ለቅቃ ወጥታ ወደ ወንድሟ ወደ ካሜሴኑስ በሲኪሊያ ሄደች። ካሜሴኑስ ሕጋዊ ሚስቱን ኖኤላን (በመርከብ ያመለጠችው የአፍሪካውያን ዘር እናት) ከዚህ በፊት ትቶ ነበር፤ አሁንም ካምና እህቱ ሬያ በሲኪሊያ ብዙም ታላላቅ አይነት ሰዎች ዘር ወለዱ። ካሜሴኑስና ሬያ ከ16 'ቲታኖች' ጋር ከዚያ የሃሞንን መንግሥት ሊብያን ወረሩ፤ ሃሞንንም ከሊቢያ ወደ ክሬታ ደሴት አባረሩት። ያንጊዜ ካሜሴኑስ ወይም ካም ለግዜው የሊቢያ ንጉሥ ሆነ፤ በዚያም ሬያ ዩፒተር ኦሲሪስን ወለደችለት። ነገር ግን የሃሞን ልጅ ዲዮኒስዮስ አድጎ ከኒሳ ደርሶ የአባቱንም ቂም በቅሎ ካምንና ሬያን ከሊቢያ አባረራቸው። ዲዮኒስዮስም ልጃቸውን ኦሲሪስን ማርኮት እንጀራ-አባቱ ሆነና እሱን የግብጽ ፈርዖን እንዲሆን አደረገው። ካምና ሬያ ግን ከሊቢያ ወደ ግብጽ በስደት ተመለሡ። በዚያ (አሕዛብ ከተበተኑት 171 ዓመታት በኋላ) አንዲትን ሴት ልጅ «ዩኖ አይጊፕቲያ» ወይም ኢሲስን ወለዱ። ካሜሴኑስ ግን ከግብጽ ወደ ባክትሪያ (በፋርስ) ሄደ፣ በዚያም ሕዝቡን በተንኮል መራቸው። አሕዛብ የተበተኑት 250 አመት ሳይደርስ፣ ካሜሴኑስ ከባክትሪያ ገስሶ በአሦር ንጉሥ ኒኑስ ላይ ጦርነት አድርጎ በዚያ ዘመቻ ግን ተገደለና ኒኑስ ራሱን አቋረጠው። የኖህ ልጅ ካም መሞት እንዲህ ነበር ዮሐንስ ዴ ቪቴርቦ ጥንታዊ ነው ብሎ ያሳተመው ዜና መዋዕል እንደሚነግረን። ይህም በ16ኛው ክፍለ ዘመን ዓ.ም. በሰፊው የሚታመን ከሆነ፣ በኋላ ግን የአውሮጳ መምህሮች ጽሁፉ በሙሉ ሓሣዊ መሆን አለበት ብለው ገመቱ። የፋርስ ታሪክ ጸሐፊ ሙሐማድ ኢብን ጃሪር አል-ታባሪ በ907 ዓ.ም. ግድም በጻፈው የነቢያትና የነገሥታት ታሪክ ስለ ካም ተጨማሪ ትውፊት አለው። ይህ በጣም ግሩም ትውፊት ግን ስለ ካም ሕይወት ዘመን ነው ሊባል አይችልም። በዚህ አፈ ታሪክ ዘንድ፣ አንድ ቀን የኢየሱስ ሐዋርያት ስለ ኖህ (ኑኅ) መርከብ ምስጢራዊ መረጃ ለማወቅ ኢየሱስን ለመኑት። ኢየሱስም መልሶ ለጥቂት ጊዜ የኖህን ልጅ ካም ከሞት አነሣው። ያንጊዜ ካም እራሱ ስለ መርከቡ አንድ ትምህርት ይሰጣቸዋል። ካም በሰጣቸውም መረጃ ዘንድ፣ በመርከቡ ላይ ቆሻሻ በበዛበት ጊዜ፣ ያስወግዱት ዘንድ ኑህ በተዓምር ዐሣማዎች ከዝሆን ኩምቢ አወጣ፤ እንደገና አይጥ ያለ ፈቃድ በመርከቡ ስለ ገባ ድመት ከአንበሣ አፍንጫ ፈጠረ አላቸው። እነዚህ ተአምራት በቁርዓን ስለማይገኙ ግን ብዙዎቹ እስላሞች አይቀብሉዋቸውም። የኖህ ልጆች

10170

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8B%93%E1%8D%84%20%E1%89%B4%E1%8B%8E%E1%8B%B5%E1%88%AE%E1%88%B5

ዓፄ ቴዎድሮስ

ጀግናዉ ዳግማዊ ዐፄ ቴዎድሮስ (ጥር ፮ ቀን ፲፰፻፲፩ ዓ.ም. - ሚያዝያ ፮ ቀን፲፰፻፷ ዓ.ም.) ከ፲፰፻፵፯ ዓ.ም. ጀምሮ እስከ ዕለተ ሞታችው ድረስ የኢትዮጵያ ንጉሠ ነገሥት ነበሩ። በትውልድ ስማቸው ካሳ ኀይሉ ሲባሉ፣ በፈረስ ስማቸው አባ ታጠቅ፣ በወታደራዊ ስማቸው መይሳው ካሳ እና እንዲሁም አንድ ለናቱ ተብለው የሚታወቁ የ19ኛው ክፍለ ዘመን ኢትዮጵያ ወታደርና ፖለቲከኛ ነበሩ። ቴዎድሮስ ጥር ፮ ቀን ፲፰፻፲፩ ዓ.ም. ሻርጌ በተባለ ቦታ ቋራ ውስጥ፣ ከጎንደር ከተማበስተ ምዕራብ ተወለዱ። የተወለዱትም አገሪቷ በባላባቶች ተከፋፍላ በምትመራበት-ዘመነ መሳፍንት በሚባለው ወቅት ነበር። አባታቸው ደጃዝማች ኃይሉ ወልደ ጊዮርጊስ የቋራ ገዢ ነበሩ። ዓፄ ቴዎድሮስ በህጻንነታቸው የቄስ ትምህርት ከቀሰሙ በኋላ፣ የአጎታቸውንና በኋላም ለጥቂት ጊዜ የጎጃሙን ጦር መሪ የጎሹ ዘውዴን ጦር ተቀላቀሉ። በዚሁ የውትድርና ዘመናቸው ከፍተኛ ችሎታን ማስመዝገብ ስለጀመሩና ዝናቸው ስለተስፋፋ በ፲፰፻፴፱ ዓ.ም. በወይዘሮ መነን ሊበን አምዴ አነሳሽነት የልጇን የራስ አሊ አሉላን ልጅ፣ ተዋበች አሊን ተዳሩ፤ እንዲሁም በደጃዝማችነት ማዕረግ የቋራ አስተዳዳሪ ሆነው ተሾሙ። ቴዎድሮስ ግን በ፲፰፻፵፬ ዓ.ም. አጠቃላይ የዘመነ መሳፍንት ሥርዓትን በመቃወም በሰሜናዊ ባላባቶች ላይ ዘመቻ ጀመሩ። በኒህ ተከታታይ ዘመቻወች የገጠሟቸውን ባላባቶች ስላሸነፉ፣ መጀመሪያ የራስ ማዕረግን በኋላም የንጉሥ ማዕረግን በአንድ ዓመት ውስጥ ተቀዳጁ። በየጊዜው በሚያደርጉት የተሳካ ዘመቻ የዘመኑን ባላባቶች ኃይል በመሰባበር የካቲት ፫ ቀን ፲፰፻፵፯ ዓ.ም ንጉሥ ካሳ - ዳግማዊ ዓፄ ቴዎድሮስ ተብለው የኢትዮጵያ ንጉሠ ነገሥት ሆኑ። ሥርዓተ ንግሡ የዘመነ መሳፍንት መቃብር በመሆን የዘመናዊ ኢትዮጵያን ታሪክ "ሀ" በማለት ጀመረ። ዓፄ ኃይለ ስላሴ እስከ ፈጸሙት ድረስ ኢትዮጵያን አንድ የማድረግ ሥራም በዚሁ ወቅት ተጀመረ። ዓፄ ቴዎድሮስ ሰሜናዊ ኢትዮጵያን ብቻ ሳይሆን አንድ ለማድረግ የሞከሩት፣ አጠቃላይ በታሪክ የሚታወቀውን የኢትዮጵያ ክፍል ነበር - ለዚህም ዋቢ ወደ ወሎና ወደ ሸዋ ያደረጓቸው ዘመቻወች ይጠቀሳሉ። በዘመነ ንግሣቸው ዓፄ ቴዎድሮስ አገሪቱን የሚያሻሽሉ ሥርዓቶችን ለአገራቸው አስተዋውቀዋል። ከነዚህም ውስጥ፡ ባርነትን የሚያግድ አዋጅ፣ የመጀመሪያው መንገድ ግንባታ፣ የሥርዓተ ንዋይና የፖለቲካ ሥርዓቱን በማዕከላዊ መንገድ ማዋቀር፣ የባላባት የተከፋፈለ "ሁሉ-በሁሉ-ጦርነት ሥርዓት"ን በማስቀረት ብሔራዊ ውትድርናን ማስተዋወቅ ይጠቀሳሉ። በዘመነ መሳፍንት እንደልባቸው ይፈልጡ ይቆርጡ በነበሩ ባላባቶች ዘንድ እኒህ ለውጦች እጅግ የተጠሉ ሆኑ። በ፲፰፻፶ ዓ.ም. ብዙወቹ ባላባቶች አመጽ ማነሳሳት ጀመሩ። በ፲፰፻፶፪ ዓ.ም ንጉሠ ነገሥቱ የኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ ተዋሕዶ ቤተ ክርስቲያን ርስት የነበረውን መሬት ለገበሬወች በማከፋፈላቸው ከሃይማኖት መሪወች ጋር ተጣሉ። ይህን ተከተሎ በየቦታው አመጽ በሚነሳበት መካከል አውሮፓውያን ሚሲዮኖችም ከእንግሊዝ መንግሥት ጋር በተነሳሳ አለመግባባት ምክንያት በዓፄው ታሰሩ። በመጋቢት ወር ፲፰፻፷ ዓ.ም ላይ የእንግሊዝ መንግሥት በሮበርት ናፒየር የሚመራ፣ በጊዜው እጅግ ግዙፍ የተባለ ኃይልን አሰናድቶ አውሮፓውያን እስረኞችን ለማስፈታት ጦር ላከ። መጋቢት ፭ ቀን ፲፰፻፷ ዓ.ም ይህ ጦር በመቅደላ ምሽግ ላይ በሚገኘው፣ በአመጽ በተዳከመ የንጉሱ ጦር ላይ ጥቃት አደረሰ። በውጊያው መሃል ንጉሠ ነገሥቱ እጃቸውን እንዲሰጡ ቢጠየቁ እስከመጨረሻው አሻፈረኝ በማለት በሽጉጣቸው እራሳቸውን ገድለው በጀግንነት አለፉ። ዓፄ ቴዎድሮስ ያሰቡትን ለውጦች በሙሉ በተግባር ቢፈጽሙ ኖሮ በእርግጥም ታላቅና የሰለጠነ ሀገር መሪ ሊሆኑ ይችሉ እንደነበር ታሪክ ተመራማሪወች ይስማማሉ። ዕቅዳቸው በዚህ መልኩ ቢሰናከልም፣ እጅግ ድንቅ መሪ፣ የተዋጣላቸው ወታደርና የተባበረች ዘመናዊ አገር ራዕይ አብሳሪ እንደነበሩ ያሰሯቸው አውሮጳውያን ሳይቀር ሳይመሰክሩ አላለፉም። የዙፋን ስማቸው «ቴዎድሮስ»ን የወሰዱት ከፍካሬ ኢየሱስ ከተገኘ ትንቢት ነበረ። በዚያው ትንቢት በኩል፣ በዓለም መጨረሻው ክፍለ ዘመን፣ ተወዳጁ፣ የጥንቱ ዘመን ንጉስ ቀዳማዊ ቴዎድሮስ እንደገና ተነስቶ አገሪቱን ለ፵ ዓመታት ይገዛል የሚል ነበር። "ቴዎድሮስ" የሚለው ስም ከግሪክ የተገኘ ሲሆን ትርጉሙም «ጤዎስ ዶሮስ»፣ 'የአምላክ ስጦታ' ማለት ነው። ዓጼ ቴወድሮስ የቋራ አስተዳዳሪ የነበሩት ደጃዝማች ኃይለ ጊዮርጊስ ወልደ ጊዮርጊስ (ባጭሩ ኃይሉ ወልደ ጊዮርጊስ) ልጅ ናቸው። እናታቸው ወይዘሮ አትጠገብ ወንድበወሰን ሲባሉ አመጣጣቸውም ከጎንደር ከተማ ባላባቶች ነበር። የወይዘሮ አትጠገብ እናት ወይዘሮ ትሻል ስትባል የበጌምድር ክፍል መሳፍንት ዘር ነበረች፣ በአባቷ በኩል አያቷ ራስ ወዳጆ በዘመናቸው ከፍተኛ ተሰሚነት የነበራቸው ባላባት ነበሩ። የወይዘሮ አትጠገብ ድህነት በታሪክ መጻህፍት በተደጋጋሚ የሚጠቀስ ቢሆንም አመጣጡ እንዲህ ነበር፡ የህጻኑ ቴወድሮስ አባት ደጃች ሃይሉ ወልደ ጊዮርጊስ ከሱዳኖች ጋር በተነሳ ጦርነት በጀግንነት ሲወድቁ እናት ገና ሁለት አመት የሆነውን ልጇን ይዛ ከቋራ ወደ ጎንደር ከተማ ሄደች። በዚህ ወቅት ሁለተኛ ላታገባ በመቁረብ ልጇን ብቻዋን ማሳደግ ግድ አላት። አንዳንዶች በዚህ ምክንያት እራሷን ለማስተዳደር ኮሶ ትሸጥ ነበር ሲሉ ጸሃፊው ጳውሎስ ኞኞ ወይዘሮ አትጠገብ መቼውንም ኮሶ አትሸጥም ነበር ይላል (ኮሶ ትሸጥ ነበር የሚለው የልጁ ጠላቶች ፈጠራ ወሬ ነበር በማለት ያስረዳል)። ሆኖም ቀረ ህጻኑ ቴወድሮስ በድህነት እንዳላደገ ሁሉም የታሪክ ጸሃፊያን ይስማማሉ።አንድ ለናቱ ቴወድሮስ በእናቱ በኩል እህትም ሆነ ወንድም አልነበረውም። የወደፊቱ አጼ ቴዎድሮስ በ፲፰፻፴፱ ዓ.ም. ተዋበች አሊ የተባለችውን የዘመነ መሳፍንት ታላቅ ባላባት፣ የራስ አሊ አሉላን፣ ልጅ አገባ። ተዋበች በጊዜው የ፲፭ ዓመት ወጣት የነበረች ሲሆን ቁንጅናዋና አስተሳሰቡዋ በጊዜው በነበሩ ሰወች ዘንድ የተደነቀ ነበር። ሁለቱ በፍቅር በመውደቃቸው ቴወድሮስ በአባቷ ራስ አሊና በአያቷ እቴጌ መነን ላይ ሲያምጽ ባሏን ትደግፍ ነበር። አጼ ቴወድሮስ የሚስታቸውን መታመም ከዘመቻ መልስ በ፲፰፻፵፰ ዓ.ም ላይ ከሰሙ በኋላ እቴጌ ተዋበች በ፲፰፻፶ አረፉ። በኃዘኑ ወቅት እስቲ ጠይቁልኝ እርቃ ሳትሄድ እትጌ ተዋበች ሚስት እናት ገረድ? ብለው እንደተቀኙ በታሪክ መዛግብት ሰፍሮ ይገኛል። ከሁለት ዓመት ሀዘን በኋላ በ፲፰፻፶፪ ዓ.ም ዓፄ ቴዎድሮስ ከሁለተኛ ሚስታቸው ጋር ተገናኙ። «ደራስጌ ቤተክርስቲያን ውስጥ ተቀምጠው ሳለ አንድ ወታደራቸው ወደ ርሳቸው ቀረበና «ጌታየ፣ አንዲት ሴት አገኘሁ፣ ፊቷም እንደ ፀሐይ የሚያበራ ነው።» ልጅቱም በኋላ ወደ ቤተመንግሥት ቀረበች፣ ስሟም ጥሩነሽ ውቤ፣ የደጃዝማች ውቤ ኃይለማርያም ልጅ ነበረች። ንጉሱም አይተዋት "እውነትም ወርቅ ናት" በማለት አገቧት። በዚህ ወቅት ንጉሠ ነገሥቱ አባቷን ራስ ውቤን አስረዋቸው ነበር። ራስ ውቤ የሰሜን፣ወልቃይት ፣ፀገዴ፣ትግራይ፣ ሰራየ፣ ሐማሴንና አንጎት (ሰሜን ወሎ) አስተዳዳሪ ሲሆኑ ከዓፄ ፋሲለደስ የሚወለዱ ስለነበሩ ለንጉሥነት የሚገዳደሩ ነበሩ። የጥሩወርቅ (ጥሩነሽ) እናት ደግሞ ወይዘሮ ላቂያየ የተባሉ የትግራይ መሳፍንት ዘር ነበሩ። ከኒህ ሚስታቸው ደጃዝማች ዓለማየሁ ቴዎድሮስ የተባለውን ከሁሉ በላይ የሚወዱትን፣ እርሳቸውን እንዲተካ ያጩትን ልጅ ወለዱ። ዓፄ ቴዎድሮስ በአጠቃላይ ፬ ጊዜ ሲያገቡ ፮ ወንድና ፫ ሴት ልጆች ነበሯቸው፣ እነርሱም፦ ወጣቱ ኀይሉ ካሳ ውልደትና ትምህርት ቤት ካሳ ኃይሉ በ1811 ዓ.ም. አባታቸው ሃይሉ ወልደ ጊዮርጊስ በሚያስተዳድሩት ቋራ፣ ከእናታቸው ወይዘሮ አትጠገብ ተወለዱ። ቋራ በምዕራቡ ኢትዮጵያ ከሱዳን ድንበር የሚገኝ ሲሆን በዘመኑ ከሱዳኖችና ክግብፆች ዘንድ ብዙ ወረራ ይደርስበት የነበር ክፍል ነው። ደጅ አዝማች ሃይሉ ወልደ ጊዮርጊስ ከሱዳን ጋር በተደረገ ጦርነት ሲያልፉ፣ በ1813 ዓ.ም ወይዘሮ አትጠገብ ህጻኑን ቴወድሮስ ይዘው ወደተወለዱበት ጎንደር ከተማ ተመለሱ። ወይዘሮ አትጠገብ በነበራቸው ገቢ መጠን ልጃቸውን በጥሩ ሁኔታ ማሳደግ ስላልቻሉ ክንፉ ሃይሉ ህጻኑን ቴወድሮስ በጎንደርና በጣና ሃይቅ መካከል በሚገኘው ቸንከር በተባለ ቦታ የተክለ ሃይማኖት ገዳም ለትምህርት ላኩት። ቀጥሎ የሆነውን በጊዜው የነበር ደብተራ ዘነበ እንዲህ ሲል ይዘግባል፡ በልጅነትዎ፡ቸንከር፡ትምርት፡ሲማሩ፡ከገዳሙ።ደጃች፡ማሩ፡በደምቢያ፡ሸፈቱ።ያነ፡ጊዜ፡የቤጌ፡ምድር፡ሁሉ፡ገዢ፡እራስ፡ይማም፡ነበሩ። ደጃች፡ማሩን፡ለማሳደድ፡በመጡ፡ጊዜ፡ገዳሙን፡ሰበሩት። አብረው፡የሚማሩዋቸውን፡፵፰አሽከሮች፡ሰልቦ፡ልጅ፡ካሳን፡ትቷቸው፡ሄደ፡በውስጥ፡ሳሉ። ይህም በህጻኑ ላይ የማይጠፋ የአይምሮ ጠባሳ ትቶ ያለፈ ኩነት ነበር። ህጻኑ ወደ አጎቱ ወደ ደጃዝማች ክንፉ ቤት ተመልሶ በአጎቱ ቤት የአስተዳደርን፣ የወታደራዊ ዘዴንና ስልትን ተማረ። ማንበብና መጻፍን በዚሁ ወቅት በሚገባ ተለማመደ። የወደፊቱ ቴወድሮስ እጅግ ማንበብን የሚወድ ሰው ነበር፣ የኢትዮጵያን ጥንታዊና ጊዜያዊ ድርሳናትን፣ የአውሮጳን ጥንታዊ እና ጊዚያዊ ታሪክ በደንብ እንዳጠና መረጃ አለ። የሼክስፒርን ስራወችና መጽሃፍ ቅዱስን ሳይቀር እንዳጠና በጊዜው የነበሩ አውሮጳውያን ሳይመዘግቡ አላለፉም። ለነበረበት ዘመን በደንብ የተማረ ሰው ነበር። በሽፍትነት ወራት የደምቢያ አስተዳዳሪ የነበሩት ደጃዝማች ክንፉ ምንም እንኳ ቴወድሮስን ለዘመቻ ይዘውት ቢውጡም ግዛታቸውን ከካሳ ይልቅ መኮንን ለተባለ ልጃቸው ለማውረስ በመፈለጋቸው ግንኙነታቸው የሻከረ ሆነ። በ1839 ደጃች ክንፉ ካረፉ በኋላ የክንፉ ሁለት ልጆችና ካሳ ሆነው የዳሞትና ጎጃም ገዢ በነበሩትን ደጅ አዝማች ጎሹ ዘውዴን ጦርነት ገጥመው ተሸነፉ። ልጅ ካሳ በጦርነቱ ባይማረክም ብዙ ወራት በሽሽት ከቆየ በኋላ የአሸናፊውን ደጃች ጎሹን ጦር በመጨረሻ ተቀላቀለ። ምንም እንኳ የውትድርና ብቃትን ቢያሳይም በደጃች ጎሹ ሰራዊት ውስጥ እድገትን ስላላገኘ ወደ ቋራ ተመለሰ።። ሆኖም ወይዘሮ መነን ሊበን አምዴ አጠቃላይ ደምቢያን የግሏ ርስት አድርጋ ነበር። በዚህ ምክንያት የመነን ሊብን ተወካይ ገዢወች ወጣቱን ካሳ ከቋራ እንዲለቅ ይወተውቱት ነበር። ካሳም የተነጠቀውን የአባቱን ርስት ለማስለመስ ያለው አማራጭ አመጽ በመሆኑ ወደቆላ ወርዶ ሸፈተ። ካሳ እንደሌሎች ሽፍቶች ሳይሆን በደግነቱና በፍርድ አዋቂነቱ እራሱን ለየ። ለምሳሌ በሽፍትነት የሚያገኘውን ገንዘብ ለገበሬወች እያከፋፈለ ሞፈርና ቀንበር እንዲገዙ ይረዳ ነበር። ይህ አይዞህ ባይነትና ደግነት ለወጣቱ የፖለቲካ መሰረት ሲያስገኘው ከጊዜ ወደጊዜ ደጋፊወቹ እንዲበራከቱ አደረገ። በ12 ሰወች የተጀመረው አመጽ በጥቂት ጊዜ 300 ጦረኞችን ሰበሰበ። ተከታዮቹ እየበዙ ሲሄድ በጣም የተሳካ የጦር ስልት መከተል ጀመረ፣ ስልቱም እንዲህ ነበር፡ ያልተጠበቀ ዘመቻውን ቀን ላይ ካወጀ በኋላ ከ5 እስከ 600 ፈረሰኞቹ ጋር ሆኖ ሌሊቱን ሲጓዝ ያድርና ጠዋት ላይ ጠላቶቹ ላይ በድንገት ይደርሳል። ዱብዳው ጦርነትም በካሳ አሸናፊነት ይፈጸማል። በዚህ ሁኔታ በ1829 ዓ.ም. የካሳ ጦር ሱዳን ጠረፍ ደረሰ። የፖለቲካ ሰው የካሳ ሽፍቶች በነጋዴወች ላይ የሚያካሂዱት ጥቃት በተዘዋዋሪ የእቴጌ መነንን (በጊዜው የሳልሳዊ አጼ ዮሃንስ ባለቤት) የቀረጥ ገቢ ቀነሰ። በዚህና እየጎላ በመጣው የካሳ ዝና ምክንያት የየጁ ባላባት ምን እንዲያደረጉ ግራ ገባቸው። ችላ እንዳይሉት ችሎታ አለው፣ እንዳይወጉት ጥሩ ተዋጊ ነው። . 134 ስለሆነም ወይዘሮ መነን ለቴወድሮስ በመስፍን ማዕረግ የልጇን የራስአሊ አሉላን ጦር እንዲቀላቀል ጋበዘችው። ካሳም ያለውን ጥንካሬ ግምት ውስጥ በማስገባት ለመነን ባቀረበው ጥያቄ መሰረት የራሱን ሰራዊት እንደያዘ የቋራ አስተዳዳሪ ሆኖ ተሰየመ። በዚያውም የራስ አሊን ልጅ ተዋበች አሊን በ1839ዓ.ም. አገባ። አዲስ ማዕረግ የተጎናጸፈውን የልጁን ባል ራስ አሊና እናቱ ወይዘሮ መነን ድሃ አደግነቱን አስመልክተው ንቀት በተሞላው መልኩ ያስተናግዱት ነበር። ከዚህ በተረፈ የመነን ርስት የሆነ ደምቢያም የቋራን ክፍሎች ስለያዘ የቋራ ገቢ በጣም አንስተኛ ነበር። በዚህና መስል ምክንያቶች በሚስቱ ድጋፍ በመነን ላይ አመፀ፣ ስሙንም አባ ታጠቅ በማለት ደምቢያን ወረረ። የቴወድሮስን ወርራ አድገኛነት ያልተረዳችው ወይዘሮ መነን በደጅ አዝማች ወንድይራድ የሚመራ አንስተኛ ሃይል አድርጋ ጦር ላከችበት። ይህ ጦር ሁለት ጊዜ በቴወድሮስ ተሸነፈ። በምስራቅ፣ በጎጃም መነንና ልጇ አሊ በጦርነት ተጠምደው ስለነበር የጎንደር ከተማን ለቀው ወደጎጃም ጦራቸውን ይዘው ዘመቱ። የተገኘውን አጋጣሚ በመጠቀም ጥር 1840 ላይ የጎንደር ከተማን ቴወድሮስ ተቆጣጠረ። የራሱን ባለስልጣኖች በከተማው ላይ ከሾመ በኋላ ለአሊ ይገባው የነበርውን ግብር ሰበሰበ፣ ቀጥሎም ከነገስታቱ ጎተራና ከከባቢውም መንደሮች እህልን መዘበረ። ከጎጃም መልስ፣ በጣና ሃይቅ በስተሰሜን በተደረገ ጦርነት እቴጌ መነን ጭኗ ላይ ቆስላ ከባሏ ከሳልሳዊ አጼ ዮሃንስ ጋር በቴወድሮስ ታሰረች። እኒህ እሰርኞችን ለማስለቀቅ በተደረገ ውይይት ቴወድሮስ የደጅ አዝማችነትን ማዕረግ ከራስ አሊ አገኝ። እንዲሁም ደምቢያ ለቋራ ተመልሰ። በአንጻሩ ቴወድሮስ የአሊን ሰራዊት ልዋሃድ ተስማማ። ቴወድሮስ የመጀመሪያው የዘመናዊ ጦር መሳሪያ ውጊያ የገጠመው በዚሁ በደጅ አዝማችነት ወራት ነበር። ደባርቅ ላይ ሰፍሮ የነበረውን በሙሃመድ አሊ የሚመራ የግብጽ ወራሪ ሃይል ለማጥቃት ከ16፣000 ሰራዊት ጋር መጋቢት 1840 ላይ ዘመቻ አድርጎ፣ ምንም እንኳ የርሱ ሃይሎች ቁጥር ከግብጾቹ ቢበልጥም በግብጾቹ ዲሲፕሊንና ዘመናዊ ጦር መሳሪያ ምክንያት ተሸነፈ። ይህ ጉዳይ ቴወድሮስን እጅጉን ያስደነቀ ኩነት ነበር። ከዚህ በኋላ ነበር ቴወድሮስ ዘመናዊ ጦር መሳሪያን ለማግኘትና ዘመናዊ የጦር ስልትን ለመማር ከፍተኛ ፍላጎት ያደረበት። ጦርነትና ንግሥና ከትንሹ አሊ ጋር ጥል ከሱዳን ጋር ለጦርነት በወጣበት ወቅት ቋራ ላይ ይዘርፉ የነበሩትን አማጺወች ሲመለስ ቀጣ። በዚህ መንገድ የቋራ ግዛቱን ካጸና እኋላ ከከባቢው ተገዳዳሪወች ይበልጥ ጠነከረ። ጥር 1840 ላይ ራስ አሊ ቴወድሮስ ወደ ደብረ ታቦር እንዲመጣ ለሁለተኛ ጊዜ ቢልኩበትም ባለመሄዱ በሁለቱ መካከል የመጀመሪያው ጥል ታየ። ከ1841- 42 ለተወሰነ ጊዜ በአገው ምድር ዘመቻ ካደረገ በኋላ ወደ ቋራ ተመለሰ። 1844 ላይ ከራስ አሊ ጋር ፊት ለፊት በመጋፈጥ ወደ ዙፋን የሚያደርገውን ጉዞ ጀመረ። ከዚህ ዓመት በኋላ ታላላቅ የዘመነ መሳፍንት ባላባቶችን ተራ በተራ በመውጋት አሸነፋቸው። በኒህ ጦርነቶች "የላቀ የውጊያ ስልትንና ጥበብን" በማሳየት ወታደራዊ ብቃቱን አስመዘገበ። በ1844 መጨረሻ አካባቢ ከራስ አሊ ጋር የገባውን ውል ሙሉ በሙሉ በማፍረስ ራስ አሊ ወደ ጎጃም ሊያደርገው በነበርው ዘመቻ እንደማይሳተፍ አስታወቀ። ራስ አሊም ለብዙ ወራት ጦር በመላክ ቴወድሮስን በቋራ ውጊያ ገጠመው 7። በስተመጨረዣ መስከረም 1845 ላይ አሊ ጎሹን የቋራ ገዢ አድርጎ በቴወድሮስ ላይ ሾመበት። ይህ አዲሱ ሹም ቴወድሮስን ለመግጠም ወደቋራ ከሰራዊቱ ጋር ተመመ። በዘመነ መሳፍንት ላይ ጦር ስለመክፈቱ ጥቅምት 27፣ 1845 ላይ ቴወድሮስ የድሮ አለቃውን የጎጃም ባላባት ደጅ አዝማች ጎሹ ዘውዴን በጉር አምባ ጦርነት ገጥሞ አንድ ቀን ሙሉ በተደረገ ውጊያ ደጅ አዝማች ጎሹ ስለወደቁ በቴወድሮስ አሸናፊነት ተጠናቀቀ። ይህ በጊዜው እንደ ታላቅ ድል የታየ ሲሆን ጉር አምባ ለጎንደር ከተማ በጣም የቀረበ ቦታ ስለነበር የቴወድሮስን የወደፊት ምኞት ያመላከተ ጦርነት ነበር። በዚህ ድል የተደናገጠው ራስ አሊ ምንም እንኳ ከቴወድሮስ የዕርቅን መልዕክት ቢላክለትም የጎንደር ከተማን ለቆ ወደ ደብረ ታቦር አመራ። ቴወድሮስ ብዙም ሳይቆይ የጎንደር ከተማን ያዘ። ራስ አሊ ደብረ ታቦር ላይ ሆኖ የየጁን፣ የወሎና የትግራይን ጦር አንድ አድርጎ ቴወድሮስን ለመውጋት ለ3ቱም ክፍሎች ጥሪ አደረገ። ጥር 1945 ላይ የትግራዩ ባላባት ደጅ አዝማች ውቤ ከራስ አሊ ጋር ትብብር እንደፈጠሩ ሰማ፡ ይህ በዘመኑ የሁለት ታላላቅ የተባሉ ሰራዊቶች ቅንጅት ነበር። መጋቢት ላይ የጠላት ጦር ወደርሱ እየመጣ እንደሆነ መረጃ በማግኘቱ ከጎንደር ከተማ 3ሰዓት የእግር ጉዞ ላይ ባለው በ ጎርጎራ ቢሸን ላይ ሰራዊቱን አሰፈረ። ሚያዚያ12፣ 1845 ላይ በዚሁ ቦታ በተደረገ ጦርነት በየጁው ደጅአዝማች ብሩ አሊጋዝ የሚመራው ጦር እንዳለ ተደመሰሰ። በዘመነ መሳፍንት ላይ ጦርነት የከፈተው ካሳ በጦርነቱ የራስ አሊንና የደጅ አዝማች ውቤን ሶስት ደጅ አዝማቾች ገደለ። ከዚህ ድል በኋላ ወደ ጎንደር ከተማ ተመልሶ የተቀሩትን ሁለቱን መሪዎች ፣ ውቤንና አሊን፣ ለመደምሰስ ይዘጋጅ ጀመር። ግንቦት 1845 ላይ ደብረ ታቦር ላይ ዘመቻ አድርጎ ከተማይቱን መዘበረ። አማቱን ራስ አሊንም ቢያሳድደው ጎጃም ላይ መሸገ። ቀጥሎም በሰኔ29፣ 1845 ላይ አይሻል በተባለ ቦታ ጦርነት ገጥመው ቴወድሮስ ራስ አሊን አሸነፈ፣ እቴጌ መነን ሊበንንም ማረከ። የአይሻል ጦርነት በዘመኑ እጅግ በደም የጨቀየ አስክፊ ጦርነት ነበር። ብዙ ታሪክ አጥኝወች ይህ የአይሻል ጦርነት የዘመነ መሳፍንት ማብቂያ እንደሆነ ይስማማሉ። ከዚህ በኋላ ሁሉ በሁሉ ጦርነት የሚከፍትበትና ሃይለኛ ባላባቶች ተቀራምተው አገሪቱን የሚያስተዳድሩበት ዘመነ መሳፍንት አበቃለት። በዚህ ወቅት እንደ ጥንቱ አንድ ጠንካራ ሰው ከሌሎች ልቆ አገሪቱን የሚያስተዳድርበት ሁኔታ ተፈጠረ። ከአይሻል ጦርነት በኋላ ራስ አሊ ወደ የጁ ሸሹ፣ 1848 ላይ በዚያው በየጁ አረፉ። ከ18ኛው ክፍለ ዘመን አጋማሽ ጀመሮ የገነነው የየጁ ሃይልና የራስ አሊ ጥንካሬ አይሻል ላይ አበቃ። ከዚህ ድል በኋላ ቴወድሮስ የመላው ሰሜን ምዕራብ ኢትዮጵያ መሪ ቢሆንም ቅሉ አጠቃላይ መሪ ለመሆን የተቀሩትን የሰሜን ባላባቶች ማሸነፍ ነበረበት። ግንቦት 1846 አምባ ጄበል ላይ ከጎርጎራ ቢሸን ጦርነት አምልጦ የነበረውን ብሩ ጎሹን ተዋግቶ በመማረክ ለሚለቀጥሉት 14 አመታት እስረኛው አደረገው። ትንሽ ቆይቶም ቴወድሮስ የላስታውን ፋሪስ አሊን ደመሰሰ። ከአቡነ ሰላማ ጋር ስምምነት፣ የደራስጌ ጦርነት በወቅቱ ዙፋን ላይ ለመውጣት አንድ ቀሪ እንቅፋት በቴዎድሮስ ላይ ተጋረጠ፣ እርሱም የሰሜኑ ደጃዝማች ውቤ ነበር። ከአይሻል ጦርነት በኋላ ራሱ ውቤ ከቴወድሮስ ጋር እርቅን በመሻት የተለያዩ ስጦታን ላከለት። ቴዎድሮስ በላስታና በጎጃም ቀሪ ዘመቻወችን ሲያደርግ ከኋላው በሰሜውን ውቤ ጦር እንዳይከፍትበት ሲል የውቤን ስጦታወች ተቀበለ። በዚህ ስምምነት መሰረት የቴዎድሮስ ሰራዊት ትግራይን መልቀቅ ጀመረ ሆኖም ግን አቡነ ሰላማ ከትግራይ ወደ ጎንደር እንዲመጡ አደረገ። አቡነ ሰላማ ከግብጽ የመጡ የኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ ተዋህዶ ቤ/ክርስቲያን ፓትሪያርክ ነበሩ። ደጅአዝማች ውቤ እራሳቸውን ለማንገስ ከግብጽ ያስመጧቸው ነበሩ። የቴወድሮስ አላማ አቡነ ሰላማን ከርሱ ዘንድ በማድረግ የቤተክርስቲያኗን ፈቃድ ለማግኘትና አገሪቷን እንደገና ለመገንባት ነበር። ወዲያውም ቴወድሮንና አቡነ ሰላማን የሚያግባባ አንድ አላማ ተገኘ ፡ አንዲት ጠንካራ ቤ/ክርስቲያን በአገሪቱ እንዲኖር ማድረግ። በዘመኑ ሶስት ልደት የሚባል ትምህርት ተነስቶ ይህን ሃሳብ በሚያነሱና በተዋህዶ ተከታዮች መካከል ከፍተኛ ክርክር ነበር። ይህን ክፍፍል ለማስወገድ ሐምሌ 1846 ላይ በቴዎድሮስ የሚመራ የአምባ ጫራ ጉባኤ ተጠራ። ለተዋህዶ ተቃዋሚወች ቴወድሮስ ጠየቃቸው፡ "አቡነስ ሰላማን እንደመሪያችሁ ታውቁታላችሁ?" እነርሱም ለስወ "አዎ" አሉት። ያን ጊዜ መልሶ ጠየቃቸው፡ "እንኪያስ ልጆቼ ከአቡኑ የተለየ የሚያስተምሩ መናፍቅ ናቸው ።" ከዚህ በኋላ ለ3 ቀን ያለምግብና መጠጥ ትቷቸው ሄደ፣ ከዚህ በኋላ ጥፋታቸውን አመኑ። ከዚህ ስምምነት በኋላ የሶስት ልደት ትምህርት ኑፋቄ ተባለና የተዋህዶ ትምህርት የአገሪቱ ብቸኛ ትምህርት ሆነ ። እኒህን ለውጦች በመፈጸሙ ከአቡነ ሰላማ ጋር ያለው ግንኙነት እጅግ ጥሩ ሆነ። በ1846 መጨረሻወቹ ቴዎድሮስ ንጉስ ተብሎ በአቡነ ስላማ ተቀባ። ቴዎድሮስና ተዋበችም ጋብቻቸውን ህጋዊ በማድረግ ቆረቡ። የቴዎድሮስን ንጉስ መሆን ደጅአዝማች ውቤ ሊቀበለው አልቻለም። ስለሆነም ቴወድሮስን ለመውጋት ዝግጅት ማደርግ ጀመረ። በዚህ ምክንያት ቴዎድሮስ ያለመንም ችግር ሰሜንን በመውረር ከትግራይ የካቲት 9፣ 1847 የተነሳውን ውቤን ደራስጌ ላይ ገጠመው። ደራስጌ የደጅ አዝማች ውቤ ዋና ከተማ የነበር ቢሆንም በዚህ ጦርነት ተሸነፈና ተማረከ። ከሁለት ቀን በኋላ ቴወድሮስ የኢትዮጵያ ንጉሰ ነገሥት ተብሎ አክሊል ጫነ። በደራስጌ ማርያም ዘውድ ስለመጫናቸው ከብዙ መራራ ትግል በኋላ የሰሜን ተፎካካሪወቹን ያስወገደው። ንጉስ ካሳ ሃይሉ የካቲት 11፣ 1847 ዓ.ም. ንጉሰ ነገሥት ዘኢትዮጵያ ተብለው ዘውድ ጫኑ፣ ስማቸውም ዳግማዊ አጼ ቴዎድሮስ ተባለ። ስርአተ ንግሱ የተከናወነው በደራስጌ ማርያም ቤተክርስቲያን ሲሆን የዓለምን ተገልባጭ ዘይቤ በሚያሳይ መልኩ ይኸው ቤ/ክርስቲያን ደጃዝማች ውቤ ለራሳቸው ስርዓተ ንግስ ሲሉ ያስሩት ነበር፣ ስርዓተ ንግሱንም የፈጸሙት አቡነ ሰላማ ሲሆኑ እኒሁ ጳጳስ ከግብጽ በደጅ አዝማች ውቤ ለራሳቸው ንግስና የመጡ ነበሩ። አጼ ቴዎድሮስ በመጀመሪያወቹ የአገዛዝ ዘመናቸው ራሳቸውን ከሰሎሞናዊው ስርወ መንግስት የተለዩ እንደሆነ ለማሳየት ሞክረዋል ይህም በዘመነ መሳፍንት የደረሰው የግብረገብና ፖለቲካ መላሸቅ ምክንያት ስርወ መንግስቱ በህዝቡ ዘንድ ዋጋው ረክሶ ነበር ። በዚህ ምክንያት የአጼ ቴወድሮስ የመጀመሪያወቹ የአገዛዝ ዘመናት ከ1270ዓ.ም. ይኩኖ አምላክ ጀምሮ ሲወርድ ሲዋርድ የመጣውን የአገሪቱን አሰራር በጭንቅላቱ የደፋ ነበር። ሆኖም ግን በኋላ ላይ አጼ ቴዎድሮስ በእናታቸው የአጼፋሲለደስ ዘር እንደሆኑ ለማሳየት ሞክረዋል፣ ስለሆነም በአጠቃላይ መልኩ በአሁኑ ዘመን የሰለሞናዊ ስርወ መንግስት አካል እንደሆኑ ይጠቀሳል ። የአጼ ቴዎድሮስ ዙፋን ላይ መውጣት በ1845 በአይሻል ጦርነት ተጀምሮ የነበረውን የዘመነ መሳፍንት ስርዓተ ቀብር አጠናቋል። ብዙ ታሪክ ተመራማሪወች የካቲት11፣ 1847 የዘመናዊት ኢትዮጵያ ታሪክ ጅማሬ እንደሆነ ይስማማሉ 2። ሪቻርድ ፐንኸርስት እንደጻፈ፡"የካሳ ሃይሉ ከፍ ማለት አዲሱን የኢትዮጵያ ታሪክ የከፈተ ክስተት ነበር 3"። አጼ ቴዎድሮስ የዙፋን ስማቸውን የመረጡት ከፍካሬ እየሱስ ሲሆን ይህ መጽሃፍ የሚያትተው ስለሚመጣው አለምና በ15ኛው ክፍለ ዘመን ስለነበረው በዘመኑ ኢትዮጵያውያን ዘንድ እጅግ ተወዳጁ ስለነበር ንጉስ ቀዳማዊ አጼ ቴወድሮስ ስርዓት እንደገና በኢትዮጵያ መንሰራፋት ነበር። ይሄው የጥንቱ ንጉስ፣ ምንም እንኳ የአገዛዙ ዘመን እጅግ አጭር ቢሆንም፣ የፈጸመውም ጥሩ ተግባራት በታሪክ ጅረት ተሽርሽሮ ቢጠፋም በጥንቶቹ ኢትዮጵያውን ዘንድ ምንጊዜም የማይረሳ ተወዳጅ ንጉስ ነበር። ከሰራቸው ስራወች አንዱ ከይኩኖ አምላክ ጀምሮ ለቤተክርስቲያን ሲወርድ ሲዋርድ የመጣውን የቤተክርስቲያን መሬት ለገበሬወች ማከፋፈሉ ነበር። በፍካሬ እየሱስ መሰረት፣ ቀዳማዊ ቴዎድሮስ እንደገና ከሞት ይነሳና ፍትህና ሰላም አስፍኖ "ሁሉም ከሚፈጠረው ደስታና ሰላም ተካፋይ" የሚሆንበት ግዛት ያንሰራፋል የሚል ነበር . 132። በ1830ዎቹ የዘመነ መሳፍንት ጦርነቶች በተሰቃየው ህዝብ ዘንድ ይህ የፍካሬ እየሱስ ትንቢት ከመንደር መንደር የገነነ ነበር። አጼ ቴዎድሮስ፣ ይህ "የአገሪቱን የታሪክ አቅጣጫ የሚቀይር" የሚመጣው ንጉስ ነኝ ብለው ያምኑ እንደነበር ለማመን አይከብድም 7። በስርዓተ ንግሳቸው ላይ ባደርጉት ንግግር አገሪቷን አንድ ለማድረግና እንደገና ለመገንባት ያላቸውን ከፍተኛ ፍላጎት ገልጸዋል። የቴወድሮስን የህይወት ታሪክ የጻፈው ስቬን ሩቤንሰን አፄ ቴወድሮስ ስልጣን ላይ ሲወጡ በአይምሮአቸው ውስጥ የነበረውን ዕቅድ እንዲህ ሲል ይዘግባል፡ "የቴዎድሮስ ስሜት እንደቀደሙት ነገስታት ሳይሆን የተለየ ነበር፡ ለእርሱ የባላባቶች ትርምስ፣ የግብረገብ መላሸቅ፣ የቴክኖሎጂ ኋላቀርነት የአገሪቱን መኖር ጥያቄ ውስጥ የጣሉ ጉዳዮች ነበሩ። ያወጃቸው ለውጦች፣ የተከተላቸውና ሊተገብራቸው የፈለጋቸው ፖሊሲወች፣ እያንዳንዱን ችግር ለመፍታት ያሳየው እልከኝነት፣ የሚያሳዩት የንጉሱ አላማ ብሔራዊ ተሃድሶና አገሪቱን ወደ ዘመናዊ አገር ማሻገር እንደነበር ነው " የቴወድሮስ መንግስት፡ አንድነትና ሥልጣኔ ዘመቻ ወደ ወሎና ሸዋ ከሁለት አመት የማያቋርጥ ዘመቻ በኋላ የነገሱት አጼ ቴወድሮስ ለማረፍ አልፈለጉም፣ እንዲያውም ዋናዋና ታላቁ ግባቸውን እውን ለማድረግ ወደ ደቡቡ ታሪካዊ የኢትዮጵያ ክፍል መዝመት ግድ አላቸው 9። የሰሜኖቹን ባላባቶች በማሸነፍ ብቻ አለመታቀባቸው በታሪክ ጸሃፊው ባህሩ ዘውዴ ዘንድ ንጉሱ "ሰፋ ያለ ራዕይ" እንደነበራቸው የሚያሳይ ሆኖ ተገኝቷል። የደራስጌው ስርዓተ ንግስ የዘመነ መሳፍንትን ማብቃት ሲያሳይ የሸዋውና የወሎው ዘመቻ በአንጻሩ በአጼ ምንሊክ የተጠናቀቀውን የኢትዮጵያን ፖለቲካዊ ማዕከል ወደ ደቡብ ማምራት አመላካች ነበር። የወሎና የሸዋ በራስ መተዳደር በርግጥም ንጉሱ የነበራቸውን የማዕከላዊ አንድ ኢትዮጵያ ራዕይ አደጋ የጣለ ስለሆነ ዘመቻው ግድ የሚል ነበር ። በመጋቢት ፲፰፻፵፯ ዓ.ም በፆም ወቅት አጼ ቴዎድሮስ ወደ ወሎ ዘመቻ አደረጉ። ምንም እንኳ ይህን ዘመቻ ወሎ ውስጥ ይገኙ የነበሩት ፯ ጎሳወች ተባብረው ለማሸነፍ ቢሞክሩም የቴዎድሮስ ሰራዊት በመስከረም ፲፪ ቀን ፲፰፻፵፰ ዓ/ም መቅደላን በመቆጣጠር ድል አደርጋቸው። መቅደላ እንግዴ በኋላው ዘመን የአጼ ቴወድሮስ የመንግስት ማዕከልና ዋና ምሽግ የሆነ ነው ። የወሎ ዋና ዋና መሪወች ከተማረኩ በኋላ አመጽ እንዳያስነሱ በቴወድሮስ መቅደላ ላይ ታሰሩ። የወሎው ድል ለአጼ ቴወድሮስ ትልቅ ስልታዊ ጠቀሜታ ነበረው ምክንያቱም ወደ ሸዋ በሚያደርጉት ዘመቻ የኋላቸው ለጥቃት አይጋለጥምና። ሸዋ በዚህ ወቅት ከዘመነ መሳፍንት ትርምስ የተገላገለ ክፍል ስለነበር ከሰሜኑ ኢትዮጵያ በተለየ መልኩ ሰላም የሰፈነበትና ሃብታም ነበር። ጥቅምት 1848 ላይ በድንገት የአጼ ቴዎድሮስ ሰራዊት ከወሎ ተነስቶ ሸዋ ገባ። የንጉሰ ነገሥቱ ሰራዊት ድንገተኛ አመጣጥ የሸዋን ሰራዊት ስለከፋፈለው በጥቅምት አጋማሽ ላይ በአጼ ቴዎድሮስና ንጉሥኃይለ መለኮት ሣህለ ሥላሴ ሠራዊት መካከል በተደረገ ጦርነት የአጼው ጦር የባለወርቅ ጦርነት ተብሎ የሚታወቀውን ውጊያ ድል አደረገ። ዘመቻው ባጠቃላይ ፭ ወር የፈጀ ነበር። መንዝ ግድምና ኤፍራታ በቴዎድሮስ ስር ሲወድቁ ሌሎች የሸዋ ክፍሎች ግን በሰይፉ ሣህለ ሥላሴ፣ የንጉሥ ኃይለ መለኮት ወንድም መሪነት የቴዎድሮስን ጦር በመከላከል ቆዩ ። በራስ ዳርጌ የሚመራው የንጉሠ ነገሥቱ ጦር ህዳር 1848 ላይ በበረከት ጦርነት አሸነፈ ። በመካከሉ ኅዳር ፱ ቀን፣ ንጉሥ ኃይለ መለኮት በሕመም አረፉ። በዚህ ምክንያት የሸዋ ወታደሮች ዓላማ የንጉሡን ልጅ ምኒልክን ከቴዎድሮስ እጅ ተከላክሎ ማዳን ሆነ። ሆኖም ግን ልጅ ምኒልክ በቴዎድሮስ እጅ በመውደቁና ቴዎድሮስም እንደልጃቸው ሊያሳድጉት ቃል በመግባታቸው የካቲት ፲፰፻፵፰ ዓ/ም ላይ አንኮበር ሲገቡ በቀሳውስትና አንኮበር መሪወች ዘንድ ተቀባይነትን አገኙ። ቀጥሎም ንጉሰ ነገስቱ በጊዜው የነበረውን የሸዋ አስተዳደር በመቀየረ መርድ አዝማች በሚለው የጥንት ማዕረግ የንጉሥ ኃይለ መለኮት ወንድም የነበሩትን ኃይለ ሚካኤል የሸዋ አስተዳዳሪ አድርገው ሾሙ። ለ፪ መቶ ክፍለ ዘመን ተከፋፍሎ የነበረውን የኢትዮጵያ ግዛት አጼ ቴዎድሮስ በ፫ አመት ዘመቻ በንዲህ መልኩ አንድ አደረጉ 11። በ፲፰፻፵፰ ዓ/ም አጋማሽ ላይ ሸዋን ጎጃምን ወሎን ትግራይንና ጎንደርን አንድ ላይ በመግዛት፣ በ፵፯ ዓመታቸው፣ የዘመነ መሳፍንት የመጨረሻ ባላባትና የአዲሱ ዘመናዊ አገር የመጀመሪያ ንጉሠ ነገሥት ለመሆን በቁ። በዚህ ወቅት የአገሪቱ ዋና ከተማ ከጎንደር ወደ ደብረ ታቦር ተዛውሮ ነበር 9። የአዲሱ ንጉሠ ነገሥት የመጀመሪያ ስራዎች የቴዎድሮስ መነሳት የዘመናዊ ኢትዮጵያ ታሪክ መጀመሪያ ነው፣ ለዚህም ምክንያቱ የፈጸሟቸው ለውጦች ናቸው ። ከርሳቸው በፊት ከነበሩ ነገሥታት በተለየ መልኩ ቴዎድሮስ አገሪቱን ወደ ዘመናዊ አገር ለማሻገር ያሳዩት ፍላጎት ንግሰ ነገሥት በነበሩበት ወቅት የነበራቸው ወጣትነትና። ከአደጉበት ከቋራ ነባራዊ ሁኔታ የመነጫል። ቋራ በዘመኑ ከሱዳን የማያቋርጥ ውጊያ የሚደረግበትና በዚያ የሚኖረው ህዝብ ከመካከለኛው መንግስት የሚያገኘው ምንም እርዳታ ስላልነበር ህዝቡ እጅግ የተሰቃየበት ነበር። ቀሳውስቱም ቢሆን በጎጥ ተከፋፍለው የየራሳቸው ሃይማኖታዊ ስርዓት በመተለም የተዋህዶ ቤተክርስቲያናን ከብዙ ቦታ ለመክፈል የሚገዳደሩበት ዘመን ነበር። የገጠሩም ክፍል በባላባቶች የርስ በርስ ጦርነት የተሰቃየ ነበር። የአገሪቱ ሁኔታ ንጉሰ ነገስቱ ዘመነ መሳፍንትን ለማጥፋት እንዲነንሳሱ አደረገ። በጊዜው የነበረው የእንግሊልዙ ቆንጽላ ዋልተር ፕላውዴን ንጉሰ ነገሥቱ የኢትዮጵያን ቀደምት ታላቅነት ለመመለስ ዋና አላማ እንዳላቸው ሳይመዘግብ አላለፈም፣ በፕላውዴን አስተሳሰብ ይሄ የንጉሰ ነገስቱ ዋና አነሳሽ አላማ ነበር። ከዚህ አንጻር የቴዎድሮስ የንግስና መጀመሪያ አመታቶች በብሄራዊ ፍትሕ፣ ርህራሄና የደሃ አደጎችን ህይወት በማሻሻል ላይ ያተኮረ ነበር። ቴዎድሮስ ቀደምት የአገሪቱ መንገድ ሰሪ ነበር። በዜና መዋዕሎችና የውጭ አይን እማኞች መሰረት ቴዎድሮስ በራሱ በእጁ መንገድ በመስራት ሌሎች እንዲከተሉት ይመራ ነበር። ንጉሱ ከ"ሌት እስከ ምሸት በራሳቸው እጅ ድንጋይ ይፈነቅሉ እንዲሁም ጎርባጣውን ክፍል ያቃኑ" ነበር። በምሳሌ የሚመራው ቴዎድሮስ እርሱ እየሰራ ሌሎች ተከታዮቹ ሊበሉም ሆነ ሊያርፉ አይደፍሩም ነበር። ሌሎች መንገድ ሰሪወችንም እጅግ ይረዳ ነበር። ደብተራ ዘነብ እንዲህ ሲል ይዘግባል፡ >ያነግዜም፡ንጉሱ፡ወደ፡ዋድላ፡ሄዱ። የንምሳ፡ሰው፡አቶ፡ሰንደል፡የቤተ፡ሐርን፡መንገድ፡ያበጁ፡ነበር። ከንጉሥ፡ቴዎድሮስም፡በተገናኙ፡ጊዜ። አቶ፡ሰንደል፡የሚረዳኝ፡አጣሁ።ብቻዬን፡ሆንኁ፡አሉ። ንጉሡም፡እጅግ፡ተቆጡ፡ይኽ፡ከሩቅ፡አገር፡መጥቶ፡ሲገዛ።ያገሬ፡ሰው፡እምቢ፡ሊል፡ብለው፡የዋድላውን፡ምስለኔ፡ይመር፡ጎዳናን፡ገርፈው፡አሰሩዋቸው። ለአቶ፡ሰንደልም፡ንጉሥ፡የሚቀመጡበትን፡በቅሎ፡መጣምር፡ኮርቻ፡የተጫነ፡ከነስራቱ፡ቀሚስዎን፡ሱሪዎን፡ሺ፡ብር፡አድርገው፡ሰጧቸው። ለአቶ፡ቡላዴ፡ለእንግሊዙ፡ሶስት፡መቶ፡ብር፡ሰጡ። ለንምሳ፡ሰዎች፡ለበንደርና፡ለኪንጽሌን፡ለማየር፡፮፻ብር፡ሰጧቸው። ቀሚስ፡ድርብ፡እያለበሱ፡የጨጨሆን፡ መንገድ፡ያበጁ፡ነበር።</ ቴዎድሮስ ቀደምት የተንሰራፋውን የባሪያ ንግድ ስርዓት ያጠቃ ንጉስ ነበር ። በዚህ ወቅት ባሪያ መሸጥም ሆነ መለወጥ እንዲሁም ማጓጓዝን የሚያግዱ ብዙ ድንጋጌወችን ንጉሱ በማወጅ ቀደምት የባርነት ስርዓት ተቃዋሚ ንጉስ ሆነ። ለምሳሌ ጎጃም፣ ባሶ ውስጥ ባደረገው ዘመቻ በገበያው የተገኙ ባሪያወችን በነጻ ለቋል። ወሎ ውስጥ የተማረኩ ባሪያወች እንዳይሸጡ አግዷል። ሆኖም ግን ከህጉ ውጭ በኮንትሮባንድ ውስጥ ለውስጥ በአገሪቷ ዳርቻወች ባሪያ መሸጡና መለወጡ አላቆመም። ከባህል አንጻር የአማርኛ ስነ ጽሁፍ በኒሁን ንጉሥ ዘመን ማደግና መሻሻል አሳይቷል። ከፍተኛው የመንግስት ስራ በአማርኛ ይካሄድ ነበር። ዜና መዋእላቸውን በአማርኛ ለመጀሚርያ ጊዜ ያስጻፉ ንጉሥ ነበሩ።፣ ከዚህ በፊት በግዕዝ ነበር። ከዚህ በኋላ አማርኛ የአገሪቱ ብሔራዊ ቋንቋ ሆነ።።ቴዎድሮስ ከግዕዝ ይልቅ ሰወች በሚረዱት አማርኛ መጽሃፍ ቅዱስ እንዲተረጎም አደርጉ። የመጀመሪያው የጂዖግራፊያ መጽሃፍ በአማርኛ የታተመውም በኒሁ ንጉስ ዘመን ነበር። ህዝቡ ለጋብቻ ከፍተኛ ዋጋ እንዲሰጥም በጣም ጥረት አድርገዋል፣ እራሳቸውም በአንድ ሴት በመወሰን መሪ ምሳሌ ለመሆን ሞክረዋል። ከቴዎድሮስ በፊት ይሰራበት የነበረውን ከወገብ በላይ እራቁት መሆን የአለባበስ ዘዴን በማስቀረት ሹሞች በጥሩ ሁኔታ እንዲለብሱ አድርገዋል። በአጠቃላይ ህዝቡ የሃይማኖትና የባህል ህጎችን አጥብቆ እንዲከተል ጥረት አድርገዋል። ከአስተዳደር ስልት አንጻር ቀዳማዊ አጼ ኃይለ ስላሴ እስከፈጸሙት ድረስ የነበረውን አገሪቱን በማዕከላዊ ሃይል የማስተዳደር ስራ ጀምረዋል። በአዲሱ ስርዓት መሰረት የግብር እና የፍርድ ባለስልጣናት ከማዕከላዊ መንግስት ደመወዛቸውን እንዲያገኙ ተደረገ፣ ይህም በየቦታው የነበሩ ባላባቶችን የመፍለጥ የመቁረጥ ሃይል የቀነሰ ተግባር ነበር። የሆኖ ሆኖ ንጉሡ የገዥውን መደብ ሙሉ በሙሉ አልቀየሩም፣ አንድ አንድ ገዥወች በነበሩበት እንዲቀጥሉ አድርገዋል። ለምሳሌ የትግራይ ገዥ የነበሩት ደጅ አዝማች ሰባጋዲስ ዘር የሆኑትን ካሳ ምርጫን በትግራይ ሾሙ፣ እንዲሁም የንጉስ ሳህለ ስላሴ ዘር የሆኑትን ሃይለ ሚካኤልን በመሾም በየቦታው የነበሩትን የሃይል ማዕከላት በነበሩበት እንዲጸኑ አድርገዋል። በአንዳንድ ክፍሎች የራሳቸውን ዘመዶች ስልጣን ያወጡበት ሁኔታ ይገኛል፣ ለምሳሌ ራስ እንግዳን በጎጃም። ይህ ስርዓት በመጀመሪያ እጅግ የተሳካ ነበር ምክንያቱም በዘመነ መሳፍንት እንኳ ሳይቀር ጠንካራ ባላባቶች ለንጉሳዊው ስልጣን የመገዛት ባህርይ ያሳዩ ነበርና። ከሸዋ መርዕድ አዝማች ሃይለ ሚካኤል በየጊዜው ወደ ንጉሱ የጓዙ ነበር። ትግራይ ደግሞ ለንጉሱ ዋና የገቢ ምንጭ ነበር (200፣000 ማሪያ ቴሬሳ በአመት)፣ ከበጌምድር የሚያገኙት 50፣000 ማሪያ ቴሬሳ ብቻ ነበር። ሆኖም ግን አንድ አንድ ጥቃቅን ባላባቶች አመጽ ለማስነሳት መመኮራቸው አልቀረም፣ ስለሆነም ንጉሱ ሰራዊቱን ማሻሻል እንዳለባቸው ተገነዘቡ። ዘመናዊ ሠራዊት ሠራዊቱ በፖለቲካው ውስጥ ባለው መሰረታዊ ተፅዕኖ ምክንያት ንጉስ ቴዎድሮስ በዚህ ክፍል ላይ ብዙ ትኩረት አድርገዋል። እራሳቸውን ከስሎሞኑ ስርወ መንግስት በመጀመሪያ የአገዛዛቸው ዘመን በማራቃቸው ብቸኛው ወደላይ የሚያወጣቸው መሰላል የውትድርና ብቃት እንደሆነ ጠንቅቀው ተረዱ። አገራዊ ሠራዊቱን ለማጠናከርና ብሔራዊ አንድነትን እውን ለማድረግ፣ ዋልተር ፕላውዴን "ታላቁ ለውጥ" ያለውን አጼ ቴዎድሮስ አከናወኑ 9። ይህ ታላቅ ለውጥ በ3 አብይ ክፍሎች ላይ ያተኮረ ነበር፡ ፩.መዋቅር ፪.ዲሲፕሊንና ፫.ትጥቅ ናቸው። እኒህ ለውጦች ከሞላ ጎደል የተወደዱና ለብዙ ድሎች ያበቃቸው ሲሆን ስልጣናቸውንም ለማንሰራፋት አይነተኛ ምክንያት ናቸው። እኒህ ለውጦች የአገሪቱ ዜጎች በ"አንጻራዊ ደህነነት" እንዲኖሩ ረድተዋል 9። ከመዋቅር አንጻር ከዘመነ መሳፍንት ሲወርድ የመጣውን የተከፋፈለ የባላባቶች ሰራዊትን በአንድ ብሔራዊ ሰራዊት ቀይረዋል። ከተለያዩ ክፍለ ሃገሮች የመጡት ወታደሮች በንጉሠ ነገሥቱ በተዋቀረ አንድ የጦር ክፍል ስር ተደራጁ። እስካሁን ድረስ በኢትዮጵያ ሰራዊት የሚሰራበት የአስር አለቃ፣ የሀምሳ አለቃና መሰል ማዕረጎች የተፈጠሩት በዚሁ ዘመን ነበር። ንጉሡን የሚያጅቡትን ወታደሮች ቁጥር በመቀነስ፣ የዚህን ክፍል እዳተኝነትን ቀነሱ። ወታደሮች ከዚህ በኋላ ቋሚ ደሞዝ ተቆርጦላቸው ስለሚተዳደሩ የሰፈሩበትን ቦታ መበዝበዝ በህግ ተከለከሉ። በፊውዳሉ ስርዓት ወታደሮች በረገጡበት ቦታ ያሉ ገበሬወች ምግብና መኝታ እንዲያቀርቡ ይገደደዱ ነበር። ይህ ሁኔታ በንጉሠ ነገሥቱ አጥብቆ የተከለከለ ነበር። ይህን በሚያሳይ መልኩ ለምሳሌ አንድ ገበሬ የ12 ጫጩት እናት የሆነችን ዶሮ እንዲያርድ በንጉሱ ወታደር ይገደዳል። ድርጊቱ ንጉሱ ድረስ ቀርቦ በዳኝነት ከታየ በኋላ ወታደሩ በሞት ሲቀጣ ገብሬው ላም ተሰጥቶት እንዲሄድ ተደረገ። በዚህ ዘመን ወታደሮች ቀለብ የሚባል ገቢ ከንጉሱ የሚሰፈርላቸው ሲሆን ከዚህ ውጭ ማንም ገበሬውን ያስገደደ ወታደር ከፍተኛ ቅጣት ይቀጣ ነበር። ንጉሡ በሠራዊቱ ዘንድ እንደ ብረት የጠነከረ ዲሲፕሊን ለማቋቋም ሞክረዋል። ለምሳሌ ወደ ወሎ ባደረጉት ዘመቻ ያለትዕዛዝ ጦርነት የሚገቡ ወታደሮች ያለርህራሄ ይገደሉ ነበር። በሸዋው ዘመቻ እርስ በርስ ሽኩቻ ያሳዩ ወታደሮች በሙሉ በጥይት ተደብድበዋል። ባህሩ ዘውዴ እኒህ ድርጊቶች ደም መፋሰሱ እንዲባባስ በማድረግ ብዙ ጥቅም አላመጡም ያላል። ሆኖም ወታደሩ በራሱ ፈቃድ ብዙ ጥፋት እንዳያደርግ ረድቷል። አብዛኛው የአጼ ቴዎድሮስ ሰራዊት ጦር መሳሪያ ከጦር ሜዳ የተማረከ ነበር ። ቆይተው ግን ከአውሮጳ ቴክኖሎጂ በማስመጣት በኢትዮጵያ ምድር ላይ የመሳሪያ ማምረቻ ለማቋቋም ሞክረዋል። ለዚህ ተግባራቸው እንዲረዳ የአውሮጳ ሚስዮኖችን በጋፋት፣ ደብረታቦር ሰብስበው መሳሪያ እንዲሰሩ አደርጉ ከዚህ ትይዩ ትምህርት ቤት በማቋቋም ጥበቡን ተማሪወች እንዲቀስሙ አደረጉ። የመጀመሪያው ትክክለኛ የመሳሪያ ዝርዝር የተገኘው ከመቅደላ በአጼ ቴዎድሮስ ዘመን ነበር፡ 15 መድፎች፣ 7 አዳፍኔዎች፣ 11፣063 ጠመንጃዎች፣ 875ሽጉጦች፣ 481 ሳንጃዎችና ጥይቶችን ያጠቃልላል። ውስጣዊ ተቃውሞና ግርግር አስቸጋሪው የኢትዮጵያ ቤ/ክርስቲያንን ሽግግር አጼ ቴዎድሮስ ያሰቡትን ለውጥ በተግባር ለመፈጸም ቋሚ የተረጋጋ የመዋዕለ ንዋይ መሰረት እንደሚያስፈልጋቸው ተገነዘቡ ። በዘመኑ የኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ ቤ/ክርስቲያን ከሁሉ ግምባር ቀደም ሃብታም ድርጅት ነበር። አጼ ቴዎድሮስ የተዋህዶን ትምህርት ስለደገፉና አቡነ ሰላማም ይህ ጉዳይ ስላስደስታቸው በቴዎድሮስና በቤተክርስቲያን መካከል የነበረው ግንኙነት በመጀመሪያው የንጉሱ ዘመን መልካም ነበር። 17፣። በፖለቲካው አንድነት እንደሚፈልጉ ሁሉ በሃይማኖቱም አንድነትን ማየት ይፈልጉ ነበር። በዘመኑ ቴዎድሮስ እጅግ ሃይማኖተኛና የጋብቻን አንድ ለአንድ መጽናት የሚያክብሩ፣ የቤተክርስቲያን ክፍፍልን የሚቃወሙና እንዲሁም "ከክርስቶስ ውጭ እኔ ባዶ ነኝ" የሚሉ መሪ ነበሩ። በዚህ ምክንያት ከቤተ ከርስቲያን ጋር የነበረው የመጀመሪያ ግንኙነት ጥሩ የነበር ቢሆንም የቴዎድሮስና የአቡነ ሰላማ (እንዲሁም መላው የቤተክርስቲያኒቱ ቀሳውስት) ግንኙነት ቀስ እያለ እየተበላሸ ሄደ፣ ለዚህም ምክንያቱ ቤተክርስቲያኒቱን ለመለወጥ ያደረጉት አንድ አንድ ተግባር ነበር። ከቤተክርስቲያን ጋር ያለው ጥል በተለይ ፈጦ የወጣው የመሬት ይዞታን ለማሻሻል ያቀዱትን ሃሳብ ባሰውቁ ጊዜ ነበር። ለምሳሌ በ1848 ዓ.ም. ቀሳውስቱን ሰብስበው እንዲህ አሏቸው፡" እኔስ ምን ልብላ፣ ወታደሮቸስ? ግማሹን መሬት የመስቀል መሬት ብላችሁ ትወስዳላችሁ፣ ግማጩን ደግሞ ሪምና ገዳም 19፣"። መሬቱን ለግብር ከፋይ ገብሬወች በማከፋፈል አገሪቱ ላይ ሊያካሂዱት ላሰቡት መሻሻል ወጭ ቋሚ ገቢ ለማግኘት ነበር። 1852 ላይ የመሬት የዞታ ማሻሻሉ ስራ በከፊልም ቢሆን ተከናወነ በዚህ ወቅት የቤ/ክርስቲያን መሬት በከፊል ለገበሬወች አከፈፋሉ። ይህም በፍካሬ እየሱስ ላይ እንደተጠቀሰውና በእውን እንደነበረው ቀዳማዊ ቴዎድሮስ ስራ ነበር። በዚሁ አመት የቤተ ክርስቲያን አገልጋዮች ከሁለት ቄሶችና ሶስት ዲያቆኖች በላይ እንዳይሆን ደነገጉ።. 96 ከዚህም በላይ ደብተራነትን ከነአካቴው ለማጥፋት እንዳሰቡ ገለጹ። ብዙ ደብሮች ከአስፈላጊ በላይ የሰው ሃይል ሲኖራቸው ነገር ግን ከግብር ነጻ ስለሆኑ የአገሪቱን ሃብት በከንቱ ያባክናሉ፣ ይህም አጼ ቴዎድሮስ አጥብቀው የተቃወሙት ስርዓት ነበር። ንጉሱ በወግ አጥባቂ ቀሳውስት ላይ ያላቸውን መጸታዊ ንቀት ሲገልጹ "ዱላቸውን ከመንደር መንደር እየጎተቱ ያለ ምንም ስራ የሚያውደለድሉ " ይሏቸው ነበር። ሆኖም ቀሳውስቱ አርፈው የንጉሱ ተጠቂ መሆን አልቻሉም። በ1856 ዓ.ም. አቡነ ሰላማ እስከታሰሩ ድረስ ቤተክርስቲያኗ በአቡኑ መሪነት በንጉሱ ላይ ተቃውሞ አነሳች። የቀሳውስቱ ዋና ማጥቂያ ስልት የንጉሱን "ነጣቂ"እንጂ "ህጋዊ ንጉስ" አለመሆን ማስታወስ ነበር። ውስጣዊ ግርግር የጎጥ አመጾች አስተዳደሩ ማዕከላዊ እየሆነ በሄደ ቁጥር የሃይላቸውን መሸርሸር የተረዱት የየጎጡ ባላባቶች ጦር ማንሳት ጀመሩ። የጎጃሙ ተዳላ ጓሉ፣ የወልቃይቱ ጢሶ ጎበዜ፣ የሸዋወቹ ሰይፉ ሳህለስላሴና በዛብህ፣ የወሎዎቹ ደጃዝማች ሊበን አምዴ አመጽ አስነሱ። በዋግሹም ጎበዜ የሚመራው የላስታ ጦር ጭራሽ ጎንደርን ለጥቂት ጊዜ ለመቆጣጠር ቻለ፣ ሰሜንና ወገራም እንዲሁ ለአመጽ ተነሳሱ። በመጀመሪያዎቹ የቴዎድሮስ ዘመናት የትግራዩ ደጃዝማች ካሳ ምርጫ ከሌሎቹ ባላባቶች በተለየ መልኩ ለአዲሱ ንጉስ ክብርና ታማኝነት ያሳይ ነበር። በዚህ ወቅት የንጉሠ ነገሥቱ ጦር ሰራዊት ከሁሉ የተሻለ ስለነበር ሁሉኑም አመጽ በሃይል ለመቆጣጠር ቻለ። የንጉሱን ሰራዊት መመገብ የሰለቻቸው ገበሬወች ግን ባንጻሩ ለአመጹ መበረታታት አስተዋጾ አደረጉ። በየጊዜው የሚካሄደው ዘመቻም ለድህነትና ለህዝብ ማለቅ ከፍተኛ አስተዋጾ እያደረገ መጣ። በዚህ መካከል የአገሪቱን ብሄራዊ መከላከያ ለማጠናከር አጼው ያወጡት የግብር ስልት አዲሱን ስርዓት ከገበሬወች ዘንድ ሙሉ በሙሉ ለየው ። እኒህ ተቃውሞወች ከተራ ሰውነት ተነስተው አገሪቱን ለማሳደግና ፍትሃዊ ስርዓት ለማስፈን በሞከሩት አጼው ዘንድ አሳዛኝ ነበሩ። በ1850ወቹ ንግሡ በዛ ያሉ አመጾችን በትግሬና በበጌምድር ለማፈን ቻሉ። ታህሳስ 1852 የሰሜኑ ክፍል አመጽ ዋና አዛዥ የነበረውን አገው ንጉሴን ወግተው ገደሉ። በ1857 መቅደላ ያደገው ወጣቱ ምኒሊክ ምንም እንኳ ንጉሱን ቢወድም ከመቅደላ አምልጦ ሸዋ በመግባት የግዛቱን ኢ-ጥገኝነት አወጀ። ጎበዝ የተሰኘው የድሮው የላስታ መሪ ልጅ የላስታ መሪ በመሆን ስልጣኑን አወጀ፣ ትግራይም እንዲሁ በካሳ ምርጫ ስር ወደቀ። ከ1858-59 ንጉሱ የጢሶ ጎበዜን ጦር በጎንደርና የተድላ ጓሉን ሃይሎች በጎጃም ለመቆጣጠር ብዙ ዘመቻወን አካሄዱ። በነዚህ ዘመቻወች ብዙ ወታደሮች ከንጉሱ እየከዱ አመለጡ። በ1859 በንጉሱ ሙሉ ቁጥጥር ስር የነበረ አካባቢ ቢኖር በጌምድር ነበር 72። ጥቅምት 1860 ላይ ቴዎድሮስ ደብረታቦርን አቃጥለው ወደ መቅደላ በመሄድ እስከ እለተ ሞታቸው ድረስ ኑሮአቸውን በዚያ አደረጉ። አጼ ቴዎድሮስ ያቀዱት እና ለመተግብረ የፈለጉት አገር በተግባር መስራት አልቻለም። ንጉሱ የሃገራቸውን ህዝብ ምንጊዜም ላለመበደል ቢፈልጉም የፖለቲካውንና የፍትሃዊ ስርዓቱን ቅጥ ለማስተካከል አይነተኛ አማራጭ የወታደራዊ ሃይል በመሆኑ ብቻ ጦር መክፈት ግድ እንዳላቸው ሳይናገሩ አላለፉም። ከባህር ጠረፍ በርቀት የመሰረቱት መቅደላም እንደ ትግራይና ሸዋ በፍጥነት ዘመናዊ ጦር መሳሪያን ሊያገኝ አልቻለም። የንጉሱ በጣም ጠንካራ ወታደራዊ ዲሲፕሊን(ግብረ ገብ) ብዙዎቹ ወታደሮች እንዲከዱ አደረገ። ባንድ ወቅት የአጼው ሰራዊት ከመቶ ሺህ በላይ የነበር ሲሆን በ1858 ከአስር ሺህ ብዙ አይበልጥም ነበር። በቁም እስር የነበሩት አቡነ ሰላማ በ1859 ሲሞቱ አጠቃላይ ክርስቲያኑ ክፍል በቴዎድሮስ ላይ ከፍተኛ ጥላቻን አሳየ። በአገሪቱ የነበረው የተቃውሞ መጠን ከማየሉ የተነሳ አጼ ቴዎድሮስ ከደብረታቦር መቅደላ ባሰሩት መንገድ እንኳ ሳይቀር በሰላም መንቀሳቀስ አልቻሉም። በ1859 መጨረሻ ይሄው መንገድ እጅግ አደገኛ እየሆነ በመምጣቱ ንጉሰ ነገስቱ በመቅደላ ሙሉ በሙሉ ተወሰኑ። የሃይማኖት ግርግር በንጉሱና በኦርቶዶክስ ተዋህዶ ቤ/ክርስቲያን መካከል የነበረው ግንኙነት እየተበላሸ ቢሄድም ከሌሎች ሃይማኖቶች ጋር የነበርው ግንኙነት የከፋ ነበር። በመጀመሪያ፣ ፕሮቴስታንቶች፣ ካቶሊኮች፣ እስላሞች፣ እና ፈላሻወች የሃይማኖት ነጻነት ተፈቅዶላቸው ይኖሩ ነበር። ሆኖም የአገሪቱ ውስጣዊ ሁኔታን መበላሸት ተከተሎ ፣ ሚሲዮኖችና ሌሎች ሃይማኖቶች ጫና እየበዛባቸው ሄደ። ንጉሰ ነገሥቱ ለአገሪቱ አዲስ አይነት ቴክኖሎጂን ለማስተዋወቅ ከነበራቸው ፍላጎት አንጻር በንግሱና በፕሮቴስታንት ሚሲዮኖች የነገረው የመጀመሪያ ግንኙነት መልካም ነበር። እንደ ካቶሊኮች የግለሰቦችን ሃይማኖት ለመቀየር ሳይሆን የቤተክርስቲያኒቱን ውስጣዊ አሰራር ለመቀየር ስለሚፈልጉ ፕሮቴስታንቶች በንጉሱ ዘንድ በጥሩ አይን ይታዩ ነበር። በ1847 ከስዊዘርላንድ የተላኩ ወጣት እጅ ጥበብ አዋቂ የፕሮቴስታንት ሚስዮኖችን ለማስተናገድ ንጉሱ ቃል ገቡ። እኒህ ሚስዮኖች በአማርኛ የታተሙ የሃይማኖት መጽሃፍትን ይዘው የመጡ ሲሆን፣ ቴዎድሮስ ግን የፈለጉት የጦር መሳሪያወችን ነበር፣ ሆኖም ቀረ ግን ንጉሱ ለኒህ ሚሲዮኖች ጥሩ አቀባበል አደረጉላቸው። በንጉሱ ፈቃድ መሰረት እኒህ ሚሲዮኖች የሰበካ ስራቸው ክርስቲያን ባልሆነው ክፍል ብቻ እንዲወስኑ ሲደረግ፣ የእጅ ጥበብ ስራቸው ግን ንጉሱ በፈለጉት መጠን ጥራት አልነበረውም። ሚሲዮኖቹ የእጅ ጥበብ አዋቂ ቢሆኑም ንጉሱ ላሰማራቸው ስራ ግን የተለማመዱ አልነበሩም። በ1853 አካባቢ በንጉሱ አግባቢነት አንስተኛ አዳፍኔ ሰርተው ሲያቀርቡ ወዲያው መድፍ እንዲሰሩ ከንጉሱ ዘንድ ጥያቄ ቀረበላቸው። ምንም እንኳ እኒህ ነገሮች ንጉሱን ቢያስደስቱም ፕሮቴስታንቶች ሌሎች አውሮጳውያን ላይ ይደርስ ከነበረው ጭቆና ተቋዳሽ ከመሆን አልተረፉም። ለዚህ ምክንያቱ ለምሳሌ የፕሮቴስታንት ሰባኪ የነበረውን ሄንሪ ስተርን ንግሱ ላይ የሚናገራቸው በጊዜው የሚያስቆጣ ንግግር ይጠቀሳል። ለምሳሌ ሄነሪ ስተርን ባሳተመው መጽሃፉ ላይ የንጉሱ እናት በጣም ደሃ ከመሆኗ የተነሳ "ኮሶ ትሸጥ ነበር" ይህም በንጉሱ ዘንድ እጅግ የሚያስቆጣ ነበር። ስለሆነም ከጥቂት ጊዜ በኋላ ብዙዎቹ ሚሲዮኖች (ከሄንሪ ስተርን ጨምሮ) በመቅደላ ታሰሩ። በአንጻሩ ከካቶሊኮች ጋር የነበረው ግንኙነት ምንጊዜም ብልሹ ነበር፣ ለዚህም ምክንያቱ ሁለት ነበር፦ ፩) ካቶሊኮች በስሜኑ በኩል የነበራቸው ተጽዕኖ የንጉሱን ስልጣን የሚገዳደር ነበር ፪) ከፈረንሳይ ሃይል ጋር የነበራቸው የጠበቀ ግንኙነት ነበር ። ጃኮቢና ጉስቲኖ የተሰኙ ካቶሊኮች በአንድ ወገን አቡነ ሰላማ በሌላ ወገን ባስነሱት የግል ጥል ምክንያት አጼ ቴዎድሮስ ካቶሊኮቹን በ1846 ከአገር ሲያባርሩ ኢትዮጵያዊ ደጋፊወቻቸውን እንዲታሰሩ አደርጉ። በዚህ ምክንያት ካቶሊኮች፣ በተለይ ፈረንሳይ ንጉሱን ከስልጣን ለማሰወገድ መዘጋጀት ጀመሩ። አገው ንጉሴ የተሰኘው የሰሜን መሪ ንጉሱን ለመውጋት እና ዘመናዊ ጦር መሳሪያ በተለዋጭ ለማግኘት እንደሚፈልግ ሲሰማ በፓሪስ ደስታ ሆነ።. 135 አገው ንጉሴ ከካቶሊኮችና ከፈረንሳይ ባገኘው ድጋፍ መሰረት ሃይሉን በትግራይ ማጠናክር ጀመረ። ሆኖም በ1852 ላይ በጦርነት ተሸንፎ ተገደለ። አጼ ቴዎድሮስ ከመስሊሞች ጋር የነበራቸው ግንኙነት ለየት ያለ ነበር። ምንም እንኳ ሙስሊሞች ሃይማኖታቸውን በነጻነት እንዲያካሂዱ ንጉሱ ቢፈቅዱም ወደ ኦሮቶዶክስ ክርስትና እንዲለወጡ ግን ይደግፉ ነበር። የአጼ ቴዎድሮስ አባት የተገደሉት በሱዳን መስሊሞች ቢሆንም ቅሉ የሃይማኖት ነጻነታቸው ግን እንደተጠበቀ እንዲቀጥል ፍላጎታቸው ነበር። ሆኖም በአገዛዛቸው መጨረሻ ከሙስሊሞች ጋር የነበረው ግንኙነት የሻከረ ነበር፣ ለዚህ ምክንያቱ ሁለት ነበር፤ አንደኛው የኦቶማን ግዛት በቀይ ባህር መንሰራፋትና የሙስሊም ነጋዴወች ባሪያ ንግድ ነበር። ባሪያ ንግድ በንጉሠ ነገሥቱ አዋጅ መሰረት ወንጀል ነበር። ስለሆነም በሚያዚያ 1856 ዓ.ም. እስልምና በግዛቱ ሲከለከል፣ ይህን ጉዳይ በመቃወም ስራ ያቆሙ ሙስሊሞችኑን ንጉሱ ይቀጡ ነበር። ዲፕሎማሲና የአውሮጳውያን መታሰር የክርስቲያን ትብብር ህልም የንጉሰ ነገስቱን ዲፕሎማሲያዊ ጥረት በ፫ ዋና ኩነቶች ተጽዕኖ ደርሶበታል፦ በቴዎድሮስ ዘመን አገሪቱ በቱርክና ግብጽ ሃይሎች የተከበበች ስለነበር ከዚህ መከበብ እራስን ለማዳን ከአውሮጳውያን ጋር የክርስትና ትብብር ለመፍጠር ንጉሰ ነገሥቱ ፈቃድ ማሳየት ከአውሮጳ የመጡ መናኛ/ሰነፍ ዲፕሎማቶች በንጉሱ ዲፕሎማሳዊ ጥረት ላይ ከፍተኛ ተጽዕኖ ማድረግ በተለይ በብሪታኒያ ዲፕሎማቶች የተሰሩ «ማመን የሚያስቸግሩ ስህተቶችና መልዕክት አለማድረስ» ናቸው። አጼ ቴዎድሮስ በግል ደረጃ ከነበራቸው የጠበቀ ሃይማኖታዊ እይታ ውጭ ስለ ዘመኑ የአውሮጳ እርስ በርስ ዲፕሎማሲያዊ ውጥረትና ግንኙነት የጠለቀ መረጃ አልነበራቸውም። የአጼ ቴዎድሮስ የዲፕሎማሲ ደብዳቤወች እንደሚያሳዩት ለንጉሱ የሃይማኖት ጉዳይ ለዲፕሎማሲው ጥረት ዋና ጉዳይ ነበር፣ ከአውሮጳውያን ጋር ትብብር በመፍጠር የግብጽን እስላማዊ ሃይል ለመመከት የነበራቸውን ፍላጎት የዚሁ ሃይማኖታዊ ዲፕሎማሲ አካል ነበር። ስለሆነም ክርስቲያን እንግሊዝ ከሙስሊም ቱርክ ጋር ወግና ክርስቲያን ሩሲያን በክሪሚያ ጦርነት እንደወጋች ሲሰሙ ለንጉሱ እጅግ እንግዳ ሁኔታ ነበር። በተረፈ የዘመኑ የአውሮጳ ቤተመንግስቶች በዘረኛነት የተሸበቡ ስለነበር ለነሱ «አንድ የአፍሪቃ ንጉስ ከተራ የጎሳ አለቃነት ባለፈ አይታይም ነበር»፤ ይህም እውነታ ለንጉሱ ዲፕሎማሲያዊ ጥረት የተደበቀ ነበር። ከውጫዊ አደጋ በተረፈ ውስጣዊ አመጽ ሲነሳም እንዲሁ ዲፕሎማሲን በመጠቀም ብሄራዊ ድጋፍ ለማግኝገት ንጉሱ ሞክረዋል4። ከአውሮጳ አገሮች የቴክኖሎጂ እና የወታደራዊ ድጋፍን መጠየቅ የዚህ ዲፕሎማሲ አካል ነበር። የፈረንሳዮች መልስ ንጉሱ የካቶሊክ ሚሲዮኖች በአገሪቱ እንዲዘዋወሩ ከፈቀዱ ድጋፉን እንደሚሰጡ ነበር፣ ሆኖም ግን ይህን ጉዳይ ንጉሱ እንደማይፈቅዱ አስቀድሞ የታወቀ ስለነበር «ድጋፍ ከመከልከል» ጋር ምንም ልዩነት አልነበረውም። ሩሲያኖች በክሪሚያ ጦርነት ተዳክመው ስለነበር ለንጉሱ ድጋፍ መላክ አልቻሉም። በዚህ ምክንያት በክሪሚያው ጦርነት መነሳት የተበሳጩት ቴዎድሮስ። በኋላ ያሰሩትን መድፍ ሴባስቶፖል በማለት ለሩሲያኖቹ ጦር ሜዳ ማስታወሻ ሰየሙ። በዚህ ትይዩ ከሙስሊም አገሮች ጋር፣ በተለይ ከግብጽ ጋር፣ የነበረው ግንኙነት እየተበላሸ ሄደ። በ1848፣ የአሌክሳንድሪያ ፓትሪያርክ ቄርሎስ ለጥየቃ ወደኢትዮጵያ በመጡበት ጊዜ አቡነ ሰላማ፣ በንጉሱ ስም፣ ግብጽ ወታደራዊ እርዳታ እንድታደርግ ጠየቁ። የቆብጡ ፓትሪያርክም የንጉሰ ነገሥቱ አምባሳደር በካይሮ ለመሆንና ጥያቄውን ለማቅረብ ተስማሙ። ሆኖም ይህ ጉዳይ ንጉሱ ሳይሰሙ በሁለቱ የሃይማኖት መሪወች መካከል የተከናወነ ስለነበር ንጉሰ ነገሥቱ የተደረገውን ጉዳይ ሲሰሙ ሁለቱንም ግብጻውያን እስር ቤት ከተቷቸው። በዚ ሁኔታ ነገሮች ቀጥለው ፓትሪያርክ ቄርሎስ ህዳር 1849 ላይ ሲፈቱ አቡነ ሰላማ በታሰሩበት 1859 አረፉ። ከዚህ ጎን ዋድ ንምር ለተሰኘው ሱዳናዊ የማክ ንምርልጅ ንጉሰ ነገስቱ እርዳታ ያደርጉ ነበር። ይሄ ሰውና አባቱ በግብጾች ላይ የሚካሄድ ሱዳናዊ አመጽ መሪ ነበሩ። ስለሆነም የአጼ ቴዎድሮስ ድጋፍ በአካባቢው የነበርውን የግብጽን ሃይል ለመነቅነቅ ከነበረ አቅድ የመነጨ ነበር። ይሁንና ከምዕራቡ የአገሪቱ ክፍል ከሚመጣው የግብጾች ጸብ ይልቅ ቴዎድሮስን ከአውሮጳውያን ጋር ለመስራት የገፋፋቸው በምስራቅ ከቀይ ባህር የሚመነጨው የቱርኮች አደጋ ነበር። የቴዎድሮስ ዲፕሎማሲያዊ ጥረት በአብዛኞቹ አውሮጳውያን ሃይሎች ዘንድ አወንታዊ ምላሽ አለማግኘቱን ተከትሉ ንጉሱ ከእንግሊዞች ጋር የጠበቀ ግንኙነት ለመፍጠር ፈቀዱ። በተለይ ለዚህ ፍላጎት ዋና መንስኤ የነበረው ሊቀ መኩዋስ ብለው ከሰየሙት ሊቀመኳስ ጆህን ቤል እና የእንግሊዝ የመጀመሪያ ቆንጽላ በኢትዮጵያ ዋልተር ፕላውዴን ጋር የነበራቸው ቅርበት ነበር። በኒህ ሁለት ሰወች ምክንያት ንጉሱ ለብሪታንያ ከፍተኛ አድናቆትና ክብር የነበራቸው ሲሆን ነገር ግን ከእንግሊዞች ዘንድ ተገልባጭ ፍቅርና አድናቆት አልነበረም። የሆነው ሆኖ በመጨረሻ ንጉሱ የጠበቀ ግንኙነት ለመፍጠር የፈለጉት አገር ዋና ጠላታቸውና የመውደቃቸው ምክንያት ሆኖ አረፈው። የእንግሊዝ ዲፕሎማሲ መበላሸት ጥቅምት 29፣ 1854 ላይ አጼ ቴዎድሮስ ሁለት ተመሳሳይ ደብዳቤወችን ለእንግሊዟ ንግስት ቪክቶሪያና ለፈረንሳዩ ናፖሊዮን ሳልሳዊ ላኩ። የደብዳቤያቸው ፍሬ ነገር የቱርኮች በኢትዮጵያ ግዛት መኖርን የሚቃወምና እነርሱን ከኢትዮጵያ ምድር ለማባረር ድጋፍ እንዲሰጡ ነበር። ደብዳቤው በ1854 የእንግሊዝ ቆንጽላ በኢትዮጵያ ተብሎ በተሾመው ካፕቴን ካሜሮን አማካኘት የተላከ ነበር። በዚሁ ደብዳቤ ንጉሠ ነገሥቱ ጆን ቤልና ዋልተር ፕላውዴን ለንጉሱ የገቡትን ቃል አስታውሶ ንግስት ቪክቶሪያ የንጉስ "ታላቅ ንግስት" እንደሆነችና "የክርስቲያኖች ወዳጅ" እንደሆነች ያስታውሳል። በዚህ ምክንያት እንግሊዝን እንደሚወዱ በደብዳቤው አስፍረዋል። ከዚህ በተጨማሪ የቱርኮች በኢትዮጵያ ባህር ወደብ ላይ መንሰራፋት በቀይ ባህርል ላይ ጉዞ እንዳያደርጉ የሚከለክልና አምባሳደርም እንዳይልኩ ያደረጋቸው መሆኑን ጠቅሰዋል። ጥር 12፣ 1854 ላይ የቴዎድሮስ ደብዳቤ ለንድን ቢደረሰም። የታቀደውን አላማ አልፈጸመም። ለዚህ ምክንያቱ ሩሲያውያን የእንግሊዝን የህንድ ግዛት መገዳደራቸው ነበር። ስለሆነም እንግሊዝ ሩሲያን በጠላትነት ፈርጃ ክሩሲያ ጠላቶች -ከቱርኮች ጋር የጠበቀ ዲፕሎማሲያዊ ግንኙነት በማድረግ ሩሲያን አንድ ላይ የሚታገሉበት ወቅት ነበር። ስለሆነም የእንግሊዝ የውጭ ጉዳይ መሰሪያ ቤት ለቴዎድሮስ ደብዳቤ መልስ እንኳ ሳይጽፍ እንዲሁ በተመላሽ ደብዳቤውን ለእንግሊዝ ወኪል በህንድ ላከ። የህንዱም መስሪያ ቤት ደብዳቤውን ወደ ጎን ከማስቀመጥ ውጭ መልስ አልላከም ነበር። በዚያው አመት ሚያዚያ 1854 ካፒቴን ካሜሮን ክእንግሊዙ የውጭ ጉዳይ ጸሃፊ ኸርል ረስል በደረሰው ደብዳቤ የእንግሊዝ መንግስት የኢትዮጵያን የድጋፍ ጥያቄወች ውድቅ እንዳደረገ ተረዳ። ካሜሮን ወደ ምጽዋ በመሄድ በዚያ እንዲወስን መልዕክቱ ያዝ ነበር። በዚህ መካከል ንጉሱ ከእንግሊዝ መልስ ባለማግኘታቸው የእንግሊዝ መንግስት ሆን ብሎ ችላ እንዳላቸው እምነት አሳደረባቸው። በታሪክ አጥኝው ሪቻርድ ፐንክኽርስት አስተሳሰብ የዚህ እምነት ምክንያት የቴዎድሮስ "እንግሊዝ ግብጽን ትደግፋለች" የሚል "የተሳሳተ እምነት" ነው ይበል እንጂ። በእርግጥም እንግሊዞች ከግብስ ጋር የንግድ ግንኙነት ለመፍጠር ሞክረው ነበር። በ1856፣ በግብጽ ቁጥጥር ስር በነበረው የሱዳን ክፍል የጥጥ ተክልን ለመትከል የሚያስችል እቅድ ለመንደፍ የእንግሊዙ ካፒቴን ካሜሮን ተጉዞ ነበር። እኒህን ነገሮች የሚከታተሉት ንጉሱ፣ ካሜሮን የግብጾቹን በሱዳን ወረራ ዕውቅና እንደሚሰጥና በግልጽም ለነሱ እንደሚያደላ ተረዱ። ህዳር 1856 ላይ ከኸርል ሩስል ጸሃፊ ጄምስ መሪይ በመጣ ደብዳቤ መሰረት ካፒቴን ካሜሮን በምጽዋ ላይ እንጂ በኢትዮጵያ እንዳልተሾመ ማስታወሻ ደረስው። ነገር ግን ይሄ ደብዳቤ ስህተት ነበር ምክንያቱም የካፒቴን ካሜሮን ሹመት የንግስቲቷ ቆንጽላ በኢትዮጵያ የሚል ነበርና።።. እንኒህ ለውጦችን በጥሞና የሚከታተሉት አጼ ቴዎድሮስ ይህ የብሪታኒያ መንግስት ፖሊሲ በጊዜው ምጽዋን ይቆጣጠር የነበረውን የኦቶማን/ቱርክ ግዛት የሚደግፍ ሆነው አገኙት። ለቴዎድሮስ ትልቅ ትርጉም በነበረባት እየሩሳሌም ይኖሩ የነበሩ ኢትዮጵያውያንና መኖሪያቸው በእንግሊዞች ጥበቃ ያገኝ የነበር ቢሆንም አዲስ የተሾመው የብሪታንያ ቆንጽላ ግን የኦቶማን ቱርኮች ኢትዮጵያውያንን ከሚኖሩበት ሲያባርሩ እንግሊዞቹ አልተቃወሙም ነበር። የእንግሊዝ መንግስት ኦቶማን ቱርክን ለመደገፍ መምረጡ በንጉሰ ነገስቱና በእንግሊዝ መንግስት መካከል ለተፈጠረው ጥል ዋና መነሻ ነበር። ንጉሡ ለጻፉት ደብዳቤ አንድ አመት ሙሉ መልሱን ሲጠባበቁ ቢቆዩም ምንም መልስ ባለማግኘታቸው ትዕግስታቸው ተሟጦ ጥር 4፣ 1856 ላይ ካፒቴን ካሜሮንና ሌሎች የዲፕሎማሲው አካሎች በመቅደላ ታሰሩ። እስክዚያው ድረስ መልስ ሳይሰጡ ዝምታን የፈቀዱት እንግሊዞች በርግጥም በዚህ ጊዜ ከዝምታቸው ነቁ ። ወዲያውም ወደ ጎን የተጣለው የንጉሱ ደብዳቤ ተፈልጎ ተገኘ፣ ብዙም ሳይቆይ እንግሊዞች ደብዳቤ ላኩ ። "አስቸኳይ" ደብዳቤ ተጽፎ በሆሙዝ ራሳም አማክይነት ጥር 26፣ 1858 ጣና ሃይቅ አጠገብ ለንጉሱ ደረሰ። በዚሁ ደብዳቤ የእንግሊዝ መንግስት እስረኞቹ እንዲፈቱና ይህ ሲሆን እርዳታ እንደሚሰጥ አስታወቀ። በዚህ መልስ ያልረኩት ቴዎድሮስ ራሳምን እንዲሁ በመቅደላ እስር ቤት ከተቱት ። ለሰላም መውረድ የመጨረሻው ተስፋ ነው የተባለው ሚሲዮኑ ማርትን ፍላድ በሐምሌ 1858 ከቴዎድሮስ ወደ እንግሊዝ ተላከ። ጥር 1859 ላይ ንጉሰ ነገሥቱ እስረኞቹን ፈተው ወደ ምጽዋ ከተወሰዱ በምትኩ የእንግሊዝ መንግስት ወታደራዊ እርዳታ እንደሚያደርግ ደብዳቤ ከእንግሊዝ መንግስት ደረሳቸው። በመካከሉ፣ ኢትዮጵያው ውስጥ የነበረቸው የማርቲን ፍላድ ሚስት፣ አውሮጳውያኑ እንደገና እንደታሰሩ ለባሏ አሳወቀች። ታህሳስ 185 ላይ እስረኞቹ ተፈተው ወደ ምጽዋ እንዲላኩ ፍላጎቱን አስታወቀ። በዚህ ወቅት ንጉሰ ነገሥቱ በማያባራ ዘመቻና የማያቋርጥ አመጽ ተጠምደው ስለነበር ከመቅደላ ምጽዋ ያለውን መንገድ መቆጣጠር አይችሉም ነበር። ስለሆነም ሚያዚያ 1859 ከእንግሊዝ የደረሳቸውን ዛቻ መልስ ባለመስጠት ችላ አሉት ፣ በዚህ ሁኔታ የእንግሊዝ መንግስት እስረኞቹን ለማስፈታት ዘመቻ ለማድረግ ወሰነ። የቴዎድሮስ መሞት የእንግሊዞች ዘመቻ በመረጃ ልውውጥ ላይ በተነሳው ችግርና እንዲሁም እንግሊዞች ለንጉሱ የላኩት ዛቻ መልስ ባለማግኘቱ ምክንያት ነሐሴ 1859 እንግሊዞች በሮበርት ናፒየር የሚመራ 32፣000 ጦር ሰራዊት አዘመቱ። እንግሊዞቹ በዚህ ወቅት በኢትዮጵያ ስለሚሆነው ጉዳይ ጥልቅ መረጃ የነበራቸው ሲሆን በየአካባቢው እየተነሳ ስለነበር አመጽ ሙሉ ግንዛቤ ነበራቸው። የቴዎድሮስ ሰራዊት በድሮ ጊዜ ወደ 100፣000 የሚጠጋ የነበር ሲሆን በ1859 ከ5 እስከ 10፣000 በላይ አይሆንም ነበር። ንጉሰ ነገሥቱ የመጨረሻ ዘመቻቸውን ፈጽመው በጥቅምት 1860 ላይ መቅደላ ደረሱ፣ ይሄውም ከናፒየር ሰራዊት 2 ሳምንት ቀድሞ ነበር። የእንግሊዝ ሠራዊት ያለምንም ችግር ምጽዋ ላይ ካረፈ በኋላ ከሌሎች የኢትዮጵያ ኃይሎች ለምሳሌ ካሳ ምርጫ ድጋፍ በማግኘት፣ ከተክለ ጊዮርጊስ ሐዘን በማግኘት፣ ከዳግማዊ ምኒልክ ድጋፍም ሆነ ተቃውሞ ሳይደርስበት ያለ ችግር ወደ መቅደላ ተመመ። 112 የብሪታንያ ሠራዊት በተለይ ከፍተኛ ድጋፍ ያገኘው ከካሳ ምርጫ ሲሆን፣ በቂ የመጓጓዣና የምግብ እርዳታ ያገኙት ከኒሁ ሹም ነበር። ሚያዚያ ፲ ቀን ፲፰፻፷ ዓ/ም ላይ የመጀመሪያውና የመጨረሻው የፊት ለፊት ጦርነት በቴዎድሮስ ሰራዊትና በናፒየር ሰራዊት መካከል ተካሄደ70። ይህ ጦርነት በታሪክ የአሮጌ ጦርነት ተብሎ ሲታወቅ ከመቅደላ እግርጌ የተደረገ ውጊያ ሲሆን በዚሁ ጦርነት የኢትዮጵያ ሰራዊት ተሸንፎ አፈገፈገ 12። በሚቀጥለው ቀን፣ ሚያዚያ11 ላይ፣ ናፒየር ለቴዎድሮስ በጻፈው ደብዳቤ ንጉሡ እስረኞቹን ከፈቱና ለ"እንግሊዟ ንግሥት እጅ ከሰጡ" "በክብር እንደሚያዙ" አሳወቃቸው። ሆኖም ንጉሰ ነገሥቱ ከኩራታቸው አንጻር ይህን አይነት መዋረድ እንደማይቀበሉ አሳወቁ። በዚህ ሁኔታ ንጉሱ አቋማቸውን በደምብ የሚያሳውቅ፣ በጊዜው "ድንቅ" የተባለ፣ ማንነታቸውንም በርግጥ የሚይሳይ ደብዳቤ ጻፉ። ለናፒርየር የተጻፈው ይህ ደብዳቤ አጠቃላይ የጊዜውን የኢትዮጵያ ሁኔታ የዳሰሰና ለኢትዮጵያ ህዝብ የገቡት የመጨረሻ ኪዳን ነበር። "በስመ አብ፡ ወወልድ፡ ወመንፈስ ቅዱስ፡ አንድ አምላክ፡ በሥላሴ፣ በክርስቶስ፡ የሚያምነው ፡ ካሳ ለአገሬ ሕዝብ "ግብርን ተቀበሉ፣ ስርዓትንም ተማሩ" ብየ፡ብነገር፡ እነርሱ ፡ ግን፡ ይህን ፡ በመቃወም፡ ከኔ ጋር ጥል ጀመሩ። አንተ ፡ ግን ፡ በስራት፡ በሚመሩ፡ ወታደሮች፡ ታሸንፋለህ። አልባሌ ፡ የብረት፡ ኳስ፡ ፈርተው፡ የሚወዱኝና ፡ የሚከተሉኝ ፡ ሰወች ፡ ጥለውኝ ፡ ጠፉ። አንተ ፡ጥቃት፡ ስታደረስ፡ ከነርሱ፡ ጋር አልነበርኩም። እኔማ፡ እራሴን፡ ትልቅ ፡ አድርጌ፡ ቆጥሬ፡ ዋጋ ፡ በሌለው፡ መድፍ ፡ ተዋጋሁ። እግዚአብሔር ፡ ቢፈቅድ፡ ሁሉን ፡ለመመራት፡ ነበር፡ ሃሳቤ፣ አምላክ ፡ ይሄን፡ ከከለከለኝ ፡ ሞቴን እጠብቃለሁ እራስክን ፡ትላንት ፡ያስደሰትክ ሆይ፣ አምላክ እንደኔ አያድርግህ፣ በተለይ ደግሞ አምላክ በኢትዮጵያ ውስጥ የሚገኙትን ጠላቶቸን አያድርግህ። እኔማ እየሩሳሌም ሂጄ ቱርኮችን ለማባረር ነበር ሃሳቤ። ወንዶችን የማረከ፣ በሌሎች ሊማረክ አይችልም። እኒህን "የጀግንነት ቃላት" ካስጻፉ በኋላ ንጉሱ እራሳቸውን ሊያጠፉ ቢሞክሩም ወታደሮቻቸው ሽጉጣቸውን ከጃቸው ነጥቀው አዳኗቸው። ይህ ሁሉ ሲሆን ከእንግሊዞች ጋር የሚደረገው ድርድር አላቋረጠም፣ ንጉሰ ነገሥቱም ጥሉን በሰላም ለመፍታት ከመሞከር አልተቆጠቡም። ለፋሲካ በዓል ማክበሪያ ብለው ንጉሱ ለናፒየር ብዙ ከብቶች በስጦታ ላኩ። የእንግሊዙ ጦር አዛዥ ግን የከብት ስጦታውን አልቀበልም በማለት መልሶ ላከ። የስጦታውን አለመቀበል ንጉሱ ሲሰሙ ከመቅደላ ለመውጣት ሞከሩ ሆኖም ግን መቅደላ በእንግሊዞች ተከቦ ነበር። በዚህ ወቅት ለብዙ ወቅት የታሰሩት ሚሲዮኖችና የፖለቲከኛ እስረኞች ተፈቱ። የተፈቱትን እስረኞች ያዩ ገለልተኛ ተመልካቾች፣ በፈረንሳይ፣ በሩሲያ፣ በሳውዲ አረቢያ፣ በሆላንድ፣ አውስትራሊያና ስፔን በእስረኞቹ መልካም ጤና በጣም ይደነቁ ነበር፣ ከእስረኞቹ አንዱም «በታስርነበት ወቅት ጥሩ ቤትና ምግብ ነበረን የምንፈራው የንጉሱን ቁጣ ነበር»። ሚያዚያ ፮ ቀን ሦስት ሰዓት ላይ እንግሊዞች በመቅደላ ምሽግ ላይ የመጨረሻ ጥቃት አደረሱ። ንጉሱ፣ የሃይል ሚዛኑ ወደ እንግሊዞቹ ሙሉ በሙሉ አንዳጋደለ ስለተረዱ ለወታደሮቻቸው እንዲህ በማለተ ተለይተው ሄዱ "ተፈጽሟል! ከርሱ እጅ ከምወድቅ ብሞት ይሻለኛል"። ወዲያውም ከንግስት ቪክቶሪያ የተላከላቸውን ሽጉጥ መዘው በመጉረስ በጀግንነት አለፉ። እንግሊዞቹ 9 ሚሊዮን ፓውንድ አውጥተው ዘመቻውን ሲያቅዱ የመቅደላን ምሽግ አፍርሰው ንጉሱን ለመማረክ ነበር። ሆኖም ምሽጉ ሲሰበር ንጉሱ ሞተው ስልተገኘ ናፒየር እጅጉን በመናደዱ ሙሉውን መቅደላ እንዲመዘብርና የተረፈው በእሳት እንዲጋይ አደረገ። ሚያዚያ 18 ላይ እንግሊዞቹ የተከፋፈለች አገር ትተው ሄዱ፣ ወዲያም ግንቦት 1860 ላይ የላስታው ዋግሹም ጎበዜ በ60፣000 ጠንካራ ወታደሮቹ በመታገዝ ንጉሰ ነገሥት ዳግማዊ አጼ ተክለ ጊዮርጊስ በመባል ስልጣን ላይ ወጣ። ውርስና ትዝታ እንደ ባህሩ ዘውዴ አስተያየት የቴዎድሮስ ህይወት በ3 ቦታወች ይጠቃለላል፡ ቋራ፣ ጋፋትና መቅደላ። የመጀመሪያው የፖለቲካና ውታደራዊ መሰረትን ሲወክል፣ ሁለተኛው የዘመናዊነትን ፍላጎት ይወክላል፣ ሶስተኛው ደግሞ መጠለያንና፣ የሞት ቦታን ይወክላል። አጠቃላዩ የቴዎድሮስ ውጤት ቅይጥ ነው፣ የሚለው ባህሩ ዘውዴ፣ ለውጡ "ስልትና ጭብጥ" ይጎለዋል ሲል። ብዙው ለውጥ ሙሉ በሙሉ "ያልተተገበረ ሙከራ" ነበር ይላል። በአጠቃላይ መልኩ፣ ለውጡቹ ሊተገበሩ የሚችሉ የነበሩ በሂንም 60 ላለመተግበራቸው የተወሰኑ ምክንያቶች ነበሩ 68።የመጀመሪያው ምክንያት የኢትዮጵያ መልክዓ ምድራዊ አቀማመጥ ሲሆን ተራራማው ምልክዓ ምድር ተገቢ የሆነ የርስ በርስ መርጃ ልውውጥን ስለሚያግድ ለውጦቹን ከአንድ ቦታ ወደ ሌላ ለማስተዋወቅ አስቸጋሪ ነበር። ሌላው ደግሞ ታላቅ የወታደራዊ መዋቅራቸውን ወደ ፖለቲካዊ የበላይነት ለመተርጎም አለመቻላቸው ነበር። አንድ ክፍለ ዘመን ሙሉ ያለምንም መካከለኛ መንግስት የነበረን አገር በንጉሰ ነገሥቱ መልካም ፈቃድ ብቻ ለማስተካከል የማይቻል ነው። በ"ፖለቲካ ሹመት" አዲስ የገዢ መደብ ለመፍጠር የሞከሩትም ሁኔታ ከነባር ጥንታዊ ገዥወች ጋር ያጣላቸው ነበር60። ፓውል ሄንዝ እንደጻፈ ግን "ምን አልባትም የተዋቀረ መንግስት እና አንስተኛ አስተዳዳሪወች ቢኖራቸው፣ ንጉሱ ያሰቡትን ለውጥና ተሃድሶ ማድረግ ይችሉ ነበር"። የንጉሱ ተራማጅ ግቦች በቂ ስልትና አስፍላጊ ጥሬ ሃብት አልነበረውም 47፤ እንዲሁም ለነበሩበት ጊዜ የሚፈጥንና የሚጋጭ ነበር። ታሪክ ጸሃፊወች ቴዎድሮስ ከፈጸሙት ተግባራት ይልቅ ባሳዩት አርቆ አሳቢነትና ሊፈጽሙት በሞከሩት ተግባራት ሲያነሱ 60 ሺፈራው የተባለው የታሪክ ተመራማሪ ብዙ ጊዜ ታሪክ ጸሃፊወች ከዚህ ጎን ለጎን የቴዎድሮስን ህጋዊ መሪነት ጥያቄ ስር ሲጥሉ ይታያሉ ብሏል። ታሪክ አጥኝው ፓውል ሄንዝ እንደመዘገበ ከ20ኛው ክፍለ ዘመን አጋማሽ ጀምሮ ቴዎድሮስ በኢትዮጵያን ዘንድ "በጣም ታዋቂው መሪ ሆነ"። ንጉሱ ከሞቱ በኋላ በትውልዶች ዘንድ ለየት ያሉ ሰው መሆናቸው እየታመነ ሄደ፣ አንድ አንድ ጊዜም በተጋነነ ሁኔታ ። በተለይ ንጉሱ እስካሁን የሚታወሱበት ዋና ምክንያት ከጊዜይቸው ቀደም ብሎ በነበራቸው የተለያዩ እቅዶች ነበር። በኢትዮጵያኖች አይን ቴዎድሮስ የዘመናዊ ስልጣኔን በር ከፋች ሲሆኑ "እንደገና አንድ የሆነችና ጠንካራ ኢትዮጵያም" ምልክት ናቸው። የአገሪቱን ፖለቲካዊና ሃይማኖታዊ አንድነት ለመመለስ ታላቁ ምኖታቸው ነበር፣ ያገሪቱን ጥንታዊ ድንበርም ለማስመለስ እንዲሁ 60። ምንም እንኳ በጊዜያቸው ብዙወች ባይረዷቸውም አገራቸውን ለማሰልጠንም ከፍተኛ ርብርብ አድርገዋል60። በፖውል ሄንዝ አስተሳሰብ ንጉሱ ለአንድ ክፍለ ዘመን ሲበሰብስ የነበረውን መንግስት በመቅጨት ተራማጅነትን፣ አንድነትንና ስልጣኔን አስተዋውቀዋል፣ ስለሆነም የመጀመሪያው ዘመናዊና ማዕከላዊ መሪ ነበሩ። የብሄራዊ አንድነት መፍጠርን ሂደት ንጉሱ ዙፋን ላይ ከወጡ ጀምሮ አካሂደዋል። በሞቱ ጊዜ ብዙውን ህዝብ ከእንቅልፍ በመቀስቀሳቸው፣ የርሳቸው ተከታዮች ንጉሱ የጀመሩትን ስራ ሊያስፈጽሙ ችለዋል። እንደ ታሪክ አጥኝው ሃሮልድ ማርከስአስተያየት የዳግማዊ አጼ ምንሊክ ግዛት በቴዎድሮስ የተጠነሰሰውና በአጼ ዮሓንስ የታደሰውን የማዕከላዊ ግዛትን ሃሳብ ድል ያበሰረ ነበር። በመጨርሻም ሌላው አጼ ቴዎድሮስ በኢትዮጵያውያን ዘንድ የሚታወሱበት ምክንያት በ"ከፍተኛ ጀብዱዋቸው"ና ከርሳቸው በላይ ከፍ ባሉ ሰራዊቶች ላይ በተቀዳጇቸው አስገራሚ ድሎች ምክንያት ነበር ። ከሌሎች ታላላቅ መሪወች ይልቅ የአጼ ቴዎድሮስ አሟሟት በኢትዮጵያን ዘንድ የማይረሳ ነው 39። በጀግንነት፣ እጅ አልሰጥም ብለው ማለፋቸው ለህዝቡ "ቅቤ ያጠጣ" ተግባር እንደነበር ታሪክ አጥኝው ብርሃኑ አበበ ይገልጻል። ስለሆነም ንጉሱ በሞቱ ጊዜ የተገጠሙት ግጥሞች እስካሁን ድረስ በብዙ ኢትዮጵያውያን ዘንድ ይታወቃሉ። መቅደላ አፋፉ ላይ ጩኸት በረከተ የሴቱን አናውቅም ወንድ አንድ ሰው ሞተ የቴዎድሮስ እራሳቸውን ማጥፋት በጊዜው ለነበሩና አሁን ድረስ ላሉ ሰዓሊያን ስእሎች ጥሩ ርዕስ ሆነ። የንጉሱ ሞት በኢትዮጵያ ብቻ ሳይሆን በአውሮጳ ሳይቀር ለቴዎድሮስ ከፍተኛ ሃዘንና አድናቆትን አተረፈ። «ማርከው ሊወስዷቸው አቅደው የመጡትን እንግሊዞች ግብ በማኮላሸት »ቴዎድሮስም በኢትዮጵያ ታሪክ ውስጥ ከፍተኛ ቦታን አገኙ። ብዙ የልቦለድ ጸሃፊያን እና ቲያትር አዘጋጆች ለቴዎድሮስ እስካሁን ድረስ ይደርሳሉ ይጽፋሉ፣ ምሁራንም ቢሆን አሁን ድረስ ልጆቻቸውን በንጉሱ ስም ይሰይማሉ። የኢትዮጵያ ዘፋኞች፣ ዘመናዊ ዘፋኞች ሳይቀሩ የንጉሱን ስም ይጠቅሳሉ። እንደ ብርሃኑ አበበ አስተሳስብ "የምርኮን ውርደት አሻፈረኝ በማለት በመሞታቸው" በኢትዮጵያውያን ዘንድ ከፍተኛ ግምትን ንጉሱ እንዲያገኙ አድርጓል። ጳውሎስ ኞኞ፣ አጤ ቴዎድሮስ፤ ፲፱፻፹፭ ዓ.ም. »), ገጽ131-161 , 2002, ገጽ. 48-73 1855-1868 »), ገጽ103-115 » ገጽ 376-377 »), ገጽ 87-104 , 1970, ገጽ 84-89 »), ገጽ 27-42 ታሪካዊ መዝገቦች , 1868 በኢንተርኔት , 1870 በኢንተርኔት , 1869 በኢንተርኔት , 1888 በኢንተርኔት (አማርኛ ደብዳቤ) በኢንተርኔት ልብ ወለዶች የታንጉት ምስጢር ከአጼ ቴዎድሮስ ዘመን የሚመነጩና ሌሎች ከንጉሱ ጋር የተያያዙ ስዕሎችና ፎቶግራፎች ንጉሱ በፍርድ ወምበር, 1920 - 1950 የተሳለ, የብሪታኒያ ቤተ መዘክር 'የቴዎድሮስ ሞት], 1960, የኢትዮጵያ ጥናት ኢንስቲትዩት ቤተ መዘክር ተጨማሪ የውጭ ድረ ገጾች በገላውዲዎስ አርአያ ዜና መዋዕሎች ዋቢ መጻሕፍት , 2002, ገጽ. 48-73 »), ገጽ 27-42 አጼ ቴዎድሮስ

22831

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%89%80%E1%89%A0%E1%88%AE

ቀበሮ

ቀበሮ ኢትዮጵያና አለም ውስጥ የሚገኝ አጥቢ እንስሳ ነው። ሌሎች እውነታዎች ቀበሮዎች ብዙውን ጊዜ ነጠላ ናቸው ፡፡ ይህ ማለት በሕይወት ዘመናቸው አንድ የትዳር ጓደኛ ብቻ አላቸው ማለት ነው ፡፡ እንዲሁም በኩሬዎቻቸው ለመርዳት ናኖኒዎችን ይጠቀማሉ ፡፡ ኑናኒዎች የዘር ፍጥረታት ያልሆኑ ሴት ቀበሮዎች ናቸው ፡፡ አንዳንድ ጊዜ ፣ ​​አንድ ወንድ ቀበሮ በርካታ የሴት ጓደኞች ይኖሩታል ፡፡ አንድ ወንድ ወንድና አንዲት ሴት ያሏት ሴት በጋራ በአንድ ዋሻ ውስጥ እንደሚኖሩ ይታወቃል ፡፡ ቀበሮዎች ልክ እንደ ሰዎች አንዳቸው የሌላውን ድምፅ መለየት ይችላሉ ፡፡ ቀይ ቀበሮው ለመግባባት የሚጠቀሙባቸው 28 የተለያዩ ድም ች አሉት ፡፡ እነዚህ ድምች ማሰራጫዎችን ፣ ቡሽዎችን እና ጩኸቶችን ያካትታሉ ፡፡ የቀይ ቀበሮ ትንሽ ቀጭኔ አካል ወደ 30 ሚ.ሜ. ከ 1500 ዎቹ ዓመታት ጀምሮ ቀበሮ አደን በእንግሊዝ ውስጥ ተወዳጅ የመዝናኛ ስፖርት ነበር ፡፡ ቀበሮዎችን ያለ ውሾች እርዳታ ቀበሮዎችን ማደን አሁንም በዩናይትድ ኪንግደም እና አሜሪካን ጨምሮ በሌሎች በርካታ ሀገሮች ውስጥ አሁንም ይሠራል ፡፡ በአፈ ታሪክ ውስጥ ቀበሮዎች አንዳንድ ጊዜ አስማታዊ ፍጥረታት በመሆናቸው ይገለጣሉ ፡፡ በዱር ውስጥ ቀበሮዎች ግልገሎች በንስር ላይ ይወድቃሉ ፡፡ ኮ ፣ ግራጫ ተኩላዎች ፣ ድቦች እና የተራራ አንበሶች ሁሉ ለአዋቂ ቀበሮዎች አዳኞች ናቸው ፡፡ ቀበሮዎች ጥሩ የመስማት ችሎታ አላቸው ፡፡ ዝቅተኛ-ድግግሞሽ ድም ችን እና ከመሬት በታች ሲቆፍሩ ይሰማራሉ ፡፡ የእንስሳው ሳይንሳዊ ጸባይ ቀበሮ ማለት በውሻ አስተኔ () ውስጥ የተገኙ በ5 ወገኖች ናቸው። ዕውነተኛ ቀበሮ - 12 ዝርያዎች፣ በመላ አለም ይገኛሉ ቀይ ቀበሮ የደቡብ አሜሪካ ቀበሮ - 6 ዝርያዎች (ደቡብ አሜሪካ) ግራጫ ቀበሮ፣ የደሴት ቀበሮ፣ የኮዙመል ቀበሮ (አሜሪካዎች) ሠርጠን በል ቀበሮ (ከደቡብ አሜሪካ) የሌት-ወፍ ጆሮ ያለው ቀበሮ (ኢትዮጵያና አፍሪካ) እንዲሁም የውሻ ወገን ውስጥ 2 ሌሎች ዝርዮች «ቀበሮ» ተብለዋል፤ እነርሱም ወርቃማ ቀበሮና ጥቁር ጀርባ ቀበሮ ናቸው። ቀይ ተኩላ ደግሞ አንዳንዴ «ቀይ ቀበሮ» ቢባልም፣ እሱም የውሻ ወገን አባል ነው። ከዚህም ጭምር በሕንድ ውቅያኖስ አገራት ዙሪያ «በራሪ ቀበሮች» የተባሉት የሌት ወፍ አይነቶች አሉ። ቀበሮዎች ከአንታርክቲካ በስተቀር በሁሉም አህጉራት ላይ የሚኖሩ ሲሆን በከተሞች ፣ በከተሞች እና በገጠር ቅንጅቶች ውስጥ እድገት ያደርጋሉ ፡፡ ግን በዙሪያችን ቢኖሩም ፣ እነሱ ትንሽ ምስጢሮች ናቸው ፡፡ ስለዚህ ተፈጥሮአዊ እንስሳ ተጨማሪ እዚህ አለ። 1. ፎክስዎች መፍትሔ ናቸው ፡፡ ቀበሮዎች የካናዳ ቤተሰብ አካል ናቸው ፣ ይህም ማለት ተኩላዎች ፣ ተኩላዎች እና ውሾች ጋር የተዛመዱ ናቸው ፡፡ እነሱ መካከለኛ መጠን ያላቸው ፣ ከ 7 እስከ 15 ፓውንድ ፣ ባለቀለም ፊቶች ፣ አንጥረኛ ክፈፎች ፣ እና ጭራ ያላቸው ጅራት አላቸው ፡፡ ግን ከዘመዶቻቸው በተቃራኒ ቀበሮዎች የታሸጉ እንስሳት አይደሉም ፡፡ ልጆቻቸውን ሲያሳድጉ “የቀበሮዎች እርሾ” ወይም “የቀበሮዎች አናት” በሚባሉ ትናንሽ ቤተሰቦች ውስጥ በድብቅ መሬት ውስጥ ይኖራሉ ፡፡ ያለበለዚያ እነሱ ብቻቸውን ያድራሉ እና ይተኛሉ ፡፡ 2. በካትስ ውስጥ ብዙ ይወዳሉ። ልክ እንደ ድመት ቀበሮው ፀሐይ ከጠለቀች በኋላ በጣም ንቁ ነው ፡፡ በእርግጥ ፣ በደማቅ ብርሃን እንዲያዩ የሚያስችላቸው በአቀባዊ ተኮር የሆኑ ተማሪዎች አሉት። ሌላው ቀርቶ ድመቷን በተመሳሳይ መንገድ በማደን እና በማጣመም በተመሳሳይ መንገድ ለድመቶች ያደባል ፡፡ እና ያ ተመሳሳይነት የመጀመሪያ ብቻ ነው። እንደ ድመቷ ቀበሮ ቀበሮዎች በሹክሹክታ ሹክሹክታ እና በአፉ ላይ አከርካሪ አላቸው ፡፡ በእግሮቹ ላይ ይራመዳል ፣ ይህም ውበት ላለው ፣ ድመ-መሰል መሰኪያ ነው። ቀበሮዎች ዛፎችን መውጣት የሚችሉት የውሻ ቤተሰብ ብቸኛ አባል ናቸው - ግራጫ ቀበሮዎች ቀጥ ያሉ ዛፎችን በፍጥነት እንዲወጡ እና እንዲወርዱ የሚያስችላቸው ጥፍሮች አሏቸው ፡፡ አንዳንድ ቀበሮዎች ልክ እንደ ድመቶች በዛፎች ውስጥ ይተኛሉ ፡፡ 3. ቀይ የሬድ ወረቀት እጅግ በጣም ብዙ ፎክስ ነው ፡፡ ከመልክአ ምድራዊ አቀማመጥ አንጻር ቀይ ቀበሮ በቅደም ተከተል ካርኒራ ውስጥ ከ 280 በላይ የእንስሳቱ ሰፋ ያለ ክልል አለው ፡፡ ተፈጥሯዊ መኖሪያው የእሳተ ገሞራ እና ከእንጨት መሬት ጋር የተቀላቀለ የመሬት ገጽታ ቢሆንም ፣ ተለዋዋጭ የሆነው አመጋገቧ ከብዙ አከባቢዎች ጋር ለመላመድ ያስችለዋል። በዚህ ምክንያት ፣ ክልሉ ሰሜናዊ ንፍቀ ክበብ ነው ፣ ከአርክቲክ ክልል እስከ ሰሜን አፍሪካ እስከ መካከለኛው አሜሪካ እስከ የአሲቲክ ተራራዎች ፡፡ እንደ ወረራ ወራሪ ዝርያ ተደርጎ የሚቆጠርበት አውስትራሊያ ውስጥም ነው። 4. ፎክስዎች የምድርን የመድኃኒት መስክ ይጠቀማሉ ፡፡ እንደ መመሪያው ሚሳይል ቀበሮ የምድርን መግነጢሳዊ መስክ ያደንቃል ፡፡ እንደ አእዋፍ ፣ ሻርኮች እና ራትሊዎች ያሉ ሌሎች እንስሳት ይህ “መግነጢሳዊ ስሜት” አላቸው ፣ ግን ቀበሮ እንስሳትን ለመያዝ የሚጠቀምበት የመጀመሪያው ነው ፡፡ እንደ ኒው ሳይንቲስት ገለፃ ቀበሮ የምድር መግነጢሳዊ መስክ በዓይኖ ላይ እንደ “የደመና ቀለበት” በዐይኖ ላይ ወደ ጨለማ አቅጣጫ ሲሄድ ጨለማ ይሆናል ፡፡ የአደን እንስሳው ጥላ እና ድምፁ በመስመር ላይ በሚመሰረትበት ጊዜ ለማፍሰስ ጊዜው አሁን ነው። የቀበሮውን ቪዲዮ ይህንን በተግባር ይመልከቱ ፡፡ 5. እነሱ ጥሩ ወላጆች ናቸው። ቀበሮዎች በዓመት አንድ ጊዜ ይራባሉ ፡፡ የሸክላ ስብርባሪዎች ከአንድ እስከ 11 እንክብሎች (አማካይ አማካይ ስድስት ናቸው) ዓይነ ስውር ሆነው የተወለዱ እና ከተወለዱ እስከ ዘጠኝ ቀናት ድረስ ዓይኖቻቸውን የማይከፍቱ ናቸው ፡፡ በዚያን ጊዜ ውሻ (ተባዕት) ምግብ ያመጣላቸው በነበረ ጊዜ በጉድጓዱ ውስጥ ከቫይኪን (ሴት) ጋር ይቆያሉ ፡፡ ሰባት ወር እስኪሞላቸው ድረስ ከወላጆቻቸው ጋር ይኖራሉ ፡፡ በእንግሊዝ ውስጥ አንድ ቀበሮ ፓይፕ ለሁለት ሳምንቶች በሽቦ ወጥመድ ውስጥ ቢያዝም እናቱ በየቀኑ ምግብ በማመላለሷ ምክንያት ቫይንዝስ የእነሱን ፍንዳታ ለመጠበቅ ከፍተኛ ጥረት እንደሚያደርጉ ይታወቃሉ ፡፡ 6. እጅግ በጣም አጭር የክብደት ክብደት ከ 3 እሰከ በታች። በመደበኛነት የአንድ የድመት መጠን ፣ የፎንክስ ቀበሮ ረጅም ጆሮዎች እና የሚያምር ኮፍያ አለው ፡፡ ከሚያስከትለው የሙቀት መጠን ለመጠበቅ በቀን ውስጥ በሚተኛበት በሰሃራ በረሃ ውስጥ ይኖራል። የጆሮዎቹ አደን እንስሳትን እንዲሰማ ብቻ ሳይሆን የአካል ሙቀትን ይሰጡታል ፣ ይህም ቀበሮውን ቀዝቀዝ ያደርገዋል ፡፡ ቀበሮዎቹ የበረዶ ሸሚዝ እንደሚለብሱ ሁሉ በሞቃት አሸዋ ላይ እንዲራመዱ መዳፎቹ በሸፍጥ ተሸፍነዋል ፡፡ 7. ፎክስ አጫዋች ናቸው ፡፡ ቀበሮዎች ተግባቢና የማወቅ ጉጉት እንዳላቸው ይታወቃል ፡፡ እንደ ድመቶች እና ውሾች እንደሚጫወቱ ከሌሎች እንስሳት ጋር በመሆን ይጫወታሉ ፡፡ ከጓሮዎች እና ከጎልፍ ኮርሶች የሚሰረቁ ኳሶችን ይወዳሉ። ቀበሮዎች የዱር እንስሳት ቢሆኑም ከሰዎች ጋር ያላቸው ግንኙነት ግን ወደ ኋላ ይመለሳል ፡፡ እ.ኤ.አ. በ 2011 ተመራማሪዎች የአንድ ሰው እና የእንስሳቱ ቀበሮዎች አስከሬን ለማግኘት በዮርዳኖስ የ 1600 ዓመት ዕድሜ ባለው የመቃብር ስፍራ ውስጥ መቃብር ከፍተዋል ፡፡ ይህ የመጀመሪያው የሰው እና የቤት ውስጥ ውሻ አንድ ላይ ከመቀበሩ 4000 ዓመታት በፊት ነበር። 8. የፒተር ፎክስ መግዛት ይችላሉ ፡፡ እ.ኤ.አ. በ 1960 ዎቹ ፣ ዲሚሪ የተባለ የሶቪዬት ዘረኛ ተወላጅ የሆነ ቀበሮ ከማግኘቱ በፊት በሺዎች የሚቆጠሩ ቀበሮዎችን ደመሰሰ ፡፡ በሰው ልጆች ላይ መቻቻል ከተማረው ዝማ ቀበሮ በተቃራኒ አንድ ቀበሮ ከተወለደ ሰው ጋር ይመሳሰላል። ዛሬ በ ኩባንያ መሠረት የቤት እንስሳ ቀበሮ በ 9000 ዶላር መግዛት ይችላሉ ፡፡ በአትክልቱ ውስጥ ለመቆፈር ፍላጎት ቢኖራቸውም የማወቅ ጉጉት ያላቸው እና ጣፋጭ እንደሆኑ ተደርገዋል ፡፡ 9. የስነፅሑፍ ሳጥኖች ድልድል እስከ -200 ድግሪ ሴንቲግሬድ አያደርጉም ፡፡ በክረምቱ ሰሜናዊ ዳርቻዎች ውስጥ የሚኖረው የአርክቲክ ቀበሮ ፣ በምድር ላይ ካሉ እንስሳት ሁሉ በተሻለ ሁኔታ ቅዝቃዛውን ማስተናገድ ይችላል። እስከ -70 ድግሪ ሴንቲግሬድ (-94 ድ.ግ. ድረስ) እንኳን አይቀዘቅዝም ፡፡ በተጨማሪም ነጭ ሽፋኑ በአዳኞች ላይ ያጠፋል ፡፡ ወቅቶቹ በሚለዋወጡበት ጊዜ ፣ ​​ሽፋኑ እንዲሁ ቡናማ ወይም ግራጫ ይለውጣል ፣ እናም ቀበሮው ከ ‹ታንዶ› ዓለቶች እና ቆሻሻዎች ጋር ሊጣመር ይችላል ፡፡ 10. የቁርጭምጭሚት አስቀያሚ / ግንኙነቶች ጥብቅ መሆንን ይቀጥላሉ ፡፡ ቀበሮ የዶሮ ኮኮን የመቁጠር ችሎታ ስላለው በ 16 ኛው ክፍለዘመን ቀበሮ አደን በብሪታንያ ውስጥ ታዋቂ እንቅስቃሴ ሆነ ፡፡ በ 19 ኛው ክፍለዘመን የላይኛው ክፍሎች ቀበሮዎችን አድነው ወደ መደበኛ ስፖርት ቀይረው ፈረሶችና ፈረሶች ላይ የተቀመጡ ሰዎች እስከሚገደል ድረስ ቀበሮውን ያሳድዳሉ ፡፡ ዛሬ ፣ ቀበሮ አደን ማገዶ መከልከል ይሁን በእንግሊዝ ውስጥ አወዛጋቢ ጉዳይ ነው ፡፡ በአሁኑ ጊዜ ከቀበሮዎች ጋር ቀበሮ ማደን አይፈቀድም ፡፡ ን በመጠቀም ይመለከቱታል። በ “በፒግስትዬ ውስጥ” ሪኢናርድስ የሚል ርዕስ የተሰጠው ሲሆን ፤ አካባቢ 1737; አንዲት ሴት እና እርሷ ከዘራች በአለባበሷ ውስጥ የአሳማ ጫጩቶችን እያባረሩ እያሳደዱት ነው ፡፡ ሃልተን ሥነ ጥበብ ፣ ግምታዊ ምስሎችን አግኝ ምሳሌዎች ከተለያዩ የእስያ ባህሎች የዘጠኝ ጅራት ቀበሮ ያጠቃልላል ፡፡ ከመካከለኛው ዘመን አውሮፓ የሬይንናር ተረቶች; ከአገሬው አሜሪካዊው ሌይ ስውር አታላይ ቀበሮ ፤ እና የአይስፕስ ‹ቀበሮና ጭብጥ› ፡፡ የፊንላንድ እምነት አንድ ቀበሮ የሰሜን መብራቶችን በበረዶው ውስጥ በመሮጥ ጅራቱ ወደ ሰማይ ይንሸራተታል የሚል እምነት ነበረው ፡፡ ከዚህ በመነሳት ‹ቀበሮ እሳቶች› የሚለውን ሐረግ እናገኛለን (ምንም እንኳን ‹ፋየርፎክስ› ቢሆንም ፣ እንደ ሞዚላ የበይነመረብ አሳሽ ፣ ቀይውን ፓንዳ ያመለክታል) ፡፡ 12. ለበሽታ የተሠሩ ጆሮዎች ለበጎ አድራጎት ዝርዝር ፡፡ የሌሊት ወፍ ቀበሮ በ 5 ኢንች ጆሮዎች ላይ ብቻ ሳይሆን እነዚያን ጆሮዎች ለሚጠቀምባቸው ነገሮችም እንዲሁ - ልክ እንደ ድብ ፣ ነፍሳትን ያዳምጣል ፡፡ በተለመደው ምሽት አንድ እንስሳ አደንቂ እንስሳ እስኪሰማ እስኪያዳምጥ ድረስ በአፍሪካ አዳኝ በኩል ይራመዳል ፡፡ ምንም እንኳን የሌሊት ወፍ ዝርያ ቀበሮ የተለያዩ ነፍሳትን እና እንሽላሎችን ቢመገብም ፣ አብዛኛው አመጋገቢው በቅደም ተከተል ነው ፡፡ እንደ እውነቱ ከሆነ የሌሊት ወፍ ቀበሮ ብዙውን ጊዜ ቤቱን ከመውጣቱ በፊት ከነዋሪዎች ያጸዳል ፡፡ አንድ የብልጽግና ልዩ መግለጫ አሳይቷል። ቻርለስ ዳርዊን በባህር ጉዞ ላይ በነበረበት ወቅት በዛሬው ጊዜ ሳይታሰብ የዳርዊን ፎክስ ተብሎ የሚጠራ ቀበሮ ሰበሰበ ፡፡ ይህ ትንሽ ግራጫ ቀበሮ በከፍተኛ ሁኔታ አደጋ ላይ ወድቆ በአለም ሁለት ቦታዎች ብቻ ይገኛል ፡፡ አንድ ህዝብ በቺሊ በሚገኘው በቺሎ ደሴት ሲሆን ሁለተኛው ደግሞ በቺሊ ብሔራዊ ፓርክ ውስጥ ነው ፡፡ የቀበሮው ትልቁ አደጋዎች እንደ ረቢዎች ያሉ በሽታዎችን የሚሸከሙ ያልተነኩ የቤት ውስጥ ውሾች ናቸው ፡፡ 14. የ ‹› ጽሑፍ ምን ይላል? በጣም ብዙ ፣ በተግባር። ቀበሮዎች 40 የተለያዩ ድምፃችን ያሰማሉ ፣ ከእነዚህ ውስጥ አንዳንዶቹን ሊያዳም ቸው ይችላሉ ፡፡ በጣም የሚያስደንቀው ግን ጩኸቱ ሊሆን ይችላል። ይህ ታሪክ በመጀመሪያ የታተመው በ 2017 ነበር ፡፡ ቀይ ቀበሮ በዓለም ላይ በጣም የተለመደና የተስፋፋ ቀበሮ ዝርያ ነው ፡፡ ቀበሮዎች በእግራቸው ላይ ቀለል ያሉ አጥቢ አጥቢ እንስሳት ናቸው ፡፡ እነሱ ተኩላዎችን ፣ ተኩላዎችን እና ውሾችን ያካተቱ ሌሎች የካናዳ ቤተሰብ አባላት ብዙውን ጊዜ የተሳሳቱ ናቸው ፡፡ ረዣዥም ቀጫጭን እግሮቻቸው ፣ አንጸባራቂ ክፈፋቸው ፣ አፍንጫው እና በተሰነጠቀ ጅራታቸው ምክንያት ከዘመዶቻቸው ተለይተዋል ፡፡ እነዚህ እንስሳት በጣም ማህበራዊ እና ተለዋዋጭ ሕይወት ያላቸው ናቸው ፡፡ እነሱ በዓለም ዙሪያ ይገኛሉ - በሰሜን አሜሪካ ፣ በአውሮፓ ፣ በእስያ እና በሰሜን አፍሪካ - እና ብዙ ሰፈር ቤቶችን ይደውሉ። እንዲሁም እጅግ በጣም የተለያዩ ምግቦችን ይመገባሉ ፡፡ አብዛኛዎቹ ቀበሮዎች ልክ እንደ መካከለኛ መጠን ያላቸው ውሾች ተመሳሳይ መጠን አላቸው ፡፡ ቀበሮዎች ትናንሽ አጥቢ እንስሳት ስለሆኑ እነሱ እንዲሁ በጣም ቀላል ናቸው ፡፡ እነሱ እስከ 1.5 ፓውንድ ያህል ሊመዝኑ ይችላሉ ፡፡ (680 ግራም) እና እስከ 24 ፓውንድ። (11 ኪ.ግ.) የፎንክስክ ቀበሮ አነስተኛ ህያው ቀበሮ ነው እና ከድመት የሚበልጥ አይገኝም - 9 ሴንቲ ሜትር (23 ሴንቲ ሜትር) እና ክብደቱ ከ 2.2 እስከ 3.3 ፓውንድ ፡፡ (ከ 1 እስከ 1.5 ኪሎግራም) በብሔራዊ ጂኦግራፊክ መሠረት ፡፡ ሌሎች ዝርያዎች ከጭንቅላቱ እስከ ክንድቻቸው ድረስ እስከ 86 ሴንቲ ሜትር (86 ሴ.ሜ) ድረስ ሊያድጉ ይችላሉ። ጅራታቸው ተጨማሪ ከ 12 እስከ 22 ኢንች (ከ 30 እስከ 56 ሳ.ሜ.) ርዝመታቸውን ሊጨምር ይችላል ፡፡ ቀበሮዎች በተራሮች ፣ በሣር ሜዳዎች እና በረሃማ አካባቢዎች የሚገኙት ቢሆንም ብዙውን ጊዜ ጫካ ደኖች ውስጥ ይኖራሉ ፡፡ መሬታቸውን በመሬት ውስጥ ጉድጓዶችን በመቆፈር ቤታቸውን ይሠራሉ ፡፡ እነዚህ ቋጠሮዎች (ዳኖች) ተብሎም ይጠራሉ ፣ ለመተኛት አሪፍ አከባቢን ፣ ምግብን ለማከማቸት ጥሩ ቦታ እና ምሰሶቻቸው ለመያዝ አስተማማኝ ቦታ ይሰጣሉ ፡፡ ቀበሮዎች ለ ቀበሮው እና ለቤተሰቡ የሚኖሩበት ክፍል ያላቸው የተቆፈሩ ጉድጓዶች ናቸው ፡፡ አዳራሾቹ ወደ ቋጥኝ ከገቡ ሸሽተው ለመሸሽ ብዙ መውጫዎች አሏቸው ፡፡ ቀበሮዎች በፓኬቶች ውስጥ የሚኖሩ በጣም ማህበራዊ ፍጥረታት ናቸው ፡፡ የዩናይትድ ስቴትስ የአገር ውስጥ ጉዳይ መምሪያ አንድ ቀበሮ ቡድን “” ተብሎ ይጠራል ፡፡ እነሱ ደግሞ ፓኮች ተብለው ይጠራሉ ፡፡ ምንም ነገር ብትጠሯቸው-ቀበሮዎች የቤተሰብ አባላትን ቅርብ ማድረግ ይወዳሉ ፡፡ እሽግ በዕድሜ የገፉ እህትማማቾችን ፣ የመራቢያ ዕድሜ ቀበሮዎችን ፣ የትዳር ጓደኞቻቸውን እና እናቶችን ሊያካትት ይችላል ፡፡ ወንድ ቀበሮዎች ውሾች ፣ ቶኖች ወይም ሬንቶች በመባል ይታወቃሉ ፣ ሴቶቹ ደግሞ ቫይረሶች ይባላሉ ፡፡ እነዚህ አጥቢ እንስሳት ማታ ማታ ማደን ይወዳሉ እና ቀትር ናቸው ፡፡ ይህ ማለት በቀኑ ውስጥ ይተኛሉ ማለት ነው ፡፡ ምንም እንኳን ፣ ቀበሮው በሚኖርበት ቦታ ላይ በመመስረት ይህ ሊለወጥ ይችላል ፡፡ የአየርላንድ ብሔራዊ ፓርኮችና የዱር እንስሳት ጥበቃ አገልግሎት እንዳመለከተው ደህና በሚሰማቸው ቦታ የሚኖሩ ከሆነ የቀበሮ እሽግ በቀን ውስጥ ሊያድኑ ይችላሉ ፡፡ ቀበሮዎች ታላቅ የማየት ችሎታ አላቸው ፡፡ እነሱ ልክ እንደ ድመት ማየት ይችላሉ ፡፡ ዓይኖቻቸው ቀጥ ብለው ላሸልቸው ተማሪዎቻቸው ዓይኖቻቸው እንደ ድመት ምስጋና ናቸው ፡፡ ቀበሮዎችም እንዲሁ በጣም ፈጣን ናቸው ፡፡ እስከ 45 ማይል / 72 ኪ.ሜ በሰዓት ድረስ መሮጥ ይችላሉ ፡፡ ያ በዓለም ከዓለም እጅግ ፈጣን ከሆኑት እንስሳት መካከል አንዱ እንደ ጥቁር ቡርክ አንቶሎፕ ማለት ነው ፡፡ ቀበሮዎች ሁሉን ቻይ ናቸው ፡፡ ይህ ማለት ሥጋንና እፅዋትን ይበላሉ ማለት ነው ፡፡ የቀበሮ አመጋገብ እንደ እንሽላሊት ፣ ይሎች ፣ አይጦች ፣ አይጦች ፣ ጥንቸሎች እና እርባታዎች ያሉ ትናንሽ እንስሳትን ሊይዝ ይችላል ፡፡ አመጋገባቸውን በአእዋፍ ፣ በፍራፍሬዎች እና ሳንካዎች እንደ ሚድሰንሰንያን ገለፁ ፡፡ በውቅያኖሱ አቅራቢያ የሚኖሩት ቀበሮዎች ዓሳ እና ስንጥቆች ይበላሉ ፡፡ ምግብ የማግኘት ችግር ካጋጠማቸው ቀበሮ ቆሻሻ መጣያዎችን ለማግኘት የቆሻሻ ማጠራቀሚያዎችን በማሽከርከር ላይ ምንም ችግር የለውም ፡፡ ቀበሮዎች በቀን እስከ ብዙ ፓውንድ ምግብ ሊበሉ ይችላሉ ፡፡ የማይበሉት ነገር ፣ አብዛኛውን ጊዜ በኋላ ላይ በቅጠሎች ወይም በረዶዎች ይቀመጣሉ። ቀበሮ ሕፃናት ፓኮች ተብለው ይጠራሉ ፡፡ በመጋባት ወቅት ሴቷ ዝግጁ መሆኗን ለወንዶች ለማሳወቅ ትጮኻለች ፡፡ ከተጋቡ በኋላ ሴቶቹ ምሰሶዎቻቸውን የሚይዙበት በመኖሯ ውስጥ ጥቂት ቅጠሎችን ያዘጋጃሉ ፡፡ በመቃብሩ ውስጥ ያለው ይህ ልዩ ክፍል ጎጆ ጎጆ ተብሎ ይጠራል። ነፍሰ ጡርዋ ሴት እንክብሎ ን ለ 53 ቀናት ለማህፀን ፅንስ ብቻ ተሸክማለች ፡፡ በአንድ ሊትር ውስጥ ብዙውን ጊዜ ከሁለት እስከ ሰባት እንክብሎች አሉ ፡፡ የጤፍ እንክብካቤ የቤተሰብ ጉዳይ ነው ፡፡ ሁለቱም እናቶች እና አባት የእንቁላል እንክብካቤን ይጋራሉ ፡፡ በዕድሜ የገፉ እህቶች እንኳን ታናሽ ወንድማቸውን እና እህቶቻቸውን ምግብ በማቅረብ ይንከባከባሉ ፡፡ ቀበሮዎች በዱር ውስጥ በጣም አጭር ህይወት ይኖራሉ ፡፡ በእንስሳት እንስሳት ልዩነት ድር መሠረት ብዙውን ጊዜ የሚኖሩት በሶስት ዓመት አካባቢ ብቻ ነው ፡፡ በግዞት ውስጥ ረዘም ላለ ጊዜ መኖር ይችላሉ ፡፡ ለምሳሌ በአራዊት ውስጥ ያሉ ቀበሮዎች ፣ ከ 10 እስከ 12 ዓመት ሊኖሩ ይችላሉ ፡፡ በብዛት የሚገኝበት መልክዓ ምድር እና ብዛቱ ምንም እንኳን በሰፊው የህዝብ ብዛት ያላቸው የዱር ቀፎዎች እንደሆኑ ቢቆጠሩም የቀይ ቀበሮዎች ብዛት የዓለም ህዝብ ግምት የለም ፡፡ በአንድ በተወሰነ አካባቢ የቀበሮዎች ብዛት በብዙ ምክንያቶች ቁጥጥር ይደረግበታል ( ን ይመልከቱ) ፣ ምንም እንኳን ሶስት በጣም አስፈላጊ ቢሆኑም የምግብ አቅርቦት ፣ ተስማሚ የጣቢያ ጣቢያዎች; እና አዳኝ / ተፎካካሪዎችን (በተለይም እንደ ቦይንግ እና ዲንጎኖች ያሉ ሌሎች ትላልቅ መርጃዎች) ፡፡ በአንዳንድ አካባቢዎች ሰዎች በማህበራዊ ሁኔታዎች ቁጥጥር ይደረግባቸዋል ፣ ምንም እንኳን ይህ የሚሆነው ሌሎች ነገሮች (ለምሳሌ ምግብ) ካልተገደቡ ብቻ ነው። በተመሳሳይም የክረምቱ ከባድነት ለ ቀበሮዎች ብዛት ላይ ተጽዕኖ ያሳደረ ሲሆን በቀዝቃዛው ዝቅተኛ የበጋ ወቅት የበጋ ወቅት የበለፀጉ ቀበሮዎችን የሚደግፍ ነው ፡፡ ክፍት ቦታዎች መቶኛ በፎክስ መጠኖች ላይም ተጽዕኖ ያሳርፋል ፣ ጥቅጥቅ ባሉ ደኖች (ለምሳሌ 80% ወይም ከዚያ በላይ የዛፍ ሽፋን ያላቸው) ቁጥራቸው እየጨመረ ሲሄድ ክፍት መሬት መቶኛ ይጨምራል ፡፡ አንድ የሩሲያ ጥናት እንዳመለከተው ቀበሮዎች መስፋፋት ከ 30 እስከ 60% ክፍት ቦታዎች ባሉት ደኖች ዘንድ ተቀባይነት ያለው ይመስላል ፡፡ በአጭሩ ፣ የቀበሮዎች ህዝብ ተመሳሳይ አይደለም ፡፡ ይልቁን እንደየአከባቢው መስተንግዶ ይለያያሉ ፡፡ ከዚህ በታች በጣም አጭር ማጠቃለያ ነው ፡፡ ለበለጠ ጥልቅ ትንታኔ እባክዎን በፎክስ ቁጥሮች ላይ ይመልከቱ ፡፡ ብዛት: - ቀበሮ በአንድ አከባቢ ቀበሮ በብዛት በብዛት ከሚኖሩባቸው አካባቢዎች ጋር ይለያያል ፡፡ አነስተኛዎቹ ብዛቶች (ስኩዌር ኪ.ሜ. በአንድ ካሬ ኪ.ሜ. ከአንድ በታች ያነሱ እንስሳዎች) ይገኛሉ ፡፡ መጠኑ በቆሸጠው እንጨትና በእርሻ መሬት (1-2 ስኩዌር ኪ.ሜ) ውስጥ ከፍ ያለ ነው ፣ በአከባቢዎች (2-3 ካሬ ኪ.ሜ) እና አሁንም በከተማ ውስጥ ከፍተኛው መጠኖች (አራት ወይም ከዚያ በላይ) በካሬ ኪ.ሜ. አካባቢዎች ፣ በተለይም ትልልቅ ከተሞች። በአንድ ካሬ ኪ.ሜ ስፋት ያለው የሶስት ቀበሮዎች ልዩነቶች እና እፍጋቶች በብዛት በብዛት በተቀላቀለ የእርሻ መሬት ውስጥ ሊገኙ ይችላሉ ፡፡ የክረምቱ ከባድነት በአውሮፓ እና በእስያ የሚገኙትን ቀበሮዎች ብዛት የሚገድብ ይመስላል ፡፡ ወደ ሰሜን አቅጣጫ ሲጓዙ ፣ የቀበሮው ስፋት ይቀንሳል (ይህም እያንዳንዱ ቀበሮ ሰፋፊ ክልሎችን ይይዛል ፣ ስለሆነም በአንድ የተወሰነ ክልል ውስጥ ቀበሮዎች ያሏቸው ናቸው) ምክንያቱም ምናልባት የበረዶ ሽፋን በጣም ጥልቅ እና አየሩ የቀዘቀዘ መሬት የበለጠ አስቸጋሪ ነው ፡፡ - ዱቤ: ኬቪን ሮብሰን የብሪታንያ ቀበሮ ህዝብ እንዲሁ በመኖሪያ አካባቢው ብዛት ያለው ልዩ ልዩ ልዩነት ያሳያል ፣ በአራት ካሬ ኪ.ሜ እስከ አራት (ወይም ከዚያ በላይ) በአንድ ካሬ ኪ.ሜ. በአማካኝ በአንድ ካሬ ኪ.ሜ ሁለት እንስሳት ነው። እ.ኤ.አ. በግንቦት 1974 በኒውስ ደን ሃምፕሻየር ውስጥ በኒው ጫካ ውስጥ ሐምራዊ ደረቅ እንጨቶችን በአንድ አካባቢ የተደረገ ጥናት በአንድ ካሬ ኪሎሜትሮች (በግምት 5 ካሬ / ሜ 5) ይሆናል ፡፡ እ.ኤ.አ. በ 2000 (እ.ኤ.አ.) በሀምስሻየር የጨዋታ ውስጥ የባዮሎጂ ባለሙያዎች ቡድን ለጋዜጠኝነት ለጽሑፍ መጽሔት በጻፋቸው ደብዳቤዎች በአንድ ስኩዌር ኪሜ ፣ 1.2 ስኩዌር ኪ.ሜ እና 0.16 ኪ.ሜ ኪ.ሜ. -ልስ ፣ ምስራቅ ሚድላንድስ እና ምስራቅ አንሊያሊያ በቅደም ተከተል ፡፡ ሆኖም እጅግ በጣም ጽንፍ አለ - በስኮትላንድ ውስጥ በ 40 ካሬ ኪ.ሜ (15.5 ካሬ ሜ) ውስጥ ከአንድ የመራባት ጥንድ እስከ 1990 ድረስ በመጀመሪያዎቹ የብሪስቶል ከተማ ውስጥ እስከ ከፍተኛ የሕዝብ ብዛት (37 ቀበሮዎች / ስኩዌር ኪ.ሜ) ድረስ ከጥቂት ዓመታት በፊት በቢቢሲ ስፕሪንግች ላይ የተመለከተው የፒትስ ላንድፍፍ ጣቢያ በኢስሴክስ ውስጥ የቀበሮዎችን ብዛት በከፍተኛ ደረጃ ይኮራል - የነዋሪ ተፈጥሮን ተወካይ ፊሊ በመድረኩ ላይ በጣቢያ ላይ የፍላጎት ለውጥ የተመለከተ ተማሪ በግምት የአንድ ቀበሮ ስፋትን ይገምታል ፡፡ ስምንት ሄክታር መሬት (በግምት 12.5 ቀበሮዎች በአንድ ካሬ ኪ.ሜ ፣ ወይም በአንድ ካሬ ማይል 32.4 ቀበሮዎች) ፡፡ እንደገናም ፣ ይህ በቀላሉ የሚገኝ የምግብ አቅርቦት የቀበሮዎችን ብዛት በከፍተኛ ሁኔታ እንዴት ሊነካ እንደሚችል ያሳያል ፡፡ እ.ኤ.አ ዲሴምበር 2016 ውስጥ ፣ ዶውን ስኮት በብሬተን ዩኒቨርሲቲ እና ባልደረቦቻቸው የብሪታንያ ቀበሮ ነዋሪነት ትንታኔያቸውን በሊቨር ል በተደረገው ሥነ-ምግባራዊ ማህበረሰብ ስብሰባ ላይ አቅርበዋል ፡፡ የእነሱ መረጃ እንደሚያመለክተው በአንድ ካሬ ኪ.ሜ (በ 60 ካሬ ሜ ውስጥ) በ 23 ቀበሮዎች ከፍተኛ ከተሞች ያሉት ከፍተኛ ቀበሮዎች ያሉባቸው ከተሞች ዝርዝርን ከፍ በማድረጋቸው ነው ፡፡ ለንደን 18 ነበራት ፡፡ ብሮንቶን 16 ; እና ኒውካስል 10 በአንድ ካሬ ኪ.ሜ (ስኩዌር ማይል) ፡፡ እ.ኤ.አ. በ 2007 የፖላንድ አጥ አጥ ካሚል ባርባን እና አንድሬጄ ዘሌይስኪ በዩራሲያ ውስጥ ባሉ ቀበሮዎች ላይ የሚገኙትን ጽሑፎች ያጠናሉ እናም በአንድ ካሬ ኪ.ሜ ከ 0.001 እስከ 2.8 እንስሳቶች ተገኝተዋል ፡፡ በሌላ አገላለጽ ስፋቱ በ 1000 ካሬ ኪ.ሜ (386 ስኩዌር ሜ) በአንድ ካሬ ኪ.ሜ ወደ ሶስት ቀበሮዎች አንድ አንድ ቀበሮ ነበር ፣ በአማካኝ በአንድ ካሬ ኪ.ሜ (2 ካሬ ኪ.ሜ.) ነው ፡፡ በሰሜናዊ አውሮፓ መጠኖች በተለምዶ ከሶስት ወይም ከአምስት ካሬ ኪ.ሜ በሰሜን አንድ ቀበሮ ሲሆኑ ፣ በስፔን ውስጥ ጥግግሮች በሦስት አራተኛ ካሬ ኪ.ሜ አካባቢ አንድ ቀበሮ ይገኛሉ ፡፡ ክስክስ በቤት ውስጥ በከተማ እና በዓለም ዙሪያ እጅግ በጣም ብዙ ሲሆን የከተማ ህዝብ በአንዳንድ አካባቢዎች ከሚኖሩበት ገቢያቸው በተሻለ ሁኔታ እየሰሩ ያሉ ናቸው ፡፡ - ዱቤ-ስቲቨን ማክግራት በአጠቃላይ ሲታይ ከፍተኛ የተረጋጋ ቀበሮ መጠኖች በጣም ብዙ (ብዙ) መኖሪያ አካባቢዎች ውስጥ ይገኛሉ ስለሆነም የከተማ እና የእርሻ ቦታዎች በአንድ ካሬ ኪ.ሜ ሁለት ወይም ከዚያ በላይ ቀበሮዎችን ሊደግፉ ይችላሉ ፡፡ በእርግጥ ፣ በጀርመን የሥነ-ህይወት ተመራማሪዎች ለታዋይ ትሪዮሎጂካ ጋዜጣ በቅርቡ የወጣ አንድ ጽሑፍ በደቡባዊ ጀርመን “በጣም ገጠር” ከሚባሉት ሰፈሮች ከሦስት እስከ ስምንት እጥፍ ከፍ ያሉ ሰፈራዎች ደርሷል ፡፡ በእኩልነት (ተመሳሳይነት) ያላቸው የመኖሪያ አካባቢዎች መጠኖች ከፍተኛ ሊሆኑ ይችላሉ ፣ ነገር ግን በአደን እንስሳ መሠረት ለሳይኮሎጂካዊ ቅልጥፍና የተጋለጡ ናቸው ፡፡ የቀበሮዎች ቅልጥፍና በቀላሉ የሚለዋወጥበት መንገድ በሚመገብባቸው ዝርያዎች ላይ የተመሠረተ ነው ፡፡ ውስጥ ቀበሮዎች ቀበሮዎች ወደ አንድ ዝርያ ሲቀየሩ ወደተለየ ዝርያ መለወጥ ይችላሉ ፡፡ ይህ ድም ች ብዙውን ጊዜ ዋና (አንዳንድ ጊዜ ብቻ) የምግብ ምንጭ በሚሆኑባቸው በእኩልነት መንደሮች ውስጥ ይህ አይደለም ፣ ስለሆነም ቀበሮዎች በድምጽ ብዛት ይለዋወጣሉ ፡፡ ግብረ-ሰዶማዊነት ያላቸው መኖሪያ ቤቶች ከፍተኛ የቀበሮ እጥረቶችን መቋቋም የሚችሉባቸው አጋጣሚዎች አሉ ፡፡ ለምሳሌ ያህል ፣ በ 1960 ዎቹ መገባደጃ ላይ በስዊድን ውስጥ መሥራት ጃን ኤንል በደቡብ አካባቢዎች ቀበሮዎች በሚገኙባቸው ቀበሮዎች ውስጥ ጥንቸሎች በቁጥር በብዛት ከሚገኙባቸው በሰሜን አካባቢዎች ከሚገኙት የበለጠ ስኬት ናቸው ፡፡ እንደ ኮርዲን ሞር ያሉ በ መኖሪያ በአቅራቢያው ካለው የግጦሽ መሬት ይልቅ ቀበሮዎችን በጣም ይደግፋሉ ፡፡ ሞርላንድ ከእርሻ መሬት በታች የሆነ ምግብ እና መጠለያ ይሰጣል እንዲሁም እንደ ዝቅተኛ ቀበሮ ድፍረትን ይደግፋል ፡፡ - ዱቤ-ማርክ ባልዲዊን በሰሜን አሜሪካ ባለው የቀበሮ ፍጆታ ላይ ያለው መረጃ ከአውሮፓው የበለጠ ነው ፡፡ እኔ እስከማውቀው ድረስ በቅርብ ጊዜ ግምቶች የሉም (አብዛኛዎቹ ምንጮች የሚያመለክቱት በዴኒስ ግት በ 1987 የተሰጡትን) ነው ፣ ነገር ግን የነበሩትም እንደሚጠቁሙት የቀበሮው ጥንካሬ በአንድ ስኩዌር ኪ.ሜ (4 ካሬ ኪ.ሜ) ) ምርታማ ባልሆኑ አካባቢዎች (አርክቲክ ታንድራ እና ጥሬ ደኖች) የበለጠ ውጤታማ በሆነ የእርሻ መሬቶች ውስጥ በአንድ ካሬ ኪ.ሜ. በአገር ውስጥ ግን መጠኑ ከፍ ያለ ሊሆን ይችላል ፣ በ 1989 በአላስካ ፣ ክብደቱ ደሴት ፣ በአላስካ በግምት 10 እንስሳዎች በግምት በግምት 10 እንስሳት ይኖሩታል ፡፡ እ.ኤ.አ. በ 1991 ወረቀት ሪክ ሮዝትት እና የሥራ ባልደረቦቻቸው የከተማዋን የቶሮንቶ ቶሮንቶ ነዋሪ ቀበሮ 1.3 እንስሳት በአንድ ካሬ - በአብዛኛዎቹ የሰሜን አሜሪካ ኮ (ካኒስ ) በከተሞች ውስጥ በጣም የተለመደ እይታ ነው ፡፡ አዮኬቶች ቀበሮዎችን ለማፈናቀል የሚታወቁ ሲሆን መገኘታቸውም ከከተማይቱ ብሪታንያ ይልቅ እዚህ ላሉት ዝቅተኛ ቀበሮዎች መጠለያ ሊሆኑ ይችላሉ ፡፡ አሁን ሁሉም አንድ ላይ - ጠቅላላ ቀበሮ የህዝብ ብዛት በ 2012 በፎክስ የቀጥታ ስርጭት ተከታታዮች ተከታታይ እትሞች መሠረት በከተሞች ውስጥ ሪፖርት የተደረጉት የከተማ ቀበሮዎች ስርጭቶች ስርጭት ፡፡ እያንዳንዱ ነጥብ ተጓዳኝ ፎቶን ያለ (ሰማያዊ) ወይንም ያለ (ሰማያዊ) ምስል ያሳያል ፡፡ - ዱቤ: ዶውን ስኮት ጠቅላላ ቁጥሮች ከሕዝብ ብዛት ለመገመት በጣም አስቸጋሪ ናቸው ፣ ስለሆነም ጥቂት ሙከራዎች ተደርገዋል ፡፡ በጣም የቅርብ ጊዜ የታተመ የሕዝብ ቆጠራ (እ.ኤ.አ. ከ 1999 እስከ 2000 ባለው ጊዜ የተካሄደው) ብሪታንያ ወደ 230,000 የሚጠጉ እንስሳት (ግልገሎቹ ከመወለዳቸው በፊት) የተረጋጋና የህዝብ ብዛት አላት ፡፡ በአየርላንድ ውስጥ ተጨማሪ 150,000 ወይም ከዚያ የሚበልጡ ይገመታል። አጥቢ እንስሳት ከእንስሳትና ከእፅዋት ጤና ኤጄንሲ ጋር በመተባበር የብሪታንያ አጥቢ እንስሳት አጥቢ እንስሳት በተሻሻሉ የህዝብ ምጣኔዎችና ስርጭት ላይ እየሰሩ ናቸው ፡፡ እ.ኤ.አ. በ 2017 የታተመው በብሔራዊ የዱር እንስሳት አያያዝ ማዕከል የባዮሎጂ ባለሙያ የሆኑት ግራሃም ስሚዝ እና ባልደረቦቻቸው የብሪታንያ ቀበሮ ነዋሪ ብዛት ከኤን.ቢ.ቢ.ቢ.ቢ. ፕሮጀክት እና በአንድ ዓይነት የመኖሪያ አካባቢ አማካይ አማካይ ቀበሮ ብዛት ላይ በመመርኮዝ የብሪታንያ ቀበሮዎች ግምትን ይሰጣሉ ፡፡ ትንታኔያቸው በእንግሊዝ ውስጥ ወደ 430,515 ቀይ ቀበሮዎች እንደሚኖሩ ይገምታሉ ፣ ምንም እንኳን ደራሲዎቹ “በግምቱ ዙሪያም እርግጠኛ አለመሆን ቢኖርም” ፡፡ እ.ኤ.አ. በ 2011 ‹ኦፊሴላዊ› የእንግሊዝ የከተማ ነዋሪ የእንግዳ ተቀባይነት አስተናጋጅ 33,000 እንስሳት ነበር ፣ ይህ አኃዝ እ.ኤ.አ. በ 1995 ከታተመ ጥናት የተገኘ ቢሆንም በለንደን አካባቢ ብቻ ከ 10,000 እስከ 30,000 ቀበሮዎች ያሉ ሰዎችን ሰምቻለሁ ፡፡ ለእነዚህ 'ግምቶች' ውሂብ። ከቅርብ ጊዜ ወዲህ በመላ አገሪቱ ከ 11, 000 በላይ መልስ ሰጭ የዳሰሳ ጥናት እ.ኤ.አ. በግንቦት ወር 2004 በተሰኘው የ ተከታታይ ክፍል አካል የተጠናቀቀው ዳውድ ስኮት እና ፊል ፊልከር (በንባብ ዩኒቨርሲቲ) በ 35,000 ወደ ተጨባጭ ግምት ገምተዋል ፡፡ በከተማ ብሪታንያ ውስጥ የሚኖሩ 45,000 ቀበሮዎች ፡፡ ብዙ የዳሰሳ ጥናት ምላሾችን ፣ መረጃዎችን መከታተል እና የመኖሪያ አካባቢን ማቃለያን ለመተርጎም የኮምፒተር ሞዴሎችን በመጠቀም የበለጠ ጠንካራ ትንታኔ እጅግ ከፍተኛ የሆነ አኃዝ ጠቁሟል ፡፡ እ.ኤ.አ. በ 2016 በኢኮሎጂ ሶሳይቲ ጉባኤ ፣ ስኮት በብሪታንያ ውስጥ 150,000 የከተማ ቀበሮዎች ግምትን አቅርበዋል ፡፡ ምናልባትም በጣም የሚገርመው ስኮት እና ባልደረቦ በአማካኙ ቀበሮ ድፍረትን እና የእይታ ብዛት መካከል ምንም ወሳኝ ትስስር አለመኖራቸውን አስተውለው ይሆናል ፡፡ በሌላ አገላለጽ ፣ ብዙ ቀበሮዎችን ማየት ማለት በአካባቢዎ ውስጥ ብዙ (ወይም ብዙ) ቀበሮዎች መኖራቸውን የሚያመለክቱ አይደሉም ፡፡ በመንገድ (ጎዳናዎች ላይ) እና አደጋ ላይ ላሉ አጥቢ እንስሳት እናቶች ከእናቶች ጥናት ጋር የቅርብ ጊዜዎቹ (የ 2015) መረጃ መረጃ እኛ ተመልሰን በነበርንበት ጊዜ በመንገዶቹ ላይ የተገደሉ ቀበሮዎች ቁጥር እያየን መሆኑን እናያለን ፡፡ እ.ኤ.አ. በ 2000 ዎቹ መጀመሪያ ላይ ፣ እ.ኤ.አ. የ 2015 የብሪታንያ የታመነ ለ እርባታ አእዋፍ ጥናት (እ.ኤ.አ.) አጥቢ እንስሳትን የሚቆጥረው ደግሞ ከ 1996 ዓ.ም. ጀምሮ በጠቅላላው የዩናይትድ ኪንግደም ውስጥ የቀበሮ ፍጆታ በእውነቱ በአንድ ሦስተኛው ገደማ ማሽቆልቆሉን ያሳያል ፡፡ በጥር 2017 ፣ የድራም ዩኒቨርሲቲ ዩኒቨርሲቲ ፊሊፕ ስቴንስታይን የሚያመለክተው ግልጽ ማስረጃ እንዳለ አመልክተዋል- “ውሻዎችን ማደን እገዳን ሥራ ላይ ስለዋለ የጨዋታ ጠባቂዎች ቀበሮዎችን ቀበሮዎች የፈለጉትን ያህል መዶሻ የማድረግ ልዩ ግዴታ አለባቸው ፡፡ ምንም እንኳን ፒተር ዌስት በ 2017 መጀመሪያ አካባቢ ሁኔታው ​​ፈጽሞ እንዳልተለወጠ ቢነግርኝም የቀይ ቀበሮ ስርጭት በአውስትራሊያ 2006/2007 ተሰራጭቶ የነበረ ቢሆንም ይህ በተራራ እንስሳት እንስሳት እና በአውስትራሊያ መንግሥት ውስጥ ከታተመ ብሄራዊ ፎክስ ካርታዎች አንዱ ነው ፡፡ በአውስትራሊያ ”። የአውስትራሊያ ኮመንዌልዝ የኮፒራይት መብት ካርታ ካርታ እና እዚህ በፈቃድ እንዲባዛ ያድርጉ ፡፡ - ዱቤ: ፒተር ዌስት / ስውር እንስሳት ተጨማሪ የመለዋወጫ መንገድ: - ከብሪታንያ ውጭ ቁጥሮች እስከማውቀው ድረስ ፣ አጠቃላይ የአውሮፓውያን ብዛት ወይም በሰሜን አሜሪካ ውስጥ ግምቶች የሉም። በአውስትራሊያ ውስጥ የቀበሮ ቁጥሮችን ለመገመት እኩል ከባድ ነው ምክንያቱም የእንግሊዝ ብዝሃነት ወቅታዊነት እና ወቅታዊነት በዩኬ ውስጥ ከምንም በላይ ከፍተኛ ነው ፡፡ ወደ 7 ሚሊዮን እንስሳት ግምቶች ቀርበዋል ፡፡ የአውስትራሊያ ቀበሮ ባዮሎጂስት ክላይቭ ማርክስ ይህን ነግሮኛል: - “የአውስትራሊያ አካባቢ በኗሪዎች ውስጥ በጣም ተለዋዋጭ ነው እንዲሁም ነዋሪዎቹ በወቅት እና በድርቅ / በብልጫታ እና በብስጭት ዑደቶች ወዘተ አቅም በመያዝ ረገድ ለውጦች ይለወጣሉ ፡፡ ለእንግሊዝ በጣም እገምታለሁ - ያ ለከባድ ለውጦች የተጋለጠ አይደለም ፡፡ ” በእርግጥ ምንም እንኳን አንዳንድ አኃዝ የታተሙ ቢሆኑም ለአውስትራሊያ ቀበሮዎች የመጠን መጠኖች በመደበኛነት 'አልፎ አልፎ' ፣ 'የተለመዱ' ወይም 'በብዛት' የተገደቡ ናቸው ፣ ምንም እንኳን አንዳንድ አኃዞች የታተሙ። በተፈጥሮ ሀብቶች እና ውሃ (በኩዊንስላንድ መንግስት አካል) እ.ኤ.አ. በ 2006 ባቀረበው ዘገባ ውስጥ የባዮቴክቲቭነት ክዌንስላንድ ማቲ ገርል ጽፈዋል- በአውስትራሊያ የተደረጉ ጥናቶች እንደሚያሳዩት ቀበሮ መጠነ-ሰፈሩ መጠገኛ በከፍተኛ ሁኔታ ይለያያል ፡፡ ጥቅጥቅ ያሉ አካባቢዎች በደረቅ አካባቢዎች ከ 0.9 ቀበሮዎች በኪ.ሜ 2 ይደርሳሉ ፣ በተሰነጠቀ የእርሻ አካባቢዎች ከ 1.2 እስከ 7.2 ኪ.ሜ.2 እና በከተሞች እስከ 16 ኪ.ሜ. በ 2007 በእንስሳት እንስሳት ህብረት ምርምር ማዕከል የተጠናቀረ መረጃ ፣ ቀበሮዎች በደቡብ (በተለይም በደቡብ ምስራቅ ፣ በኤሬ ባሕረ ገብ መሬት ፣ በፖርት ኦገስት ፣ አድላይድ ፣ ወዘተ) እና በኒው ሳውዝ ዌልስ ክፍሎች (ክፍሎች) በጣም ብዙ እንደሆኑ ይጠቁማሉ ፡፡ ኢቫንሆ ፣ ሲድኒ ፣ ኮማ እና በርታነህ ጨምሮ) ፡፡ በመጋቢት 2017 ፣ ኢቪሲሲ እንስሳት የፕሮጀክት ሥራ አስኪያጅ ፒተር ዌስት እንዲህ አሉኝ- “የቀበሮዎች ስርጭት ብዙም አይለወጥም - እጅግ በጣም በብዛት በስፋት አሰራጭተዋል… ምንም እንኳን ቁጥሮች በመሬቱ ሁኔታ ላይ በመመርኮዝ ወደ ላይ ቢወጡም እንኳን እነዛን ለመለካት ቅድሚያ የሚሰጣጡ አይመስሉም ፡፡ ለውጦች የኦስተን ሰፋፊ አካባቢዎች ሰፈሮች እንዳልነበሩ በማስታወስ። ” እስከማውቀው ድረስ በመላው እስያ ላሉት ቀበሮዎች የህዝብ ብዛትና ስርጭት ላይ ጥቂት መረጃዎች አሉ ፣ ምንም እንኳን ዝነኞች በጣም የሚታወቁባቸው አካባቢዎች ቢኖሩም ፣ ምንም እንኳን “እጅግ በጣም አሳሳቢ” እና በዓለም አቀፍ ደረጃ የተረጋጋና የ 2016 የአይ.ሲ.ኤን. ቀይ አደጋዎች ዝርዝር ዝርዝር ቁጥር። ከጌንግሳንጊኩ-ዱ እና የጁ-ዶን ኢሌንገን ደሴት በስተቀር ፣ ኮሪያ በመላው ኮሪያ ውስጥ በአንድ ወቅት ከታወጀ በኋላ ፣ የቀይ ቀበሮ በኮሪያ ደቡብ ኮሪያ የአካባቢ ጥበቃ “አደጋ ተጋላጭነት ያላቸው ዝርያዎች” ተብሏል ፡፡ ቀበሮዎችን ከብቶች ለመጠበቅ ከተገደለ በኋላ እ.ኤ.አ. በ 1980 አካባቢ “አደጋ ላይ ወድቆ” የሚል ስያሜ የተሰጠው የመጥፋት አደጋ ተጋላጭነት ያለው ዝርያ ሲሆን በዝርዝር ደግሞ በሀገር አቀፍ ደረጃ በተከሰተ የእሳተ ገሞራ መርሀ-ግብር እና በመኖሪያ አካባቢ ኪሳራ / ክፍልፋዮች ምክንያት የሟቾችን ሞት ያባብሰዋል ፡፡ በያንግ-ሽጉንግ ፣ ጉንግዋን ግዛት ውስጥ የሞተ ቀበሮ ቢኖር አንድ ቀበሮ ቢገኝም ከ 1980 ዎቹ ዓመታት ጀምሮ በደቡብ ኮሪያ ውስጥ የዱር ቀበሮዎች አልታዩም እናም እ.ኤ.አ. በ 2011 የኮሪያ መንግሥት የቀበሮውን ህዝብ በሶባክሳ ብሔራዊ ፓርክ ውስጥ መልሶ ለማስጀመር ፕሮጀክት ጀምሯል ፡፡ በመካሄድ ላይ የቀበሮ ቁጥሮችን እንዴት መገመት እንደሚቻል ተጨማሪ ዝርዝሮችን ለማግኘት ተጓዳኝ ጥየቅን ይመልከቱ ፡፡ ቀይ ቀበሮዎች ቀይ ቀበሮዎች በፊቱ ፣ በኋላ ፣ በጎን እና በጅራታቸው ላይ ረዣዥም ጉንጮዎች እና ቀይ ሽፍታ አላቸው ፡፡ ጉሮሮአቸው ፣ ጉንጭ እና ሆዳቸው ግራጫ-ነጭ ናቸው። ቀይ ቀበሮዎች ጥቁር እግሮች እና ጥቁር አንጸባራቂ ጆሮዎች ትልቅ እና ጠቆር ያሉ ናቸው ፡፡ ከቀይ ቀበሮው በጣም ሊታወቁ ከሚችሉ ባህሪዎች ውስጥ አንዱ ነጣ ያለ ነጭ ጅራት ያለው ጅራት ነው ፡፡ ቀይ ቀበሮዎች ቁመታቸው ሦስት ጫማ እንዲሁም ሁለት ጫማ ነው ፡፡ ቀይ ቀበሮዎች ብዙውን ጊዜ ተመሳሳይ መኖሪያ እና ክልል ከሚጋሩ ግራጫ ቀበሮዎች ጋር ግራ ይጋባሉ ፡፡ ይህ አንዳንድ ቀይ ቀበሮዎች ትላልቅ ግራጫ ፀጉር ያላቸውና ግራጫ ቀበሮዎች ቀይ የቀይ ጠጉር አላቸው ፡፡ ግራጫ ቀበሮዎች በመጠኑ ያነሱ እና ትንሽ የተጠጋጋ ፊት እና አጫጭር አንጀት አላቸው ፡፡ ልዩነቱን ለመናገር እርግጠኛ የሆነው መንገድ በጅራቱ ጫፍ ላይ ያለውን ቀለም መፈለግ ነው ፡፡ ግራጫ ቀበሮዎች ጥቁር ቀለም ያላቸው ጅራቶች አሏቸው ፣ የቀይ ቀበሮ ጅራት ነጭዎች ፡፡ ምንም እንኳን በስም እና በምስል በጣም የሚመሳሰሉ ቢሆኑም ፣ ግራጫው ቀበሮና ቀይ ቀበሮ ሩቅ የአጎት ልጆች ብቻ ናቸው ፡፡ ከቀይ ቀበሮዎች በአላካ እስከ ፍሎሪዳ ድረስ በመላው አህጉራዊ አሜሪካ ይገኛሉ ፡፡ ትንሹ ህዝብ በደቡብ-ምዕራብ ውስጥ ቀይ ቀበሮ ማየት በጣም ያልተለመደ ነው ፡፡ ቀይ ቀበሮዎች እንደ ጫካ መሬት ፣ ገጠር እና የከተማ ሰፈሮች ፣ እርጥብ መሬቶች እና ብሩሽ ማሳዎች ያሉ ክፍት ቦታዎችን ይወዳሉ ፡፡ ቀይ ቀበሮዎች አይጦችን እና ጥንቸሎችን ይመርጣሉ ፣ ግን እነሱ ወፎችን ፣ አምፊቢያን እና ፍራፍሬዎችን ደግሞ ይበላሉ ፡፡ ቀይ ቀበሮዎች እንዲሁ ከቆሻሻ ጣሳዎች ወይም እርሻዎች ምግብ ይሰርቃሉ ፡፡ በክረምት ጊዜም እንኳ ምግብ የማግኘት ችሎታቸው ቀይ ቀበሮዎች ተንኮለኛ እና ብልሃተኛ የሚል ስም እንዳላቸው አንዱ ምክንያት ነው ፡፡ የሕይወት ታሪክ ቀይ ቀበሮዎች በክረምት ወቅት ይጋባሉ ፡፡ ሴትየዋ ከተጋቡ በኋላ ወዲያውኑ አንድ ዋሻ ይገነባሉ። ሴቶች በአንድ ሊትር ወደ 12 እና 12 ፓምፖች በአንድ ቦታ ማድረስ ይችላሉ ፡፡ ዱቄቶች የተወለዱት ቡናማ ወይም ግራጫ ሲሆኑ አብዛኛውን ጊዜ በአንድ ወር ጊዜ ውስጥ ወደ ቀይ ይለወጣሉ። ወጣቶቹ ቀበሮዎች በራሳቸው እስከሚጀመሩበት ጊዜ ድረስ ሁለቱም ወላጆች ልጆቻቸውን ይንከባከባሉ ፡፡ ቀይ ቀበሮዎች የከተማ ዳርቻዎችን እና የገጠር ማህበረሰቦችን በደንብ አስማምተዋል ፡፡ ሌሎች ትልልቅ አዳኞች ከሰዎች እድገት እንዲገላገሉ ቢደረጉም የቀይ ቀበሮዎች በተለወጠው መኖሪያቸው ተጠቅመዋል ፡፡ በመናፈሻዎች እና በዱር መሬት ጠርዞች ውስጥ ይኖራሉ ፣ ቀይ ቀበሮዎችም የሚገኙትን ሁሉ በቀላሉ ይበላሉ ፡፡ ቀይ ቀበሮዎች ብቸኛ ናቸው ፣ ስለሆነም ሰዎችን መደበቅ እና ማምለጥ ለእነሱ ቀላል ነው ፡፡ አዝናኝ እውነታ ቀይ ቀበሮዎች ጥሩ የመስማት ችሎታ አላቸው ፡፡ ዝቅተኛ-ድግግሞሽ ድምፃችን እና ከመሬት በታች ሲቆፍሩ ይሰማራሉ ፡፡ አጥቢ እንስሳት የዱር አራዊት

30895

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8B%A8%E1%8A%A2%E1%89%B5%E1%8B%AE%E1%8C%B5%E1%8B%AB%20%E1%88%98%E1%88%8B%E1%8A%AD%E1%89%B0%E1%8A%9E%E1%89%BD%20%E1%89%A0%E1%89%A5%E1%88%AA%E1%89%B3%E1%8A%92%E1%8B%AB

የኢትዮጵያ መላክተኞች በብሪታኒያ

የታላቋ ብሪታኒያ መንግሥት በኢትዮጵያ ግዛት ውስጥ ጉዳዩን የሚያስፈጽምለት ወኪል እና የብሔራዊ ምሥጢራዊ ጉዳይ ባለሙያ (‘አምባሳዶር’)፤ በጊዜያዊነትም ኾነ በቋሚ ሹመት ወደኢትዮጵያ መላክ የጀመረው በ፲፱ኛው መቶ ክፍለ ዘመን ነው። ከዚያ በፊት በተለያዩ ጊዜያት መላክተኞችን የሰደደ ቢሆንም የነዚያ ተልዕኮ ግን ወደተለያዩት የክፍለ አገራት መሳፍንት እና ገዚዎች ነበር። የኢትዮጵያም ነገሥታት ከዓፄ ቴዎድሮስ ጀምሮ እስከ ዳግማዊ ዓፄ ምኒልክ ድረስ አልፎ አልፎ ጊዜያዊ መላክተኞቻቸውን ወደ ታላቋ ብሪታኒያ ልከዋል። ዳሩ ግን ከእነዚህ ልዑካን አብዛኞቹ የውጭ ዜጎች ነበሩ። ከነዚህ አንዱ ዓፄ ቴዎድሮስን ወክሎ ወደ ሎንዶን ያመራው ሚሲዮናዊው ማርቲን ፍላድ ሲሆን ከኢትዮጵያውያን ደግሞ የዓፄ ዮሐንስ ልዑክ መርጫ ወርቄ፣ ዳግማዊ ዓፄ ምኒልክን ወክለው ለንጉሥ ኤድዋርድ ፯ኛ የንግሥ በዓል የተላኩት ልዑል ራስ መኮንን እና ከንቲባ ገብሩ፤ እንዲሁም ንግሥት ነገሥታት ዘውዲቱን ወክለው በንጉሥ ጆርጅ አምስተኛ የንግሥ በዓል ላይ የተገኙት ደጃዝማች (በኋላ ልዑል ራስ) ካሣ ኃይሉ በዋቢነት ይጠቀሳሉ። በቋሚነትም በ፲፰፻፷፭ ዓ/ም የዓፄ ዮሐንስ ቆንስላ ሄንሪ ሳሙኤል ኪንግ በሎንዶን የኢትዮጵያን ጉዳይ እንዲይስፈጽም ተሹሞ እንደነበር ታሪክ ይዘግባል። በዚሁ በንግሥት ነገሥታት ዘውዲቱ ዘመን አልጋ ወራሽ እና ባለምሉ ሥልጣን እንደራሴው ራስ ተፈሪ መኮንን ከመሳፍንትና መኳንንቶቻቸው ጋር በብሪታኒያ እና ሌሎችም የአውሮፓ አገራት ያደረኡት ጉብኝት በዓይነቱ የመጀመሪያው ከመሆኑም ባሻገር፣ ዘመናዊት ኢትዮጵያ በአጽናፋዊ ትሥሥር ሂደት ለመሳተፍ ያላትን ፍላጎት ያበሥራል። በዚህ ጉብኝት የተከፈተውንም ግንኙነት ለማጠናከርና የኢትዮጵያን ጉዳይና ጥቅም ለማስከበር ቋሚ መላክተኞችን በጊዜው ከነበሩት ከተማሩ ኢትዮጵያውያን መኻል እየተመለመሉ ወደሎንዶን፤ ፓሪስ፤ ሮማ እና ዠኔቭ ተላኩ። በብሪታኒያ የኢትዮጵያ ቋሚ መላክተኞች በንግሥተ ነገሥታት ዘውዲቱ ዘመን የተሾሙ የመጀመሪያው የኢትዮጵያ ቋሚ መላክተኛ ነጋድራስ (በኋላ ራስ ቢትወደድ) መኮንን እንዳልካቸው ሲሆኑ፣ የሹመት ደብዳቤያቸውን ለብሪታኒያው ንጉሥ ጆርጅ አምስተኛ ስም ኅዳር ፲ ቀን ፲፱፻፳፪ ዓ/ም በባኪንግሃም ቤተ መንግሥት የተረከቧቸው አልጋ ወራሹ የዌልስ መስፍን (የወደፊቱ ንጉሥ ኤድዋርድ ስምንተኛ) ነበሩ። ነጋድራስ መኮንን በዚህ መደባቸው ሁለት ዓመት አገልግለዋል። በብሪታኒያ የውጭ ጉዳይ ሚኒስቴር ሚያዝያ ፳፮ ቀን ፲፱፻፳፱ ዓ/ም ያወጣው “የኢትዮጵያ ትላልቅ ሰዎች ዝርዝር” ላይ በተራ ቁጥር ፹፪ ስለይነጋድራስ መኮንን እንዳልካቸው ሲተነትን፤ በጥቅምት ወር ፲፱፻፳፫ ዓ/ም ለቀዳማዊ ኃይለ ሥላሴ የንግሥ በዓል ወደ ኢትዮጵያ ተመልሰው ሲገቡ፣ ያጋጠማቸው አዲስ አበባ ከተማ እንዳይገቡ የመታገድ ትዕዛዝ እንደነበረና ምክንያቱም ፓሪስ ላይ በወቅቱ የራስ ጉግሳ አርአያ ሚስት ከነበሩት የንጉሠ ነገሥቱ ታላቅ ወንድም ልጅ፣ ልዕልት የሻሸወርቅ ይልማ ጋር ባልገዋል በሚል እንደነበር፤ ራስ ጉግሳም በኋላ በዚሁ ምክንያት ሚስታቸውን እንደፈቱ እና ነጋድራስ የአሥር ሺ የኢትዮጵያ ብር ቅጣት እንደተጣለባቸው ዘግቧል። ወደሎንዶን ሥራቸውም ሳይመለሱ በዚያው እንደቀሩና በታኅሣሥ ወር ፲፱፻፳፬ ዓ/ም ላይ የአዲስ አበባ ከንቲባ ኾነው ተሾሙ። በቀዳማዊ ኃይለ ሥላሴ ዘመን የተሾሙ ሁለተኛው የኢትዮጵያ ቋሚ መላክተኛ ኾነው የተሾሙት ባለ ሥልጣን ደግሞ በጅሮንድ ዘለቀ አግደው ሲሆኑ የሹመት ደብዳቤያቸውን ለብሪታኒያው ንጉሥ ጆርጅ አምስተኛ ሐምሌ ፲፮ ቀን ፲፱፻፳፫ ዓ/ም በባኪንግሃም ቤተ መንግሥት አስረክበው፣ በዚሁ ሥልጣን ላይ እስከ ግንቦት ፫ ቀን ፲፱፻፳፭ ዓ/ም ቆዩ። በዳግማዊ ምኒልክ ትምህርት ቤት የተማሩት በጅሮንድ ዘለቀ፣ የዋና መላክተኛነት ሥልጣናቸው በሎንዶን፤ በፓሪስእና ዠኔቭ በሚገኘው የዓለም መንግሥታት ማኅበር ነበር። ይኼንን ተልዕኮ አጠናቀው ወደኢትዮጵያ ሲመለሱ በንጉሠ ነገሥቱ መንግሥት የእርሻ ሚኒስትር ሆነው ተሾሙ። በሦስተኛ ተራ ለዚህ ሥልጣን የተመደቡት ደግሞ በጅሮንድ ተክለ ሐዋርያት ተክለ ማርያም (ፊታውራሪ ) ነበሩ። እኒህ ሰው ሹመታችው በአንድነት ለፈረንሳይ፣ ብሪታኒያ እና የዓለም መንግሥታት ማኅበር እንደነበር እና ሹመቱን እንዳልፈለጉት “ኦቶባዮግራፊ” (የሕይወቴ ታሪክ) በተባለው መጽሐፋቸው (ገጽ 416-419) ላይ በሰፊው ተንትነውታል። በጅሮንድ ተክለ ሐዋርያት የሹመት ደብዳቤያቸውን መጀመሪያ ለፈረንሳይ ፕሬዚደንት ካቀረቡ በኋላ ወደሎንዶን ተጉዘው በባኪንግሃም ቤተ መንግሥት ለብሪታኒያው ንጉሥ ጆርጅ አምስተኛ ግንቦት ፫ ቀን ፲፱፻፳፭ ዓ/ም አቅርበዋል። በሎንዶን ወደፊት በዋና መላክተኛነት የሚሾሙትን አቶ (በኋላ ብላታ) ኤፍሬም ተወልደ መድኅንን፤ በፓሪስ ደግሞ ዋና ጸሐፊውን አቶ ተስፋዬ ተገኝን ቋሚ ወኪሎች በማድረግ እሳቸው ሥራቸውን በሎንዶን፤ ፓሪስ እና በዠኔቭ በማፈራረቅ ሲሠሩ ቆዩ። በ፲፱፻፳፯ ዓ/ም የወልወል ግጭት ስለተነሳ እና በዓለም መንግሥታት ማኅበር ኃላፊነታቸው ብዙ ስለተወጠሩ በሰኔ ወር ላይ የሎንዶኑን ዋና መላክተኛነት እንዲለቁ ተደረገ። በጅሮንድ ተክለ ሐዋርያትን ተከትለው በአራተኛ ተራ የተሾሙት መላክተኛ፣ አዛዥ ወርቅነህ ነበሩ። አዛዥ ወርቅነህ/ሐኪም ወርቅነህ እሸቴ የመቅደላ ጦርነት ጊዜ በእንግሊዝ የጦር መኮንን በሕጻንነታቸው ወደሕንድ አገር ተወስደው እዚያው ያደጉ፤ የኖሩ እና በቀዶ ጥገና ሙያ የተሠማሩ ሰው ሲሆኑ አሳዳጊ አባቶቻቸው በሰጧቸው ስሞች ቻርልስ (በወሰዳቸው መኮንን ስም)፤ ማርቲን (ባሳዳጊያቸው ሐኪም ስም) () ይባሉ ነበር። አዛዥ ወርቅነህ በሎንዶን የኢትዮጵያ ዋና መላክተኛነቱን ሥልጣን ሲሾሙ የሹመት ማስረጃቸውን መጀመሪያ ለንጉሥ ጆርጅ አምስተኛ ሐምሌ ፲፰ ቀን ፲፱፻፳፯ ዓ/ም፤ በኋላ ደግሞ ለንጉሥ ኤድዋርድ ስምንተኛ ጥር ፳፯ ቀን ፲፱፻፳፱ ዓ/ም አቅርበዋል። በዚህ ዕለት የኢትዮጵያን ግዛት ከ ግንቦት ፩ ቀን ፲፱፻፳፰ ዓ/ም ጀምሮ የምወክለው እኔ ነኝ ያለችው የኢጣሊያ መላክተኛም የሹመት ማስረጃውን አብሮ አቅርቧል። በሎንዶን ፲፯ ‘ፕሪንስስ ጌት’ የሚገኘውን የኢትዮጵያ መላከተኞች መኖሪያ እና መሥሪያ ቤትን በአገራቸው ስም የገዙትም ዋና መላክተኛ አዛዥ ሐኪም ወርቅነህ እሸቴ ናቸው። አምሥተኛው ዋና መላክተኛ የኢትዮጵያ ጀግኖች ልጆች የፋሺስት ኢጣልያን ቀንበር ከአምሥት ዓመት ትግል በኋላ በ፲፱፻፴፫ ዓ/ም ሲያስወግዱ፤ ወደሎንዶን የታላኩት ብላታ አየለ ገብሬ ነበሩ። ብላታ አየለ የሹመት ደብዳቤያቸውን ለንጉሥ ጆርጅ ስድስተኛ መስከረም ፯ ቀን ፲፱፻፴፭ ዓ/ም አቅርበዋል። ስድስተኛው ዋና መላክተኛ፤ የኤርትራው ተወላጅ ብላታ ኤፍሬም ተወልደ መድኅን ነበሩ። ብላታ ኤፍሬም በሎንዶን እና በፓሪስ የኢትዮጵያ መላክተኞች መሥሪያ ቤቶች በዋና ፀሐፊነት ሲያገለግሉ የቆዩ ሲሆን፤ በዋሺንግቶን የኢትዮጵያን ቢሮ በዋና መላክተኛነት የመጀመሪያው ሹም ሆነው ጥቅምት ፳፱ ቀን ፲፱፻፴፮ ዓ/ም የከፈቱ ሲሆኑ፤ የሎንዶኑን ዋና መላክተኛነት ከብላታ አየለ ገብሬ ተረክበው የሹመት ደብዳቤያቸውን ለንጉሥ ጆርጅ ስድስተኛ ጥቅምት ፳፱ ቀን ፲፱፻፴፰ ዓ/ም አቅርበዋል። ብላታ ኤፍሬም በቤይሩት የአሜሪካ ኮሌጅ የተማሩ ሲኾን በአዲስ አበባየተፈሪ መኮንን ትምህርት ቤት የንግሊዝኛ ቋንቋ አስተማሪም ነበሩ። ከዚያም በ ፲፱፻፳፩ ዓ/ም በፓሪስ የኢትዮጵያ ቆንስላ ሆነው ተሾሙ። ከሁለት ዓመትም በኋላ በሎንዶን የኢትዮጵያ ጉዳይ አስፈጻሚ () ኾነው አገልግለዋል። ብላታ ኤፍሬምን የተከተሉት ሰባተኛው መላክተኛ በሎንዶን ለሰባት ዓመታት ያገለገሉት አቶ አበበ ረታነበሩ። አቶ አበበ የሹመት ደብዳቤያቸውን መጀመሪያ፣ ጥቅምት ፬ ቀን ፲፱፻፵፩ ዓ/ም ለንጉሥ ጆርጅ ስድስተኛ፤ ወዲያው ግንቦት ፩ ቀን ፲፱፻፵፬ ዓ/ም ለዳግማዊት ንግሥት ኤልሳቤጥ አቅርበዋል። አቶ አበበ አንድ ዓመት በዋና መላክተኛነት ካገለገሉ በኋላ ጥቅምት ፲ ቀን ፲፱፻፵፪ ዓ/ም በሹመት ዕድገት አምባሳዶርነት ተሹመዋል። በስምንተኛ ተራ ከአቶ አበበ ረታ የአምባሳዶርነት ሥልጣኑን በ፲፱፻፵፰ ዓ/ም የተረከቡት አቶ አማኑኤል አብርሐም ሲሆኑ የሹመት ደብዳቤያቸውን ለዳግማዊት ንግሥት ኤልሳቤጥ ጥር ፲፭ ቀን ፲፱፻፵፰ ዓ/ም አቅርበው በሎንዶን አራት ዓመታት አገልግለዋል። አቶ አማኑኤል የአዛዥ ወርቅነህ ደቀ-መዝሙር ሲሆኑ፣ አዛዥ ወርቅነህ ወደሎንዶን የተላኩ ጊዜ ይዘዋቸው ሲመጡ ያለደመወዝ ለቀለባቸው ብቻ በጸሐፊነት እየሠሩ እንዲትዳደሩ አስማምተው እንዳመጧቸው ስለህይወት ታሪካቸው በተጻፈ ዘገባ ላይ ተተንትኗል። አቶ አማኑኤል በጠላት ወረራ ዘመናት አዛዥ ወርቅነህ ሥልጣናቸውን ለቅቀው ወደሕንድ አገር ሲሄዱ የኢትዮጵያን ሥራ በስደት ላይ በነበሩት ንጉሠ ነገሥት እና ተከታዮቻቸው አመራር መሠረት በሎንዶን ሲያካሂዱ ቆይተዋል። ዘጠነኛው የኢትዮጵያ አምባሳዶር፤ አባታቸው ራስ ቢትወደድ መኮንን እንዳልካቸው ቢሮውን በቀዳሚነት በከፈቱ በ ፴ ዓመቱ የተሾሙት ልጅ እንዳልካቸው መኮንን ነበሩ። ልጅ እንዳልካቸው የሹመት ደብዳቤያቸውን ለዳግማዊት ንግሥት ኤልሳቤጥ መጋቢት ፳ ቀን ፲፱፻፶፪ ዓ/ም ካቀረቡ በኋላ በዚህ ሥልጣን ለአንድ ዓመት ከ ስምንት ወራት አገልግለዋል። ልጅ እንዳልካቸው የሎንዶኑን አምባሳዶርነት ያስረከቡት ለተከታያቸው፣ በአሥረኛ ተራ ቁጥር ለተመዘገቡት እና በደራሲነታቸው ለሚታወቁት አቶ ሀዲስ ዓለማየሁ ነበር። አቶ ሀዲስ የሹመታቸውን ደብዳቤ ጥቅምት ፳፪ ቀን ፲፱፻፶፬ አቅርበው በጠቅላላው ለአምሥት ዓመታት አገልግለዋል። አቶ ሀዲስ ከሥነ ጽሑፍ ሙያቸው ከደረሷቸው መጻሕፍት በተለየ ትልቅ ዝና ያተረፈላቸው ‘ፍቅር እስከ መቃብር’ አዲስ አበባ በታተመበት ጊዜ እሳቸው ኑሯቸው ሎንዶን እንደነበረና “አብሮ አደጋቸው” አቶ መሀሪ ካሣ እንዳሳተሙላቸው በመጽሐፉ የምስጋና ገጽ ላይ አስፍረውታል። አቶ ሀዲስ በሎንዶን ቆይታቸውን ጨርሰው ሥልጣኑን ሲለቁ በአሥራ አንደኛ መደብ የተከተሏቸው አምባሳዶር ጥቅምት ፳፫ ቀን ፲፱፻፶፱ ዓ/ም ሹመታቸውን ለንግሥት ኤልሳቤጥ ያቀረቡት አቶ ገብረ መስቀል ክፍለእግዚ ናቸው። በ፲፪ኛ ተራ ቁጥር ሚያዝያ ፲፭ ቀን ፲፱፻፷፪ ዓ/ም በባኪንግሃም ቤተ መንግሥት ሥነ ሥርዓት ላይ ንግሥት ኤልሳቤጥን በመወከል የንግሥቲቱ እናት እና እህት የሹመት ደብዳቤያቸውን የተቀበሏቸው አምባሳዶር ሌተና ጄነራል ኢያሱ መንገሻ ነበሩ። ለብሪታኒያው ጠቅላይ ሚኒስትር ኤድዋርድ ሂዝ በውጭ ጉዳይ ሚኒስቴር ባለ ሥልጣናት ሰኔ ፮ ቀን ፲፱፻፷፬ ዓ/ም የተዘጋጀ አጭር መረጃ እንደሚያመለክተው፤ ሌተና ጄነራል ኢያሱ ከኢትዮጵያ መንግሥት የመከላከያ ሚኒስትር ጋር እንደማይግባቡ እና ጠቅላይ ሚኒስትሩን ፀሐፊ-ትዕዛዝ አክሊሉ ሀብተወልድን የግልጽ ተቃዋሚ መሆናቸውን ይዘግባል። ወደ እንግሊዝ አገር በአምባሳዶርነት መላካቸውንም በአገር ቤት ከነበረው አለመግባባት እና ግጭት እንደተገላገሉ ይቆጥሩታል በማለት ይደመደመዋል። በደርግ ዘመን የተሾሙ ሌተና ጄነራል ኢያሱ ወደአገራቸው ሲመለሱ ሎንዶን በአምባሳዶርነት የተኳቸው አቶ ዘውዴ መኩሪያ ሲሆኑ የሥልጣን ደብዳቤያቸውን ልንግሥት ኤልሳቤጥ ያቀረቡት ሰኔ ፲፰ ቀን ፲፱፻፷፰ ዓ/ም ነበር። አቶ ዘውዴ የደርግ መንግሥት የመጀመሪያው ሹም ቢሆኑም ቦሎንዶን የኢትዮጵያ ዋና መላክተኛነት ተራ ቁጥር ፲፫ኛው መሆናቸው ነው። በ፲፬ኛ መደብ የተመዘገቡት አምባሳዶር አቶ አያሌው ወልደ ጊዮርጊስ ደግሞ የሹመት ማስረጃቸውን ያቀረቡት ታኅሣሥ ፮ ቀን ፲፱፻፸ ነው። ::ከአቶ አያሌው እስከ ዶ/ር በየነ ነገዎ ያሉትን አምባሳደሮች ዝርዝር የምታውቁ እባካችሁ ሙሉት በኢ.ሕ.አ.ዴ.ግ. የተሾሙ የካቲት ፫ ቀን ፲፱፻፺፩ ዓ/ም የሹመት ደብዳቤያቸውን ያቀረቡት አምባሳዶር ዶ/ር በየነ ነገዎ ሲሆኑ እስከ ሚያዝያ ፳፬ ቀን ፲፱፻፺፬ ዓ/ም ለሦሥት ዓመታት አገልግለዋል። ዶ/ር በየነን የተከተሉት መላክተኛ ደግሞ ከታኅሣሥ ፬ ቀን ፲፱፻፺፫ በሎንዶን የኢትዮጵያ ጉዳይ አስፈጻሚ ሆነው ሲያገለግሉ የቆዩት አቶ ፍስሐ አዱኛ ናቸው። አቶ ፍስሐ ማዕርጋቸው ወደአምባሳዶርነት የካቲት ፳፱ ቀን ፲፱፻፺፬ ዓ/ም ተሻሽሎላቸው የሹመት ደብዳቤያቸውን ለዳግማዊት ንግሥት ኤልሣቤጥ ሚያዝያ ፳፭ ቀን ፲፱፻፺፬ ዓ/ም ባኪንግሃም ቤተ መንግሥት ቀርበው አስረክበዋል። አቶ ፍስሐ በየካቲት ወር ፲፱፻፺፰ ዓ/ም የደረሳቸውን ወደአገር ቤት የመመለስ ጥሪ ሲደርሳቸው በሥራቸው ይሰሩ ከነበሩ ሌሎች ዲፕሎማቶች ጋር ወደ አሜሪካ የፖለቲካ ጥገኝነት ጠይቀው ለቀዋል። መጋቢት ፲፱ ፲፱፻፺፰ ዓ/ም የአምባሳዶርነት ሥልጣኑን የተረከቡትና ለዳግማዊት ንግሥት ኤልሣቤጥ የሹመት ደብዳቤያቸውን ያቀረቡት አቶ ብርሃኑ ከበደ ሲሆኑ ወደሎንዶን ከመዛወራቸው በፊት በስዊድን፤ ኖርዌይ፤ ዴንማርክ እና ፊንላንድ አምባሳዶር ሆነው ሲሠሩ ቆይተዋል። ዋቢ ምንጮች ሀዲስ ዓለማየሁ፣ “ፍቅር እስከ መቃብር”፣ ፲ኛ እትም፣ ሜጋ አሳታሚ እና ማከፋፈያ ኃ/የት/የግ/ማህበር ተክለ ሐዋርያት ተክለ ማርያም (ፊታውራሪ )፣ “ኦቶባዮግራፊ (የሕይወቴ ታሪክ)፣ አዲስ አበባ ዩኒቨርሲቲ ፕሬስ የኢትዮጵያ ሰዎች የኢትዮጵያ መልዕክተኞች

50908

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%A0%E1%8C%88%E1%8B%8D%20%E1%88%9D%E1%8B%B5%E1%88%AD

አገው ምድር

አገው ምድር አገው ምድር (አዊ ላጜታ) በሀገሪቱ ስርዓት አዊ ብሄ/አሰ/ዞን እየተባለ የሚጠራው አካባቢ ሰው ያልነበረበት ፣ጥቅጥቅ ያለ ጫካ በዱር አራዊት የተሞላ ፣ ንፁህ የአየር ንብረት ለም አፈር ፣በቂ ውሃ ምቹ መልካአ ምድራዊ አቀማመጥ፣ የጫካ ማር ያለበት ጠፍ እንደነበረ አፋአዊ መረጃዎች ይጠቁማሉ ፡፡ ይሁን እንጂ የዚህ ቦታ ስያሜ የተሠጠው በአካባቢው በቀዳሚነት በሰፈሩት ሰባቱ አገው ወንድማማቾች መሆኑን መረጃዎች ያመለክታሉ፡፡ አገው ምድር እየተባለ የሚጠራው ቦታ በመጀመሪያዎቹ ነዋሪዎች ሲሰየም ክልሉ (ወስኑ እስከ የት እንደነበር በትክክል መግለፅ ባይቻልም ከአሁኑ አዊ ብሄረሰብ አስተዳደር ዞን ስር ካሉ ወረዳዎች በላይ እንደነበር እንዲሁም በምስራቅ ጎጃምና ደ/ጎንደር አካባቢ በአዊኛ ቋንቋ የሚጠሩ አካባቢዎች (ቦታዎች )መኖራቸው ለብሄ/አስ/ዞን ወስንና ስፋት ዋነኛ እማኞች ለምሳሌ፡- ድኩል ካን ፣ዳድ ዩሃንስ (ምስ/ጎጃም ) ቢዝራ ካኒ (ጎንደር) ፃና (ጣና) የሚባሉት ተጠቃሽ ናቸው ሰባት ቤት አገው (ላጜታ አዊ) የተጠናከረና የተደራጀ መረጀ ባይኖርም በአፈ ታሪክ ደረጃ ከተለያዩ አባቶችና ታሪክ አዋቂዎች የተገኙ መረጃዎች ( እንደሚጠቁመን የእስራኤል ደም ወገን የሆነው ንጉስ ሰለሞን የልጅ ኩሳ ከቀዳማዊ ሚኒሊክ ጋር ታቦተ ፅዮንን ከእየሩሳሌም ይዘው ከመጡ በኋላ ንጉስ ኩሳ ሰቆጣ አካባቢ ትዳር መስርቶ በመኖር አዲልን ወለዱ ፣አዲል ደግሞ እና አንከሻ፣ባጃ፣መተከል፣አዘ ና፣ዚገም፣ኳኩራና ጫራን ወለዱ እነዚህ ወንድማማቾች ከአካባቢያቸው ወደ ተለያዩ ቦታ እየተዘዋወሩ ዱር አራዊትን በማደን አዘውትረው ሲኖሩ ኑሮን ለማሸነፍ ፣ህይወትን በተሻለ መንገድ ለመምራት ከተፈጥሮና አካባቢ ጋር መታገል ግድ ይላል ፡፡ ካልሆነም አካባቢን ለቆ የተሻለ አካባቢ ፍለጋ መኳተን አሁንም በአንዳንድ አካባቢዎች የሚስተዋል ተግባር ነው ፡፡ ስለሆነም ስባቱ አገዎች በአንድ ተሰማርተው በወቅቱ ውድና ተፈላጊ የሆኑ የዱር አራዊት ማለትም የዝሆን ጥርስ ፣ጥርኝ ፣ዝባድና የመሳሰሉትን ፍለጋ ሲጓዙ የትውልድ ቦታቸውን ስቆጣ ለቀው አሁን እንጅባራ እየተባለ ወደ ሚጠራው አካባቢ (ከሰንግ ይባል )ነበር ደርሰው አሁንም በአዊኛ “አንጉች ካና” ይባላል ፡፡ አካባቢው ምንም ሰው የሌለበት ፣በቂ የሆነ የዱር አራዊትና ጥቅጥቅ ያለ ጫካ ፣የዱር ማር ያለበት ፣ምቹ መልካዓ ምድራዊ አቀማመጥና ሰላም የሰፈነበት ቦታ ሆኖ በማግኘታቸው በአካባው ሁኔታና ተፈጥሮአዊ አቀማመጥ በመማረክ ለሰባት ወራት ያህል የዱር አራዊትን በማደን ቆይተው ሰባቱም ወንድማማቾች ወደ ቤተሰቦቻቸው (ሰቆጣ ) በመመለስ፣ለቤተሰቦቻቸውም ተመላልሰው ስለተመለከቱት አካባቢ መልካዓ ምድራዊ አቀማመጥ ፣ለኑሮ ምቹና ተስማሚ የአየር ንብረት ፣በውስጡ ያሉ የዱር አራዊትና ተፈጥሮአዊ ገፅታ ሲገልፁላቸው ቤተሰቦቻቸውም በሀሳባቸው ተስማምተው ለጥያቄአቸው አወንታዊ ምላሽ በመስጠት መልካም ፈቃዳቸውን መርቀው ልጡን ገመድ፣ባዳውን ዘመድ ያድርላችሁ ሲሉ ሰባቱ ወንድማማቾች ሚስቶቻቸውን ልጆቻቸውን ከብቶቻቸውን እንዲሁም ከቤተሰቦቻቸው አገልጋያቸው ትሆን ዘንድ የተላከቸውን አዱክን ጨምረው ጎዞቸውን ወደ ተመለከቱት አካባቢ ቀጠሉ፡፡ ወደ አዲሱ አካባቢ ደርሰው በታላቃቸው አንከሻ መሪነት ቦታ ሲከፋፈሉ አንከሻና ባንጃ አማካኝ የሆነ ቦታ ሲይዙ ኳክራን በምስራቅ ፣ጫራን በምዕራብ፣ዚገም፣መተከልና አዘና በስተደቡብ እንዲቀመጡ አድርገዋል፡፡ አማካይ በሆነ አቅጣጫ አንከሻና ባንጃ በመሆን አዱክ ታገለግላቸው ነበር ፡፡ በተጨማሪም ለሌሎች ወንድማማቾች በመሆኑ እንደ መገናኛ ይጠቀሙበት ነበር ይላሉ የታሪክ አባቶች ፡፡ ከሰባቱ ወንድማማቾች ጋር በአገልጋይነት ከሰቆጣ የተላከችው አዱክ ስትቅልባቸውና ስታገለግላቸው ኑራ አምስቱ በተልያዩ አቅጣጫ ቦታ ቦታቸውን ሲይዙ እሷ ግን በታላቃቸው አንከሻና ባንጃ መካከል በመሆን እንድትኖር ተደርጓል፡፡ በመሆኑም አገልጋያቸው አዱክ በዕድሜ እየገፋች ለስራ ጉልበቷ እየደከመ ሲሄድ እንደገና መጦር ግድ ሆነባት ፡፡ በሁለቱ ወንድማማቾች ትርዳና ትጦር ጀመር ይህም ሲሆን አንከሻ በደቡብ አብልቶ አጠጥቶ አጥቦና አልብሶ ድንበራቸው በሆነ ቦታ ላይ ፀሐይ ሲሞቅ ብርዱም ሲለቅ አስቀምጦ ሲሄድ ፣ባንጃም በተራው በመውሰድ ቤቱ አሰንብቶ ለተረኛው ሲሰጥ እንደቤቱ አብልቶና አጠጥቶ በጥዋቱ ፀሐይ ሰትታይ ከቦተዉ የደርሣት ነበር በመሆኑም አዱክ በጥዋቱ ቁርና በቀጥር ሙቀት ይፈራረቀባት ስለነበር አንከሻንና ባንጃን ትመርቃቸው ነበር ይላሉ አባቶች(አባሆይ ዘሩ አለሙ) አንከሻን /ክምምባ ኹ ክም አንካ እይምኽ /እስከ ማታ ብላ ባንጃን ስግላ ቻንቑዋ ስግላ አንካ ኹ /የማለዳ እንጀራ ብላ/ እማ አዱክ የተለያዩ መላምቶች “አዱክ” የሰባቱ አገው እናት ናት እየተባለ ሲወራ ይስተዋላል ፡፡ ስለሆነም ከተለያዩ አባቶች ታሪክ አዋቂዎችና የአካባቢ ነዋሪዎች የተገኘ መረጃ እንደሚያመለክተው አዱክ የሰባቱ አገው ወንድማማቾች “ ወላጅ እናት ” አይደለችም ነገር ግን እነሱ ወደ ዚህ አካባቢ ሲመጡ ከቤተሰቦቻቸው የተላከች አገልጋያቸው (ሞግዚታቸው ናት ) የሰባቱ ወንድማማቾች እናት ማናት ? ሲባል አዱክ ይባላል ይህም የሆነበት ምክንያት 1. የብረሄረሰቡ ባህል ፣ ቋንቋና ወግ መሰረት በዕድሜ ትልቅ የሆነች እህት ፣አክስት ፣የእንጀራ እናት ወይም አሳዳጊ 2. በኢትዮጴያ ኦርቶዶክስ ተዋህዶ ቤተክርስቲያን ስርዓት መሰረት የክርስትና እናት 3. በመኳንት ወይም መሳፍንት ቤተሰብ ቤት ውስጥ የምታገለግል ፣ሴት የልጅ ጠባቂ ፣ቀላቢ እና ተንከባካቢ እንደ ወላጅ እናት “እናት” ተብላ እንደምትጠራ ይታወቃል ፡፡ ስለሆነም አዱክ የሰባቱ አዊ እናታቸው ሳትሆን ቀላቢያቸውና አገልጋያቸው እንዲሁም የልጆቻቸው ሞግዚታቸው በመሆኗ እናት ተብላ ትጠራለች ፡፡ አዱክ በአንዳንድ አካባቢዎች እማ-አዱክ ተብሎ ስሟ ሲጠራ ይስተዋላል፡፡ ይህ የሆነው “እማ” የሚለው ቅፅል ስም በዕድሜ ትልቅ ለሆኑ ሴቶችና እናቶች የሚሰጥ የክብር ስም በመሆኑ አዱክ የሰባት አገዋች አገልጋያቸውና የልጆቻቸው ሞግዚትም ስለሆነች እማ አዱክ እየተባለች በክብር ስትጠራ፣(በማ/ሰቡ ባህል ፣ወግ፣ቋንቋ የእምነት ስርዓት መሰረት ፣ታላቆችን በስም ብቻ አይጠሩም ፣በአክብሮት፣በትህትናና በማዕረግ ስማቸው ይጠራሉ። የአዱክ መቃብር በኳሪ ጎኻና ቀበሌ ፣በተርዬ ታራረ ዙሪያው በጥድ ዛፍ የተከበበ ካችንቲ ተራራ (አለት በስተ ደቡብ ፣የእማ አዱክ መቃብር ስፍራ ይገኛል፡፡ ምክንያቱም የድንጋይ ቁልል ይታያል፡፡ የመቃብር ቦታ እዚህ ለመሆኑ የሚያመለክቱ መረጃዎች 1. እማ አዱክን አንከሻና ባንጃ ይጦሯት ስለነበረና ይህ ቦታ ደግሞ የሁለቱ ወሰን (ድንበር መሆኑ ) 2. አንከሻና ባንጃ በሚጦሯት ጊዜ የሚረካከቡበት ቦታ ስለነበር 3. ይህ ቦታ ለሰባቱም ወንድማማቾች አማካይ (መገናኛ) በመሆኑ በታላቆች ምክርና መሪነት መመሪያቸው 4. በወቅቱ በቅርብ ርቀት (አካባቢ ቤተ ቤተክርስቲያን አለመኖር ተጠቃሽ አፋዊ መረጃዎች ናቸው ፡፡ በሰሜን የባንጃ በአሁኑ ወረዳችን ፋግታ ለኮማ ፣በስተ ደቡብ የአንከሻ (በሁኑ ባንጃ ወረዳ ) ክልል ፣ከአ/ቅዳም ከተማ ወደ ኮሰበር በሚወስደው ------መንገድ ፣አሮጌ እንጅባራ ወይም በድሮ አጠራር ሰፈር ገቢያ እንዳደረስን ወደ ቀኝ በኩል በመታጠፍ ቀጥ ብለን ብንሄድ በግራና በቀኝ በጥድ ዛፍ የተከበበ ልዩና ማራኪ የሆነ ታሪካዊ ቦታን እናገኛለን፡፡ ይህ ቦታ - በቀደምት አዱክን አንከሻና ባንጃ የሚረካከቡበት ሲሆን - ዙሮ ዙሮ ቤት ፣ኑሮ ኑሮ ሞት እንዳሉ በኋላም የእማዱክ መቃብር ስፍራ ነው ፡፡ እዚህ ቦታ መሀል ለመሀል ሰፊ የሆነ ጎዳ/መንገድ ከአ/ቅዳም ና እንጅባራ ወደ ኳሪ ጎኻና የሚያደርስ ሲኖረው በዚህ መንገድ የሚያልፍ ማንኛውም ሰው እንደሌለው አካባቢ ምንገድ አቋርጦ አያልፍም / አይሄድም ልዩ የሆነ ባህላዊ ታሪካዊ ስርዓት ያለማንም መካሪነትና ትዕዛዝ ሲፈፀም/ሲከናወን ይታያል፡፡ ይኸውም መንገደኛው እማዱክ መቃርብ ሊደርስ የተወሰነ ርቀት ሲቀረው በቀኝ እጁ ድንጋይ ይዞ መጣል አያያዙም እንደ ማንኛውም ተራ ውርወራ ሳይሆን ልክ በቀኝ እጁ ይዞ በትክሻው ቀጥታ ቦታው ላይ ሲደርስ በቀኝ በኩል ካለው የድንጋይ ክምር ይጠለዋል ፡፡ በመቀጠልም እዚች ቦታ ላይ ቁጭ ብሎ ያርፋል ፡፡ ይህ የሚካሄደው ምን ጊዜ በቀኝ በኩል ባለው ስፍራ ነው ፡፡ ለምን ቢሉ - በቀኝ እጅ መያዛቸው ቀኝ እጅ ሁልጊዜም ገር ፣ቀናና መልካም ዕድልና ምኞች በመሆኑ - ከቦታው ሲደርሱ ማረፊያ መቀመጫቸው ከእናታቸው በረከት - ድንጋይ መጣል እረም ማውጣት ለመቃብር መታሰቢያነት ይህም በማ/ሰብ ወግና ባህል መሰረት ሰው ሲሞት እልቅሶ ቦታ ላይ ሲደርሱ ፊት ይጠረጋል ፣ቁጭ ብለው መነሳት፣ለወደፊቱም ለነፍስ መልካም መመኘት የተለመደ ስርዓት ነው ፡፡ የተለያዩ የፅሑፍ መረጃዎችን አፋዊ መረጃዎችን በመጠቀም መረጃዎችን በመሰብስብ ፅሑፉን ማጠናከር ተችሏል ፡፡ ወረዳችን ይህንና የመሳሰሉ ጥንታዊና ታሪካዊ ህዝብ ባለቤት ልዩ ልዩ ጥንታዊና ባህላዊ ቅርሶች መገኛ የተፈጥሮአዊና ሰው ሰራሽ መስህብ ስፍራዎች ባለቤት መሆኑን መገለጫ ለሆነው ባህላችንና ቅርሶቻችን ትኩረት ሰጥተን መጠበቅ መንከባከብና ተጠብቀው ለትውልድ የሚተላለፉበትን መንገድ ማመቻቸት የሁላችንም የህሊና ግዴታ ሊሆን ይገባናል ፡፡ የአዊ (አገው ምድር) የፈረስ ጉግስ ባህል ከ 70 ዓመታት በላይ የሆነው የ ‹‹ አዊ የፈረስ ማህበር›› ባህሉን ጠብቆ በማቆየቱ በ ‹‹ ቅርስና ባህል ዘርፍ ›› ለዘንድሮው የ ‹ በጎ ሰው ሽልማት› ከተመረጡ ሶስት ዕጩዎች አንዱ ሁኗል፡፡ የፈረስ ጉግስ ባህሉ ዝም ብሎ ለመዝናኛ የሚሆን ብቻ አይደለም፡፡ የማህበራዊ ስነ - ሰብ አጥኝዎች በአግባቡ ባያጠኑትም ቅሉ፣ የራሱ ታሪካዊ አመጣጥ አለው፡፡ ከታሪካዊ እውነታዎች እና አሁን የፈረስ ጉግስ ከሚዘወተርባቸው ሁነቶች ተነስቶ ሶስት መላምቶችን መገመት ይቻላል፡፡ 1 ኛ ) አንደኛው ከመከረኛው ጦርነት ጋር የተያያዘ ነው፡፡ መኪና፣ አውሮፕላን እና ዘመናዊ የጦር መሳሪያ በሌለበት ዘመን አብዛኛው የእርስ በርስም ሆነ ከውጭ ጠላት ጋር ይደረጉ የነበሩ ውጊያዎች የሚከወኑት በጦር እና ጎራዴ በሚደረግ የጨበጣ ውጊያ ነው፡፡ የጨበጣ ውጊያን በድል ለማጠናቀቅ ደግሞ ፈረስ ትልቅ አስተዋፅኦ ነበረው፡፡ የአድዋ ጦርነት በፈረስ አጋዥነት ለድል እንደበቃ ብዙ ማሳያዎች አሉ፡፡ ለ ‹‹ ባንዳ እርግማን ›› አፋችን የሾለውን ያህል ‹‹ ፈረሶችን ›› አመስግነናቸው አናውቅም፡፡ ለኢትዮጵያ ነፃነት ከ ‹‹ ባንዳዎች ›› እና ‹‹ከፈሪዎች›› ይልቅ ፈረስ የነበረው አስተዋፅኦ ታላቅ ነው፡፡ ፈረስ ለቀደሙ ነገስታት ባለውለታ፣ የህይወታቸው አለኝታ ነበር፡፡ ለዚህም ይመስላል ብዙ ነገስታት ከ አባታቸው ይልቅ የፈረሳቸው ስም ጎልቶ የሚወጣው፡፡ ለምሳሌ የአፄ ቴወድሮስን ‹‹ ታጠቅ ብሎ ፈረስ፣ ካሳ ብሎ ስም አርብ አርብ ይሸበራል፣ ኢየሩሳሌም ››…… ተብሎ ኮ / መንግስቱ ሐይለማሪያም ከአዲስ አበባ በስተምዕራብ ያለውን እና ለኦጋዴን ጦርነት በአንድ ቀን 300 ሺ ሰራዊት ያሰለጠኑበትን የጦር ሰፈር በጀግናው በአፄ ቴወድሮስ ፈረስ ስም ‹‹ ታጠቅ ›› ብለው መሰየማቸው በድንገት የሆነ አይደለም፡፡ ብዙ ትችት የደረሰበት ቴወድሮስ ካሳሁን በ ‹ ጥቁር ሰው › አልበሙ ውስጥ ደ / አዝማች ባልቻ ሳፎን ‹‹ ባልቻ አባቱ ነፍሶ ›› ብሎ ማቀንቀኑ በስህተት ወይም ዜማ ለማሳመር ሳይሆን ይህን ሃቅ በመረዳት ይመስለኛል፡፡ 2 ኛ ) ከቤተክርስቲያን ክብረ በዓል ጋር በተያያዘ የፈረስ ጉግስ ከሚዘወተርባቸው በዓላት መካከል የ ‹‹ ጥምቀት በዓል ›› እና ‹‹ ዓመታዊ የንግስ በዓላት ›› ቀዳሚዎች ናቸው፡፡ እግር ጥሎት የጥምቀት በዓልን አገው ምድር ያከበረ፣ ከታቦቱ በረከት ባለፈ በፈረስ ጉግሱ ተዝናንቶ ይመለሳል፡፡ ትንሽ የሚሞክር ከሆነም የአንዱን ፈረስ ተቀብሎ ‹‹ አይሞሎ ›› ማለትን ማንም አይከለክለውም፡፡ ከንግስ በዓላት ጋር ተያይዞ የሚደረገው ጉግስ ለ ‹‹ ቅዱስ ታቦቱ ›› ክብር የሚደረግ ነው፡፡ ባለፈረሶች የራሳቸውን ዜማ እየዘመሩ ታቦቱን ዙሪያውን አጅበውት ይዞራሉ፡፡ ታቦቱ በሰላም ወደ መንበሩ ከመለሱ በኋላ ወደ ሜዳ ሄደው ፈረስ ጉግስ ይጫወታሉ፡፡ 3ኛ ) ከለቅሶ ጋር በተያያዘ ዘመናዊ የትራንፖርት አገልግሎት ባልነበረበት ዘመን፣ የሩቅ ዘመድ ወዳጅ ሲሞት ፈጥኖ ለመድረስ፣ ወዳጅ ዘንድ ሄዶ ‹ አይንን ለማበስ › ትልቅ አስተዋፅኦ ነበረው/ አሁንም አለው፡፡ በተለይ ሟች የጦር ዘማች ከሆነ በባህሉ መሰረት ‹‹ ትልቅ የፈረስ ሰልፍ›› ይደረግለታል፡፡ ለሌሎች በእግር ሰልፍ የሚደረገው ሙሾ፣ ቀረርቶ እና ፉከራና ለዘማች ግን ‹‹ በፈረስ ሰልፍ ›› ይደረግለታል፡፡ ለቅሶ ላይ ጉግስ ባይኖርም ‹‹ ስጋር›› ግን የተለመደ ነው፡፡ ይህ መጀመሪያ ላይ ካነሳነው ‹‹ የጦርነት አውድ ›› ጋረ በእጅጉ የተቆራኘ ነው፡፡ ይህ ደግሞ አንድ ነገር ያሳያል፡፡ አገው ምድር ውስጥም ሆነ በአጎራባች የጎጃም ግዛቶች ፈረስን እንደመሳሪያ ተጠቅመው ለነፃነት ይታገሉ የነበሩ ጀግኖች እንዳሉ ያሳያል፡፡ በዘመን ሂደት ስማቸው የተዘነጋ አንዳድ ሰዎችን ልጥቀስ፡ ‹‹ ራስ ቢትወደድ መንገሻ ጀምበሬ፣ ራስ ቢተወደድ መንገሻ አቲከም፣ ፊታውራሪ ባይህ፣ ቀኝ አዝማች ስሜነህ ( ለደርግ አልገዛም ብሎ ከደርግ ጋር እየተዋጋ ወደ ሱዳን የሸሸ ) ፣ ግራ አዝማች አበጋዝ፣ ፊታውራሪ ሙላት ( የደራሲና ፀሀፌ ተውኔት አያልነህ ሙላት አባት) የመሳሰሉት በከፊል ይጠቀሳሉ፡፡ የዘንድሮውን ሽልማት ለ ‹‹ አዊ ፈረስ ማህበር›› ማበርከት ባህሉን ጠብቀው ላቆዩት ማበረታቻ፣ በፈረስ ጫንቃ ሁነው ሲዋጉ ለተሰው ጀግኖች መታሰቢያ፣ ደመ ነፍስ ባይኖራቸውም በዱር በገደሉ ለኢትዮጵያ ነፃነት ለተዋደቁ ፈረሶች ምስጋና ይሆናል፡፡ የአዊ ብሔረሰብ አዊ ብሔረሰብ አስተዳደር አካባቢዎች ለተለያዩ ማህበራዊና ኢኮኖሚያዊ ክዋኔዎች ቀዳሚ ሚና የሚጫወተው ፈረስ ፈረስ እርሻ በማረስ የነዋሪዎችን ገቢ ያሳድጋል፣ በአካባቢው እንግዳ ከመጣ የሚታጀበው በፈረስ ነው፣ ዓመታዊ ኃይማኖታዊና ዓለማዊ በዓላት የሚደምቁት በፈረስ ነው፣ ሠርግና ለቅሶ በአዊ ያለፈረስ የማይከወኑ ማህበራዊ ጉዳዮች • ሜድ ኢን ቻይና- የሀገር ባህል አልባሳቶቻችን በየዓመቱ ጥር 23 የሚከበረው "የሰባት ቤት አገው ፈረሰኞች ማኅበር" ደግሞ የአዊ ብሔረሰብና ፈረስ ያላቸውን ዘመን ያስቆጠረ ቁርኝት የሚያንጸባርቅ ኩነት ነው። ማኅበሩ ታዲያ እንዲሁ "በማኅበር እናቋቁም" ምክክር የተመሰረተ አይደለም። ታሪካዊ ጅማሮውን 120 ዓመታትን ወደኋላ ተጉዞ ከአድዋ ጦርነት ይመዝዛል። አለቃ ጥላዬ የማኅበሩ ሊቀ መንበር ናቸው። እርሳቸው እንደሚሉት በ1888 ዓ.ም በተደረገው የአድዋ ጦርነት ኢትዮጵያዊያን አርበኞች ወደ አድዋ የተጓዙትም የተዋጉትም በፈረስ ነው። በሁለተኛው የጣሊያን ወረራም ወቅትም ፈረስ ተመሳሳይ የአርበኝነት ተጋድሎ ውስጥ ተሳትፎ፤ ከአምስት ዓመታት ፍልሚያ በኋላ ጣሊያንን ድል መንሳት ተችሏል። በዚህ ሂደት ታዲያ ፈረስ በብዛት ለጦርነቱ ከተሳተፈባቸው ስፍራዎች መካከል የአዊ አካባቢዎች አንዱ ነበር። ይህ በመሆኑም "የፈረስና የአርበኛ ውለታው ምን ይሁን" የሚል ሃሳብ ተነስቶ የአካባቢው አረጋዊያን ምክክር አድርገው "በአድዋ፤ በኋላ በነበረውም የአምስት ዓመት የአርበኝነት ዘመን አጥንታቸውን ለከሰከሱት አርበኞችና ፈረሶች እንዲሁም በድል ለተመለሱት መታሰቢያ ለማድረግ ሲባል ማኅበሩ በ1932 ዓ.ም በሃሳብ ደረጃ ተጠንስሶ በዓመቱ 1933 ዓ.ም በይፋ ተቋቋመ" ይላሉ አለቃ የፈረስ ጉግስ በአካባቢው ለዓመታት የተለመደ ቢሆንም በኃይማኖታዊ በዓላት ላይ ወጣቶች ውድድር አድርገው ታዳሚውን ያስደምማሉ፤ በግልቢያ ችሎታቸው ጉልምስናቸውን ያሳያሉ እንጂ በተደራጀ መልኩ የሚደረግ ዓመታዊም ሆነ ወርሃዊ ውድድር እንዳልነበረው አለቃ ጥላዬ ይናገራሉ። በትግርኛ አፋቸውን የፈቱ የአማርኛ ሥነ ጽሑፍ ባለውለታዎች የ75 ዓመቱ አዛውንት አለቃ አሳዬ ተሻለ ከታዳጊነት የእድሜ ዘመናቸው ጀምረው አብዛኛውን እድሜያቸውን በአገው ፈረሰኞች ማኅበር ውስጥ አሳልፈዋል። አባታቸው ግራዝማች ተሻለ የማኅበር ምስረታ ሃሳቡን በማመንጨትና ማህበሩን በማቋቋም ረገድ ስማቸው ከሚነሳ ጥቂት ሰዎች መካከል አንዱ መሆናቸውን የፎቶው ባለመብት, የምስሉ መግለጫ, የአዊ ፈረሰኞች በወቅቱ የአሁኑ አዊ ብሔረሰብ አስተዳደር ባንጃና አንከሻ የሚባሉ ሁለት ወረዳዎች ነበሩት። አርበኞች ጣሊያንን ካባረሩ በኋላ የፈረስንና የአርበኞችን ገድልና ውለታ ለመዘከር ከባንጃ ወረዳ 16 ሰው፤ ከአንከሻ ወረዳ 16 ሰው በድምሩ 32 ሰው ሆነው የሰባት ቤት አገው ፈረሰኞች ማህበርን በ1933 ዓ.ም መመስረቱን ይገልጻሉ። "በጊዜው በዓመት ሁለት ጊዜ እንዲከበር ተወስኖ የነበረ ሲሆን ሚያዚያ 23 እና ጥቅምት 23 ደግሞ በዓሉ የሚከበርባቸው ቀናት ነበሩ" በማለት አለቃ አሳዬ የሰባት ቤት አገው ፈረሰኞች ማኅበርን ታሪካዊ ዳራውን የኬንያ ዳኞችን አለባበስ የቀየረች ማኅበሩ በተቋቋመበት ወቅት የፈረስ ጉግስ በማድረግና የቅዱስ ጊዮርጊስን ማሕበር በመጠጣት እንደተጀመረ የሚናገሩት አለቃ አሳዬ፤ ማህበሩን ያቋቋሙትም ከባንጃ ወረዳ አለቃ መኮንን አለሙና ግራዝማች ንጉሤ፤ ከአንከሻ ወረዳ ደግሞ ቀኛዝማች ከበድ ንጉሤና ግራዝማች ተሻለ (የአለቃ አሳዬ አባት) መሆናቸውን በበዓሉ የተመረጡ ሰጋር ፈረሶች በተለያዩ አልባሳት አሸብርቀው ይቀርባሉ። ፈረሶቹ ለበዓሉ ማድመቂያ ብቁ መሆናቸው በአካባቢው ሰዎች ተረጋግጦ የተሻሉት ብቻ ለበዓሉ ይጋበዛሉ። ከሁሉም አካባቢዎች የመጡ ልምድ ያላቸው ጋላቢዎች ደግሞ በጉግስ፣ ሽርጥና በሌሎች የውድድር ዓይነቶች እነዚህን ፈረሶች በመጋለብ፤ በታዳሚው ፊት ልክ በጦርነት ወቅት ፈረሶች እንደነበራቸው ሚና በማስመሰል ትርዒት ያሳያሉ፤ በውድድሩ አሸናፊ የሆኑትም ሽልማት የማኅበሩ ሊቀመንበር አለቃ ጥላዬ ያስረዳሉ። የፎቶው ባለመብት, የምስሉ መግለጫ, የአዊ ፈረሰኞች በዓሉ በዚህ ሁኔታ ለብዙ ዓመታት በዓመት ሁለት ጊዜ እየተካሄደ ከቀጠለ በኋላ፤ የማኅበሩ አባላት እየበዙ በመምጣታቸውና በዝግጅቱ ውበትም ብዙ ሰው እየተማረከ በመምጣቱ ሰፋ ባለ ዝግጅት በዓመት አንድ ጊዜ ብቻ እንዲከበርና ቀኑም ጥር 23 እንዲሆን ተወስኖ በየዓመቱ በዚሁ ዕለት እየተከበረ እንደሚገኝ አለቃ ጥላዬ ለቢቢሲ በሰጡት መረጃ ጀልባ የሠራው በታሪክ በዓሉ የተከበረባቸው ሦስቱም ቀናት በተለያዩ ወራት ቢሆንም '23' በመሆናቸው ግን ልዩነት የለም። ለዚህ ደግሞ አለቃ ጥላዬ ዋነኛ ምክንያት ብለው የሚያስቀምጡት፤ በአድዋ ጦርነት ወቅት የቅዱስ ጊዮርጊስ ታቦት ወደ ቦታው ተጉዞ ነበር ስለሚባል፤ ቀኑ የተመረጠው የቅዱስ ጊዮርጊስን መታሰቢያ ዕለት ምክንያት በማድረግ ነው ይላሉ። በ32 አባላት የተጀመረው የፈረሰኞቹ ማኅበር ዘንድሮ በ80ኛ ዓመቱ የአባላት ብዛቱን 53 ሺህ 2 መቶ 21 ማድረሱን ሊቀ መንበሩ አለቃ ጥላዬ የማኅበሩ አባል ለመሆን ጾታ የማይለይ ሲሆን በእድሜ በኩል ከ18 ዓመት በላይ መሆን እና በአካባቢው ማሕበረሰብ ዘንድ የተመሰከረላቸውና ምስጉን መሆን ብቻ ብቁ ያደርጋል። ከአባልነት የሚጠየቀው መዋጮም በዓመት 8 ብር ብቻ ነው ይላሉ አባላቱ። የአዊ ብሔረሰብ አስተዳደር በዘጠኝ ወረዳዎችና በሦስት ከተማ አስተዳደሮች የተዋቀረ ነው። ሁሉም ወረዳዎችና የከተማ አስተዳደሮች "የሰባት ቤት አገው ፈረሰኞች ማኅበር" አባል መሆናቸውን የአዊ ባህልና ቱሪዝም መምሪያ ኃላፊ አቶ መለሰ አዳል • ጣልያን በተሸነፈችበት አድዋ ቆንስላዋን ለምን በዓሉ በእነዚህ ወረዳዎች በየዓመቱ በየተራ ይዘጋጃል የሚሉት አቶ መለሰ ተረኛ የሆነ ወረዳ ለበዓሉ ታዳሚ ባህላዊ ምግቦችንና በዓሉ በሚከበርበት ወቅት ተሳታፊ የሚቀመጥበትና የሚጋልቡበት የመጫወቻ ሜዳንም ያዘጋጃል ዛሬ እየተከናወነ ያለው 80ኛው የአገው ፈረሰኞች በዓልም በተለያዩ የብሔረሰቡ አካባቢዎች ሲካሔድ ቆይቶ የማጠቃለያ ፕሮግራሙ በ2 ሺህ ፈረሶች አማካኝነት በእንጅባራ ከተማ እየተከበረ መሆኑን ኃላፊው አስታውቀዋል። የአካባቢው ሕዝብ በዓሉን በጉጉት ይጠብቀዋል። በበዓሉ የሚታዩ ትርኢቶች ተመልካችን ያስደምማሉ። ፈረስ ጋላቢዎች በሺዎች ለሚቆጠሩ ታዳሚያን ችሎታቸውን ለማሳየት ብቸኛዋ ቀን ጥር 23 ናት። የፎቶው ባለመብት, የምስሉ መግለጫ, የአዊ ፈረሰኞች አምና በውድድሩ የተሸነፈው ዘንድሮ ለማሸነፍ፣ አሸናፊው ደግሞ አሸናፊነቱን ለማስቀጠል የሚያደርገው ትንቅንቅ፤ ፈረሶች በኋለኛ ሁለቱ እግሮቻቸው ብቻ ቀጥ ብለው ሲቆሙ ማየት ታዳሚያን በዓሉን እንዲናፍቁ ከሚያደርጉ ትዕይንቶች መካከል አንዱ አለቃ አሳዬ አባታቸው በመሰረቱት የፈረስ ማኅበር ውስጥ ተወዳዳሪም የማህበሩ የበላይ ጠባቂም በመሆን ከግማሽ ክፍለ ዘመን በላይ አሳልፈዋል። ዘንድሮም በ75 ዓመት የእድሜ ዘመናቸው፤ 80ኛ የማህበሩን በዓል ለማክበር እንጅባራ በ1962 ዓ.ም አለቃ አሳዬ መኖሪያቸውን ከአንከሻ ወደ ቻግኒ ቀይረዋል፤ በአዲሱ የመኖሪያ አድራሻቸውም ላለፉት 50 ዓመታት በበዓሉ ግንባር ቀደም ፈረስ ጋላቢ በመሆንና ማኅበሩን በማጠናከር የማይተካ አስተዋጽዖ ሲያበረክቱ ሰክሮ በፈረስ ግልቢያ ውድድር ላይ የተሳተፈው ታሰረ እርሳቸው ከሚኖሩበት ቻግኒ ከተማ በዓሉ እስከሚከበርበት እንጅባራ ያለው ርቀት 60 ኪሎ ሜትር የሚጠጋ ነው። ይህንንም ርቀት ፈረሳቸውን ጭነው ባለፉት 50 ዓመታት ሲጓዙት ኖረዋል። ዘንድሮም ዕድሜ ሳይገድባቸው ይህንን 60 ኪሎ ሜትር ርቀት በ4 ሰዓታት በሰጋር ፈረሳቸው ተጉዘው እንጅባራ "ሚሊዮን ብር ሰጥተው ከፈረስ ማኅበሩ በዓል እንድቀር አማራጭ ቢሰጠኝ ዝግጅቱ ላይ መገኘትን እመርጣለሁ" የሚሉት አንድም ቀን ከበዓሉ ተለይተው የማያውቁት አለቃ አሳዬ ዛሬም ለውድድር ባይሆንም ፈረስን እንዴት በቄንጥ መጋለብ እንደሚቻል በማሳየት ታዳሚን ጉድ ሊያስብሉ • በአውስትራሊያ ፈረሶች እየታረዱ ነው በሚል ውንጀላ ላይ ምርመራ በአሁኑ ወቅት የበዓሉ አድማስ ከአካባቢው ማህበረሰብ አልፎ በአገር አቀፍ ደረጃ ቦታ የሚሰጠው ሆኗል። በየዓመቱ በርካታ የአማራ ክልል ባለስልጣናትና ነዋሪዎች በዓሉን ለመታደም ወደ አካባቢው ከክልሉ ውጭ የሚገኙ ነዋሪዎችና የመንግሥት የሥራ ኃላፊዎችም ከቅርብ ጊዜ ወዲህ በበዓሉ ተማርከው ጥር 23ን በአገው ምድር እንጅባራ ማሳለፍን ምርጫቸው እያደረጉ በዘንድሮው በዓልም ምክትል ጠቅላይ ሚንስትር ደመቀ መኮንን፣ የባህልና ቱሪዝም ሚንስትሯ ሂሩት ካሳው (ዶ/ር) እና ሌሎች በርካታ የፌደራልና የክልል ባለስልጣናትም የበዓሉ ተሳታፊዎች ናቸው።

11647

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%A9%E1%88%A9%E1%8A%AB%E1%8A%95%20%E1%8D%89%E1%8C%8B

ኩሩካን ፉጋ

ኩሩካን ፉጋ የማሊ መንግሥት ሕገ መንግሥት ከ1227 ዓ.ም. እስከ 1637 ዓ.ም. ነበረ። በማንሳ (ንጉሥ) ሱንጃታ ኬይታ ቃል ታዋጀ። በተለይ ለአፍሪካዊ ግዛት መንግሥት በቀድሞ የታወቀውና በአፍ ቃል የሚወርድና የሚወረስ ሕገ መንግሥት ሆኖ እንደ ኢትዮጵያ ፍትሐ ነገሥት ሳይሆን ከሌላ አኅጉር ልማድ አልተወሰደም። የማሊ ኅብረተሠብ በዚሁ ሕገ መንግሥት በወገኖች ተከፋፈለ። ከነዚህ 16ቱ 'የፍላጻ ማሕደር ተሸካሚዎች' ተብለው የመከላከል ሀላፊነት ነበራቸው። የ5 ወገኖች ሀላፊነት የሃይማኖት ጠባቂዎች (እስልምና) ነበረ። 4 ወገኖች በየሥራው ላይ (የብረታብረት፣ የእንጨት፤ የቆዳ ሥራ ወዘተ) ተሾሙ። በመጨረሻ 4 ወገኖች የቃል ሊቃውንት ተባሉ፤ የመንግሥት ታሪክ በግጥም ዘገቡ። በማሊ ንጉሥ ሱንዲያታ የተዋጀው ሕገ መንግሥት አንቀጽ 1፦ ታላቁ ማንዴ ኅብረተሠብ በ16 የፍላጻ ማሕደር ተሸካሚ ወገኖች፣ 5 ሃይማኖት ጠባቂ ወገኖች፣ 4 ሠራተኛ ወገኖች፣ እና 1 ባርያ ወገን ይለያያል። እያንዳንዱ ልዩ ተግባርና ሚና አለው። አንቀጽ 2፦ ሠራተኛ ወገኖች ለአለቆችና ለአማካሪዎቻቸው ዕውነቱን ለመናገርና በሙሉው ግዛት የተመሠረቱትን ገዢዎችና ሥርዓት በቃሉ ለመከላከል አለባቸው። አንቀጽ 3፦ 5ቱ የሃይማኖት ጠባቂ ወገኖች በእስልምና አስተማሪዎቻችን ናቸው። ሰው ሁሉ በማስተንግዶ ሊያክብራቸው ይገባዋል። አንቀጥ 4፦ ሕብረተሠቡ በእድሜ ይከፋፈላል። በ3 አመታት ቅድም ተከተል ጊዜ ውስጥ የተወለዱት ግለሰቦች አንድ ክፍል ናቸው። በልጆችና በሽማግሌዎች መካከል ያለው ክፍል አባላት ስለ ኅብረተሠቡ ጉዳዮች ውሳኔ በመቋረጥ ተከፋፋዮች እንዲሆኑ ሊጠየቁ ይገባል። አንቀጽ 5፦ ሰው ሁሉ የሕይወትና ደህንነቱን የመጠብቅ መብት አለው። ስለዚህ ሰው የባልንጀራውን ሕይወት ለማጥፋት ቢሞክር ኖሮ፣ በሞት ይቀጣል። አንቀጽ 6፦ የምጣኔ ሀብቱን ትግል ለማሸነፍ፣ ስንፍናን ቦዞኔንም ለመዋጋት፣ አጠቃላይ የመቆጣጠር ሥርዓት ተመሠርቷል። አንቀጽ 7፦ በማንዲንካ ሕዝብ መካከል «ሳናንኩያ» (የመቃለድ ጸባይ ወይም ዝምድና) እና የደም ውል ተመሠርቷል። ስለዚህ በነዚህ ወገኖች መካከል የሚነሣው ጠብ ሁሉ የእርስ ብርስ መከባበርን ደንብ ሊያዋርድ አይገባም። በወንድማማችና በእህትማማች መካከል፣ በአያቶችና በልጅ ልጆች መካከል፣ መታገሥና መቃለድ መርኁ እንዲሆን ይገባል። አንቀጽ 8፦ የከይታ ቤተሠብ በመንግሥቱ ላይ ገዢው ቤተሠብ ሆኖ ይሰየማል። አንቀጽ 9፦ የልጆች ትምህርት ኅብረተሠቡን በሙሉ ይጠቅማል። የወላጅነት ሥልጣን እንግዲህ ለሰው ሁሉ የሚወድቅ ነው። አንቀጽ 10፦ እርስ በርስ የጋራ ስሜት (በደስታ ወይም በሀዘን) ሊኖረን ይገባናል። አንቀጽ 11፦ ሚስትህ ወይም ልጅህ ከቤት የሮጠች እንደ ሆነ እስከ ጎረቤት ድረስ አትከተላት። አንቀጽ 12፦ ወራሽነት በአባት በኩል ሆኖ፣ አባቱ እየኖረ ሥልጣን ለልጁ ከቶ አይሰጠም። ዕቃ ቢኖረውም ስልጣን ለልጅ ከቶ አይሰጠም። አንቀጽ 13፦ ባላሙያውን ከቶ አታስቀይሙት። አንቀጽ 14፦ ሴቶችን፣ እናታችንን ከቶ አታስቀይሟቸው። አንቀጽ 15፦ ባልዋ በጉዳዩ ሳይገባ፣ ባለትዳርን ሴት መቸም አትመቱአት። አንቀጽ 16፦ ከሁልቀን ተግባራቸው በቀር፣ ሴቶች በጉዳዮቻችን ሁሉ ውስጥ ሊገቡ ተገቢ ነው። አንቀጽ 17፦ አንድ ውሸት ከ40 አመት በላይ የቆየ እንደ ሆነ፣ እንደ ዕውነቱ ይቆጠር። አንቀጽ 18፦ የበኩሩን መብት ደንብ መጠብቅ ይገባናል። አንቀጽ 19፦ ሰው ሁለት ዓማቶች አሉት። ያጣናት ሴት ወላጆችና ያለ ገደብ የምናቀርብ ንግግር። በመተሳሰብ ልናከብራቸው አለብን። አንቀጽ 20፦ ባርያውን አታጎሳቆለው። ከሳምንቱ የአንድ ቀን ዕረፍት ስጠው፤ ስራውንም በመጠነ ሰዓት ይተወው። የባርያው እንጂ የሚሸክመው አኮፋዳ ባላቤት አይደለንም አንቀጽ 21፦ የአለቃ፣ የጎረቤት፣ የአስተማሪ፣ የቄስ፣ የባልንጀራ ሚስት እንዳታሽኮርመም። አንቀጽ 22፦ ከንቱነት የድካምነቱ ምልክት፣ ትሕትናም የትልቅነቱ ምልክት ነው። አንቀጽ 23፦ እርስ በርስ ከቶ አትከዱ። የክብር ቃላችሁን ጠብቁ። አንቀጽ 24፦ በማንደን (የማሊ መንግሥት)፣ የውጭ አገር ሰውን አትበድል። አንቀጽ 25፦ በማንደን፣ ተልእኮው ምንም አደጋ የለውም። አንቀጽ 26፦ ለአንተ ጥብቅና በአደራ የተሰጠው ወይፈን የበረቱ መሪ ሊሆን አይገባውም። አንቀጽ 27፦ ሴት ልጅ አካለ መጠን በደረሰች ጊዜ፣ ልክ ዕድሜዋ ሳይወሰን በጋብቻ ልትሰጥ ትችላለች። ከእጩዎቹ ቁጥር መካከል የወላጆችዋ ምርጫ ይጸናል። አንቀጽ 28፦ ወንድ ልጅ ዕድሜው 20 አመት በደረሰ ጊዜ ሊያገባ ይችላል። አንቀጽ 29፦ የሚሰጠው ጥሎሽ 3 ላም ይሆናል። ከነዚህም 1ዱ ለሴቲቱ፣ 2ቱ ለአባትዮዋና እናትዮዋ ይሆናሉ። አንቀጽ 30፦ በማንዴ፣ መፈታታት በሚከተሉት ምክንያቶች ብቻ ይታገሣል። የባሉ አለመቻል፣ የአንዱ ባለቤት ዕብድነት፣ ወይም ባሉ የትዳሩን ሀብት አለመቻሉ። ፍቺውም ከመንደሩ ውጭ ይካሔድ። አንቀጽ 31፦ በችግር ላይ የሆኑትን መርዳት ይገባናል። አንቀጽ 32፦ ንብረት በ5 ዘዴዎች በሕጋዊነት ሊገኝ ይቻላል። በመግዛቱ፣ በስጦታው፣ በልውውጡ፣ በሥራውና በመውረሱ ናቸው። ማንኛውም ሌላ ዘዴ፣ የምስክርነት ማስረጃ ካልኖረ በቀር፣ አጠያያቂ ነው። አንቀጽ 33፦ ማናቸውም የተገኘው ዕቃ ቢኖር ባለቤቱም ካልታወቀ፣ አራት አመት ብቻ ከመቆየት በኋላ የጋራ ንብረት ይሆናል። አንቀጽ 34፦ አንዲት ላም በአደራ ለሰው ጥብቅና ስትሰጥ፣ አራተኛው ጥጃ ለሚጠብቀው ሰው ንብረት ይጨመራል። አንዲት ዶሮ በአደራ ጥብቅና ብትሰጥ፣ አራተኛውም ዕንቁላል ለጠባቂዋ ይሂድ። አንቀጽ 35፦ የአንድ ከብት መመምንዘሪያ ዋጋ አራት በግ ወይም አራት ፍየል ይሆናል። አንቀጽ 36፦ ሰው በአኮፋዳው ወይም በኪሱ ምንም ካልወስደ፣ ለማጥገብ ልቅም ማድረጉ ስርቆት አይደለም። አንቀጽ 37፦ ፋኮምቤ የአዳኞች አለቃ ይሰየማል። አንቀጽ 38፦ ቊጥቋጦውን ሳታቃጠል ወደ መሬቱ አትይ፤ ነገር ግን ራስህን ወደ ዛፎች ጫፍ አንሥተህ ፍራፍሬ ወይም አበባ እንደማይኖራቸው ተመልከት። አንቀጽ 39፦ ልማዳ እንስሶች በማረሻ ሰዓት ተስረው ከመከሩ በኋላ ሊፈቱ ይገባል። ይህ ድንጋጌ ግን ለውሻው፣ ለድመቱ፣ ለይብራው ወይም ለዶሮው አያጠቅልልም። አንቀጽ 40፦ ዝምድናን፣ ትዳርንና ጎረቤቱንም አክበራቸው። አንቀጽ 41፦ ጠላቱን መግደል ቢፈቀድም እርሱን ማዋረድ ግን አይፈቀደም። አንቀጽ 42፦ በታላቁ ማህበር፣ በሕጋዊ አመካሪዎቻችሁ ደስ ይበላችሁ። አንቀጽ 43፦ ባላ ፋሴኬ ኩያቴ የሥነ ስርዓት ዋና አለቃና በማንደን ዋና አማላጅ ሆኖ ይሰየማል። እርሱ ከወገኖቹ ሁሉ በተለይም ከንጉሱ ቤተሠብ ጋራ መቃለድ ይችላል። አንቀጽ 44፦ እነዚህን ደንቦች የሚጥስ ሁሉ ይቀጣል። ሰው ሁሉ ተግባራዊ ሆነው እንዲጸኑ ይታዘዛል። ሕገ መንግሥታት የአፍሪካ ታሪክ

51091

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8B%9B%E1%8C%94%20%E1%88%A5%E1%88%AD%E1%8B%88-%E1%88%98%E1%8A%95%E1%8C%8D%E1%88%A5%E1%89%B5

ዛጔ ሥርወ-መንግሥት

የአማራ ሥርወ-መንግሥት እና ነገድ በኢትዮጵያ አማራ ማለት በቋንቋው አማርኛ እና ግዕዝ ሲኾን ትርጉሙም ነጻ ህዝብ ማለት ነው፡፡ የአማራ ሥርወ መንግሥት እና ነገድ በጥንታዊት ኢትዮጵያ ከአክሱም መንግስት በፊት የዳማት ስርዎ መንግስት አንስቶ እስከ 1975 አ ም በኢትዮጵያን በመንገሥ ለተከታታይ ከ3000 ዓመታት በላይ አስተዳድሯል፡፡ ከታወቁ ታላላቅ የአማራ ነገስታት መካከል (ቅዱስና ንጉሥ) በመኾን በተከታታይ የነገሡት አራት ቅዱሳን፡ ፩) ቅዱስ ይምርሐነ ክርስቶስ ፪) ቅዱስ ሐርቤ (ገብረ ማረያም) ፫) ቅዱስ ላሊበላ ፬) ቅዱስ ነአኩቶ ለአብ ናቸው፡፡ እነዚህ ነገሥታት ዕድሜ ዘመናቸውን ሙሉ ሀገራቸው ኢትዮጵያን በሃይማኖታዊ፤ ማኅበራዊ፤ ትምህርታዊ እና ኢኮኖሚያዊ ልማት ከፍተኛ ጥረት ያደረጉ ናቸው፡፡ በሀገራችን ታዋቂ የቱሪስት መስህብ ከሆኑት ቅርሶች መካከል የታላቁ የላሊበላ ውቅር አብያተ-ክርስቲያናትን የገነቡት እነዚህ ታላላቅ ቅዱሳን ነገሥታት ናቸው፡፡ እነዚህ አብያተ-ክርስቲያናት የተሰሩት ከአንድወጥ ትልቅ ዐለት ላይ መሆኑ ዓለምን ያስደነቀ ቅርስ ነው፡፡ ስለእነዚህና ሌሎችም ነገሥታት ታሪክና ሥራ ቀጥሎ በስፋት እናቀርባለን፡፡ የአማራ ነገድ እና ታሪክ አገው ልቡ ዘጠኝ ስምንቱን አኑሮ በአንዱ አጫወተኝ የተባለበት ታሪክና ምክንያት አለው፡፡ አማራ ማለት እንደ እግዚአብሔር ልበ ሰፊ ነገር አላፊ ነው ማለት ነው፡፡ ወልደ እግዚአብሔር መድኀኔ ዓለም ኢየሱስ ክርስቶስ ደግሞ (ኩኑ ጠቢባነ ከመ እባብ ወየዋህ ከመ አርዌ ርግብ) እንደ እባብ ልባሞች አንደ ርግብ የዋሆች ኹኑ ፤ ብሎ አዝዞናል እንጂ ከአህዛብ እና ከማያምኑ ጋር በማይመች አካሄድ ሂዱ ኑሩ ተደባለቁ አላለንም፡፡ ምንጭ፡ (የኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ ተዋህዶ ቤተ ክርስቲያን ታሪክ ከልደተ ክርስቶስ እስከ 2000 ዓ.ም ገፅ-136) አባ አውግስጢኖስም ይህንን የክርስትና ሕይወት በአጽንኦት ሲገልጹትና ሲመክሩን በክርስትና ህይወት እንደ እግዚአብሔር ፈቃድ የምድር ጨው እና የዓለም ብርሐን ሆኖ በሃይማኖትና ምግባር መኖር ነው እንጂ በአሕዛብ ማኅብራዊ ጣጣ ውስጥ ገብተን መደባለቅ የለብንም ብለዋል፡፡ ከታሪክ ስንነሳ የአገው ህዝብ በኦርቶዶክስ ተዋሕዶ ሐይማኖቱ ጠንካራ አማኝ ና በሐይማኖት ጉዳዮች ላይ በፅናት በመቆም ሚስጥራትን የሚጠብቅ ነው፡፡ በሐይማኖት ጉዳዮች ላይ ቀልድና ዋዛ ፈዛዛ አይወድም፡፡ ከእንግዳ ሰዎች ወይም ከባዕድ ጋር ሲገናኝ ደግሞ በቶሎ ተግናኝቶ አይመሳሰልም ፤ አይደባለቅም ፡፡ ነገር ግን እንግዳውን በአግባቡ እያስተናገደ በልቡ ግን ይመረምረዋል፡ ያጠናዋል፡ የምን እምነት ተከታይ እንደሆነ ፤ ኑሮው አና ባህሉ አንዴት እንደሆነ ለማዎቅና ለመጠንቀቅ ይሞክራል፡፡ ወዲያውም እውነተኛ አማኝና ክርስቲያን መሆኑን ሲያረጋግጥ እንደ ርግብ የዋህ ይሆንለታል ማለት ነው፡ የኢትዮጵያ ቤተክርስቲያን በዘመነ ዛጉዌ ሥርወ-መንግስት ዛጔ የሚለዉ ስያሜ የሥርወ-መንግሥቱ ተዋናዮች () የነገደ አገው ተወላጆች ስለኾኑ የአገው መንግሥት ለማለት ’’ዘአገው’’ ከሚለው ቃል የተወሰደ ነው፡፡ ለዛጔ ሥርወ መንግሥት ነገሥታት የዘር ግንድ መሰረት የኾነው መራ ተክለሃይማኖት የአክሱም መንግሥት ካከተመ በኋላ በትረ መንግሥቱን ጨብጦ መናገሻ ከተማዉን ወደ ላስታ በማዛወር በኢትዮጵያ አዲስ የታሪክ ምዕራፍ እነዲጀመር ምክንያት ኾኗል፡፡ ከመራ ተክለሃይማኖት ዠምሮ ከሦስት መቶ ዓመታት በላይ ዐሥራ አንድ የዛጔ ነገሥታት ኢትዮጲያን እንደ አስተዳደሩ ትውፊታዊ መረጃዎች ይጠቁማሉ፡፡ ከነዚህም መካል አራቱ ክህነትን ከንግሥና ጋር አስተባብረው የያዙ እና በቤተክርስቲያን ቅድስናቸዉ የሚታወቁ ናቸው፡፡ ካህናት ነገሥታት የሚባሉት ከአስራአንዱ የዛጔ ሥርወ-መንግሥት ነገሥታት መካከል ቀደም ብለን እንደገለፅናቸው፣ ካህናት ነገሥታት በመባል የሚታወቁት አራት ናቸው፡ ፩) ቅዱስ ይምርሐነ ክርስቶስ ፪) ቅዱስ ሐርቤ(ገብረ ማረያም) ፫) ቅዱስ ላሊበላ ፬) ቅዱስ ነአኩቶ ለአብ ናቸው፡፡ እነዚህ ነገሥታት ለክርስትና እምነታቸዉ የነበራቸዉ ፍቅር፣ያደረጉት መስዋዕትነትና ውለታ ማንነታቸዉን ይገልፃቸዋል፡፡ በርግጥ ኹሉም የዛጔ ነገሥታት ክርስቲያኖች ስለነበሩ በዮዲት ጉዲት የጥፋት ዘመቻ ምክንያት፡ -ተመናምኖ የነበረዉን ክርስትና እንደገና እንዲያንሠራራ ማድረጋቸው -ተስፋ የቆረጠዉን ሕዝበ-ክርስቲያን እንዲፅናና፣ማድረጋቸው -የተቃጠሉ መጽሐፍት እንደገና እንዲፃፉና ማድረጋቸው እና -የፈረሱ አብያተ ክርስቲያናት እንደገና እንዲሰሩ ያደረጉት ጥረት፤ በኢትዮጲያ ቤተክርስቲያን ታሪክ የሚረሳ አይደለም፡፡ ከሁሉም በበለጠ እነዚህ አራቱ ነገሥታት ሙሉ ሕይወታቸውን ለመንፈሳዊ ነገር አዉለዉ አብያተ ክርስቲያናትን በማነጽ፣ በፅድቅ ሥራቸዉ ኹሉ ለሕዝበ ክርስቲያኑ አራያ በመሆን የክርስትና ሃይማኖት እንዲከበር፣ እንዲስፋፋና እንዲጠናቀር በማድረግ በፍፁም ተጋድሎ ቤተክርስቲያንን ያገለግሉ ስለሆነ የኢትዮጲያ ኦርቶዶክስ ተዋሕዶ ቤተክርስቲያን ዉለታቸዉን ባለመዘንጋት የቅድስና ማዕረግ ሰጥታ ትጠራቸዋለች፡፡ ስለነዚህ ቅዱሳን ነገስታት በገድላቸዉ፣በታሪክ ነገስታቸዉና በስንክሳር ከተዘገበዉ ሌላ ትተውልን የኼዱት አስደናቂ ቅርሶቻቸዉ ማንነታቸውን ይነግሩናል፡፡ በይተለይ በነዚህ ቅዱሳን የታነፁ አብያተ ክርስቲያናት ዓለም አቀፋዊ ዕውቅና ያገኙና መንፈሳዊ ምግባራቸዉንና የቅድስና ሕይወታቸውን አጉልተዉ በማሳየት አራያ የሚሆኑን ናቸዉ፡፡ (የቤተ ክርስቲያን ታሪክ፤ ክፍል-2 ገጽ 43) ''የአራቱን ቅዱሳን ነገስታት ዘመነ መንግሥት ልዩ የሚያደርገዉ ከሁሉም በላይ ቤተክርስቲያን የነበራት ክብርና ድጋፍነበር፡፡ ነገስታቱ ራሳቸዉ ካህናት ፍፁም መንፈሳዊያን ስለነበሩ ለቤተክርስቲያን በነበራቸዉ ታላቅ ፍቅር ሌላዉም ህዝበ ክርስቲያን አርአያነቱን በመከተል ለቤተክርስቲያን ትልቅ ድጋፍ ነበረዉ፡፡እነዚህ ነገስታት አብያተ ክርስቲያናትን ከማሳነጽ ሌላ ለበርካታ ገዳማትና አድባራት ተጨማሪ መተዳደሪያ

15387

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8B%B0%E1%8C%83%E1%8B%9D%E1%88%9B%E1%89%BD%20%E1%8A%83%E1%89%A5%E1%89%B0%20%E1%88%A5%E1%88%8B%E1%88%B4%20%E1%89%A0%E1%88%8B%E1%8B%AD%E1%8A%90%E1%88%85

ደጃዝማች ኃብተ ሥላሴ በላይነህ

=100084732863752 ደጃዝማች ኃብተ ሥላሴ በላይነህ በተጉለትና ቡልጋ አውራጃ በከሰም ወረዳ ልዩ ሰሙ ውቢት በሚባለው ሥፍራ፣ ከታወቁት አባታቸው ከአቶ በላይነህ ቢተውልኝ እና ከእናታቸው ከወይዘሮ ማናለብሽ በድሉ መስከረም ፮ ቀን ፲፱፻ ዓ.ም ተወለዱ። በተወለዱ በአሥራ አምስት ዓመታቸው በቤተ መንግሥት የዕልፍኝ አሽከር ሆነው ሲያግለግሉ ከቆዩ በኋላ ጥንታዊ የክብር ዘበኛ ሲቋቋም በወታደርነት ተዛውረው አግልግሎታችውን አበረከቱ። በመጋቢት ወር ፲፱፻፳፰ ዓ.ም ማይጨው ላይ በተደረገው ታላቁ ጦርነት ከክብር ዘበኞች ጋደኞቻቸው ጋር ሆነው ከፍ ባለ ጀግንነት ከጠላት ጋር በመዋጋት አገራቸውንና ንጉሠ ነግሥታቸውን አግልግለዋል። ከዚያም እንደተመለሱ በንጉሠ ነግሥታቸው መሪ ትእዛዝ መሠረት የጦርነት ትግላቸውን በመቀጠል አምስት ዓመት ሙሉ በአርበኝነት የጦር መሪ በመሆን እጅግ ከፍ ባለ ጀግንነት ሌት ከቀን ያለ አንዳች አረፍት በየጦር ሜዳው የጠላትን ኃይል ያንበረከኩ ታላቅ ጀግና ነበሩ የገደሏቸውንም የጠላት መኮንኖች ለመጥቀስ ያህል፣ ፩. በሐምሌ ወር ፲፱፻፳፰ ዓ.ም አሌልቱ ላይ ፹፰ የጠላት የጦር ከባድ መኪናዎች(ካሚዮን)በተቃጠሉ ጊዜ የጦር መሪ የነበሩት አርበኞች ደጃዝማች ኃብተ ሥላሴ በላይነህና ፊታውራሪ ጂማ ሰንበቴ ነበሩ። ደጃዝማች ኃብተ ሥላሴ በዚሁ ጦርነት ላይ ሁለት የጠላት ከፍተኛ መኮንኖች ግድለዋል። ፪.ክቡር ደጃዝማች ኃብተ ሥላሴ በላይነህ በአሌልቱ ሜዳ ላይ ከኅዳር ፳፩ ቀን ፲፱፻፳፱ ዓ.ም ጀምሮ ሦስት ቀን ሙሉ የፈጀውን ጦርነት ባደረጉ ጊዜ ከጠላት በኩል የኢጣሊያ ፋሽስቶች ብቻ ፺፮ መኮንኖችና ወታደሮች ተግድለዋል። ፫.በ፲፱፻፳፱ ዓ.ም ሸንኮራ አራራቲ ላይ በተደረገው ኃይለኛ ጦርነት ጄኔራል አውጎስቲኒን ግድለዋል። ፬.በ፲፱፻፴ ዓ.ም ቡልጋ ውስጥ ጨመሪ በተባለ ቦታ በተደረገው ከባድ ጦርነት ክቡር ራስ ደስታ ዳምጠውን እና እነደጃዝማች አበራ ካሳን የገደለውን ከፍተኛ የጠላት የጦር መሪ ገድለዋል። ፭.በግንቦት ወር ፲፱፻፴ ዓ.ም በቡልጋ የጉንጭ በተባለ ሥፍራ በተደረገው ብርቱ ጦርነት ጄኔራል ጋሊያኒን ገድለዋል። ጀኔራል ጋሊያኒ በተገደለ ማግስት ስቻት በተባለው ሥፍራ የጠላት አውሮፕላኖች ብዙ ስንቅና ጥይት ለደጃዝማች ጦር ጥለዋል። ይህም ሊደረግ የቻለው ከጄኔራል ጋሊያኒ ላይ ብዙ የጦር መሣሪያና የአውሮፕላን ምልክት የሆነውን ሰንደቅ ዓላማ ስለማረኩ ነው። ከነዚህም ከገደሏቸው የጠላት መኮንኖች ላይ ብዙ ኒሻን ማርከው አሁን በቤተ መጻሕፍት መወዘክር ለመታሰቢያ ሰጥተዋቸው ይገኛሉ። የሰሜን ዘመቻ ቀዳማዊ ኃይለ ሥላሴ በእንግሊዝ ሠራዊት እርዳታ ሚያዝያ ፳፯ ቀን አዲስ አበባ ሲገቡ በራስ አበበ አረጋይ የሚመራው የሸዋ የአርበኛ ሠራዊት በሰሜን ኢትዮጵያ መሽጎ የተቀመጠውን የጣልያን ጦር ከ እንግግሊዙ "ጊዲዮን ፎርስ" ሠራዊት ጋር ለማስለቀቅ ሲላኩ፣ ደጃዝማች ኃብተ ሥላሴ አርበኞቻቸውን ይዘው ዘመቱ። ከሸዋ ተነስተው ከ ፭፻ አርበኞች ጋር በ እንግሊዙ 'ቢምባሺ ጋይ ካምቤል' መሪነት በመጀመሪያ ደሴ ላይ የ'ዱካ ዳዎስታ'ን ጦር ድል ካደረጉ በኋላ ጉዟችውን ወደ ጎንደር በመቀጠል በ ፯ሺ የ 'ዳግላስ ፎርስ' ጋር ተቀላቀለው አስከ ጎንደር ድረስ የነበሩትን ታላላቅ የጠላት የጦር ምሽጎች በተለይም ቁልቋል በር እና ፍርቃ በር የተባሉትን ምሽጎች ከነ ፊታውራሪ ከበደ ካሳ እና ደጃዝማች ኪዳኔ ወልደመድኅን አርበኞች ጋር በመተባበር ደመሰሱ። ነሐሴ ፲፱ ቀን ፲፱፻፴፫ ዓ/ም በጣልያኑ ኮሎኔል አድርያኖ ቶሬሊ የሚመራው ሠራዊት ቁልቋል በር ላይ ለመሸገው ሠራዊት በአምሳ ስምንት የጭነት መኪና ስንቅ አቀብሎ ወደጎንደርሲመለስ አርበኞቹና እንግሊዞች በጣሉበት አደጋ ላይ ከወገን ሠራዊት ፲፬ ሰዎች ሲሞቱ ከቆሰሉት ፴፱ ሰዎች መሃል እግራቸውን በጥይት የቆሰሉት አንዱ ደጃዝማች ኃብተ ሥላሴ ነበሩ። በመጨረሻም ጎንደር ላይ የሠፈረውን የጀኔራል ጉልዬልሞ ናሲን ሠራዊት በጦር ኃይል የጦር ምሽጉን በመጣስ ከተማው ውስጥ ገቡ። ኅዳር ፲፰ ቀን ፲፱፻፴፬ ዓ.ም ፤ አዲስ አበባ ነጻ በወጣች በ ፯ኛው ወር፣ የጄነራል ጉልዬልሞ ናሲ ሠራዊት ድል ሆኖ የፋሺስት ኢጣልያ ወረራ ጎንደር ላይ አከተመ። በነጻነት ዘመን ከዚህ ድል በኋላ፣ ደጃዝማች ኃብተ ሥላሴ ከነሠራዊታቸው ወደ አዲስ አበባ ተመልሰው የካቲት ፲፰ ቀን ፲፱፻፴፬ ዓ/ም በታላቅ ሰልፍና ሥነ ሥርዓት ስድስት ዓመት ከተለዩዋቸው ንጉሠ ነግሥታችው ፊት ቀርበው ቆርጠጥ ቆርጠጥ ጎርደድ ጎርደድ አንዳንዴም በርከክ እያሉ ፤ ኃብቴ ኃብተ ሥላሴ የጠቅል አሽከር የንጉስ ተፈሪ ፤ ለሃይማኖቱ ተከራካሪ ፤ ጄኔራል ገዳይ ኒሻን ያሠረ ፤ ማጆር ማራኪ የተከበረ ፤ ያንተ አሽከር ያንተ ወታደር ፤ በዘመተበት የማያሳፍር ፤ ዘው ዘው ባይ ከጦሩ ማህል ፤ ጄኔራል ናዚ አቤት አቤት ሲል ፤ እያሉ ይህንንና ይህን የመሳሰለውን የፉከራ ቃል እየተናገሩ ከማይጨው ጀምረው እስካሁን ድረስ የሠሩትን ጀብዱ ሲቆጥሩ እንኳን ከዚህ በፊት ሥራ የሰራውን ቀርቶ ያልሰራውንም ዘራፍ ለገናው ለማለት ወኔውን ይቀሰቅሰው ነበር ።ከዚህ በኋላ የማረኳቸውን ከባድና ቀላል መትረየሶች በማበርከት ያደረጓቸውን አግልግሎቶች ጠቅሰው ፤ «እኔ አገልጋይዎ እንኩዋን አይነዎን አይቼ ከፊትዎ ቀርቤ ድካሜንና ሙያዬን ተናግርኩ እንጂ እንግዲህ እኔ ይህንን እድል ካግኘሁ በኋላ እውነተኛ ባሪያዎ ነኝና ምንም አላሳስብምብለው ቢናገሩ» ግርማዊ ጃንሆይ «ጌታችን እየሱስ ክርስቶስ ደቀ መዛሙርቱን ከመውደዱ የተነሣ እንግዲህ እናንተ ጌቶች ናችሁ እንጂ ባሮች አይደላችሁም እንዳላቸው ተወዳጅ ልጅ ነህ እንጂ ባሪያ አይደለህም ሥራህም በማንም አፍ የተመሰገነ ነው»።<ባንዲራችን ጋዜጣ ፩ኛ ዓመት፣ ቁጥር ፴፱ የካቲት ፲፰ ቀን ፲፱፻፴፬ ዓ/ም</> ብለው ሞገሳዊ ቃል ሰጥተዋቸዋል። በዚሁ ዕለት የደጃዝማችነት ማዓረግ ተሰጣቸው። ከዚያም ወዲህ ፩/የክብር ዘበኛ ከፍተኛ መኮንን ሆነው በአስፈላጊው ቦታ እየተዘዋወሩ ፀጥታ ነሺዎችን የጦር ኃይል እያዘዙ ፀጥታ አስከብረዋል። ፪/በ፲፱፻፴፱ ዓ.ም ክፍለ ጦራቸውን እያዘዙ የጉርሱምና የጊሪ አውራጃ ገዥ ሆነው ተሹመዋል። ፫/በ፲፱፻፵፯ ዓ.ም በግርማዊ ንጉሠ ነግሥት መልካም ፈቃድ የጨቦና ጉራጌ አውራጃ ገዥ ሆነው ተሹመዋል። ፬/በ፲፱፻፶፪ ዓ.ም የምሥራቅ ሸዋ ብሔራዊ ጦር አዛዥ ሆነው ተሹመዋል። ፭/በ፲፱፻፶፫ ዓ.ም የሕግ መወሰኛ ምክር ቤት አባል ሆነው በመሾም እስከ ዕለተ ሞታቸው ጊዜ ድረስ አግልግለዋል። የተሸለሟቸው ኒሻኖችና ሜዳዮች የቅዱስ ጊዮርጊስ የጀብዱ ሜዳይ ባለ ፪ ዘንባባ ፤ የአርበኝንት ሜዳይ ፤ የኢትዮጵያ የክብር ኮከብ ኮማንደር ያለ ፕላክ ፤ የኢትዮጵያ የክብር ኮከብ ከነ ፕላኩ ፤ ከእንግሊዝ መንግሥት፦ የአፍሪቃ ኮከብ እና የአፍሪቃ የድል ኮከብ ሜዳዮች ፤ የኢትዮጵያ የድል ኮከብ ሜዳይ ናቸው። ክቡር ደጃዝማች ኃብተ ሥላሴ በላይነህ ፈጣሪያቸውን ፈሪ፤ ሀገራቸውንና ንጉሠ ነገሥታቸውን አፍቃሪ ፤ ድኅ መጋቢና አሳዳሪ ፤ ሽማግሌዎችን ጧሪ ፤ ጓደኞቻቸውን አክባሪ ነበሩ። ብዙ ጊዜ ያማቸው በነበረው የጉበትና የልብ ድካም ህመም ሚያዝያ ፲፩ ቀን ፲፱፻፷ ዓ.ም በተወለዱ በ፷ ዓመታቸው ከዚህ ዓለም በሞት ተለዩ። ግርማዊ ቀዳማዊ ንጉሠ ነገሥት ኃይለ ሥላሴ ፤ የተከበሩ ልዑላውያን ቤተሰቦች፤ የተከበሩ ሚንስትሮችና ከፍተኛ የጦር ባለስልጣኖች በተገኙበት በከፍተኛ ወታደራዊ ሥነ ሥርዓት በመንበረ ፀባዖት ቅድስት ሥላሴ ቤተ ክርስቲያን ለሀገራችው ታላላቅ አገልግሎት ለፈጸሙ ጀግኖች አርበኞች በተዘጋጀው ሥፍራ በክብር አርፈዋል። ባንዲራችን ጋዜጣ ፩ ኛ አመት ቁጥር ፵፱ የካቲት ፲፰ ፲፱፻፴፬ ዓ.ም አዲስ ዘመን ጋዜጣ ሚያዝያ ፲፱፻፷ ዓ.ም

9804

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%A8%E1%8A%90%E1%8B%93%E1%8A%95%20%28%E1%8C%A5%E1%8A%95%E1%89%B3%E1%8B%8A%20%E1%8A%A0%E1%8C%88%E1%88%AD%29

ከነዓን (ጥንታዊ አገር)

ከነዓን ጥንታዊ አገር ሲሆን ዛሬ በእስራኤልና በሊባኖስ አካባቢ ያሉትን አካባቢዎች ያጠቃልል ነበር። በመጽሐፍ ቅዱስ ዘንድ እግዚአብሔር ይህን አገር ለአብርሃም ልጆች በቃል ኪዳን ሰጠ። ቅድመ-ታሪክ ከማናቸውም መዝገቦች በፊት የሆነ ጊዜ ነውና እዚህ በተለይ ብዙ አስተያየቶች ስላሉ የከነዓን ቅድመ ታሪክ ተከራካሪ ሆኗል። በብዙ ምዕራብ ሥነ ቅርስ ሊቃውንት ዘንድ ኢያሪኮ ከሁሉ አስቀድሞ የተሠፈረው ቦታ ሲሆን በ9000 ዓክልበ. እንደ ተሠራ ይላሉ። ይህን ዕድሜ ለማረጋገጥ ግልጽ አይሆንም። የግብጽ ጥንታዊ መንግሥት ፈርዖኖች (1-6ኛ ሥርወ መንግሥታት) አቅራቢያውን ሰትጨት እንዳሉት ይመስላል፤ አንዳንድ ሰረኾች (የፈርዖን አርማዎች) በተለይም የናርመር ሰረኽ (ከ3100 ዓክልበ. ግድም) እዚያ ተገኝተዋል። አገሩ በኋላ «ከነዓን» እና «ማር-ቱ» ተብሎ ታሪኩ ከተለያዩ ምንጮች ሊሰበሰብ ይችላል። መሠረቶች 2425-2225 ዓክልበ. በኦሪት ዘፍጥረት አገሩ ስለ መሥራቹ ከነዓን (የካም ልጅ) ተሰየመ። በመጽሐፈ ኩፋሌ ዘንድ፣ ካምና ሌሎች ልጆቹ ኩሽ፣ ምጽራይምና ፉጥ ከሰናዖር ወደ አፍሪካ በተጓዙበት ጊዜ ከነዓን ግን ሥምምነታቸውን ጥሶ በአርፋክስድ ርስት በዚያው አገር ተቀመጠ። በሱመር አፈ ታሪክ ደግሞ የአሞራውያን ምድር ወይም «ማርቱ» ከኤፍራጥስ ወንዝ ምዕራብ ያለው አገር ሲሆን በዚህ ሰዓት ያሕል (2425 ዓክልበ. ግድም) የሱመር መጀመርያው ንጉሥ ኤንመርካር በማርቱ ላይ ግድግዳ እንዳሠራ ይጠቅሳል። ከ2390 ዓክልበ. በፊት ከተሞች በጌባልና ሲዶን (በፊንቄ) ተሠሩ፣ መርከበኞቻቸውም በባሕርና በውቅያኖስ ላይ በመጓዝ አንጋፋዎች ሆኑ። ሌሎችም ከተሞች በሐማትና አርቃ ተሠሩ። በ2345 ዓክልበ. ግ. በኤፍራጥስ ላይ የማሪ መጀመርያ ንጉሥ ጋንሱድ ይጠቀሳል፤ ይህም ከተማ ለማር-ቱ (ሶርያ) እና ለመስጴጦምያ የንግድ ማዕከል ሆነ። በስተ ደቡብ የሲዲም ሸለቆ (ሰዶም ወዘተ.) ምናልባት 2235 ዓክልበ. ተሰፈረ። የእርሻ ተግባር መስፋፋት 2225-2150 ዓክልበ. ከ2210 ዓክልበ. በኋላ ከግብጽ የመኮትኮቻ ጥቅም በከነዓን ይስፋፋ ጀመር። በዚህ ዘመን ደግሞ የላጋሽ ንጉሥ ሉማ ከ2200 እስከ 2195 ዓክልበ. ድረስ ማሪን ይዞ ነበር፣ በማረፉ ግን ማሪ ወዲያው እንደገና ነጻ ሆነ። እንዲሁም ከ2175 ዓክልበ. ጀምሮ ከመስጴጦምያ የማረሻ ጥቅም በከነዓን ይስፋፋ ጀመር። ችግሮችና ፍልሰቶች 2150-2075 ዓክልበ. በ2150 ዓክልበ. ግ. በኋላ ለትንሽ ጊዘ አስጊ ሁኔታ (ጦርነት ወይም ረሃብ) በከነዓን ስለ ደረሰ፣ አንዳንድ ብሔር ወደ ውጭ እንደ ፈለሰ ይመስላል። ከነዚህም መካከል የሲኒ እና የሰማሪዎን ነገዶች በኋላ በኩሽ መንግሥት እንደ ደረሱ በኢትዮጵያ መዝገቦች ይጻፋል። በ2125 ዓክልበ. ግ. በስሜኑ በሶርያ ተዋዳዳሪ የኤብላና የማሪ ግዛቶች ይበረቱ ጀመር። ከዚህ ትንሽ በኋላ (2122 ዓክልበ.) የሱመር (አዳብ) ንጉሥ ሉጋል-አኔ-ሙንዱ በደቡብ ያለውን ምድር እስከ ዮርዳኖስ ወንዝ ድረስ ያዘ። በመጽሐፈ ኩፋሌ አቆጣጠር አብርሃምና ሣራ ወደ ከነዓን የፈለሱ በ2118 ዓክልበ. ሲሆን የሰናዖር ንጉሥ አምራፌልን ዘመን ያሳስባል። ያንጊዜ ኬብሮንና ደማስቆ ከተሞች፣ በኋላም ሐቲ አገር ወደ ስሜኑ በኬጥያውያን ተሠፈሩ። በ2115 ዓክልበ. ረሃብ በከነዓን ስለ ሆነ አብርሃምና ሣራ ወደ ግብጽ ወረዱ፤ እንዲሁም በ2110 ዓክልበ. የቅማንት አባት ከነዓናዊው አይነር ወደ ኩሽ እንደ ፈለሰ ይዘገባል። በ2108 ዓክልበ. ሰዶምና ሌሎቹ የሲዲም ከተሞች ከአምራፌል አገዛዝ አመጹ፣ በሚከተለውም አመት የአምራፌል ሃያላት መጥተው የአብርሃም ሥራዊት ግን አጠፋቸው። በዚህ ጊዜ በሱመር ታሪክ ሉጋል-አኔ-ሙንዱ ወድቆ የሱመር ላዕላይነት ለጊዜው ወደ ማሪ እንዳለፈ ይመስላል። የሰዶም ጥፋት በኩፋሌ አቆጣጠር በኋላ በ2092 ዓክልበ. ከእሳት ደረሰ። በ2080 ዓክልበ. ግድም ሳሌም (ኢየሩሳሌም) ተመሠረተ። የአካድ መንግሥት ዘመቻዎች በሶርያ 2075-2015 ዓክልበ. በ2074 ዓክልበ. (ኡልትራ አጭር አቆጣጠር) የአካድ ንጉሥ ታላቁ ሳርጎን ኤብላን አጠፋና በስሜኑ ሶርያን ያዘ። ከ፲ አመት በኋላ ሳርጎን ባረፈ ጊዜ ግን ሶርያ እንደገና ነጻ ሆነ፣ ያንጊዜ ወደ ግብጽ ተጽእኖ ተዛወረ። የሶርያና በተለይም የሊባኖስ ግንኙነት ከግብጽ ጋራ ምንጊዜም በመርከብ ይካሄድ ነበር። በ2036 ዓክልበ. ደግሞ የሳርጎን ተከታይ ናራም-ሲን በሶርያና ሊባኖስ አካባቢ ዘመተ፤ እርሱም ከ፮ አመት በኋላ አርፎ አገሩ እንደገና ነጻ ሆነ። በአንድንድ ዜና መዋዕል ዘንድ ኢያሪኮ በዚህ ወቅት ያህል ተሰፈረ። በ2021 ዓክልበ. የአካድ ንጉሥ ሻርካሊሻሪ እንደገና በአሞራውያን ላይ በሶርያ ዘመተ። በዚህም ወቅት ያህል ነባታያውያን ከእስማይል ልጆች በደቡባዊ በረሃ ማዶ ተመሠረቱ። የግብጽ ተጽእኖ 2015-1860 ዓክልበ. ከአካድ መንግሥት በኋላ የግብጽ ተጽእኖ እንደገና ወደ ሶርያና ሊባኖስ ተመለሠ። ከኩፋሌ አቆጣጠር ያዕቆብ ለዔሳው ስለ ረሃብ ምስር ወጡን የሼጠበት አመት 1991 ዓክልበ.፣ ይስሐቅም ወደ ጌራራ ፍልስጥኤማውያን ንጉሥ አቢሜሌክ የሄደበት አመት 1990 ዓክልበ. ሆነ። በአንድ ግብጻዊ ጽሑፍ «የሲኑሄ ታሪክ» ዘንድ፣ የ1 ሰኑስረት አለቃ ሲኑሄ በ1972 ዓክልበ. አካባቢ በረጨኑ (ስሜን ከነዓን ወይም ሶርያ) ይዘመት ነበር። በኋላ በተከታዩ 2 አመነምሃት ዘመን በ1932-1930 ሥራዊቱ በሶርያና ሊባኖስ እንደ ዘመተ ይዘገባል። የብርጭቆ መሥራት ኢንዱስትሪ የተጀመረው በፊንቄ በዚህ ወቅት ያህል እንደ ነበረ ይመስላል። በደቡቡ ግን በዚሁ ወቅት የያዕቆብ (እስራኤል) ሥራዊት ይበረታ ነበር። በ1928 ዓክልበ. የሴኬም ንጉሥ ኤሞርን አጠፉ፣ በ1923 ዓክልበ. አሞራውያን አሸነፉ፣ በ1909 ዓክልበ. የዔሳው ስራዊት (ኤዶምያስን) አሸነፉ። አሞራውያንም በዚህ ሰዓት በመስጴጦምያ ውስጥ ይበዙ ጀመር። በ1899 ዓክልበ. ታላቁ ረሃብ በደረሰ ጊዜ፣ አሞራውያን የኢሲን መንግስት በሱመር መሠረቱ፣ የያዕቆብም ቤተሠብ ከከነዓን ወደ ጌሤም ወረዱ። ዕብራውያን በጌሤም እየኖሩ የግብጽ ፈርዖን 3 ሰኑስረት በ1884 ዓክልበ. ምድያም፣ ሴኬምና ረጨኑ ወርሮ ያዘና የከነዓን ምድር ለጊዜው ወደ ግብጽ መንግሥት ተጨመረ። ይህም ሰኑስረት እስካረፈበት ጊዜ እስከ 1859 ዓክልበ. ድረስ ቆየ፣ ያንጊዜ ከነዓን እንደገና ከግብጽ ነጻ ሆነ። አሁን ከዕብራውያን በላይ በርካታ ሌሎች ከነዓናዊ ያልሆኑት ህዝቦች በአካባቢያቸው ተገኙ፦ ፍልስጥኤማውያን እንደ ከነአናዊ አልተቆጠሩም፣ እንዲሁም ኤዶምያስ፣ ምድያም፣ ነባታያውያን፣ ሞአብ፣ አሞን፣ አማሌቅ የተባሉት አገሮች ሁላቸው ከሴማውያንና ከዕብራውያን ዘመዶች ተነሡ። ነጻ ከተማ-አገሮች 1860-1620 ዓክልበ. ከሰኑስረት በኋላ፣ ከነዓን እንደገና ነጻ ከተማ አገሮች ሆነ። አሞራውያን አለቆች በመስጴጦምያ ጉዳይ ጥልቅ እያሉ፣ ዕብራውያን በጌሤም፣ የአሦርም ካሩም በሐቲ ነጋዴዎች የሆኑበት ወቅት ነበር። በዚህ ዘመን ያሕል (ምናልባት ከ1800-1400 ዓክልበ. ግድም) በጌባል (ቢብሎስ) ከተማ እስካሁን ሊነበብ የማይቻለው የጌባል ጽሕፈት ከግብጽ ሃይሮግሊፎች እንደ ተለማ ይታስባል። በጌሤም ዕብራውያን ከ1821 እስከ 1742 ዓክልበ. ድረስ የየራሳቸውን 14ኛው ሥርወ መንግሥት የነበራቸው ይመስላል። በ1808 ዓክልበ. ግን የግብጽ ፈርዖን ከከነዓን ንጉሥ መምካሮን ጋር ጦርነት ስላደረገ የግብጽ በሮች እንደ ተዘጉ በኩፋሌ ይዘገባል። ከከነአን ስለደረሱ ዕብራውያንም ከዚህ በኋላ በጥርጣሬ ይታዩ ጀመር። ከ1742 ዓክልበ. በኋላ በጌሤም የነበሩት ወደ ባርነት ተገደዱ። ከዚያ በኋላ በሶርያ ከተማ ሐለብ ዙሪያ የያምኻድ መንግሥት ተነሣ። የያሚና ልጆች ወይም «ብኔ-ያሚና» (የቀኝ ልጆች) የተባለ ብሔር ከያምሓድ ቢደገፍም፣ የማሪ ነገሥታት ከ1720-1690 ዓክልበ. ይዘመቱባቸው ነበር። ዕብራውያን ከግብጽ በጸአት አምልጠው በ1661 ዓክልበ. ግ. የግብጽ ሃይል እጅግ ደክሞ ወዲያው ሌሎች አሞራውያን «ሂክሶስ» ግብጽን ወርረው እንደ ገቡ ይመስላል። በኦሪት መሠረት፣ ከ፵ ዓመት በኋላ ዕብራውያን በሙሴ መሪነት ከዮርዳኖስ ምዕራብ የተገኙት አሞራውያን ነገሥታት ሴዎንንና ዐግን አሸነፉዋቸው፤ በኋላም በኢያሱ ወልደ ነዌ መሪነት ከዮርዳኖስ ምሥራቅ የነበሩትን ከነዓናውያን አሸነፉዋቸው። በያህዌ ትዕዛዝ ሀገሩ ለአብርሃምና ለአርፋክስድ ሰጥቶ ስለሆነና ስለከነዓናውያን አስቀያሚ መረንነት እንደ ነበር በኦሪትም ይገልጻል። ከነዓናውያን ግን በጥቂት ሥፍራዎች ቀሩ፣ እስራኤልም በበረታ ጊዜ ለዕብራውያን አገልጋዮች ሆኑ። የሃቢሩ ዘመንና ዘመነ መሳፍንት 1620-1050 ዓክልበ. የዕብራውያን ወረራ በከነዓን በተለይ በመጽሐፈ ኢያሱ ወልደ ነዌ ይገለጻል። መጀመርያ ኢያሪኮንና ጋይን ያዙ፣ ከዚያም ገባዖን ተገዛላቸው። አምስት የአሞራውያን ነገሥታት፦ የኢየሩሳሌም ንጉስ አዶኒጼዴቅ፣ የኬብሮን ንጉሥ ሆሃም፣ የየርሙት ንጉሥ ጲርአም፣ የለኪሶ ንጉሥ ያፊዓ፣ የኦዶላም ንጉሥ ዳቤር ለመቃወም ተሰብስበው ኢያሱ አጠፋቸውና ደቡቡን ከነዓን ሁሉ ያዘ። ትልቅ ተዓምራት እንደ ተደረጉ ይጻፋል። ካሌብ ኬብሮን የተሰጠው ከጸአት 45 ዓመት በኋላ (ኢያሱ 14:10) ወይም በ1616 ዓክልበ. ነበር። ከዚያ የአሶር (ሐጾር) ንጉስ ኢያቢስና የማዶን ንጉሥ ዮባብ በስሜን ተቃወሙት፣ ኢያሱም አሸነፋቸውና ሐጾርን አቃጠለ። ከኢያሱ ዘመቻዎች በኋላ የከነዓን ሰዎች በአንዳንድ ቦታዎች በተለይ በፍልስጥኤምና በፊንቄ አካባቢ ቀሩ። ወደ ስሜኑ በሶርያ የያምኻድ ንጉሥ እርካብቱም ከ«ሃቢሩ ወገን አለቃ «ሰሙማ» ስምምነት እንዳደረገ ይዘገባል። ከዚህ ጀምሮ «ሃቢሩ / አፒሩ» የተባለው ወገን በከነዓን ምድር ሃይለኛ ወገን እንደ ነበሩ በብዙ መዝገቦችና ሰነዶች በእርግጥ ይታወቃል። ሆኖም የመጽሐፍ ቅዱስ ታማኝነት ለምዕራባውያንና ለአይሁዳውያን ሊቃውንት እጅግ ተከራካሪ በመሆኑ ምክንያት፣ ስለዚህ የ«ሃቢሩ» መታወቂያ ከዕብራውያን ጋር አንድ አይሆንም፣ ይህም እንግዲህ ከግድ አጋጣሚ መሆን አለበት የሚሉ ናቸው። በ1550 ዓክልበ. ግድም የሶርያ ሑራውያን ቲኩናኒ ከተማ ንጉሥ ቱኒፕ-ተሹፕ በሥራዊቱ የተገኙት ሃቢሩ ስሞች በቲኩናኒ ፕሪዝም ላይ ሲዘረዝር፣ ብዙዎቹ ሑርኛ፣ የተረፉትም ሴማዊ ስሞች ነበሩዋቸው። በ62 ዓም ገደማ የተጻፈው የመጽሐፍ ቅዱስ ጥንታዊነት የተባለው መጽሐፍ ብቻ ከኢያሱ ዘመን ቀጥሎ ስለ ፈረዱት ቄኔዝና ዜቡል 82 ዓመታት ይዘርዝራሉ። በ1548 ዓክልበ. አዲሱ ግብጻዊ ፈርዖን 1 አሕሞስ ሂክሶስን አባርረው ሂክሶስ በደቡብ ሻሩሔንን ከስሜዖን ርስት ያዙ። አሕሞስ ከብቦት ከ6 ዓመት በኋላ ሻሩሔንን አጠፋ። በ1537 ዓክልበ. ደግሞ የአሕሞስ ባሕር ሃይል በጌባል፣ ፊንቄ አካባቢ እንደዘመቱ ይመስላል። በዚህም ዘመን የኬጥያውያን መንግሥት ከስሜን ወደ ሶርያ ገብተው በ1531 ዓክልበ. ሐለብን ይዘው የያምኻድን መንግሥት አስጨረሱ። በኋላ ፈርዖኑ 1 ቱትሞስ በ1513 ዓክልበ. ግድም በሶርያ ሑራውያን (ናሐሪን) ላይ እስከ ኤፍራጥስ ድረስ እንደ ዘመተ ይመስላል። ተከታዩም 2 ቱትሞስ ደግሞ (1500 ዓክልበ. ግድም) «ሻሱ» በተባለ ወገን ላይ በከነዓን ይዘምት ነበር። እነዚህም «ሻሱ» (ማለት «ዘላኖች») በግብጽ መዝገቦች ከ1500-1200 ዓክልበ. ያሕል ሲገኙ፣ «ሃቢሩ» ያልሆነ ሌላ የተለየ ወገን ናቸው፤ መታወቂያቸውም ተከራካሪ ሆኗል። ከኤዶምያስና ከዙሪያው እንደ ወጡ ቢመስልም፣ እኚህ «ሻሱ» በውነት የአይሁድ አባቶች እንደ ሆኑ የሚሉ አስተሳስቦች ይኖራሉ። በ1506 ዓክልበ. ግድም የመስጴጦምያ (ዕብራይስት፦ አራም-ናሐራይም) ንጉሥ ኲሰርሰቴም ወርሮ እስራኤልን ገዛ። በዚሁ ዘመን ደቡብ መስጴጦምያ ወይም ባቢሎን ለካሣውያን ወገን እየወደቀ፣ በስሜኑ መስጴጦምያና ሶርያ ደግሞ ሑራውያን የተባሉት ነገዶች በሚታኒ ገዥነት ወደቁ፣ አገራቸውም በተጫማሪ «ናሓሪን» («ሁለቱ ወንዞች») ይባል ነበር። የሚታኒ መጀመርያ ንጉሥ ኪርታ ሲባል እርሱ ከሶርያ በላይ ምናልባት መላውን ከነዓን ያስተዳደር ነበር። ያም ሆነ ይህ ከ8 ዓመታት በኋላ (1497 ዓክልበ.) ጎቶንያል የናሓራይም ሥራዊት እንዳሸነፈና የእስራኤል ፈራጅ እንደ ሆነ በመጽሐፈ መሳፍንት እናንባለን። በ1473 ዓክልበ. ግድም በሶርያ «ሃቢሩ» ከሐለብ መስፍን ኢድሪሚ ጋር ተባብረው አላላኽን ለመያዝ እንደ ረዱት ይታወቃል። ከነዓናውያን በባሕር ዳርና በመጊዶ አካባቢ ቀርተው ነበር (መሳፍንት 1:27)። በ1465 ዓክልበ፣ ፈርዖኑ 3 ቱትሞስ በባሕር ዳር ላይ ገስግሦ የመጊዶ እና የቃዴስ አሞራውያን ነገሥታትን በታላቁ መጊዶ ውግያ ድል አደረጋቸው። ሃቢሩ ፍላጻ ወርዋሪዎች በፈርዖኑ ሥራዊት እንደ ተገኙ ይዘገባል። በሚከተሉት አመታት እስከ 1437 ዓክልበ ያህል ድረስ የግብጽ ሥራዊት ሶርያን ከሚታኒ መንግሥት ያዙ። በደቡብም፣ በመሳፍንት መሠረት ሞአባውያን (ከአሞንና አማሌቅ ብሔሮች ተባብረው) በእስራኤላውያን ላይ ከ1457 እስከ 1439 ዓክልበ ድረስ ወይም ፈራጁ ናዖድ የሞአብን ንጉሥ ዔግሎምን እስካሸነፈው ድረስ ገዝተው ነበር። የ3 ቱትሞስ ተከታይ 2 አመንሆተፕ እንዲሁም እስከ 1426 ዓክልበ ድረስ በሚታኒ ላይ በሶርያ ዘምቶ፣ በዚያው ዓመት ስምምነት ተደረገና በታላቅ አገራት ግብጽ፣ ሚታኒ፣ ባቢሎንና ኬጥያውያን መካከል ዲፕሎማስያዊ ግንኙነቶች ተመሠረቱ። ናዖድ ሞዓባውያንን ካሸነፈ በኋላ እስራኤላውያን ለ80 ዓመት ወይም 1439-1359 አክልበ. ድረስ ነጻ ነበሩ። በዚያ ዘመን ወደ መጨረሻ ሴመጋር 600 ፍልስጥኤማውያን በበሬ መውጊያ እንደ ገደላቸው በመሳፍንት 3:31 ይዘገባል፤ ስለዚያ ወቅት ከዚህ በላይ አይነግረንም። ከ1400 ዓክልበ. ገደማ ጀምሮ በሶርያ ባሕር ዳር ላይ የነበረው ትልቅ ከተማ ኡጋሪት ሰዎች ለሴማዊ ቋንቋቸው የራሳቸውን አልፋቤት ፈጠሩ፣ እስከ 1200 ዓክልበ. ድረስ ይጻፍ ነበር። ይህ የኡጋሪት አልፋቤት እንደ ኩኔይፎርም መሰለ፣ የፊደሎቹም በሁለት ቅደም ተከተሎች እንደ ግዕዝ (አ፣ በ፣ ገ፣ ደ) ወይም (ሀ፣ ለ፣ ሐ፣ መ) መሰሉ። (ሌላው ኩኔይፎርም ያልሆነ «ቅድመ-ከነዓናዊ» የተባለው ፊደል ከቅድመ-ሴማዊ ጽሕፈት የተደረጀ ሲሆን ከ1200 ዓክልበ. በፊት ብዙ አልታየም፤ ይህ ግን ከ1050 ዓክልበ. ጀምሮ የፊንቄ አልፋቤት ስለ ወለደ በዚያ ለአውሮፓ ዘመናዊ አልፋቤቶች ሁሉ ወላጅ ሆነ።) ከ1369 እስከ 1339 ዓክልበ. ድረስ ደግሞ በግብጽ የተገኙት የአማርና ደብዳቤዎች ዘመን ነው። ብዙዎቹ ደብዳቤዎቹ በአካድኛ (ኩኔይፎርም) ከከነዓን ገዦች ወደ ፈርዖኖች 3 አመንሆተፕና አኸናተን ተጽፈው፣ የሃቢሩ ወገን በከተሞቻቸው ላይ እንደ ታገሉ ይመስክራሉ። በስሜኑ፣ አንዳንድ ሃቢሩ ከአሞራውያን አለቆች አብዲ-አሺርታና ልጁ አዙሩ ጋር ተባብረው የሊባኖስን ጠረፍ ከኡጋሪት ወደ ደቡብ እስከ ሲዶና ድረስ እየቃሙ ነበር። ወደ ደቡብም፣ ሃቢሩ ወገኖች ከሴኬም ንጉስ ላባያ ጋር ተባብረው ለጊዜው ሐጾርን ይዘው ብዙ ከነዓናዊ ከተሞች ከነመጊዶና ኢየሩሳሌም ለፈርዖን እርዳታ ይለምኑ ነበር። ከዚህም ወቅት ጀምሮ «አሕላሙ» (የአራም ሕዝብ) በሶርያ ገብተው ብዙ ጊዜ ይጠቀሱ ጀመር። በ1359 ዓክልበ. መጽሐፈ መሳፍንት እንዳለን፣ የሐጾር ንጉሥ ያቢስ (ያቢን ወይም እብኒ) እና አለቃው ሲሰራ 900 ሠረገላዎችን ይዘው እስራኤልን አሸነፉ፣ ለሃያ ዓመት ገዙአቸው። በ1339 ዓክልበ. ነቢይቱ ዲቦራና ባራክም እንደገና ያቢስን ድል አደረጉት። በዚህም «አማርና ደብዳቤዎች ዘመን» ኬጥያውያን እንደገና ወደ ደቡብ ገፍተው ከ1357 ዓም ጀምሮ ሚታኒ ይገዛላቸው ነበር። አሦራውያንም ያንጊዜ እንደገና ነጻ ሆነው ይበረቱ ጀመር፤ ከ1327 ዓክልበ. በኋላ ሚታኒ ለነርሱ ይወድቅ ጀመር። ተወዳዳሪ የግብጽና የኬጥያውያን ነገሥታት ብዙ ጊዜ በሶርያ ይዘመቱ ነበር፤ በመጨረሻ በትልቁ የቃዴስ ውግያ በ1282 ዓክልበ. ኬጥያውያን የፈርዖኑን 2 ራምሴስ ስራዊት ድል አደረጉ። በ1266 ዓክልበ. ራምሴስ ከኬጥያውያን መንግሥት ጋር ዘላቂ ስምምነት ተዋዋለ። ከ1299 እስከ 1292 ዓክልበ. ድረስ ግን ዕብራውያን ለምድያምና አማሌቅ ሰዎች ተገዝተው ሰብላቸውን እንደቀሙ በመሳፍንት እናብባለን። ከዚያ ጊዴዎን የተባለው ፈራጅ ምድያምን አሸንፎ ነገስታቸውን ዛብሄልንና ስልማናን ገደላቸው፤ እስከ 1252 ዓክልበ. ድረስ ፈራጅ ሆነ። የግብጽም ሰነዶች በዚሁ ዘመን ያህል አሸር የተባለውን ዕብራውያን ነገድ በዙሪያው ጠቅሰዋል። ከጊዴዎን በኋላ በመሳፍንት ዘንድ አቢሜሌክ ለሦስት አመት (1252-1249 ዓክልበ.) በእስራኤል ላይ ንጉሥ ሆነ። የራሱ ከተማ ሴኬም ስለ አመጸበት አጠፋው። ከእርሱ ቀጥሎ ቶላ 1249-1226 ዓክልበ. ፈራጅ ሆነ ይለናል፤ ከዚያም ኢያዕር 1226-1204 ዓክልበ. ፈራጅ ሆነ። የኢያዕር ልጆቹ 30 ከተሞች በገለዓድ አካባቢ አስተዳደሩ ይለናል። በ1215 ዓክልበ. ግድም ግን የራምሴስ ተከታይ መርነፕታህ እንደ ዘገበ የእስራኤልን ስም በንቀት ሥፍራ ጠቅሶ «የእስራኤል ዘር ጠፍቷል» በማለት የመርነፕታህ ጽላት አስቀረጸ። የመርነፕታህ ተከታይ 2 ሴቲ 1205 ዓክልበ. ግድም የመዳብ ማዕድንና የአረመኔ ጣኦት መቅደስ በኤዶምያስ አበጀ። ከ1204-1186 ዓክልበ. እስራኤላውያን በገለዓድ ሆነው ለአሞንና ለፍልስጥኤም ሰዎች ተገዙ። የአሞን ንጉሥ ስም አይሰጠም፤ በዚህ ዘመን በግብጽ ላይ ንግሥት ትዎስረት እያለች በአንዱ ፓፒሩስ ሰነድ ዘንድ «የርሱ» ወይም «ሱ» የተባለ አለቃ መላውን ከነዓን ይገዛ ነበር። በዚህም ጊዜ «የባሕር ሕዝቦች» የተባሉት ወገኖች አናቶሊያን እስከ ስሜን ሶርያ ድረስ ወርረው የኬጥያውያን መንግሥት እንዳጠፉ ይታስባል፣ በሦስት ራምሴስ ዘመን በግብጽ ላይ ጥቃት አደረጉ፣ በከነዓንና በፍልስጥኤም ደግሞ እንደ ሰፈሩ ይታስባል። በ1186 ዓክልበ. ዮፍታሔ የአሞንን ንጉሥ አሸነፈ፣ ነገደ ኤፍሬምንም አሸነፈ፣ በገለዓድ (እስራኤል) እስከ 1180 ዓክልበ. ፈረደ፣ ከዚያም ኢብጻን 1180-1173 ዓክልበ.፣ ኤሎም 1173-1163 ዓክልበ.፣ ዓብዶን 1163-1155 ዓክልበ በዕብራውያን ላይ ፈረዱ። ግብጽም እስከ 1155 ዓክልበ ድረስ ያሕል ኢዮጴን በፍልስጥኤም ያስተዳድር ነበር። በ1155 ዓክልበ. ግን ፍልስጥኤም በርቶ እስራኤልንም ይገዛ ጀመር። በ1135 ዓክልበ. በፍልስጥኤማውያን ሥር እየቆዩ ሶምሶን የእስራኤላውያን አለቃ ሆነ። ከ1122 ዓክልበ. ጀምሮ የአሦር መንግሥት በአራም ላይ በሶርያም እስከ ሊባኖስ ድረስ ይዘምቱ ጀመር። በ1115 ዓክልበ. ኤሊ የእስራኤል ፈራጅ ሆነ። በ1076 ዓክልበ. ፍልስጥኤማውያን ታቦትን ማረኩ፤ በሚከተለው አመት ግን ሳሙኤል አስመለሰው። በ1055 ዓክልበ. ሳሙኤል ሳኦል የእስራኤል ንጉሥ እንዲሆን አደረገ። የከነዓን ቅሬታ፣ ፊንቄና ቀርጣግና 1050-150 ዓክልበ.

13975

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%A0%E1%89%A1%E1%8A%90%20%E1%88%B0%E1%88%8B%E1%88%9B

አቡነ ሰላማ

አቡነ ሰላማ በአጼ ቴወድሮስ ዘመን የነበሩ ፓትሪያርክ ናቸው። የአቡነ ሰላማ ከሳቴ ብርሃን አጭር ታሪክ “ዓለም አልተገባቸውምና በምድረ በዳና በተራራ፥ በዋሻና በምድር ጒድጓድ ተቅበዘበዙ።” ዕብ. 11፥38። በእርግጥ ዓለም ለእገሌ ይገባል ለእገሌ አይገባም የምትባል አይደለችም። ቅዱሳን መናንያን ግን በራሳቸው ፈቃደ ዓለምን አንፈልግሽም ስላሏት ዓለም አልተገባቸውም ተባሉ። እንደ ማንኛውም ሰው በዓለም መኖር ሲችሉ ዓለምን ንቀው መኖሪያቸውን በተራራና በዋሻ አደረጉ። ያላቸውን ንቀው እንደ ሌላቸው በመሆን ስለ ሰማያዊ ፍቅር መከራን ተቀበሉ። “ሁሉን እያጡ መከራን እየተቀበሉ እየተጨነቁ የበግና የፍየል ሌጦ ለብሰው ዞሩ” ዕብ. 11፥37 ወዳጄ ሆይ! ለመሆኑ ቅዱሳን አባቶቻችን የሞቀ ቤታቸውን ጥለው በዱር በጫካ ከአራዊት ጋራ መኖርን መምረጣቸው እንደ ሞኝነት ይቆጠር ይሆን? ወይስ እውቀት ያነሳቸው ይመስልሃል? አይደለም። በሳይንሱ ዓለም ትምህርት ተምረው ዲፕሎም፣ ዲግሪ፣ ማስትሬት የጨረሱ ዶክትሬትም ጨብጠው ወደ ገዳም የገቡ ብዙዎች ናቸው። እነዚህ ቅዱሳን በዓለም ላይ ሳሉ ብዙ ነገር ቢኖራቸውም እንኳን የሚበልጠውን ሰማያዊ ፍቅር ፈልገው ሁሉንም ትተው ወደ ምናኔ ገቡ። “እውነት እላችኋለሁ እናንተስ የተከተላችሁኝ፥ በዳግመኛ ልደት የሰው ልጅ በክብሩ ዙፋን በሚቀመጥበት ጊዜ፥ እናንተ ደግሞ በአሥራ ሁለቱ የእስራኤል ነገድ ስትፈርዱ በአሥራ ሁለት ዙፋን ትቀመጣላችሁ።” ማቴ. 19፥28። ወዳጄ ሆይ! የቅዱሳን ገዳማውያን ገድል የሕይወታቸው ኑሮ ለሁሉም መልካም ምሳሌና አርአያ ሊሆን ይችላል። ከምንም በላይ ደግሞ እምነታችን ለማጠንከርም ይረዳናል። ምክንያቱም ጠንካራ እምነት ማምጣት የምንችለው የእምነት ጀግኖች አባቶቻችንን የሰሩትን አብነት በማድረግ ነው። አዎ! የቅዱሳንን ሕይወት ማጥናት ለእኛም ከይስሙላ ወይም ከታይታ ኑሮ ወጥተን በትክክል የተቀየረ ሕይወት እንዲኖረን ያግዘናል። ስለሆነም ቅዱሳን በየዕለቱ ሥራቸውን እንድናስታውስና ሕይወታቸው የመንፈስ ምግብ ማድረግ ይገባናል። እንግዲህ ወዳጄ የቅዱሳን ገዳማውያን በረከታቸው ለማግኘትና ከሕይወታቸው ተምረን ብርሃን የሆነውን መንገዳቸውን እንድንከተል ወደ ታሪካቸው እንሻገር። “የጻድቃን መንገድ ግን እንደ ንጋት ብርሃን ነው።” ምሳ. 4፥18 ወዳጄ ሆይ! ˝ባሕርን በጭልፋ˝ እንደሚባለው በዚህች ብጣሽ ወረቀት የሁሉንም ቅዱሳን መናንያን ታሪክ መዘርዘር ባይቻልም ከቅዱሳን ታሪክ የዚሁ ቅዱስ ጻድቅ ራሱ እንደ ሻማ እየቀለጠ ለእኛ ብርሃን የሆነ የታላቁ አባታችን አቡነ ሰላማ ከሳቴ ብርሃን ፍቅሩን እንመልከት። አቡነ ሰላማ ከሳቴ ብርሃን በሦስተኛው ክፍለ ዘመን መጀመሪያ በሕዳር 26/ 245 ዓ.ም ከአባቱ ቅዱስ ምናጦስና ከእናቱ ቅድስት ማርያም ሰናይት በጢሮስ /ግሪክ/ ተወለደ። የመጀመሪያ ስሙ ፍሬምናጦስ ይባላል። አባታችን አቡነ ሰላማ የ12 ዓመት ልጅ እያለ ሜሮጵዮስ የተባለ ነጋዴ /ፈላስፋ/ ይዞት ወደ አገራችን በእግዚአብሔር ፈቃድ መጣ። ከእርሱም ጋር ኤድስዮስ የተባለም አብሮት እንደነበረ ይታወቃል። እነዚህን ሁለት ወጣቶች አስከትሎ የመጣው ሜሮጵዮስ በቀይ ባሕር አካባቢ ይኖሩ የነበሩ ሰዎች በጣሉለት አደጋ በዚሁ እንደ ሞተ ታሪክ ይነግረናል። ፍሬምናጦስና ኤድስዮስ ግን በወቅቱ የአክሱም ንጉሥ የነበረው ንጉሥ ታዜር ጋር አድገዋል። ንጉሡ በአእምሮ መብሰላቸውን ተመልክቶ ፍሬምናጦስ በጅሮንድ ኤድስዮስም ጋሻ ጃግሬው አድርጎ ሾማቸው። ከዚያ በኋላ ንጉሥ ታዜር ሲያርፍ ወደ ፈለጉበት እንድሄዱ ነፃ ስለተለቀቁ ኤድስዮስ ወደ አገሩ ተመልሶ ሄዷል። አባታችን አቡነ ሰላማ ከሳቴ ብርሃን ግን በጨለማ የሚኖረውን ሕዝብ ትቼ ወደ አገሬ አልመለስም በማለት እኛን በማፍቀር እንደቀረ ታሪክ ያስረዳናል። ወዳጄ! የቅዱሳን ፍቅራቸው እውነትም ልብ ይነካል። በዚያን ጊዜ በአገራችን ኢትዮጵያ ስርዓተ ንስሐ፣ ስርዓተ ጥምቀት፣ ስርዓተ ቅዳሴ፣ ስርዓተ ቅዱስ ቁርባን የሚያከናውን ጳጳስ ስላልነበረ ይህን የተመለከቱ ነገስታት ኢዛናና ሳይዛና ጵጵስና እንዲያመጣ አባታችን አቡነ ሰላማን ወደ ግብጽ ላኩት። አባታችንም ወደ ግብጽ በመሄድ ስርዓቶቹን በመማር በቅዱስ አትናትዮስ አንብሮተ እድ ˝ኤዽስ ቆጶስ ዘአክሱም ወዘኩላ ኢትዮጵያ” ተብሎ ጵጵስና ተቀበለ። ወደ አገራችን ከተመለሰ በኋላ መጀመሪያ ነገስታት ኢዛናና ሳይዛናን አጥምቆና አቁርቦ አብርሃ ወአጽበሃ በማለት ስመ ክርስትና ሰጣቸው። በመቀጠልም በመላው አገራችን እየተዘዋወረ በማስተማር ስርዓቱን ፈጽሟል። ከዚህም የተነሳ ጨለማን አስወግዶ ብርሃንን የገለጠ ቀዳሚ የምድረ ሐበሻ ታላቅ ሐዋርያ ነው። የቀናች ሃይማኖትን በማስተማር ጨለማውን ብርሃን በማድረጉ “ብርሃን ገላጭ ሰላማ” ተብሏል። የሓምሌ ወር ስንክሳር። አባታችን አቡነ ሰላማ በኢትዮጵያና ኤርትራ በመላው ምድረ ሓበሻ በኪደተ እግሩ ተመላለሶ ወንጌል እንዳስተማረና ስፍር ቁጥር የሌላቸው ድውያንን ፈውሶ ሙታንን እንዳስነሳ ገድሉ ያስረዳናል። በተለያዩ ባዕድ አምልኮ ያመልክ የነበረ ሕዝብም በጣፋጭ ስብከቱ እግዚአብሔርን ወደ ማመን መልሶታል ። በጸሎቱ አጋንንትን ጠራርጎ ከአገራችን በማስወጣት ሰላም የሰጠን የሰላም አባት ነው። ˝ሰላማ˝ ማለት ˝ሰውና እግዚአብሔርን የሚያስታርቅ˝ ማለት ነው። ወዳጄ ሆይ! አባታችን አቡነ ሰላማ ከሳቴ ብርሃን በ 350 ዓ.ም ክርስትና የኢትዮጵያ ብሔራዊ ሃይማኖት ሆኖ እንዲታወጅ አድርጓል። ˝አቡነ ̋ /አባታችን/ የሚለውን ማዕረግ ለመጀመሪያ የተሰጠው ለርሱ ነው። ጻድቁ አባታችን በዕድሜም በጸጋም ትልቅ አባት በመሆኑ ከኋላው ለመጡት ብዙዎች ቅዱሳን መምህራቸውና አባታቸው ነው። ለዚህም ነው አባታችን ቅዱስ ያሬድ “ዝንቱ ብእሲ መምህርነ ዘተፈነወ ውስተ ምድርነ ይከሰተ ብርሃነ” በማለት አመስግኖታል። ብርሃንን ለመግለጥ ወደ አገራችን የተላከ መምህራችን ማለቱ ነው። ወዳጄ ሆይ! በልጅነታቸው የመጡት አባታችን አቡነ ሰላማ ከሳቴ ብርሃን የአገራችን ፍቅር አስገድዷቸው እስከ ዕለተ ዕረፍታቸው በአገራችን የኖሩ ሲሆን በእነዚህ ጊዜያቶች ውስጥ ከሰሯቸው የተለያዩ ድንቅ ሥራዎች ውስጥ በጥቂቱ እንደሚከተለው ይሆናል። - ወንጌል የሚያስተምሩ፣ የሚያጠምቁና የሚያቆርቡ ካህናትና ዲያቆናት ሾመዋል። - ለምእመናን መካሪ የንስሐ አባት እንዲኖራቸው አድርገዋል። - ከአብርሃ ወአጽብሃ ጋር በመሆን አብያተ ክርስቲያን አንጸዋል። - ቅዱሳት መጻሕፍት ከሱርስት፣ ከዕብራይስጥና ከግሪክ ወደ ግእዝ ቋንቋ እንዲተረጎሙ አድርገዋል። - የሳባውያን ፊደል አቀማመጥ በማስተካከል ከግራ ወደ ቀኝ የመጻፍንና የማንበብን ዘዴ በማስተማር ብዙ ውለታ የዋሉ ታላቅ አባት ናቸው። የኢትዮጵያ ሰዎች ኢትዮጵያ በ19ኛው ክፍለ ዘመን