Datasets:

HiTZ

/

EusReading

like 2

Follow

HiTZ zentroa 49

Juan Luis Goenaga «Niretzat dena da pintura, lotura fisikoa dut pinturarekin» .Alkizako herritik Zelatungo lepora bidean, Ernio mendiaren babesean, Aritzategi baserria du aspalditik bizileku Juan Luis Goenagak (Donostia, 1950). Baserriaren behealde osoa estudioa da, artistaren askatasun gune erabatekoa, leize-zulo ezinbestekoa. Galerietan edo museoetan baino gertuago sentiarazten dute han margolanek artistaren arnasa. Han daude, han dautza, artearen misterio liluragarrian bilduak, kazetariak artistaren hitz urri, lotu eta deserosoetan sekula ezin atzemango dituen erantzunak. Guggenheimi, Artiumi, Baluarteri, Tabako Fabrikari, San Telmori edo Euskal Kulturaren Planari buruz zer iritzi duen galdetuta, Goenagak, ahal duena egin ondoren, estututa, urduri, etsi egin du: «Ezin naiz kontu horietan murgildu. Nirea pintatzea da. Horregatik bizi naiz hemen. Bestela, nahastu egingo nindukete goizetik gauera, erotu egingo nindukete, honen alde edo bestearen kontra al nagoen eta abar... Herri honetan dena justifikatu behar duzu. Honetaz eta hartaz galdezka etortzen zaizkizu, eta ez duzu asmatzen erantzuten, ez daukazulako behar adina informazio. Nahiko zaila da, berez, pintatzea, gero gainera horrelako saltsetan sartzeko». Egunaren 24 orduetan eta bizitzako urte guztietan izan da pintore Goenaga. Zortzi urterekin egindako margolan txiki bat du, Oriamendiko paisaia, baserriaren goialdean gordea, familiaren bizilekuan. Oso txikitatik izan zuen argi pintorea izango zela, eta ez du inoiz horren inguruan zalantzarik izan, ez du krisialdirik igaro. «Niretzat dena baita pintura. Ez da ofizio bat. Dena da. Dena harrapatzen du pinturak. Nirea fisikoa da, lotura fisikoa dut pinturarekin, pintatzeko behar fisikoa dut. Garro batzuk banitu bezala da». Ez da bakarrik sentitzen horretan. Belaunaldi oso bati dagokion ezaugarria deritzo Goenagak pinturarekiko lotura fisiko horri. «Gure belaunaldikoak pintore fisikoak gara, abereen modukoak, primitiboak». Oraingo artisten artean ez du horren zabaldua ikusten pintura sentitzeko modu hori. «Argazkigintzako, bideogintzako eta Interneteko teknologia berriekin, mila gauza egiteko aukera dago eta gazteek horiek probatzen dituzte», egin du gogoeta. «Gaur egun ere badira pintore gazteak, eta oso onak, baina pintura hutsa, bere horretan, gutxietsia dago, konplexu moduko bat sortu da pinturaren inguruan. Belaunaldi bati min egin dio horrek, baina uste dut gainditzen ari dela. Pintoreak beti egongo dira; ez beharbada milaka, baina beti egongo dira». Izenik aipatu nahi ez badu ere, maite ditu Goenagak euskal pintore gazteen erakusketak. «Adi nago, ahal dudan neurrian. Oso pintura ona egiten da hemen. Behin adin batera iritsi eta gero artista bere bidean dago, eta horrekin zerikusia duena interesatzen zaio, baztertu egiten du gainerakoa. Baina pintura ona beti interesatzen zait, berdin zaharrena edo gazteena. 15.000 urte daratzamagu pintatzen, eta gauza onak daude». Pintatzen «gero eta gehiago» gozatzen du Goenagak. «Nire helburua hori da, nik pintatzen gozatu egin nahi nuke, eta ez nuke nahi pintatzea tortura izatea. Kanpotik begiratuta hala ematen badu ere, ez da erraza. Pintura erabakiak hartzeko kontua da; azkar gainera. Hori oso neketsua da. Iritsi behar da erabaki horiek askatasunez hartzera, beste era batera». Urteak eta askatasuna Urteek ematen dute horretarako aukera eta bidea. «Urteekin askatasuna lortzen da, ume batek bezala pintatzea. Hori oso zaila da. Joan Mirok esaten zuen hori: bizitza osoa behar duzu ume batek bezala pintatzeko». Eta pintatzean gehiago gozatzearekin lotua dago hobeto pintatzea ere: «Pintoreetan, argi dago zenbat eta zaharrago, orduan eta hobeak direla. Rembrandt eta Picasso adibide argiak dira. Picassoren azken garaia ikaragarria da». Nahiz eta berak bere burua “leize zuloko" pintoretzat izan, azken urteetako bilakabideak kolore argiagoetara eraman du, nabarmen, Goenaga. «Orain beldurrik gabe nabil alde horretatik. Lehen ez nuen horrelako beharrik». Ez daki zer-nolako lotura duen argirako joera gero eta handiago horrek pinturaz gozatzeko gero eta joera handiagoarekin. Ez dirudi horretaz asko pentsatu duenik orain arte; kazetariak galdera egin dion arte, alegia. Horra artistaren erantzuna: «Prozesu batean zaude eta prozesu horretan etorri egiten da. Argia erabiltzeko joera ere prozesuaren parte bat da. Menorcarako bidaia baten ondoren hasi nintzen kolore argiagoak erabiltzen, eta Menorcara joatea ere zerbaiten ondorio izango zen, prozesu baten barruan». Argiaren bila baserri atarira irtetea maite du. Ahal duenean, ez baita erraza, inondik ere. «Eguraldi ona dagoela ikusi, astoa eta margotzeko trasteak atera eta euria hasten zaizu noiznahi. Elurretan ere aritu naiz aurten kanpoan pintatzen, aterki batek babestuta. Iaz Kutxako Kuboan egin genuen Bidaideak erakusketa kolektiboko lanetako batzuk kanpoan eginak ziren, udako eguraldi onaz baliatuta». «Dena den, orain ere ez ditut koadro berean kolore asko eta oso desberdinak erabiltzen Zumetak egiten duen bezala», ñabartu du, zuhurtziaz. «Beti gama baten barruan ibiltzen naiz». Fosforito asko erabiltzen du, baina hori ez da, berez, joera berria, lehen ere bazuelako, kolore ilunagoekin arituagatik ere, fosforitorako joera. «Lehengo koadro askotan ikusten da joera hori». Beste artista asko bezala, Parisek utzitako arrastoa gogoan duen margolaria da Goenaga. Oso gazterik izan zen han, aurretik Madrilen eta Bartzelonan ikasten aritu ondoren. «Parisek, garai hartan, beste erreferentzia bat ematen zizun», ekarri du gogora. «Han denetik ikusten zenuen, pintura mota guztiak zeudelako: Paul Kleeren eta beste artista askoren obra ezagutzeko aukera eskaintzen zuen Parisek. Irekitzen laguntzen zizun, hemen ikusi ezin zenituen gauza asko. Louvre eta gainerako museo guztiak ere ikusi nituen». Artista batzuekin harremanak ere izan zituen garai hartan, Parisen. «Zirkulu batekin harremanak izan nituen, eta eskultura egiten hasi nintzen, errumaniar batekin». Egun ere egiten ditu batzuetan eskulturak; ez, ordea, burdinazkoak eta harrizkoak, garai hartan bezala. Argazkigintza da Goenagak landu duen beste adierazpide bat. Pinturaren nagusitasuna zalantza guztietatik kanpokoa izan da, hala ere, beti Goenagaren kasuan. Gaztetako filmaketak eta adiskidetasunak 70eko hamarkadaren erdialdean, Jose Llanos, Bixente Ameztoi, Ramon Zuriarrain eta beste lagun batzuekin batera, filmaketa batzuk ere egin zituen Goenagak; antzinako euskal jantziak soinean zituztela filmatu zituen orduan lagunak. «Nik neukan Super 8ko kamera batekin aritu ginen», adierazi du. «Baina inolako asmo artistikorik gabe. Lagun arteko kontua izan zen hura, jolas moduan egina, besterik gabe. Orain zintak puskatuta daude eta badut konpontzera eramateko asmoa». Jose Luis Zumeta are lehenagotik ezagutzen du Goenagak, txikitatik, Zumetak Donostian zuelako estudioa, Goenagatarren etxetik gertu. «Alejandro Tapia, Carlos Bizkarrondo, Javier Arozena, Amable Arias eta abar ere gazterik ezagutu nituen, Aurrera tabernan, gure familiak Donostiako Urbieta kalean zuen tabernan. Ni haien aldean oso gaztea nintzen». Garai hartako euskal artistak taldeetan bildu eta antolatu ziren: Gaur, Hemen, Orain... Baina Goenagak ez du uste gaur horrelako taldeak ez sortzea artisten artean indibidualismoa nagusitu izanaren ondorio denik. «Orduan ere bazegoen indibidualismoa. Oso desberdinak ginen, nork bere bidea egiten zuen, nahiz eta askotan erakusketa kolektiboak egin; batzuetan gaur egun irudikaezinak izango liratekeen lekuetan izaten ziren erakusketa horiek, herri txikietan eta abar». Arte merkatuaren inguruko kezka handirik ez zaio igartzen Goenagari. «Nik, neure kasuan, ez dut sekula gorabehera handirik sumatu merkatuari dagokionez», dio. «Nork bere bezeroak ditu, eta ez digute askorik eragiten merkatuaren gorabeherek. Denbora bat daramagun pintoreez ari naiz, jakina. Ez ni bakarrik, pintore gehienak hasten dira lasai bizitzen urte batzuetan borrokan aritu ondoren, jarraitzaileak erakarri ondoren, izen bat egin eta harreman batzuk landu ondoren... Hori hemen, Alemanian eta edozein lekutan gertatzen da».

Zergatik egiten du lan Goenagak Alkizako bere baserrian?

Juan Luis Goenaga «Niretzat dena da pintura, lotura fisikoa dut pinturarekin» .Alkizako herritik Zelatungo lepora bidean, Ernio mendiaren babesean, Aritzategi baserria du aspalditik bizileku Juan Luis Goenagak (Donostia, 1950). Baserriaren behealde osoa estudioa da, artistaren askatasun gune erabatekoa, leize-zulo ezinbestekoa. Galerietan edo museoetan baino gertuago sentiarazten dute han margolanek artistaren arnasa. Han daude, han dautza, artearen misterio liluragarrian bilduak, kazetariak artistaren hitz urri, lotu eta deserosoetan sekula ezin atzemango dituen erantzunak. Guggenheimi, Artiumi, Baluarteri, Tabako Fabrikari, San Telmori edo Euskal Kulturaren Planari buruz zer iritzi duen galdetuta, Goenagak, ahal duena egin ondoren, estututa, urduri, etsi egin du: «Ezin naiz kontu horietan murgildu. Nirea pintatzea da. Horregatik bizi naiz hemen. Bestela, nahastu egingo nindukete goizetik gauera, erotu egingo nindukete, honen alde edo bestearen kontra al nagoen eta abar... Herri honetan dena justifikatu behar duzu. Honetaz eta hartaz galdezka etortzen zaizkizu, eta ez duzu asmatzen erantzuten, ez daukazulako behar adina informazio. Nahiko zaila da, berez, pintatzea, gero gainera horrelako saltsetan sartzeko». Egunaren 24 orduetan eta bizitzako urte guztietan izan da pintore Goenaga. Zortzi urterekin egindako margolan txiki bat du, Oriamendiko paisaia, baserriaren goialdean gordea, familiaren bizilekuan. Oso txikitatik izan zuen argi pintorea izango zela, eta ez du inoiz horren inguruan zalantzarik izan, ez du krisialdirik igaro. «Niretzat dena baita pintura. Ez da ofizio bat. Dena da. Dena harrapatzen du pinturak. Nirea fisikoa da, lotura fisikoa dut pinturarekin, pintatzeko behar fisikoa dut. Garro batzuk banitu bezala da». Ez da bakarrik sentitzen horretan. Belaunaldi oso bati dagokion ezaugarria deritzo Goenagak pinturarekiko lotura fisiko horri. «Gure belaunaldikoak pintore fisikoak gara, abereen modukoak, primitiboak». Oraingo artisten artean ez du horren zabaldua ikusten pintura sentitzeko modu hori. «Argazkigintzako, bideogintzako eta Interneteko teknologia berriekin, mila gauza egiteko aukera dago eta gazteek horiek probatzen dituzte», egin du gogoeta. «Gaur egun ere badira pintore gazteak, eta oso onak, baina pintura hutsa, bere horretan, gutxietsia dago, konplexu moduko bat sortu da pinturaren inguruan. Belaunaldi bati min egin dio horrek, baina uste dut gainditzen ari dela. Pintoreak beti egongo dira; ez beharbada milaka, baina beti egongo dira». Izenik aipatu nahi ez badu ere, maite ditu Goenagak euskal pintore gazteen erakusketak. «Adi nago, ahal dudan neurrian. Oso pintura ona egiten da hemen. Behin adin batera iritsi eta gero artista bere bidean dago, eta horrekin zerikusia duena interesatzen zaio, baztertu egiten du gainerakoa. Baina pintura ona beti interesatzen zait, berdin zaharrena edo gazteena. 15.000 urte daratzamagu pintatzen, eta gauza onak daude». Pintatzen «gero eta gehiago» gozatzen du Goenagak. «Nire helburua hori da, nik pintatzen gozatu egin nahi nuke, eta ez nuke nahi pintatzea tortura izatea. Kanpotik begiratuta hala ematen badu ere, ez da erraza. Pintura erabakiak hartzeko kontua da; azkar gainera. Hori oso neketsua da. Iritsi behar da erabaki horiek askatasunez hartzera, beste era batera». Urteak eta askatasuna Urteek ematen dute horretarako aukera eta bidea. «Urteekin askatasuna lortzen da, ume batek bezala pintatzea. Hori oso zaila da. Joan Mirok esaten zuen hori: bizitza osoa behar duzu ume batek bezala pintatzeko». Eta pintatzean gehiago gozatzearekin lotua dago hobeto pintatzea ere: «Pintoreetan, argi dago zenbat eta zaharrago, orduan eta hobeak direla. Rembrandt eta Picasso adibide argiak dira. Picassoren azken garaia ikaragarria da». Nahiz eta berak bere burua “leize zuloko" pintoretzat izan, azken urteetako bilakabideak kolore argiagoetara eraman du, nabarmen, Goenaga. «Orain beldurrik gabe nabil alde horretatik. Lehen ez nuen horrelako beharrik». Ez daki zer-nolako lotura duen argirako joera gero eta handiago horrek pinturaz gozatzeko gero eta joera handiagoarekin. Ez dirudi horretaz asko pentsatu duenik orain arte; kazetariak galdera egin dion arte, alegia. Horra artistaren erantzuna: «Prozesu batean zaude eta prozesu horretan etorri egiten da. Argia erabiltzeko joera ere prozesuaren parte bat da. Menorcarako bidaia baten ondoren hasi nintzen kolore argiagoak erabiltzen, eta Menorcara joatea ere zerbaiten ondorio izango zen, prozesu baten barruan». Argiaren bila baserri atarira irtetea maite du. Ahal duenean, ez baita erraza, inondik ere. «Eguraldi ona dagoela ikusi, astoa eta margotzeko trasteak atera eta euria hasten zaizu noiznahi. Elurretan ere aritu naiz aurten kanpoan pintatzen, aterki batek babestuta. Iaz Kutxako Kuboan egin genuen Bidaideak erakusketa kolektiboko lanetako batzuk kanpoan eginak ziren, udako eguraldi onaz baliatuta». «Dena den, orain ere ez ditut koadro berean kolore asko eta oso desberdinak erabiltzen Zumetak egiten duen bezala», ñabartu du, zuhurtziaz. «Beti gama baten barruan ibiltzen naiz». Fosforito asko erabiltzen du, baina hori ez da, berez, joera berria, lehen ere bazuelako, kolore ilunagoekin arituagatik ere, fosforitorako joera. «Lehengo koadro askotan ikusten da joera hori». Beste artista asko bezala, Parisek utzitako arrastoa gogoan duen margolaria da Goenaga. Oso gazterik izan zen han, aurretik Madrilen eta Bartzelonan ikasten aritu ondoren. «Parisek, garai hartan, beste erreferentzia bat ematen zizun», ekarri du gogora. «Han denetik ikusten zenuen, pintura mota guztiak zeudelako: Paul Kleeren eta beste artista askoren obra ezagutzeko aukera eskaintzen zuen Parisek. Irekitzen laguntzen zizun, hemen ikusi ezin zenituen gauza asko. Louvre eta gainerako museo guztiak ere ikusi nituen». Artista batzuekin harremanak ere izan zituen garai hartan, Parisen. «Zirkulu batekin harremanak izan nituen, eta eskultura egiten hasi nintzen, errumaniar batekin». Egun ere egiten ditu batzuetan eskulturak; ez, ordea, burdinazkoak eta harrizkoak, garai hartan bezala. Argazkigintza da Goenagak landu duen beste adierazpide bat. Pinturaren nagusitasuna zalantza guztietatik kanpokoa izan da, hala ere, beti Goenagaren kasuan. Gaztetako filmaketak eta adiskidetasunak 70eko hamarkadaren erdialdean, Jose Llanos, Bixente Ameztoi, Ramon Zuriarrain eta beste lagun batzuekin batera, filmaketa batzuk ere egin zituen Goenagak; antzinako euskal jantziak soinean zituztela filmatu zituen orduan lagunak. «Nik neukan Super 8ko kamera batekin aritu ginen», adierazi du. «Baina inolako asmo artistikorik gabe. Lagun arteko kontua izan zen hura, jolas moduan egina, besterik gabe. Orain zintak puskatuta daude eta badut konpontzera eramateko asmoa». Jose Luis Zumeta are lehenagotik ezagutzen du Goenagak, txikitatik, Zumetak Donostian zuelako estudioa, Goenagatarren etxetik gertu. «Alejandro Tapia, Carlos Bizkarrondo, Javier Arozena, Amable Arias eta abar ere gazterik ezagutu nituen, Aurrera tabernan, gure familiak Donostiako Urbieta kalean zuen tabernan. Ni haien aldean oso gaztea nintzen». Garai hartako euskal artistak taldeetan bildu eta antolatu ziren: Gaur, Hemen, Orain... Baina Goenagak ez du uste gaur horrelako taldeak ez sortzea artisten artean indibidualismoa nagusitu izanaren ondorio denik. «Orduan ere bazegoen indibidualismoa. Oso desberdinak ginen, nork bere bidea egiten zuen, nahiz eta askotan erakusketa kolektiboak egin; batzuetan gaur egun irudikaezinak izango liratekeen lekuetan izaten ziren erakusketa horiek, herri txikietan eta abar». Arte merkatuaren inguruko kezka handirik ez zaio igartzen Goenagari. «Nik, neure kasuan, ez dut sekula gorabehera handirik sumatu merkatuari dagokionez», dio. «Nork bere bezeroak ditu, eta ez digute askorik eragiten merkatuaren gorabeherek. Denbora bat daramagun pintoreez ari naiz, jakina. Ez ni bakarrik, pintore gehienak hasten dira lasai bizitzen urte batzuetan borrokan aritu ondoren, jarraitzaileak erakarri ondoren, izen bat egin eta harreman batzuk landu ondoren... Hori hemen, Alemanian eta edozein lekutan gertatzen da».

«Gure belaunaldikoak pintore fisikoak gara, abereen modukoak, primitiboak». Zer esan nahi du?

Juan Luis Goenaga «Niretzat dena da pintura, lotura fisikoa dut pinturarekin» .Alkizako herritik Zelatungo lepora bidean, Ernio mendiaren babesean, Aritzategi baserria du aspalditik bizileku Juan Luis Goenagak (Donostia, 1950). Baserriaren behealde osoa estudioa da, artistaren askatasun gune erabatekoa, leize-zulo ezinbestekoa. Galerietan edo museoetan baino gertuago sentiarazten dute han margolanek artistaren arnasa. Han daude, han dautza, artearen misterio liluragarrian bilduak, kazetariak artistaren hitz urri, lotu eta deserosoetan sekula ezin atzemango dituen erantzunak. Guggenheimi, Artiumi, Baluarteri, Tabako Fabrikari, San Telmori edo Euskal Kulturaren Planari buruz zer iritzi duen galdetuta, Goenagak, ahal duena egin ondoren, estututa, urduri, etsi egin du: «Ezin naiz kontu horietan murgildu. Nirea pintatzea da. Horregatik bizi naiz hemen. Bestela, nahastu egingo nindukete goizetik gauera, erotu egingo nindukete, honen alde edo bestearen kontra al nagoen eta abar... Herri honetan dena justifikatu behar duzu. Honetaz eta hartaz galdezka etortzen zaizkizu, eta ez duzu asmatzen erantzuten, ez daukazulako behar adina informazio. Nahiko zaila da, berez, pintatzea, gero gainera horrelako saltsetan sartzeko». Egunaren 24 orduetan eta bizitzako urte guztietan izan da pintore Goenaga. Zortzi urterekin egindako margolan txiki bat du, Oriamendiko paisaia, baserriaren goialdean gordea, familiaren bizilekuan. Oso txikitatik izan zuen argi pintorea izango zela, eta ez du inoiz horren inguruan zalantzarik izan, ez du krisialdirik igaro. «Niretzat dena baita pintura. Ez da ofizio bat. Dena da. Dena harrapatzen du pinturak. Nirea fisikoa da, lotura fisikoa dut pinturarekin, pintatzeko behar fisikoa dut. Garro batzuk banitu bezala da». Ez da bakarrik sentitzen horretan. Belaunaldi oso bati dagokion ezaugarria deritzo Goenagak pinturarekiko lotura fisiko horri. «Gure belaunaldikoak pintore fisikoak gara, abereen modukoak, primitiboak». Oraingo artisten artean ez du horren zabaldua ikusten pintura sentitzeko modu hori. «Argazkigintzako, bideogintzako eta Interneteko teknologia berriekin, mila gauza egiteko aukera dago eta gazteek horiek probatzen dituzte», egin du gogoeta. «Gaur egun ere badira pintore gazteak, eta oso onak, baina pintura hutsa, bere horretan, gutxietsia dago, konplexu moduko bat sortu da pinturaren inguruan. Belaunaldi bati min egin dio horrek, baina uste dut gainditzen ari dela. Pintoreak beti egongo dira; ez beharbada milaka, baina beti egongo dira». Izenik aipatu nahi ez badu ere, maite ditu Goenagak euskal pintore gazteen erakusketak. «Adi nago, ahal dudan neurrian. Oso pintura ona egiten da hemen. Behin adin batera iritsi eta gero artista bere bidean dago, eta horrekin zerikusia duena interesatzen zaio, baztertu egiten du gainerakoa. Baina pintura ona beti interesatzen zait, berdin zaharrena edo gazteena. 15.000 urte daratzamagu pintatzen, eta gauza onak daude». Pintatzen «gero eta gehiago» gozatzen du Goenagak. «Nire helburua hori da, nik pintatzen gozatu egin nahi nuke, eta ez nuke nahi pintatzea tortura izatea. Kanpotik begiratuta hala ematen badu ere, ez da erraza. Pintura erabakiak hartzeko kontua da; azkar gainera. Hori oso neketsua da. Iritsi behar da erabaki horiek askatasunez hartzera, beste era batera». Urteak eta askatasuna Urteek ematen dute horretarako aukera eta bidea. «Urteekin askatasuna lortzen da, ume batek bezala pintatzea. Hori oso zaila da. Joan Mirok esaten zuen hori: bizitza osoa behar duzu ume batek bezala pintatzeko». Eta pintatzean gehiago gozatzearekin lotua dago hobeto pintatzea ere: «Pintoreetan, argi dago zenbat eta zaharrago, orduan eta hobeak direla. Rembrandt eta Picasso adibide argiak dira. Picassoren azken garaia ikaragarria da». Nahiz eta berak bere burua “leize zuloko" pintoretzat izan, azken urteetako bilakabideak kolore argiagoetara eraman du, nabarmen, Goenaga. «Orain beldurrik gabe nabil alde horretatik. Lehen ez nuen horrelako beharrik». Ez daki zer-nolako lotura duen argirako joera gero eta handiago horrek pinturaz gozatzeko gero eta joera handiagoarekin. Ez dirudi horretaz asko pentsatu duenik orain arte; kazetariak galdera egin dion arte, alegia. Horra artistaren erantzuna: «Prozesu batean zaude eta prozesu horretan etorri egiten da. Argia erabiltzeko joera ere prozesuaren parte bat da. Menorcarako bidaia baten ondoren hasi nintzen kolore argiagoak erabiltzen, eta Menorcara joatea ere zerbaiten ondorio izango zen, prozesu baten barruan». Argiaren bila baserri atarira irtetea maite du. Ahal duenean, ez baita erraza, inondik ere. «Eguraldi ona dagoela ikusi, astoa eta margotzeko trasteak atera eta euria hasten zaizu noiznahi. Elurretan ere aritu naiz aurten kanpoan pintatzen, aterki batek babestuta. Iaz Kutxako Kuboan egin genuen Bidaideak erakusketa kolektiboko lanetako batzuk kanpoan eginak ziren, udako eguraldi onaz baliatuta». «Dena den, orain ere ez ditut koadro berean kolore asko eta oso desberdinak erabiltzen Zumetak egiten duen bezala», ñabartu du, zuhurtziaz. «Beti gama baten barruan ibiltzen naiz». Fosforito asko erabiltzen du, baina hori ez da, berez, joera berria, lehen ere bazuelako, kolore ilunagoekin arituagatik ere, fosforitorako joera. «Lehengo koadro askotan ikusten da joera hori». Beste artista asko bezala, Parisek utzitako arrastoa gogoan duen margolaria da Goenaga. Oso gazterik izan zen han, aurretik Madrilen eta Bartzelonan ikasten aritu ondoren. «Parisek, garai hartan, beste erreferentzia bat ematen zizun», ekarri du gogora. «Han denetik ikusten zenuen, pintura mota guztiak zeudelako: Paul Kleeren eta beste artista askoren obra ezagutzeko aukera eskaintzen zuen Parisek. Irekitzen laguntzen zizun, hemen ikusi ezin zenituen gauza asko. Louvre eta gainerako museo guztiak ere ikusi nituen». Artista batzuekin harremanak ere izan zituen garai hartan, Parisen. «Zirkulu batekin harremanak izan nituen, eta eskultura egiten hasi nintzen, errumaniar batekin». Egun ere egiten ditu batzuetan eskulturak; ez, ordea, burdinazkoak eta harrizkoak, garai hartan bezala. Argazkigintza da Goenagak landu duen beste adierazpide bat. Pinturaren nagusitasuna zalantza guztietatik kanpokoa izan da, hala ere, beti Goenagaren kasuan. Gaztetako filmaketak eta adiskidetasunak 70eko hamarkadaren erdialdean, Jose Llanos, Bixente Ameztoi, Ramon Zuriarrain eta beste lagun batzuekin batera, filmaketa batzuk ere egin zituen Goenagak; antzinako euskal jantziak soinean zituztela filmatu zituen orduan lagunak. «Nik neukan Super 8ko kamera batekin aritu ginen», adierazi du. «Baina inolako asmo artistikorik gabe. Lagun arteko kontua izan zen hura, jolas moduan egina, besterik gabe. Orain zintak puskatuta daude eta badut konpontzera eramateko asmoa». Jose Luis Zumeta are lehenagotik ezagutzen du Goenagak, txikitatik, Zumetak Donostian zuelako estudioa, Goenagatarren etxetik gertu. «Alejandro Tapia, Carlos Bizkarrondo, Javier Arozena, Amable Arias eta abar ere gazterik ezagutu nituen, Aurrera tabernan, gure familiak Donostiako Urbieta kalean zuen tabernan. Ni haien aldean oso gaztea nintzen». Garai hartako euskal artistak taldeetan bildu eta antolatu ziren: Gaur, Hemen, Orain... Baina Goenagak ez du uste gaur horrelako taldeak ez sortzea artisten artean indibidualismoa nagusitu izanaren ondorio denik. «Orduan ere bazegoen indibidualismoa. Oso desberdinak ginen, nork bere bidea egiten zuen, nahiz eta askotan erakusketa kolektiboak egin; batzuetan gaur egun irudikaezinak izango liratekeen lekuetan izaten ziren erakusketa horiek, herri txikietan eta abar». Arte merkatuaren inguruko kezka handirik ez zaio igartzen Goenagari. «Nik, neure kasuan, ez dut sekula gorabehera handirik sumatu merkatuari dagokionez», dio. «Nork bere bezeroak ditu, eta ez digute askorik eragiten merkatuaren gorabeherek. Denbora bat daramagun pintoreez ari naiz, jakina. Ez ni bakarrik, pintore gehienak hasten dira lasai bizitzen urte batzuetan borrokan aritu ondoren, jarraitzaileak erakarri ondoren, izen bat egin eta harreman batzuk landu ondoren... Hori hemen, Alemanian eta edozein lekutan gertatzen da».

Zer iritzi du Goenagak pintore gazteez?

Juan Luis Goenaga «Niretzat dena da pintura, lotura fisikoa dut pinturarekin» .Alkizako herritik Zelatungo lepora bidean, Ernio mendiaren babesean, Aritzategi baserria du aspalditik bizileku Juan Luis Goenagak (Donostia, 1950). Baserriaren behealde osoa estudioa da, artistaren askatasun gune erabatekoa, leize-zulo ezinbestekoa. Galerietan edo museoetan baino gertuago sentiarazten dute han margolanek artistaren arnasa. Han daude, han dautza, artearen misterio liluragarrian bilduak, kazetariak artistaren hitz urri, lotu eta deserosoetan sekula ezin atzemango dituen erantzunak. Guggenheimi, Artiumi, Baluarteri, Tabako Fabrikari, San Telmori edo Euskal Kulturaren Planari buruz zer iritzi duen galdetuta, Goenagak, ahal duena egin ondoren, estututa, urduri, etsi egin du: «Ezin naiz kontu horietan murgildu. Nirea pintatzea da. Horregatik bizi naiz hemen. Bestela, nahastu egingo nindukete goizetik gauera, erotu egingo nindukete, honen alde edo bestearen kontra al nagoen eta abar... Herri honetan dena justifikatu behar duzu. Honetaz eta hartaz galdezka etortzen zaizkizu, eta ez duzu asmatzen erantzuten, ez daukazulako behar adina informazio. Nahiko zaila da, berez, pintatzea, gero gainera horrelako saltsetan sartzeko». Egunaren 24 orduetan eta bizitzako urte guztietan izan da pintore Goenaga. Zortzi urterekin egindako margolan txiki bat du, Oriamendiko paisaia, baserriaren goialdean gordea, familiaren bizilekuan. Oso txikitatik izan zuen argi pintorea izango zela, eta ez du inoiz horren inguruan zalantzarik izan, ez du krisialdirik igaro. «Niretzat dena baita pintura. Ez da ofizio bat. Dena da. Dena harrapatzen du pinturak. Nirea fisikoa da, lotura fisikoa dut pinturarekin, pintatzeko behar fisikoa dut. Garro batzuk banitu bezala da». Ez da bakarrik sentitzen horretan. Belaunaldi oso bati dagokion ezaugarria deritzo Goenagak pinturarekiko lotura fisiko horri. «Gure belaunaldikoak pintore fisikoak gara, abereen modukoak, primitiboak». Oraingo artisten artean ez du horren zabaldua ikusten pintura sentitzeko modu hori. «Argazkigintzako, bideogintzako eta Interneteko teknologia berriekin, mila gauza egiteko aukera dago eta gazteek horiek probatzen dituzte», egin du gogoeta. «Gaur egun ere badira pintore gazteak, eta oso onak, baina pintura hutsa, bere horretan, gutxietsia dago, konplexu moduko bat sortu da pinturaren inguruan. Belaunaldi bati min egin dio horrek, baina uste dut gainditzen ari dela. Pintoreak beti egongo dira; ez beharbada milaka, baina beti egongo dira». Izenik aipatu nahi ez badu ere, maite ditu Goenagak euskal pintore gazteen erakusketak. «Adi nago, ahal dudan neurrian. Oso pintura ona egiten da hemen. Behin adin batera iritsi eta gero artista bere bidean dago, eta horrekin zerikusia duena interesatzen zaio, baztertu egiten du gainerakoa. Baina pintura ona beti interesatzen zait, berdin zaharrena edo gazteena. 15.000 urte daratzamagu pintatzen, eta gauza onak daude». Pintatzen «gero eta gehiago» gozatzen du Goenagak. «Nire helburua hori da, nik pintatzen gozatu egin nahi nuke, eta ez nuke nahi pintatzea tortura izatea. Kanpotik begiratuta hala ematen badu ere, ez da erraza. Pintura erabakiak hartzeko kontua da; azkar gainera. Hori oso neketsua da. Iritsi behar da erabaki horiek askatasunez hartzera, beste era batera». Urteak eta askatasuna Urteek ematen dute horretarako aukera eta bidea. «Urteekin askatasuna lortzen da, ume batek bezala pintatzea. Hori oso zaila da. Joan Mirok esaten zuen hori: bizitza osoa behar duzu ume batek bezala pintatzeko». Eta pintatzean gehiago gozatzearekin lotua dago hobeto pintatzea ere: «Pintoreetan, argi dago zenbat eta zaharrago, orduan eta hobeak direla. Rembrandt eta Picasso adibide argiak dira. Picassoren azken garaia ikaragarria da». Nahiz eta berak bere burua “leize zuloko" pintoretzat izan, azken urteetako bilakabideak kolore argiagoetara eraman du, nabarmen, Goenaga. «Orain beldurrik gabe nabil alde horretatik. Lehen ez nuen horrelako beharrik». Ez daki zer-nolako lotura duen argirako joera gero eta handiago horrek pinturaz gozatzeko gero eta joera handiagoarekin. Ez dirudi horretaz asko pentsatu duenik orain arte; kazetariak galdera egin dion arte, alegia. Horra artistaren erantzuna: «Prozesu batean zaude eta prozesu horretan etorri egiten da. Argia erabiltzeko joera ere prozesuaren parte bat da. Menorcarako bidaia baten ondoren hasi nintzen kolore argiagoak erabiltzen, eta Menorcara joatea ere zerbaiten ondorio izango zen, prozesu baten barruan». Argiaren bila baserri atarira irtetea maite du. Ahal duenean, ez baita erraza, inondik ere. «Eguraldi ona dagoela ikusi, astoa eta margotzeko trasteak atera eta euria hasten zaizu noiznahi. Elurretan ere aritu naiz aurten kanpoan pintatzen, aterki batek babestuta. Iaz Kutxako Kuboan egin genuen Bidaideak erakusketa kolektiboko lanetako batzuk kanpoan eginak ziren, udako eguraldi onaz baliatuta». «Dena den, orain ere ez ditut koadro berean kolore asko eta oso desberdinak erabiltzen Zumetak egiten duen bezala», ñabartu du, zuhurtziaz. «Beti gama baten barruan ibiltzen naiz». Fosforito asko erabiltzen du, baina hori ez da, berez, joera berria, lehen ere bazuelako, kolore ilunagoekin arituagatik ere, fosforitorako joera. «Lehengo koadro askotan ikusten da joera hori». Beste artista asko bezala, Parisek utzitako arrastoa gogoan duen margolaria da Goenaga. Oso gazterik izan zen han, aurretik Madrilen eta Bartzelonan ikasten aritu ondoren. «Parisek, garai hartan, beste erreferentzia bat ematen zizun», ekarri du gogora. «Han denetik ikusten zenuen, pintura mota guztiak zeudelako: Paul Kleeren eta beste artista askoren obra ezagutzeko aukera eskaintzen zuen Parisek. Irekitzen laguntzen zizun, hemen ikusi ezin zenituen gauza asko. Louvre eta gainerako museo guztiak ere ikusi nituen». Artista batzuekin harremanak ere izan zituen garai hartan, Parisen. «Zirkulu batekin harremanak izan nituen, eta eskultura egiten hasi nintzen, errumaniar batekin». Egun ere egiten ditu batzuetan eskulturak; ez, ordea, burdinazkoak eta harrizkoak, garai hartan bezala. Argazkigintza da Goenagak landu duen beste adierazpide bat. Pinturaren nagusitasuna zalantza guztietatik kanpokoa izan da, hala ere, beti Goenagaren kasuan. Gaztetako filmaketak eta adiskidetasunak 70eko hamarkadaren erdialdean, Jose Llanos, Bixente Ameztoi, Ramon Zuriarrain eta beste lagun batzuekin batera, filmaketa batzuk ere egin zituen Goenagak; antzinako euskal jantziak soinean zituztela filmatu zituen orduan lagunak. «Nik neukan Super 8ko kamera batekin aritu ginen», adierazi du. «Baina inolako asmo artistikorik gabe. Lagun arteko kontua izan zen hura, jolas moduan egina, besterik gabe. Orain zintak puskatuta daude eta badut konpontzera eramateko asmoa». Jose Luis Zumeta are lehenagotik ezagutzen du Goenagak, txikitatik, Zumetak Donostian zuelako estudioa, Goenagatarren etxetik gertu. «Alejandro Tapia, Carlos Bizkarrondo, Javier Arozena, Amable Arias eta abar ere gazterik ezagutu nituen, Aurrera tabernan, gure familiak Donostiako Urbieta kalean zuen tabernan. Ni haien aldean oso gaztea nintzen». Garai hartako euskal artistak taldeetan bildu eta antolatu ziren: Gaur, Hemen, Orain... Baina Goenagak ez du uste gaur horrelako taldeak ez sortzea artisten artean indibidualismoa nagusitu izanaren ondorio denik. «Orduan ere bazegoen indibidualismoa. Oso desberdinak ginen, nork bere bidea egiten zuen, nahiz eta askotan erakusketa kolektiboak egin; batzuetan gaur egun irudikaezinak izango liratekeen lekuetan izaten ziren erakusketa horiek, herri txikietan eta abar». Arte merkatuaren inguruko kezka handirik ez zaio igartzen Goenagari. «Nik, neure kasuan, ez dut sekula gorabehera handirik sumatu merkatuari dagokionez», dio. «Nork bere bezeroak ditu, eta ez digute askorik eragiten merkatuaren gorabeherek. Denbora bat daramagun pintoreez ari naiz, jakina. Ez ni bakarrik, pintore gehienak hasten dira lasai bizitzen urte batzuetan borrokan aritu ondoren, jarraitzaileak erakarri ondoren, izen bat egin eta harreman batzuk landu ondoren... Hori hemen, Alemanian eta edozein lekutan gertatzen da».

Goenagaren ustez,

Juan Luis Goenaga «Niretzat dena da pintura, lotura fisikoa dut pinturarekin» .Alkizako herritik Zelatungo lepora bidean, Ernio mendiaren babesean, Aritzategi baserria du aspalditik bizileku Juan Luis Goenagak (Donostia, 1950). Baserriaren behealde osoa estudioa da, artistaren askatasun gune erabatekoa, leize-zulo ezinbestekoa. Galerietan edo museoetan baino gertuago sentiarazten dute han margolanek artistaren arnasa. Han daude, han dautza, artearen misterio liluragarrian bilduak, kazetariak artistaren hitz urri, lotu eta deserosoetan sekula ezin atzemango dituen erantzunak. Guggenheimi, Artiumi, Baluarteri, Tabako Fabrikari, San Telmori edo Euskal Kulturaren Planari buruz zer iritzi duen galdetuta, Goenagak, ahal duena egin ondoren, estututa, urduri, etsi egin du: «Ezin naiz kontu horietan murgildu. Nirea pintatzea da. Horregatik bizi naiz hemen. Bestela, nahastu egingo nindukete goizetik gauera, erotu egingo nindukete, honen alde edo bestearen kontra al nagoen eta abar... Herri honetan dena justifikatu behar duzu. Honetaz eta hartaz galdezka etortzen zaizkizu, eta ez duzu asmatzen erantzuten, ez daukazulako behar adina informazio. Nahiko zaila da, berez, pintatzea, gero gainera horrelako saltsetan sartzeko». Egunaren 24 orduetan eta bizitzako urte guztietan izan da pintore Goenaga. Zortzi urterekin egindako margolan txiki bat du, Oriamendiko paisaia, baserriaren goialdean gordea, familiaren bizilekuan. Oso txikitatik izan zuen argi pintorea izango zela, eta ez du inoiz horren inguruan zalantzarik izan, ez du krisialdirik igaro. «Niretzat dena baita pintura. Ez da ofizio bat. Dena da. Dena harrapatzen du pinturak. Nirea fisikoa da, lotura fisikoa dut pinturarekin, pintatzeko behar fisikoa dut. Garro batzuk banitu bezala da». Ez da bakarrik sentitzen horretan. Belaunaldi oso bati dagokion ezaugarria deritzo Goenagak pinturarekiko lotura fisiko horri. «Gure belaunaldikoak pintore fisikoak gara, abereen modukoak, primitiboak». Oraingo artisten artean ez du horren zabaldua ikusten pintura sentitzeko modu hori. «Argazkigintzako, bideogintzako eta Interneteko teknologia berriekin, mila gauza egiteko aukera dago eta gazteek horiek probatzen dituzte», egin du gogoeta. «Gaur egun ere badira pintore gazteak, eta oso onak, baina pintura hutsa, bere horretan, gutxietsia dago, konplexu moduko bat sortu da pinturaren inguruan. Belaunaldi bati min egin dio horrek, baina uste dut gainditzen ari dela. Pintoreak beti egongo dira; ez beharbada milaka, baina beti egongo dira». Izenik aipatu nahi ez badu ere, maite ditu Goenagak euskal pintore gazteen erakusketak. «Adi nago, ahal dudan neurrian. Oso pintura ona egiten da hemen. Behin adin batera iritsi eta gero artista bere bidean dago, eta horrekin zerikusia duena interesatzen zaio, baztertu egiten du gainerakoa. Baina pintura ona beti interesatzen zait, berdin zaharrena edo gazteena. 15.000 urte daratzamagu pintatzen, eta gauza onak daude». Pintatzen «gero eta gehiago» gozatzen du Goenagak. «Nire helburua hori da, nik pintatzen gozatu egin nahi nuke, eta ez nuke nahi pintatzea tortura izatea. Kanpotik begiratuta hala ematen badu ere, ez da erraza. Pintura erabakiak hartzeko kontua da; azkar gainera. Hori oso neketsua da. Iritsi behar da erabaki horiek askatasunez hartzera, beste era batera». Urteak eta askatasuna Urteek ematen dute horretarako aukera eta bidea. «Urteekin askatasuna lortzen da, ume batek bezala pintatzea. Hori oso zaila da. Joan Mirok esaten zuen hori: bizitza osoa behar duzu ume batek bezala pintatzeko». Eta pintatzean gehiago gozatzearekin lotua dago hobeto pintatzea ere: «Pintoreetan, argi dago zenbat eta zaharrago, orduan eta hobeak direla. Rembrandt eta Picasso adibide argiak dira. Picassoren azken garaia ikaragarria da». Nahiz eta berak bere burua “leize zuloko" pintoretzat izan, azken urteetako bilakabideak kolore argiagoetara eraman du, nabarmen, Goenaga. «Orain beldurrik gabe nabil alde horretatik. Lehen ez nuen horrelako beharrik». Ez daki zer-nolako lotura duen argirako joera gero eta handiago horrek pinturaz gozatzeko gero eta joera handiagoarekin. Ez dirudi horretaz asko pentsatu duenik orain arte; kazetariak galdera egin dion arte, alegia. Horra artistaren erantzuna: «Prozesu batean zaude eta prozesu horretan etorri egiten da. Argia erabiltzeko joera ere prozesuaren parte bat da. Menorcarako bidaia baten ondoren hasi nintzen kolore argiagoak erabiltzen, eta Menorcara joatea ere zerbaiten ondorio izango zen, prozesu baten barruan». Argiaren bila baserri atarira irtetea maite du. Ahal duenean, ez baita erraza, inondik ere. «Eguraldi ona dagoela ikusi, astoa eta margotzeko trasteak atera eta euria hasten zaizu noiznahi. Elurretan ere aritu naiz aurten kanpoan pintatzen, aterki batek babestuta. Iaz Kutxako Kuboan egin genuen Bidaideak erakusketa kolektiboko lanetako batzuk kanpoan eginak ziren, udako eguraldi onaz baliatuta». «Dena den, orain ere ez ditut koadro berean kolore asko eta oso desberdinak erabiltzen Zumetak egiten duen bezala», ñabartu du, zuhurtziaz. «Beti gama baten barruan ibiltzen naiz». Fosforito asko erabiltzen du, baina hori ez da, berez, joera berria, lehen ere bazuelako, kolore ilunagoekin arituagatik ere, fosforitorako joera. «Lehengo koadro askotan ikusten da joera hori». Beste artista asko bezala, Parisek utzitako arrastoa gogoan duen margolaria da Goenaga. Oso gazterik izan zen han, aurretik Madrilen eta Bartzelonan ikasten aritu ondoren. «Parisek, garai hartan, beste erreferentzia bat ematen zizun», ekarri du gogora. «Han denetik ikusten zenuen, pintura mota guztiak zeudelako: Paul Kleeren eta beste artista askoren obra ezagutzeko aukera eskaintzen zuen Parisek. Irekitzen laguntzen zizun, hemen ikusi ezin zenituen gauza asko. Louvre eta gainerako museo guztiak ere ikusi nituen». Artista batzuekin harremanak ere izan zituen garai hartan, Parisen. «Zirkulu batekin harremanak izan nituen, eta eskultura egiten hasi nintzen, errumaniar batekin». Egun ere egiten ditu batzuetan eskulturak; ez, ordea, burdinazkoak eta harrizkoak, garai hartan bezala. Argazkigintza da Goenagak landu duen beste adierazpide bat. Pinturaren nagusitasuna zalantza guztietatik kanpokoa izan da, hala ere, beti Goenagaren kasuan. Gaztetako filmaketak eta adiskidetasunak 70eko hamarkadaren erdialdean, Jose Llanos, Bixente Ameztoi, Ramon Zuriarrain eta beste lagun batzuekin batera, filmaketa batzuk ere egin zituen Goenagak; antzinako euskal jantziak soinean zituztela filmatu zituen orduan lagunak. «Nik neukan Super 8ko kamera batekin aritu ginen», adierazi du. «Baina inolako asmo artistikorik gabe. Lagun arteko kontua izan zen hura, jolas moduan egina, besterik gabe. Orain zintak puskatuta daude eta badut konpontzera eramateko asmoa». Jose Luis Zumeta are lehenagotik ezagutzen du Goenagak, txikitatik, Zumetak Donostian zuelako estudioa, Goenagatarren etxetik gertu. «Alejandro Tapia, Carlos Bizkarrondo, Javier Arozena, Amable Arias eta abar ere gazterik ezagutu nituen, Aurrera tabernan, gure familiak Donostiako Urbieta kalean zuen tabernan. Ni haien aldean oso gaztea nintzen». Garai hartako euskal artistak taldeetan bildu eta antolatu ziren: Gaur, Hemen, Orain... Baina Goenagak ez du uste gaur horrelako taldeak ez sortzea artisten artean indibidualismoa nagusitu izanaren ondorio denik. «Orduan ere bazegoen indibidualismoa. Oso desberdinak ginen, nork bere bidea egiten zuen, nahiz eta askotan erakusketa kolektiboak egin; batzuetan gaur egun irudikaezinak izango liratekeen lekuetan izaten ziren erakusketa horiek, herri txikietan eta abar». Arte merkatuaren inguruko kezka handirik ez zaio igartzen Goenagari. «Nik, neure kasuan, ez dut sekula gorabehera handirik sumatu merkatuari dagokionez», dio. «Nork bere bezeroak ditu, eta ez digute askorik eragiten merkatuaren gorabeherek. Denbora bat daramagun pintoreez ari naiz, jakina. Ez ni bakarrik, pintore gehienak hasten dira lasai bizitzen urte batzuetan borrokan aritu ondoren, jarraitzaileak erakarri ondoren, izen bat egin eta harreman batzuk landu ondoren... Hori hemen, Alemanian eta edozein lekutan gertatzen da».

Zer esan daiteke Goenagaren azken urteotako bilakaeraz?

Juan Luis Goenaga «Niretzat dena da pintura, lotura fisikoa dut pinturarekin» .Alkizako herritik Zelatungo lepora bidean, Ernio mendiaren babesean, Aritzategi baserria du aspalditik bizileku Juan Luis Goenagak (Donostia, 1950). Baserriaren behealde osoa estudioa da, artistaren askatasun gune erabatekoa, leize-zulo ezinbestekoa. Galerietan edo museoetan baino gertuago sentiarazten dute han margolanek artistaren arnasa. Han daude, han dautza, artearen misterio liluragarrian bilduak, kazetariak artistaren hitz urri, lotu eta deserosoetan sekula ezin atzemango dituen erantzunak. Guggenheimi, Artiumi, Baluarteri, Tabako Fabrikari, San Telmori edo Euskal Kulturaren Planari buruz zer iritzi duen galdetuta, Goenagak, ahal duena egin ondoren, estututa, urduri, etsi egin du: «Ezin naiz kontu horietan murgildu. Nirea pintatzea da. Horregatik bizi naiz hemen. Bestela, nahastu egingo nindukete goizetik gauera, erotu egingo nindukete, honen alde edo bestearen kontra al nagoen eta abar... Herri honetan dena justifikatu behar duzu. Honetaz eta hartaz galdezka etortzen zaizkizu, eta ez duzu asmatzen erantzuten, ez daukazulako behar adina informazio. Nahiko zaila da, berez, pintatzea, gero gainera horrelako saltsetan sartzeko». Egunaren 24 orduetan eta bizitzako urte guztietan izan da pintore Goenaga. Zortzi urterekin egindako margolan txiki bat du, Oriamendiko paisaia, baserriaren goialdean gordea, familiaren bizilekuan. Oso txikitatik izan zuen argi pintorea izango zela, eta ez du inoiz horren inguruan zalantzarik izan, ez du krisialdirik igaro. «Niretzat dena baita pintura. Ez da ofizio bat. Dena da. Dena harrapatzen du pinturak. Nirea fisikoa da, lotura fisikoa dut pinturarekin, pintatzeko behar fisikoa dut. Garro batzuk banitu bezala da». Ez da bakarrik sentitzen horretan. Belaunaldi oso bati dagokion ezaugarria deritzo Goenagak pinturarekiko lotura fisiko horri. «Gure belaunaldikoak pintore fisikoak gara, abereen modukoak, primitiboak». Oraingo artisten artean ez du horren zabaldua ikusten pintura sentitzeko modu hori. «Argazkigintzako, bideogintzako eta Interneteko teknologia berriekin, mila gauza egiteko aukera dago eta gazteek horiek probatzen dituzte», egin du gogoeta. «Gaur egun ere badira pintore gazteak, eta oso onak, baina pintura hutsa, bere horretan, gutxietsia dago, konplexu moduko bat sortu da pinturaren inguruan. Belaunaldi bati min egin dio horrek, baina uste dut gainditzen ari dela. Pintoreak beti egongo dira; ez beharbada milaka, baina beti egongo dira». Izenik aipatu nahi ez badu ere, maite ditu Goenagak euskal pintore gazteen erakusketak. «Adi nago, ahal dudan neurrian. Oso pintura ona egiten da hemen. Behin adin batera iritsi eta gero artista bere bidean dago, eta horrekin zerikusia duena interesatzen zaio, baztertu egiten du gainerakoa. Baina pintura ona beti interesatzen zait, berdin zaharrena edo gazteena. 15.000 urte daratzamagu pintatzen, eta gauza onak daude». Pintatzen «gero eta gehiago» gozatzen du Goenagak. «Nire helburua hori da, nik pintatzen gozatu egin nahi nuke, eta ez nuke nahi pintatzea tortura izatea. Kanpotik begiratuta hala ematen badu ere, ez da erraza. Pintura erabakiak hartzeko kontua da; azkar gainera. Hori oso neketsua da. Iritsi behar da erabaki horiek askatasunez hartzera, beste era batera». Urteak eta askatasuna Urteek ematen dute horretarako aukera eta bidea. «Urteekin askatasuna lortzen da, ume batek bezala pintatzea. Hori oso zaila da. Joan Mirok esaten zuen hori: bizitza osoa behar duzu ume batek bezala pintatzeko». Eta pintatzean gehiago gozatzearekin lotua dago hobeto pintatzea ere: «Pintoreetan, argi dago zenbat eta zaharrago, orduan eta hobeak direla. Rembrandt eta Picasso adibide argiak dira. Picassoren azken garaia ikaragarria da». Nahiz eta berak bere burua “leize zuloko" pintoretzat izan, azken urteetako bilakabideak kolore argiagoetara eraman du, nabarmen, Goenaga. «Orain beldurrik gabe nabil alde horretatik. Lehen ez nuen horrelako beharrik». Ez daki zer-nolako lotura duen argirako joera gero eta handiago horrek pinturaz gozatzeko gero eta joera handiagoarekin. Ez dirudi horretaz asko pentsatu duenik orain arte; kazetariak galdera egin dion arte, alegia. Horra artistaren erantzuna: «Prozesu batean zaude eta prozesu horretan etorri egiten da. Argia erabiltzeko joera ere prozesuaren parte bat da. Menorcarako bidaia baten ondoren hasi nintzen kolore argiagoak erabiltzen, eta Menorcara joatea ere zerbaiten ondorio izango zen, prozesu baten barruan». Argiaren bila baserri atarira irtetea maite du. Ahal duenean, ez baita erraza, inondik ere. «Eguraldi ona dagoela ikusi, astoa eta margotzeko trasteak atera eta euria hasten zaizu noiznahi. Elurretan ere aritu naiz aurten kanpoan pintatzen, aterki batek babestuta. Iaz Kutxako Kuboan egin genuen Bidaideak erakusketa kolektiboko lanetako batzuk kanpoan eginak ziren, udako eguraldi onaz baliatuta». «Dena den, orain ere ez ditut koadro berean kolore asko eta oso desberdinak erabiltzen Zumetak egiten duen bezala», ñabartu du, zuhurtziaz. «Beti gama baten barruan ibiltzen naiz». Fosforito asko erabiltzen du, baina hori ez da, berez, joera berria, lehen ere bazuelako, kolore ilunagoekin arituagatik ere, fosforitorako joera. «Lehengo koadro askotan ikusten da joera hori». Beste artista asko bezala, Parisek utzitako arrastoa gogoan duen margolaria da Goenaga. Oso gazterik izan zen han, aurretik Madrilen eta Bartzelonan ikasten aritu ondoren. «Parisek, garai hartan, beste erreferentzia bat ematen zizun», ekarri du gogora. «Han denetik ikusten zenuen, pintura mota guztiak zeudelako: Paul Kleeren eta beste artista askoren obra ezagutzeko aukera eskaintzen zuen Parisek. Irekitzen laguntzen zizun, hemen ikusi ezin zenituen gauza asko. Louvre eta gainerako museo guztiak ere ikusi nituen». Artista batzuekin harremanak ere izan zituen garai hartan, Parisen. «Zirkulu batekin harremanak izan nituen, eta eskultura egiten hasi nintzen, errumaniar batekin». Egun ere egiten ditu batzuetan eskulturak; ez, ordea, burdinazkoak eta harrizkoak, garai hartan bezala. Argazkigintza da Goenagak landu duen beste adierazpide bat. Pinturaren nagusitasuna zalantza guztietatik kanpokoa izan da, hala ere, beti Goenagaren kasuan. Gaztetako filmaketak eta adiskidetasunak 70eko hamarkadaren erdialdean, Jose Llanos, Bixente Ameztoi, Ramon Zuriarrain eta beste lagun batzuekin batera, filmaketa batzuk ere egin zituen Goenagak; antzinako euskal jantziak soinean zituztela filmatu zituen orduan lagunak. «Nik neukan Super 8ko kamera batekin aritu ginen», adierazi du. «Baina inolako asmo artistikorik gabe. Lagun arteko kontua izan zen hura, jolas moduan egina, besterik gabe. Orain zintak puskatuta daude eta badut konpontzera eramateko asmoa». Jose Luis Zumeta are lehenagotik ezagutzen du Goenagak, txikitatik, Zumetak Donostian zuelako estudioa, Goenagatarren etxetik gertu. «Alejandro Tapia, Carlos Bizkarrondo, Javier Arozena, Amable Arias eta abar ere gazterik ezagutu nituen, Aurrera tabernan, gure familiak Donostiako Urbieta kalean zuen tabernan. Ni haien aldean oso gaztea nintzen». Garai hartako euskal artistak taldeetan bildu eta antolatu ziren: Gaur, Hemen, Orain... Baina Goenagak ez du uste gaur horrelako taldeak ez sortzea artisten artean indibidualismoa nagusitu izanaren ondorio denik. «Orduan ere bazegoen indibidualismoa. Oso desberdinak ginen, nork bere bidea egiten zuen, nahiz eta askotan erakusketa kolektiboak egin; batzuetan gaur egun irudikaezinak izango liratekeen lekuetan izaten ziren erakusketa horiek, herri txikietan eta abar». Arte merkatuaren inguruko kezka handirik ez zaio igartzen Goenagari. «Nik, neure kasuan, ez dut sekula gorabehera handirik sumatu merkatuari dagokionez», dio. «Nork bere bezeroak ditu, eta ez digute askorik eragiten merkatuaren gorabeherek. Denbora bat daramagun pintoreez ari naiz, jakina. Ez ni bakarrik, pintore gehienak hasten dira lasai bizitzen urte batzuetan borrokan aritu ondoren, jarraitzaileak erakarri ondoren, izen bat egin eta harreman batzuk landu ondoren... Hori hemen, Alemanian eta edozein lekutan gertatzen da».

Koloreen erabilerari buruz, baiezta daiteke

Juan Luis Goenaga «Niretzat dena da pintura, lotura fisikoa dut pinturarekin» .Alkizako herritik Zelatungo lepora bidean, Ernio mendiaren babesean, Aritzategi baserria du aspalditik bizileku Juan Luis Goenagak (Donostia, 1950). Baserriaren behealde osoa estudioa da, artistaren askatasun gune erabatekoa, leize-zulo ezinbestekoa. Galerietan edo museoetan baino gertuago sentiarazten dute han margolanek artistaren arnasa. Han daude, han dautza, artearen misterio liluragarrian bilduak, kazetariak artistaren hitz urri, lotu eta deserosoetan sekula ezin atzemango dituen erantzunak. Guggenheimi, Artiumi, Baluarteri, Tabako Fabrikari, San Telmori edo Euskal Kulturaren Planari buruz zer iritzi duen galdetuta, Goenagak, ahal duena egin ondoren, estututa, urduri, etsi egin du: «Ezin naiz kontu horietan murgildu. Nirea pintatzea da. Horregatik bizi naiz hemen. Bestela, nahastu egingo nindukete goizetik gauera, erotu egingo nindukete, honen alde edo bestearen kontra al nagoen eta abar... Herri honetan dena justifikatu behar duzu. Honetaz eta hartaz galdezka etortzen zaizkizu, eta ez duzu asmatzen erantzuten, ez daukazulako behar adina informazio. Nahiko zaila da, berez, pintatzea, gero gainera horrelako saltsetan sartzeko». Egunaren 24 orduetan eta bizitzako urte guztietan izan da pintore Goenaga. Zortzi urterekin egindako margolan txiki bat du, Oriamendiko paisaia, baserriaren goialdean gordea, familiaren bizilekuan. Oso txikitatik izan zuen argi pintorea izango zela, eta ez du inoiz horren inguruan zalantzarik izan, ez du krisialdirik igaro. «Niretzat dena baita pintura. Ez da ofizio bat. Dena da. Dena harrapatzen du pinturak. Nirea fisikoa da, lotura fisikoa dut pinturarekin, pintatzeko behar fisikoa dut. Garro batzuk banitu bezala da». Ez da bakarrik sentitzen horretan. Belaunaldi oso bati dagokion ezaugarria deritzo Goenagak pinturarekiko lotura fisiko horri. «Gure belaunaldikoak pintore fisikoak gara, abereen modukoak, primitiboak». Oraingo artisten artean ez du horren zabaldua ikusten pintura sentitzeko modu hori. «Argazkigintzako, bideogintzako eta Interneteko teknologia berriekin, mila gauza egiteko aukera dago eta gazteek horiek probatzen dituzte», egin du gogoeta. «Gaur egun ere badira pintore gazteak, eta oso onak, baina pintura hutsa, bere horretan, gutxietsia dago, konplexu moduko bat sortu da pinturaren inguruan. Belaunaldi bati min egin dio horrek, baina uste dut gainditzen ari dela. Pintoreak beti egongo dira; ez beharbada milaka, baina beti egongo dira». Izenik aipatu nahi ez badu ere, maite ditu Goenagak euskal pintore gazteen erakusketak. «Adi nago, ahal dudan neurrian. Oso pintura ona egiten da hemen. Behin adin batera iritsi eta gero artista bere bidean dago, eta horrekin zerikusia duena interesatzen zaio, baztertu egiten du gainerakoa. Baina pintura ona beti interesatzen zait, berdin zaharrena edo gazteena. 15.000 urte daratzamagu pintatzen, eta gauza onak daude». Pintatzen «gero eta gehiago» gozatzen du Goenagak. «Nire helburua hori da, nik pintatzen gozatu egin nahi nuke, eta ez nuke nahi pintatzea tortura izatea. Kanpotik begiratuta hala ematen badu ere, ez da erraza. Pintura erabakiak hartzeko kontua da; azkar gainera. Hori oso neketsua da. Iritsi behar da erabaki horiek askatasunez hartzera, beste era batera». Urteak eta askatasuna Urteek ematen dute horretarako aukera eta bidea. «Urteekin askatasuna lortzen da, ume batek bezala pintatzea. Hori oso zaila da. Joan Mirok esaten zuen hori: bizitza osoa behar duzu ume batek bezala pintatzeko». Eta pintatzean gehiago gozatzearekin lotua dago hobeto pintatzea ere: «Pintoreetan, argi dago zenbat eta zaharrago, orduan eta hobeak direla. Rembrandt eta Picasso adibide argiak dira. Picassoren azken garaia ikaragarria da». Nahiz eta berak bere burua “leize zuloko" pintoretzat izan, azken urteetako bilakabideak kolore argiagoetara eraman du, nabarmen, Goenaga. «Orain beldurrik gabe nabil alde horretatik. Lehen ez nuen horrelako beharrik». Ez daki zer-nolako lotura duen argirako joera gero eta handiago horrek pinturaz gozatzeko gero eta joera handiagoarekin. Ez dirudi horretaz asko pentsatu duenik orain arte; kazetariak galdera egin dion arte, alegia. Horra artistaren erantzuna: «Prozesu batean zaude eta prozesu horretan etorri egiten da. Argia erabiltzeko joera ere prozesuaren parte bat da. Menorcarako bidaia baten ondoren hasi nintzen kolore argiagoak erabiltzen, eta Menorcara joatea ere zerbaiten ondorio izango zen, prozesu baten barruan». Argiaren bila baserri atarira irtetea maite du. Ahal duenean, ez baita erraza, inondik ere. «Eguraldi ona dagoela ikusi, astoa eta margotzeko trasteak atera eta euria hasten zaizu noiznahi. Elurretan ere aritu naiz aurten kanpoan pintatzen, aterki batek babestuta. Iaz Kutxako Kuboan egin genuen Bidaideak erakusketa kolektiboko lanetako batzuk kanpoan eginak ziren, udako eguraldi onaz baliatuta». «Dena den, orain ere ez ditut koadro berean kolore asko eta oso desberdinak erabiltzen Zumetak egiten duen bezala», ñabartu du, zuhurtziaz. «Beti gama baten barruan ibiltzen naiz». Fosforito asko erabiltzen du, baina hori ez da, berez, joera berria, lehen ere bazuelako, kolore ilunagoekin arituagatik ere, fosforitorako joera. «Lehengo koadro askotan ikusten da joera hori». Beste artista asko bezala, Parisek utzitako arrastoa gogoan duen margolaria da Goenaga. Oso gazterik izan zen han, aurretik Madrilen eta Bartzelonan ikasten aritu ondoren. «Parisek, garai hartan, beste erreferentzia bat ematen zizun», ekarri du gogora. «Han denetik ikusten zenuen, pintura mota guztiak zeudelako: Paul Kleeren eta beste artista askoren obra ezagutzeko aukera eskaintzen zuen Parisek. Irekitzen laguntzen zizun, hemen ikusi ezin zenituen gauza asko. Louvre eta gainerako museo guztiak ere ikusi nituen». Artista batzuekin harremanak ere izan zituen garai hartan, Parisen. «Zirkulu batekin harremanak izan nituen, eta eskultura egiten hasi nintzen, errumaniar batekin». Egun ere egiten ditu batzuetan eskulturak; ez, ordea, burdinazkoak eta harrizkoak, garai hartan bezala. Argazkigintza da Goenagak landu duen beste adierazpide bat. Pinturaren nagusitasuna zalantza guztietatik kanpokoa izan da, hala ere, beti Goenagaren kasuan. Gaztetako filmaketak eta adiskidetasunak 70eko hamarkadaren erdialdean, Jose Llanos, Bixente Ameztoi, Ramon Zuriarrain eta beste lagun batzuekin batera, filmaketa batzuk ere egin zituen Goenagak; antzinako euskal jantziak soinean zituztela filmatu zituen orduan lagunak. «Nik neukan Super 8ko kamera batekin aritu ginen», adierazi du. «Baina inolako asmo artistikorik gabe. Lagun arteko kontua izan zen hura, jolas moduan egina, besterik gabe. Orain zintak puskatuta daude eta badut konpontzera eramateko asmoa». Jose Luis Zumeta are lehenagotik ezagutzen du Goenagak, txikitatik, Zumetak Donostian zuelako estudioa, Goenagatarren etxetik gertu. «Alejandro Tapia, Carlos Bizkarrondo, Javier Arozena, Amable Arias eta abar ere gazterik ezagutu nituen, Aurrera tabernan, gure familiak Donostiako Urbieta kalean zuen tabernan. Ni haien aldean oso gaztea nintzen». Garai hartako euskal artistak taldeetan bildu eta antolatu ziren: Gaur, Hemen, Orain... Baina Goenagak ez du uste gaur horrelako taldeak ez sortzea artisten artean indibidualismoa nagusitu izanaren ondorio denik. «Orduan ere bazegoen indibidualismoa. Oso desberdinak ginen, nork bere bidea egiten zuen, nahiz eta askotan erakusketa kolektiboak egin; batzuetan gaur egun irudikaezinak izango liratekeen lekuetan izaten ziren erakusketa horiek, herri txikietan eta abar». Arte merkatuaren inguruko kezka handirik ez zaio igartzen Goenagari. «Nik, neure kasuan, ez dut sekula gorabehera handirik sumatu merkatuari dagokionez», dio. «Nork bere bezeroak ditu, eta ez digute askorik eragiten merkatuaren gorabeherek. Denbora bat daramagun pintoreez ari naiz, jakina. Ez ni bakarrik, pintore gehienak hasten dira lasai bizitzen urte batzuetan borrokan aritu ondoren, jarraitzaileak erakarri ondoren, izen bat egin eta harreman batzuk landu ondoren... Hori hemen, Alemanian eta edozein lekutan gertatzen da».

Zer du gogoan Goenagak Pariseko egonaldiaz?

Juan Luis Goenaga «Niretzat dena da pintura, lotura fisikoa dut pinturarekin» .Alkizako herritik Zelatungo lepora bidean, Ernio mendiaren babesean, Aritzategi baserria du aspalditik bizileku Juan Luis Goenagak (Donostia, 1950). Baserriaren behealde osoa estudioa da, artistaren askatasun gune erabatekoa, leize-zulo ezinbestekoa. Galerietan edo museoetan baino gertuago sentiarazten dute han margolanek artistaren arnasa. Han daude, han dautza, artearen misterio liluragarrian bilduak, kazetariak artistaren hitz urri, lotu eta deserosoetan sekula ezin atzemango dituen erantzunak. Guggenheimi, Artiumi, Baluarteri, Tabako Fabrikari, San Telmori edo Euskal Kulturaren Planari buruz zer iritzi duen galdetuta, Goenagak, ahal duena egin ondoren, estututa, urduri, etsi egin du: «Ezin naiz kontu horietan murgildu. Nirea pintatzea da. Horregatik bizi naiz hemen. Bestela, nahastu egingo nindukete goizetik gauera, erotu egingo nindukete, honen alde edo bestearen kontra al nagoen eta abar... Herri honetan dena justifikatu behar duzu. Honetaz eta hartaz galdezka etortzen zaizkizu, eta ez duzu asmatzen erantzuten, ez daukazulako behar adina informazio. Nahiko zaila da, berez, pintatzea, gero gainera horrelako saltsetan sartzeko». Egunaren 24 orduetan eta bizitzako urte guztietan izan da pintore Goenaga. Zortzi urterekin egindako margolan txiki bat du, Oriamendiko paisaia, baserriaren goialdean gordea, familiaren bizilekuan. Oso txikitatik izan zuen argi pintorea izango zela, eta ez du inoiz horren inguruan zalantzarik izan, ez du krisialdirik igaro. «Niretzat dena baita pintura. Ez da ofizio bat. Dena da. Dena harrapatzen du pinturak. Nirea fisikoa da, lotura fisikoa dut pinturarekin, pintatzeko behar fisikoa dut. Garro batzuk banitu bezala da». Ez da bakarrik sentitzen horretan. Belaunaldi oso bati dagokion ezaugarria deritzo Goenagak pinturarekiko lotura fisiko horri. «Gure belaunaldikoak pintore fisikoak gara, abereen modukoak, primitiboak». Oraingo artisten artean ez du horren zabaldua ikusten pintura sentitzeko modu hori. «Argazkigintzako, bideogintzako eta Interneteko teknologia berriekin, mila gauza egiteko aukera dago eta gazteek horiek probatzen dituzte», egin du gogoeta. «Gaur egun ere badira pintore gazteak, eta oso onak, baina pintura hutsa, bere horretan, gutxietsia dago, konplexu moduko bat sortu da pinturaren inguruan. Belaunaldi bati min egin dio horrek, baina uste dut gainditzen ari dela. Pintoreak beti egongo dira; ez beharbada milaka, baina beti egongo dira». Izenik aipatu nahi ez badu ere, maite ditu Goenagak euskal pintore gazteen erakusketak. «Adi nago, ahal dudan neurrian. Oso pintura ona egiten da hemen. Behin adin batera iritsi eta gero artista bere bidean dago, eta horrekin zerikusia duena interesatzen zaio, baztertu egiten du gainerakoa. Baina pintura ona beti interesatzen zait, berdin zaharrena edo gazteena. 15.000 urte daratzamagu pintatzen, eta gauza onak daude». Pintatzen «gero eta gehiago» gozatzen du Goenagak. «Nire helburua hori da, nik pintatzen gozatu egin nahi nuke, eta ez nuke nahi pintatzea tortura izatea. Kanpotik begiratuta hala ematen badu ere, ez da erraza. Pintura erabakiak hartzeko kontua da; azkar gainera. Hori oso neketsua da. Iritsi behar da erabaki horiek askatasunez hartzera, beste era batera». Urteak eta askatasuna Urteek ematen dute horretarako aukera eta bidea. «Urteekin askatasuna lortzen da, ume batek bezala pintatzea. Hori oso zaila da. Joan Mirok esaten zuen hori: bizitza osoa behar duzu ume batek bezala pintatzeko». Eta pintatzean gehiago gozatzearekin lotua dago hobeto pintatzea ere: «Pintoreetan, argi dago zenbat eta zaharrago, orduan eta hobeak direla. Rembrandt eta Picasso adibide argiak dira. Picassoren azken garaia ikaragarria da». Nahiz eta berak bere burua “leize zuloko" pintoretzat izan, azken urteetako bilakabideak kolore argiagoetara eraman du, nabarmen, Goenaga. «Orain beldurrik gabe nabil alde horretatik. Lehen ez nuen horrelako beharrik». Ez daki zer-nolako lotura duen argirako joera gero eta handiago horrek pinturaz gozatzeko gero eta joera handiagoarekin. Ez dirudi horretaz asko pentsatu duenik orain arte; kazetariak galdera egin dion arte, alegia. Horra artistaren erantzuna: «Prozesu batean zaude eta prozesu horretan etorri egiten da. Argia erabiltzeko joera ere prozesuaren parte bat da. Menorcarako bidaia baten ondoren hasi nintzen kolore argiagoak erabiltzen, eta Menorcara joatea ere zerbaiten ondorio izango zen, prozesu baten barruan». Argiaren bila baserri atarira irtetea maite du. Ahal duenean, ez baita erraza, inondik ere. «Eguraldi ona dagoela ikusi, astoa eta margotzeko trasteak atera eta euria hasten zaizu noiznahi. Elurretan ere aritu naiz aurten kanpoan pintatzen, aterki batek babestuta. Iaz Kutxako Kuboan egin genuen Bidaideak erakusketa kolektiboko lanetako batzuk kanpoan eginak ziren, udako eguraldi onaz baliatuta». «Dena den, orain ere ez ditut koadro berean kolore asko eta oso desberdinak erabiltzen Zumetak egiten duen bezala», ñabartu du, zuhurtziaz. «Beti gama baten barruan ibiltzen naiz». Fosforito asko erabiltzen du, baina hori ez da, berez, joera berria, lehen ere bazuelako, kolore ilunagoekin arituagatik ere, fosforitorako joera. «Lehengo koadro askotan ikusten da joera hori». Beste artista asko bezala, Parisek utzitako arrastoa gogoan duen margolaria da Goenaga. Oso gazterik izan zen han, aurretik Madrilen eta Bartzelonan ikasten aritu ondoren. «Parisek, garai hartan, beste erreferentzia bat ematen zizun», ekarri du gogora. «Han denetik ikusten zenuen, pintura mota guztiak zeudelako: Paul Kleeren eta beste artista askoren obra ezagutzeko aukera eskaintzen zuen Parisek. Irekitzen laguntzen zizun, hemen ikusi ezin zenituen gauza asko. Louvre eta gainerako museo guztiak ere ikusi nituen». Artista batzuekin harremanak ere izan zituen garai hartan, Parisen. «Zirkulu batekin harremanak izan nituen, eta eskultura egiten hasi nintzen, errumaniar batekin». Egun ere egiten ditu batzuetan eskulturak; ez, ordea, burdinazkoak eta harrizkoak, garai hartan bezala. Argazkigintza da Goenagak landu duen beste adierazpide bat. Pinturaren nagusitasuna zalantza guztietatik kanpokoa izan da, hala ere, beti Goenagaren kasuan. Gaztetako filmaketak eta adiskidetasunak 70eko hamarkadaren erdialdean, Jose Llanos, Bixente Ameztoi, Ramon Zuriarrain eta beste lagun batzuekin batera, filmaketa batzuk ere egin zituen Goenagak; antzinako euskal jantziak soinean zituztela filmatu zituen orduan lagunak. «Nik neukan Super 8ko kamera batekin aritu ginen», adierazi du. «Baina inolako asmo artistikorik gabe. Lagun arteko kontua izan zen hura, jolas moduan egina, besterik gabe. Orain zintak puskatuta daude eta badut konpontzera eramateko asmoa». Jose Luis Zumeta are lehenagotik ezagutzen du Goenagak, txikitatik, Zumetak Donostian zuelako estudioa, Goenagatarren etxetik gertu. «Alejandro Tapia, Carlos Bizkarrondo, Javier Arozena, Amable Arias eta abar ere gazterik ezagutu nituen, Aurrera tabernan, gure familiak Donostiako Urbieta kalean zuen tabernan. Ni haien aldean oso gaztea nintzen». Garai hartako euskal artistak taldeetan bildu eta antolatu ziren: Gaur, Hemen, Orain... Baina Goenagak ez du uste gaur horrelako taldeak ez sortzea artisten artean indibidualismoa nagusitu izanaren ondorio denik. «Orduan ere bazegoen indibidualismoa. Oso desberdinak ginen, nork bere bidea egiten zuen, nahiz eta askotan erakusketa kolektiboak egin; batzuetan gaur egun irudikaezinak izango liratekeen lekuetan izaten ziren erakusketa horiek, herri txikietan eta abar». Arte merkatuaren inguruko kezka handirik ez zaio igartzen Goenagari. «Nik, neure kasuan, ez dut sekula gorabehera handirik sumatu merkatuari dagokionez», dio. «Nork bere bezeroak ditu, eta ez digute askorik eragiten merkatuaren gorabeherek. Denbora bat daramagun pintoreez ari naiz, jakina. Ez ni bakarrik, pintore gehienak hasten dira lasai bizitzen urte batzuetan borrokan aritu ondoren, jarraitzaileak erakarri ondoren, izen bat egin eta harreman batzuk landu ondoren... Hori hemen, Alemanian eta edozein lekutan gertatzen da».

Goenagak landutako arte adierazpideez zera esan daiteke:

Juan Luis Goenaga «Niretzat dena da pintura, lotura fisikoa dut pinturarekin» .Alkizako herritik Zelatungo lepora bidean, Ernio mendiaren babesean, Aritzategi baserria du aspalditik bizileku Juan Luis Goenagak (Donostia, 1950). Baserriaren behealde osoa estudioa da, artistaren askatasun gune erabatekoa, leize-zulo ezinbestekoa. Galerietan edo museoetan baino gertuago sentiarazten dute han margolanek artistaren arnasa. Han daude, han dautza, artearen misterio liluragarrian bilduak, kazetariak artistaren hitz urri, lotu eta deserosoetan sekula ezin atzemango dituen erantzunak. Guggenheimi, Artiumi, Baluarteri, Tabako Fabrikari, San Telmori edo Euskal Kulturaren Planari buruz zer iritzi duen galdetuta, Goenagak, ahal duena egin ondoren, estututa, urduri, etsi egin du: «Ezin naiz kontu horietan murgildu. Nirea pintatzea da. Horregatik bizi naiz hemen. Bestela, nahastu egingo nindukete goizetik gauera, erotu egingo nindukete, honen alde edo bestearen kontra al nagoen eta abar... Herri honetan dena justifikatu behar duzu. Honetaz eta hartaz galdezka etortzen zaizkizu, eta ez duzu asmatzen erantzuten, ez daukazulako behar adina informazio. Nahiko zaila da, berez, pintatzea, gero gainera horrelako saltsetan sartzeko». Egunaren 24 orduetan eta bizitzako urte guztietan izan da pintore Goenaga. Zortzi urterekin egindako margolan txiki bat du, Oriamendiko paisaia, baserriaren goialdean gordea, familiaren bizilekuan. Oso txikitatik izan zuen argi pintorea izango zela, eta ez du inoiz horren inguruan zalantzarik izan, ez du krisialdirik igaro. «Niretzat dena baita pintura. Ez da ofizio bat. Dena da. Dena harrapatzen du pinturak. Nirea fisikoa da, lotura fisikoa dut pinturarekin, pintatzeko behar fisikoa dut. Garro batzuk banitu bezala da». Ez da bakarrik sentitzen horretan. Belaunaldi oso bati dagokion ezaugarria deritzo Goenagak pinturarekiko lotura fisiko horri. «Gure belaunaldikoak pintore fisikoak gara, abereen modukoak, primitiboak». Oraingo artisten artean ez du horren zabaldua ikusten pintura sentitzeko modu hori. «Argazkigintzako, bideogintzako eta Interneteko teknologia berriekin, mila gauza egiteko aukera dago eta gazteek horiek probatzen dituzte», egin du gogoeta. «Gaur egun ere badira pintore gazteak, eta oso onak, baina pintura hutsa, bere horretan, gutxietsia dago, konplexu moduko bat sortu da pinturaren inguruan. Belaunaldi bati min egin dio horrek, baina uste dut gainditzen ari dela. Pintoreak beti egongo dira; ez beharbada milaka, baina beti egongo dira». Izenik aipatu nahi ez badu ere, maite ditu Goenagak euskal pintore gazteen erakusketak. «Adi nago, ahal dudan neurrian. Oso pintura ona egiten da hemen. Behin adin batera iritsi eta gero artista bere bidean dago, eta horrekin zerikusia duena interesatzen zaio, baztertu egiten du gainerakoa. Baina pintura ona beti interesatzen zait, berdin zaharrena edo gazteena. 15.000 urte daratzamagu pintatzen, eta gauza onak daude». Pintatzen «gero eta gehiago» gozatzen du Goenagak. «Nire helburua hori da, nik pintatzen gozatu egin nahi nuke, eta ez nuke nahi pintatzea tortura izatea. Kanpotik begiratuta hala ematen badu ere, ez da erraza. Pintura erabakiak hartzeko kontua da; azkar gainera. Hori oso neketsua da. Iritsi behar da erabaki horiek askatasunez hartzera, beste era batera». Urteak eta askatasuna Urteek ematen dute horretarako aukera eta bidea. «Urteekin askatasuna lortzen da, ume batek bezala pintatzea. Hori oso zaila da. Joan Mirok esaten zuen hori: bizitza osoa behar duzu ume batek bezala pintatzeko». Eta pintatzean gehiago gozatzearekin lotua dago hobeto pintatzea ere: «Pintoreetan, argi dago zenbat eta zaharrago, orduan eta hobeak direla. Rembrandt eta Picasso adibide argiak dira. Picassoren azken garaia ikaragarria da». Nahiz eta berak bere burua “leize zuloko" pintoretzat izan, azken urteetako bilakabideak kolore argiagoetara eraman du, nabarmen, Goenaga. «Orain beldurrik gabe nabil alde horretatik. Lehen ez nuen horrelako beharrik». Ez daki zer-nolako lotura duen argirako joera gero eta handiago horrek pinturaz gozatzeko gero eta joera handiagoarekin. Ez dirudi horretaz asko pentsatu duenik orain arte; kazetariak galdera egin dion arte, alegia. Horra artistaren erantzuna: «Prozesu batean zaude eta prozesu horretan etorri egiten da. Argia erabiltzeko joera ere prozesuaren parte bat da. Menorcarako bidaia baten ondoren hasi nintzen kolore argiagoak erabiltzen, eta Menorcara joatea ere zerbaiten ondorio izango zen, prozesu baten barruan». Argiaren bila baserri atarira irtetea maite du. Ahal duenean, ez baita erraza, inondik ere. «Eguraldi ona dagoela ikusi, astoa eta margotzeko trasteak atera eta euria hasten zaizu noiznahi. Elurretan ere aritu naiz aurten kanpoan pintatzen, aterki batek babestuta. Iaz Kutxako Kuboan egin genuen Bidaideak erakusketa kolektiboko lanetako batzuk kanpoan eginak ziren, udako eguraldi onaz baliatuta». «Dena den, orain ere ez ditut koadro berean kolore asko eta oso desberdinak erabiltzen Zumetak egiten duen bezala», ñabartu du, zuhurtziaz. «Beti gama baten barruan ibiltzen naiz». Fosforito asko erabiltzen du, baina hori ez da, berez, joera berria, lehen ere bazuelako, kolore ilunagoekin arituagatik ere, fosforitorako joera. «Lehengo koadro askotan ikusten da joera hori». Beste artista asko bezala, Parisek utzitako arrastoa gogoan duen margolaria da Goenaga. Oso gazterik izan zen han, aurretik Madrilen eta Bartzelonan ikasten aritu ondoren. «Parisek, garai hartan, beste erreferentzia bat ematen zizun», ekarri du gogora. «Han denetik ikusten zenuen, pintura mota guztiak zeudelako: Paul Kleeren eta beste artista askoren obra ezagutzeko aukera eskaintzen zuen Parisek. Irekitzen laguntzen zizun, hemen ikusi ezin zenituen gauza asko. Louvre eta gainerako museo guztiak ere ikusi nituen». Artista batzuekin harremanak ere izan zituen garai hartan, Parisen. «Zirkulu batekin harremanak izan nituen, eta eskultura egiten hasi nintzen, errumaniar batekin». Egun ere egiten ditu batzuetan eskulturak; ez, ordea, burdinazkoak eta harrizkoak, garai hartan bezala. Argazkigintza da Goenagak landu duen beste adierazpide bat. Pinturaren nagusitasuna zalantza guztietatik kanpokoa izan da, hala ere, beti Goenagaren kasuan. Gaztetako filmaketak eta adiskidetasunak 70eko hamarkadaren erdialdean, Jose Llanos, Bixente Ameztoi, Ramon Zuriarrain eta beste lagun batzuekin batera, filmaketa batzuk ere egin zituen Goenagak; antzinako euskal jantziak soinean zituztela filmatu zituen orduan lagunak. «Nik neukan Super 8ko kamera batekin aritu ginen», adierazi du. «Baina inolako asmo artistikorik gabe. Lagun arteko kontua izan zen hura, jolas moduan egina, besterik gabe. Orain zintak puskatuta daude eta badut konpontzera eramateko asmoa». Jose Luis Zumeta are lehenagotik ezagutzen du Goenagak, txikitatik, Zumetak Donostian zuelako estudioa, Goenagatarren etxetik gertu. «Alejandro Tapia, Carlos Bizkarrondo, Javier Arozena, Amable Arias eta abar ere gazterik ezagutu nituen, Aurrera tabernan, gure familiak Donostiako Urbieta kalean zuen tabernan. Ni haien aldean oso gaztea nintzen». Garai hartako euskal artistak taldeetan bildu eta antolatu ziren: Gaur, Hemen, Orain... Baina Goenagak ez du uste gaur horrelako taldeak ez sortzea artisten artean indibidualismoa nagusitu izanaren ondorio denik. «Orduan ere bazegoen indibidualismoa. Oso desberdinak ginen, nork bere bidea egiten zuen, nahiz eta askotan erakusketa kolektiboak egin; batzuetan gaur egun irudikaezinak izango liratekeen lekuetan izaten ziren erakusketa horiek, herri txikietan eta abar». Arte merkatuaren inguruko kezka handirik ez zaio igartzen Goenagari. «Nik, neure kasuan, ez dut sekula gorabehera handirik sumatu merkatuari dagokionez», dio. «Nork bere bezeroak ditu, eta ez digute askorik eragiten merkatuaren gorabeherek. Denbora bat daramagun pintoreez ari naiz, jakina. Ez ni bakarrik, pintore gehienak hasten dira lasai bizitzen urte batzuetan borrokan aritu ondoren, jarraitzaileak erakarri ondoren, izen bat egin eta harreman batzuk landu ondoren... Hori hemen, Alemanian eta edozein lekutan gertatzen da».

Gaurko euskal artistek ez dute taldetan biltzeko ohiturarik. Izan ere, Goenagaren ustez,

Juan Luis Goenaga «Niretzat dena da pintura, lotura fisikoa dut pinturarekin» .Alkizako herritik Zelatungo lepora bidean, Ernio mendiaren babesean, Aritzategi baserria du aspalditik bizileku Juan Luis Goenagak (Donostia, 1950). Baserriaren behealde osoa estudioa da, artistaren askatasun gune erabatekoa, leize-zulo ezinbestekoa. Galerietan edo museoetan baino gertuago sentiarazten dute han margolanek artistaren arnasa. Han daude, han dautza, artearen misterio liluragarrian bilduak, kazetariak artistaren hitz urri, lotu eta deserosoetan sekula ezin atzemango dituen erantzunak. Guggenheimi, Artiumi, Baluarteri, Tabako Fabrikari, San Telmori edo Euskal Kulturaren Planari buruz zer iritzi duen galdetuta, Goenagak, ahal duena egin ondoren, estututa, urduri, etsi egin du: «Ezin naiz kontu horietan murgildu. Nirea pintatzea da. Horregatik bizi naiz hemen. Bestela, nahastu egingo nindukete goizetik gauera, erotu egingo nindukete, honen alde edo bestearen kontra al nagoen eta abar... Herri honetan dena justifikatu behar duzu. Honetaz eta hartaz galdezka etortzen zaizkizu, eta ez duzu asmatzen erantzuten, ez daukazulako behar adina informazio. Nahiko zaila da, berez, pintatzea, gero gainera horrelako saltsetan sartzeko». Egunaren 24 orduetan eta bizitzako urte guztietan izan da pintore Goenaga. Zortzi urterekin egindako margolan txiki bat du, Oriamendiko paisaia, baserriaren goialdean gordea, familiaren bizilekuan. Oso txikitatik izan zuen argi pintorea izango zela, eta ez du inoiz horren inguruan zalantzarik izan, ez du krisialdirik igaro. «Niretzat dena baita pintura. Ez da ofizio bat. Dena da. Dena harrapatzen du pinturak. Nirea fisikoa da, lotura fisikoa dut pinturarekin, pintatzeko behar fisikoa dut. Garro batzuk banitu bezala da». Ez da bakarrik sentitzen horretan. Belaunaldi oso bati dagokion ezaugarria deritzo Goenagak pinturarekiko lotura fisiko horri. «Gure belaunaldikoak pintore fisikoak gara, abereen modukoak, primitiboak». Oraingo artisten artean ez du horren zabaldua ikusten pintura sentitzeko modu hori. «Argazkigintzako, bideogintzako eta Interneteko teknologia berriekin, mila gauza egiteko aukera dago eta gazteek horiek probatzen dituzte», egin du gogoeta. «Gaur egun ere badira pintore gazteak, eta oso onak, baina pintura hutsa, bere horretan, gutxietsia dago, konplexu moduko bat sortu da pinturaren inguruan. Belaunaldi bati min egin dio horrek, baina uste dut gainditzen ari dela. Pintoreak beti egongo dira; ez beharbada milaka, baina beti egongo dira». Izenik aipatu nahi ez badu ere, maite ditu Goenagak euskal pintore gazteen erakusketak. «Adi nago, ahal dudan neurrian. Oso pintura ona egiten da hemen. Behin adin batera iritsi eta gero artista bere bidean dago, eta horrekin zerikusia duena interesatzen zaio, baztertu egiten du gainerakoa. Baina pintura ona beti interesatzen zait, berdin zaharrena edo gazteena. 15.000 urte daratzamagu pintatzen, eta gauza onak daude». Pintatzen «gero eta gehiago» gozatzen du Goenagak. «Nire helburua hori da, nik pintatzen gozatu egin nahi nuke, eta ez nuke nahi pintatzea tortura izatea. Kanpotik begiratuta hala ematen badu ere, ez da erraza. Pintura erabakiak hartzeko kontua da; azkar gainera. Hori oso neketsua da. Iritsi behar da erabaki horiek askatasunez hartzera, beste era batera». Urteak eta askatasuna Urteek ematen dute horretarako aukera eta bidea. «Urteekin askatasuna lortzen da, ume batek bezala pintatzea. Hori oso zaila da. Joan Mirok esaten zuen hori: bizitza osoa behar duzu ume batek bezala pintatzeko». Eta pintatzean gehiago gozatzearekin lotua dago hobeto pintatzea ere: «Pintoreetan, argi dago zenbat eta zaharrago, orduan eta hobeak direla. Rembrandt eta Picasso adibide argiak dira. Picassoren azken garaia ikaragarria da». Nahiz eta berak bere burua “leize zuloko" pintoretzat izan, azken urteetako bilakabideak kolore argiagoetara eraman du, nabarmen, Goenaga. «Orain beldurrik gabe nabil alde horretatik. Lehen ez nuen horrelako beharrik». Ez daki zer-nolako lotura duen argirako joera gero eta handiago horrek pinturaz gozatzeko gero eta joera handiagoarekin. Ez dirudi horretaz asko pentsatu duenik orain arte; kazetariak galdera egin dion arte, alegia. Horra artistaren erantzuna: «Prozesu batean zaude eta prozesu horretan etorri egiten da. Argia erabiltzeko joera ere prozesuaren parte bat da. Menorcarako bidaia baten ondoren hasi nintzen kolore argiagoak erabiltzen, eta Menorcara joatea ere zerbaiten ondorio izango zen, prozesu baten barruan». Argiaren bila baserri atarira irtetea maite du. Ahal duenean, ez baita erraza, inondik ere. «Eguraldi ona dagoela ikusi, astoa eta margotzeko trasteak atera eta euria hasten zaizu noiznahi. Elurretan ere aritu naiz aurten kanpoan pintatzen, aterki batek babestuta. Iaz Kutxako Kuboan egin genuen Bidaideak erakusketa kolektiboko lanetako batzuk kanpoan eginak ziren, udako eguraldi onaz baliatuta». «Dena den, orain ere ez ditut koadro berean kolore asko eta oso desberdinak erabiltzen Zumetak egiten duen bezala», ñabartu du, zuhurtziaz. «Beti gama baten barruan ibiltzen naiz». Fosforito asko erabiltzen du, baina hori ez da, berez, joera berria, lehen ere bazuelako, kolore ilunagoekin arituagatik ere, fosforitorako joera. «Lehengo koadro askotan ikusten da joera hori». Beste artista asko bezala, Parisek utzitako arrastoa gogoan duen margolaria da Goenaga. Oso gazterik izan zen han, aurretik Madrilen eta Bartzelonan ikasten aritu ondoren. «Parisek, garai hartan, beste erreferentzia bat ematen zizun», ekarri du gogora. «Han denetik ikusten zenuen, pintura mota guztiak zeudelako: Paul Kleeren eta beste artista askoren obra ezagutzeko aukera eskaintzen zuen Parisek. Irekitzen laguntzen zizun, hemen ikusi ezin zenituen gauza asko. Louvre eta gainerako museo guztiak ere ikusi nituen». Artista batzuekin harremanak ere izan zituen garai hartan, Parisen. «Zirkulu batekin harremanak izan nituen, eta eskultura egiten hasi nintzen, errumaniar batekin». Egun ere egiten ditu batzuetan eskulturak; ez, ordea, burdinazkoak eta harrizkoak, garai hartan bezala. Argazkigintza da Goenagak landu duen beste adierazpide bat. Pinturaren nagusitasuna zalantza guztietatik kanpokoa izan da, hala ere, beti Goenagaren kasuan. Gaztetako filmaketak eta adiskidetasunak 70eko hamarkadaren erdialdean, Jose Llanos, Bixente Ameztoi, Ramon Zuriarrain eta beste lagun batzuekin batera, filmaketa batzuk ere egin zituen Goenagak; antzinako euskal jantziak soinean zituztela filmatu zituen orduan lagunak. «Nik neukan Super 8ko kamera batekin aritu ginen», adierazi du. «Baina inolako asmo artistikorik gabe. Lagun arteko kontua izan zen hura, jolas moduan egina, besterik gabe. Orain zintak puskatuta daude eta badut konpontzera eramateko asmoa». Jose Luis Zumeta are lehenagotik ezagutzen du Goenagak, txikitatik, Zumetak Donostian zuelako estudioa, Goenagatarren etxetik gertu. «Alejandro Tapia, Carlos Bizkarrondo, Javier Arozena, Amable Arias eta abar ere gazterik ezagutu nituen, Aurrera tabernan, gure familiak Donostiako Urbieta kalean zuen tabernan. Ni haien aldean oso gaztea nintzen». Garai hartako euskal artistak taldeetan bildu eta antolatu ziren: Gaur, Hemen, Orain... Baina Goenagak ez du uste gaur horrelako taldeak ez sortzea artisten artean indibidualismoa nagusitu izanaren ondorio denik. «Orduan ere bazegoen indibidualismoa. Oso desberdinak ginen, nork bere bidea egiten zuen, nahiz eta askotan erakusketa kolektiboak egin; batzuetan gaur egun irudikaezinak izango liratekeen lekuetan izaten ziren erakusketa horiek, herri txikietan eta abar». Arte merkatuaren inguruko kezka handirik ez zaio igartzen Goenagari. «Nik, neure kasuan, ez dut sekula gorabehera handirik sumatu merkatuari dagokionez», dio. «Nork bere bezeroak ditu, eta ez digute askorik eragiten merkatuaren gorabeherek. Denbora bat daramagun pintoreez ari naiz, jakina. Ez ni bakarrik, pintore gehienak hasten dira lasai bizitzen urte batzuetan borrokan aritu ondoren, jarraitzaileak erakarri ondoren, izen bat egin eta harreman batzuk landu ondoren... Hori hemen, Alemanian eta edozein lekutan gertatzen da».

Zer eragin dute arte merkatuaren gorabeherek artistengan?

Museoak kolorea hartu dute Museoek 60ko hamarkadaren amaiera aldera norabide aldaketa izan zuten. Eraberritzen saiatu ziren, beren eginkizun pedagogikoa hobeto betetzen eta jarduera berriak aztertzen ahalik eta bisitari gehien erakartzeko. Eta ugaritu egin ziren: munduan dauden 25.000 museoetatik erdiak baino gehiago azken berrogeita hamar urteotan ireki dira. Museo kontzeptua bera ere aldatu egin zen. Museoak XVIII. mendearen amaieran sortu ziren, gizakiak egindako obrarik ederrenak bildu, kontserbatu eta jendeari erakusteko. Lehenengo museoek, alabaina, maiz ez zuten bitartekorik artelan horiek behar bezala mantentzeko eta era erakargarrian erakusteko. Horren ondorioz, museoak bizitasunik gabeko leku gris bihurtu ziren. Gaur egun, ordea, grisa ez da ia erabiltzen. Eta oso zehatzak ez diren zazpi museo kategoria handiei kolore berriak eman dakizkieke. Laranja: interpretazioaren koloreak Mugimendu hori 50eko hamarkadan hasi zen Estatu Batuetako parke nazionaletan eta, gerora, ingurune anglosaxoian hedatu zen. Interpretazioa gertaera gogoangarria da museoen historian: gaiari garrantzi handiagoa ematen dio, museoan gordeta dagoen objektuari baino. Objektuari iraganaren lekuko bailitzan begiratzen zaio, eta ez da jada arreta gune bakarra. Interpretazioak ez du probokazioaren eta aldez aurreko ideien aurka joatea baztertzen; esanahi didaktikoa ez da, beraz, jadanik funtsezkoa. Bisitariak duen jakituria zientifiko hutsa baino gehiago, bere esperientzia erabiltzea du helburu, bisitariaren eta atzemandako esperientziaren arteko harremana maila berekoa izatea, alegia. Parke nazionalez gain, ehunka leku historikok hartu du interpretazio ikuspuntu hori munduan zehar. 70eko hamarkadaren amaieraz geroztik mugimendu horrek beste aurkezpen modu batzuk proposatu ditu. “Bisita esperientzia" nozioan oinarritzen dira modu berri horiek. Bisitariek historiaz beteta dagoen leku baten izpiritua, eman ditzakeen ezagutzak eta jakintzak edo lekuari berari buruzko gogoeta egiten dute. Interpretazioak historiaren itaun berrien, hipotesien eta ikuspegi berrien aurre-aurrean jartzen ditu ikusleak. Adibidez, Mendebaldearen Konkista Estatu Batuetan, beltzen salerosketa edo kolonialismoa beste ikuspuntu batetik erakusten dira. Berdea: ekomuseoen mugimendua 70eko hamarkadan museoen demokratizazioak beste pauso bat eman zuen ekomuseo formularen eskutik. Joera honek zalantzan jarri zituen museoaren oinarrizko hiru osagaiak: eraikina, bildumak eta kanpoko ikusleak. Eraikin kontzeptuak desagertu egin behar zuen eta horren ordez lurralde zehatza jarri, tipologia erakusketek lekua utzi behar zioten in situ-ko ondasunari (naturazkoa eta kulturazkoa, zabala edo mugatua); ikusleak lurralde horretako biztanle izan behar zuen, aldi berean hor zegoen ondasunaren erabiltzaile eta zaintzaile. Besteak beste, aipatu beharrekoak dira Maison du Fier-Monde (langile ingurunea) Montrealen, eta Margerie (Auverniako nekazari ingurunea) zein Quessant irlakoa (itsas ingurunea) Frantzian. Horia eta urdina: ikuspuntu komunitarioa eta partekatutako jakituria, hurrenez hurren Ekomuseoen mugimendua landako mugimendua zen bereziki. Eta izan zuen parekorik hirian, Ipar Amerikako hiri handietan laugarren mundu bat ere bazegoela ohartu zirenean, 70eko eta 80ko hamarkadetan. Neighborhood museums-ak (auzotarren museoak) New York, Washington, Chicago edo Tucson hirietan –hiri batzuk soilik aipatzearren–, hango auzorik behartsuenetan sortu ziren. Sarritan leku publikoak izandakoetan kokatzen ziren, etxe edo hangar soiletan. Leku horietako herri kulturaren adierazle ziren, eta honako oinarri hauek zituzten: etnia, langileria edo eskulanak. Estu lotuta dauden kolore horiaren eta urdinaren paleta berean bi mugimendu sortu dira munduko hainbat lekutan. Bata, 80ko hamarkadaren erdialdean sortutakoa, "konprometitua" da: museoa komunitate garapenaren tresna bihurtzen da, bere baliabideak zabalduz eta aprobetxatuz. Saheleko (Niger, Burkina Faso, Mali) hainbat museok ikuspuntu hori aukeratu dute, aurkezten duten kultura animistaren objektuen inguruan. Bigarren mugimendua, partekatutako jakintza mugimendua, batez ere, natur zientzia museoetan eta zientzia eta teknologia museoetan aurki daiteke. Sarritan, horien helburua zientziari buruzko interesa –eta askotan baita grina ere– piztea da eta gazteak ikasketa zientifikoak egitera bultzatzea. Urrea eta zilarra: ikusgarritasuna eta negozioak Azken bi hamarkada hauetan, aldaketa eta gorabehera ekonomiko sakonak nabarmendu dira. Hainbat herrialdetan kulturarako eta museoetarako aurrekontuak murriztu egin dira. Egoera horri aurre egiteko, museo batzuek aurkezpen eta merkaturatze estrategiak aukeratu dituzte. Arte museoetan bereziki, ikusgarritasunak garrantzi handia lortu du bakarra eta esklusiboa eta antzeko erakusketa handiak direla medio. Ikuskizun horietan, publizitate kanpainen bidez, hainbat eremu ustiatzen dira: artisten lan argitaragabeak aurkezten dira, bilduma partikularren ohiz kanpoko erakusketak antolatu, bakarrak diren altxorrak, exotikoa edo apartekoa den zerbait iradokitzen duten gauzak, eta abar. Erakusketa horiek museoek irabazi handiak izatea lortu behar dute, defizitak murriztu ditzaten edota erakusketa berriak eskaini. Morea: hilerri museoen mugimendua Museoa gizartearen dolu tresna ere izan daiteke, aldi berean inoiz itzuliko ez den urrezko garaia gogoratu nahi duen, eta orainari eta etorkizunari aurrez aurre begiratu nahi dion gizartearena. Bilduta eta erakusteko dauden gauzen bitartez errazagoa da iraganeko jazoera eta gertakariak gainditutzat ematea, eta hiltzat edo ezinbestean galdutzat jotzea. Suediarrek, adibidez, orain dela mende bat, lehen kanpoko edo skansen museoa sortu zuten, nekazari gizarte tradizionalari behin betiko agurra emateko. Orain dela hamabost urtetik hona, hilerri museo berri horiek non-nahi agertu dira: sarritan unibertsala den oroimen kolektiboan gordetzen diren basatikeriak eta hondamendi handiak ez ahazteko sortzen dira. Horrela, Ipar Amerikan, Europan eta Israelen Holokaustoari, Vietnameko gerrari eta bestelako zorigaitzei buruzko museoak ireki dira. Beste museo batzuk natura hondamendiak oroitzeko sortu dira: uholde handiak, sumendien erupzioak, lurrikarak, eta abar. XXI. mendea iristear dagoen honetan, museoen pintura amaigabe hori osatuz joango da eta koloreak ugaritu egingo ditu gizakiaren beharren infinitura heldu arte.

60ko hamarkadaren amaiera aldera

Museoak kolorea hartu dute Museoek 60ko hamarkadaren amaiera aldera norabide aldaketa izan zuten. Eraberritzen saiatu ziren, beren eginkizun pedagogikoa hobeto betetzen eta jarduera berriak aztertzen ahalik eta bisitari gehien erakartzeko. Eta ugaritu egin ziren: munduan dauden 25.000 museoetatik erdiak baino gehiago azken berrogeita hamar urteotan ireki dira. Museo kontzeptua bera ere aldatu egin zen. Museoak XVIII. mendearen amaieran sortu ziren, gizakiak egindako obrarik ederrenak bildu, kontserbatu eta jendeari erakusteko. Lehenengo museoek, alabaina, maiz ez zuten bitartekorik artelan horiek behar bezala mantentzeko eta era erakargarrian erakusteko. Horren ondorioz, museoak bizitasunik gabeko leku gris bihurtu ziren. Gaur egun, ordea, grisa ez da ia erabiltzen. Eta oso zehatzak ez diren zazpi museo kategoria handiei kolore berriak eman dakizkieke. Laranja: interpretazioaren koloreak Mugimendu hori 50eko hamarkadan hasi zen Estatu Batuetako parke nazionaletan eta, gerora, ingurune anglosaxoian hedatu zen. Interpretazioa gertaera gogoangarria da museoen historian: gaiari garrantzi handiagoa ematen dio, museoan gordeta dagoen objektuari baino. Objektuari iraganaren lekuko bailitzan begiratzen zaio, eta ez da jada arreta gune bakarra. Interpretazioak ez du probokazioaren eta aldez aurreko ideien aurka joatea baztertzen; esanahi didaktikoa ez da, beraz, jadanik funtsezkoa. Bisitariak duen jakituria zientifiko hutsa baino gehiago, bere esperientzia erabiltzea du helburu, bisitariaren eta atzemandako esperientziaren arteko harremana maila berekoa izatea, alegia. Parke nazionalez gain, ehunka leku historikok hartu du interpretazio ikuspuntu hori munduan zehar. 70eko hamarkadaren amaieraz geroztik mugimendu horrek beste aurkezpen modu batzuk proposatu ditu. “Bisita esperientzia" nozioan oinarritzen dira modu berri horiek. Bisitariek historiaz beteta dagoen leku baten izpiritua, eman ditzakeen ezagutzak eta jakintzak edo lekuari berari buruzko gogoeta egiten dute. Interpretazioak historiaren itaun berrien, hipotesien eta ikuspegi berrien aurre-aurrean jartzen ditu ikusleak. Adibidez, Mendebaldearen Konkista Estatu Batuetan, beltzen salerosketa edo kolonialismoa beste ikuspuntu batetik erakusten dira. Berdea: ekomuseoen mugimendua 70eko hamarkadan museoen demokratizazioak beste pauso bat eman zuen ekomuseo formularen eskutik. Joera honek zalantzan jarri zituen museoaren oinarrizko hiru osagaiak: eraikina, bildumak eta kanpoko ikusleak. Eraikin kontzeptuak desagertu egin behar zuen eta horren ordez lurralde zehatza jarri, tipologia erakusketek lekua utzi behar zioten in situ-ko ondasunari (naturazkoa eta kulturazkoa, zabala edo mugatua); ikusleak lurralde horretako biztanle izan behar zuen, aldi berean hor zegoen ondasunaren erabiltzaile eta zaintzaile. Besteak beste, aipatu beharrekoak dira Maison du Fier-Monde (langile ingurunea) Montrealen, eta Margerie (Auverniako nekazari ingurunea) zein Quessant irlakoa (itsas ingurunea) Frantzian. Horia eta urdina: ikuspuntu komunitarioa eta partekatutako jakituria, hurrenez hurren Ekomuseoen mugimendua landako mugimendua zen bereziki. Eta izan zuen parekorik hirian, Ipar Amerikako hiri handietan laugarren mundu bat ere bazegoela ohartu zirenean, 70eko eta 80ko hamarkadetan. Neighborhood museums-ak (auzotarren museoak) New York, Washington, Chicago edo Tucson hirietan –hiri batzuk soilik aipatzearren–, hango auzorik behartsuenetan sortu ziren. Sarritan leku publikoak izandakoetan kokatzen ziren, etxe edo hangar soiletan. Leku horietako herri kulturaren adierazle ziren, eta honako oinarri hauek zituzten: etnia, langileria edo eskulanak. Estu lotuta dauden kolore horiaren eta urdinaren paleta berean bi mugimendu sortu dira munduko hainbat lekutan. Bata, 80ko hamarkadaren erdialdean sortutakoa, "konprometitua" da: museoa komunitate garapenaren tresna bihurtzen da, bere baliabideak zabalduz eta aprobetxatuz. Saheleko (Niger, Burkina Faso, Mali) hainbat museok ikuspuntu hori aukeratu dute, aurkezten duten kultura animistaren objektuen inguruan. Bigarren mugimendua, partekatutako jakintza mugimendua, batez ere, natur zientzia museoetan eta zientzia eta teknologia museoetan aurki daiteke. Sarritan, horien helburua zientziari buruzko interesa –eta askotan baita grina ere– piztea da eta gazteak ikasketa zientifikoak egitera bultzatzea. Urrea eta zilarra: ikusgarritasuna eta negozioak Azken bi hamarkada hauetan, aldaketa eta gorabehera ekonomiko sakonak nabarmendu dira. Hainbat herrialdetan kulturarako eta museoetarako aurrekontuak murriztu egin dira. Egoera horri aurre egiteko, museo batzuek aurkezpen eta merkaturatze estrategiak aukeratu dituzte. Arte museoetan bereziki, ikusgarritasunak garrantzi handia lortu du bakarra eta esklusiboa eta antzeko erakusketa handiak direla medio. Ikuskizun horietan, publizitate kanpainen bidez, hainbat eremu ustiatzen dira: artisten lan argitaragabeak aurkezten dira, bilduma partikularren ohiz kanpoko erakusketak antolatu, bakarrak diren altxorrak, exotikoa edo apartekoa den zerbait iradokitzen duten gauzak, eta abar. Erakusketa horiek museoek irabazi handiak izatea lortu behar dute, defizitak murriztu ditzaten edota erakusketa berriak eskaini. Morea: hilerri museoen mugimendua Museoa gizartearen dolu tresna ere izan daiteke, aldi berean inoiz itzuliko ez den urrezko garaia gogoratu nahi duen, eta orainari eta etorkizunari aurrez aurre begiratu nahi dion gizartearena. Bilduta eta erakusteko dauden gauzen bitartez errazagoa da iraganeko jazoera eta gertakariak gainditutzat ematea, eta hiltzat edo ezinbestean galdutzat jotzea. Suediarrek, adibidez, orain dela mende bat, lehen kanpoko edo skansen museoa sortu zuten, nekazari gizarte tradizionalari behin betiko agurra emateko. Orain dela hamabost urtetik hona, hilerri museo berri horiek non-nahi agertu dira: sarritan unibertsala den oroimen kolektiboan gordetzen diren basatikeriak eta hondamendi handiak ez ahazteko sortzen dira. Horrela, Ipar Amerikan, Europan eta Israelen Holokaustoari, Vietnameko gerrari eta bestelako zorigaitzei buruzko museoak ireki dira. Beste museo batzuk natura hondamendiak oroitzeko sortu dira: uholde handiak, sumendien erupzioak, lurrikarak, eta abar. XXI. mendea iristear dagoen honetan, museoen pintura amaigabe hori osatuz joango da eta koloreak ugaritu egingo ditu gizakiaren beharren infinitura heldu arte.

Zein da interpretazio museoen xede nagusia?

Museoak kolorea hartu dute Museoek 60ko hamarkadaren amaiera aldera norabide aldaketa izan zuten. Eraberritzen saiatu ziren, beren eginkizun pedagogikoa hobeto betetzen eta jarduera berriak aztertzen ahalik eta bisitari gehien erakartzeko. Eta ugaritu egin ziren: munduan dauden 25.000 museoetatik erdiak baino gehiago azken berrogeita hamar urteotan ireki dira. Museo kontzeptua bera ere aldatu egin zen. Museoak XVIII. mendearen amaieran sortu ziren, gizakiak egindako obrarik ederrenak bildu, kontserbatu eta jendeari erakusteko. Lehenengo museoek, alabaina, maiz ez zuten bitartekorik artelan horiek behar bezala mantentzeko eta era erakargarrian erakusteko. Horren ondorioz, museoak bizitasunik gabeko leku gris bihurtu ziren. Gaur egun, ordea, grisa ez da ia erabiltzen. Eta oso zehatzak ez diren zazpi museo kategoria handiei kolore berriak eman dakizkieke. Laranja: interpretazioaren koloreak Mugimendu hori 50eko hamarkadan hasi zen Estatu Batuetako parke nazionaletan eta, gerora, ingurune anglosaxoian hedatu zen. Interpretazioa gertaera gogoangarria da museoen historian: gaiari garrantzi handiagoa ematen dio, museoan gordeta dagoen objektuari baino. Objektuari iraganaren lekuko bailitzan begiratzen zaio, eta ez da jada arreta gune bakarra. Interpretazioak ez du probokazioaren eta aldez aurreko ideien aurka joatea baztertzen; esanahi didaktikoa ez da, beraz, jadanik funtsezkoa. Bisitariak duen jakituria zientifiko hutsa baino gehiago, bere esperientzia erabiltzea du helburu, bisitariaren eta atzemandako esperientziaren arteko harremana maila berekoa izatea, alegia. Parke nazionalez gain, ehunka leku historikok hartu du interpretazio ikuspuntu hori munduan zehar. 70eko hamarkadaren amaieraz geroztik mugimendu horrek beste aurkezpen modu batzuk proposatu ditu. “Bisita esperientzia" nozioan oinarritzen dira modu berri horiek. Bisitariek historiaz beteta dagoen leku baten izpiritua, eman ditzakeen ezagutzak eta jakintzak edo lekuari berari buruzko gogoeta egiten dute. Interpretazioak historiaren itaun berrien, hipotesien eta ikuspegi berrien aurre-aurrean jartzen ditu ikusleak. Adibidez, Mendebaldearen Konkista Estatu Batuetan, beltzen salerosketa edo kolonialismoa beste ikuspuntu batetik erakusten dira. Berdea: ekomuseoen mugimendua 70eko hamarkadan museoen demokratizazioak beste pauso bat eman zuen ekomuseo formularen eskutik. Joera honek zalantzan jarri zituen museoaren oinarrizko hiru osagaiak: eraikina, bildumak eta kanpoko ikusleak. Eraikin kontzeptuak desagertu egin behar zuen eta horren ordez lurralde zehatza jarri, tipologia erakusketek lekua utzi behar zioten in situ-ko ondasunari (naturazkoa eta kulturazkoa, zabala edo mugatua); ikusleak lurralde horretako biztanle izan behar zuen, aldi berean hor zegoen ondasunaren erabiltzaile eta zaintzaile. Besteak beste, aipatu beharrekoak dira Maison du Fier-Monde (langile ingurunea) Montrealen, eta Margerie (Auverniako nekazari ingurunea) zein Quessant irlakoa (itsas ingurunea) Frantzian. Horia eta urdina: ikuspuntu komunitarioa eta partekatutako jakituria, hurrenez hurren Ekomuseoen mugimendua landako mugimendua zen bereziki. Eta izan zuen parekorik hirian, Ipar Amerikako hiri handietan laugarren mundu bat ere bazegoela ohartu zirenean, 70eko eta 80ko hamarkadetan. Neighborhood museums-ak (auzotarren museoak) New York, Washington, Chicago edo Tucson hirietan –hiri batzuk soilik aipatzearren–, hango auzorik behartsuenetan sortu ziren. Sarritan leku publikoak izandakoetan kokatzen ziren, etxe edo hangar soiletan. Leku horietako herri kulturaren adierazle ziren, eta honako oinarri hauek zituzten: etnia, langileria edo eskulanak. Estu lotuta dauden kolore horiaren eta urdinaren paleta berean bi mugimendu sortu dira munduko hainbat lekutan. Bata, 80ko hamarkadaren erdialdean sortutakoa, "konprometitua" da: museoa komunitate garapenaren tresna bihurtzen da, bere baliabideak zabalduz eta aprobetxatuz. Saheleko (Niger, Burkina Faso, Mali) hainbat museok ikuspuntu hori aukeratu dute, aurkezten duten kultura animistaren objektuen inguruan. Bigarren mugimendua, partekatutako jakintza mugimendua, batez ere, natur zientzia museoetan eta zientzia eta teknologia museoetan aurki daiteke. Sarritan, horien helburua zientziari buruzko interesa –eta askotan baita grina ere– piztea da eta gazteak ikasketa zientifikoak egitera bultzatzea. Urrea eta zilarra: ikusgarritasuna eta negozioak Azken bi hamarkada hauetan, aldaketa eta gorabehera ekonomiko sakonak nabarmendu dira. Hainbat herrialdetan kulturarako eta museoetarako aurrekontuak murriztu egin dira. Egoera horri aurre egiteko, museo batzuek aurkezpen eta merkaturatze estrategiak aukeratu dituzte. Arte museoetan bereziki, ikusgarritasunak garrantzi handia lortu du bakarra eta esklusiboa eta antzeko erakusketa handiak direla medio. Ikuskizun horietan, publizitate kanpainen bidez, hainbat eremu ustiatzen dira: artisten lan argitaragabeak aurkezten dira, bilduma partikularren ohiz kanpoko erakusketak antolatu, bakarrak diren altxorrak, exotikoa edo apartekoa den zerbait iradokitzen duten gauzak, eta abar. Erakusketa horiek museoek irabazi handiak izatea lortu behar dute, defizitak murriztu ditzaten edota erakusketa berriak eskaini. Morea: hilerri museoen mugimendua Museoa gizartearen dolu tresna ere izan daiteke, aldi berean inoiz itzuliko ez den urrezko garaia gogoratu nahi duen, eta orainari eta etorkizunari aurrez aurre begiratu nahi dion gizartearena. Bilduta eta erakusteko dauden gauzen bitartez errazagoa da iraganeko jazoera eta gertakariak gainditutzat ematea, eta hiltzat edo ezinbestean galdutzat jotzea. Suediarrek, adibidez, orain dela mende bat, lehen kanpoko edo skansen museoa sortu zuten, nekazari gizarte tradizionalari behin betiko agurra emateko. Orain dela hamabost urtetik hona, hilerri museo berri horiek non-nahi agertu dira: sarritan unibertsala den oroimen kolektiboan gordetzen diren basatikeriak eta hondamendi handiak ez ahazteko sortzen dira. Horrela, Ipar Amerikan, Europan eta Israelen Holokaustoari, Vietnameko gerrari eta bestelako zorigaitzei buruzko museoak ireki dira. Beste museo batzuk natura hondamendiak oroitzeko sortu dira: uholde handiak, sumendien erupzioak, lurrikarak, eta abar. XXI. mendea iristear dagoen honetan, museoen pintura amaigabe hori osatuz joango da eta koloreak ugaritu egingo ditu gizakiaren beharren infinitura heldu arte.

Zer dira “bisita esperientziak”?

Museoak kolorea hartu dute Museoek 60ko hamarkadaren amaiera aldera norabide aldaketa izan zuten. Eraberritzen saiatu ziren, beren eginkizun pedagogikoa hobeto betetzen eta jarduera berriak aztertzen ahalik eta bisitari gehien erakartzeko. Eta ugaritu egin ziren: munduan dauden 25.000 museoetatik erdiak baino gehiago azken berrogeita hamar urteotan ireki dira. Museo kontzeptua bera ere aldatu egin zen. Museoak XVIII. mendearen amaieran sortu ziren, gizakiak egindako obrarik ederrenak bildu, kontserbatu eta jendeari erakusteko. Lehenengo museoek, alabaina, maiz ez zuten bitartekorik artelan horiek behar bezala mantentzeko eta era erakargarrian erakusteko. Horren ondorioz, museoak bizitasunik gabeko leku gris bihurtu ziren. Gaur egun, ordea, grisa ez da ia erabiltzen. Eta oso zehatzak ez diren zazpi museo kategoria handiei kolore berriak eman dakizkieke. Laranja: interpretazioaren koloreak Mugimendu hori 50eko hamarkadan hasi zen Estatu Batuetako parke nazionaletan eta, gerora, ingurune anglosaxoian hedatu zen. Interpretazioa gertaera gogoangarria da museoen historian: gaiari garrantzi handiagoa ematen dio, museoan gordeta dagoen objektuari baino. Objektuari iraganaren lekuko bailitzan begiratzen zaio, eta ez da jada arreta gune bakarra. Interpretazioak ez du probokazioaren eta aldez aurreko ideien aurka joatea baztertzen; esanahi didaktikoa ez da, beraz, jadanik funtsezkoa. Bisitariak duen jakituria zientifiko hutsa baino gehiago, bere esperientzia erabiltzea du helburu, bisitariaren eta atzemandako esperientziaren arteko harremana maila berekoa izatea, alegia. Parke nazionalez gain, ehunka leku historikok hartu du interpretazio ikuspuntu hori munduan zehar. 70eko hamarkadaren amaieraz geroztik mugimendu horrek beste aurkezpen modu batzuk proposatu ditu. “Bisita esperientzia" nozioan oinarritzen dira modu berri horiek. Bisitariek historiaz beteta dagoen leku baten izpiritua, eman ditzakeen ezagutzak eta jakintzak edo lekuari berari buruzko gogoeta egiten dute. Interpretazioak historiaren itaun berrien, hipotesien eta ikuspegi berrien aurre-aurrean jartzen ditu ikusleak. Adibidez, Mendebaldearen Konkista Estatu Batuetan, beltzen salerosketa edo kolonialismoa beste ikuspuntu batetik erakusten dira. Berdea: ekomuseoen mugimendua 70eko hamarkadan museoen demokratizazioak beste pauso bat eman zuen ekomuseo formularen eskutik. Joera honek zalantzan jarri zituen museoaren oinarrizko hiru osagaiak: eraikina, bildumak eta kanpoko ikusleak. Eraikin kontzeptuak desagertu egin behar zuen eta horren ordez lurralde zehatza jarri, tipologia erakusketek lekua utzi behar zioten in situ-ko ondasunari (naturazkoa eta kulturazkoa, zabala edo mugatua); ikusleak lurralde horretako biztanle izan behar zuen, aldi berean hor zegoen ondasunaren erabiltzaile eta zaintzaile. Besteak beste, aipatu beharrekoak dira Maison du Fier-Monde (langile ingurunea) Montrealen, eta Margerie (Auverniako nekazari ingurunea) zein Quessant irlakoa (itsas ingurunea) Frantzian. Horia eta urdina: ikuspuntu komunitarioa eta partekatutako jakituria, hurrenez hurren Ekomuseoen mugimendua landako mugimendua zen bereziki. Eta izan zuen parekorik hirian, Ipar Amerikako hiri handietan laugarren mundu bat ere bazegoela ohartu zirenean, 70eko eta 80ko hamarkadetan. Neighborhood museums-ak (auzotarren museoak) New York, Washington, Chicago edo Tucson hirietan –hiri batzuk soilik aipatzearren–, hango auzorik behartsuenetan sortu ziren. Sarritan leku publikoak izandakoetan kokatzen ziren, etxe edo hangar soiletan. Leku horietako herri kulturaren adierazle ziren, eta honako oinarri hauek zituzten: etnia, langileria edo eskulanak. Estu lotuta dauden kolore horiaren eta urdinaren paleta berean bi mugimendu sortu dira munduko hainbat lekutan. Bata, 80ko hamarkadaren erdialdean sortutakoa, "konprometitua" da: museoa komunitate garapenaren tresna bihurtzen da, bere baliabideak zabalduz eta aprobetxatuz. Saheleko (Niger, Burkina Faso, Mali) hainbat museok ikuspuntu hori aukeratu dute, aurkezten duten kultura animistaren objektuen inguruan. Bigarren mugimendua, partekatutako jakintza mugimendua, batez ere, natur zientzia museoetan eta zientzia eta teknologia museoetan aurki daiteke. Sarritan, horien helburua zientziari buruzko interesa –eta askotan baita grina ere– piztea da eta gazteak ikasketa zientifikoak egitera bultzatzea. Urrea eta zilarra: ikusgarritasuna eta negozioak Azken bi hamarkada hauetan, aldaketa eta gorabehera ekonomiko sakonak nabarmendu dira. Hainbat herrialdetan kulturarako eta museoetarako aurrekontuak murriztu egin dira. Egoera horri aurre egiteko, museo batzuek aurkezpen eta merkaturatze estrategiak aukeratu dituzte. Arte museoetan bereziki, ikusgarritasunak garrantzi handia lortu du bakarra eta esklusiboa eta antzeko erakusketa handiak direla medio. Ikuskizun horietan, publizitate kanpainen bidez, hainbat eremu ustiatzen dira: artisten lan argitaragabeak aurkezten dira, bilduma partikularren ohiz kanpoko erakusketak antolatu, bakarrak diren altxorrak, exotikoa edo apartekoa den zerbait iradokitzen duten gauzak, eta abar. Erakusketa horiek museoek irabazi handiak izatea lortu behar dute, defizitak murriztu ditzaten edota erakusketa berriak eskaini. Morea: hilerri museoen mugimendua Museoa gizartearen dolu tresna ere izan daiteke, aldi berean inoiz itzuliko ez den urrezko garaia gogoratu nahi duen, eta orainari eta etorkizunari aurrez aurre begiratu nahi dion gizartearena. Bilduta eta erakusteko dauden gauzen bitartez errazagoa da iraganeko jazoera eta gertakariak gainditutzat ematea, eta hiltzat edo ezinbestean galdutzat jotzea. Suediarrek, adibidez, orain dela mende bat, lehen kanpoko edo skansen museoa sortu zuten, nekazari gizarte tradizionalari behin betiko agurra emateko. Orain dela hamabost urtetik hona, hilerri museo berri horiek non-nahi agertu dira: sarritan unibertsala den oroimen kolektiboan gordetzen diren basatikeriak eta hondamendi handiak ez ahazteko sortzen dira. Horrela, Ipar Amerikan, Europan eta Israelen Holokaustoari, Vietnameko gerrari eta bestelako zorigaitzei buruzko museoak ireki dira. Beste museo batzuk natura hondamendiak oroitzeko sortu dira: uholde handiak, sumendien erupzioak, lurrikarak, eta abar. XXI. mendea iristear dagoen honetan, museoen pintura amaigabe hori osatuz joango da eta koloreak ugaritu egingo ditu gizakiaren beharren infinitura heldu arte.

Ekomuseoen mugimenduari dagokionez, baieztapen zuzena:

Museoak kolorea hartu dute Museoek 60ko hamarkadaren amaiera aldera norabide aldaketa izan zuten. Eraberritzen saiatu ziren, beren eginkizun pedagogikoa hobeto betetzen eta jarduera berriak aztertzen ahalik eta bisitari gehien erakartzeko. Eta ugaritu egin ziren: munduan dauden 25.000 museoetatik erdiak baino gehiago azken berrogeita hamar urteotan ireki dira. Museo kontzeptua bera ere aldatu egin zen. Museoak XVIII. mendearen amaieran sortu ziren, gizakiak egindako obrarik ederrenak bildu, kontserbatu eta jendeari erakusteko. Lehenengo museoek, alabaina, maiz ez zuten bitartekorik artelan horiek behar bezala mantentzeko eta era erakargarrian erakusteko. Horren ondorioz, museoak bizitasunik gabeko leku gris bihurtu ziren. Gaur egun, ordea, grisa ez da ia erabiltzen. Eta oso zehatzak ez diren zazpi museo kategoria handiei kolore berriak eman dakizkieke. Laranja: interpretazioaren koloreak Mugimendu hori 50eko hamarkadan hasi zen Estatu Batuetako parke nazionaletan eta, gerora, ingurune anglosaxoian hedatu zen. Interpretazioa gertaera gogoangarria da museoen historian: gaiari garrantzi handiagoa ematen dio, museoan gordeta dagoen objektuari baino. Objektuari iraganaren lekuko bailitzan begiratzen zaio, eta ez da jada arreta gune bakarra. Interpretazioak ez du probokazioaren eta aldez aurreko ideien aurka joatea baztertzen; esanahi didaktikoa ez da, beraz, jadanik funtsezkoa. Bisitariak duen jakituria zientifiko hutsa baino gehiago, bere esperientzia erabiltzea du helburu, bisitariaren eta atzemandako esperientziaren arteko harremana maila berekoa izatea, alegia. Parke nazionalez gain, ehunka leku historikok hartu du interpretazio ikuspuntu hori munduan zehar. 70eko hamarkadaren amaieraz geroztik mugimendu horrek beste aurkezpen modu batzuk proposatu ditu. “Bisita esperientzia" nozioan oinarritzen dira modu berri horiek. Bisitariek historiaz beteta dagoen leku baten izpiritua, eman ditzakeen ezagutzak eta jakintzak edo lekuari berari buruzko gogoeta egiten dute. Interpretazioak historiaren itaun berrien, hipotesien eta ikuspegi berrien aurre-aurrean jartzen ditu ikusleak. Adibidez, Mendebaldearen Konkista Estatu Batuetan, beltzen salerosketa edo kolonialismoa beste ikuspuntu batetik erakusten dira. Berdea: ekomuseoen mugimendua 70eko hamarkadan museoen demokratizazioak beste pauso bat eman zuen ekomuseo formularen eskutik. Joera honek zalantzan jarri zituen museoaren oinarrizko hiru osagaiak: eraikina, bildumak eta kanpoko ikusleak. Eraikin kontzeptuak desagertu egin behar zuen eta horren ordez lurralde zehatza jarri, tipologia erakusketek lekua utzi behar zioten in situ-ko ondasunari (naturazkoa eta kulturazkoa, zabala edo mugatua); ikusleak lurralde horretako biztanle izan behar zuen, aldi berean hor zegoen ondasunaren erabiltzaile eta zaintzaile. Besteak beste, aipatu beharrekoak dira Maison du Fier-Monde (langile ingurunea) Montrealen, eta Margerie (Auverniako nekazari ingurunea) zein Quessant irlakoa (itsas ingurunea) Frantzian. Horia eta urdina: ikuspuntu komunitarioa eta partekatutako jakituria, hurrenez hurren Ekomuseoen mugimendua landako mugimendua zen bereziki. Eta izan zuen parekorik hirian, Ipar Amerikako hiri handietan laugarren mundu bat ere bazegoela ohartu zirenean, 70eko eta 80ko hamarkadetan. Neighborhood museums-ak (auzotarren museoak) New York, Washington, Chicago edo Tucson hirietan –hiri batzuk soilik aipatzearren–, hango auzorik behartsuenetan sortu ziren. Sarritan leku publikoak izandakoetan kokatzen ziren, etxe edo hangar soiletan. Leku horietako herri kulturaren adierazle ziren, eta honako oinarri hauek zituzten: etnia, langileria edo eskulanak. Estu lotuta dauden kolore horiaren eta urdinaren paleta berean bi mugimendu sortu dira munduko hainbat lekutan. Bata, 80ko hamarkadaren erdialdean sortutakoa, "konprometitua" da: museoa komunitate garapenaren tresna bihurtzen da, bere baliabideak zabalduz eta aprobetxatuz. Saheleko (Niger, Burkina Faso, Mali) hainbat museok ikuspuntu hori aukeratu dute, aurkezten duten kultura animistaren objektuen inguruan. Bigarren mugimendua, partekatutako jakintza mugimendua, batez ere, natur zientzia museoetan eta zientzia eta teknologia museoetan aurki daiteke. Sarritan, horien helburua zientziari buruzko interesa –eta askotan baita grina ere– piztea da eta gazteak ikasketa zientifikoak egitera bultzatzea. Urrea eta zilarra: ikusgarritasuna eta negozioak Azken bi hamarkada hauetan, aldaketa eta gorabehera ekonomiko sakonak nabarmendu dira. Hainbat herrialdetan kulturarako eta museoetarako aurrekontuak murriztu egin dira. Egoera horri aurre egiteko, museo batzuek aurkezpen eta merkaturatze estrategiak aukeratu dituzte. Arte museoetan bereziki, ikusgarritasunak garrantzi handia lortu du bakarra eta esklusiboa eta antzeko erakusketa handiak direla medio. Ikuskizun horietan, publizitate kanpainen bidez, hainbat eremu ustiatzen dira: artisten lan argitaragabeak aurkezten dira, bilduma partikularren ohiz kanpoko erakusketak antolatu, bakarrak diren altxorrak, exotikoa edo apartekoa den zerbait iradokitzen duten gauzak, eta abar. Erakusketa horiek museoek irabazi handiak izatea lortu behar dute, defizitak murriztu ditzaten edota erakusketa berriak eskaini. Morea: hilerri museoen mugimendua Museoa gizartearen dolu tresna ere izan daiteke, aldi berean inoiz itzuliko ez den urrezko garaia gogoratu nahi duen, eta orainari eta etorkizunari aurrez aurre begiratu nahi dion gizartearena. Bilduta eta erakusteko dauden gauzen bitartez errazagoa da iraganeko jazoera eta gertakariak gainditutzat ematea, eta hiltzat edo ezinbestean galdutzat jotzea. Suediarrek, adibidez, orain dela mende bat, lehen kanpoko edo skansen museoa sortu zuten, nekazari gizarte tradizionalari behin betiko agurra emateko. Orain dela hamabost urtetik hona, hilerri museo berri horiek non-nahi agertu dira: sarritan unibertsala den oroimen kolektiboan gordetzen diren basatikeriak eta hondamendi handiak ez ahazteko sortzen dira. Horrela, Ipar Amerikan, Europan eta Israelen Holokaustoari, Vietnameko gerrari eta bestelako zorigaitzei buruzko museoak ireki dira. Beste museo batzuk natura hondamendiak oroitzeko sortu dira: uholde handiak, sumendien erupzioak, lurrikarak, eta abar. XXI. mendea iristear dagoen honetan, museoen pintura amaigabe hori osatuz joango da eta koloreak ugaritu egingo ditu gizakiaren beharren infinitura heldu arte.

Neighborhood museum edo auzotarren museoei buruz esan daiteke ezen

Museoak kolorea hartu dute Museoek 60ko hamarkadaren amaiera aldera norabide aldaketa izan zuten. Eraberritzen saiatu ziren, beren eginkizun pedagogikoa hobeto betetzen eta jarduera berriak aztertzen ahalik eta bisitari gehien erakartzeko. Eta ugaritu egin ziren: munduan dauden 25.000 museoetatik erdiak baino gehiago azken berrogeita hamar urteotan ireki dira. Museo kontzeptua bera ere aldatu egin zen. Museoak XVIII. mendearen amaieran sortu ziren, gizakiak egindako obrarik ederrenak bildu, kontserbatu eta jendeari erakusteko. Lehenengo museoek, alabaina, maiz ez zuten bitartekorik artelan horiek behar bezala mantentzeko eta era erakargarrian erakusteko. Horren ondorioz, museoak bizitasunik gabeko leku gris bihurtu ziren. Gaur egun, ordea, grisa ez da ia erabiltzen. Eta oso zehatzak ez diren zazpi museo kategoria handiei kolore berriak eman dakizkieke. Laranja: interpretazioaren koloreak Mugimendu hori 50eko hamarkadan hasi zen Estatu Batuetako parke nazionaletan eta, gerora, ingurune anglosaxoian hedatu zen. Interpretazioa gertaera gogoangarria da museoen historian: gaiari garrantzi handiagoa ematen dio, museoan gordeta dagoen objektuari baino. Objektuari iraganaren lekuko bailitzan begiratzen zaio, eta ez da jada arreta gune bakarra. Interpretazioak ez du probokazioaren eta aldez aurreko ideien aurka joatea baztertzen; esanahi didaktikoa ez da, beraz, jadanik funtsezkoa. Bisitariak duen jakituria zientifiko hutsa baino gehiago, bere esperientzia erabiltzea du helburu, bisitariaren eta atzemandako esperientziaren arteko harremana maila berekoa izatea, alegia. Parke nazionalez gain, ehunka leku historikok hartu du interpretazio ikuspuntu hori munduan zehar. 70eko hamarkadaren amaieraz geroztik mugimendu horrek beste aurkezpen modu batzuk proposatu ditu. “Bisita esperientzia" nozioan oinarritzen dira modu berri horiek. Bisitariek historiaz beteta dagoen leku baten izpiritua, eman ditzakeen ezagutzak eta jakintzak edo lekuari berari buruzko gogoeta egiten dute. Interpretazioak historiaren itaun berrien, hipotesien eta ikuspegi berrien aurre-aurrean jartzen ditu ikusleak. Adibidez, Mendebaldearen Konkista Estatu Batuetan, beltzen salerosketa edo kolonialismoa beste ikuspuntu batetik erakusten dira. Berdea: ekomuseoen mugimendua 70eko hamarkadan museoen demokratizazioak beste pauso bat eman zuen ekomuseo formularen eskutik. Joera honek zalantzan jarri zituen museoaren oinarrizko hiru osagaiak: eraikina, bildumak eta kanpoko ikusleak. Eraikin kontzeptuak desagertu egin behar zuen eta horren ordez lurralde zehatza jarri, tipologia erakusketek lekua utzi behar zioten in situ-ko ondasunari (naturazkoa eta kulturazkoa, zabala edo mugatua); ikusleak lurralde horretako biztanle izan behar zuen, aldi berean hor zegoen ondasunaren erabiltzaile eta zaintzaile. Besteak beste, aipatu beharrekoak dira Maison du Fier-Monde (langile ingurunea) Montrealen, eta Margerie (Auverniako nekazari ingurunea) zein Quessant irlakoa (itsas ingurunea) Frantzian. Horia eta urdina: ikuspuntu komunitarioa eta partekatutako jakituria, hurrenez hurren Ekomuseoen mugimendua landako mugimendua zen bereziki. Eta izan zuen parekorik hirian, Ipar Amerikako hiri handietan laugarren mundu bat ere bazegoela ohartu zirenean, 70eko eta 80ko hamarkadetan. Neighborhood museums-ak (auzotarren museoak) New York, Washington, Chicago edo Tucson hirietan –hiri batzuk soilik aipatzearren–, hango auzorik behartsuenetan sortu ziren. Sarritan leku publikoak izandakoetan kokatzen ziren, etxe edo hangar soiletan. Leku horietako herri kulturaren adierazle ziren, eta honako oinarri hauek zituzten: etnia, langileria edo eskulanak. Estu lotuta dauden kolore horiaren eta urdinaren paleta berean bi mugimendu sortu dira munduko hainbat lekutan. Bata, 80ko hamarkadaren erdialdean sortutakoa, "konprometitua" da: museoa komunitate garapenaren tresna bihurtzen da, bere baliabideak zabalduz eta aprobetxatuz. Saheleko (Niger, Burkina Faso, Mali) hainbat museok ikuspuntu hori aukeratu dute, aurkezten duten kultura animistaren objektuen inguruan. Bigarren mugimendua, partekatutako jakintza mugimendua, batez ere, natur zientzia museoetan eta zientzia eta teknologia museoetan aurki daiteke. Sarritan, horien helburua zientziari buruzko interesa –eta askotan baita grina ere– piztea da eta gazteak ikasketa zientifikoak egitera bultzatzea. Urrea eta zilarra: ikusgarritasuna eta negozioak Azken bi hamarkada hauetan, aldaketa eta gorabehera ekonomiko sakonak nabarmendu dira. Hainbat herrialdetan kulturarako eta museoetarako aurrekontuak murriztu egin dira. Egoera horri aurre egiteko, museo batzuek aurkezpen eta merkaturatze estrategiak aukeratu dituzte. Arte museoetan bereziki, ikusgarritasunak garrantzi handia lortu du bakarra eta esklusiboa eta antzeko erakusketa handiak direla medio. Ikuskizun horietan, publizitate kanpainen bidez, hainbat eremu ustiatzen dira: artisten lan argitaragabeak aurkezten dira, bilduma partikularren ohiz kanpoko erakusketak antolatu, bakarrak diren altxorrak, exotikoa edo apartekoa den zerbait iradokitzen duten gauzak, eta abar. Erakusketa horiek museoek irabazi handiak izatea lortu behar dute, defizitak murriztu ditzaten edota erakusketa berriak eskaini. Morea: hilerri museoen mugimendua Museoa gizartearen dolu tresna ere izan daiteke, aldi berean inoiz itzuliko ez den urrezko garaia gogoratu nahi duen, eta orainari eta etorkizunari aurrez aurre begiratu nahi dion gizartearena. Bilduta eta erakusteko dauden gauzen bitartez errazagoa da iraganeko jazoera eta gertakariak gainditutzat ematea, eta hiltzat edo ezinbestean galdutzat jotzea. Suediarrek, adibidez, orain dela mende bat, lehen kanpoko edo skansen museoa sortu zuten, nekazari gizarte tradizionalari behin betiko agurra emateko. Orain dela hamabost urtetik hona, hilerri museo berri horiek non-nahi agertu dira: sarritan unibertsala den oroimen kolektiboan gordetzen diren basatikeriak eta hondamendi handiak ez ahazteko sortzen dira. Horrela, Ipar Amerikan, Europan eta Israelen Holokaustoari, Vietnameko gerrari eta bestelako zorigaitzei buruzko museoak ireki dira. Beste museo batzuk natura hondamendiak oroitzeko sortu dira: uholde handiak, sumendien erupzioak, lurrikarak, eta abar. XXI. mendea iristear dagoen honetan, museoen pintura amaigabe hori osatuz joango da eta koloreak ugaritu egingo ditu gizakiaren beharren infinitura heldu arte.

Zein museo mugimendu da bereziki “konprometitua”?

Museoak kolorea hartu dute Museoek 60ko hamarkadaren amaiera aldera norabide aldaketa izan zuten. Eraberritzen saiatu ziren, beren eginkizun pedagogikoa hobeto betetzen eta jarduera berriak aztertzen ahalik eta bisitari gehien erakartzeko. Eta ugaritu egin ziren: munduan dauden 25.000 museoetatik erdiak baino gehiago azken berrogeita hamar urteotan ireki dira. Museo kontzeptua bera ere aldatu egin zen. Museoak XVIII. mendearen amaieran sortu ziren, gizakiak egindako obrarik ederrenak bildu, kontserbatu eta jendeari erakusteko. Lehenengo museoek, alabaina, maiz ez zuten bitartekorik artelan horiek behar bezala mantentzeko eta era erakargarrian erakusteko. Horren ondorioz, museoak bizitasunik gabeko leku gris bihurtu ziren. Gaur egun, ordea, grisa ez da ia erabiltzen. Eta oso zehatzak ez diren zazpi museo kategoria handiei kolore berriak eman dakizkieke. Laranja: interpretazioaren koloreak Mugimendu hori 50eko hamarkadan hasi zen Estatu Batuetako parke nazionaletan eta, gerora, ingurune anglosaxoian hedatu zen. Interpretazioa gertaera gogoangarria da museoen historian: gaiari garrantzi handiagoa ematen dio, museoan gordeta dagoen objektuari baino. Objektuari iraganaren lekuko bailitzan begiratzen zaio, eta ez da jada arreta gune bakarra. Interpretazioak ez du probokazioaren eta aldez aurreko ideien aurka joatea baztertzen; esanahi didaktikoa ez da, beraz, jadanik funtsezkoa. Bisitariak duen jakituria zientifiko hutsa baino gehiago, bere esperientzia erabiltzea du helburu, bisitariaren eta atzemandako esperientziaren arteko harremana maila berekoa izatea, alegia. Parke nazionalez gain, ehunka leku historikok hartu du interpretazio ikuspuntu hori munduan zehar. 70eko hamarkadaren amaieraz geroztik mugimendu horrek beste aurkezpen modu batzuk proposatu ditu. “Bisita esperientzia" nozioan oinarritzen dira modu berri horiek. Bisitariek historiaz beteta dagoen leku baten izpiritua, eman ditzakeen ezagutzak eta jakintzak edo lekuari berari buruzko gogoeta egiten dute. Interpretazioak historiaren itaun berrien, hipotesien eta ikuspegi berrien aurre-aurrean jartzen ditu ikusleak. Adibidez, Mendebaldearen Konkista Estatu Batuetan, beltzen salerosketa edo kolonialismoa beste ikuspuntu batetik erakusten dira. Berdea: ekomuseoen mugimendua 70eko hamarkadan museoen demokratizazioak beste pauso bat eman zuen ekomuseo formularen eskutik. Joera honek zalantzan jarri zituen museoaren oinarrizko hiru osagaiak: eraikina, bildumak eta kanpoko ikusleak. Eraikin kontzeptuak desagertu egin behar zuen eta horren ordez lurralde zehatza jarri, tipologia erakusketek lekua utzi behar zioten in situ-ko ondasunari (naturazkoa eta kulturazkoa, zabala edo mugatua); ikusleak lurralde horretako biztanle izan behar zuen, aldi berean hor zegoen ondasunaren erabiltzaile eta zaintzaile. Besteak beste, aipatu beharrekoak dira Maison du Fier-Monde (langile ingurunea) Montrealen, eta Margerie (Auverniako nekazari ingurunea) zein Quessant irlakoa (itsas ingurunea) Frantzian. Horia eta urdina: ikuspuntu komunitarioa eta partekatutako jakituria, hurrenez hurren Ekomuseoen mugimendua landako mugimendua zen bereziki. Eta izan zuen parekorik hirian, Ipar Amerikako hiri handietan laugarren mundu bat ere bazegoela ohartu zirenean, 70eko eta 80ko hamarkadetan. Neighborhood museums-ak (auzotarren museoak) New York, Washington, Chicago edo Tucson hirietan –hiri batzuk soilik aipatzearren–, hango auzorik behartsuenetan sortu ziren. Sarritan leku publikoak izandakoetan kokatzen ziren, etxe edo hangar soiletan. Leku horietako herri kulturaren adierazle ziren, eta honako oinarri hauek zituzten: etnia, langileria edo eskulanak. Estu lotuta dauden kolore horiaren eta urdinaren paleta berean bi mugimendu sortu dira munduko hainbat lekutan. Bata, 80ko hamarkadaren erdialdean sortutakoa, "konprometitua" da: museoa komunitate garapenaren tresna bihurtzen da, bere baliabideak zabalduz eta aprobetxatuz. Saheleko (Niger, Burkina Faso, Mali) hainbat museok ikuspuntu hori aukeratu dute, aurkezten duten kultura animistaren objektuen inguruan. Bigarren mugimendua, partekatutako jakintza mugimendua, batez ere, natur zientzia museoetan eta zientzia eta teknologia museoetan aurki daiteke. Sarritan, horien helburua zientziari buruzko interesa –eta askotan baita grina ere– piztea da eta gazteak ikasketa zientifikoak egitera bultzatzea. Urrea eta zilarra: ikusgarritasuna eta negozioak Azken bi hamarkada hauetan, aldaketa eta gorabehera ekonomiko sakonak nabarmendu dira. Hainbat herrialdetan kulturarako eta museoetarako aurrekontuak murriztu egin dira. Egoera horri aurre egiteko, museo batzuek aurkezpen eta merkaturatze estrategiak aukeratu dituzte. Arte museoetan bereziki, ikusgarritasunak garrantzi handia lortu du bakarra eta esklusiboa eta antzeko erakusketa handiak direla medio. Ikuskizun horietan, publizitate kanpainen bidez, hainbat eremu ustiatzen dira: artisten lan argitaragabeak aurkezten dira, bilduma partikularren ohiz kanpoko erakusketak antolatu, bakarrak diren altxorrak, exotikoa edo apartekoa den zerbait iradokitzen duten gauzak, eta abar. Erakusketa horiek museoek irabazi handiak izatea lortu behar dute, defizitak murriztu ditzaten edota erakusketa berriak eskaini. Morea: hilerri museoen mugimendua Museoa gizartearen dolu tresna ere izan daiteke, aldi berean inoiz itzuliko ez den urrezko garaia gogoratu nahi duen, eta orainari eta etorkizunari aurrez aurre begiratu nahi dion gizartearena. Bilduta eta erakusteko dauden gauzen bitartez errazagoa da iraganeko jazoera eta gertakariak gainditutzat ematea, eta hiltzat edo ezinbestean galdutzat jotzea. Suediarrek, adibidez, orain dela mende bat, lehen kanpoko edo skansen museoa sortu zuten, nekazari gizarte tradizionalari behin betiko agurra emateko. Orain dela hamabost urtetik hona, hilerri museo berri horiek non-nahi agertu dira: sarritan unibertsala den oroimen kolektiboan gordetzen diren basatikeriak eta hondamendi handiak ez ahazteko sortzen dira. Horrela, Ipar Amerikan, Europan eta Israelen Holokaustoari, Vietnameko gerrari eta bestelako zorigaitzei buruzko museoak ireki dira. Beste museo batzuk natura hondamendiak oroitzeko sortu dira: uholde handiak, sumendien erupzioak, lurrikarak, eta abar. XXI. mendea iristear dagoen honetan, museoen pintura amaigabe hori osatuz joango da eta koloreak ugaritu egingo ditu gizakiaren beharren infinitura heldu arte.

Zein dira museo urdinak?

Museoak kolorea hartu dute Museoek 60ko hamarkadaren amaiera aldera norabide aldaketa izan zuten. Eraberritzen saiatu ziren, beren eginkizun pedagogikoa hobeto betetzen eta jarduera berriak aztertzen ahalik eta bisitari gehien erakartzeko. Eta ugaritu egin ziren: munduan dauden 25.000 museoetatik erdiak baino gehiago azken berrogeita hamar urteotan ireki dira. Museo kontzeptua bera ere aldatu egin zen. Museoak XVIII. mendearen amaieran sortu ziren, gizakiak egindako obrarik ederrenak bildu, kontserbatu eta jendeari erakusteko. Lehenengo museoek, alabaina, maiz ez zuten bitartekorik artelan horiek behar bezala mantentzeko eta era erakargarrian erakusteko. Horren ondorioz, museoak bizitasunik gabeko leku gris bihurtu ziren. Gaur egun, ordea, grisa ez da ia erabiltzen. Eta oso zehatzak ez diren zazpi museo kategoria handiei kolore berriak eman dakizkieke. Laranja: interpretazioaren koloreak Mugimendu hori 50eko hamarkadan hasi zen Estatu Batuetako parke nazionaletan eta, gerora, ingurune anglosaxoian hedatu zen. Interpretazioa gertaera gogoangarria da museoen historian: gaiari garrantzi handiagoa ematen dio, museoan gordeta dagoen objektuari baino. Objektuari iraganaren lekuko bailitzan begiratzen zaio, eta ez da jada arreta gune bakarra. Interpretazioak ez du probokazioaren eta aldez aurreko ideien aurka joatea baztertzen; esanahi didaktikoa ez da, beraz, jadanik funtsezkoa. Bisitariak duen jakituria zientifiko hutsa baino gehiago, bere esperientzia erabiltzea du helburu, bisitariaren eta atzemandako esperientziaren arteko harremana maila berekoa izatea, alegia. Parke nazionalez gain, ehunka leku historikok hartu du interpretazio ikuspuntu hori munduan zehar. 70eko hamarkadaren amaieraz geroztik mugimendu horrek beste aurkezpen modu batzuk proposatu ditu. “Bisita esperientzia" nozioan oinarritzen dira modu berri horiek. Bisitariek historiaz beteta dagoen leku baten izpiritua, eman ditzakeen ezagutzak eta jakintzak edo lekuari berari buruzko gogoeta egiten dute. Interpretazioak historiaren itaun berrien, hipotesien eta ikuspegi berrien aurre-aurrean jartzen ditu ikusleak. Adibidez, Mendebaldearen Konkista Estatu Batuetan, beltzen salerosketa edo kolonialismoa beste ikuspuntu batetik erakusten dira. Berdea: ekomuseoen mugimendua 70eko hamarkadan museoen demokratizazioak beste pauso bat eman zuen ekomuseo formularen eskutik. Joera honek zalantzan jarri zituen museoaren oinarrizko hiru osagaiak: eraikina, bildumak eta kanpoko ikusleak. Eraikin kontzeptuak desagertu egin behar zuen eta horren ordez lurralde zehatza jarri, tipologia erakusketek lekua utzi behar zioten in situ-ko ondasunari (naturazkoa eta kulturazkoa, zabala edo mugatua); ikusleak lurralde horretako biztanle izan behar zuen, aldi berean hor zegoen ondasunaren erabiltzaile eta zaintzaile. Besteak beste, aipatu beharrekoak dira Maison du Fier-Monde (langile ingurunea) Montrealen, eta Margerie (Auverniako nekazari ingurunea) zein Quessant irlakoa (itsas ingurunea) Frantzian. Horia eta urdina: ikuspuntu komunitarioa eta partekatutako jakituria, hurrenez hurren Ekomuseoen mugimendua landako mugimendua zen bereziki. Eta izan zuen parekorik hirian, Ipar Amerikako hiri handietan laugarren mundu bat ere bazegoela ohartu zirenean, 70eko eta 80ko hamarkadetan. Neighborhood museums-ak (auzotarren museoak) New York, Washington, Chicago edo Tucson hirietan –hiri batzuk soilik aipatzearren–, hango auzorik behartsuenetan sortu ziren. Sarritan leku publikoak izandakoetan kokatzen ziren, etxe edo hangar soiletan. Leku horietako herri kulturaren adierazle ziren, eta honako oinarri hauek zituzten: etnia, langileria edo eskulanak. Estu lotuta dauden kolore horiaren eta urdinaren paleta berean bi mugimendu sortu dira munduko hainbat lekutan. Bata, 80ko hamarkadaren erdialdean sortutakoa, "konprometitua" da: museoa komunitate garapenaren tresna bihurtzen da, bere baliabideak zabalduz eta aprobetxatuz. Saheleko (Niger, Burkina Faso, Mali) hainbat museok ikuspuntu hori aukeratu dute, aurkezten duten kultura animistaren objektuen inguruan. Bigarren mugimendua, partekatutako jakintza mugimendua, batez ere, natur zientzia museoetan eta zientzia eta teknologia museoetan aurki daiteke. Sarritan, horien helburua zientziari buruzko interesa –eta askotan baita grina ere– piztea da eta gazteak ikasketa zientifikoak egitera bultzatzea. Urrea eta zilarra: ikusgarritasuna eta negozioak Azken bi hamarkada hauetan, aldaketa eta gorabehera ekonomiko sakonak nabarmendu dira. Hainbat herrialdetan kulturarako eta museoetarako aurrekontuak murriztu egin dira. Egoera horri aurre egiteko, museo batzuek aurkezpen eta merkaturatze estrategiak aukeratu dituzte. Arte museoetan bereziki, ikusgarritasunak garrantzi handia lortu du bakarra eta esklusiboa eta antzeko erakusketa handiak direla medio. Ikuskizun horietan, publizitate kanpainen bidez, hainbat eremu ustiatzen dira: artisten lan argitaragabeak aurkezten dira, bilduma partikularren ohiz kanpoko erakusketak antolatu, bakarrak diren altxorrak, exotikoa edo apartekoa den zerbait iradokitzen duten gauzak, eta abar. Erakusketa horiek museoek irabazi handiak izatea lortu behar dute, defizitak murriztu ditzaten edota erakusketa berriak eskaini. Morea: hilerri museoen mugimendua Museoa gizartearen dolu tresna ere izan daiteke, aldi berean inoiz itzuliko ez den urrezko garaia gogoratu nahi duen, eta orainari eta etorkizunari aurrez aurre begiratu nahi dion gizartearena. Bilduta eta erakusteko dauden gauzen bitartez errazagoa da iraganeko jazoera eta gertakariak gainditutzat ematea, eta hiltzat edo ezinbestean galdutzat jotzea. Suediarrek, adibidez, orain dela mende bat, lehen kanpoko edo skansen museoa sortu zuten, nekazari gizarte tradizionalari behin betiko agurra emateko. Orain dela hamabost urtetik hona, hilerri museo berri horiek non-nahi agertu dira: sarritan unibertsala den oroimen kolektiboan gordetzen diren basatikeriak eta hondamendi handiak ez ahazteko sortzen dira. Horrela, Ipar Amerikan, Europan eta Israelen Holokaustoari, Vietnameko gerrari eta bestelako zorigaitzei buruzko museoak ireki dira. Beste museo batzuk natura hondamendiak oroitzeko sortu dira: uholde handiak, sumendien erupzioak, lurrikarak, eta abar. XXI. mendea iristear dagoen honetan, museoen pintura amaigabe hori osatuz joango da eta koloreak ugaritu egingo ditu gizakiaren beharren infinitura heldu arte.

Kultura arloan hainbat herrialdetan izandako aurrekontu murrizketak zer eragin izan du museoetan?

Museoak kolorea hartu dute Museoek 60ko hamarkadaren amaiera aldera norabide aldaketa izan zuten. Eraberritzen saiatu ziren, beren eginkizun pedagogikoa hobeto betetzen eta jarduera berriak aztertzen ahalik eta bisitari gehien erakartzeko. Eta ugaritu egin ziren: munduan dauden 25.000 museoetatik erdiak baino gehiago azken berrogeita hamar urteotan ireki dira. Museo kontzeptua bera ere aldatu egin zen. Museoak XVIII. mendearen amaieran sortu ziren, gizakiak egindako obrarik ederrenak bildu, kontserbatu eta jendeari erakusteko. Lehenengo museoek, alabaina, maiz ez zuten bitartekorik artelan horiek behar bezala mantentzeko eta era erakargarrian erakusteko. Horren ondorioz, museoak bizitasunik gabeko leku gris bihurtu ziren. Gaur egun, ordea, grisa ez da ia erabiltzen. Eta oso zehatzak ez diren zazpi museo kategoria handiei kolore berriak eman dakizkieke. Laranja: interpretazioaren koloreak Mugimendu hori 50eko hamarkadan hasi zen Estatu Batuetako parke nazionaletan eta, gerora, ingurune anglosaxoian hedatu zen. Interpretazioa gertaera gogoangarria da museoen historian: gaiari garrantzi handiagoa ematen dio, museoan gordeta dagoen objektuari baino. Objektuari iraganaren lekuko bailitzan begiratzen zaio, eta ez da jada arreta gune bakarra. Interpretazioak ez du probokazioaren eta aldez aurreko ideien aurka joatea baztertzen; esanahi didaktikoa ez da, beraz, jadanik funtsezkoa. Bisitariak duen jakituria zientifiko hutsa baino gehiago, bere esperientzia erabiltzea du helburu, bisitariaren eta atzemandako esperientziaren arteko harremana maila berekoa izatea, alegia. Parke nazionalez gain, ehunka leku historikok hartu du interpretazio ikuspuntu hori munduan zehar. 70eko hamarkadaren amaieraz geroztik mugimendu horrek beste aurkezpen modu batzuk proposatu ditu. “Bisita esperientzia" nozioan oinarritzen dira modu berri horiek. Bisitariek historiaz beteta dagoen leku baten izpiritua, eman ditzakeen ezagutzak eta jakintzak edo lekuari berari buruzko gogoeta egiten dute. Interpretazioak historiaren itaun berrien, hipotesien eta ikuspegi berrien aurre-aurrean jartzen ditu ikusleak. Adibidez, Mendebaldearen Konkista Estatu Batuetan, beltzen salerosketa edo kolonialismoa beste ikuspuntu batetik erakusten dira. Berdea: ekomuseoen mugimendua 70eko hamarkadan museoen demokratizazioak beste pauso bat eman zuen ekomuseo formularen eskutik. Joera honek zalantzan jarri zituen museoaren oinarrizko hiru osagaiak: eraikina, bildumak eta kanpoko ikusleak. Eraikin kontzeptuak desagertu egin behar zuen eta horren ordez lurralde zehatza jarri, tipologia erakusketek lekua utzi behar zioten in situ-ko ondasunari (naturazkoa eta kulturazkoa, zabala edo mugatua); ikusleak lurralde horretako biztanle izan behar zuen, aldi berean hor zegoen ondasunaren erabiltzaile eta zaintzaile. Besteak beste, aipatu beharrekoak dira Maison du Fier-Monde (langile ingurunea) Montrealen, eta Margerie (Auverniako nekazari ingurunea) zein Quessant irlakoa (itsas ingurunea) Frantzian. Horia eta urdina: ikuspuntu komunitarioa eta partekatutako jakituria, hurrenez hurren Ekomuseoen mugimendua landako mugimendua zen bereziki. Eta izan zuen parekorik hirian, Ipar Amerikako hiri handietan laugarren mundu bat ere bazegoela ohartu zirenean, 70eko eta 80ko hamarkadetan. Neighborhood museums-ak (auzotarren museoak) New York, Washington, Chicago edo Tucson hirietan –hiri batzuk soilik aipatzearren–, hango auzorik behartsuenetan sortu ziren. Sarritan leku publikoak izandakoetan kokatzen ziren, etxe edo hangar soiletan. Leku horietako herri kulturaren adierazle ziren, eta honako oinarri hauek zituzten: etnia, langileria edo eskulanak. Estu lotuta dauden kolore horiaren eta urdinaren paleta berean bi mugimendu sortu dira munduko hainbat lekutan. Bata, 80ko hamarkadaren erdialdean sortutakoa, "konprometitua" da: museoa komunitate garapenaren tresna bihurtzen da, bere baliabideak zabalduz eta aprobetxatuz. Saheleko (Niger, Burkina Faso, Mali) hainbat museok ikuspuntu hori aukeratu dute, aurkezten duten kultura animistaren objektuen inguruan. Bigarren mugimendua, partekatutako jakintza mugimendua, batez ere, natur zientzia museoetan eta zientzia eta teknologia museoetan aurki daiteke. Sarritan, horien helburua zientziari buruzko interesa –eta askotan baita grina ere– piztea da eta gazteak ikasketa zientifikoak egitera bultzatzea. Urrea eta zilarra: ikusgarritasuna eta negozioak Azken bi hamarkada hauetan, aldaketa eta gorabehera ekonomiko sakonak nabarmendu dira. Hainbat herrialdetan kulturarako eta museoetarako aurrekontuak murriztu egin dira. Egoera horri aurre egiteko, museo batzuek aurkezpen eta merkaturatze estrategiak aukeratu dituzte. Arte museoetan bereziki, ikusgarritasunak garrantzi handia lortu du bakarra eta esklusiboa eta antzeko erakusketa handiak direla medio. Ikuskizun horietan, publizitate kanpainen bidez, hainbat eremu ustiatzen dira: artisten lan argitaragabeak aurkezten dira, bilduma partikularren ohiz kanpoko erakusketak antolatu, bakarrak diren altxorrak, exotikoa edo apartekoa den zerbait iradokitzen duten gauzak, eta abar. Erakusketa horiek museoek irabazi handiak izatea lortu behar dute, defizitak murriztu ditzaten edota erakusketa berriak eskaini. Morea: hilerri museoen mugimendua Museoa gizartearen dolu tresna ere izan daiteke, aldi berean inoiz itzuliko ez den urrezko garaia gogoratu nahi duen, eta orainari eta etorkizunari aurrez aurre begiratu nahi dion gizartearena. Bilduta eta erakusteko dauden gauzen bitartez errazagoa da iraganeko jazoera eta gertakariak gainditutzat ematea, eta hiltzat edo ezinbestean galdutzat jotzea. Suediarrek, adibidez, orain dela mende bat, lehen kanpoko edo skansen museoa sortu zuten, nekazari gizarte tradizionalari behin betiko agurra emateko. Orain dela hamabost urtetik hona, hilerri museo berri horiek non-nahi agertu dira: sarritan unibertsala den oroimen kolektiboan gordetzen diren basatikeriak eta hondamendi handiak ez ahazteko sortzen dira. Horrela, Ipar Amerikan, Europan eta Israelen Holokaustoari, Vietnameko gerrari eta bestelako zorigaitzei buruzko museoak ireki dira. Beste museo batzuk natura hondamendiak oroitzeko sortu dira: uholde handiak, sumendien erupzioak, lurrikarak, eta abar. XXI. mendea iristear dagoen honetan, museoen pintura amaigabe hori osatuz joango da eta koloreak ugaritu egingo ditu gizakiaren beharren infinitura heldu arte.

Hilerri museoei buruz, testuak dioenez,

Museoak kolorea hartu dute Museoek 60ko hamarkadaren amaiera aldera norabide aldaketa izan zuten. Eraberritzen saiatu ziren, beren eginkizun pedagogikoa hobeto betetzen eta jarduera berriak aztertzen ahalik eta bisitari gehien erakartzeko. Eta ugaritu egin ziren: munduan dauden 25.000 museoetatik erdiak baino gehiago azken berrogeita hamar urteotan ireki dira. Museo kontzeptua bera ere aldatu egin zen. Museoak XVIII. mendearen amaieran sortu ziren, gizakiak egindako obrarik ederrenak bildu, kontserbatu eta jendeari erakusteko. Lehenengo museoek, alabaina, maiz ez zuten bitartekorik artelan horiek behar bezala mantentzeko eta era erakargarrian erakusteko. Horren ondorioz, museoak bizitasunik gabeko leku gris bihurtu ziren. Gaur egun, ordea, grisa ez da ia erabiltzen. Eta oso zehatzak ez diren zazpi museo kategoria handiei kolore berriak eman dakizkieke. Laranja: interpretazioaren koloreak Mugimendu hori 50eko hamarkadan hasi zen Estatu Batuetako parke nazionaletan eta, gerora, ingurune anglosaxoian hedatu zen. Interpretazioa gertaera gogoangarria da museoen historian: gaiari garrantzi handiagoa ematen dio, museoan gordeta dagoen objektuari baino. Objektuari iraganaren lekuko bailitzan begiratzen zaio, eta ez da jada arreta gune bakarra. Interpretazioak ez du probokazioaren eta aldez aurreko ideien aurka joatea baztertzen; esanahi didaktikoa ez da, beraz, jadanik funtsezkoa. Bisitariak duen jakituria zientifiko hutsa baino gehiago, bere esperientzia erabiltzea du helburu, bisitariaren eta atzemandako esperientziaren arteko harremana maila berekoa izatea, alegia. Parke nazionalez gain, ehunka leku historikok hartu du interpretazio ikuspuntu hori munduan zehar. 70eko hamarkadaren amaieraz geroztik mugimendu horrek beste aurkezpen modu batzuk proposatu ditu. “Bisita esperientzia" nozioan oinarritzen dira modu berri horiek. Bisitariek historiaz beteta dagoen leku baten izpiritua, eman ditzakeen ezagutzak eta jakintzak edo lekuari berari buruzko gogoeta egiten dute. Interpretazioak historiaren itaun berrien, hipotesien eta ikuspegi berrien aurre-aurrean jartzen ditu ikusleak. Adibidez, Mendebaldearen Konkista Estatu Batuetan, beltzen salerosketa edo kolonialismoa beste ikuspuntu batetik erakusten dira. Berdea: ekomuseoen mugimendua 70eko hamarkadan museoen demokratizazioak beste pauso bat eman zuen ekomuseo formularen eskutik. Joera honek zalantzan jarri zituen museoaren oinarrizko hiru osagaiak: eraikina, bildumak eta kanpoko ikusleak. Eraikin kontzeptuak desagertu egin behar zuen eta horren ordez lurralde zehatza jarri, tipologia erakusketek lekua utzi behar zioten in situ-ko ondasunari (naturazkoa eta kulturazkoa, zabala edo mugatua); ikusleak lurralde horretako biztanle izan behar zuen, aldi berean hor zegoen ondasunaren erabiltzaile eta zaintzaile. Besteak beste, aipatu beharrekoak dira Maison du Fier-Monde (langile ingurunea) Montrealen, eta Margerie (Auverniako nekazari ingurunea) zein Quessant irlakoa (itsas ingurunea) Frantzian. Horia eta urdina: ikuspuntu komunitarioa eta partekatutako jakituria, hurrenez hurren Ekomuseoen mugimendua landako mugimendua zen bereziki. Eta izan zuen parekorik hirian, Ipar Amerikako hiri handietan laugarren mundu bat ere bazegoela ohartu zirenean, 70eko eta 80ko hamarkadetan. Neighborhood museums-ak (auzotarren museoak) New York, Washington, Chicago edo Tucson hirietan –hiri batzuk soilik aipatzearren–, hango auzorik behartsuenetan sortu ziren. Sarritan leku publikoak izandakoetan kokatzen ziren, etxe edo hangar soiletan. Leku horietako herri kulturaren adierazle ziren, eta honako oinarri hauek zituzten: etnia, langileria edo eskulanak. Estu lotuta dauden kolore horiaren eta urdinaren paleta berean bi mugimendu sortu dira munduko hainbat lekutan. Bata, 80ko hamarkadaren erdialdean sortutakoa, "konprometitua" da: museoa komunitate garapenaren tresna bihurtzen da, bere baliabideak zabalduz eta aprobetxatuz. Saheleko (Niger, Burkina Faso, Mali) hainbat museok ikuspuntu hori aukeratu dute, aurkezten duten kultura animistaren objektuen inguruan. Bigarren mugimendua, partekatutako jakintza mugimendua, batez ere, natur zientzia museoetan eta zientzia eta teknologia museoetan aurki daiteke. Sarritan, horien helburua zientziari buruzko interesa –eta askotan baita grina ere– piztea da eta gazteak ikasketa zientifikoak egitera bultzatzea. Urrea eta zilarra: ikusgarritasuna eta negozioak Azken bi hamarkada hauetan, aldaketa eta gorabehera ekonomiko sakonak nabarmendu dira. Hainbat herrialdetan kulturarako eta museoetarako aurrekontuak murriztu egin dira. Egoera horri aurre egiteko, museo batzuek aurkezpen eta merkaturatze estrategiak aukeratu dituzte. Arte museoetan bereziki, ikusgarritasunak garrantzi handia lortu du bakarra eta esklusiboa eta antzeko erakusketa handiak direla medio. Ikuskizun horietan, publizitate kanpainen bidez, hainbat eremu ustiatzen dira: artisten lan argitaragabeak aurkezten dira, bilduma partikularren ohiz kanpoko erakusketak antolatu, bakarrak diren altxorrak, exotikoa edo apartekoa den zerbait iradokitzen duten gauzak, eta abar. Erakusketa horiek museoek irabazi handiak izatea lortu behar dute, defizitak murriztu ditzaten edota erakusketa berriak eskaini. Morea: hilerri museoen mugimendua Museoa gizartearen dolu tresna ere izan daiteke, aldi berean inoiz itzuliko ez den urrezko garaia gogoratu nahi duen, eta orainari eta etorkizunari aurrez aurre begiratu nahi dion gizartearena. Bilduta eta erakusteko dauden gauzen bitartez errazagoa da iraganeko jazoera eta gertakariak gainditutzat ematea, eta hiltzat edo ezinbestean galdutzat jotzea. Suediarrek, adibidez, orain dela mende bat, lehen kanpoko edo skansen museoa sortu zuten, nekazari gizarte tradizionalari behin betiko agurra emateko. Orain dela hamabost urtetik hona, hilerri museo berri horiek non-nahi agertu dira: sarritan unibertsala den oroimen kolektiboan gordetzen diren basatikeriak eta hondamendi handiak ez ahazteko sortzen dira. Horrela, Ipar Amerikan, Europan eta Israelen Holokaustoari, Vietnameko gerrari eta bestelako zorigaitzei buruzko museoak ireki dira. Beste museo batzuk natura hondamendiak oroitzeko sortu dira: uholde handiak, sumendien erupzioak, lurrikarak, eta abar. XXI. mendea iristear dagoen honetan, museoen pintura amaigabe hori osatuz joango da eta koloreak ugaritu egingo ditu gizakiaren beharren infinitura heldu arte.

Zer adierazten dute testuan museoei egokituriko koloreek?

Liburuen etorkizuna: digitalizazioa eta irakurleen parte-hartzea Neurri handiagoan edo txikiagoan, gehienok sumatu dugu Internetek eta teknologia berriek musikaren sekto­rean izan duten eragina. Doako deskargak, pirateria, top-manta, diskoa grabatu eta zabaltzeko aukera berriak, diskoetxeen itxiera ondorioak agerikoak dira. Aitzitik, liburuen kasuan sarri ezkutuan geratzen dira. Beltz bat poltsa bete liburu tabernara sartzen ikusi ez dugunez, uste dugu literaturak (liburugintzak) teknologia berriekin horrenbesteko loturarik ez duela. Eta litekeena da horrela izatea. Musikaren kasuan ondorioak dezente nabarmenagoak dira eta etorkizunak galdera ikur potoloaren forma du. Baina liburuen etorkizunak kezkatzen duenik ere bada. Kevin Kelly Wired aldizkariko erredakzio-buru ohia, esaterako, 35 milioi liburu eskaneatzearen alde agertu da, guztiok kontsultatu ahal izan ditzagun. Bestelako iritzia du Bob Stein Liburuaren Etorkizunerako Institutuko zuzendariak. Beraren iritzian, digitalizazioa ahaztu gabe, liburua idazteko prozesuan irakurleek (internautak) gero eta parte-hartze handiagoa izatea hori lortzea da helburua, narrazioa aberasteaz gain liburuek audientzia izan eta bizitzen jarrai dezaten.

Internetek eta teknologia berriek

Liburuen etorkizuna: digitalizazioa eta irakurleen parte-hartzea Neurri handiagoan edo txikiagoan, gehienok sumatu dugu Internetek eta teknologia berriek musikaren sekto­rean izan duten eragina. Doako deskargak, pirateria, top-manta, diskoa grabatu eta zabaltzeko aukera berriak, diskoetxeen itxiera ondorioak agerikoak dira. Aitzitik, liburuen kasuan sarri ezkutuan geratzen dira. Beltz bat poltsa bete liburu tabernara sartzen ikusi ez dugunez, uste dugu literaturak (liburugintzak) teknologia berriekin horrenbesteko loturarik ez duela. Eta litekeena da horrela izatea. Musikaren kasuan ondorioak dezente nabarmenagoak dira eta etorkizunak galdera ikur potoloaren forma du. Baina liburuen etorkizunak kezkatzen duenik ere bada. Kevin Kelly Wired aldizkariko erredakzio-buru ohia, esaterako, 35 milioi liburu eskaneatzearen alde agertu da, guztiok kontsultatu ahal izan ditzagun. Bestelako iritzia du Bob Stein Liburuaren Etorkizunerako Institutuko zuzendariak. Beraren iritzian, digitalizazioa ahaztu gabe, liburua idazteko prozesuan irakurleek (internautak) gero eta parte-hartze handiagoa izatea hori lortzea da helburua, narrazioa aberasteaz gain liburuek audientzia izan eta bizitzen jarrai dezaten.

Idazlearen ustez,

Irribarrearen bila Agian nire inpresio soila izango da, ez dakit zuzena den ala okerra, baina iruditzen zait aspaldian kalean ikusten dudan jendeak ez duela barrerik egiten, esango nuke denbora askotxo dela inor barrez hesteak botatzeko zorian ikusi ez dudala, airearen aurka kriskitin eginez barru barrutik ateratzen den algara mota hori entzun ez dudala. Maila goren horretara iritsi gabe, bizitza ondo doala eta bere burua une honetan egokitzen zaion lekuan lasai kokatua duen jendearen zoriontasuna adie­razten duen irribarre sinple hori ere desagertu egin da aspaldi gure artetik. Eseri zaitezte kale izkina batean, begiratu ondo bertan doan jendeari, aztertu haien begitartea, sartu zaitezte harizko errezel ahul bat baino ez den haien maskararen barrura, eta barrea, barre egiteko gogoa erabat desagertu dela ikusiko duzue. Bizitza antolatu dugu barre egiteko gogoa kentzeko moduan. Azken ikerketen arabera, umeak 156 aldiz egiten du barre egunean zehar; pertsona helduak, zortzi aldiz bakarrik. Estatu Batuetan egin dute esperimentu interesgarria: lau urteko umeak utzi dituzte eskolara eraman gabe, goizean esnatzeko ordutegirik gabe, eurek nahi zutenean jaten zutelarik. Egun batzuetan ez omen zuten jan ere egiten. Ondorioa hau izan da: ume horiek besteak baino osasuntsuagoak zeuden urtebe­teren buruan, in­dar­­­­tsuagoak, eta amesgaizto gutxi edukitzen zituzten besteen aldean. Heziketa prozesu krudel eta basati baten ondorioa da gure barrearen galera. Fijatu zaitezte: jendeak oso gutxitan egiten du barre. Gehiago egiten dugu barre norbaiti mesede bat egitearren, tokatzen delako, betebehar bat bezala, barruak eskatzen digulako baino. Harreman sozialetako jarrera leungarria bihurtu dugu barrea, gure barne pozaren adie­razle baino. Errepresio gehiegi irentsi dugu, gizarte egitura gehiegi onartu dugu, bizitza ez dugu antolatu guk nahi genuen bezala. Antolatua zegoen eskeman kokatu baino ez dugu egin, kortse estuetan sartu gara, eta une horretan kanpoan utzi dugu gure baitan zegoen gauzarik ederrena. Eta horrekin batera, barrea ere galdu egin dugu. Triste egoten dakienak barre egiten ere jakiten du normalean. Biak dira bizitzeko intentsitate beraren osagarriak, biak dira bere nortasuna konbentzio sozialen gainetik jartzen duenaren altxorra. Agian oker nago jendeak ez duela barre benetan egiten diodanean. Fijatu zaitezte. Esango didazue.

Idazlearen ustez,

Irribarrearen bila Agian nire inpresio soila izango da, ez dakit zuzena den ala okerra, baina iruditzen zait aspaldian kalean ikusten dudan jendeak ez duela barrerik egiten, esango nuke denbora askotxo dela inor barrez hesteak botatzeko zorian ikusi ez dudala, airearen aurka kriskitin eginez barru barrutik ateratzen den algara mota hori entzun ez dudala. Maila goren horretara iritsi gabe, bizitza ondo doala eta bere burua une honetan egokitzen zaion lekuan lasai kokatua duen jendearen zoriontasuna adie­razten duen irribarre sinple hori ere desagertu egin da aspaldi gure artetik. Eseri zaitezte kale izkina batean, begiratu ondo bertan doan jendeari, aztertu haien begitartea, sartu zaitezte harizko errezel ahul bat baino ez den haien maskararen barrura, eta barrea, barre egiteko gogoa erabat desagertu dela ikusiko duzue. Bizitza antolatu dugu barre egiteko gogoa kentzeko moduan. Azken ikerketen arabera, umeak 156 aldiz egiten du barre egunean zehar; pertsona helduak, zortzi aldiz bakarrik. Estatu Batuetan egin dute esperimentu interesgarria: lau urteko umeak utzi dituzte eskolara eraman gabe, goizean esnatzeko ordutegirik gabe, eurek nahi zutenean jaten zutelarik. Egun batzuetan ez omen zuten jan ere egiten. Ondorioa hau izan da: ume horiek besteak baino osasuntsuagoak zeuden urtebe­teren buruan, in­dar­­­­tsuagoak, eta amesgaizto gutxi edukitzen zituzten besteen aldean. Heziketa prozesu krudel eta basati baten ondorioa da gure barrearen galera. Fijatu zaitezte: jendeak oso gutxitan egiten du barre. Gehiago egiten dugu barre norbaiti mesede bat egitearren, tokatzen delako, betebehar bat bezala, barruak eskatzen digulako baino. Harreman sozialetako jarrera leungarria bihurtu dugu barrea, gure barne pozaren adie­razle baino. Errepresio gehiegi irentsi dugu, gizarte egitura gehiegi onartu dugu, bizitza ez dugu antolatu guk nahi genuen bezala. Antolatua zegoen eskeman kokatu baino ez dugu egin, kortse estuetan sartu gara, eta une horretan kanpoan utzi dugu gure baitan zegoen gauzarik ederrena. Eta horrekin batera, barrea ere galdu egin dugu. Triste egoten dakienak barre egiten ere jakiten du normalean. Biak dira bizitzeko intentsitate beraren osagarriak, biak dira bere nortasuna konbentzio sozialen gainetik jartzen duenaren altxorra. Agian oker nago jendeak ez duela barre benetan egiten diodanean. Fijatu zaitezte. Esango didazue.

Barre ez egitearen arrazoia dela-eta, zer dio?

Irribarrearen bila Agian nire inpresio soila izango da, ez dakit zuzena den ala okerra, baina iruditzen zait aspaldian kalean ikusten dudan jendeak ez duela barrerik egiten, esango nuke denbora askotxo dela inor barrez hesteak botatzeko zorian ikusi ez dudala, airearen aurka kriskitin eginez barru barrutik ateratzen den algara mota hori entzun ez dudala. Maila goren horretara iritsi gabe, bizitza ondo doala eta bere burua une honetan egokitzen zaion lekuan lasai kokatua duen jendearen zoriontasuna adie­razten duen irribarre sinple hori ere desagertu egin da aspaldi gure artetik. Eseri zaitezte kale izkina batean, begiratu ondo bertan doan jendeari, aztertu haien begitartea, sartu zaitezte harizko errezel ahul bat baino ez den haien maskararen barrura, eta barrea, barre egiteko gogoa erabat desagertu dela ikusiko duzue. Bizitza antolatu dugu barre egiteko gogoa kentzeko moduan. Azken ikerketen arabera, umeak 156 aldiz egiten du barre egunean zehar; pertsona helduak, zortzi aldiz bakarrik. Estatu Batuetan egin dute esperimentu interesgarria: lau urteko umeak utzi dituzte eskolara eraman gabe, goizean esnatzeko ordutegirik gabe, eurek nahi zutenean jaten zutelarik. Egun batzuetan ez omen zuten jan ere egiten. Ondorioa hau izan da: ume horiek besteak baino osasuntsuagoak zeuden urtebe­teren buruan, in­dar­­­­tsuagoak, eta amesgaizto gutxi edukitzen zituzten besteen aldean. Heziketa prozesu krudel eta basati baten ondorioa da gure barrearen galera. Fijatu zaitezte: jendeak oso gutxitan egiten du barre. Gehiago egiten dugu barre norbaiti mesede bat egitearren, tokatzen delako, betebehar bat bezala, barruak eskatzen digulako baino. Harreman sozialetako jarrera leungarria bihurtu dugu barrea, gure barne pozaren adie­razle baino. Errepresio gehiegi irentsi dugu, gizarte egitura gehiegi onartu dugu, bizitza ez dugu antolatu guk nahi genuen bezala. Antolatua zegoen eskeman kokatu baino ez dugu egin, kortse estuetan sartu gara, eta une horretan kanpoan utzi dugu gure baitan zegoen gauzarik ederrena. Eta horrekin batera, barrea ere galdu egin dugu. Triste egoten dakienak barre egiten ere jakiten du normalean. Biak dira bizitzeko intentsitate beraren osagarriak, biak dira bere nortasuna konbentzio sozialen gainetik jartzen duenaren altxorra. Agian oker nago jendeak ez duela barre benetan egiten diodanean. Fijatu zaitezte. Esango didazue.

Gure gizarte hau, antza, ez da aproposena barre egiteko. Zer dio horretaz?

Zahartzeroaz Aspalditxoan agintariak oso kezkatuta dabiltza biztanleriaren zahartzeagatik. Eta ez zaie arrazoirik falta. Izan ere, pentsioak luzaroago ordaindu beharko dira, zaharrak zaintzeko egoitzak eta zerbitzuak gehitu, osasun gastua asko igo... Eta, jakina, orain arte baino baliabide gehiago bideratu behar bada horra, beste xede batzuetarako gutxiago. Hori bai kezkagarria alderdi batzuetako finantza-buruentzat! Horregatik, aspalditxo hasi ziren esaten –eta tarteka ahaztu gabe gogorarazten– norberak aurreztea komeni dela zahartzarorako, Estatu ugazabaren ‘ugatzek’ ez omen dutelako guztiontzat emango; has gaitezen, beraz, Pentsio Funts pribatuak gizentzen. Oinarrizko datu erreal hori ukatu gabe –hots, gero eta luzaroago bizi garela–, hamaika galdera sortzen zaizkit gizartearen ezintasunaz egoerari aurre egiteko. Zenbat interes ez ote da ezkutatzen ‘egia ukaezin’ horren atzean! (ikus Un mundo sin rumbo. Crisis de fin de siglo, I. Ramonet). Baina gaur bestela­koa da nire kezka. Nago bestelako prestakuntza ere beha­rrezkoa dela zahartzarorako, eta oso gutxi hitz egiten dela horretaz. Prestakuntza, ez egonkor­tasun ekono­mikoa ziurtatzeko, baizik eta bizi-proiektu gisa zahartzaroaren kalitatea ziurta­tzeko: gure buru-izpirituak eta gizarte jarrerak prestatuz joatea bizitzako azken arorako. Izan ere, bizia asko luzatu dugu, baina ez beti eta neurri berean bizi-kalitatea, eta hilezkortasuna betiko gaztetasunik gabe zoritxar izugarria da, J. Swiftek garbi erakutsi zuen bezala (Gulliver-en bidaiak). Nik, behintzat, zahartzaro txar asko ikusten dut inguruan, onak ere bai, baina txarrak ere asko: bizi-poz urrikoak eta depresio, egonezin, etsipen eta garraztasun handikoak, zahartzaroa naufragio eta hondamendi gisa bizi balute bezala. Ez gara prestatzen zahartzarorako, eta beharko genuke. Baina arazoa orokorragoa da eta sustrai sakonak ditu. Gure heziketak haurtzaroa eta gaztaroaren zati bat –eskolaldia, batzuetan unibertsitatera arte luzatzen dena– hartzen ditu. Gainera, adin batetik aurrera, heziketa hori lanbidera zuzenean bideratutako irakaskuntza bihurtzen da. Orain ‘bizitza osoan ikasteko jarrera’ bultzatu nahi da, baina betiere lanbideari gagozkiola. Eta kito, inork ez du planteatzen bizitzen ikastea; hobeto esanda, bizitzen ikasten du bizi ahala, baina hanka sartuz, muturreko ederrak hartuz, majo sufrituz, geure buruari eta besteei zauriak eginez... Arazo dezente saihestuko genituzke bikote bizitza­rako gehixeago prestatuko bagina, edo gurasoak izateko, gaixoaldi eta krisialdirako, kontsumorako, bizi aro bakoi­tzera egokitzeko –adibi­dez, zahartuz joateko edo etxean egokitu zaizkigun zaharrak zaintzeko–, eta abar. Erdizkako beste egia bat: «Zaharra bere etxean baino hobeto inon ez». Hori egia izan liteke, baldin eta gaur egun etxe askotan ematen ez diren baldintzak emango balira, eta ez dirudi bizimodua hortik doanik. Iruditzen zait egoera sozio-ekonomikoa askoz gehiago aldatu dela gure pentsamoldeak baino, eta aldaketaren kontra eta iraganeko jokaerei eusteko, sentimentalismoa, nostalgia atzera­koia, herri administrazioen interesa, eta abar, elkar hartuta dabiltzala. Ondorioz, arazo latzak familietan, eta faktura emakume gazte askoren bizkarretan.

Zer dio maisu eta adiskide duenaren egoeraz?

Zahartzeroaz Aspalditxoan agintariak oso kezkatuta dabiltza biztanleriaren zahartzeagatik. Eta ez zaie arrazoirik falta. Izan ere, pentsioak luzaroago ordaindu beharko dira, zaharrak zaintzeko egoitzak eta zerbitzuak gehitu, osasun gastua asko igo... Eta, jakina, orain arte baino baliabide gehiago bideratu behar bada horra, beste xede batzuetarako gutxiago. Hori bai kezkagarria alderdi batzuetako finantza-buruentzat! Horregatik, aspalditxo hasi ziren esaten –eta tarteka ahaztu gabe gogorarazten– norberak aurreztea komeni dela zahartzarorako, Estatu ugazabaren ‘ugatzek’ ez omen dutelako guztiontzat emango; has gaitezen, beraz, Pentsio Funts pribatuak gizentzen. Oinarrizko datu erreal hori ukatu gabe –hots, gero eta luzaroago bizi garela–, hamaika galdera sortzen zaizkit gizartearen ezintasunaz egoerari aurre egiteko. Zenbat interes ez ote da ezkutatzen ‘egia ukaezin’ horren atzean! (ikus Un mundo sin rumbo. Crisis de fin de siglo, I. Ramonet). Baina gaur bestela­koa da nire kezka. Nago bestelako prestakuntza ere beha­rrezkoa dela zahartzarorako, eta oso gutxi hitz egiten dela horretaz. Prestakuntza, ez egonkor­tasun ekono­mikoa ziurtatzeko, baizik eta bizi-proiektu gisa zahartzaroaren kalitatea ziurta­tzeko: gure buru-izpirituak eta gizarte jarrerak prestatuz joatea bizitzako azken arorako. Izan ere, bizia asko luzatu dugu, baina ez beti eta neurri berean bizi-kalitatea, eta hilezkortasuna betiko gaztetasunik gabe zoritxar izugarria da, J. Swiftek garbi erakutsi zuen bezala (Gulliver-en bidaiak). Nik, behintzat, zahartzaro txar asko ikusten dut inguruan, onak ere bai, baina txarrak ere asko: bizi-poz urrikoak eta depresio, egonezin, etsipen eta garraztasun handikoak, zahartzaroa naufragio eta hondamendi gisa bizi balute bezala. Ez gara prestatzen zahartzarorako, eta beharko genuke. Baina arazoa orokorragoa da eta sustrai sakonak ditu. Gure heziketak haurtzaroa eta gaztaroaren zati bat –eskolaldia, batzuetan unibertsitatera arte luzatzen dena– hartzen ditu. Gainera, adin batetik aurrera, heziketa hori lanbidera zuzenean bideratutako irakaskuntza bihurtzen da. Orain ‘bizitza osoan ikasteko jarrera’ bultzatu nahi da, baina betiere lanbideari gagozkiola. Eta kito, inork ez du planteatzen bizitzen ikastea; hobeto esanda, bizitzen ikasten du bizi ahala, baina hanka sartuz, muturreko ederrak hartuz, majo sufrituz, geure buruari eta besteei zauriak eginez... Arazo dezente saihestuko genituzke bikote bizitza­rako gehixeago prestatuko bagina, edo gurasoak izateko, gaixoaldi eta krisialdirako, kontsumorako, bizi aro bakoi­tzera egokitzeko –adibi­dez, zahartuz joateko edo etxean egokitu zaizkigun zaharrak zaintzeko–, eta abar. Erdizkako beste egia bat: «Zaharra bere etxean baino hobeto inon ez». Hori egia izan liteke, baldin eta gaur egun etxe askotan ematen ez diren baldintzak emango balira, eta ez dirudi bizimodua hortik doanik. Iruditzen zait egoera sozio-ekonomikoa askoz gehiago aldatu dela gure pentsamoldeak baino, eta aldaketaren kontra eta iraganeko jokaerei eusteko, sentimentalismoa, nostalgia atzera­koia, herri administrazioen interesa, eta abar, elkar hartuta dabiltzala. Ondorioz, arazo latzak familietan, eta faktura emakume gazte askoren bizkarretan.

Egin duen lanaz, zer dio?

Zahartzeroaz Aspalditxoan agintariak oso kezkatuta dabiltza biztanleriaren zahartzeagatik. Eta ez zaie arrazoirik falta. Izan ere, pentsioak luzaroago ordaindu beharko dira, zaharrak zaintzeko egoitzak eta zerbitzuak gehitu, osasun gastua asko igo... Eta, jakina, orain arte baino baliabide gehiago bideratu behar bada horra, beste xede batzuetarako gutxiago. Hori bai kezkagarria alderdi batzuetako finantza-buruentzat! Horregatik, aspalditxo hasi ziren esaten –eta tarteka ahaztu gabe gogorarazten– norberak aurreztea komeni dela zahartzarorako, Estatu ugazabaren ‘ugatzek’ ez omen dutelako guztiontzat emango; has gaitezen, beraz, Pentsio Funts pribatuak gizentzen. Oinarrizko datu erreal hori ukatu gabe –hots, gero eta luzaroago bizi garela–, hamaika galdera sortzen zaizkit gizartearen ezintasunaz egoerari aurre egiteko. Zenbat interes ez ote da ezkutatzen ‘egia ukaezin’ horren atzean! (ikus Un mundo sin rumbo. Crisis de fin de siglo, I. Ramonet). Baina gaur bestela­koa da nire kezka. Nago bestelako prestakuntza ere beha­rrezkoa dela zahartzarorako, eta oso gutxi hitz egiten dela horretaz. Prestakuntza, ez egonkor­tasun ekono­mikoa ziurtatzeko, baizik eta bizi-proiektu gisa zahartzaroaren kalitatea ziurta­tzeko: gure buru-izpirituak eta gizarte jarrerak prestatuz joatea bizitzako azken arorako. Izan ere, bizia asko luzatu dugu, baina ez beti eta neurri berean bizi-kalitatea, eta hilezkortasuna betiko gaztetasunik gabe zoritxar izugarria da, J. Swiftek garbi erakutsi zuen bezala (Gulliver-en bidaiak). Nik, behintzat, zahartzaro txar asko ikusten dut inguruan, onak ere bai, baina txarrak ere asko: bizi-poz urrikoak eta depresio, egonezin, etsipen eta garraztasun handikoak, zahartzaroa naufragio eta hondamendi gisa bizi balute bezala. Ez gara prestatzen zahartzarorako, eta beharko genuke. Baina arazoa orokorragoa da eta sustrai sakonak ditu. Gure heziketak haurtzaroa eta gaztaroaren zati bat –eskolaldia, batzuetan unibertsitatera arte luzatzen dena– hartzen ditu. Gainera, adin batetik aurrera, heziketa hori lanbidera zuzenean bideratutako irakaskuntza bihurtzen da. Orain ‘bizitza osoan ikasteko jarrera’ bultzatu nahi da, baina betiere lanbideari gagozkiola. Eta kito, inork ez du planteatzen bizitzen ikastea; hobeto esanda, bizitzen ikasten du bizi ahala, baina hanka sartuz, muturreko ederrak hartuz, majo sufrituz, geure buruari eta besteei zauriak eginez... Arazo dezente saihestuko genituzke bikote bizitza­rako gehixeago prestatuko bagina, edo gurasoak izateko, gaixoaldi eta krisialdirako, kontsumorako, bizi aro bakoi­tzera egokitzeko –adibi­dez, zahartuz joateko edo etxean egokitu zaizkigun zaharrak zaintzeko–, eta abar. Erdizkako beste egia bat: «Zaharra bere etxean baino hobeto inon ez». Hori egia izan liteke, baldin eta gaur egun etxe askotan ematen ez diren baldintzak emango balira, eta ez dirudi bizimodua hortik doanik. Iruditzen zait egoera sozio-ekonomikoa askoz gehiago aldatu dela gure pentsamoldeak baino, eta aldaketaren kontra eta iraganeko jokaerei eusteko, sentimentalismoa, nostalgia atzera­koia, herri administrazioen interesa, eta abar, elkar hartuta dabiltzala. Ondorioz, arazo latzak familietan, eta faktura emakume gazte askoren bizkarretan.

Obra, nolakoa da?

Zahartzeroaz Aspalditxoan agintariak oso kezkatuta dabiltza biztanleriaren zahartzeagatik. Eta ez zaie arrazoirik falta. Izan ere, pentsioak luzaroago ordaindu beharko dira, zaharrak zaintzeko egoitzak eta zerbitzuak gehitu, osasun gastua asko igo... Eta, jakina, orain arte baino baliabide gehiago bideratu behar bada horra, beste xede batzuetarako gutxiago. Hori bai kezkagarria alderdi batzuetako finantza-buruentzat! Horregatik, aspalditxo hasi ziren esaten –eta tarteka ahaztu gabe gogorarazten– norberak aurreztea komeni dela zahartzarorako, Estatu ugazabaren ‘ugatzek’ ez omen dutelako guztiontzat emango; has gaitezen, beraz, Pentsio Funts pribatuak gizentzen. Oinarrizko datu erreal hori ukatu gabe –hots, gero eta luzaroago bizi garela–, hamaika galdera sortzen zaizkit gizartearen ezintasunaz egoerari aurre egiteko. Zenbat interes ez ote da ezkutatzen ‘egia ukaezin’ horren atzean! (ikus Un mundo sin rumbo. Crisis de fin de siglo, I. Ramonet). Baina gaur bestela­koa da nire kezka. Nago bestelako prestakuntza ere beha­rrezkoa dela zahartzarorako, eta oso gutxi hitz egiten dela horretaz. Prestakuntza, ez egonkor­tasun ekono­mikoa ziurtatzeko, baizik eta bizi-proiektu gisa zahartzaroaren kalitatea ziurta­tzeko: gure buru-izpirituak eta gizarte jarrerak prestatuz joatea bizitzako azken arorako. Izan ere, bizia asko luzatu dugu, baina ez beti eta neurri berean bizi-kalitatea, eta hilezkortasuna betiko gaztetasunik gabe zoritxar izugarria da, J. Swiftek garbi erakutsi zuen bezala (Gulliver-en bidaiak). Nik, behintzat, zahartzaro txar asko ikusten dut inguruan, onak ere bai, baina txarrak ere asko: bizi-poz urrikoak eta depresio, egonezin, etsipen eta garraztasun handikoak, zahartzaroa naufragio eta hondamendi gisa bizi balute bezala. Ez gara prestatzen zahartzarorako, eta beharko genuke. Baina arazoa orokorragoa da eta sustrai sakonak ditu. Gure heziketak haurtzaroa eta gaztaroaren zati bat –eskolaldia, batzuetan unibertsitatera arte luzatzen dena– hartzen ditu. Gainera, adin batetik aurrera, heziketa hori lanbidera zuzenean bideratutako irakaskuntza bihurtzen da. Orain ‘bizitza osoan ikasteko jarrera’ bultzatu nahi da, baina betiere lanbideari gagozkiola. Eta kito, inork ez du planteatzen bizitzen ikastea; hobeto esanda, bizitzen ikasten du bizi ahala, baina hanka sartuz, muturreko ederrak hartuz, majo sufrituz, geure buruari eta besteei zauriak eginez... Arazo dezente saihestuko genituzke bikote bizitza­rako gehixeago prestatuko bagina, edo gurasoak izateko, gaixoaldi eta krisialdirako, kontsumorako, bizi aro bakoi­tzera egokitzeko –adibi­dez, zahartuz joateko edo etxean egokitu zaizkigun zaharrak zaintzeko–, eta abar. Erdizkako beste egia bat: «Zaharra bere etxean baino hobeto inon ez». Hori egia izan liteke, baldin eta gaur egun etxe askotan ematen ez diren baldintzak emango balira, eta ez dirudi bizimodua hortik doanik. Iruditzen zait egoera sozio-ekonomikoa askoz gehiago aldatu dela gure pentsamoldeak baino, eta aldaketaren kontra eta iraganeko jokaerei eusteko, sentimentalismoa, nostalgia atzera­koia, herri administrazioen interesa, eta abar, elkar hartuta dabiltzala. Ondorioz, arazo latzak familietan, eta faktura emakume gazte askoren bizkarretan.

Zer adierazten du gutun horren egileak?

Zahartzeroaz Aspalditxoan agintariak oso kezkatuta dabiltza biztanleriaren zahartzeagatik. Eta ez zaie arrazoirik falta. Izan ere, pentsioak luzaroago ordaindu beharko dira, zaharrak zaintzeko egoitzak eta zerbitzuak gehitu, osasun gastua asko igo... Eta, jakina, orain arte baino baliabide gehiago bideratu behar bada horra, beste xede batzuetarako gutxiago. Hori bai kezkagarria alderdi batzuetako finantza-buruentzat! Horregatik, aspalditxo hasi ziren esaten –eta tarteka ahaztu gabe gogorarazten– norberak aurreztea komeni dela zahartzarorako, Estatu ugazabaren ‘ugatzek’ ez omen dutelako guztiontzat emango; has gaitezen, beraz, Pentsio Funts pribatuak gizentzen. Oinarrizko datu erreal hori ukatu gabe –hots, gero eta luzaroago bizi garela–, hamaika galdera sortzen zaizkit gizartearen ezintasunaz egoerari aurre egiteko. Zenbat interes ez ote da ezkutatzen ‘egia ukaezin’ horren atzean! (ikus Un mundo sin rumbo. Crisis de fin de siglo, I. Ramonet). Baina gaur bestela­koa da nire kezka. Nago bestelako prestakuntza ere beha­rrezkoa dela zahartzarorako, eta oso gutxi hitz egiten dela horretaz. Prestakuntza, ez egonkor­tasun ekono­mikoa ziurtatzeko, baizik eta bizi-proiektu gisa zahartzaroaren kalitatea ziurta­tzeko: gure buru-izpirituak eta gizarte jarrerak prestatuz joatea bizitzako azken arorako. Izan ere, bizia asko luzatu dugu, baina ez beti eta neurri berean bizi-kalitatea, eta hilezkortasuna betiko gaztetasunik gabe zoritxar izugarria da, J. Swiftek garbi erakutsi zuen bezala (Gulliver-en bidaiak). Nik, behintzat, zahartzaro txar asko ikusten dut inguruan, onak ere bai, baina txarrak ere asko: bizi-poz urrikoak eta depresio, egonezin, etsipen eta garraztasun handikoak, zahartzaroa naufragio eta hondamendi gisa bizi balute bezala. Ez gara prestatzen zahartzarorako, eta beharko genuke. Baina arazoa orokorragoa da eta sustrai sakonak ditu. Gure heziketak haurtzaroa eta gaztaroaren zati bat –eskolaldia, batzuetan unibertsitatera arte luzatzen dena– hartzen ditu. Gainera, adin batetik aurrera, heziketa hori lanbidera zuzenean bideratutako irakaskuntza bihurtzen da. Orain ‘bizitza osoan ikasteko jarrera’ bultzatu nahi da, baina betiere lanbideari gagozkiola. Eta kito, inork ez du planteatzen bizitzen ikastea; hobeto esanda, bizitzen ikasten du bizi ahala, baina hanka sartuz, muturreko ederrak hartuz, majo sufrituz, geure buruari eta besteei zauriak eginez... Arazo dezente saihestuko genituzke bikote bizitza­rako gehixeago prestatuko bagina, edo gurasoak izateko, gaixoaldi eta krisialdirako, kontsumorako, bizi aro bakoi­tzera egokitzeko –adibi­dez, zahartuz joateko edo etxean egokitu zaizkigun zaharrak zaintzeko–, eta abar. Erdizkako beste egia bat: «Zaharra bere etxean baino hobeto inon ez». Hori egia izan liteke, baldin eta gaur egun etxe askotan ematen ez diren baldintzak emango balira, eta ez dirudi bizimodua hortik doanik. Iruditzen zait egoera sozio-ekonomikoa askoz gehiago aldatu dela gure pentsamoldeak baino, eta aldaketaren kontra eta iraganeko jokaerei eusteko, sentimentalismoa, nostalgia atzera­koia, herri administrazioen interesa, eta abar, elkar hartuta dabiltzala. Ondorioz, arazo latzak familietan, eta faktura emakume gazte askoren bizkarretan.

Zein da bere obraren oinarria?

Gobernuz Kanpoko Erakundeak (GKE) Inkesta baten emaitza Mitch urakanaren eragin suntsitzaileak berpiztu egin du herritarren eta agintari publikoen sentsibilitate solidarioa gure herrian. Inork ez du zalantzan jartzen jendearen jokaera eredugarria izan dela; baina, zer iritzi dugu solidaritateaz? Edo Gobernuz Kanpoko Erakundeez eta, orokorrean, oinarri-oinarrizko beharrak beteta izateko zoria ez dutenen orainari eta geroari buruzko kezka eta konpromisoa erakusten duten jarreren goraldiaz? Inkesta honetako datuak azken egunotan Amerika Erdialdera bidalitako giza laguntzaren arrazoiak albora utzita interpretatu behar dira (elkarrizketak hurakana izan baino lehenagokoak dira). Makro inkestaren lehen emaitzetatik atera daitekeenez, GKEek oso irudi ona eta aldekoa dute gure gizartean. Oro har, konfiantza ematen dute eta altruismoarekin erlazionatzen ditu jendeak. Gainera, laguntzen hartzaileari gizabidezko tratua ematen diotela uste da. Hala ere, diru hotzarekin erlazionaturiko zenbaki hotzagoak tartean sartzen direnean, ez da dena hain argia, eta itzal ilunak ere sortzen dira: adibidez, biztanleen ehuneko 80k aitortzen dute ez diotela inongo GKEri laguntzen. Beste datu bat: ongintzarako ematen dugun dirua (oro har, kale kantoiko eskalearengandik hasi eta GKE bati ematen diogun kopururaino), esanguratsua izan arren, ez da kopuru garrantzitsua gure poltsikorako: herritarrek batez beste 16.875 pezeta ematen dituzte urtean helburu hauetarako; hau da, Estatuko Estatistika Erakundearen arabera 18 urtetik gorako hiritar batek urtean gastatzen duenaren (900.000 pezeta) ehuneko bi baino gutxiago. Kopuru garrantzitsua da, baina ez hainbeste loteria eta kirolarekin erlazionatzen diren jokoetako batez besteko gastua ikusita: 22.530 pezeta urtean pertsonako. Egia esan, solidarioak gara, baina izan gintezke solidarioago. Inkestatuen erdiek –gazteen artean gehitu egiten da kopurua– gure gizartea ez dela solidarioa uste dute. Kritika hori areagotu egiten da gure mugetatik kanpora jotzen badugu: biztanleen %77ren ustez ez dira nahikoa nazioarteko kooperaziorako Gobernuek ematen dituzten laguntzak. Argi geratzen da Estatuko Aurrekontuen ehuneko 0,7 –hainbestetan eskatzen den bezala– nazioarteko solidaritatera bideratzea kopuru txikiagoa dela herritarrek hurbileko marginatuari edo, oro har, gure herritik milaka kilometrora gertatu den hondameneko kaltetuei laguntzeko ematen duten laguntza baino. Inkestatuen jarrera pertsonalei begiratzen badiegu, kontraesan handiak sortzen dira. Horrela, ehuneko 84k solidariotzat dute bere burua, baina ehuneko 20 inguruk baino ez diote GKEren bati laguntzen (boluntario gisa edo bazkide diruemale moduan). Eta %6 bakarrik ari dira horrelako erakunderen batean boluntario lanetan, bere denboraren zati bat besteen aldeko lanean emanez. .......GKEetan ustelkeria? Gizarteak GKEei buruz duen irudi positiboa gorabehera, harritzekoa da lortzen duten kolaborazioa hain eskasa izatea. Hainbat datuk argitu diezagukete kontraesan hau. Adibidez, azken urteotan GKEak asko ugaldu diren arren, GKEen eta hauen egitekoari buruzko ezagutza ez da, inondik inora, masiboa: hiru lagunetik bat ez da gauza ezaugarri hauek dituen erakundeen izen bat bera ere emateko. Eta erakundeok sor lezaketen irudi negatiboari dagokionez, lau pertsona nagusitik batek uste du GKEen lanak aitzakia eman diezaiokeela Estatuari biztanle guztien garapen sozial eta ekonomikoa eragozten duten arazoen konponbideaz ez arduratzeko. Azken batean, GKEek beste edozein taldek baino irudi hobea izan arren, eta solidaritaterako bide ordezkaezin moduan ikusten ditugun arren, oraindik ere ez dira guztiz ezagunak eta errezeloren bat edo beste ere sortzen dute. Eta horrek guztiak, zalantzarik gabe, eragina du boluntarioak eta bazkide diruemaleak aurkitzeko erakundeok duten gaitasunean. Ez da txantxatako kontua biztanleen ehuneko 20k GKEek gestionatzen duten diruaren xedeaz zalan­tzak dituztela adieraztea. Edo herritarren %12 bakarrik daudela ziur emandako dirua har­tzaileak zuzenean jasoko duela. Nazioarteko solidaritatean, gainera –azken asteotan ikusi ahal izan da–, mesfidantza garbia ageri da laguntzak jaso behar dituzten herrialdeetako agintari politiko eta funtzionarioen jokaera etikoaren inguruan. Inkestatuen erdiek uste dute pertsona edo toki erakunde horiek bidegabekeriaz jokatu eta eurentzat gordetzen dutela emandako kopuruaren zati handi bat. Hala eta guztiz ere, bada datu bat kezkagarriagoa: bost herritarretik batek uste du GKEetako kideek euren probe­txurako har­tzen dutela bildutakoaren zati bat. Datu horrek inork gestionatzen duenaren aurrean izaten den mesfidantza adieraziko luke agian; eta zer esan dezakegu beste honetaz?: GKEetako boluntarioen ehuneko 10ek baieztatzen dute erakunde horiei emandako diru, ondasun edo janarien zati garrantzitsu bat GKEko kideek eskuratzen dutela euren probetxurako. .......Tradizionalak gara solidaritatean ere. Inkestatik atera daitekeenez, kolaboraziorako ohiko moduak ditugu gogokoen, soberan duguna zuzenean ematea, alegia. Horrela, inkestatuen ehuneko 32k diote ahal duen guztietan arropa ematen dutela. Garrantzian, hurrengoak zorion txartel benefikoak eta helburu altruistako zozketetan parte hartzea dira. Aitzitik, jarrera sortu berriagoak, bidezko merkataritza eta antzekoak, oso minoritarioak dira oraindik. Herritarren %44k, adibidez, ez dute sekula erosten irabazien portzentaje bat solidaritate proiektuetara bideratzen duten enpresen produkturik. .......Ongintzako modu ohizkoenak oraindik ere nagusi izan arren, gaitzespen handiena eragiten duten jarduera solidarioak Elizaren ingurukoak dira: inkestatuen erdiek adierazten dute ez diotela sekula Elizari edo horren kideko inongo erakunderi laguntzen. Besterik gertatzen da telebista kateek antolatzen dituzten ongintzako gala edo jaialdiekin. Herritarren erdiaren ustez, audientzien gerra irabazteko komunikazio enpresek darabilten tresna bat gehiago dela jakin arren, ikuskizun horiek arazo errealak konpontzen laguntzen dute.

Mitch urakana dela eta, testuak dio ezen

Gobernuz Kanpoko Erakundeak (GKE) Inkesta baten emaitza Mitch urakanaren eragin suntsitzaileak berpiztu egin du herritarren eta agintari publikoen sentsibilitate solidarioa gure herrian. Inork ez du zalantzan jartzen jendearen jokaera eredugarria izan dela; baina, zer iritzi dugu solidaritateaz? Edo Gobernuz Kanpoko Erakundeez eta, orokorrean, oinarri-oinarrizko beharrak beteta izateko zoria ez dutenen orainari eta geroari buruzko kezka eta konpromisoa erakusten duten jarreren goraldiaz? Inkesta honetako datuak azken egunotan Amerika Erdialdera bidalitako giza laguntzaren arrazoiak albora utzita interpretatu behar dira (elkarrizketak hurakana izan baino lehenagokoak dira). Makro inkestaren lehen emaitzetatik atera daitekeenez, GKEek oso irudi ona eta aldekoa dute gure gizartean. Oro har, konfiantza ematen dute eta altruismoarekin erlazionatzen ditu jendeak. Gainera, laguntzen hartzaileari gizabidezko tratua ematen diotela uste da. Hala ere, diru hotzarekin erlazionaturiko zenbaki hotzagoak tartean sartzen direnean, ez da dena hain argia, eta itzal ilunak ere sortzen dira: adibidez, biztanleen ehuneko 80k aitortzen dute ez diotela inongo GKEri laguntzen. Beste datu bat: ongintzarako ematen dugun dirua (oro har, kale kantoiko eskalearengandik hasi eta GKE bati ematen diogun kopururaino), esanguratsua izan arren, ez da kopuru garrantzitsua gure poltsikorako: herritarrek batez beste 16.875 pezeta ematen dituzte urtean helburu hauetarako; hau da, Estatuko Estatistika Erakundearen arabera 18 urtetik gorako hiritar batek urtean gastatzen duenaren (900.000 pezeta) ehuneko bi baino gutxiago. Kopuru garrantzitsua da, baina ez hainbeste loteria eta kirolarekin erlazionatzen diren jokoetako batez besteko gastua ikusita: 22.530 pezeta urtean pertsonako. Egia esan, solidarioak gara, baina izan gintezke solidarioago. Inkestatuen erdiek –gazteen artean gehitu egiten da kopurua– gure gizartea ez dela solidarioa uste dute. Kritika hori areagotu egiten da gure mugetatik kanpora jotzen badugu: biztanleen %77ren ustez ez dira nahikoa nazioarteko kooperaziorako Gobernuek ematen dituzten laguntzak. Argi geratzen da Estatuko Aurrekontuen ehuneko 0,7 –hainbestetan eskatzen den bezala– nazioarteko solidaritatera bideratzea kopuru txikiagoa dela herritarrek hurbileko marginatuari edo, oro har, gure herritik milaka kilometrora gertatu den hondameneko kaltetuei laguntzeko ematen duten laguntza baino. Inkestatuen jarrera pertsonalei begiratzen badiegu, kontraesan handiak sortzen dira. Horrela, ehuneko 84k solidariotzat dute bere burua, baina ehuneko 20 inguruk baino ez diote GKEren bati laguntzen (boluntario gisa edo bazkide diruemale moduan). Eta %6 bakarrik ari dira horrelako erakunderen batean boluntario lanetan, bere denboraren zati bat besteen aldeko lanean emanez. .......GKEetan ustelkeria? Gizarteak GKEei buruz duen irudi positiboa gorabehera, harritzekoa da lortzen duten kolaborazioa hain eskasa izatea. Hainbat datuk argitu diezagukete kontraesan hau. Adibidez, azken urteotan GKEak asko ugaldu diren arren, GKEen eta hauen egitekoari buruzko ezagutza ez da, inondik inora, masiboa: hiru lagunetik bat ez da gauza ezaugarri hauek dituen erakundeen izen bat bera ere emateko. Eta erakundeok sor lezaketen irudi negatiboari dagokionez, lau pertsona nagusitik batek uste du GKEen lanak aitzakia eman diezaiokeela Estatuari biztanle guztien garapen sozial eta ekonomikoa eragozten duten arazoen konponbideaz ez arduratzeko. Azken batean, GKEek beste edozein taldek baino irudi hobea izan arren, eta solidaritaterako bide ordezkaezin moduan ikusten ditugun arren, oraindik ere ez dira guztiz ezagunak eta errezeloren bat edo beste ere sortzen dute. Eta horrek guztiak, zalantzarik gabe, eragina du boluntarioak eta bazkide diruemaleak aurkitzeko erakundeok duten gaitasunean. Ez da txantxatako kontua biztanleen ehuneko 20k GKEek gestionatzen duten diruaren xedeaz zalan­tzak dituztela adieraztea. Edo herritarren %12 bakarrik daudela ziur emandako dirua har­tzaileak zuzenean jasoko duela. Nazioarteko solidaritatean, gainera –azken asteotan ikusi ahal izan da–, mesfidantza garbia ageri da laguntzak jaso behar dituzten herrialdeetako agintari politiko eta funtzionarioen jokaera etikoaren inguruan. Inkestatuen erdiek uste dute pertsona edo toki erakunde horiek bidegabekeriaz jokatu eta eurentzat gordetzen dutela emandako kopuruaren zati handi bat. Hala eta guztiz ere, bada datu bat kezkagarriagoa: bost herritarretik batek uste du GKEetako kideek euren probe­txurako har­tzen dutela bildutakoaren zati bat. Datu horrek inork gestionatzen duenaren aurrean izaten den mesfidantza adieraziko luke agian; eta zer esan dezakegu beste honetaz?: GKEetako boluntarioen ehuneko 10ek baieztatzen dute erakunde horiei emandako diru, ondasun edo janarien zati garrantzitsu bat GKEko kideek eskuratzen dutela euren probetxurako. .......Tradizionalak gara solidaritatean ere. Inkestatik atera daitekeenez, kolaboraziorako ohiko moduak ditugu gogokoen, soberan duguna zuzenean ematea, alegia. Horrela, inkestatuen ehuneko 32k diote ahal duen guztietan arropa ematen dutela. Garrantzian, hurrengoak zorion txartel benefikoak eta helburu altruistako zozketetan parte hartzea dira. Aitzitik, jarrera sortu berriagoak, bidezko merkataritza eta antzekoak, oso minoritarioak dira oraindik. Herritarren %44k, adibidez, ez dute sekula erosten irabazien portzentaje bat solidaritate proiektuetara bideratzen duten enpresen produkturik. .......Ongintzako modu ohizkoenak oraindik ere nagusi izan arren, gaitzespen handiena eragiten duten jarduera solidarioak Elizaren ingurukoak dira: inkestatuen erdiek adierazten dute ez diotela sekula Elizari edo horren kideko inongo erakunderi laguntzen. Besterik gertatzen da telebista kateek antolatzen dituzten ongintzako gala edo jaialdiekin. Herritarren erdiaren ustez, audientzien gerra irabazteko komunikazio enpresek darabilten tresna bat gehiago dela jakin arren, ikuskizun horiek arazo errealak konpontzen laguntzen dute.

Zer iritzi dute herritarrek GKEei buruz?

Gobernuz Kanpoko Erakundeak (GKE) Inkesta baten emaitza Mitch urakanaren eragin suntsitzaileak berpiztu egin du herritarren eta agintari publikoen sentsibilitate solidarioa gure herrian. Inork ez du zalantzan jartzen jendearen jokaera eredugarria izan dela; baina, zer iritzi dugu solidaritateaz? Edo Gobernuz Kanpoko Erakundeez eta, orokorrean, oinarri-oinarrizko beharrak beteta izateko zoria ez dutenen orainari eta geroari buruzko kezka eta konpromisoa erakusten duten jarreren goraldiaz? Inkesta honetako datuak azken egunotan Amerika Erdialdera bidalitako giza laguntzaren arrazoiak albora utzita interpretatu behar dira (elkarrizketak hurakana izan baino lehenagokoak dira). Makro inkestaren lehen emaitzetatik atera daitekeenez, GKEek oso irudi ona eta aldekoa dute gure gizartean. Oro har, konfiantza ematen dute eta altruismoarekin erlazionatzen ditu jendeak. Gainera, laguntzen hartzaileari gizabidezko tratua ematen diotela uste da. Hala ere, diru hotzarekin erlazionaturiko zenbaki hotzagoak tartean sartzen direnean, ez da dena hain argia, eta itzal ilunak ere sortzen dira: adibidez, biztanleen ehuneko 80k aitortzen dute ez diotela inongo GKEri laguntzen. Beste datu bat: ongintzarako ematen dugun dirua (oro har, kale kantoiko eskalearengandik hasi eta GKE bati ematen diogun kopururaino), esanguratsua izan arren, ez da kopuru garrantzitsua gure poltsikorako: herritarrek batez beste 16.875 pezeta ematen dituzte urtean helburu hauetarako; hau da, Estatuko Estatistika Erakundearen arabera 18 urtetik gorako hiritar batek urtean gastatzen duenaren (900.000 pezeta) ehuneko bi baino gutxiago. Kopuru garrantzitsua da, baina ez hainbeste loteria eta kirolarekin erlazionatzen diren jokoetako batez besteko gastua ikusita: 22.530 pezeta urtean pertsonako. Egia esan, solidarioak gara, baina izan gintezke solidarioago. Inkestatuen erdiek –gazteen artean gehitu egiten da kopurua– gure gizartea ez dela solidarioa uste dute. Kritika hori areagotu egiten da gure mugetatik kanpora jotzen badugu: biztanleen %77ren ustez ez dira nahikoa nazioarteko kooperaziorako Gobernuek ematen dituzten laguntzak. Argi geratzen da Estatuko Aurrekontuen ehuneko 0,7 –hainbestetan eskatzen den bezala– nazioarteko solidaritatera bideratzea kopuru txikiagoa dela herritarrek hurbileko marginatuari edo, oro har, gure herritik milaka kilometrora gertatu den hondameneko kaltetuei laguntzeko ematen duten laguntza baino. Inkestatuen jarrera pertsonalei begiratzen badiegu, kontraesan handiak sortzen dira. Horrela, ehuneko 84k solidariotzat dute bere burua, baina ehuneko 20 inguruk baino ez diote GKEren bati laguntzen (boluntario gisa edo bazkide diruemale moduan). Eta %6 bakarrik ari dira horrelako erakunderen batean boluntario lanetan, bere denboraren zati bat besteen aldeko lanean emanez. .......GKEetan ustelkeria? Gizarteak GKEei buruz duen irudi positiboa gorabehera, harritzekoa da lortzen duten kolaborazioa hain eskasa izatea. Hainbat datuk argitu diezagukete kontraesan hau. Adibidez, azken urteotan GKEak asko ugaldu diren arren, GKEen eta hauen egitekoari buruzko ezagutza ez da, inondik inora, masiboa: hiru lagunetik bat ez da gauza ezaugarri hauek dituen erakundeen izen bat bera ere emateko. Eta erakundeok sor lezaketen irudi negatiboari dagokionez, lau pertsona nagusitik batek uste du GKEen lanak aitzakia eman diezaiokeela Estatuari biztanle guztien garapen sozial eta ekonomikoa eragozten duten arazoen konponbideaz ez arduratzeko. Azken batean, GKEek beste edozein taldek baino irudi hobea izan arren, eta solidaritaterako bide ordezkaezin moduan ikusten ditugun arren, oraindik ere ez dira guztiz ezagunak eta errezeloren bat edo beste ere sortzen dute. Eta horrek guztiak, zalantzarik gabe, eragina du boluntarioak eta bazkide diruemaleak aurkitzeko erakundeok duten gaitasunean. Ez da txantxatako kontua biztanleen ehuneko 20k GKEek gestionatzen duten diruaren xedeaz zalan­tzak dituztela adieraztea. Edo herritarren %12 bakarrik daudela ziur emandako dirua har­tzaileak zuzenean jasoko duela. Nazioarteko solidaritatean, gainera –azken asteotan ikusi ahal izan da–, mesfidantza garbia ageri da laguntzak jaso behar dituzten herrialdeetako agintari politiko eta funtzionarioen jokaera etikoaren inguruan. Inkestatuen erdiek uste dute pertsona edo toki erakunde horiek bidegabekeriaz jokatu eta eurentzat gordetzen dutela emandako kopuruaren zati handi bat. Hala eta guztiz ere, bada datu bat kezkagarriagoa: bost herritarretik batek uste du GKEetako kideek euren probe­txurako har­tzen dutela bildutakoaren zati bat. Datu horrek inork gestionatzen duenaren aurrean izaten den mesfidantza adieraziko luke agian; eta zer esan dezakegu beste honetaz?: GKEetako boluntarioen ehuneko 10ek baieztatzen dute erakunde horiei emandako diru, ondasun edo janarien zati garrantzitsu bat GKEko kideek eskuratzen dutela euren probetxurako. .......Tradizionalak gara solidaritatean ere. Inkestatik atera daitekeenez, kolaboraziorako ohiko moduak ditugu gogokoen, soberan duguna zuzenean ematea, alegia. Horrela, inkestatuen ehuneko 32k diote ahal duen guztietan arropa ematen dutela. Garrantzian, hurrengoak zorion txartel benefikoak eta helburu altruistako zozketetan parte hartzea dira. Aitzitik, jarrera sortu berriagoak, bidezko merkataritza eta antzekoak, oso minoritarioak dira oraindik. Herritarren %44k, adibidez, ez dute sekula erosten irabazien portzentaje bat solidaritate proiektuetara bideratzen duten enpresen produkturik. .......Ongintzako modu ohizkoenak oraindik ere nagusi izan arren, gaitzespen handiena eragiten duten jarduera solidarioak Elizaren ingurukoak dira: inkestatuen erdiek adierazten dute ez diotela sekula Elizari edo horren kideko inongo erakunderi laguntzen. Besterik gertatzen da telebista kateek antolatzen dituzten ongintzako gala edo jaialdiekin. Herritarren erdiaren ustez, audientzien gerra irabazteko komunikazio enpresek darabilten tresna bat gehiago dela jakin arren, ikuskizun horiek arazo errealak konpontzen laguntzen dute.

GKEei eskainitako diru laguntzari buruz, zer esaten da testuan?

Gobernuz Kanpoko Erakundeak (GKE) Inkesta baten emaitza Mitch urakanaren eragin suntsitzaileak berpiztu egin du herritarren eta agintari publikoen sentsibilitate solidarioa gure herrian. Inork ez du zalantzan jartzen jendearen jokaera eredugarria izan dela; baina, zer iritzi dugu solidaritateaz? Edo Gobernuz Kanpoko Erakundeez eta, orokorrean, oinarri-oinarrizko beharrak beteta izateko zoria ez dutenen orainari eta geroari buruzko kezka eta konpromisoa erakusten duten jarreren goraldiaz? Inkesta honetako datuak azken egunotan Amerika Erdialdera bidalitako giza laguntzaren arrazoiak albora utzita interpretatu behar dira (elkarrizketak hurakana izan baino lehenagokoak dira). Makro inkestaren lehen emaitzetatik atera daitekeenez, GKEek oso irudi ona eta aldekoa dute gure gizartean. Oro har, konfiantza ematen dute eta altruismoarekin erlazionatzen ditu jendeak. Gainera, laguntzen hartzaileari gizabidezko tratua ematen diotela uste da. Hala ere, diru hotzarekin erlazionaturiko zenbaki hotzagoak tartean sartzen direnean, ez da dena hain argia, eta itzal ilunak ere sortzen dira: adibidez, biztanleen ehuneko 80k aitortzen dute ez diotela inongo GKEri laguntzen. Beste datu bat: ongintzarako ematen dugun dirua (oro har, kale kantoiko eskalearengandik hasi eta GKE bati ematen diogun kopururaino), esanguratsua izan arren, ez da kopuru garrantzitsua gure poltsikorako: herritarrek batez beste 16.875 pezeta ematen dituzte urtean helburu hauetarako; hau da, Estatuko Estatistika Erakundearen arabera 18 urtetik gorako hiritar batek urtean gastatzen duenaren (900.000 pezeta) ehuneko bi baino gutxiago. Kopuru garrantzitsua da, baina ez hainbeste loteria eta kirolarekin erlazionatzen diren jokoetako batez besteko gastua ikusita: 22.530 pezeta urtean pertsonako. Egia esan, solidarioak gara, baina izan gintezke solidarioago. Inkestatuen erdiek –gazteen artean gehitu egiten da kopurua– gure gizartea ez dela solidarioa uste dute. Kritika hori areagotu egiten da gure mugetatik kanpora jotzen badugu: biztanleen %77ren ustez ez dira nahikoa nazioarteko kooperaziorako Gobernuek ematen dituzten laguntzak. Argi geratzen da Estatuko Aurrekontuen ehuneko 0,7 –hainbestetan eskatzen den bezala– nazioarteko solidaritatera bideratzea kopuru txikiagoa dela herritarrek hurbileko marginatuari edo, oro har, gure herritik milaka kilometrora gertatu den hondameneko kaltetuei laguntzeko ematen duten laguntza baino. Inkestatuen jarrera pertsonalei begiratzen badiegu, kontraesan handiak sortzen dira. Horrela, ehuneko 84k solidariotzat dute bere burua, baina ehuneko 20 inguruk baino ez diote GKEren bati laguntzen (boluntario gisa edo bazkide diruemale moduan). Eta %6 bakarrik ari dira horrelako erakunderen batean boluntario lanetan, bere denboraren zati bat besteen aldeko lanean emanez. .......GKEetan ustelkeria? Gizarteak GKEei buruz duen irudi positiboa gorabehera, harritzekoa da lortzen duten kolaborazioa hain eskasa izatea. Hainbat datuk argitu diezagukete kontraesan hau. Adibidez, azken urteotan GKEak asko ugaldu diren arren, GKEen eta hauen egitekoari buruzko ezagutza ez da, inondik inora, masiboa: hiru lagunetik bat ez da gauza ezaugarri hauek dituen erakundeen izen bat bera ere emateko. Eta erakundeok sor lezaketen irudi negatiboari dagokionez, lau pertsona nagusitik batek uste du GKEen lanak aitzakia eman diezaiokeela Estatuari biztanle guztien garapen sozial eta ekonomikoa eragozten duten arazoen konponbideaz ez arduratzeko. Azken batean, GKEek beste edozein taldek baino irudi hobea izan arren, eta solidaritaterako bide ordezkaezin moduan ikusten ditugun arren, oraindik ere ez dira guztiz ezagunak eta errezeloren bat edo beste ere sortzen dute. Eta horrek guztiak, zalantzarik gabe, eragina du boluntarioak eta bazkide diruemaleak aurkitzeko erakundeok duten gaitasunean. Ez da txantxatako kontua biztanleen ehuneko 20k GKEek gestionatzen duten diruaren xedeaz zalan­tzak dituztela adieraztea. Edo herritarren %12 bakarrik daudela ziur emandako dirua har­tzaileak zuzenean jasoko duela. Nazioarteko solidaritatean, gainera –azken asteotan ikusi ahal izan da–, mesfidantza garbia ageri da laguntzak jaso behar dituzten herrialdeetako agintari politiko eta funtzionarioen jokaera etikoaren inguruan. Inkestatuen erdiek uste dute pertsona edo toki erakunde horiek bidegabekeriaz jokatu eta eurentzat gordetzen dutela emandako kopuruaren zati handi bat. Hala eta guztiz ere, bada datu bat kezkagarriagoa: bost herritarretik batek uste du GKEetako kideek euren probe­txurako har­tzen dutela bildutakoaren zati bat. Datu horrek inork gestionatzen duenaren aurrean izaten den mesfidantza adieraziko luke agian; eta zer esan dezakegu beste honetaz?: GKEetako boluntarioen ehuneko 10ek baieztatzen dute erakunde horiei emandako diru, ondasun edo janarien zati garrantzitsu bat GKEko kideek eskuratzen dutela euren probetxurako. .......Tradizionalak gara solidaritatean ere. Inkestatik atera daitekeenez, kolaboraziorako ohiko moduak ditugu gogokoen, soberan duguna zuzenean ematea, alegia. Horrela, inkestatuen ehuneko 32k diote ahal duen guztietan arropa ematen dutela. Garrantzian, hurrengoak zorion txartel benefikoak eta helburu altruistako zozketetan parte hartzea dira. Aitzitik, jarrera sortu berriagoak, bidezko merkataritza eta antzekoak, oso minoritarioak dira oraindik. Herritarren %44k, adibidez, ez dute sekula erosten irabazien portzentaje bat solidaritate proiektuetara bideratzen duten enpresen produkturik. .......Ongintzako modu ohizkoenak oraindik ere nagusi izan arren, gaitzespen handiena eragiten duten jarduera solidarioak Elizaren ingurukoak dira: inkestatuen erdiek adierazten dute ez diotela sekula Elizari edo horren kideko inongo erakunderi laguntzen. Besterik gertatzen da telebista kateek antolatzen dituzten ongintzako gala edo jaialdiekin. Herritarren erdiaren ustez, audientzien gerra irabazteko komunikazio enpresek darabilten tresna bat gehiago dela jakin arren, ikuskizun horiek arazo errealak konpontzen laguntzen dute.

Herritarrak solidarioak al dira inkestatuen ustez?

Gobernuz Kanpoko Erakundeak (GKE) Inkesta baten emaitza Mitch urakanaren eragin suntsitzaileak berpiztu egin du herritarren eta agintari publikoen sentsibilitate solidarioa gure herrian. Inork ez du zalantzan jartzen jendearen jokaera eredugarria izan dela; baina, zer iritzi dugu solidaritateaz? Edo Gobernuz Kanpoko Erakundeez eta, orokorrean, oinarri-oinarrizko beharrak beteta izateko zoria ez dutenen orainari eta geroari buruzko kezka eta konpromisoa erakusten duten jarreren goraldiaz? Inkesta honetako datuak azken egunotan Amerika Erdialdera bidalitako giza laguntzaren arrazoiak albora utzita interpretatu behar dira (elkarrizketak hurakana izan baino lehenagokoak dira). Makro inkestaren lehen emaitzetatik atera daitekeenez, GKEek oso irudi ona eta aldekoa dute gure gizartean. Oro har, konfiantza ematen dute eta altruismoarekin erlazionatzen ditu jendeak. Gainera, laguntzen hartzaileari gizabidezko tratua ematen diotela uste da. Hala ere, diru hotzarekin erlazionaturiko zenbaki hotzagoak tartean sartzen direnean, ez da dena hain argia, eta itzal ilunak ere sortzen dira: adibidez, biztanleen ehuneko 80k aitortzen dute ez diotela inongo GKEri laguntzen. Beste datu bat: ongintzarako ematen dugun dirua (oro har, kale kantoiko eskalearengandik hasi eta GKE bati ematen diogun kopururaino), esanguratsua izan arren, ez da kopuru garrantzitsua gure poltsikorako: herritarrek batez beste 16.875 pezeta ematen dituzte urtean helburu hauetarako; hau da, Estatuko Estatistika Erakundearen arabera 18 urtetik gorako hiritar batek urtean gastatzen duenaren (900.000 pezeta) ehuneko bi baino gutxiago. Kopuru garrantzitsua da, baina ez hainbeste loteria eta kirolarekin erlazionatzen diren jokoetako batez besteko gastua ikusita: 22.530 pezeta urtean pertsonako. Egia esan, solidarioak gara, baina izan gintezke solidarioago. Inkestatuen erdiek –gazteen artean gehitu egiten da kopurua– gure gizartea ez dela solidarioa uste dute. Kritika hori areagotu egiten da gure mugetatik kanpora jotzen badugu: biztanleen %77ren ustez ez dira nahikoa nazioarteko kooperaziorako Gobernuek ematen dituzten laguntzak. Argi geratzen da Estatuko Aurrekontuen ehuneko 0,7 –hainbestetan eskatzen den bezala– nazioarteko solidaritatera bideratzea kopuru txikiagoa dela herritarrek hurbileko marginatuari edo, oro har, gure herritik milaka kilometrora gertatu den hondameneko kaltetuei laguntzeko ematen duten laguntza baino. Inkestatuen jarrera pertsonalei begiratzen badiegu, kontraesan handiak sortzen dira. Horrela, ehuneko 84k solidariotzat dute bere burua, baina ehuneko 20 inguruk baino ez diote GKEren bati laguntzen (boluntario gisa edo bazkide diruemale moduan). Eta %6 bakarrik ari dira horrelako erakunderen batean boluntario lanetan, bere denboraren zati bat besteen aldeko lanean emanez. .......GKEetan ustelkeria? Gizarteak GKEei buruz duen irudi positiboa gorabehera, harritzekoa da lortzen duten kolaborazioa hain eskasa izatea. Hainbat datuk argitu diezagukete kontraesan hau. Adibidez, azken urteotan GKEak asko ugaldu diren arren, GKEen eta hauen egitekoari buruzko ezagutza ez da, inondik inora, masiboa: hiru lagunetik bat ez da gauza ezaugarri hauek dituen erakundeen izen bat bera ere emateko. Eta erakundeok sor lezaketen irudi negatiboari dagokionez, lau pertsona nagusitik batek uste du GKEen lanak aitzakia eman diezaiokeela Estatuari biztanle guztien garapen sozial eta ekonomikoa eragozten duten arazoen konponbideaz ez arduratzeko. Azken batean, GKEek beste edozein taldek baino irudi hobea izan arren, eta solidaritaterako bide ordezkaezin moduan ikusten ditugun arren, oraindik ere ez dira guztiz ezagunak eta errezeloren bat edo beste ere sortzen dute. Eta horrek guztiak, zalantzarik gabe, eragina du boluntarioak eta bazkide diruemaleak aurkitzeko erakundeok duten gaitasunean. Ez da txantxatako kontua biztanleen ehuneko 20k GKEek gestionatzen duten diruaren xedeaz zalan­tzak dituztela adieraztea. Edo herritarren %12 bakarrik daudela ziur emandako dirua har­tzaileak zuzenean jasoko duela. Nazioarteko solidaritatean, gainera –azken asteotan ikusi ahal izan da–, mesfidantza garbia ageri da laguntzak jaso behar dituzten herrialdeetako agintari politiko eta funtzionarioen jokaera etikoaren inguruan. Inkestatuen erdiek uste dute pertsona edo toki erakunde horiek bidegabekeriaz jokatu eta eurentzat gordetzen dutela emandako kopuruaren zati handi bat. Hala eta guztiz ere, bada datu bat kezkagarriagoa: bost herritarretik batek uste du GKEetako kideek euren probe­txurako har­tzen dutela bildutakoaren zati bat. Datu horrek inork gestionatzen duenaren aurrean izaten den mesfidantza adieraziko luke agian; eta zer esan dezakegu beste honetaz?: GKEetako boluntarioen ehuneko 10ek baieztatzen dute erakunde horiei emandako diru, ondasun edo janarien zati garrantzitsu bat GKEko kideek eskuratzen dutela euren probetxurako. .......Tradizionalak gara solidaritatean ere. Inkestatik atera daitekeenez, kolaboraziorako ohiko moduak ditugu gogokoen, soberan duguna zuzenean ematea, alegia. Horrela, inkestatuen ehuneko 32k diote ahal duen guztietan arropa ematen dutela. Garrantzian, hurrengoak zorion txartel benefikoak eta helburu altruistako zozketetan parte hartzea dira. Aitzitik, jarrera sortu berriagoak, bidezko merkataritza eta antzekoak, oso minoritarioak dira oraindik. Herritarren %44k, adibidez, ez dute sekula erosten irabazien portzentaje bat solidaritate proiektuetara bideratzen duten enpresen produkturik. .......Ongintzako modu ohizkoenak oraindik ere nagusi izan arren, gaitzespen handiena eragiten duten jarduera solidarioak Elizaren ingurukoak dira: inkestatuen erdiek adierazten dute ez diotela sekula Elizari edo horren kideko inongo erakunderi laguntzen. Besterik gertatzen da telebista kateek antolatzen dituzten ongintzako gala edo jaialdiekin. Herritarren erdiaren ustez, audientzien gerra irabazteko komunikazio enpresek darabilten tresna bat gehiago dela jakin arren, ikuskizun horiek arazo errealak konpontzen laguntzen dute.

Estatuko aurrekontuen %0,7 aipatzean, zer esaten da testuan?

Gobernuz Kanpoko Erakundeak (GKE) Inkesta baten emaitza Mitch urakanaren eragin suntsitzaileak berpiztu egin du herritarren eta agintari publikoen sentsibilitate solidarioa gure herrian. Inork ez du zalantzan jartzen jendearen jokaera eredugarria izan dela; baina, zer iritzi dugu solidaritateaz? Edo Gobernuz Kanpoko Erakundeez eta, orokorrean, oinarri-oinarrizko beharrak beteta izateko zoria ez dutenen orainari eta geroari buruzko kezka eta konpromisoa erakusten duten jarreren goraldiaz? Inkesta honetako datuak azken egunotan Amerika Erdialdera bidalitako giza laguntzaren arrazoiak albora utzita interpretatu behar dira (elkarrizketak hurakana izan baino lehenagokoak dira). Makro inkestaren lehen emaitzetatik atera daitekeenez, GKEek oso irudi ona eta aldekoa dute gure gizartean. Oro har, konfiantza ematen dute eta altruismoarekin erlazionatzen ditu jendeak. Gainera, laguntzen hartzaileari gizabidezko tratua ematen diotela uste da. Hala ere, diru hotzarekin erlazionaturiko zenbaki hotzagoak tartean sartzen direnean, ez da dena hain argia, eta itzal ilunak ere sortzen dira: adibidez, biztanleen ehuneko 80k aitortzen dute ez diotela inongo GKEri laguntzen. Beste datu bat: ongintzarako ematen dugun dirua (oro har, kale kantoiko eskalearengandik hasi eta GKE bati ematen diogun kopururaino), esanguratsua izan arren, ez da kopuru garrantzitsua gure poltsikorako: herritarrek batez beste 16.875 pezeta ematen dituzte urtean helburu hauetarako; hau da, Estatuko Estatistika Erakundearen arabera 18 urtetik gorako hiritar batek urtean gastatzen duenaren (900.000 pezeta) ehuneko bi baino gutxiago. Kopuru garrantzitsua da, baina ez hainbeste loteria eta kirolarekin erlazionatzen diren jokoetako batez besteko gastua ikusita: 22.530 pezeta urtean pertsonako. Egia esan, solidarioak gara, baina izan gintezke solidarioago. Inkestatuen erdiek –gazteen artean gehitu egiten da kopurua– gure gizartea ez dela solidarioa uste dute. Kritika hori areagotu egiten da gure mugetatik kanpora jotzen badugu: biztanleen %77ren ustez ez dira nahikoa nazioarteko kooperaziorako Gobernuek ematen dituzten laguntzak. Argi geratzen da Estatuko Aurrekontuen ehuneko 0,7 –hainbestetan eskatzen den bezala– nazioarteko solidaritatera bideratzea kopuru txikiagoa dela herritarrek hurbileko marginatuari edo, oro har, gure herritik milaka kilometrora gertatu den hondameneko kaltetuei laguntzeko ematen duten laguntza baino. Inkestatuen jarrera pertsonalei begiratzen badiegu, kontraesan handiak sortzen dira. Horrela, ehuneko 84k solidariotzat dute bere burua, baina ehuneko 20 inguruk baino ez diote GKEren bati laguntzen (boluntario gisa edo bazkide diruemale moduan). Eta %6 bakarrik ari dira horrelako erakunderen batean boluntario lanetan, bere denboraren zati bat besteen aldeko lanean emanez. .......GKEetan ustelkeria? Gizarteak GKEei buruz duen irudi positiboa gorabehera, harritzekoa da lortzen duten kolaborazioa hain eskasa izatea. Hainbat datuk argitu diezagukete kontraesan hau. Adibidez, azken urteotan GKEak asko ugaldu diren arren, GKEen eta hauen egitekoari buruzko ezagutza ez da, inondik inora, masiboa: hiru lagunetik bat ez da gauza ezaugarri hauek dituen erakundeen izen bat bera ere emateko. Eta erakundeok sor lezaketen irudi negatiboari dagokionez, lau pertsona nagusitik batek uste du GKEen lanak aitzakia eman diezaiokeela Estatuari biztanle guztien garapen sozial eta ekonomikoa eragozten duten arazoen konponbideaz ez arduratzeko. Azken batean, GKEek beste edozein taldek baino irudi hobea izan arren, eta solidaritaterako bide ordezkaezin moduan ikusten ditugun arren, oraindik ere ez dira guztiz ezagunak eta errezeloren bat edo beste ere sortzen dute. Eta horrek guztiak, zalantzarik gabe, eragina du boluntarioak eta bazkide diruemaleak aurkitzeko erakundeok duten gaitasunean. Ez da txantxatako kontua biztanleen ehuneko 20k GKEek gestionatzen duten diruaren xedeaz zalan­tzak dituztela adieraztea. Edo herritarren %12 bakarrik daudela ziur emandako dirua har­tzaileak zuzenean jasoko duela. Nazioarteko solidaritatean, gainera –azken asteotan ikusi ahal izan da–, mesfidantza garbia ageri da laguntzak jaso behar dituzten herrialdeetako agintari politiko eta funtzionarioen jokaera etikoaren inguruan. Inkestatuen erdiek uste dute pertsona edo toki erakunde horiek bidegabekeriaz jokatu eta eurentzat gordetzen dutela emandako kopuruaren zati handi bat. Hala eta guztiz ere, bada datu bat kezkagarriagoa: bost herritarretik batek uste du GKEetako kideek euren probe­txurako har­tzen dutela bildutakoaren zati bat. Datu horrek inork gestionatzen duenaren aurrean izaten den mesfidantza adieraziko luke agian; eta zer esan dezakegu beste honetaz?: GKEetako boluntarioen ehuneko 10ek baieztatzen dute erakunde horiei emandako diru, ondasun edo janarien zati garrantzitsu bat GKEko kideek eskuratzen dutela euren probetxurako. .......Tradizionalak gara solidaritatean ere. Inkestatik atera daitekeenez, kolaboraziorako ohiko moduak ditugu gogokoen, soberan duguna zuzenean ematea, alegia. Horrela, inkestatuen ehuneko 32k diote ahal duen guztietan arropa ematen dutela. Garrantzian, hurrengoak zorion txartel benefikoak eta helburu altruistako zozketetan parte hartzea dira. Aitzitik, jarrera sortu berriagoak, bidezko merkataritza eta antzekoak, oso minoritarioak dira oraindik. Herritarren %44k, adibidez, ez dute sekula erosten irabazien portzentaje bat solidaritate proiektuetara bideratzen duten enpresen produkturik. .......Ongintzako modu ohizkoenak oraindik ere nagusi izan arren, gaitzespen handiena eragiten duten jarduera solidarioak Elizaren ingurukoak dira: inkestatuen erdiek adierazten dute ez diotela sekula Elizari edo horren kideko inongo erakunderi laguntzen. Besterik gertatzen da telebista kateek antolatzen dituzten ongintzako gala edo jaialdiekin. Herritarren erdiaren ustez, audientzien gerra irabazteko komunikazio enpresek darabilten tresna bat gehiago dela jakin arren, ikuskizun horiek arazo errealak konpontzen laguntzen dute.

Inkestatu gehienek zer adierazten dute?

Gobernuz Kanpoko Erakundeak (GKE) Inkesta baten emaitza Mitch urakanaren eragin suntsitzaileak berpiztu egin du herritarren eta agintari publikoen sentsibilitate solidarioa gure herrian. Inork ez du zalantzan jartzen jendearen jokaera eredugarria izan dela; baina, zer iritzi dugu solidaritateaz? Edo Gobernuz Kanpoko Erakundeez eta, orokorrean, oinarri-oinarrizko beharrak beteta izateko zoria ez dutenen orainari eta geroari buruzko kezka eta konpromisoa erakusten duten jarreren goraldiaz? Inkesta honetako datuak azken egunotan Amerika Erdialdera bidalitako giza laguntzaren arrazoiak albora utzita interpretatu behar dira (elkarrizketak hurakana izan baino lehenagokoak dira). Makro inkestaren lehen emaitzetatik atera daitekeenez, GKEek oso irudi ona eta aldekoa dute gure gizartean. Oro har, konfiantza ematen dute eta altruismoarekin erlazionatzen ditu jendeak. Gainera, laguntzen hartzaileari gizabidezko tratua ematen diotela uste da. Hala ere, diru hotzarekin erlazionaturiko zenbaki hotzagoak tartean sartzen direnean, ez da dena hain argia, eta itzal ilunak ere sortzen dira: adibidez, biztanleen ehuneko 80k aitortzen dute ez diotela inongo GKEri laguntzen. Beste datu bat: ongintzarako ematen dugun dirua (oro har, kale kantoiko eskalearengandik hasi eta GKE bati ematen diogun kopururaino), esanguratsua izan arren, ez da kopuru garrantzitsua gure poltsikorako: herritarrek batez beste 16.875 pezeta ematen dituzte urtean helburu hauetarako; hau da, Estatuko Estatistika Erakundearen arabera 18 urtetik gorako hiritar batek urtean gastatzen duenaren (900.000 pezeta) ehuneko bi baino gutxiago. Kopuru garrantzitsua da, baina ez hainbeste loteria eta kirolarekin erlazionatzen diren jokoetako batez besteko gastua ikusita: 22.530 pezeta urtean pertsonako. Egia esan, solidarioak gara, baina izan gintezke solidarioago. Inkestatuen erdiek –gazteen artean gehitu egiten da kopurua– gure gizartea ez dela solidarioa uste dute. Kritika hori areagotu egiten da gure mugetatik kanpora jotzen badugu: biztanleen %77ren ustez ez dira nahikoa nazioarteko kooperaziorako Gobernuek ematen dituzten laguntzak. Argi geratzen da Estatuko Aurrekontuen ehuneko 0,7 –hainbestetan eskatzen den bezala– nazioarteko solidaritatera bideratzea kopuru txikiagoa dela herritarrek hurbileko marginatuari edo, oro har, gure herritik milaka kilometrora gertatu den hondameneko kaltetuei laguntzeko ematen duten laguntza baino. Inkestatuen jarrera pertsonalei begiratzen badiegu, kontraesan handiak sortzen dira. Horrela, ehuneko 84k solidariotzat dute bere burua, baina ehuneko 20 inguruk baino ez diote GKEren bati laguntzen (boluntario gisa edo bazkide diruemale moduan). Eta %6 bakarrik ari dira horrelako erakunderen batean boluntario lanetan, bere denboraren zati bat besteen aldeko lanean emanez. .......GKEetan ustelkeria? Gizarteak GKEei buruz duen irudi positiboa gorabehera, harritzekoa da lortzen duten kolaborazioa hain eskasa izatea. Hainbat datuk argitu diezagukete kontraesan hau. Adibidez, azken urteotan GKEak asko ugaldu diren arren, GKEen eta hauen egitekoari buruzko ezagutza ez da, inondik inora, masiboa: hiru lagunetik bat ez da gauza ezaugarri hauek dituen erakundeen izen bat bera ere emateko. Eta erakundeok sor lezaketen irudi negatiboari dagokionez, lau pertsona nagusitik batek uste du GKEen lanak aitzakia eman diezaiokeela Estatuari biztanle guztien garapen sozial eta ekonomikoa eragozten duten arazoen konponbideaz ez arduratzeko. Azken batean, GKEek beste edozein taldek baino irudi hobea izan arren, eta solidaritaterako bide ordezkaezin moduan ikusten ditugun arren, oraindik ere ez dira guztiz ezagunak eta errezeloren bat edo beste ere sortzen dute. Eta horrek guztiak, zalantzarik gabe, eragina du boluntarioak eta bazkide diruemaleak aurkitzeko erakundeok duten gaitasunean. Ez da txantxatako kontua biztanleen ehuneko 20k GKEek gestionatzen duten diruaren xedeaz zalan­tzak dituztela adieraztea. Edo herritarren %12 bakarrik daudela ziur emandako dirua har­tzaileak zuzenean jasoko duela. Nazioarteko solidaritatean, gainera –azken asteotan ikusi ahal izan da–, mesfidantza garbia ageri da laguntzak jaso behar dituzten herrialdeetako agintari politiko eta funtzionarioen jokaera etikoaren inguruan. Inkestatuen erdiek uste dute pertsona edo toki erakunde horiek bidegabekeriaz jokatu eta eurentzat gordetzen dutela emandako kopuruaren zati handi bat. Hala eta guztiz ere, bada datu bat kezkagarriagoa: bost herritarretik batek uste du GKEetako kideek euren probe­txurako har­tzen dutela bildutakoaren zati bat. Datu horrek inork gestionatzen duenaren aurrean izaten den mesfidantza adieraziko luke agian; eta zer esan dezakegu beste honetaz?: GKEetako boluntarioen ehuneko 10ek baieztatzen dute erakunde horiei emandako diru, ondasun edo janarien zati garrantzitsu bat GKEko kideek eskuratzen dutela euren probetxurako. .......Tradizionalak gara solidaritatean ere. Inkestatik atera daitekeenez, kolaboraziorako ohiko moduak ditugu gogokoen, soberan duguna zuzenean ematea, alegia. Horrela, inkestatuen ehuneko 32k diote ahal duen guztietan arropa ematen dutela. Garrantzian, hurrengoak zorion txartel benefikoak eta helburu altruistako zozketetan parte hartzea dira. Aitzitik, jarrera sortu berriagoak, bidezko merkataritza eta antzekoak, oso minoritarioak dira oraindik. Herritarren %44k, adibidez, ez dute sekula erosten irabazien portzentaje bat solidaritate proiektuetara bideratzen duten enpresen produkturik. .......Ongintzako modu ohizkoenak oraindik ere nagusi izan arren, gaitzespen handiena eragiten duten jarduera solidarioak Elizaren ingurukoak dira: inkestatuen erdiek adierazten dute ez diotela sekula Elizari edo horren kideko inongo erakunderi laguntzen. Besterik gertatzen da telebista kateek antolatzen dituzten ongintzako gala edo jaialdiekin. Herritarren erdiaren ustez, audientzien gerra irabazteko komunikazio enpresek darabilten tresna bat gehiago dela jakin arren, ikuskizun horiek arazo errealak konpontzen laguntzen dute.

Herritarrek GKEak ezagutzen al dituzte?

Gobernuz Kanpoko Erakundeak (GKE) Inkesta baten emaitza Mitch urakanaren eragin suntsitzaileak berpiztu egin du herritarren eta agintari publikoen sentsibilitate solidarioa gure herrian. Inork ez du zalantzan jartzen jendearen jokaera eredugarria izan dela; baina, zer iritzi dugu solidaritateaz? Edo Gobernuz Kanpoko Erakundeez eta, orokorrean, oinarri-oinarrizko beharrak beteta izateko zoria ez dutenen orainari eta geroari buruzko kezka eta konpromisoa erakusten duten jarreren goraldiaz? Inkesta honetako datuak azken egunotan Amerika Erdialdera bidalitako giza laguntzaren arrazoiak albora utzita interpretatu behar dira (elkarrizketak hurakana izan baino lehenagokoak dira). Makro inkestaren lehen emaitzetatik atera daitekeenez, GKEek oso irudi ona eta aldekoa dute gure gizartean. Oro har, konfiantza ematen dute eta altruismoarekin erlazionatzen ditu jendeak. Gainera, laguntzen hartzaileari gizabidezko tratua ematen diotela uste da. Hala ere, diru hotzarekin erlazionaturiko zenbaki hotzagoak tartean sartzen direnean, ez da dena hain argia, eta itzal ilunak ere sortzen dira: adibidez, biztanleen ehuneko 80k aitortzen dute ez diotela inongo GKEri laguntzen. Beste datu bat: ongintzarako ematen dugun dirua (oro har, kale kantoiko eskalearengandik hasi eta GKE bati ematen diogun kopururaino), esanguratsua izan arren, ez da kopuru garrantzitsua gure poltsikorako: herritarrek batez beste 16.875 pezeta ematen dituzte urtean helburu hauetarako; hau da, Estatuko Estatistika Erakundearen arabera 18 urtetik gorako hiritar batek urtean gastatzen duenaren (900.000 pezeta) ehuneko bi baino gutxiago. Kopuru garrantzitsua da, baina ez hainbeste loteria eta kirolarekin erlazionatzen diren jokoetako batez besteko gastua ikusita: 22.530 pezeta urtean pertsonako. Egia esan, solidarioak gara, baina izan gintezke solidarioago. Inkestatuen erdiek –gazteen artean gehitu egiten da kopurua– gure gizartea ez dela solidarioa uste dute. Kritika hori areagotu egiten da gure mugetatik kanpora jotzen badugu: biztanleen %77ren ustez ez dira nahikoa nazioarteko kooperaziorako Gobernuek ematen dituzten laguntzak. Argi geratzen da Estatuko Aurrekontuen ehuneko 0,7 –hainbestetan eskatzen den bezala– nazioarteko solidaritatera bideratzea kopuru txikiagoa dela herritarrek hurbileko marginatuari edo, oro har, gure herritik milaka kilometrora gertatu den hondameneko kaltetuei laguntzeko ematen duten laguntza baino. Inkestatuen jarrera pertsonalei begiratzen badiegu, kontraesan handiak sortzen dira. Horrela, ehuneko 84k solidariotzat dute bere burua, baina ehuneko 20 inguruk baino ez diote GKEren bati laguntzen (boluntario gisa edo bazkide diruemale moduan). Eta %6 bakarrik ari dira horrelako erakunderen batean boluntario lanetan, bere denboraren zati bat besteen aldeko lanean emanez. .......GKEetan ustelkeria? Gizarteak GKEei buruz duen irudi positiboa gorabehera, harritzekoa da lortzen duten kolaborazioa hain eskasa izatea. Hainbat datuk argitu diezagukete kontraesan hau. Adibidez, azken urteotan GKEak asko ugaldu diren arren, GKEen eta hauen egitekoari buruzko ezagutza ez da, inondik inora, masiboa: hiru lagunetik bat ez da gauza ezaugarri hauek dituen erakundeen izen bat bera ere emateko. Eta erakundeok sor lezaketen irudi negatiboari dagokionez, lau pertsona nagusitik batek uste du GKEen lanak aitzakia eman diezaiokeela Estatuari biztanle guztien garapen sozial eta ekonomikoa eragozten duten arazoen konponbideaz ez arduratzeko. Azken batean, GKEek beste edozein taldek baino irudi hobea izan arren, eta solidaritaterako bide ordezkaezin moduan ikusten ditugun arren, oraindik ere ez dira guztiz ezagunak eta errezeloren bat edo beste ere sortzen dute. Eta horrek guztiak, zalantzarik gabe, eragina du boluntarioak eta bazkide diruemaleak aurkitzeko erakundeok duten gaitasunean. Ez da txantxatako kontua biztanleen ehuneko 20k GKEek gestionatzen duten diruaren xedeaz zalan­tzak dituztela adieraztea. Edo herritarren %12 bakarrik daudela ziur emandako dirua har­tzaileak zuzenean jasoko duela. Nazioarteko solidaritatean, gainera –azken asteotan ikusi ahal izan da–, mesfidantza garbia ageri da laguntzak jaso behar dituzten herrialdeetako agintari politiko eta funtzionarioen jokaera etikoaren inguruan. Inkestatuen erdiek uste dute pertsona edo toki erakunde horiek bidegabekeriaz jokatu eta eurentzat gordetzen dutela emandako kopuruaren zati handi bat. Hala eta guztiz ere, bada datu bat kezkagarriagoa: bost herritarretik batek uste du GKEetako kideek euren probe­txurako har­tzen dutela bildutakoaren zati bat. Datu horrek inork gestionatzen duenaren aurrean izaten den mesfidantza adieraziko luke agian; eta zer esan dezakegu beste honetaz?: GKEetako boluntarioen ehuneko 10ek baieztatzen dute erakunde horiei emandako diru, ondasun edo janarien zati garrantzitsu bat GKEko kideek eskuratzen dutela euren probetxurako. .......Tradizionalak gara solidaritatean ere. Inkestatik atera daitekeenez, kolaboraziorako ohiko moduak ditugu gogokoen, soberan duguna zuzenean ematea, alegia. Horrela, inkestatuen ehuneko 32k diote ahal duen guztietan arropa ematen dutela. Garrantzian, hurrengoak zorion txartel benefikoak eta helburu altruistako zozketetan parte hartzea dira. Aitzitik, jarrera sortu berriagoak, bidezko merkataritza eta antzekoak, oso minoritarioak dira oraindik. Herritarren %44k, adibidez, ez dute sekula erosten irabazien portzentaje bat solidaritate proiektuetara bideratzen duten enpresen produkturik. .......Ongintzako modu ohizkoenak oraindik ere nagusi izan arren, gaitzespen handiena eragiten duten jarduera solidarioak Elizaren ingurukoak dira: inkestatuen erdiek adierazten dute ez diotela sekula Elizari edo horren kideko inongo erakunderi laguntzen. Besterik gertatzen da telebista kateek antolatzen dituzten ongintzako gala edo jaialdiekin. Herritarren erdiaren ustez, audientzien gerra irabazteko komunikazio enpresek darabilten tresna bat gehiago dela jakin arren, ikuskizun horiek arazo errealak konpontzen laguntzen dute.

Inkestatu batzuen ustez, GKEak aitzakia dira Estatuarentzat. Zertarako?

Gobernuz Kanpoko Erakundeak (GKE) Inkesta baten emaitza Mitch urakanaren eragin suntsitzaileak berpiztu egin du herritarren eta agintari publikoen sentsibilitate solidarioa gure herrian. Inork ez du zalantzan jartzen jendearen jokaera eredugarria izan dela; baina, zer iritzi dugu solidaritateaz? Edo Gobernuz Kanpoko Erakundeez eta, orokorrean, oinarri-oinarrizko beharrak beteta izateko zoria ez dutenen orainari eta geroari buruzko kezka eta konpromisoa erakusten duten jarreren goraldiaz? Inkesta honetako datuak azken egunotan Amerika Erdialdera bidalitako giza laguntzaren arrazoiak albora utzita interpretatu behar dira (elkarrizketak hurakana izan baino lehenagokoak dira). Makro inkestaren lehen emaitzetatik atera daitekeenez, GKEek oso irudi ona eta aldekoa dute gure gizartean. Oro har, konfiantza ematen dute eta altruismoarekin erlazionatzen ditu jendeak. Gainera, laguntzen hartzaileari gizabidezko tratua ematen diotela uste da. Hala ere, diru hotzarekin erlazionaturiko zenbaki hotzagoak tartean sartzen direnean, ez da dena hain argia, eta itzal ilunak ere sortzen dira: adibidez, biztanleen ehuneko 80k aitortzen dute ez diotela inongo GKEri laguntzen. Beste datu bat: ongintzarako ematen dugun dirua (oro har, kale kantoiko eskalearengandik hasi eta GKE bati ematen diogun kopururaino), esanguratsua izan arren, ez da kopuru garrantzitsua gure poltsikorako: herritarrek batez beste 16.875 pezeta ematen dituzte urtean helburu hauetarako; hau da, Estatuko Estatistika Erakundearen arabera 18 urtetik gorako hiritar batek urtean gastatzen duenaren (900.000 pezeta) ehuneko bi baino gutxiago. Kopuru garrantzitsua da, baina ez hainbeste loteria eta kirolarekin erlazionatzen diren jokoetako batez besteko gastua ikusita: 22.530 pezeta urtean pertsonako. Egia esan, solidarioak gara, baina izan gintezke solidarioago. Inkestatuen erdiek –gazteen artean gehitu egiten da kopurua– gure gizartea ez dela solidarioa uste dute. Kritika hori areagotu egiten da gure mugetatik kanpora jotzen badugu: biztanleen %77ren ustez ez dira nahikoa nazioarteko kooperaziorako Gobernuek ematen dituzten laguntzak. Argi geratzen da Estatuko Aurrekontuen ehuneko 0,7 –hainbestetan eskatzen den bezala– nazioarteko solidaritatera bideratzea kopuru txikiagoa dela herritarrek hurbileko marginatuari edo, oro har, gure herritik milaka kilometrora gertatu den hondameneko kaltetuei laguntzeko ematen duten laguntza baino. Inkestatuen jarrera pertsonalei begiratzen badiegu, kontraesan handiak sortzen dira. Horrela, ehuneko 84k solidariotzat dute bere burua, baina ehuneko 20 inguruk baino ez diote GKEren bati laguntzen (boluntario gisa edo bazkide diruemale moduan). Eta %6 bakarrik ari dira horrelako erakunderen batean boluntario lanetan, bere denboraren zati bat besteen aldeko lanean emanez. .......GKEetan ustelkeria? Gizarteak GKEei buruz duen irudi positiboa gorabehera, harritzekoa da lortzen duten kolaborazioa hain eskasa izatea. Hainbat datuk argitu diezagukete kontraesan hau. Adibidez, azken urteotan GKEak asko ugaldu diren arren, GKEen eta hauen egitekoari buruzko ezagutza ez da, inondik inora, masiboa: hiru lagunetik bat ez da gauza ezaugarri hauek dituen erakundeen izen bat bera ere emateko. Eta erakundeok sor lezaketen irudi negatiboari dagokionez, lau pertsona nagusitik batek uste du GKEen lanak aitzakia eman diezaiokeela Estatuari biztanle guztien garapen sozial eta ekonomikoa eragozten duten arazoen konponbideaz ez arduratzeko. Azken batean, GKEek beste edozein taldek baino irudi hobea izan arren, eta solidaritaterako bide ordezkaezin moduan ikusten ditugun arren, oraindik ere ez dira guztiz ezagunak eta errezeloren bat edo beste ere sortzen dute. Eta horrek guztiak, zalantzarik gabe, eragina du boluntarioak eta bazkide diruemaleak aurkitzeko erakundeok duten gaitasunean. Ez da txantxatako kontua biztanleen ehuneko 20k GKEek gestionatzen duten diruaren xedeaz zalan­tzak dituztela adieraztea. Edo herritarren %12 bakarrik daudela ziur emandako dirua har­tzaileak zuzenean jasoko duela. Nazioarteko solidaritatean, gainera –azken asteotan ikusi ahal izan da–, mesfidantza garbia ageri da laguntzak jaso behar dituzten herrialdeetako agintari politiko eta funtzionarioen jokaera etikoaren inguruan. Inkestatuen erdiek uste dute pertsona edo toki erakunde horiek bidegabekeriaz jokatu eta eurentzat gordetzen dutela emandako kopuruaren zati handi bat. Hala eta guztiz ere, bada datu bat kezkagarriagoa: bost herritarretik batek uste du GKEetako kideek euren probe­txurako har­tzen dutela bildutakoaren zati bat. Datu horrek inork gestionatzen duenaren aurrean izaten den mesfidantza adieraziko luke agian; eta zer esan dezakegu beste honetaz?: GKEetako boluntarioen ehuneko 10ek baieztatzen dute erakunde horiei emandako diru, ondasun edo janarien zati garrantzitsu bat GKEko kideek eskuratzen dutela euren probetxurako. .......Tradizionalak gara solidaritatean ere. Inkestatik atera daitekeenez, kolaboraziorako ohiko moduak ditugu gogokoen, soberan duguna zuzenean ematea, alegia. Horrela, inkestatuen ehuneko 32k diote ahal duen guztietan arropa ematen dutela. Garrantzian, hurrengoak zorion txartel benefikoak eta helburu altruistako zozketetan parte hartzea dira. Aitzitik, jarrera sortu berriagoak, bidezko merkataritza eta antzekoak, oso minoritarioak dira oraindik. Herritarren %44k, adibidez, ez dute sekula erosten irabazien portzentaje bat solidaritate proiektuetara bideratzen duten enpresen produkturik. .......Ongintzako modu ohizkoenak oraindik ere nagusi izan arren, gaitzespen handiena eragiten duten jarduera solidarioak Elizaren ingurukoak dira: inkestatuen erdiek adierazten dute ez diotela sekula Elizari edo horren kideko inongo erakunderi laguntzen. Besterik gertatzen da telebista kateek antolatzen dituzten ongintzako gala edo jaialdiekin. Herritarren erdiaren ustez, audientzien gerra irabazteko komunikazio enpresek darabilten tresna bat gehiago dela jakin arren, ikuskizun horiek arazo errealak konpontzen laguntzen dute.

Oraindik ere zail gertatzen zaie GKEei laguntzaileak aurkitzea. Zergatik?

Gobernuz Kanpoko Erakundeak (GKE) Inkesta baten emaitza Mitch urakanaren eragin suntsitzaileak berpiztu egin du herritarren eta agintari publikoen sentsibilitate solidarioa gure herrian. Inork ez du zalantzan jartzen jendearen jokaera eredugarria izan dela; baina, zer iritzi dugu solidaritateaz? Edo Gobernuz Kanpoko Erakundeez eta, orokorrean, oinarri-oinarrizko beharrak beteta izateko zoria ez dutenen orainari eta geroari buruzko kezka eta konpromisoa erakusten duten jarreren goraldiaz? Inkesta honetako datuak azken egunotan Amerika Erdialdera bidalitako giza laguntzaren arrazoiak albora utzita interpretatu behar dira (elkarrizketak hurakana izan baino lehenagokoak dira). Makro inkestaren lehen emaitzetatik atera daitekeenez, GKEek oso irudi ona eta aldekoa dute gure gizartean. Oro har, konfiantza ematen dute eta altruismoarekin erlazionatzen ditu jendeak. Gainera, laguntzen hartzaileari gizabidezko tratua ematen diotela uste da. Hala ere, diru hotzarekin erlazionaturiko zenbaki hotzagoak tartean sartzen direnean, ez da dena hain argia, eta itzal ilunak ere sortzen dira: adibidez, biztanleen ehuneko 80k aitortzen dute ez diotela inongo GKEri laguntzen. Beste datu bat: ongintzarako ematen dugun dirua (oro har, kale kantoiko eskalearengandik hasi eta GKE bati ematen diogun kopururaino), esanguratsua izan arren, ez da kopuru garrantzitsua gure poltsikorako: herritarrek batez beste 16.875 pezeta ematen dituzte urtean helburu hauetarako; hau da, Estatuko Estatistika Erakundearen arabera 18 urtetik gorako hiritar batek urtean gastatzen duenaren (900.000 pezeta) ehuneko bi baino gutxiago. Kopuru garrantzitsua da, baina ez hainbeste loteria eta kirolarekin erlazionatzen diren jokoetako batez besteko gastua ikusita: 22.530 pezeta urtean pertsonako. Egia esan, solidarioak gara, baina izan gintezke solidarioago. Inkestatuen erdiek –gazteen artean gehitu egiten da kopurua– gure gizartea ez dela solidarioa uste dute. Kritika hori areagotu egiten da gure mugetatik kanpora jotzen badugu: biztanleen %77ren ustez ez dira nahikoa nazioarteko kooperaziorako Gobernuek ematen dituzten laguntzak. Argi geratzen da Estatuko Aurrekontuen ehuneko 0,7 –hainbestetan eskatzen den bezala– nazioarteko solidaritatera bideratzea kopuru txikiagoa dela herritarrek hurbileko marginatuari edo, oro har, gure herritik milaka kilometrora gertatu den hondameneko kaltetuei laguntzeko ematen duten laguntza baino. Inkestatuen jarrera pertsonalei begiratzen badiegu, kontraesan handiak sortzen dira. Horrela, ehuneko 84k solidariotzat dute bere burua, baina ehuneko 20 inguruk baino ez diote GKEren bati laguntzen (boluntario gisa edo bazkide diruemale moduan). Eta %6 bakarrik ari dira horrelako erakunderen batean boluntario lanetan, bere denboraren zati bat besteen aldeko lanean emanez. .......GKEetan ustelkeria? Gizarteak GKEei buruz duen irudi positiboa gorabehera, harritzekoa da lortzen duten kolaborazioa hain eskasa izatea. Hainbat datuk argitu diezagukete kontraesan hau. Adibidez, azken urteotan GKEak asko ugaldu diren arren, GKEen eta hauen egitekoari buruzko ezagutza ez da, inondik inora, masiboa: hiru lagunetik bat ez da gauza ezaugarri hauek dituen erakundeen izen bat bera ere emateko. Eta erakundeok sor lezaketen irudi negatiboari dagokionez, lau pertsona nagusitik batek uste du GKEen lanak aitzakia eman diezaiokeela Estatuari biztanle guztien garapen sozial eta ekonomikoa eragozten duten arazoen konponbideaz ez arduratzeko. Azken batean, GKEek beste edozein taldek baino irudi hobea izan arren, eta solidaritaterako bide ordezkaezin moduan ikusten ditugun arren, oraindik ere ez dira guztiz ezagunak eta errezeloren bat edo beste ere sortzen dute. Eta horrek guztiak, zalantzarik gabe, eragina du boluntarioak eta bazkide diruemaleak aurkitzeko erakundeok duten gaitasunean. Ez da txantxatako kontua biztanleen ehuneko 20k GKEek gestionatzen duten diruaren xedeaz zalan­tzak dituztela adieraztea. Edo herritarren %12 bakarrik daudela ziur emandako dirua har­tzaileak zuzenean jasoko duela. Nazioarteko solidaritatean, gainera –azken asteotan ikusi ahal izan da–, mesfidantza garbia ageri da laguntzak jaso behar dituzten herrialdeetako agintari politiko eta funtzionarioen jokaera etikoaren inguruan. Inkestatuen erdiek uste dute pertsona edo toki erakunde horiek bidegabekeriaz jokatu eta eurentzat gordetzen dutela emandako kopuruaren zati handi bat. Hala eta guztiz ere, bada datu bat kezkagarriagoa: bost herritarretik batek uste du GKEetako kideek euren probe­txurako har­tzen dutela bildutakoaren zati bat. Datu horrek inork gestionatzen duenaren aurrean izaten den mesfidantza adieraziko luke agian; eta zer esan dezakegu beste honetaz?: GKEetako boluntarioen ehuneko 10ek baieztatzen dute erakunde horiei emandako diru, ondasun edo janarien zati garrantzitsu bat GKEko kideek eskuratzen dutela euren probetxurako. .......Tradizionalak gara solidaritatean ere. Inkestatik atera daitekeenez, kolaboraziorako ohiko moduak ditugu gogokoen, soberan duguna zuzenean ematea, alegia. Horrela, inkestatuen ehuneko 32k diote ahal duen guztietan arropa ematen dutela. Garrantzian, hurrengoak zorion txartel benefikoak eta helburu altruistako zozketetan parte hartzea dira. Aitzitik, jarrera sortu berriagoak, bidezko merkataritza eta antzekoak, oso minoritarioak dira oraindik. Herritarren %44k, adibidez, ez dute sekula erosten irabazien portzentaje bat solidaritate proiektuetara bideratzen duten enpresen produkturik. .......Ongintzako modu ohizkoenak oraindik ere nagusi izan arren, gaitzespen handiena eragiten duten jarduera solidarioak Elizaren ingurukoak dira: inkestatuen erdiek adierazten dute ez diotela sekula Elizari edo horren kideko inongo erakunderi laguntzen. Besterik gertatzen da telebista kateek antolatzen dituzten ongintzako gala edo jaialdiekin. Herritarren erdiaren ustez, audientzien gerra irabazteko komunikazio enpresek darabilten tresna bat gehiago dela jakin arren, ikuskizun horiek arazo errealak konpontzen laguntzen dute.

Zer iritzi dute inkestatuek beste laguntza erakunde batzuei buruz?

Afrikako sugea Utzidazu orain, esnatzerakoan, maite, istorio bat kontatzen. John Henry Patterson ehiztaria Tsavo-ko oiha­ne­an zihoala izutu egin zen bat-batean, belarretan, epelean zegoen sugetzar bat ikustean. Laster izuak lilurari utzi zion lekua: sugearen larrua urre zaharraren kolore­koa zen, berde koloreko arrasto disti­ratsuz zeharkatuta, eguzkipean dirdai eginez. Larru hura etxeratzeko apeta sartu zitzaion. Tiro egin zion burura, eta asmatu. Larrutu zuen gero labanarekin, eta lehortzen utzi orduko samindurik ikusi zuen larrua kolorea galtzen ari zela. Aurki urrea txuria zen, berde distiranta beltz zurahil eta triste bilakatua. Bertan bota zuen bere desioaren hondakina. Maitasuna ere azal desiragarria duen izaki misteriotsua da, liluratu eta izutu, biak egiten gaituena. Ausartzen bagara, plazera eman eta hartzearen jokoan aurkituko gara: ahoa zabal­duz musuari, eskuaren laztanez gorputza ira­tza­rririk, gerriaren besarkadan geureganatzen dugu maitemin hautsez edertutako larrua. Askotan, ordea, ehiztari bilakatzen gara, eta posesibitatearen bidez persona horren berezitasunak haustu egiten ditugu, bere abe­rastasuna ezabatu monotoniaren kainoia­re­kin, bere azala geureganatzeko gorde nahian, ezin konturatuz bizitzarik gabe azal horrek ez duela ezer balio, desioaren hondakin hits bihurtua.

Ehiztariak, sugeari tiro egitean, ze gogo du bereziki?

Afrikako sugea Utzidazu orain, esnatzerakoan, maite, istorio bat kontatzen. John Henry Patterson ehiztaria Tsavo-ko oiha­ne­an zihoala izutu egin zen bat-batean, belarretan, epelean zegoen sugetzar bat ikustean. Laster izuak lilurari utzi zion lekua: sugearen larrua urre zaharraren kolore­koa zen, berde koloreko arrasto disti­ratsuz zeharkatuta, eguzkipean dirdai eginez. Larru hura etxeratzeko apeta sartu zitzaion. Tiro egin zion burura, eta asmatu. Larrutu zuen gero labanarekin, eta lehortzen utzi orduko samindurik ikusi zuen larrua kolorea galtzen ari zela. Aurki urrea txuria zen, berde distiranta beltz zurahil eta triste bilakatua. Bertan bota zuen bere desioaren hondakina. Maitasuna ere azal desiragarria duen izaki misteriotsua da, liluratu eta izutu, biak egiten gaituena. Ausartzen bagara, plazera eman eta hartzearen jokoan aurkituko gara: ahoa zabal­duz musuari, eskuaren laztanez gorputza ira­tza­rririk, gerriaren besarkadan geureganatzen dugu maitemin hautsez edertutako larrua. Askotan, ordea, ehiztari bilakatzen gara, eta posesibitatearen bidez persona horren berezitasunak haustu egiten ditugu, bere abe­rastasuna ezabatu monotoniaren kainoia­re­kin, bere azala geureganatzeko gorde nahian, ezin konturatuz bizitzarik gabe azal horrek ez duela ezer balio, desioaren hondakin hits bihurtua.

Zer gertatu zitzaion ehiztariari sugea akabatu eta handik gutxira?

Anaia zaharrena, bigarrena baino azkarragoa Neba-arrebek duten ordenaren eta adimenaren arteko harremanaz eztabaida asko egin izan da aspaldidanik. Orain, 18 eta 19 urteko norvegiar gazteen artean egindako azterketa batek argi pixka bat ekarri du gai honi buruz. 80ko eta 90eko hamar­kadetan, solda­duskara iritsi bezain laster, 240.000 mutikori egindako adimen koziente neurketak erakutsi duenez, anaia zaharrenek emaitza hobea lortu zuten, batez beste, bigarren anaiek baino. Aldea, hain zuzen ere, 2,3 puntukoa izan zen: lehenengoek 103 puntu erdietsi zituzten eta bigarrenek 100,7. Ikerketa ondo diseinatuta dago, famili egoera eta beste faktore batzuk kontuan hartuta. Eta adimen kozientean agertzen den alde hori horrelaxe azaltzen da, baita anaia zaharrena biologikoki horrela ez denean ere, alegia, beti ere horrela balitz bezala hazi izan baldin bada. Bestela esanda, adimenean azaltzen den alde hori ez dagokio ordena biologikoari, mutilak familian hartzen duen edo jokatzen duen maila sozialari baizik. Science aldizkariak ekainean argitaratu zuen ikerketa, eta haren egileek, Setter Kristensen eta Tor Bjerkedal zientzialariek diotenez, lehenengoen eta hurrengoen arteko diferentzia mutil horiek bai bere famili inguruarekin bai elkarrekin izandako interak­zio sozialari zor zaio. Anaia zaharrenak, bere anaia txikiagoaren tutore modura jokatuz, hobeto garatzen omen ditu trebetasun kognitiboak, eta gero horiexek neurtzen dira probetan. Hipotesi horrek argitzen du zergatik lortzen duten seme bakarrek anaia zaharragoek baino puntuazio okerragoa, ez baitaukate inor irakasteko eta zaintzeko. Erronka berria zabaldu zaie orain iker­tzaileei: ea Norvegiakoaren moduko datu-banku zabalak erabiliz, emakumezkoetan ere antzeko emaitzak lortzen diren. Eta bestetik, ea diferentzien jatorriak orain artean erabiltzen ziren hipotesiak berresten dituen: faktore gene­tikoaren eta ingurumenaren arteko eragina, anaia bikietan esaterako, horiek anaia zaharragoek baino puntuazio oke­rragoa lortzen baitute.

Zein multzo aztertu du testuan aipatzen den ikerketak?

Anaia zaharrena, bigarrena baino azkarragoa Neba-arrebek duten ordenaren eta adimenaren arteko harremanaz eztabaida asko egin izan da aspaldidanik. Orain, 18 eta 19 urteko norvegiar gazteen artean egindako azterketa batek argi pixka bat ekarri du gai honi buruz. 80ko eta 90eko hamar­kadetan, solda­duskara iritsi bezain laster, 240.000 mutikori egindako adimen koziente neurketak erakutsi duenez, anaia zaharrenek emaitza hobea lortu zuten, batez beste, bigarren anaiek baino. Aldea, hain zuzen ere, 2,3 puntukoa izan zen: lehenengoek 103 puntu erdietsi zituzten eta bigarrenek 100,7. Ikerketa ondo diseinatuta dago, famili egoera eta beste faktore batzuk kontuan hartuta. Eta adimen kozientean agertzen den alde hori horrelaxe azaltzen da, baita anaia zaharrena biologikoki horrela ez denean ere, alegia, beti ere horrela balitz bezala hazi izan baldin bada. Bestela esanda, adimenean azaltzen den alde hori ez dagokio ordena biologikoari, mutilak familian hartzen duen edo jokatzen duen maila sozialari baizik. Science aldizkariak ekainean argitaratu zuen ikerketa, eta haren egileek, Setter Kristensen eta Tor Bjerkedal zientzialariek diotenez, lehenengoen eta hurrengoen arteko diferentzia mutil horiek bai bere famili inguruarekin bai elkarrekin izandako interak­zio sozialari zor zaio. Anaia zaharrenak, bere anaia txikiagoaren tutore modura jokatuz, hobeto garatzen omen ditu trebetasun kognitiboak, eta gero horiexek neurtzen dira probetan. Hipotesi horrek argitzen du zergatik lortzen duten seme bakarrek anaia zaharragoek baino puntuazio okerragoa, ez baitaukate inor irakasteko eta zaintzeko. Erronka berria zabaldu zaie orain iker­tzaileei: ea Norvegiakoaren moduko datu-banku zabalak erabiliz, emakumezkoetan ere antzeko emaitzak lortzen diren. Eta bestetik, ea diferentzien jatorriak orain artean erabiltzen ziren hipotesiak berresten dituen: faktore gene­tikoaren eta ingurumenaren arteko eragina, anaia bikietan esaterako, horiek anaia zaharragoek baino puntuazio oke­rragoa lortzen baitute.

Norvegiarren ikerketak frogatu duenez,

Anaia zaharrena, bigarrena baino azkarragoa Neba-arrebek duten ordenaren eta adimenaren arteko harremanaz eztabaida asko egin izan da aspaldidanik. Orain, 18 eta 19 urteko norvegiar gazteen artean egindako azterketa batek argi pixka bat ekarri du gai honi buruz. 80ko eta 90eko hamar­kadetan, solda­duskara iritsi bezain laster, 240.000 mutikori egindako adimen koziente neurketak erakutsi duenez, anaia zaharrenek emaitza hobea lortu zuten, batez beste, bigarren anaiek baino. Aldea, hain zuzen ere, 2,3 puntukoa izan zen: lehenengoek 103 puntu erdietsi zituzten eta bigarrenek 100,7. Ikerketa ondo diseinatuta dago, famili egoera eta beste faktore batzuk kontuan hartuta. Eta adimen kozientean agertzen den alde hori horrelaxe azaltzen da, baita anaia zaharrena biologikoki horrela ez denean ere, alegia, beti ere horrela balitz bezala hazi izan baldin bada. Bestela esanda, adimenean azaltzen den alde hori ez dagokio ordena biologikoari, mutilak familian hartzen duen edo jokatzen duen maila sozialari baizik. Science aldizkariak ekainean argitaratu zuen ikerketa, eta haren egileek, Setter Kristensen eta Tor Bjerkedal zientzialariek diotenez, lehenengoen eta hurrengoen arteko diferentzia mutil horiek bai bere famili inguruarekin bai elkarrekin izandako interak­zio sozialari zor zaio. Anaia zaharrenak, bere anaia txikiagoaren tutore modura jokatuz, hobeto garatzen omen ditu trebetasun kognitiboak, eta gero horiexek neurtzen dira probetan. Hipotesi horrek argitzen du zergatik lortzen duten seme bakarrek anaia zaharragoek baino puntuazio okerragoa, ez baitaukate inor irakasteko eta zaintzeko. Erronka berria zabaldu zaie orain iker­tzaileei: ea Norvegiakoaren moduko datu-banku zabalak erabiliz, emakumezkoetan ere antzeko emaitzak lortzen diren. Eta bestetik, ea diferentzien jatorriak orain artean erabiltzen ziren hipotesiak berresten dituen: faktore gene­tikoaren eta ingurumenaren arteko eragina, anaia bikietan esaterako, horiek anaia zaharragoek baino puntuazio oke­rragoa lortzen baitute.

Testuaren arabera, zer ikertu beharko litzateke aurrerantzean?

Mens sana Kirolzale amorratua naiz eta, zorionez, lasai aitor dezaket hala naizela. Lehen, berriz, arnasa hartzeko ere baimena eskatu behar izaten zenean, ezkutuan gozatu beharreko bizio itsusia zen kirolzaletasuna. Progrea progre zenak, behintzat, ondotxo ikasia izaten zuen horri buruzko dotrina, eta gisa honetako gauzak esaten zituen gaia ate­ratzen zen aldiro: populuaren opioa da kirola; agintari gaiztoek, herriari benetako arazoak burutik kentzeko asmoz asmatutako amarru ogiz eta zirkoz osatua: panis et circenses. Orain ez zaizu inor horrelakorik esaten ausartuko. Aitzitik, oraingo dotrinaren arabera, gauza ezinago ederra da kirola: bizitzako eskolarik onena. Eskola on horretako ira­kaslerik onenak, berriz, eliteko kirolariak dira. Ohore, beraz, eliteko kirolariei, haiena izango da-eta ospearen zeru gozo itzaltsua. Amen. Zergatik dira, ordea, eliteko kirolariak hain irakasle on? Zergatik egiten zaizkio, adibidez, hainbeste omenaldi Induraini, eta bakar bat ere ez tropeleko Gregorio izengabe beti gregario ibili behar izaten duten horiei? Gure gizarte aho biko honek badu horrentzat ere erantzun egokia. Esan, zera esaten digu gizarteak bere aho bitako batekin: eliteko kirolaria eredu­garria delako, ahor! Eta zergatik da eredugarri? Gizakiaren berezko mugak gainditzeko ahalegin etengabean diharduelako beti. Zentzuzko erantzunak dirudite, baina, pixka bat sakonduz gero, berehala ikusten zaie amarrua. Gizakiaren berezko mugak gain­ditzeko ahalegina saritu nahi bada, zergatik saritzen da beti ahalegin horretan arrakasta izan duena? Ahalegina balitz kontua, Gregoriok izango luke zer irakatsia, Indurainek adina edo gehiago. Galdera horientzat ez du gizarte honek erantzunik. Aho biko mintzoa darabil, baina aho baten jarduna bakarrik entzuten dugu. Bestea, benetako arrazoiak dakizkien ahoa, mutu dago beti. Ez ahalegina: arrakasta bakarrik saritzen da hemen, eta preziatzen, eta laudatzen. Arrakasta hori aldian aldiko lehiakideen arteko norgehiagokoan erabakiko balitz, gaitzerdi. Grekoek hala egiten omen zuten. Baina ez. Ari direnen arteko onena izatea ez da, antza, aski arrakasta gu bezalako sibaritentzat. Ari direnen arteko onena ez ezik, historian zehar aritu izan direnen arteko onena ere izan beharra du bizitzaren eskola omen den horretan irakasle eta izar izan nahi duenak. Gizarteak ezartzen dio kirolariari presio hori. Guk geuk alegia. Markarik hausteko arriskurik ez duen meetinga apenas inork aintzat hartzen duen. Parte hartzaileen senitarteko eta lagunek, eta modaz pasatutako txororen batek edo bestek baino ez. Zergatik ezartzen diegu, ordea, horrelako presioa kirolariei? Behar dugulako, horrexegatik. Arrunt-arrunta da gure bizitza arrunta: betiko gauza betiko moduan egiten ematen ditugu egunak. Guk ezin, eta markaz kanpoko zerbait egingo duen norbait behar dugu, harekin bat egin, eta haren markak geure egiteko. Mugatuegi ikusten dugu geure burua, eta hargatik nahi dugu norbait, mugarik ez dugula erakutsiko diguna. Geure burua hobetzeko ahaleginik egin nahi ez dugulako eskatzen diegu eliteko kirolariei markaz gorako ahalegina. Baina ez da ahalegina estimatzen dieguna, markak eta –markekin– giza mugak haustea baizik. Har dezagun, esaterako, Joko Olin­pi­koetako probarik handiena: ehun metroak. Puntua arte, hamar segundoz beherako marka egitea zen ametsa. Dozena bat lasterkari badabil orain muga horren azpitik. Ez alferrik: bederatzi segundo doi eskatuko diegu aurki, eta, hori lor dezatenean, zortzi. Eta gero zazpi. Azkenean, etorriko da eguna, abiatu aurretik helmugara iristea eskatuko dieguna. Hori bai: giza handiko marka hori hausteko –eta, bide batez, gure heroi premia asetzeko– kirolariren batek lagun­garriren bat, drogaren bat hartu duela jakinez gero, Munduko plazan eskegiko dugu lotsagabea halakoa, paperetako sitsa beltzek, uhinetako bele are beltzagoek eta Sare­ko armiarma ezinago beltzek beren bazka izan dezaten. Eta orduan entzungo dugu gizartearen bigarren ahotsaren mintzoa: «Ikusten? Begira, begira ezazue zer datorkien zintzo eta jator jokatzen ez dutenei!» Mens sana in corpore sano: Gorputza osasuntsu, burua ere halatsu. Hala dio gure aho bietako batek. Beste ahoak, berriz, honako beste lelo hau korapilatzen du isilaren ama­raunean: Bai zera! Mens sana in corpore in sepulto.

Garai batean kirolzaletasuna orain baino zokoratuago zegoen. Izan ere,

Mens sana Kirolzale amorratua naiz eta, zorionez, lasai aitor dezaket hala naizela. Lehen, berriz, arnasa hartzeko ere baimena eskatu behar izaten zenean, ezkutuan gozatu beharreko bizio itsusia zen kirolzaletasuna. Progrea progre zenak, behintzat, ondotxo ikasia izaten zuen horri buruzko dotrina, eta gisa honetako gauzak esaten zituen gaia ate­ratzen zen aldiro: populuaren opioa da kirola; agintari gaiztoek, herriari benetako arazoak burutik kentzeko asmoz asmatutako amarru ogiz eta zirkoz osatua: panis et circenses. Orain ez zaizu inor horrelakorik esaten ausartuko. Aitzitik, oraingo dotrinaren arabera, gauza ezinago ederra da kirola: bizitzako eskolarik onena. Eskola on horretako ira­kaslerik onenak, berriz, eliteko kirolariak dira. Ohore, beraz, eliteko kirolariei, haiena izango da-eta ospearen zeru gozo itzaltsua. Amen. Zergatik dira, ordea, eliteko kirolariak hain irakasle on? Zergatik egiten zaizkio, adibidez, hainbeste omenaldi Induraini, eta bakar bat ere ez tropeleko Gregorio izengabe beti gregario ibili behar izaten duten horiei? Gure gizarte aho biko honek badu horrentzat ere erantzun egokia. Esan, zera esaten digu gizarteak bere aho bitako batekin: eliteko kirolaria eredu­garria delako, ahor! Eta zergatik da eredugarri? Gizakiaren berezko mugak gainditzeko ahalegin etengabean diharduelako beti. Zentzuzko erantzunak dirudite, baina, pixka bat sakonduz gero, berehala ikusten zaie amarrua. Gizakiaren berezko mugak gain­ditzeko ahalegina saritu nahi bada, zergatik saritzen da beti ahalegin horretan arrakasta izan duena? Ahalegina balitz kontua, Gregoriok izango luke zer irakatsia, Indurainek adina edo gehiago. Galdera horientzat ez du gizarte honek erantzunik. Aho biko mintzoa darabil, baina aho baten jarduna bakarrik entzuten dugu. Bestea, benetako arrazoiak dakizkien ahoa, mutu dago beti. Ez ahalegina: arrakasta bakarrik saritzen da hemen, eta preziatzen, eta laudatzen. Arrakasta hori aldian aldiko lehiakideen arteko norgehiagokoan erabakiko balitz, gaitzerdi. Grekoek hala egiten omen zuten. Baina ez. Ari direnen arteko onena izatea ez da, antza, aski arrakasta gu bezalako sibaritentzat. Ari direnen arteko onena ez ezik, historian zehar aritu izan direnen arteko onena ere izan beharra du bizitzaren eskola omen den horretan irakasle eta izar izan nahi duenak. Gizarteak ezartzen dio kirolariari presio hori. Guk geuk alegia. Markarik hausteko arriskurik ez duen meetinga apenas inork aintzat hartzen duen. Parte hartzaileen senitarteko eta lagunek, eta modaz pasatutako txororen batek edo bestek baino ez. Zergatik ezartzen diegu, ordea, horrelako presioa kirolariei? Behar dugulako, horrexegatik. Arrunt-arrunta da gure bizitza arrunta: betiko gauza betiko moduan egiten ematen ditugu egunak. Guk ezin, eta markaz kanpoko zerbait egingo duen norbait behar dugu, harekin bat egin, eta haren markak geure egiteko. Mugatuegi ikusten dugu geure burua, eta hargatik nahi dugu norbait, mugarik ez dugula erakutsiko diguna. Geure burua hobetzeko ahaleginik egin nahi ez dugulako eskatzen diegu eliteko kirolariei markaz gorako ahalegina. Baina ez da ahalegina estimatzen dieguna, markak eta –markekin– giza mugak haustea baizik. Har dezagun, esaterako, Joko Olin­pi­koetako probarik handiena: ehun metroak. Puntua arte, hamar segundoz beherako marka egitea zen ametsa. Dozena bat lasterkari badabil orain muga horren azpitik. Ez alferrik: bederatzi segundo doi eskatuko diegu aurki, eta, hori lor dezatenean, zortzi. Eta gero zazpi. Azkenean, etorriko da eguna, abiatu aurretik helmugara iristea eskatuko dieguna. Hori bai: giza handiko marka hori hausteko –eta, bide batez, gure heroi premia asetzeko– kirolariren batek lagun­garriren bat, drogaren bat hartu duela jakinez gero, Munduko plazan eskegiko dugu lotsagabea halakoa, paperetako sitsa beltzek, uhinetako bele are beltzagoek eta Sare­ko armiarma ezinago beltzek beren bazka izan dezaten. Eta orduan entzungo dugu gizartearen bigarren ahotsaren mintzoa: «Ikusten? Begira, begira ezazue zer datorkien zintzo eta jator jokatzen ez dutenei!» Mens sana in corpore sano: Gorputza osasuntsu, burua ere halatsu. Hala dio gure aho bietako batek. Beste ahoak, berriz, honako beste lelo hau korapilatzen du isilaren ama­raunean: Bai zera! Mens sana in corpore in sepulto.

Egungo ikusmoldearen arabera, berriz, zer garrantzi du kirolak?

Mens sana Kirolzale amorratua naiz eta, zorionez, lasai aitor dezaket hala naizela. Lehen, berriz, arnasa hartzeko ere baimena eskatu behar izaten zenean, ezkutuan gozatu beharreko bizio itsusia zen kirolzaletasuna. Progrea progre zenak, behintzat, ondotxo ikasia izaten zuen horri buruzko dotrina, eta gisa honetako gauzak esaten zituen gaia ate­ratzen zen aldiro: populuaren opioa da kirola; agintari gaiztoek, herriari benetako arazoak burutik kentzeko asmoz asmatutako amarru ogiz eta zirkoz osatua: panis et circenses. Orain ez zaizu inor horrelakorik esaten ausartuko. Aitzitik, oraingo dotrinaren arabera, gauza ezinago ederra da kirola: bizitzako eskolarik onena. Eskola on horretako ira­kaslerik onenak, berriz, eliteko kirolariak dira. Ohore, beraz, eliteko kirolariei, haiena izango da-eta ospearen zeru gozo itzaltsua. Amen. Zergatik dira, ordea, eliteko kirolariak hain irakasle on? Zergatik egiten zaizkio, adibidez, hainbeste omenaldi Induraini, eta bakar bat ere ez tropeleko Gregorio izengabe beti gregario ibili behar izaten duten horiei? Gure gizarte aho biko honek badu horrentzat ere erantzun egokia. Esan, zera esaten digu gizarteak bere aho bitako batekin: eliteko kirolaria eredu­garria delako, ahor! Eta zergatik da eredugarri? Gizakiaren berezko mugak gainditzeko ahalegin etengabean diharduelako beti. Zentzuzko erantzunak dirudite, baina, pixka bat sakonduz gero, berehala ikusten zaie amarrua. Gizakiaren berezko mugak gain­ditzeko ahalegina saritu nahi bada, zergatik saritzen da beti ahalegin horretan arrakasta izan duena? Ahalegina balitz kontua, Gregoriok izango luke zer irakatsia, Indurainek adina edo gehiago. Galdera horientzat ez du gizarte honek erantzunik. Aho biko mintzoa darabil, baina aho baten jarduna bakarrik entzuten dugu. Bestea, benetako arrazoiak dakizkien ahoa, mutu dago beti. Ez ahalegina: arrakasta bakarrik saritzen da hemen, eta preziatzen, eta laudatzen. Arrakasta hori aldian aldiko lehiakideen arteko norgehiagokoan erabakiko balitz, gaitzerdi. Grekoek hala egiten omen zuten. Baina ez. Ari direnen arteko onena izatea ez da, antza, aski arrakasta gu bezalako sibaritentzat. Ari direnen arteko onena ez ezik, historian zehar aritu izan direnen arteko onena ere izan beharra du bizitzaren eskola omen den horretan irakasle eta izar izan nahi duenak. Gizarteak ezartzen dio kirolariari presio hori. Guk geuk alegia. Markarik hausteko arriskurik ez duen meetinga apenas inork aintzat hartzen duen. Parte hartzaileen senitarteko eta lagunek, eta modaz pasatutako txororen batek edo bestek baino ez. Zergatik ezartzen diegu, ordea, horrelako presioa kirolariei? Behar dugulako, horrexegatik. Arrunt-arrunta da gure bizitza arrunta: betiko gauza betiko moduan egiten ematen ditugu egunak. Guk ezin, eta markaz kanpoko zerbait egingo duen norbait behar dugu, harekin bat egin, eta haren markak geure egiteko. Mugatuegi ikusten dugu geure burua, eta hargatik nahi dugu norbait, mugarik ez dugula erakutsiko diguna. Geure burua hobetzeko ahaleginik egin nahi ez dugulako eskatzen diegu eliteko kirolariei markaz gorako ahalegina. Baina ez da ahalegina estimatzen dieguna, markak eta –markekin– giza mugak haustea baizik. Har dezagun, esaterako, Joko Olin­pi­koetako probarik handiena: ehun metroak. Puntua arte, hamar segundoz beherako marka egitea zen ametsa. Dozena bat lasterkari badabil orain muga horren azpitik. Ez alferrik: bederatzi segundo doi eskatuko diegu aurki, eta, hori lor dezatenean, zortzi. Eta gero zazpi. Azkenean, etorriko da eguna, abiatu aurretik helmugara iristea eskatuko dieguna. Hori bai: giza handiko marka hori hausteko –eta, bide batez, gure heroi premia asetzeko– kirolariren batek lagun­garriren bat, drogaren bat hartu duela jakinez gero, Munduko plazan eskegiko dugu lotsagabea halakoa, paperetako sitsa beltzek, uhinetako bele are beltzagoek eta Sare­ko armiarma ezinago beltzek beren bazka izan dezaten. Eta orduan entzungo dugu gizartearen bigarren ahotsaren mintzoa: «Ikusten? Begira, begira ezazue zer datorkien zintzo eta jator jokatzen ez dutenei!» Mens sana in corpore sano: Gorputza osasuntsu, burua ere halatsu. Hala dio gure aho bietako batek. Beste ahoak, berriz, honako beste lelo hau korapilatzen du isilaren ama­raunean: Bai zera! Mens sana in corpore in sepulto.

Egungo kirolariei, zer eskatzen zaie batez ere?

Mens sana Kirolzale amorratua naiz eta, zorionez, lasai aitor dezaket hala naizela. Lehen, berriz, arnasa hartzeko ere baimena eskatu behar izaten zenean, ezkutuan gozatu beharreko bizio itsusia zen kirolzaletasuna. Progrea progre zenak, behintzat, ondotxo ikasia izaten zuen horri buruzko dotrina, eta gisa honetako gauzak esaten zituen gaia ate­ratzen zen aldiro: populuaren opioa da kirola; agintari gaiztoek, herriari benetako arazoak burutik kentzeko asmoz asmatutako amarru ogiz eta zirkoz osatua: panis et circenses. Orain ez zaizu inor horrelakorik esaten ausartuko. Aitzitik, oraingo dotrinaren arabera, gauza ezinago ederra da kirola: bizitzako eskolarik onena. Eskola on horretako ira­kaslerik onenak, berriz, eliteko kirolariak dira. Ohore, beraz, eliteko kirolariei, haiena izango da-eta ospearen zeru gozo itzaltsua. Amen. Zergatik dira, ordea, eliteko kirolariak hain irakasle on? Zergatik egiten zaizkio, adibidez, hainbeste omenaldi Induraini, eta bakar bat ere ez tropeleko Gregorio izengabe beti gregario ibili behar izaten duten horiei? Gure gizarte aho biko honek badu horrentzat ere erantzun egokia. Esan, zera esaten digu gizarteak bere aho bitako batekin: eliteko kirolaria eredu­garria delako, ahor! Eta zergatik da eredugarri? Gizakiaren berezko mugak gainditzeko ahalegin etengabean diharduelako beti. Zentzuzko erantzunak dirudite, baina, pixka bat sakonduz gero, berehala ikusten zaie amarrua. Gizakiaren berezko mugak gain­ditzeko ahalegina saritu nahi bada, zergatik saritzen da beti ahalegin horretan arrakasta izan duena? Ahalegina balitz kontua, Gregoriok izango luke zer irakatsia, Indurainek adina edo gehiago. Galdera horientzat ez du gizarte honek erantzunik. Aho biko mintzoa darabil, baina aho baten jarduna bakarrik entzuten dugu. Bestea, benetako arrazoiak dakizkien ahoa, mutu dago beti. Ez ahalegina: arrakasta bakarrik saritzen da hemen, eta preziatzen, eta laudatzen. Arrakasta hori aldian aldiko lehiakideen arteko norgehiagokoan erabakiko balitz, gaitzerdi. Grekoek hala egiten omen zuten. Baina ez. Ari direnen arteko onena izatea ez da, antza, aski arrakasta gu bezalako sibaritentzat. Ari direnen arteko onena ez ezik, historian zehar aritu izan direnen arteko onena ere izan beharra du bizitzaren eskola omen den horretan irakasle eta izar izan nahi duenak. Gizarteak ezartzen dio kirolariari presio hori. Guk geuk alegia. Markarik hausteko arriskurik ez duen meetinga apenas inork aintzat hartzen duen. Parte hartzaileen senitarteko eta lagunek, eta modaz pasatutako txororen batek edo bestek baino ez. Zergatik ezartzen diegu, ordea, horrelako presioa kirolariei? Behar dugulako, horrexegatik. Arrunt-arrunta da gure bizitza arrunta: betiko gauza betiko moduan egiten ematen ditugu egunak. Guk ezin, eta markaz kanpoko zerbait egingo duen norbait behar dugu, harekin bat egin, eta haren markak geure egiteko. Mugatuegi ikusten dugu geure burua, eta hargatik nahi dugu norbait, mugarik ez dugula erakutsiko diguna. Geure burua hobetzeko ahaleginik egin nahi ez dugulako eskatzen diegu eliteko kirolariei markaz gorako ahalegina. Baina ez da ahalegina estimatzen dieguna, markak eta –markekin– giza mugak haustea baizik. Har dezagun, esaterako, Joko Olin­pi­koetako probarik handiena: ehun metroak. Puntua arte, hamar segundoz beherako marka egitea zen ametsa. Dozena bat lasterkari badabil orain muga horren azpitik. Ez alferrik: bederatzi segundo doi eskatuko diegu aurki, eta, hori lor dezatenean, zortzi. Eta gero zazpi. Azkenean, etorriko da eguna, abiatu aurretik helmugara iristea eskatuko dieguna. Hori bai: giza handiko marka hori hausteko –eta, bide batez, gure heroi premia asetzeko– kirolariren batek lagun­garriren bat, drogaren bat hartu duela jakinez gero, Munduko plazan eskegiko dugu lotsagabea halakoa, paperetako sitsa beltzek, uhinetako bele are beltzagoek eta Sare­ko armiarma ezinago beltzek beren bazka izan dezaten. Eta orduan entzungo dugu gizartearen bigarren ahotsaren mintzoa: «Ikusten? Begira, begira ezazue zer datorkien zintzo eta jator jokatzen ez dutenei!» Mens sana in corpore sano: Gorputza osasuntsu, burua ere halatsu. Hala dio gure aho bietako batek. Beste ahoak, berriz, honako beste lelo hau korapilatzen du isilaren ama­raunean: Bai zera! Mens sana in corpore in sepulto.

Egilearen ustez, zergatik estutzen ditugu horrenbeste goi mailako kirolariak?

Mens sana Kirolzale amorratua naiz eta, zorionez, lasai aitor dezaket hala naizela. Lehen, berriz, arnasa hartzeko ere baimena eskatu behar izaten zenean, ezkutuan gozatu beharreko bizio itsusia zen kirolzaletasuna. Progrea progre zenak, behintzat, ondotxo ikasia izaten zuen horri buruzko dotrina, eta gisa honetako gauzak esaten zituen gaia ate­ratzen zen aldiro: populuaren opioa da kirola; agintari gaiztoek, herriari benetako arazoak burutik kentzeko asmoz asmatutako amarru ogiz eta zirkoz osatua: panis et circenses. Orain ez zaizu inor horrelakorik esaten ausartuko. Aitzitik, oraingo dotrinaren arabera, gauza ezinago ederra da kirola: bizitzako eskolarik onena. Eskola on horretako ira­kaslerik onenak, berriz, eliteko kirolariak dira. Ohore, beraz, eliteko kirolariei, haiena izango da-eta ospearen zeru gozo itzaltsua. Amen. Zergatik dira, ordea, eliteko kirolariak hain irakasle on? Zergatik egiten zaizkio, adibidez, hainbeste omenaldi Induraini, eta bakar bat ere ez tropeleko Gregorio izengabe beti gregario ibili behar izaten duten horiei? Gure gizarte aho biko honek badu horrentzat ere erantzun egokia. Esan, zera esaten digu gizarteak bere aho bitako batekin: eliteko kirolaria eredu­garria delako, ahor! Eta zergatik da eredugarri? Gizakiaren berezko mugak gainditzeko ahalegin etengabean diharduelako beti. Zentzuzko erantzunak dirudite, baina, pixka bat sakonduz gero, berehala ikusten zaie amarrua. Gizakiaren berezko mugak gain­ditzeko ahalegina saritu nahi bada, zergatik saritzen da beti ahalegin horretan arrakasta izan duena? Ahalegina balitz kontua, Gregoriok izango luke zer irakatsia, Indurainek adina edo gehiago. Galdera horientzat ez du gizarte honek erantzunik. Aho biko mintzoa darabil, baina aho baten jarduna bakarrik entzuten dugu. Bestea, benetako arrazoiak dakizkien ahoa, mutu dago beti. Ez ahalegina: arrakasta bakarrik saritzen da hemen, eta preziatzen, eta laudatzen. Arrakasta hori aldian aldiko lehiakideen arteko norgehiagokoan erabakiko balitz, gaitzerdi. Grekoek hala egiten omen zuten. Baina ez. Ari direnen arteko onena izatea ez da, antza, aski arrakasta gu bezalako sibaritentzat. Ari direnen arteko onena ez ezik, historian zehar aritu izan direnen arteko onena ere izan beharra du bizitzaren eskola omen den horretan irakasle eta izar izan nahi duenak. Gizarteak ezartzen dio kirolariari presio hori. Guk geuk alegia. Markarik hausteko arriskurik ez duen meetinga apenas inork aintzat hartzen duen. Parte hartzaileen senitarteko eta lagunek, eta modaz pasatutako txororen batek edo bestek baino ez. Zergatik ezartzen diegu, ordea, horrelako presioa kirolariei? Behar dugulako, horrexegatik. Arrunt-arrunta da gure bizitza arrunta: betiko gauza betiko moduan egiten ematen ditugu egunak. Guk ezin, eta markaz kanpoko zerbait egingo duen norbait behar dugu, harekin bat egin, eta haren markak geure egiteko. Mugatuegi ikusten dugu geure burua, eta hargatik nahi dugu norbait, mugarik ez dugula erakutsiko diguna. Geure burua hobetzeko ahaleginik egin nahi ez dugulako eskatzen diegu eliteko kirolariei markaz gorako ahalegina. Baina ez da ahalegina estimatzen dieguna, markak eta –markekin– giza mugak haustea baizik. Har dezagun, esaterako, Joko Olin­pi­koetako probarik handiena: ehun metroak. Puntua arte, hamar segundoz beherako marka egitea zen ametsa. Dozena bat lasterkari badabil orain muga horren azpitik. Ez alferrik: bederatzi segundo doi eskatuko diegu aurki, eta, hori lor dezatenean, zortzi. Eta gero zazpi. Azkenean, etorriko da eguna, abiatu aurretik helmugara iristea eskatuko dieguna. Hori bai: giza handiko marka hori hausteko –eta, bide batez, gure heroi premia asetzeko– kirolariren batek lagun­garriren bat, drogaren bat hartu duela jakinez gero, Munduko plazan eskegiko dugu lotsagabea halakoa, paperetako sitsa beltzek, uhinetako bele are beltzagoek eta Sare­ko armiarma ezinago beltzek beren bazka izan dezaten. Eta orduan entzungo dugu gizartearen bigarren ahotsaren mintzoa: «Ikusten? Begira, begira ezazue zer datorkien zintzo eta jator jokatzen ez dutenei!» Mens sana in corpore sano: Gorputza osasuntsu, burua ere halatsu. Hala dio gure aho bietako batek. Beste ahoak, berriz, honako beste lelo hau korapilatzen du isilaren ama­raunean: Bai zera! Mens sana in corpore in sepulto.

Testua osotasunean hartuta, zein esaldik laburbiltzen du egilearen jarrera?

Euskal Estilo-Libururantz Liburu honetan, gaur egun erabiltzen den –erabiltzen dugun– euskara estandar idatziaren gaineko kritika, gogoeta eta zuzenketa-proposamen franko aurkituko ditu irakurleak: euskaldun eskoladunen idazlanetan nabaritu ohi diren gramatika-oker, estilo-zalantza eta hiztegi-gorabehera nagusi eta ohikoenak dira liburu honen mamia osatzen dutenak. Liburuak bi zati nagusi eta osagarri ditu, eta zati bakoitzak egile bana du. Lehen zatian gramatika- eta estilo-kontuak landu ditu Xabier Alberdi EHUko irakasleak: alde batetik, euskaldun alfabetatu eta ikasien gramatika-zalantza eta hutsegite nagusien azterketa eskaintzen da; beste aldetik, estiloari lotuago dauden kontu batzuen azterketa. Lehen zati hau atalka antolaturik dago: atal bakoitza beregaina da, eta gehienetan azalpena adibide batzuen azterketarekin osatzen da (adibide akastunak eta haien berridazketa zuzenduak eskaintzen dira); guztira, hirurogeita zazpi ataletan bildu dira zati honetako aztergaiak. Bigarren zatian (Zalantzen Hiztegia) euskara batuko hiztegi-auziak jorratu ditu Ibon Sarasola EHUko katedradun eta euskaltzainak. Guztira, mila eta bostehun sarrera inguru hautatu ditu hiztegi honetarako: sarrera hautatuok okerrak edota iruzkinen bat merezi dutenak dira, eta –estilo-liburuetan egin ohi denez– hurrenkera alfabetikoan antolaturik daude. Hauta-lana egin du Sarasolak, irakurleari hiztegi-zalantza ohikoenen inguruko argibide eta xehetasunak modu labur eta ulergarrian eskainiz. Zalantzen hiztegi honek Euskaltzaindiak atera berri duen Hiztegi Batua-ren lehen argitaraldia du oinarri, eta neurri handi batean haren oinarri eta irizpide nagusien azalpentzat ere har daiteke. Nolanahi ere, labur-beharrez eta estilo-liburuetako idaztankera soilari men eginez, ikaragarri murriztu edo laburtu behar izan ditu azalpenak. Beraz, zenbaitetan irakurleak, sarrera jakin bateko hautuari buruzko argibide gehiago nahi izatera, Sarasolaren Euskara Batuaren Ajeak obrara edota Orotariko Euskal Hiztegia-ra jo beharko du azalpenak osatzeko. Euskararen erabilera zuzenaren eta egokiaren arrastoan ibili gara liburuan barrena, gehienetan literatura-tradizioa eta Euskaltzaindiaren gomendio-erabakiak oinarritzat harturik. Garbi gera bedi, beraz, ez garela ibili "laborategiko" edo balizko gramatika ustel baten araberako euskara perfektu eta makulagabe baten bila. Hala ere, liburu osoan joera arau-emailea edo gomendio zalea –ez "errezeta zalea", ordea– nabarituko du irakurleak. Izan ere, liburu honetan –estilo-liburu batean itxarotekoa zenez– era askotako iradokizun, gomendio eta arauak aurkituko ditu irakurleak: asko eta asko Euskaltzaindiak emanikoak; beste batzuk, beste estilo-liburu batzuetatik jasorikoak; eta banaka batzuk, azkenik, egileek berek proposaturikoak. Argitalpen honen ekarpenik nabarmentzekotan, hautatze- eta biltze-lana aipatuko genuke. Aurkibideari erreparatu besterik ez dago konturatzeko liburu honen emaitza nagusietako bat gaien bilketa izan dela: lehen aldiz, filologo ez den irakurlearen eskura jarri dira han-hemenka sakabanaturik zeuden proposamen, gomendio eta zuzenketa asko eta asko. Zentzu horretan, lan eta autore batzuenganako geure zorra aitortu beharrean gaude. Lehenengo eta behin, zorretan gaude Miren Azkarate EHUko irakasle eta euskal­tzainarekin, berak 1995 aldera prestatu zuen Hobekuntza Ikastaroa material argitaragabea izan baita, irakurle, orain esku artean duzun liburuaren oinarri, hastapen eta eragingarri nagusia; argi gera bedi, hortaz, harenganako gure ezagutza. Bigarrenik, estilo liburutzat jo daitezkeen aurreko lan batzuen baliagarritasuna azpimarratu nahi dugu: ez dago dudarik gure liburua ezinezkoa izango zatekeela halako oinarririk eduki ez bagenu. Hirugarrenik, ezinbesteko erreferentzia diren eta bistatik galdu ez ditugun Euskaltzaindiaren gramatika liburukiak (EGLU) eta Orotariko Euskal Hiztegia aipatu behar ditugu: oinarri horiek gabe ere, noski, ezinezkoa izango zatekeen liburu hau. Esan dezagun, azkenik –gure zorra nolabait kitatzeko–, berebiziko ahalegina egin dugula geure azalpenen iturri eta oinarriak agerian uzteko: barka biezagute iturri horien egileek, batzuetan haien esanak gureetatik behar bezala bereizteko gai izan ez bagara. Irakurlea konturatuko zenez, Euskal Estilo-Libururantz hau, egileena izateaz gainera, Euskal Herriko Unibertsitateko Euskara Institutuarena ere bada, edo asmo horrekin kaleratu dugu, behintzat. Hau da, liburua erakunde horretan diharduten irakasleen fruitua da eta, berariaz, EHUko ikasle, irakasle eta langile euskaldunen hizkuntza-hobekuntza du helburu. Horrek ez du esan nahi, hala ere, liburua unibertsitateko jendearentzat bakarrik pentsatua dagoenik. Izan ere, liburu hau nonahiko euskaldun eskolatuaren euskara hobetzeko tresna ere bada, haren hizkuntza beharrak unibertsitateko pertsonarenak ez badira ere: azken batean, estilo liburu honek gaur eguneko euskaldun ikasi "arruntaren" akats eta zalantza ohikoenak argitzea du helburu. Gainera, bi eratara erabil daiteke liburua: edo aldian aldiko zalantza eta gorabehera xeheak argitzeko, argibide liburu gisa alegia; edo euskaldun eskoladunen hizkuntza-prestakuntza modu sistematikoan lantzeko eta garatzeko, hobekuntza ikastaro orokorrak eskaintzeko alegia. Gure lanari Euskal Estilo-Libururantz titulua jarri diogu, bai baitakigu landu gabe geratu direla estilo liburu askotan ohikoak diren zenbait atal (puntuazioa, laburtzapenak, letra larrien erabilera, idazkuntza arauak, etab.). Gauzak horrela, behin-behineko ekarpentzat edo egiteko dagoen egitasmo biribilago baten hastapentzat jotzen dugu liburu hau. Hutsuneak hutsune, Euskal Estilo-Libururantz hau –aldi batean, bederen– euskara idatzi (eta mintzatu) hobea erabili nahi duten guztientzat tresna baliagarri eta argigarria izango delakoan gaude. Horrela izango ahal da!

Liburuaren edukiaz, hitzaurreak dioenez,

Euskal Estilo-Libururantz Liburu honetan, gaur egun erabiltzen den –erabiltzen dugun– euskara estandar idatziaren gaineko kritika, gogoeta eta zuzenketa-proposamen franko aurkituko ditu irakurleak: euskaldun eskoladunen idazlanetan nabaritu ohi diren gramatika-oker, estilo-zalantza eta hiztegi-gorabehera nagusi eta ohikoenak dira liburu honen mamia osatzen dutenak. Liburuak bi zati nagusi eta osagarri ditu, eta zati bakoitzak egile bana du. Lehen zatian gramatika- eta estilo-kontuak landu ditu Xabier Alberdi EHUko irakasleak: alde batetik, euskaldun alfabetatu eta ikasien gramatika-zalantza eta hutsegite nagusien azterketa eskaintzen da; beste aldetik, estiloari lotuago dauden kontu batzuen azterketa. Lehen zati hau atalka antolaturik dago: atal bakoitza beregaina da, eta gehienetan azalpena adibide batzuen azterketarekin osatzen da (adibide akastunak eta haien berridazketa zuzenduak eskaintzen dira); guztira, hirurogeita zazpi ataletan bildu dira zati honetako aztergaiak. Bigarren zatian (Zalantzen Hiztegia) euskara batuko hiztegi-auziak jorratu ditu Ibon Sarasola EHUko katedradun eta euskaltzainak. Guztira, mila eta bostehun sarrera inguru hautatu ditu hiztegi honetarako: sarrera hautatuok okerrak edota iruzkinen bat merezi dutenak dira, eta –estilo-liburuetan egin ohi denez– hurrenkera alfabetikoan antolaturik daude. Hauta-lana egin du Sarasolak, irakurleari hiztegi-zalantza ohikoenen inguruko argibide eta xehetasunak modu labur eta ulergarrian eskainiz. Zalantzen hiztegi honek Euskaltzaindiak atera berri duen Hiztegi Batua-ren lehen argitaraldia du oinarri, eta neurri handi batean haren oinarri eta irizpide nagusien azalpentzat ere har daiteke. Nolanahi ere, labur-beharrez eta estilo-liburuetako idaztankera soilari men eginez, ikaragarri murriztu edo laburtu behar izan ditu azalpenak. Beraz, zenbaitetan irakurleak, sarrera jakin bateko hautuari buruzko argibide gehiago nahi izatera, Sarasolaren Euskara Batuaren Ajeak obrara edota Orotariko Euskal Hiztegia-ra jo beharko du azalpenak osatzeko. Euskararen erabilera zuzenaren eta egokiaren arrastoan ibili gara liburuan barrena, gehienetan literatura-tradizioa eta Euskaltzaindiaren gomendio-erabakiak oinarritzat harturik. Garbi gera bedi, beraz, ez garela ibili "laborategiko" edo balizko gramatika ustel baten araberako euskara perfektu eta makulagabe baten bila. Hala ere, liburu osoan joera arau-emailea edo gomendio zalea –ez "errezeta zalea", ordea– nabarituko du irakurleak. Izan ere, liburu honetan –estilo-liburu batean itxarotekoa zenez– era askotako iradokizun, gomendio eta arauak aurkituko ditu irakurleak: asko eta asko Euskaltzaindiak emanikoak; beste batzuk, beste estilo-liburu batzuetatik jasorikoak; eta banaka batzuk, azkenik, egileek berek proposaturikoak. Argitalpen honen ekarpenik nabarmentzekotan, hautatze- eta biltze-lana aipatuko genuke. Aurkibideari erreparatu besterik ez dago konturatzeko liburu honen emaitza nagusietako bat gaien bilketa izan dela: lehen aldiz, filologo ez den irakurlearen eskura jarri dira han-hemenka sakabanaturik zeuden proposamen, gomendio eta zuzenketa asko eta asko. Zentzu horretan, lan eta autore batzuenganako geure zorra aitortu beharrean gaude. Lehenengo eta behin, zorretan gaude Miren Azkarate EHUko irakasle eta euskal­tzainarekin, berak 1995 aldera prestatu zuen Hobekuntza Ikastaroa material argitaragabea izan baita, irakurle, orain esku artean duzun liburuaren oinarri, hastapen eta eragingarri nagusia; argi gera bedi, hortaz, harenganako gure ezagutza. Bigarrenik, estilo liburutzat jo daitezkeen aurreko lan batzuen baliagarritasuna azpimarratu nahi dugu: ez dago dudarik gure liburua ezinezkoa izango zatekeela halako oinarririk eduki ez bagenu. Hirugarrenik, ezinbesteko erreferentzia diren eta bistatik galdu ez ditugun Euskaltzaindiaren gramatika liburukiak (EGLU) eta Orotariko Euskal Hiztegia aipatu behar ditugu: oinarri horiek gabe ere, noski, ezinezkoa izango zatekeen liburu hau. Esan dezagun, azkenik –gure zorra nolabait kitatzeko–, berebiziko ahalegina egin dugula geure azalpenen iturri eta oinarriak agerian uzteko: barka biezagute iturri horien egileek, batzuetan haien esanak gureetatik behar bezala bereizteko gai izan ez bagara. Irakurlea konturatuko zenez, Euskal Estilo-Libururantz hau, egileena izateaz gainera, Euskal Herriko Unibertsitateko Euskara Institutuarena ere bada, edo asmo horrekin kaleratu dugu, behintzat. Hau da, liburua erakunde horretan diharduten irakasleen fruitua da eta, berariaz, EHUko ikasle, irakasle eta langile euskaldunen hizkuntza-hobekuntza du helburu. Horrek ez du esan nahi, hala ere, liburua unibertsitateko jendearentzat bakarrik pentsatua dagoenik. Izan ere, liburu hau nonahiko euskaldun eskolatuaren euskara hobetzeko tresna ere bada, haren hizkuntza beharrak unibertsitateko pertsonarenak ez badira ere: azken batean, estilo liburu honek gaur eguneko euskaldun ikasi "arruntaren" akats eta zalantza ohikoenak argitzea du helburu. Gainera, bi eratara erabil daiteke liburua: edo aldian aldiko zalantza eta gorabehera xeheak argitzeko, argibide liburu gisa alegia; edo euskaldun eskoladunen hizkuntza-prestakuntza modu sistematikoan lantzeko eta garatzeko, hobekuntza ikastaro orokorrak eskaintzeko alegia. Gure lanari Euskal Estilo-Libururantz titulua jarri diogu, bai baitakigu landu gabe geratu direla estilo liburu askotan ohikoak diren zenbait atal (puntuazioa, laburtzapenak, letra larrien erabilera, idazkuntza arauak, etab.). Gauzak horrela, behin-behineko ekarpentzat edo egiteko dagoen egitasmo biribilago baten hastapentzat jotzen dugu liburu hau. Hutsuneak hutsune, Euskal Estilo-Libururantz hau –aldi batean, bederen– euskara idatzi (eta mintzatu) hobea erabili nahi duten guztientzat tresna baliagarri eta argigarria izango delakoan gaude. Horrela izango ahal da!

Obraren barne egitura honako hau da:

Euskal Estilo-Libururantz Liburu honetan, gaur egun erabiltzen den –erabiltzen dugun– euskara estandar idatziaren gaineko kritika, gogoeta eta zuzenketa-proposamen franko aurkituko ditu irakurleak: euskaldun eskoladunen idazlanetan nabaritu ohi diren gramatika-oker, estilo-zalantza eta hiztegi-gorabehera nagusi eta ohikoenak dira liburu honen mamia osatzen dutenak. Liburuak bi zati nagusi eta osagarri ditu, eta zati bakoitzak egile bana du. Lehen zatian gramatika- eta estilo-kontuak landu ditu Xabier Alberdi EHUko irakasleak: alde batetik, euskaldun alfabetatu eta ikasien gramatika-zalantza eta hutsegite nagusien azterketa eskaintzen da; beste aldetik, estiloari lotuago dauden kontu batzuen azterketa. Lehen zati hau atalka antolaturik dago: atal bakoitza beregaina da, eta gehienetan azalpena adibide batzuen azterketarekin osatzen da (adibide akastunak eta haien berridazketa zuzenduak eskaintzen dira); guztira, hirurogeita zazpi ataletan bildu dira zati honetako aztergaiak. Bigarren zatian (Zalantzen Hiztegia) euskara batuko hiztegi-auziak jorratu ditu Ibon Sarasola EHUko katedradun eta euskaltzainak. Guztira, mila eta bostehun sarrera inguru hautatu ditu hiztegi honetarako: sarrera hautatuok okerrak edota iruzkinen bat merezi dutenak dira, eta –estilo-liburuetan egin ohi denez– hurrenkera alfabetikoan antolaturik daude. Hauta-lana egin du Sarasolak, irakurleari hiztegi-zalantza ohikoenen inguruko argibide eta xehetasunak modu labur eta ulergarrian eskainiz. Zalantzen hiztegi honek Euskaltzaindiak atera berri duen Hiztegi Batua-ren lehen argitaraldia du oinarri, eta neurri handi batean haren oinarri eta irizpide nagusien azalpentzat ere har daiteke. Nolanahi ere, labur-beharrez eta estilo-liburuetako idaztankera soilari men eginez, ikaragarri murriztu edo laburtu behar izan ditu azalpenak. Beraz, zenbaitetan irakurleak, sarrera jakin bateko hautuari buruzko argibide gehiago nahi izatera, Sarasolaren Euskara Batuaren Ajeak obrara edota Orotariko Euskal Hiztegia-ra jo beharko du azalpenak osatzeko. Euskararen erabilera zuzenaren eta egokiaren arrastoan ibili gara liburuan barrena, gehienetan literatura-tradizioa eta Euskaltzaindiaren gomendio-erabakiak oinarritzat harturik. Garbi gera bedi, beraz, ez garela ibili "laborategiko" edo balizko gramatika ustel baten araberako euskara perfektu eta makulagabe baten bila. Hala ere, liburu osoan joera arau-emailea edo gomendio zalea –ez "errezeta zalea", ordea– nabarituko du irakurleak. Izan ere, liburu honetan –estilo-liburu batean itxarotekoa zenez– era askotako iradokizun, gomendio eta arauak aurkituko ditu irakurleak: asko eta asko Euskaltzaindiak emanikoak; beste batzuk, beste estilo-liburu batzuetatik jasorikoak; eta banaka batzuk, azkenik, egileek berek proposaturikoak. Argitalpen honen ekarpenik nabarmentzekotan, hautatze- eta biltze-lana aipatuko genuke. Aurkibideari erreparatu besterik ez dago konturatzeko liburu honen emaitza nagusietako bat gaien bilketa izan dela: lehen aldiz, filologo ez den irakurlearen eskura jarri dira han-hemenka sakabanaturik zeuden proposamen, gomendio eta zuzenketa asko eta asko. Zentzu horretan, lan eta autore batzuenganako geure zorra aitortu beharrean gaude. Lehenengo eta behin, zorretan gaude Miren Azkarate EHUko irakasle eta euskal­tzainarekin, berak 1995 aldera prestatu zuen Hobekuntza Ikastaroa material argitaragabea izan baita, irakurle, orain esku artean duzun liburuaren oinarri, hastapen eta eragingarri nagusia; argi gera bedi, hortaz, harenganako gure ezagutza. Bigarrenik, estilo liburutzat jo daitezkeen aurreko lan batzuen baliagarritasuna azpimarratu nahi dugu: ez dago dudarik gure liburua ezinezkoa izango zatekeela halako oinarririk eduki ez bagenu. Hirugarrenik, ezinbesteko erreferentzia diren eta bistatik galdu ez ditugun Euskaltzaindiaren gramatika liburukiak (EGLU) eta Orotariko Euskal Hiztegia aipatu behar ditugu: oinarri horiek gabe ere, noski, ezinezkoa izango zatekeen liburu hau. Esan dezagun, azkenik –gure zorra nolabait kitatzeko–, berebiziko ahalegina egin dugula geure azalpenen iturri eta oinarriak agerian uzteko: barka biezagute iturri horien egileek, batzuetan haien esanak gureetatik behar bezala bereizteko gai izan ez bagara. Irakurlea konturatuko zenez, Euskal Estilo-Libururantz hau, egileena izateaz gainera, Euskal Herriko Unibertsitateko Euskara Institutuarena ere bada, edo asmo horrekin kaleratu dugu, behintzat. Hau da, liburua erakunde horretan diharduten irakasleen fruitua da eta, berariaz, EHUko ikasle, irakasle eta langile euskaldunen hizkuntza-hobekuntza du helburu. Horrek ez du esan nahi, hala ere, liburua unibertsitateko jendearentzat bakarrik pentsatua dagoenik. Izan ere, liburu hau nonahiko euskaldun eskolatuaren euskara hobetzeko tresna ere bada, haren hizkuntza beharrak unibertsitateko pertsonarenak ez badira ere: azken batean, estilo liburu honek gaur eguneko euskaldun ikasi "arruntaren" akats eta zalantza ohikoenak argitzea du helburu. Gainera, bi eratara erabil daiteke liburua: edo aldian aldiko zalantza eta gorabehera xeheak argitzeko, argibide liburu gisa alegia; edo euskaldun eskoladunen hizkuntza-prestakuntza modu sistematikoan lantzeko eta garatzeko, hobekuntza ikastaro orokorrak eskaintzeko alegia. Gure lanari Euskal Estilo-Libururantz titulua jarri diogu, bai baitakigu landu gabe geratu direla estilo liburu askotan ohikoak diren zenbait atal (puntuazioa, laburtzapenak, letra larrien erabilera, idazkuntza arauak, etab.). Gauzak horrela, behin-behineko ekarpentzat edo egiteko dagoen egitasmo biribilago baten hastapentzat jotzen dugu liburu hau. Hutsuneak hutsune, Euskal Estilo-Libururantz hau –aldi batean, bederen– euskara idatzi (eta mintzatu) hobea erabili nahi duten guztientzat tresna baliagarri eta argigarria izango delakoan gaude. Horrela izango ahal da!

Xabier Alberdik burutu duen zatian

Euskal Estilo-Libururantz Liburu honetan, gaur egun erabiltzen den –erabiltzen dugun– euskara estandar idatziaren gaineko kritika, gogoeta eta zuzenketa-proposamen franko aurkituko ditu irakurleak: euskaldun eskoladunen idazlanetan nabaritu ohi diren gramatika-oker, estilo-zalantza eta hiztegi-gorabehera nagusi eta ohikoenak dira liburu honen mamia osatzen dutenak. Liburuak bi zati nagusi eta osagarri ditu, eta zati bakoitzak egile bana du. Lehen zatian gramatika- eta estilo-kontuak landu ditu Xabier Alberdi EHUko irakasleak: alde batetik, euskaldun alfabetatu eta ikasien gramatika-zalantza eta hutsegite nagusien azterketa eskaintzen da; beste aldetik, estiloari lotuago dauden kontu batzuen azterketa. Lehen zati hau atalka antolaturik dago: atal bakoitza beregaina da, eta gehienetan azalpena adibide batzuen azterketarekin osatzen da (adibide akastunak eta haien berridazketa zuzenduak eskaintzen dira); guztira, hirurogeita zazpi ataletan bildu dira zati honetako aztergaiak. Bigarren zatian (Zalantzen Hiztegia) euskara batuko hiztegi-auziak jorratu ditu Ibon Sarasola EHUko katedradun eta euskaltzainak. Guztira, mila eta bostehun sarrera inguru hautatu ditu hiztegi honetarako: sarrera hautatuok okerrak edota iruzkinen bat merezi dutenak dira, eta –estilo-liburuetan egin ohi denez– hurrenkera alfabetikoan antolaturik daude. Hauta-lana egin du Sarasolak, irakurleari hiztegi-zalantza ohikoenen inguruko argibide eta xehetasunak modu labur eta ulergarrian eskainiz. Zalantzen hiztegi honek Euskaltzaindiak atera berri duen Hiztegi Batua-ren lehen argitaraldia du oinarri, eta neurri handi batean haren oinarri eta irizpide nagusien azalpentzat ere har daiteke. Nolanahi ere, labur-beharrez eta estilo-liburuetako idaztankera soilari men eginez, ikaragarri murriztu edo laburtu behar izan ditu azalpenak. Beraz, zenbaitetan irakurleak, sarrera jakin bateko hautuari buruzko argibide gehiago nahi izatera, Sarasolaren Euskara Batuaren Ajeak obrara edota Orotariko Euskal Hiztegia-ra jo beharko du azalpenak osatzeko. Euskararen erabilera zuzenaren eta egokiaren arrastoan ibili gara liburuan barrena, gehienetan literatura-tradizioa eta Euskaltzaindiaren gomendio-erabakiak oinarritzat harturik. Garbi gera bedi, beraz, ez garela ibili "laborategiko" edo balizko gramatika ustel baten araberako euskara perfektu eta makulagabe baten bila. Hala ere, liburu osoan joera arau-emailea edo gomendio zalea –ez "errezeta zalea", ordea– nabarituko du irakurleak. Izan ere, liburu honetan –estilo-liburu batean itxarotekoa zenez– era askotako iradokizun, gomendio eta arauak aurkituko ditu irakurleak: asko eta asko Euskaltzaindiak emanikoak; beste batzuk, beste estilo-liburu batzuetatik jasorikoak; eta banaka batzuk, azkenik, egileek berek proposaturikoak. Argitalpen honen ekarpenik nabarmentzekotan, hautatze- eta biltze-lana aipatuko genuke. Aurkibideari erreparatu besterik ez dago konturatzeko liburu honen emaitza nagusietako bat gaien bilketa izan dela: lehen aldiz, filologo ez den irakurlearen eskura jarri dira han-hemenka sakabanaturik zeuden proposamen, gomendio eta zuzenketa asko eta asko. Zentzu horretan, lan eta autore batzuenganako geure zorra aitortu beharrean gaude. Lehenengo eta behin, zorretan gaude Miren Azkarate EHUko irakasle eta euskal­tzainarekin, berak 1995 aldera prestatu zuen Hobekuntza Ikastaroa material argitaragabea izan baita, irakurle, orain esku artean duzun liburuaren oinarri, hastapen eta eragingarri nagusia; argi gera bedi, hortaz, harenganako gure ezagutza. Bigarrenik, estilo liburutzat jo daitezkeen aurreko lan batzuen baliagarritasuna azpimarratu nahi dugu: ez dago dudarik gure liburua ezinezkoa izango zatekeela halako oinarririk eduki ez bagenu. Hirugarrenik, ezinbesteko erreferentzia diren eta bistatik galdu ez ditugun Euskaltzaindiaren gramatika liburukiak (EGLU) eta Orotariko Euskal Hiztegia aipatu behar ditugu: oinarri horiek gabe ere, noski, ezinezkoa izango zatekeen liburu hau. Esan dezagun, azkenik –gure zorra nolabait kitatzeko–, berebiziko ahalegina egin dugula geure azalpenen iturri eta oinarriak agerian uzteko: barka biezagute iturri horien egileek, batzuetan haien esanak gureetatik behar bezala bereizteko gai izan ez bagara. Irakurlea konturatuko zenez, Euskal Estilo-Libururantz hau, egileena izateaz gainera, Euskal Herriko Unibertsitateko Euskara Institutuarena ere bada, edo asmo horrekin kaleratu dugu, behintzat. Hau da, liburua erakunde horretan diharduten irakasleen fruitua da eta, berariaz, EHUko ikasle, irakasle eta langile euskaldunen hizkuntza-hobekuntza du helburu. Horrek ez du esan nahi, hala ere, liburua unibertsitateko jendearentzat bakarrik pentsatua dagoenik. Izan ere, liburu hau nonahiko euskaldun eskolatuaren euskara hobetzeko tresna ere bada, haren hizkuntza beharrak unibertsitateko pertsonarenak ez badira ere: azken batean, estilo liburu honek gaur eguneko euskaldun ikasi "arruntaren" akats eta zalantza ohikoenak argitzea du helburu. Gainera, bi eratara erabil daiteke liburua: edo aldian aldiko zalantza eta gorabehera xeheak argitzeko, argibide liburu gisa alegia; edo euskaldun eskoladunen hizkuntza-prestakuntza modu sistematikoan lantzeko eta garatzeko, hobekuntza ikastaro orokorrak eskaintzeko alegia. Gure lanari Euskal Estilo-Libururantz titulua jarri diogu, bai baitakigu landu gabe geratu direla estilo liburu askotan ohikoak diren zenbait atal (puntuazioa, laburtzapenak, letra larrien erabilera, idazkuntza arauak, etab.). Gauzak horrela, behin-behineko ekarpentzat edo egiteko dagoen egitasmo biribilago baten hastapentzat jotzen dugu liburu hau. Hutsuneak hutsune, Euskal Estilo-Libururantz hau –aldi batean, bederen– euskara idatzi (eta mintzatu) hobea erabili nahi duten guztientzat tresna baliagarri eta argigarria izango delakoan gaude. Horrela izango ahal da!

Ibon Saratsolak burutu duen zatian

Euskal Estilo-Libururantz Liburu honetan, gaur egun erabiltzen den –erabiltzen dugun– euskara estandar idatziaren gaineko kritika, gogoeta eta zuzenketa-proposamen franko aurkituko ditu irakurleak: euskaldun eskoladunen idazlanetan nabaritu ohi diren gramatika-oker, estilo-zalantza eta hiztegi-gorabehera nagusi eta ohikoenak dira liburu honen mamia osatzen dutenak. Liburuak bi zati nagusi eta osagarri ditu, eta zati bakoitzak egile bana du. Lehen zatian gramatika- eta estilo-kontuak landu ditu Xabier Alberdi EHUko irakasleak: alde batetik, euskaldun alfabetatu eta ikasien gramatika-zalantza eta hutsegite nagusien azterketa eskaintzen da; beste aldetik, estiloari lotuago dauden kontu batzuen azterketa. Lehen zati hau atalka antolaturik dago: atal bakoitza beregaina da, eta gehienetan azalpena adibide batzuen azterketarekin osatzen da (adibide akastunak eta haien berridazketa zuzenduak eskaintzen dira); guztira, hirurogeita zazpi ataletan bildu dira zati honetako aztergaiak. Bigarren zatian (Zalantzen Hiztegia) euskara batuko hiztegi-auziak jorratu ditu Ibon Sarasola EHUko katedradun eta euskaltzainak. Guztira, mila eta bostehun sarrera inguru hautatu ditu hiztegi honetarako: sarrera hautatuok okerrak edota iruzkinen bat merezi dutenak dira, eta –estilo-liburuetan egin ohi denez– hurrenkera alfabetikoan antolaturik daude. Hauta-lana egin du Sarasolak, irakurleari hiztegi-zalantza ohikoenen inguruko argibide eta xehetasunak modu labur eta ulergarrian eskainiz. Zalantzen hiztegi honek Euskaltzaindiak atera berri duen Hiztegi Batua-ren lehen argitaraldia du oinarri, eta neurri handi batean haren oinarri eta irizpide nagusien azalpentzat ere har daiteke. Nolanahi ere, labur-beharrez eta estilo-liburuetako idaztankera soilari men eginez, ikaragarri murriztu edo laburtu behar izan ditu azalpenak. Beraz, zenbaitetan irakurleak, sarrera jakin bateko hautuari buruzko argibide gehiago nahi izatera, Sarasolaren Euskara Batuaren Ajeak obrara edota Orotariko Euskal Hiztegia-ra jo beharko du azalpenak osatzeko. Euskararen erabilera zuzenaren eta egokiaren arrastoan ibili gara liburuan barrena, gehienetan literatura-tradizioa eta Euskaltzaindiaren gomendio-erabakiak oinarritzat harturik. Garbi gera bedi, beraz, ez garela ibili "laborategiko" edo balizko gramatika ustel baten araberako euskara perfektu eta makulagabe baten bila. Hala ere, liburu osoan joera arau-emailea edo gomendio zalea –ez "errezeta zalea", ordea– nabarituko du irakurleak. Izan ere, liburu honetan –estilo-liburu batean itxarotekoa zenez– era askotako iradokizun, gomendio eta arauak aurkituko ditu irakurleak: asko eta asko Euskaltzaindiak emanikoak; beste batzuk, beste estilo-liburu batzuetatik jasorikoak; eta banaka batzuk, azkenik, egileek berek proposaturikoak. Argitalpen honen ekarpenik nabarmentzekotan, hautatze- eta biltze-lana aipatuko genuke. Aurkibideari erreparatu besterik ez dago konturatzeko liburu honen emaitza nagusietako bat gaien bilketa izan dela: lehen aldiz, filologo ez den irakurlearen eskura jarri dira han-hemenka sakabanaturik zeuden proposamen, gomendio eta zuzenketa asko eta asko. Zentzu horretan, lan eta autore batzuenganako geure zorra aitortu beharrean gaude. Lehenengo eta behin, zorretan gaude Miren Azkarate EHUko irakasle eta euskal­tzainarekin, berak 1995 aldera prestatu zuen Hobekuntza Ikastaroa material argitaragabea izan baita, irakurle, orain esku artean duzun liburuaren oinarri, hastapen eta eragingarri nagusia; argi gera bedi, hortaz, harenganako gure ezagutza. Bigarrenik, estilo liburutzat jo daitezkeen aurreko lan batzuen baliagarritasuna azpimarratu nahi dugu: ez dago dudarik gure liburua ezinezkoa izango zatekeela halako oinarririk eduki ez bagenu. Hirugarrenik, ezinbesteko erreferentzia diren eta bistatik galdu ez ditugun Euskaltzaindiaren gramatika liburukiak (EGLU) eta Orotariko Euskal Hiztegia aipatu behar ditugu: oinarri horiek gabe ere, noski, ezinezkoa izango zatekeen liburu hau. Esan dezagun, azkenik –gure zorra nolabait kitatzeko–, berebiziko ahalegina egin dugula geure azalpenen iturri eta oinarriak agerian uzteko: barka biezagute iturri horien egileek, batzuetan haien esanak gureetatik behar bezala bereizteko gai izan ez bagara. Irakurlea konturatuko zenez, Euskal Estilo-Libururantz hau, egileena izateaz gainera, Euskal Herriko Unibertsitateko Euskara Institutuarena ere bada, edo asmo horrekin kaleratu dugu, behintzat. Hau da, liburua erakunde horretan diharduten irakasleen fruitua da eta, berariaz, EHUko ikasle, irakasle eta langile euskaldunen hizkuntza-hobekuntza du helburu. Horrek ez du esan nahi, hala ere, liburua unibertsitateko jendearentzat bakarrik pentsatua dagoenik. Izan ere, liburu hau nonahiko euskaldun eskolatuaren euskara hobetzeko tresna ere bada, haren hizkuntza beharrak unibertsitateko pertsonarenak ez badira ere: azken batean, estilo liburu honek gaur eguneko euskaldun ikasi "arruntaren" akats eta zalantza ohikoenak argitzea du helburu. Gainera, bi eratara erabil daiteke liburua: edo aldian aldiko zalantza eta gorabehera xeheak argitzeko, argibide liburu gisa alegia; edo euskaldun eskoladunen hizkuntza-prestakuntza modu sistematikoan lantzeko eta garatzeko, hobekuntza ikastaro orokorrak eskaintzeko alegia. Gure lanari Euskal Estilo-Libururantz titulua jarri diogu, bai baitakigu landu gabe geratu direla estilo liburu askotan ohikoak diren zenbait atal (puntuazioa, laburtzapenak, letra larrien erabilera, idazkuntza arauak, etab.). Gauzak horrela, behin-behineko ekarpentzat edo egiteko dagoen egitasmo biribilago baten hastapentzat jotzen dugu liburu hau. Hutsuneak hutsune, Euskal Estilo-Libururantz hau –aldi batean, bederen– euskara idatzi (eta mintzatu) hobea erabili nahi duten guztientzat tresna baliagarri eta argigarria izango delakoan gaude. Horrela izango ahal da!

Bigarren zatiko hiztegiaz zera dio testuak,

Euskal Estilo-Libururantz Liburu honetan, gaur egun erabiltzen den –erabiltzen dugun– euskara estandar idatziaren gaineko kritika, gogoeta eta zuzenketa-proposamen franko aurkituko ditu irakurleak: euskaldun eskoladunen idazlanetan nabaritu ohi diren gramatika-oker, estilo-zalantza eta hiztegi-gorabehera nagusi eta ohikoenak dira liburu honen mamia osatzen dutenak. Liburuak bi zati nagusi eta osagarri ditu, eta zati bakoitzak egile bana du. Lehen zatian gramatika- eta estilo-kontuak landu ditu Xabier Alberdi EHUko irakasleak: alde batetik, euskaldun alfabetatu eta ikasien gramatika-zalantza eta hutsegite nagusien azterketa eskaintzen da; beste aldetik, estiloari lotuago dauden kontu batzuen azterketa. Lehen zati hau atalka antolaturik dago: atal bakoitza beregaina da, eta gehienetan azalpena adibide batzuen azterketarekin osatzen da (adibide akastunak eta haien berridazketa zuzenduak eskaintzen dira); guztira, hirurogeita zazpi ataletan bildu dira zati honetako aztergaiak. Bigarren zatian (Zalantzen Hiztegia) euskara batuko hiztegi-auziak jorratu ditu Ibon Sarasola EHUko katedradun eta euskaltzainak. Guztira, mila eta bostehun sarrera inguru hautatu ditu hiztegi honetarako: sarrera hautatuok okerrak edota iruzkinen bat merezi dutenak dira, eta –estilo-liburuetan egin ohi denez– hurrenkera alfabetikoan antolaturik daude. Hauta-lana egin du Sarasolak, irakurleari hiztegi-zalantza ohikoenen inguruko argibide eta xehetasunak modu labur eta ulergarrian eskainiz. Zalantzen hiztegi honek Euskaltzaindiak atera berri duen Hiztegi Batua-ren lehen argitaraldia du oinarri, eta neurri handi batean haren oinarri eta irizpide nagusien azalpentzat ere har daiteke. Nolanahi ere, labur-beharrez eta estilo-liburuetako idaztankera soilari men eginez, ikaragarri murriztu edo laburtu behar izan ditu azalpenak. Beraz, zenbaitetan irakurleak, sarrera jakin bateko hautuari buruzko argibide gehiago nahi izatera, Sarasolaren Euskara Batuaren Ajeak obrara edota Orotariko Euskal Hiztegia-ra jo beharko du azalpenak osatzeko. Euskararen erabilera zuzenaren eta egokiaren arrastoan ibili gara liburuan barrena, gehienetan literatura-tradizioa eta Euskaltzaindiaren gomendio-erabakiak oinarritzat harturik. Garbi gera bedi, beraz, ez garela ibili "laborategiko" edo balizko gramatika ustel baten araberako euskara perfektu eta makulagabe baten bila. Hala ere, liburu osoan joera arau-emailea edo gomendio zalea –ez "errezeta zalea", ordea– nabarituko du irakurleak. Izan ere, liburu honetan –estilo-liburu batean itxarotekoa zenez– era askotako iradokizun, gomendio eta arauak aurkituko ditu irakurleak: asko eta asko Euskaltzaindiak emanikoak; beste batzuk, beste estilo-liburu batzuetatik jasorikoak; eta banaka batzuk, azkenik, egileek berek proposaturikoak. Argitalpen honen ekarpenik nabarmentzekotan, hautatze- eta biltze-lana aipatuko genuke. Aurkibideari erreparatu besterik ez dago konturatzeko liburu honen emaitza nagusietako bat gaien bilketa izan dela: lehen aldiz, filologo ez den irakurlearen eskura jarri dira han-hemenka sakabanaturik zeuden proposamen, gomendio eta zuzenketa asko eta asko. Zentzu horretan, lan eta autore batzuenganako geure zorra aitortu beharrean gaude. Lehenengo eta behin, zorretan gaude Miren Azkarate EHUko irakasle eta euskal­tzainarekin, berak 1995 aldera prestatu zuen Hobekuntza Ikastaroa material argitaragabea izan baita, irakurle, orain esku artean duzun liburuaren oinarri, hastapen eta eragingarri nagusia; argi gera bedi, hortaz, harenganako gure ezagutza. Bigarrenik, estilo liburutzat jo daitezkeen aurreko lan batzuen baliagarritasuna azpimarratu nahi dugu: ez dago dudarik gure liburua ezinezkoa izango zatekeela halako oinarririk eduki ez bagenu. Hirugarrenik, ezinbesteko erreferentzia diren eta bistatik galdu ez ditugun Euskaltzaindiaren gramatika liburukiak (EGLU) eta Orotariko Euskal Hiztegia aipatu behar ditugu: oinarri horiek gabe ere, noski, ezinezkoa izango zatekeen liburu hau. Esan dezagun, azkenik –gure zorra nolabait kitatzeko–, berebiziko ahalegina egin dugula geure azalpenen iturri eta oinarriak agerian uzteko: barka biezagute iturri horien egileek, batzuetan haien esanak gureetatik behar bezala bereizteko gai izan ez bagara. Irakurlea konturatuko zenez, Euskal Estilo-Libururantz hau, egileena izateaz gainera, Euskal Herriko Unibertsitateko Euskara Institutuarena ere bada, edo asmo horrekin kaleratu dugu, behintzat. Hau da, liburua erakunde horretan diharduten irakasleen fruitua da eta, berariaz, EHUko ikasle, irakasle eta langile euskaldunen hizkuntza-hobekuntza du helburu. Horrek ez du esan nahi, hala ere, liburua unibertsitateko jendearentzat bakarrik pentsatua dagoenik. Izan ere, liburu hau nonahiko euskaldun eskolatuaren euskara hobetzeko tresna ere bada, haren hizkuntza beharrak unibertsitateko pertsonarenak ez badira ere: azken batean, estilo liburu honek gaur eguneko euskaldun ikasi "arruntaren" akats eta zalantza ohikoenak argitzea du helburu. Gainera, bi eratara erabil daiteke liburua: edo aldian aldiko zalantza eta gorabehera xeheak argitzeko, argibide liburu gisa alegia; edo euskaldun eskoladunen hizkuntza-prestakuntza modu sistematikoan lantzeko eta garatzeko, hobekuntza ikastaro orokorrak eskaintzeko alegia. Gure lanari Euskal Estilo-Libururantz titulua jarri diogu, bai baitakigu landu gabe geratu direla estilo liburu askotan ohikoak diren zenbait atal (puntuazioa, laburtzapenak, letra larrien erabilera, idazkuntza arauak, etab.). Gauzak horrela, behin-behineko ekarpentzat edo egiteko dagoen egitasmo biribilago baten hastapentzat jotzen dugu liburu hau. Hutsuneak hutsune, Euskal Estilo-Libururantz hau –aldi batean, bederen– euskara idatzi (eta mintzatu) hobea erabili nahi duten guztientzat tresna baliagarri eta argigarria izango delakoan gaude. Horrela izango ahal da!

Egileen ustez, zer aurkituko du irakurleak liburu honetan?

Euskal Estilo-Libururantz Liburu honetan, gaur egun erabiltzen den –erabiltzen dugun– euskara estandar idatziaren gaineko kritika, gogoeta eta zuzenketa-proposamen franko aurkituko ditu irakurleak: euskaldun eskoladunen idazlanetan nabaritu ohi diren gramatika-oker, estilo-zalantza eta hiztegi-gorabehera nagusi eta ohikoenak dira liburu honen mamia osatzen dutenak. Liburuak bi zati nagusi eta osagarri ditu, eta zati bakoitzak egile bana du. Lehen zatian gramatika- eta estilo-kontuak landu ditu Xabier Alberdi EHUko irakasleak: alde batetik, euskaldun alfabetatu eta ikasien gramatika-zalantza eta hutsegite nagusien azterketa eskaintzen da; beste aldetik, estiloari lotuago dauden kontu batzuen azterketa. Lehen zati hau atalka antolaturik dago: atal bakoitza beregaina da, eta gehienetan azalpena adibide batzuen azterketarekin osatzen da (adibide akastunak eta haien berridazketa zuzenduak eskaintzen dira); guztira, hirurogeita zazpi ataletan bildu dira zati honetako aztergaiak. Bigarren zatian (Zalantzen Hiztegia) euskara batuko hiztegi-auziak jorratu ditu Ibon Sarasola EHUko katedradun eta euskaltzainak. Guztira, mila eta bostehun sarrera inguru hautatu ditu hiztegi honetarako: sarrera hautatuok okerrak edota iruzkinen bat merezi dutenak dira, eta –estilo-liburuetan egin ohi denez– hurrenkera alfabetikoan antolaturik daude. Hauta-lana egin du Sarasolak, irakurleari hiztegi-zalantza ohikoenen inguruko argibide eta xehetasunak modu labur eta ulergarrian eskainiz. Zalantzen hiztegi honek Euskaltzaindiak atera berri duen Hiztegi Batua-ren lehen argitaraldia du oinarri, eta neurri handi batean haren oinarri eta irizpide nagusien azalpentzat ere har daiteke. Nolanahi ere, labur-beharrez eta estilo-liburuetako idaztankera soilari men eginez, ikaragarri murriztu edo laburtu behar izan ditu azalpenak. Beraz, zenbaitetan irakurleak, sarrera jakin bateko hautuari buruzko argibide gehiago nahi izatera, Sarasolaren Euskara Batuaren Ajeak obrara edota Orotariko Euskal Hiztegia-ra jo beharko du azalpenak osatzeko. Euskararen erabilera zuzenaren eta egokiaren arrastoan ibili gara liburuan barrena, gehienetan literatura-tradizioa eta Euskaltzaindiaren gomendio-erabakiak oinarritzat harturik. Garbi gera bedi, beraz, ez garela ibili "laborategiko" edo balizko gramatika ustel baten araberako euskara perfektu eta makulagabe baten bila. Hala ere, liburu osoan joera arau-emailea edo gomendio zalea –ez "errezeta zalea", ordea– nabarituko du irakurleak. Izan ere, liburu honetan –estilo-liburu batean itxarotekoa zenez– era askotako iradokizun, gomendio eta arauak aurkituko ditu irakurleak: asko eta asko Euskaltzaindiak emanikoak; beste batzuk, beste estilo-liburu batzuetatik jasorikoak; eta banaka batzuk, azkenik, egileek berek proposaturikoak. Argitalpen honen ekarpenik nabarmentzekotan, hautatze- eta biltze-lana aipatuko genuke. Aurkibideari erreparatu besterik ez dago konturatzeko liburu honen emaitza nagusietako bat gaien bilketa izan dela: lehen aldiz, filologo ez den irakurlearen eskura jarri dira han-hemenka sakabanaturik zeuden proposamen, gomendio eta zuzenketa asko eta asko. Zentzu horretan, lan eta autore batzuenganako geure zorra aitortu beharrean gaude. Lehenengo eta behin, zorretan gaude Miren Azkarate EHUko irakasle eta euskal­tzainarekin, berak 1995 aldera prestatu zuen Hobekuntza Ikastaroa material argitaragabea izan baita, irakurle, orain esku artean duzun liburuaren oinarri, hastapen eta eragingarri nagusia; argi gera bedi, hortaz, harenganako gure ezagutza. Bigarrenik, estilo liburutzat jo daitezkeen aurreko lan batzuen baliagarritasuna azpimarratu nahi dugu: ez dago dudarik gure liburua ezinezkoa izango zatekeela halako oinarririk eduki ez bagenu. Hirugarrenik, ezinbesteko erreferentzia diren eta bistatik galdu ez ditugun Euskaltzaindiaren gramatika liburukiak (EGLU) eta Orotariko Euskal Hiztegia aipatu behar ditugu: oinarri horiek gabe ere, noski, ezinezkoa izango zatekeen liburu hau. Esan dezagun, azkenik –gure zorra nolabait kitatzeko–, berebiziko ahalegina egin dugula geure azalpenen iturri eta oinarriak agerian uzteko: barka biezagute iturri horien egileek, batzuetan haien esanak gureetatik behar bezala bereizteko gai izan ez bagara. Irakurlea konturatuko zenez, Euskal Estilo-Libururantz hau, egileena izateaz gainera, Euskal Herriko Unibertsitateko Euskara Institutuarena ere bada, edo asmo horrekin kaleratu dugu, behintzat. Hau da, liburua erakunde horretan diharduten irakasleen fruitua da eta, berariaz, EHUko ikasle, irakasle eta langile euskaldunen hizkuntza-hobekuntza du helburu. Horrek ez du esan nahi, hala ere, liburua unibertsitateko jendearentzat bakarrik pentsatua dagoenik. Izan ere, liburu hau nonahiko euskaldun eskolatuaren euskara hobetzeko tresna ere bada, haren hizkuntza beharrak unibertsitateko pertsonarenak ez badira ere: azken batean, estilo liburu honek gaur eguneko euskaldun ikasi "arruntaren" akats eta zalantza ohikoenak argitzea du helburu. Gainera, bi eratara erabil daiteke liburua: edo aldian aldiko zalantza eta gorabehera xeheak argitzeko, argibide liburu gisa alegia; edo euskaldun eskoladunen hizkuntza-prestakuntza modu sistematikoan lantzeko eta garatzeko, hobekuntza ikastaro orokorrak eskaintzeko alegia. Gure lanari Euskal Estilo-Libururantz titulua jarri diogu, bai baitakigu landu gabe geratu direla estilo liburu askotan ohikoak diren zenbait atal (puntuazioa, laburtzapenak, letra larrien erabilera, idazkuntza arauak, etab.). Gauzak horrela, behin-behineko ekarpentzat edo egiteko dagoen egitasmo biribilago baten hastapentzat jotzen dugu liburu hau. Hutsuneak hutsune, Euskal Estilo-Libururantz hau –aldi batean, bederen– euskara idatzi (eta mintzatu) hobea erabili nahi duten guztientzat tresna baliagarri eta argigarria izango delakoan gaude. Horrela izango ahal da!

Argitalpen honen ekarpenik nabarmenena zera da:

Euskal Estilo-Libururantz Liburu honetan, gaur egun erabiltzen den –erabiltzen dugun– euskara estandar idatziaren gaineko kritika, gogoeta eta zuzenketa-proposamen franko aurkituko ditu irakurleak: euskaldun eskoladunen idazlanetan nabaritu ohi diren gramatika-oker, estilo-zalantza eta hiztegi-gorabehera nagusi eta ohikoenak dira liburu honen mamia osatzen dutenak. Liburuak bi zati nagusi eta osagarri ditu, eta zati bakoitzak egile bana du. Lehen zatian gramatika- eta estilo-kontuak landu ditu Xabier Alberdi EHUko irakasleak: alde batetik, euskaldun alfabetatu eta ikasien gramatika-zalantza eta hutsegite nagusien azterketa eskaintzen da; beste aldetik, estiloari lotuago dauden kontu batzuen azterketa. Lehen zati hau atalka antolaturik dago: atal bakoitza beregaina da, eta gehienetan azalpena adibide batzuen azterketarekin osatzen da (adibide akastunak eta haien berridazketa zuzenduak eskaintzen dira); guztira, hirurogeita zazpi ataletan bildu dira zati honetako aztergaiak. Bigarren zatian (Zalantzen Hiztegia) euskara batuko hiztegi-auziak jorratu ditu Ibon Sarasola EHUko katedradun eta euskaltzainak. Guztira, mila eta bostehun sarrera inguru hautatu ditu hiztegi honetarako: sarrera hautatuok okerrak edota iruzkinen bat merezi dutenak dira, eta –estilo-liburuetan egin ohi denez– hurrenkera alfabetikoan antolaturik daude. Hauta-lana egin du Sarasolak, irakurleari hiztegi-zalantza ohikoenen inguruko argibide eta xehetasunak modu labur eta ulergarrian eskainiz. Zalantzen hiztegi honek Euskaltzaindiak atera berri duen Hiztegi Batua-ren lehen argitaraldia du oinarri, eta neurri handi batean haren oinarri eta irizpide nagusien azalpentzat ere har daiteke. Nolanahi ere, labur-beharrez eta estilo-liburuetako idaztankera soilari men eginez, ikaragarri murriztu edo laburtu behar izan ditu azalpenak. Beraz, zenbaitetan irakurleak, sarrera jakin bateko hautuari buruzko argibide gehiago nahi izatera, Sarasolaren Euskara Batuaren Ajeak obrara edota Orotariko Euskal Hiztegia-ra jo beharko du azalpenak osatzeko. Euskararen erabilera zuzenaren eta egokiaren arrastoan ibili gara liburuan barrena, gehienetan literatura-tradizioa eta Euskaltzaindiaren gomendio-erabakiak oinarritzat harturik. Garbi gera bedi, beraz, ez garela ibili "laborategiko" edo balizko gramatika ustel baten araberako euskara perfektu eta makulagabe baten bila. Hala ere, liburu osoan joera arau-emailea edo gomendio zalea –ez "errezeta zalea", ordea– nabarituko du irakurleak. Izan ere, liburu honetan –estilo-liburu batean itxarotekoa zenez– era askotako iradokizun, gomendio eta arauak aurkituko ditu irakurleak: asko eta asko Euskaltzaindiak emanikoak; beste batzuk, beste estilo-liburu batzuetatik jasorikoak; eta banaka batzuk, azkenik, egileek berek proposaturikoak. Argitalpen honen ekarpenik nabarmentzekotan, hautatze- eta biltze-lana aipatuko genuke. Aurkibideari erreparatu besterik ez dago konturatzeko liburu honen emaitza nagusietako bat gaien bilketa izan dela: lehen aldiz, filologo ez den irakurlearen eskura jarri dira han-hemenka sakabanaturik zeuden proposamen, gomendio eta zuzenketa asko eta asko. Zentzu horretan, lan eta autore batzuenganako geure zorra aitortu beharrean gaude. Lehenengo eta behin, zorretan gaude Miren Azkarate EHUko irakasle eta euskal­tzainarekin, berak 1995 aldera prestatu zuen Hobekuntza Ikastaroa material argitaragabea izan baita, irakurle, orain esku artean duzun liburuaren oinarri, hastapen eta eragingarri nagusia; argi gera bedi, hortaz, harenganako gure ezagutza. Bigarrenik, estilo liburutzat jo daitezkeen aurreko lan batzuen baliagarritasuna azpimarratu nahi dugu: ez dago dudarik gure liburua ezinezkoa izango zatekeela halako oinarririk eduki ez bagenu. Hirugarrenik, ezinbesteko erreferentzia diren eta bistatik galdu ez ditugun Euskaltzaindiaren gramatika liburukiak (EGLU) eta Orotariko Euskal Hiztegia aipatu behar ditugu: oinarri horiek gabe ere, noski, ezinezkoa izango zatekeen liburu hau. Esan dezagun, azkenik –gure zorra nolabait kitatzeko–, berebiziko ahalegina egin dugula geure azalpenen iturri eta oinarriak agerian uzteko: barka biezagute iturri horien egileek, batzuetan haien esanak gureetatik behar bezala bereizteko gai izan ez bagara. Irakurlea konturatuko zenez, Euskal Estilo-Libururantz hau, egileena izateaz gainera, Euskal Herriko Unibertsitateko Euskara Institutuarena ere bada, edo asmo horrekin kaleratu dugu, behintzat. Hau da, liburua erakunde horretan diharduten irakasleen fruitua da eta, berariaz, EHUko ikasle, irakasle eta langile euskaldunen hizkuntza-hobekuntza du helburu. Horrek ez du esan nahi, hala ere, liburua unibertsitateko jendearentzat bakarrik pentsatua dagoenik. Izan ere, liburu hau nonahiko euskaldun eskolatuaren euskara hobetzeko tresna ere bada, haren hizkuntza beharrak unibertsitateko pertsonarenak ez badira ere: azken batean, estilo liburu honek gaur eguneko euskaldun ikasi "arruntaren" akats eta zalantza ohikoenak argitzea du helburu. Gainera, bi eratara erabil daiteke liburua: edo aldian aldiko zalantza eta gorabehera xeheak argitzeko, argibide liburu gisa alegia; edo euskaldun eskoladunen hizkuntza-prestakuntza modu sistematikoan lantzeko eta garatzeko, hobekuntza ikastaro orokorrak eskaintzeko alegia. Gure lanari Euskal Estilo-Libururantz titulua jarri diogu, bai baitakigu landu gabe geratu direla estilo liburu askotan ohikoak diren zenbait atal (puntuazioa, laburtzapenak, letra larrien erabilera, idazkuntza arauak, etab.). Gauzak horrela, behin-behineko ekarpentzat edo egiteko dagoen egitasmo biribilago baten hastapentzat jotzen dugu liburu hau. Hutsuneak hutsune, Euskal Estilo-Libururantz hau –aldi batean, bederen– euskara idatzi (eta mintzatu) hobea erabili nahi duten guztientzat tresna baliagarri eta argigarria izango delakoan gaude. Horrela izango ahal da!

Egileek hainbat lan eta autorerekin duten zorrari buruz testuak dio ezen

Euskal Estilo-Libururantz Liburu honetan, gaur egun erabiltzen den –erabiltzen dugun– euskara estandar idatziaren gaineko kritika, gogoeta eta zuzenketa-proposamen franko aurkituko ditu irakurleak: euskaldun eskoladunen idazlanetan nabaritu ohi diren gramatika-oker, estilo-zalantza eta hiztegi-gorabehera nagusi eta ohikoenak dira liburu honen mamia osatzen dutenak. Liburuak bi zati nagusi eta osagarri ditu, eta zati bakoitzak egile bana du. Lehen zatian gramatika- eta estilo-kontuak landu ditu Xabier Alberdi EHUko irakasleak: alde batetik, euskaldun alfabetatu eta ikasien gramatika-zalantza eta hutsegite nagusien azterketa eskaintzen da; beste aldetik, estiloari lotuago dauden kontu batzuen azterketa. Lehen zati hau atalka antolaturik dago: atal bakoitza beregaina da, eta gehienetan azalpena adibide batzuen azterketarekin osatzen da (adibide akastunak eta haien berridazketa zuzenduak eskaintzen dira); guztira, hirurogeita zazpi ataletan bildu dira zati honetako aztergaiak. Bigarren zatian (Zalantzen Hiztegia) euskara batuko hiztegi-auziak jorratu ditu Ibon Sarasola EHUko katedradun eta euskaltzainak. Guztira, mila eta bostehun sarrera inguru hautatu ditu hiztegi honetarako: sarrera hautatuok okerrak edota iruzkinen bat merezi dutenak dira, eta –estilo-liburuetan egin ohi denez– hurrenkera alfabetikoan antolaturik daude. Hauta-lana egin du Sarasolak, irakurleari hiztegi-zalantza ohikoenen inguruko argibide eta xehetasunak modu labur eta ulergarrian eskainiz. Zalantzen hiztegi honek Euskaltzaindiak atera berri duen Hiztegi Batua-ren lehen argitaraldia du oinarri, eta neurri handi batean haren oinarri eta irizpide nagusien azalpentzat ere har daiteke. Nolanahi ere, labur-beharrez eta estilo-liburuetako idaztankera soilari men eginez, ikaragarri murriztu edo laburtu behar izan ditu azalpenak. Beraz, zenbaitetan irakurleak, sarrera jakin bateko hautuari buruzko argibide gehiago nahi izatera, Sarasolaren Euskara Batuaren Ajeak obrara edota Orotariko Euskal Hiztegia-ra jo beharko du azalpenak osatzeko. Euskararen erabilera zuzenaren eta egokiaren arrastoan ibili gara liburuan barrena, gehienetan literatura-tradizioa eta Euskaltzaindiaren gomendio-erabakiak oinarritzat harturik. Garbi gera bedi, beraz, ez garela ibili "laborategiko" edo balizko gramatika ustel baten araberako euskara perfektu eta makulagabe baten bila. Hala ere, liburu osoan joera arau-emailea edo gomendio zalea –ez "errezeta zalea", ordea– nabarituko du irakurleak. Izan ere, liburu honetan –estilo-liburu batean itxarotekoa zenez– era askotako iradokizun, gomendio eta arauak aurkituko ditu irakurleak: asko eta asko Euskaltzaindiak emanikoak; beste batzuk, beste estilo-liburu batzuetatik jasorikoak; eta banaka batzuk, azkenik, egileek berek proposaturikoak. Argitalpen honen ekarpenik nabarmentzekotan, hautatze- eta biltze-lana aipatuko genuke. Aurkibideari erreparatu besterik ez dago konturatzeko liburu honen emaitza nagusietako bat gaien bilketa izan dela: lehen aldiz, filologo ez den irakurlearen eskura jarri dira han-hemenka sakabanaturik zeuden proposamen, gomendio eta zuzenketa asko eta asko. Zentzu horretan, lan eta autore batzuenganako geure zorra aitortu beharrean gaude. Lehenengo eta behin, zorretan gaude Miren Azkarate EHUko irakasle eta euskal­tzainarekin, berak 1995 aldera prestatu zuen Hobekuntza Ikastaroa material argitaragabea izan baita, irakurle, orain esku artean duzun liburuaren oinarri, hastapen eta eragingarri nagusia; argi gera bedi, hortaz, harenganako gure ezagutza. Bigarrenik, estilo liburutzat jo daitezkeen aurreko lan batzuen baliagarritasuna azpimarratu nahi dugu: ez dago dudarik gure liburua ezinezkoa izango zatekeela halako oinarririk eduki ez bagenu. Hirugarrenik, ezinbesteko erreferentzia diren eta bistatik galdu ez ditugun Euskaltzaindiaren gramatika liburukiak (EGLU) eta Orotariko Euskal Hiztegia aipatu behar ditugu: oinarri horiek gabe ere, noski, ezinezkoa izango zatekeen liburu hau. Esan dezagun, azkenik –gure zorra nolabait kitatzeko–, berebiziko ahalegina egin dugula geure azalpenen iturri eta oinarriak agerian uzteko: barka biezagute iturri horien egileek, batzuetan haien esanak gureetatik behar bezala bereizteko gai izan ez bagara. Irakurlea konturatuko zenez, Euskal Estilo-Libururantz hau, egileena izateaz gainera, Euskal Herriko Unibertsitateko Euskara Institutuarena ere bada, edo asmo horrekin kaleratu dugu, behintzat. Hau da, liburua erakunde horretan diharduten irakasleen fruitua da eta, berariaz, EHUko ikasle, irakasle eta langile euskaldunen hizkuntza-hobekuntza du helburu. Horrek ez du esan nahi, hala ere, liburua unibertsitateko jendearentzat bakarrik pentsatua dagoenik. Izan ere, liburu hau nonahiko euskaldun eskolatuaren euskara hobetzeko tresna ere bada, haren hizkuntza beharrak unibertsitateko pertsonarenak ez badira ere: azken batean, estilo liburu honek gaur eguneko euskaldun ikasi "arruntaren" akats eta zalantza ohikoenak argitzea du helburu. Gainera, bi eratara erabil daiteke liburua: edo aldian aldiko zalantza eta gorabehera xeheak argitzeko, argibide liburu gisa alegia; edo euskaldun eskoladunen hizkuntza-prestakuntza modu sistematikoan lantzeko eta garatzeko, hobekuntza ikastaro orokorrak eskaintzeko alegia. Gure lanari Euskal Estilo-Libururantz titulua jarri diogu, bai baitakigu landu gabe geratu direla estilo liburu askotan ohikoak diren zenbait atal (puntuazioa, laburtzapenak, letra larrien erabilera, idazkuntza arauak, etab.). Gauzak horrela, behin-behineko ekarpentzat edo egiteko dagoen egitasmo biribilago baten hastapentzat jotzen dugu liburu hau. Hutsuneak hutsune, Euskal Estilo-Libururantz hau –aldi batean, bederen– euskara idatzi (eta mintzatu) hobea erabili nahi duten guztientzat tresna baliagarri eta argigarria izango delakoan gaude. Horrela izango ahal da!

Halaber, hitzaurre honek dioenez,

Euskal Estilo-Libururantz Liburu honetan, gaur egun erabiltzen den –erabiltzen dugun– euskara estandar idatziaren gaineko kritika, gogoeta eta zuzenketa-proposamen franko aurkituko ditu irakurleak: euskaldun eskoladunen idazlanetan nabaritu ohi diren gramatika-oker, estilo-zalantza eta hiztegi-gorabehera nagusi eta ohikoenak dira liburu honen mamia osatzen dutenak. Liburuak bi zati nagusi eta osagarri ditu, eta zati bakoitzak egile bana du. Lehen zatian gramatika- eta estilo-kontuak landu ditu Xabier Alberdi EHUko irakasleak: alde batetik, euskaldun alfabetatu eta ikasien gramatika-zalantza eta hutsegite nagusien azterketa eskaintzen da; beste aldetik, estiloari lotuago dauden kontu batzuen azterketa. Lehen zati hau atalka antolaturik dago: atal bakoitza beregaina da, eta gehienetan azalpena adibide batzuen azterketarekin osatzen da (adibide akastunak eta haien berridazketa zuzenduak eskaintzen dira); guztira, hirurogeita zazpi ataletan bildu dira zati honetako aztergaiak. Bigarren zatian (Zalantzen Hiztegia) euskara batuko hiztegi-auziak jorratu ditu Ibon Sarasola EHUko katedradun eta euskaltzainak. Guztira, mila eta bostehun sarrera inguru hautatu ditu hiztegi honetarako: sarrera hautatuok okerrak edota iruzkinen bat merezi dutenak dira, eta –estilo-liburuetan egin ohi denez– hurrenkera alfabetikoan antolaturik daude. Hauta-lana egin du Sarasolak, irakurleari hiztegi-zalantza ohikoenen inguruko argibide eta xehetasunak modu labur eta ulergarrian eskainiz. Zalantzen hiztegi honek Euskaltzaindiak atera berri duen Hiztegi Batua-ren lehen argitaraldia du oinarri, eta neurri handi batean haren oinarri eta irizpide nagusien azalpentzat ere har daiteke. Nolanahi ere, labur-beharrez eta estilo-liburuetako idaztankera soilari men eginez, ikaragarri murriztu edo laburtu behar izan ditu azalpenak. Beraz, zenbaitetan irakurleak, sarrera jakin bateko hautuari buruzko argibide gehiago nahi izatera, Sarasolaren Euskara Batuaren Ajeak obrara edota Orotariko Euskal Hiztegia-ra jo beharko du azalpenak osatzeko. Euskararen erabilera zuzenaren eta egokiaren arrastoan ibili gara liburuan barrena, gehienetan literatura-tradizioa eta Euskaltzaindiaren gomendio-erabakiak oinarritzat harturik. Garbi gera bedi, beraz, ez garela ibili "laborategiko" edo balizko gramatika ustel baten araberako euskara perfektu eta makulagabe baten bila. Hala ere, liburu osoan joera arau-emailea edo gomendio zalea –ez "errezeta zalea", ordea– nabarituko du irakurleak. Izan ere, liburu honetan –estilo-liburu batean itxarotekoa zenez– era askotako iradokizun, gomendio eta arauak aurkituko ditu irakurleak: asko eta asko Euskaltzaindiak emanikoak; beste batzuk, beste estilo-liburu batzuetatik jasorikoak; eta banaka batzuk, azkenik, egileek berek proposaturikoak. Argitalpen honen ekarpenik nabarmentzekotan, hautatze- eta biltze-lana aipatuko genuke. Aurkibideari erreparatu besterik ez dago konturatzeko liburu honen emaitza nagusietako bat gaien bilketa izan dela: lehen aldiz, filologo ez den irakurlearen eskura jarri dira han-hemenka sakabanaturik zeuden proposamen, gomendio eta zuzenketa asko eta asko. Zentzu horretan, lan eta autore batzuenganako geure zorra aitortu beharrean gaude. Lehenengo eta behin, zorretan gaude Miren Azkarate EHUko irakasle eta euskal­tzainarekin, berak 1995 aldera prestatu zuen Hobekuntza Ikastaroa material argitaragabea izan baita, irakurle, orain esku artean duzun liburuaren oinarri, hastapen eta eragingarri nagusia; argi gera bedi, hortaz, harenganako gure ezagutza. Bigarrenik, estilo liburutzat jo daitezkeen aurreko lan batzuen baliagarritasuna azpimarratu nahi dugu: ez dago dudarik gure liburua ezinezkoa izango zatekeela halako oinarririk eduki ez bagenu. Hirugarrenik, ezinbesteko erreferentzia diren eta bistatik galdu ez ditugun Euskaltzaindiaren gramatika liburukiak (EGLU) eta Orotariko Euskal Hiztegia aipatu behar ditugu: oinarri horiek gabe ere, noski, ezinezkoa izango zatekeen liburu hau. Esan dezagun, azkenik –gure zorra nolabait kitatzeko–, berebiziko ahalegina egin dugula geure azalpenen iturri eta oinarriak agerian uzteko: barka biezagute iturri horien egileek, batzuetan haien esanak gureetatik behar bezala bereizteko gai izan ez bagara. Irakurlea konturatuko zenez, Euskal Estilo-Libururantz hau, egileena izateaz gainera, Euskal Herriko Unibertsitateko Euskara Institutuarena ere bada, edo asmo horrekin kaleratu dugu, behintzat. Hau da, liburua erakunde horretan diharduten irakasleen fruitua da eta, berariaz, EHUko ikasle, irakasle eta langile euskaldunen hizkuntza-hobekuntza du helburu. Horrek ez du esan nahi, hala ere, liburua unibertsitateko jendearentzat bakarrik pentsatua dagoenik. Izan ere, liburu hau nonahiko euskaldun eskolatuaren euskara hobetzeko tresna ere bada, haren hizkuntza beharrak unibertsitateko pertsonarenak ez badira ere: azken batean, estilo liburu honek gaur eguneko euskaldun ikasi "arruntaren" akats eta zalantza ohikoenak argitzea du helburu. Gainera, bi eratara erabil daiteke liburua: edo aldian aldiko zalantza eta gorabehera xeheak argitzeko, argibide liburu gisa alegia; edo euskaldun eskoladunen hizkuntza-prestakuntza modu sistematikoan lantzeko eta garatzeko, hobekuntza ikastaro orokorrak eskaintzeko alegia. Gure lanari Euskal Estilo-Libururantz titulua jarri diogu, bai baitakigu landu gabe geratu direla estilo liburu askotan ohikoak diren zenbait atal (puntuazioa, laburtzapenak, letra larrien erabilera, idazkuntza arauak, etab.). Gauzak horrela, behin-behineko ekarpentzat edo egiteko dagoen egitasmo biribilago baten hastapentzat jotzen dugu liburu hau. Hutsuneak hutsune, Euskal Estilo-Libururantz hau –aldi batean, bederen– euskara idatzi (eta mintzatu) hobea erabili nahi duten guztientzat tresna baliagarri eta argigarria izango delakoan gaude. Horrela izango ahal da!

Liburuaren erabileraz, zer dio testuak?

Natura, gizakiaren organo erreserba? Xenotransplanteen etikotasunaz Gibela, bihotza, giltzurrunak, azal zatiren bat..., bizirik irauteko behar genukeen edozein organo zein ehun Naturatik har dezakegula diote xenotransplanteak ikertu dituztenek. Animalia baten ADNa aldatzea nahikoa omen da gizakiak errefusa ez dezan. Egia baldin bada, giza organoen emaile urritasuna gainditzeko ate bat zabaldu zaigu. Printzipio etiko onartuenen arabera, ordea, ez dira teknika honen nondik-norakoak hain baikor ikusten. Inmunosupresoreak hobetu eta ingeniaritza genetikoa aurreratu egin direnez, xenotransplanteak gizakiengan ikertzeko moduan daudela iragarri du zenbait zientzialarik. Horrek eztabaida etikoa piztu du. Xenotransplanteek orain arteko zenbait prin­tzipio etikorekin egiten dute topo, baita galdera berriak sortu ere. Teknika hau onartzea gizartearentzat berebizikoa balitz, nagusi diren printzipio etikoetan zenbait aldaketa gauzatu beharko lirateke, historian zehar beste une askotan gertatu izan den bezala. Oztopo etikoak gaindiezinak balira, ordea, teknika hau debekatu egingo litzateke. Etika berritu behar den, ala egokiena dagoen moduan mantentzea den esatea, hori ez da erraza. Etikoki plurala eta aldakorra den gizarte batean bizi gara eta horrek honelako eztabaidekin gehienen adostasuna bilatzera eramaten gaitu beti. Baina zailtasun horrez gain, xenotransplanteek erabakitzeko beste zenbait zailtasun azaltzen dituzte; handiena, egindako ikerketa soziologikoetan horien aldeko eta horien aurkako iritziek duten indarra. Gure helburua zera da, xenotransplanteek ukitzen dituzten printzipio etikorik garrantzi­tsuenak adieraztea, baita eztabaidaren nondik-norakoak azaltzea ere. Hamarkada bat baino gehiago behar izan zen gizakien arteko transplanteek (alo­trans­planteek) orduko etikaren planteamenduen aurrean eragiten zuten arazoa konpon­tzeko. Gaixoaren eskubideak, hildakoari zor zaion begirunea, inmunosupresoreak erabiltzea, nortasuna babestea eta bestelako arazo asko zeuden tartean. Momentu hartan gizartean nagusi ziren printzipio etiko asko garai berrietara birmoldatzea erabaki zen. Baina alotransplanteentzat eratu zen molde berri horretan ere ez daude xenotransplanteak eroso. Alotransplanteen aldean, hartzailearengan sor daitezkeen ondorio inmunologikoak latzagoak dira. Beste espezie baten organoek errefus latza eragin dezakete gorputzean eta txertatutako organoa deuseztatu edo bestelako gaitzak erakarri. Horrez gain, ez dakigu oraindik animalia baten organoak fisiologikoki pertsona baten gorputzaren beharrak era egokian eta denbora tarte luzean bete ditzakeen ala ez. Kontua zera da, alderdi horien berri zehatzagoa izateko modu bakarra gizakiekin saiakuntza klinikoak egitea dela. Ordenagailuen laguntzaz modelo birtual egokiak garatzen ez diren bitartean, behintzat, saiakuntza kliniko horietan parte hartzen duten gizakiak gizartetik isolatu eta zorrotz kontrolatu beharko genituzke. Espezieen arteko muga naturalak deuseztatzeak, xenotransplanteen kasuan, gizakiengan orain arte ezezagun izan diren gaixotasunak erakar ditzake. Arrisku horren garrantziaz jabetzeko, gogora ditzagun animaliengandik gizakiengana eratorritako birus eta infekzioen adibide ezagun bi: HIESa eta Ebola birusa. Zuzenbide eta Giza Genoma Katedrak egin dituen ikerketen arabera, biztanleen erdiak baino gehiagok hemen ikusten dute teknika horien aurkako arrazoirik nagusiena. Xenotransplanteen ikerkuntzak aurrera jarraituko balu, teknika honen edozein saiakuntza klinikok gizartearen interesak babestu beharko lituzke eta saiakuntzen emaitzak etorkizunerako kontuan hartzen dituen erakunderen bat sortu beharko litzateke. Argi dago xenotransplanteek arrakasta izateko onena zera izango litzatekeela, esperimentazioan eta emaile moduan gizakiarengandik filogenetikoki hurbilen dauden animaliak (primateak) erabiltzea. Eta askoz hobeto errefusa ekiditeko edo organoen funtzionamendua hobetzeko ingeniaritza genetikoa aplikatuko balitzaie. Baina gure kulturak animaliekin duen sentiberatasun etikoak, batez ere primateekin, aukera horiek oztopatu egiten ditu. Primateekin ikerkuntzak egiteko baimenak oso urriak dira eta, bestelako organo emaileen kasuan ere kontuan hartu beharra dago ateratako organo hori gabe animaliak maiz ezin izango duela bizirik iraun. Sentiberatasuna eta argudio ekonomikoak direla eta, txerriak izan dira ugaztunetatik erabilienak xenotransplanteak ikertzeko. Baina filogenetikoki gizakiarengandik hain hurbil ez daudenez, saiakuntza horien emaitzek zalantza ugari erantzun gabe uzten dituzte. Xenotransplantea helburu duten manipulazio genetikoak ere etikoki mugatuta daude. Orain arte nagusitu diren printzipio etikoek ez dute onartzen animaliaren fenotipoa (bere espeziekoek duten itxura) eraldatzen duen manipulaziorik. Eta fenotipoa aldatu gabe ere, xenotransplanteetarako onartzen diren aldaketa genetiko baka­rrak oztopo inmunologikoak gainditzeko helburua dutenak dira. Hortaz, organoen funtzionamendua eta iraupena hobetzeko manipulazioak (arazo fisiologikoak konpon­tzekoak) egin ahal balira ere, gaur egun ez daude etikoki onartuta. Kezka etikoak direla eta, alotransplanteek organo beharraren ehuneko oso garran­tzitsua betetzen duten herrialdeetan urrun ikusten dira xenotransplanteak gizakiengan saiatzeko baimenak. Beste herrialde batzuetan, ordea, alotransplante bat jasotzeko itxaropenik ez duten pertsonen kopurua handiegia da eta gobernuek ezin diote presioari eutsi. Amerikako Estatu Batuek, Alemaniak edo beste herriren batek laster xenotransplanteak gizakiengan saiatzeko baimena emango dutela uste da. Dagoeneko badituzte beren burua saiakuntzetarako eskaini duten pertsonen zerrenda luzeak. Herrialde horien egoera ikusita, xenotransplanteen aurkako jarrera itxiak agorrak direla uste dugu. Segurtasun-neurri eta kontrol egokiak antolatzea posible den ikertu beharra dago, baita ondorio inmunologiko latzak ekiditeko bitartekorik ote dagoen ere. Baldintza bi horiek betetzeko erarik balego, gure aldetik ez legoke xenotransplanteak gizakiengan klinikoki saiatzeko oztopo etiko latzik. Alotransplanteen kasuan gertatu bezala, bermerik egonez gero, teknika honi ere bere egokitasuna erakusteko aukera eman beharko litzaioke, aldez aurretik epaitu gabe. Hein berean, saiakuntza klinikoekin hasteko jarri ditugun baldintza biak betetzen ez badira edo, zehatzago esanda, betetzen ez diren bitartean, xenotransplanteak gizakiekin saiatzearen aurka gaude zeharo. Xenotransplanteen saioak berehala, hau da, bermerik gabe hastearen alde daudenen interesak oso garbiak ez direlakoan gaude. Horrenbeste interes ekonomiko eta horrenbeste zalantza zientifiko tartean direla, saiakuntza klinikoetara boluntario aurkeztu diren hainbat pertsonari zer informazio eta zer itxaropen eman dieten jakin nahiko genuke guztiok.

Zein da egia testuak dioenaren arabera?

Natura, gizakiaren organo erreserba? Xenotransplanteen etikotasunaz Gibela, bihotza, giltzurrunak, azal zatiren bat..., bizirik irauteko behar genukeen edozein organo zein ehun Naturatik har dezakegula diote xenotransplanteak ikertu dituztenek. Animalia baten ADNa aldatzea nahikoa omen da gizakiak errefusa ez dezan. Egia baldin bada, giza organoen emaile urritasuna gainditzeko ate bat zabaldu zaigu. Printzipio etiko onartuenen arabera, ordea, ez dira teknika honen nondik-norakoak hain baikor ikusten. Inmunosupresoreak hobetu eta ingeniaritza genetikoa aurreratu egin direnez, xenotransplanteak gizakiengan ikertzeko moduan daudela iragarri du zenbait zientzialarik. Horrek eztabaida etikoa piztu du. Xenotransplanteek orain arteko zenbait prin­tzipio etikorekin egiten dute topo, baita galdera berriak sortu ere. Teknika hau onartzea gizartearentzat berebizikoa balitz, nagusi diren printzipio etikoetan zenbait aldaketa gauzatu beharko lirateke, historian zehar beste une askotan gertatu izan den bezala. Oztopo etikoak gaindiezinak balira, ordea, teknika hau debekatu egingo litzateke. Etika berritu behar den, ala egokiena dagoen moduan mantentzea den esatea, hori ez da erraza. Etikoki plurala eta aldakorra den gizarte batean bizi gara eta horrek honelako eztabaidekin gehienen adostasuna bilatzera eramaten gaitu beti. Baina zailtasun horrez gain, xenotransplanteek erabakitzeko beste zenbait zailtasun azaltzen dituzte; handiena, egindako ikerketa soziologikoetan horien aldeko eta horien aurkako iritziek duten indarra. Gure helburua zera da, xenotransplanteek ukitzen dituzten printzipio etikorik garrantzi­tsuenak adieraztea, baita eztabaidaren nondik-norakoak azaltzea ere. Hamarkada bat baino gehiago behar izan zen gizakien arteko transplanteek (alo­trans­planteek) orduko etikaren planteamenduen aurrean eragiten zuten arazoa konpon­tzeko. Gaixoaren eskubideak, hildakoari zor zaion begirunea, inmunosupresoreak erabiltzea, nortasuna babestea eta bestelako arazo asko zeuden tartean. Momentu hartan gizartean nagusi ziren printzipio etiko asko garai berrietara birmoldatzea erabaki zen. Baina alotransplanteentzat eratu zen molde berri horretan ere ez daude xenotransplanteak eroso. Alotransplanteen aldean, hartzailearengan sor daitezkeen ondorio inmunologikoak latzagoak dira. Beste espezie baten organoek errefus latza eragin dezakete gorputzean eta txertatutako organoa deuseztatu edo bestelako gaitzak erakarri. Horrez gain, ez dakigu oraindik animalia baten organoak fisiologikoki pertsona baten gorputzaren beharrak era egokian eta denbora tarte luzean bete ditzakeen ala ez. Kontua zera da, alderdi horien berri zehatzagoa izateko modu bakarra gizakiekin saiakuntza klinikoak egitea dela. Ordenagailuen laguntzaz modelo birtual egokiak garatzen ez diren bitartean, behintzat, saiakuntza kliniko horietan parte hartzen duten gizakiak gizartetik isolatu eta zorrotz kontrolatu beharko genituzke. Espezieen arteko muga naturalak deuseztatzeak, xenotransplanteen kasuan, gizakiengan orain arte ezezagun izan diren gaixotasunak erakar ditzake. Arrisku horren garrantziaz jabetzeko, gogora ditzagun animaliengandik gizakiengana eratorritako birus eta infekzioen adibide ezagun bi: HIESa eta Ebola birusa. Zuzenbide eta Giza Genoma Katedrak egin dituen ikerketen arabera, biztanleen erdiak baino gehiagok hemen ikusten dute teknika horien aurkako arrazoirik nagusiena. Xenotransplanteen ikerkuntzak aurrera jarraituko balu, teknika honen edozein saiakuntza klinikok gizartearen interesak babestu beharko lituzke eta saiakuntzen emaitzak etorkizunerako kontuan hartzen dituen erakunderen bat sortu beharko litzateke. Argi dago xenotransplanteek arrakasta izateko onena zera izango litzatekeela, esperimentazioan eta emaile moduan gizakiarengandik filogenetikoki hurbilen dauden animaliak (primateak) erabiltzea. Eta askoz hobeto errefusa ekiditeko edo organoen funtzionamendua hobetzeko ingeniaritza genetikoa aplikatuko balitzaie. Baina gure kulturak animaliekin duen sentiberatasun etikoak, batez ere primateekin, aukera horiek oztopatu egiten ditu. Primateekin ikerkuntzak egiteko baimenak oso urriak dira eta, bestelako organo emaileen kasuan ere kontuan hartu beharra dago ateratako organo hori gabe animaliak maiz ezin izango duela bizirik iraun. Sentiberatasuna eta argudio ekonomikoak direla eta, txerriak izan dira ugaztunetatik erabilienak xenotransplanteak ikertzeko. Baina filogenetikoki gizakiarengandik hain hurbil ez daudenez, saiakuntza horien emaitzek zalantza ugari erantzun gabe uzten dituzte. Xenotransplantea helburu duten manipulazio genetikoak ere etikoki mugatuta daude. Orain arte nagusitu diren printzipio etikoek ez dute onartzen animaliaren fenotipoa (bere espeziekoek duten itxura) eraldatzen duen manipulaziorik. Eta fenotipoa aldatu gabe ere, xenotransplanteetarako onartzen diren aldaketa genetiko baka­rrak oztopo inmunologikoak gainditzeko helburua dutenak dira. Hortaz, organoen funtzionamendua eta iraupena hobetzeko manipulazioak (arazo fisiologikoak konpon­tzekoak) egin ahal balira ere, gaur egun ez daude etikoki onartuta. Kezka etikoak direla eta, alotransplanteek organo beharraren ehuneko oso garran­tzitsua betetzen duten herrialdeetan urrun ikusten dira xenotransplanteak gizakiengan saiatzeko baimenak. Beste herrialde batzuetan, ordea, alotransplante bat jasotzeko itxaropenik ez duten pertsonen kopurua handiegia da eta gobernuek ezin diote presioari eutsi. Amerikako Estatu Batuek, Alemaniak edo beste herriren batek laster xenotransplanteak gizakiengan saiatzeko baimena emango dutela uste da. Dagoeneko badituzte beren burua saiakuntzetarako eskaini duten pertsonen zerrenda luzeak. Herrialde horien egoera ikusita, xenotransplanteen aurkako jarrera itxiak agorrak direla uste dugu. Segurtasun-neurri eta kontrol egokiak antolatzea posible den ikertu beharra dago, baita ondorio inmunologiko latzak ekiditeko bitartekorik ote dagoen ere. Baldintza bi horiek betetzeko erarik balego, gure aldetik ez legoke xenotransplanteak gizakiengan klinikoki saiatzeko oztopo etiko latzik. Alotransplanteen kasuan gertatu bezala, bermerik egonez gero, teknika honi ere bere egokitasuna erakusteko aukera eman beharko litzaioke, aldez aurretik epaitu gabe. Hein berean, saiakuntza klinikoekin hasteko jarri ditugun baldintza biak betetzen ez badira edo, zehatzago esanda, betetzen ez diren bitartean, xenotransplanteak gizakiekin saiatzearen aurka gaude zeharo. Xenotransplanteen saioak berehala, hau da, bermerik gabe hastearen alde daudenen interesak oso garbiak ez direlakoan gaude. Horrenbeste interes ekonomiko eta horrenbeste zalantza zientifiko tartean direla, saiakuntza klinikoetara boluntario aurkeztu diren hainbat pertsonari zer informazio eta zer itxaropen eman dieten jakin nahiko genuke guztiok.

Xenotransplanteen etikotasunari dagokionez

Natura, gizakiaren organo erreserba? Xenotransplanteen etikotasunaz Gibela, bihotza, giltzurrunak, azal zatiren bat..., bizirik irauteko behar genukeen edozein organo zein ehun Naturatik har dezakegula diote xenotransplanteak ikertu dituztenek. Animalia baten ADNa aldatzea nahikoa omen da gizakiak errefusa ez dezan. Egia baldin bada, giza organoen emaile urritasuna gainditzeko ate bat zabaldu zaigu. Printzipio etiko onartuenen arabera, ordea, ez dira teknika honen nondik-norakoak hain baikor ikusten. Inmunosupresoreak hobetu eta ingeniaritza genetikoa aurreratu egin direnez, xenotransplanteak gizakiengan ikertzeko moduan daudela iragarri du zenbait zientzialarik. Horrek eztabaida etikoa piztu du. Xenotransplanteek orain arteko zenbait prin­tzipio etikorekin egiten dute topo, baita galdera berriak sortu ere. Teknika hau onartzea gizartearentzat berebizikoa balitz, nagusi diren printzipio etikoetan zenbait aldaketa gauzatu beharko lirateke, historian zehar beste une askotan gertatu izan den bezala. Oztopo etikoak gaindiezinak balira, ordea, teknika hau debekatu egingo litzateke. Etika berritu behar den, ala egokiena dagoen moduan mantentzea den esatea, hori ez da erraza. Etikoki plurala eta aldakorra den gizarte batean bizi gara eta horrek honelako eztabaidekin gehienen adostasuna bilatzera eramaten gaitu beti. Baina zailtasun horrez gain, xenotransplanteek erabakitzeko beste zenbait zailtasun azaltzen dituzte; handiena, egindako ikerketa soziologikoetan horien aldeko eta horien aurkako iritziek duten indarra. Gure helburua zera da, xenotransplanteek ukitzen dituzten printzipio etikorik garrantzi­tsuenak adieraztea, baita eztabaidaren nondik-norakoak azaltzea ere. Hamarkada bat baino gehiago behar izan zen gizakien arteko transplanteek (alo­trans­planteek) orduko etikaren planteamenduen aurrean eragiten zuten arazoa konpon­tzeko. Gaixoaren eskubideak, hildakoari zor zaion begirunea, inmunosupresoreak erabiltzea, nortasuna babestea eta bestelako arazo asko zeuden tartean. Momentu hartan gizartean nagusi ziren printzipio etiko asko garai berrietara birmoldatzea erabaki zen. Baina alotransplanteentzat eratu zen molde berri horretan ere ez daude xenotransplanteak eroso. Alotransplanteen aldean, hartzailearengan sor daitezkeen ondorio inmunologikoak latzagoak dira. Beste espezie baten organoek errefus latza eragin dezakete gorputzean eta txertatutako organoa deuseztatu edo bestelako gaitzak erakarri. Horrez gain, ez dakigu oraindik animalia baten organoak fisiologikoki pertsona baten gorputzaren beharrak era egokian eta denbora tarte luzean bete ditzakeen ala ez. Kontua zera da, alderdi horien berri zehatzagoa izateko modu bakarra gizakiekin saiakuntza klinikoak egitea dela. Ordenagailuen laguntzaz modelo birtual egokiak garatzen ez diren bitartean, behintzat, saiakuntza kliniko horietan parte hartzen duten gizakiak gizartetik isolatu eta zorrotz kontrolatu beharko genituzke. Espezieen arteko muga naturalak deuseztatzeak, xenotransplanteen kasuan, gizakiengan orain arte ezezagun izan diren gaixotasunak erakar ditzake. Arrisku horren garrantziaz jabetzeko, gogora ditzagun animaliengandik gizakiengana eratorritako birus eta infekzioen adibide ezagun bi: HIESa eta Ebola birusa. Zuzenbide eta Giza Genoma Katedrak egin dituen ikerketen arabera, biztanleen erdiak baino gehiagok hemen ikusten dute teknika horien aurkako arrazoirik nagusiena. Xenotransplanteen ikerkuntzak aurrera jarraituko balu, teknika honen edozein saiakuntza klinikok gizartearen interesak babestu beharko lituzke eta saiakuntzen emaitzak etorkizunerako kontuan hartzen dituen erakunderen bat sortu beharko litzateke. Argi dago xenotransplanteek arrakasta izateko onena zera izango litzatekeela, esperimentazioan eta emaile moduan gizakiarengandik filogenetikoki hurbilen dauden animaliak (primateak) erabiltzea. Eta askoz hobeto errefusa ekiditeko edo organoen funtzionamendua hobetzeko ingeniaritza genetikoa aplikatuko balitzaie. Baina gure kulturak animaliekin duen sentiberatasun etikoak, batez ere primateekin, aukera horiek oztopatu egiten ditu. Primateekin ikerkuntzak egiteko baimenak oso urriak dira eta, bestelako organo emaileen kasuan ere kontuan hartu beharra dago ateratako organo hori gabe animaliak maiz ezin izango duela bizirik iraun. Sentiberatasuna eta argudio ekonomikoak direla eta, txerriak izan dira ugaztunetatik erabilienak xenotransplanteak ikertzeko. Baina filogenetikoki gizakiarengandik hain hurbil ez daudenez, saiakuntza horien emaitzek zalantza ugari erantzun gabe uzten dituzte. Xenotransplantea helburu duten manipulazio genetikoak ere etikoki mugatuta daude. Orain arte nagusitu diren printzipio etikoek ez dute onartzen animaliaren fenotipoa (bere espeziekoek duten itxura) eraldatzen duen manipulaziorik. Eta fenotipoa aldatu gabe ere, xenotransplanteetarako onartzen diren aldaketa genetiko baka­rrak oztopo inmunologikoak gainditzeko helburua dutenak dira. Hortaz, organoen funtzionamendua eta iraupena hobetzeko manipulazioak (arazo fisiologikoak konpon­tzekoak) egin ahal balira ere, gaur egun ez daude etikoki onartuta. Kezka etikoak direla eta, alotransplanteek organo beharraren ehuneko oso garran­tzitsua betetzen duten herrialdeetan urrun ikusten dira xenotransplanteak gizakiengan saiatzeko baimenak. Beste herrialde batzuetan, ordea, alotransplante bat jasotzeko itxaropenik ez duten pertsonen kopurua handiegia da eta gobernuek ezin diote presioari eutsi. Amerikako Estatu Batuek, Alemaniak edo beste herriren batek laster xenotransplanteak gizakiengan saiatzeko baimena emango dutela uste da. Dagoeneko badituzte beren burua saiakuntzetarako eskaini duten pertsonen zerrenda luzeak. Herrialde horien egoera ikusita, xenotransplanteen aurkako jarrera itxiak agorrak direla uste dugu. Segurtasun-neurri eta kontrol egokiak antolatzea posible den ikertu beharra dago, baita ondorio inmunologiko latzak ekiditeko bitartekorik ote dagoen ere. Baldintza bi horiek betetzeko erarik balego, gure aldetik ez legoke xenotransplanteak gizakiengan klinikoki saiatzeko oztopo etiko latzik. Alotransplanteen kasuan gertatu bezala, bermerik egonez gero, teknika honi ere bere egokitasuna erakusteko aukera eman beharko litzaioke, aldez aurretik epaitu gabe. Hein berean, saiakuntza klinikoekin hasteko jarri ditugun baldintza biak betetzen ez badira edo, zehatzago esanda, betetzen ez diren bitartean, xenotransplanteak gizakiekin saiatzearen aurka gaude zeharo. Xenotransplanteen saioak berehala, hau da, bermerik gabe hastearen alde daudenen interesak oso garbiak ez direlakoan gaude. Horrenbeste interes ekonomiko eta horrenbeste zalantza zientifiko tartean direla, saiakuntza klinikoetara boluntario aurkeztu diren hainbat pertsonari zer informazio eta zer itxaropen eman dieten jakin nahiko genuke guztiok.

Zein da testua idatzi duenaren helburua?

Natura, gizakiaren organo erreserba? Xenotransplanteen etikotasunaz Gibela, bihotza, giltzurrunak, azal zatiren bat..., bizirik irauteko behar genukeen edozein organo zein ehun Naturatik har dezakegula diote xenotransplanteak ikertu dituztenek. Animalia baten ADNa aldatzea nahikoa omen da gizakiak errefusa ez dezan. Egia baldin bada, giza organoen emaile urritasuna gainditzeko ate bat zabaldu zaigu. Printzipio etiko onartuenen arabera, ordea, ez dira teknika honen nondik-norakoak hain baikor ikusten. Inmunosupresoreak hobetu eta ingeniaritza genetikoa aurreratu egin direnez, xenotransplanteak gizakiengan ikertzeko moduan daudela iragarri du zenbait zientzialarik. Horrek eztabaida etikoa piztu du. Xenotransplanteek orain arteko zenbait prin­tzipio etikorekin egiten dute topo, baita galdera berriak sortu ere. Teknika hau onartzea gizartearentzat berebizikoa balitz, nagusi diren printzipio etikoetan zenbait aldaketa gauzatu beharko lirateke, historian zehar beste une askotan gertatu izan den bezala. Oztopo etikoak gaindiezinak balira, ordea, teknika hau debekatu egingo litzateke. Etika berritu behar den, ala egokiena dagoen moduan mantentzea den esatea, hori ez da erraza. Etikoki plurala eta aldakorra den gizarte batean bizi gara eta horrek honelako eztabaidekin gehienen adostasuna bilatzera eramaten gaitu beti. Baina zailtasun horrez gain, xenotransplanteek erabakitzeko beste zenbait zailtasun azaltzen dituzte; handiena, egindako ikerketa soziologikoetan horien aldeko eta horien aurkako iritziek duten indarra. Gure helburua zera da, xenotransplanteek ukitzen dituzten printzipio etikorik garrantzi­tsuenak adieraztea, baita eztabaidaren nondik-norakoak azaltzea ere. Hamarkada bat baino gehiago behar izan zen gizakien arteko transplanteek (alo­trans­planteek) orduko etikaren planteamenduen aurrean eragiten zuten arazoa konpon­tzeko. Gaixoaren eskubideak, hildakoari zor zaion begirunea, inmunosupresoreak erabiltzea, nortasuna babestea eta bestelako arazo asko zeuden tartean. Momentu hartan gizartean nagusi ziren printzipio etiko asko garai berrietara birmoldatzea erabaki zen. Baina alotransplanteentzat eratu zen molde berri horretan ere ez daude xenotransplanteak eroso. Alotransplanteen aldean, hartzailearengan sor daitezkeen ondorio inmunologikoak latzagoak dira. Beste espezie baten organoek errefus latza eragin dezakete gorputzean eta txertatutako organoa deuseztatu edo bestelako gaitzak erakarri. Horrez gain, ez dakigu oraindik animalia baten organoak fisiologikoki pertsona baten gorputzaren beharrak era egokian eta denbora tarte luzean bete ditzakeen ala ez. Kontua zera da, alderdi horien berri zehatzagoa izateko modu bakarra gizakiekin saiakuntza klinikoak egitea dela. Ordenagailuen laguntzaz modelo birtual egokiak garatzen ez diren bitartean, behintzat, saiakuntza kliniko horietan parte hartzen duten gizakiak gizartetik isolatu eta zorrotz kontrolatu beharko genituzke. Espezieen arteko muga naturalak deuseztatzeak, xenotransplanteen kasuan, gizakiengan orain arte ezezagun izan diren gaixotasunak erakar ditzake. Arrisku horren garrantziaz jabetzeko, gogora ditzagun animaliengandik gizakiengana eratorritako birus eta infekzioen adibide ezagun bi: HIESa eta Ebola birusa. Zuzenbide eta Giza Genoma Katedrak egin dituen ikerketen arabera, biztanleen erdiak baino gehiagok hemen ikusten dute teknika horien aurkako arrazoirik nagusiena. Xenotransplanteen ikerkuntzak aurrera jarraituko balu, teknika honen edozein saiakuntza klinikok gizartearen interesak babestu beharko lituzke eta saiakuntzen emaitzak etorkizunerako kontuan hartzen dituen erakunderen bat sortu beharko litzateke. Argi dago xenotransplanteek arrakasta izateko onena zera izango litzatekeela, esperimentazioan eta emaile moduan gizakiarengandik filogenetikoki hurbilen dauden animaliak (primateak) erabiltzea. Eta askoz hobeto errefusa ekiditeko edo organoen funtzionamendua hobetzeko ingeniaritza genetikoa aplikatuko balitzaie. Baina gure kulturak animaliekin duen sentiberatasun etikoak, batez ere primateekin, aukera horiek oztopatu egiten ditu. Primateekin ikerkuntzak egiteko baimenak oso urriak dira eta, bestelako organo emaileen kasuan ere kontuan hartu beharra dago ateratako organo hori gabe animaliak maiz ezin izango duela bizirik iraun. Sentiberatasuna eta argudio ekonomikoak direla eta, txerriak izan dira ugaztunetatik erabilienak xenotransplanteak ikertzeko. Baina filogenetikoki gizakiarengandik hain hurbil ez daudenez, saiakuntza horien emaitzek zalantza ugari erantzun gabe uzten dituzte. Xenotransplantea helburu duten manipulazio genetikoak ere etikoki mugatuta daude. Orain arte nagusitu diren printzipio etikoek ez dute onartzen animaliaren fenotipoa (bere espeziekoek duten itxura) eraldatzen duen manipulaziorik. Eta fenotipoa aldatu gabe ere, xenotransplanteetarako onartzen diren aldaketa genetiko baka­rrak oztopo inmunologikoak gainditzeko helburua dutenak dira. Hortaz, organoen funtzionamendua eta iraupena hobetzeko manipulazioak (arazo fisiologikoak konpon­tzekoak) egin ahal balira ere, gaur egun ez daude etikoki onartuta. Kezka etikoak direla eta, alotransplanteek organo beharraren ehuneko oso garran­tzitsua betetzen duten herrialdeetan urrun ikusten dira xenotransplanteak gizakiengan saiatzeko baimenak. Beste herrialde batzuetan, ordea, alotransplante bat jasotzeko itxaropenik ez duten pertsonen kopurua handiegia da eta gobernuek ezin diote presioari eutsi. Amerikako Estatu Batuek, Alemaniak edo beste herriren batek laster xenotransplanteak gizakiengan saiatzeko baimena emango dutela uste da. Dagoeneko badituzte beren burua saiakuntzetarako eskaini duten pertsonen zerrenda luzeak. Herrialde horien egoera ikusita, xenotransplanteen aurkako jarrera itxiak agorrak direla uste dugu. Segurtasun-neurri eta kontrol egokiak antolatzea posible den ikertu beharra dago, baita ondorio inmunologiko latzak ekiditeko bitartekorik ote dagoen ere. Baldintza bi horiek betetzeko erarik balego, gure aldetik ez legoke xenotransplanteak gizakiengan klinikoki saiatzeko oztopo etiko latzik. Alotransplanteen kasuan gertatu bezala, bermerik egonez gero, teknika honi ere bere egokitasuna erakusteko aukera eman beharko litzaioke, aldez aurretik epaitu gabe. Hein berean, saiakuntza klinikoekin hasteko jarri ditugun baldintza biak betetzen ez badira edo, zehatzago esanda, betetzen ez diren bitartean, xenotransplanteak gizakiekin saiatzearen aurka gaude zeharo. Xenotransplanteen saioak berehala, hau da, bermerik gabe hastearen alde daudenen interesak oso garbiak ez direlakoan gaude. Horrenbeste interes ekonomiko eta horrenbeste zalantza zientifiko tartean direla, saiakuntza klinikoetara boluntario aurkeztu diren hainbat pertsonari zer informazio eta zer itxaropen eman dieten jakin nahiko genuke guztiok.

Animalia baten organoa gizakiari jartzeak

Natura, gizakiaren organo erreserba? Xenotransplanteen etikotasunaz Gibela, bihotza, giltzurrunak, azal zatiren bat..., bizirik irauteko behar genukeen edozein organo zein ehun Naturatik har dezakegula diote xenotransplanteak ikertu dituztenek. Animalia baten ADNa aldatzea nahikoa omen da gizakiak errefusa ez dezan. Egia baldin bada, giza organoen emaile urritasuna gainditzeko ate bat zabaldu zaigu. Printzipio etiko onartuenen arabera, ordea, ez dira teknika honen nondik-norakoak hain baikor ikusten. Inmunosupresoreak hobetu eta ingeniaritza genetikoa aurreratu egin direnez, xenotransplanteak gizakiengan ikertzeko moduan daudela iragarri du zenbait zientzialarik. Horrek eztabaida etikoa piztu du. Xenotransplanteek orain arteko zenbait prin­tzipio etikorekin egiten dute topo, baita galdera berriak sortu ere. Teknika hau onartzea gizartearentzat berebizikoa balitz, nagusi diren printzipio etikoetan zenbait aldaketa gauzatu beharko lirateke, historian zehar beste une askotan gertatu izan den bezala. Oztopo etikoak gaindiezinak balira, ordea, teknika hau debekatu egingo litzateke. Etika berritu behar den, ala egokiena dagoen moduan mantentzea den esatea, hori ez da erraza. Etikoki plurala eta aldakorra den gizarte batean bizi gara eta horrek honelako eztabaidekin gehienen adostasuna bilatzera eramaten gaitu beti. Baina zailtasun horrez gain, xenotransplanteek erabakitzeko beste zenbait zailtasun azaltzen dituzte; handiena, egindako ikerketa soziologikoetan horien aldeko eta horien aurkako iritziek duten indarra. Gure helburua zera da, xenotransplanteek ukitzen dituzten printzipio etikorik garrantzi­tsuenak adieraztea, baita eztabaidaren nondik-norakoak azaltzea ere. Hamarkada bat baino gehiago behar izan zen gizakien arteko transplanteek (alo­trans­planteek) orduko etikaren planteamenduen aurrean eragiten zuten arazoa konpon­tzeko. Gaixoaren eskubideak, hildakoari zor zaion begirunea, inmunosupresoreak erabiltzea, nortasuna babestea eta bestelako arazo asko zeuden tartean. Momentu hartan gizartean nagusi ziren printzipio etiko asko garai berrietara birmoldatzea erabaki zen. Baina alotransplanteentzat eratu zen molde berri horretan ere ez daude xenotransplanteak eroso. Alotransplanteen aldean, hartzailearengan sor daitezkeen ondorio inmunologikoak latzagoak dira. Beste espezie baten organoek errefus latza eragin dezakete gorputzean eta txertatutako organoa deuseztatu edo bestelako gaitzak erakarri. Horrez gain, ez dakigu oraindik animalia baten organoak fisiologikoki pertsona baten gorputzaren beharrak era egokian eta denbora tarte luzean bete ditzakeen ala ez. Kontua zera da, alderdi horien berri zehatzagoa izateko modu bakarra gizakiekin saiakuntza klinikoak egitea dela. Ordenagailuen laguntzaz modelo birtual egokiak garatzen ez diren bitartean, behintzat, saiakuntza kliniko horietan parte hartzen duten gizakiak gizartetik isolatu eta zorrotz kontrolatu beharko genituzke. Espezieen arteko muga naturalak deuseztatzeak, xenotransplanteen kasuan, gizakiengan orain arte ezezagun izan diren gaixotasunak erakar ditzake. Arrisku horren garrantziaz jabetzeko, gogora ditzagun animaliengandik gizakiengana eratorritako birus eta infekzioen adibide ezagun bi: HIESa eta Ebola birusa. Zuzenbide eta Giza Genoma Katedrak egin dituen ikerketen arabera, biztanleen erdiak baino gehiagok hemen ikusten dute teknika horien aurkako arrazoirik nagusiena. Xenotransplanteen ikerkuntzak aurrera jarraituko balu, teknika honen edozein saiakuntza klinikok gizartearen interesak babestu beharko lituzke eta saiakuntzen emaitzak etorkizunerako kontuan hartzen dituen erakunderen bat sortu beharko litzateke. Argi dago xenotransplanteek arrakasta izateko onena zera izango litzatekeela, esperimentazioan eta emaile moduan gizakiarengandik filogenetikoki hurbilen dauden animaliak (primateak) erabiltzea. Eta askoz hobeto errefusa ekiditeko edo organoen funtzionamendua hobetzeko ingeniaritza genetikoa aplikatuko balitzaie. Baina gure kulturak animaliekin duen sentiberatasun etikoak, batez ere primateekin, aukera horiek oztopatu egiten ditu. Primateekin ikerkuntzak egiteko baimenak oso urriak dira eta, bestelako organo emaileen kasuan ere kontuan hartu beharra dago ateratako organo hori gabe animaliak maiz ezin izango duela bizirik iraun. Sentiberatasuna eta argudio ekonomikoak direla eta, txerriak izan dira ugaztunetatik erabilienak xenotransplanteak ikertzeko. Baina filogenetikoki gizakiarengandik hain hurbil ez daudenez, saiakuntza horien emaitzek zalantza ugari erantzun gabe uzten dituzte. Xenotransplantea helburu duten manipulazio genetikoak ere etikoki mugatuta daude. Orain arte nagusitu diren printzipio etikoek ez dute onartzen animaliaren fenotipoa (bere espeziekoek duten itxura) eraldatzen duen manipulaziorik. Eta fenotipoa aldatu gabe ere, xenotransplanteetarako onartzen diren aldaketa genetiko baka­rrak oztopo inmunologikoak gainditzeko helburua dutenak dira. Hortaz, organoen funtzionamendua eta iraupena hobetzeko manipulazioak (arazo fisiologikoak konpon­tzekoak) egin ahal balira ere, gaur egun ez daude etikoki onartuta. Kezka etikoak direla eta, alotransplanteek organo beharraren ehuneko oso garran­tzitsua betetzen duten herrialdeetan urrun ikusten dira xenotransplanteak gizakiengan saiatzeko baimenak. Beste herrialde batzuetan, ordea, alotransplante bat jasotzeko itxaropenik ez duten pertsonen kopurua handiegia da eta gobernuek ezin diote presioari eutsi. Amerikako Estatu Batuek, Alemaniak edo beste herriren batek laster xenotransplanteak gizakiengan saiatzeko baimena emango dutela uste da. Dagoeneko badituzte beren burua saiakuntzetarako eskaini duten pertsonen zerrenda luzeak. Herrialde horien egoera ikusita, xenotransplanteen aurkako jarrera itxiak agorrak direla uste dugu. Segurtasun-neurri eta kontrol egokiak antolatzea posible den ikertu beharra dago, baita ondorio inmunologiko latzak ekiditeko bitartekorik ote dagoen ere. Baldintza bi horiek betetzeko erarik balego, gure aldetik ez legoke xenotransplanteak gizakiengan klinikoki saiatzeko oztopo etiko latzik. Alotransplanteen kasuan gertatu bezala, bermerik egonez gero, teknika honi ere bere egokitasuna erakusteko aukera eman beharko litzaioke, aldez aurretik epaitu gabe. Hein berean, saiakuntza klinikoekin hasteko jarri ditugun baldintza biak betetzen ez badira edo, zehatzago esanda, betetzen ez diren bitartean, xenotransplanteak gizakiekin saiatzearen aurka gaude zeharo. Xenotransplanteen saioak berehala, hau da, bermerik gabe hastearen alde daudenen interesak oso garbiak ez direlakoan gaude. Horrenbeste interes ekonomiko eta horrenbeste zalantza zientifiko tartean direla, saiakuntza klinikoetara boluntario aurkeztu diren hainbat pertsonari zer informazio eta zer itxaropen eman dieten jakin nahiko genuke guztiok.

Zerk emango luke xenotransplanteek sor litzaketen ondorioen berri zehatza?

Natura, gizakiaren organo erreserba? Xenotransplanteen etikotasunaz Gibela, bihotza, giltzurrunak, azal zatiren bat..., bizirik irauteko behar genukeen edozein organo zein ehun Naturatik har dezakegula diote xenotransplanteak ikertu dituztenek. Animalia baten ADNa aldatzea nahikoa omen da gizakiak errefusa ez dezan. Egia baldin bada, giza organoen emaile urritasuna gainditzeko ate bat zabaldu zaigu. Printzipio etiko onartuenen arabera, ordea, ez dira teknika honen nondik-norakoak hain baikor ikusten. Inmunosupresoreak hobetu eta ingeniaritza genetikoa aurreratu egin direnez, xenotransplanteak gizakiengan ikertzeko moduan daudela iragarri du zenbait zientzialarik. Horrek eztabaida etikoa piztu du. Xenotransplanteek orain arteko zenbait prin­tzipio etikorekin egiten dute topo, baita galdera berriak sortu ere. Teknika hau onartzea gizartearentzat berebizikoa balitz, nagusi diren printzipio etikoetan zenbait aldaketa gauzatu beharko lirateke, historian zehar beste une askotan gertatu izan den bezala. Oztopo etikoak gaindiezinak balira, ordea, teknika hau debekatu egingo litzateke. Etika berritu behar den, ala egokiena dagoen moduan mantentzea den esatea, hori ez da erraza. Etikoki plurala eta aldakorra den gizarte batean bizi gara eta horrek honelako eztabaidekin gehienen adostasuna bilatzera eramaten gaitu beti. Baina zailtasun horrez gain, xenotransplanteek erabakitzeko beste zenbait zailtasun azaltzen dituzte; handiena, egindako ikerketa soziologikoetan horien aldeko eta horien aurkako iritziek duten indarra. Gure helburua zera da, xenotransplanteek ukitzen dituzten printzipio etikorik garrantzi­tsuenak adieraztea, baita eztabaidaren nondik-norakoak azaltzea ere. Hamarkada bat baino gehiago behar izan zen gizakien arteko transplanteek (alo­trans­planteek) orduko etikaren planteamenduen aurrean eragiten zuten arazoa konpon­tzeko. Gaixoaren eskubideak, hildakoari zor zaion begirunea, inmunosupresoreak erabiltzea, nortasuna babestea eta bestelako arazo asko zeuden tartean. Momentu hartan gizartean nagusi ziren printzipio etiko asko garai berrietara birmoldatzea erabaki zen. Baina alotransplanteentzat eratu zen molde berri horretan ere ez daude xenotransplanteak eroso. Alotransplanteen aldean, hartzailearengan sor daitezkeen ondorio inmunologikoak latzagoak dira. Beste espezie baten organoek errefus latza eragin dezakete gorputzean eta txertatutako organoa deuseztatu edo bestelako gaitzak erakarri. Horrez gain, ez dakigu oraindik animalia baten organoak fisiologikoki pertsona baten gorputzaren beharrak era egokian eta denbora tarte luzean bete ditzakeen ala ez. Kontua zera da, alderdi horien berri zehatzagoa izateko modu bakarra gizakiekin saiakuntza klinikoak egitea dela. Ordenagailuen laguntzaz modelo birtual egokiak garatzen ez diren bitartean, behintzat, saiakuntza kliniko horietan parte hartzen duten gizakiak gizartetik isolatu eta zorrotz kontrolatu beharko genituzke. Espezieen arteko muga naturalak deuseztatzeak, xenotransplanteen kasuan, gizakiengan orain arte ezezagun izan diren gaixotasunak erakar ditzake. Arrisku horren garrantziaz jabetzeko, gogora ditzagun animaliengandik gizakiengana eratorritako birus eta infekzioen adibide ezagun bi: HIESa eta Ebola birusa. Zuzenbide eta Giza Genoma Katedrak egin dituen ikerketen arabera, biztanleen erdiak baino gehiagok hemen ikusten dute teknika horien aurkako arrazoirik nagusiena. Xenotransplanteen ikerkuntzak aurrera jarraituko balu, teknika honen edozein saiakuntza klinikok gizartearen interesak babestu beharko lituzke eta saiakuntzen emaitzak etorkizunerako kontuan hartzen dituen erakunderen bat sortu beharko litzateke. Argi dago xenotransplanteek arrakasta izateko onena zera izango litzatekeela, esperimentazioan eta emaile moduan gizakiarengandik filogenetikoki hurbilen dauden animaliak (primateak) erabiltzea. Eta askoz hobeto errefusa ekiditeko edo organoen funtzionamendua hobetzeko ingeniaritza genetikoa aplikatuko balitzaie. Baina gure kulturak animaliekin duen sentiberatasun etikoak, batez ere primateekin, aukera horiek oztopatu egiten ditu. Primateekin ikerkuntzak egiteko baimenak oso urriak dira eta, bestelako organo emaileen kasuan ere kontuan hartu beharra dago ateratako organo hori gabe animaliak maiz ezin izango duela bizirik iraun. Sentiberatasuna eta argudio ekonomikoak direla eta, txerriak izan dira ugaztunetatik erabilienak xenotransplanteak ikertzeko. Baina filogenetikoki gizakiarengandik hain hurbil ez daudenez, saiakuntza horien emaitzek zalantza ugari erantzun gabe uzten dituzte. Xenotransplantea helburu duten manipulazio genetikoak ere etikoki mugatuta daude. Orain arte nagusitu diren printzipio etikoek ez dute onartzen animaliaren fenotipoa (bere espeziekoek duten itxura) eraldatzen duen manipulaziorik. Eta fenotipoa aldatu gabe ere, xenotransplanteetarako onartzen diren aldaketa genetiko baka­rrak oztopo inmunologikoak gainditzeko helburua dutenak dira. Hortaz, organoen funtzionamendua eta iraupena hobetzeko manipulazioak (arazo fisiologikoak konpon­tzekoak) egin ahal balira ere, gaur egun ez daude etikoki onartuta. Kezka etikoak direla eta, alotransplanteek organo beharraren ehuneko oso garran­tzitsua betetzen duten herrialdeetan urrun ikusten dira xenotransplanteak gizakiengan saiatzeko baimenak. Beste herrialde batzuetan, ordea, alotransplante bat jasotzeko itxaropenik ez duten pertsonen kopurua handiegia da eta gobernuek ezin diote presioari eutsi. Amerikako Estatu Batuek, Alemaniak edo beste herriren batek laster xenotransplanteak gizakiengan saiatzeko baimena emango dutela uste da. Dagoeneko badituzte beren burua saiakuntzetarako eskaini duten pertsonen zerrenda luzeak. Herrialde horien egoera ikusita, xenotransplanteen aurkako jarrera itxiak agorrak direla uste dugu. Segurtasun-neurri eta kontrol egokiak antolatzea posible den ikertu beharra dago, baita ondorio inmunologiko latzak ekiditeko bitartekorik ote dagoen ere. Baldintza bi horiek betetzeko erarik balego, gure aldetik ez legoke xenotransplanteak gizakiengan klinikoki saiatzeko oztopo etiko latzik. Alotransplanteen kasuan gertatu bezala, bermerik egonez gero, teknika honi ere bere egokitasuna erakusteko aukera eman beharko litzaioke, aldez aurretik epaitu gabe. Hein berean, saiakuntza klinikoekin hasteko jarri ditugun baldintza biak betetzen ez badira edo, zehatzago esanda, betetzen ez diren bitartean, xenotransplanteak gizakiekin saiatzearen aurka gaude zeharo. Xenotransplanteen saioak berehala, hau da, bermerik gabe hastearen alde daudenen interesak oso garbiak ez direlakoan gaude. Horrenbeste interes ekonomiko eta horrenbeste zalantza zientifiko tartean direla, saiakuntza klinikoetara boluntario aurkeztu diren hainbat pertsonari zer informazio eta zer itxaropen eman dieten jakin nahiko genuke guztiok.

Zein da gizartearen multzo handi batek teknika berri honi oztopoak jartzeko arrazoirik behinena?

Natura, gizakiaren organo erreserba? Xenotransplanteen etikotasunaz Gibela, bihotza, giltzurrunak, azal zatiren bat..., bizirik irauteko behar genukeen edozein organo zein ehun Naturatik har dezakegula diote xenotransplanteak ikertu dituztenek. Animalia baten ADNa aldatzea nahikoa omen da gizakiak errefusa ez dezan. Egia baldin bada, giza organoen emaile urritasuna gainditzeko ate bat zabaldu zaigu. Printzipio etiko onartuenen arabera, ordea, ez dira teknika honen nondik-norakoak hain baikor ikusten. Inmunosupresoreak hobetu eta ingeniaritza genetikoa aurreratu egin direnez, xenotransplanteak gizakiengan ikertzeko moduan daudela iragarri du zenbait zientzialarik. Horrek eztabaida etikoa piztu du. Xenotransplanteek orain arteko zenbait prin­tzipio etikorekin egiten dute topo, baita galdera berriak sortu ere. Teknika hau onartzea gizartearentzat berebizikoa balitz, nagusi diren printzipio etikoetan zenbait aldaketa gauzatu beharko lirateke, historian zehar beste une askotan gertatu izan den bezala. Oztopo etikoak gaindiezinak balira, ordea, teknika hau debekatu egingo litzateke. Etika berritu behar den, ala egokiena dagoen moduan mantentzea den esatea, hori ez da erraza. Etikoki plurala eta aldakorra den gizarte batean bizi gara eta horrek honelako eztabaidekin gehienen adostasuna bilatzera eramaten gaitu beti. Baina zailtasun horrez gain, xenotransplanteek erabakitzeko beste zenbait zailtasun azaltzen dituzte; handiena, egindako ikerketa soziologikoetan horien aldeko eta horien aurkako iritziek duten indarra. Gure helburua zera da, xenotransplanteek ukitzen dituzten printzipio etikorik garrantzi­tsuenak adieraztea, baita eztabaidaren nondik-norakoak azaltzea ere. Hamarkada bat baino gehiago behar izan zen gizakien arteko transplanteek (alo­trans­planteek) orduko etikaren planteamenduen aurrean eragiten zuten arazoa konpon­tzeko. Gaixoaren eskubideak, hildakoari zor zaion begirunea, inmunosupresoreak erabiltzea, nortasuna babestea eta bestelako arazo asko zeuden tartean. Momentu hartan gizartean nagusi ziren printzipio etiko asko garai berrietara birmoldatzea erabaki zen. Baina alotransplanteentzat eratu zen molde berri horretan ere ez daude xenotransplanteak eroso. Alotransplanteen aldean, hartzailearengan sor daitezkeen ondorio inmunologikoak latzagoak dira. Beste espezie baten organoek errefus latza eragin dezakete gorputzean eta txertatutako organoa deuseztatu edo bestelako gaitzak erakarri. Horrez gain, ez dakigu oraindik animalia baten organoak fisiologikoki pertsona baten gorputzaren beharrak era egokian eta denbora tarte luzean bete ditzakeen ala ez. Kontua zera da, alderdi horien berri zehatzagoa izateko modu bakarra gizakiekin saiakuntza klinikoak egitea dela. Ordenagailuen laguntzaz modelo birtual egokiak garatzen ez diren bitartean, behintzat, saiakuntza kliniko horietan parte hartzen duten gizakiak gizartetik isolatu eta zorrotz kontrolatu beharko genituzke. Espezieen arteko muga naturalak deuseztatzeak, xenotransplanteen kasuan, gizakiengan orain arte ezezagun izan diren gaixotasunak erakar ditzake. Arrisku horren garrantziaz jabetzeko, gogora ditzagun animaliengandik gizakiengana eratorritako birus eta infekzioen adibide ezagun bi: HIESa eta Ebola birusa. Zuzenbide eta Giza Genoma Katedrak egin dituen ikerketen arabera, biztanleen erdiak baino gehiagok hemen ikusten dute teknika horien aurkako arrazoirik nagusiena. Xenotransplanteen ikerkuntzak aurrera jarraituko balu, teknika honen edozein saiakuntza klinikok gizartearen interesak babestu beharko lituzke eta saiakuntzen emaitzak etorkizunerako kontuan hartzen dituen erakunderen bat sortu beharko litzateke. Argi dago xenotransplanteek arrakasta izateko onena zera izango litzatekeela, esperimentazioan eta emaile moduan gizakiarengandik filogenetikoki hurbilen dauden animaliak (primateak) erabiltzea. Eta askoz hobeto errefusa ekiditeko edo organoen funtzionamendua hobetzeko ingeniaritza genetikoa aplikatuko balitzaie. Baina gure kulturak animaliekin duen sentiberatasun etikoak, batez ere primateekin, aukera horiek oztopatu egiten ditu. Primateekin ikerkuntzak egiteko baimenak oso urriak dira eta, bestelako organo emaileen kasuan ere kontuan hartu beharra dago ateratako organo hori gabe animaliak maiz ezin izango duela bizirik iraun. Sentiberatasuna eta argudio ekonomikoak direla eta, txerriak izan dira ugaztunetatik erabilienak xenotransplanteak ikertzeko. Baina filogenetikoki gizakiarengandik hain hurbil ez daudenez, saiakuntza horien emaitzek zalantza ugari erantzun gabe uzten dituzte. Xenotransplantea helburu duten manipulazio genetikoak ere etikoki mugatuta daude. Orain arte nagusitu diren printzipio etikoek ez dute onartzen animaliaren fenotipoa (bere espeziekoek duten itxura) eraldatzen duen manipulaziorik. Eta fenotipoa aldatu gabe ere, xenotransplanteetarako onartzen diren aldaketa genetiko baka­rrak oztopo inmunologikoak gainditzeko helburua dutenak dira. Hortaz, organoen funtzionamendua eta iraupena hobetzeko manipulazioak (arazo fisiologikoak konpon­tzekoak) egin ahal balira ere, gaur egun ez daude etikoki onartuta. Kezka etikoak direla eta, alotransplanteek organo beharraren ehuneko oso garran­tzitsua betetzen duten herrialdeetan urrun ikusten dira xenotransplanteak gizakiengan saiatzeko baimenak. Beste herrialde batzuetan, ordea, alotransplante bat jasotzeko itxaropenik ez duten pertsonen kopurua handiegia da eta gobernuek ezin diote presioari eutsi. Amerikako Estatu Batuek, Alemaniak edo beste herriren batek laster xenotransplanteak gizakiengan saiatzeko baimena emango dutela uste da. Dagoeneko badituzte beren burua saiakuntzetarako eskaini duten pertsonen zerrenda luzeak. Herrialde horien egoera ikusita, xenotransplanteen aurkako jarrera itxiak agorrak direla uste dugu. Segurtasun-neurri eta kontrol egokiak antolatzea posible den ikertu beharra dago, baita ondorio inmunologiko latzak ekiditeko bitartekorik ote dagoen ere. Baldintza bi horiek betetzeko erarik balego, gure aldetik ez legoke xenotransplanteak gizakiengan klinikoki saiatzeko oztopo etiko latzik. Alotransplanteen kasuan gertatu bezala, bermerik egonez gero, teknika honi ere bere egokitasuna erakusteko aukera eman beharko litzaioke, aldez aurretik epaitu gabe. Hein berean, saiakuntza klinikoekin hasteko jarri ditugun baldintza biak betetzen ez badira edo, zehatzago esanda, betetzen ez diren bitartean, xenotransplanteak gizakiekin saiatzearen aurka gaude zeharo. Xenotransplanteen saioak berehala, hau da, bermerik gabe hastearen alde daudenen interesak oso garbiak ez direlakoan gaude. Horrenbeste interes ekonomiko eta horrenbeste zalantza zientifiko tartean direla, saiakuntza klinikoetara boluntario aurkeztu diren hainbat pertsonari zer informazio eta zer itxaropen eman dieten jakin nahiko genuke guztiok.

Zer dio testuak animalia emaleei buruz?

Natura, gizakiaren organo erreserba? Xenotransplanteen etikotasunaz Gibela, bihotza, giltzurrunak, azal zatiren bat..., bizirik irauteko behar genukeen edozein organo zein ehun Naturatik har dezakegula diote xenotransplanteak ikertu dituztenek. Animalia baten ADNa aldatzea nahikoa omen da gizakiak errefusa ez dezan. Egia baldin bada, giza organoen emaile urritasuna gainditzeko ate bat zabaldu zaigu. Printzipio etiko onartuenen arabera, ordea, ez dira teknika honen nondik-norakoak hain baikor ikusten. Inmunosupresoreak hobetu eta ingeniaritza genetikoa aurreratu egin direnez, xenotransplanteak gizakiengan ikertzeko moduan daudela iragarri du zenbait zientzialarik. Horrek eztabaida etikoa piztu du. Xenotransplanteek orain arteko zenbait prin­tzipio etikorekin egiten dute topo, baita galdera berriak sortu ere. Teknika hau onartzea gizartearentzat berebizikoa balitz, nagusi diren printzipio etikoetan zenbait aldaketa gauzatu beharko lirateke, historian zehar beste une askotan gertatu izan den bezala. Oztopo etikoak gaindiezinak balira, ordea, teknika hau debekatu egingo litzateke. Etika berritu behar den, ala egokiena dagoen moduan mantentzea den esatea, hori ez da erraza. Etikoki plurala eta aldakorra den gizarte batean bizi gara eta horrek honelako eztabaidekin gehienen adostasuna bilatzera eramaten gaitu beti. Baina zailtasun horrez gain, xenotransplanteek erabakitzeko beste zenbait zailtasun azaltzen dituzte; handiena, egindako ikerketa soziologikoetan horien aldeko eta horien aurkako iritziek duten indarra. Gure helburua zera da, xenotransplanteek ukitzen dituzten printzipio etikorik garrantzi­tsuenak adieraztea, baita eztabaidaren nondik-norakoak azaltzea ere. Hamarkada bat baino gehiago behar izan zen gizakien arteko transplanteek (alo­trans­planteek) orduko etikaren planteamenduen aurrean eragiten zuten arazoa konpon­tzeko. Gaixoaren eskubideak, hildakoari zor zaion begirunea, inmunosupresoreak erabiltzea, nortasuna babestea eta bestelako arazo asko zeuden tartean. Momentu hartan gizartean nagusi ziren printzipio etiko asko garai berrietara birmoldatzea erabaki zen. Baina alotransplanteentzat eratu zen molde berri horretan ere ez daude xenotransplanteak eroso. Alotransplanteen aldean, hartzailearengan sor daitezkeen ondorio inmunologikoak latzagoak dira. Beste espezie baten organoek errefus latza eragin dezakete gorputzean eta txertatutako organoa deuseztatu edo bestelako gaitzak erakarri. Horrez gain, ez dakigu oraindik animalia baten organoak fisiologikoki pertsona baten gorputzaren beharrak era egokian eta denbora tarte luzean bete ditzakeen ala ez. Kontua zera da, alderdi horien berri zehatzagoa izateko modu bakarra gizakiekin saiakuntza klinikoak egitea dela. Ordenagailuen laguntzaz modelo birtual egokiak garatzen ez diren bitartean, behintzat, saiakuntza kliniko horietan parte hartzen duten gizakiak gizartetik isolatu eta zorrotz kontrolatu beharko genituzke. Espezieen arteko muga naturalak deuseztatzeak, xenotransplanteen kasuan, gizakiengan orain arte ezezagun izan diren gaixotasunak erakar ditzake. Arrisku horren garrantziaz jabetzeko, gogora ditzagun animaliengandik gizakiengana eratorritako birus eta infekzioen adibide ezagun bi: HIESa eta Ebola birusa. Zuzenbide eta Giza Genoma Katedrak egin dituen ikerketen arabera, biztanleen erdiak baino gehiagok hemen ikusten dute teknika horien aurkako arrazoirik nagusiena. Xenotransplanteen ikerkuntzak aurrera jarraituko balu, teknika honen edozein saiakuntza klinikok gizartearen interesak babestu beharko lituzke eta saiakuntzen emaitzak etorkizunerako kontuan hartzen dituen erakunderen bat sortu beharko litzateke. Argi dago xenotransplanteek arrakasta izateko onena zera izango litzatekeela, esperimentazioan eta emaile moduan gizakiarengandik filogenetikoki hurbilen dauden animaliak (primateak) erabiltzea. Eta askoz hobeto errefusa ekiditeko edo organoen funtzionamendua hobetzeko ingeniaritza genetikoa aplikatuko balitzaie. Baina gure kulturak animaliekin duen sentiberatasun etikoak, batez ere primateekin, aukera horiek oztopatu egiten ditu. Primateekin ikerkuntzak egiteko baimenak oso urriak dira eta, bestelako organo emaileen kasuan ere kontuan hartu beharra dago ateratako organo hori gabe animaliak maiz ezin izango duela bizirik iraun. Sentiberatasuna eta argudio ekonomikoak direla eta, txerriak izan dira ugaztunetatik erabilienak xenotransplanteak ikertzeko. Baina filogenetikoki gizakiarengandik hain hurbil ez daudenez, saiakuntza horien emaitzek zalantza ugari erantzun gabe uzten dituzte. Xenotransplantea helburu duten manipulazio genetikoak ere etikoki mugatuta daude. Orain arte nagusitu diren printzipio etikoek ez dute onartzen animaliaren fenotipoa (bere espeziekoek duten itxura) eraldatzen duen manipulaziorik. Eta fenotipoa aldatu gabe ere, xenotransplanteetarako onartzen diren aldaketa genetiko baka­rrak oztopo inmunologikoak gainditzeko helburua dutenak dira. Hortaz, organoen funtzionamendua eta iraupena hobetzeko manipulazioak (arazo fisiologikoak konpon­tzekoak) egin ahal balira ere, gaur egun ez daude etikoki onartuta. Kezka etikoak direla eta, alotransplanteek organo beharraren ehuneko oso garran­tzitsua betetzen duten herrialdeetan urrun ikusten dira xenotransplanteak gizakiengan saiatzeko baimenak. Beste herrialde batzuetan, ordea, alotransplante bat jasotzeko itxaropenik ez duten pertsonen kopurua handiegia da eta gobernuek ezin diote presioari eutsi. Amerikako Estatu Batuek, Alemaniak edo beste herriren batek laster xenotransplanteak gizakiengan saiatzeko baimena emango dutela uste da. Dagoeneko badituzte beren burua saiakuntzetarako eskaini duten pertsonen zerrenda luzeak. Herrialde horien egoera ikusita, xenotransplanteen aurkako jarrera itxiak agorrak direla uste dugu. Segurtasun-neurri eta kontrol egokiak antolatzea posible den ikertu beharra dago, baita ondorio inmunologiko latzak ekiditeko bitartekorik ote dagoen ere. Baldintza bi horiek betetzeko erarik balego, gure aldetik ez legoke xenotransplanteak gizakiengan klinikoki saiatzeko oztopo etiko latzik. Alotransplanteen kasuan gertatu bezala, bermerik egonez gero, teknika honi ere bere egokitasuna erakusteko aukera eman beharko litzaioke, aldez aurretik epaitu gabe. Hein berean, saiakuntza klinikoekin hasteko jarri ditugun baldintza biak betetzen ez badira edo, zehatzago esanda, betetzen ez diren bitartean, xenotransplanteak gizakiekin saiatzearen aurka gaude zeharo. Xenotransplanteen saioak berehala, hau da, bermerik gabe hastearen alde daudenen interesak oso garbiak ez direlakoan gaude. Horrenbeste interes ekonomiko eta horrenbeste zalantza zientifiko tartean direla, saiakuntza klinikoetara boluntario aurkeztu diren hainbat pertsonari zer informazio eta zer itxaropen eman dieten jakin nahiko genuke guztiok.

Etika dela eta, zein kasutan onartzen dira aldaketa genetikoak xenotransplanteen arrakastaren mesedetan?

Natura, gizakiaren organo erreserba? Xenotransplanteen etikotasunaz Gibela, bihotza, giltzurrunak, azal zatiren bat..., bizirik irauteko behar genukeen edozein organo zein ehun Naturatik har dezakegula diote xenotransplanteak ikertu dituztenek. Animalia baten ADNa aldatzea nahikoa omen da gizakiak errefusa ez dezan. Egia baldin bada, giza organoen emaile urritasuna gainditzeko ate bat zabaldu zaigu. Printzipio etiko onartuenen arabera, ordea, ez dira teknika honen nondik-norakoak hain baikor ikusten. Inmunosupresoreak hobetu eta ingeniaritza genetikoa aurreratu egin direnez, xenotransplanteak gizakiengan ikertzeko moduan daudela iragarri du zenbait zientzialarik. Horrek eztabaida etikoa piztu du. Xenotransplanteek orain arteko zenbait prin­tzipio etikorekin egiten dute topo, baita galdera berriak sortu ere. Teknika hau onartzea gizartearentzat berebizikoa balitz, nagusi diren printzipio etikoetan zenbait aldaketa gauzatu beharko lirateke, historian zehar beste une askotan gertatu izan den bezala. Oztopo etikoak gaindiezinak balira, ordea, teknika hau debekatu egingo litzateke. Etika berritu behar den, ala egokiena dagoen moduan mantentzea den esatea, hori ez da erraza. Etikoki plurala eta aldakorra den gizarte batean bizi gara eta horrek honelako eztabaidekin gehienen adostasuna bilatzera eramaten gaitu beti. Baina zailtasun horrez gain, xenotransplanteek erabakitzeko beste zenbait zailtasun azaltzen dituzte; handiena, egindako ikerketa soziologikoetan horien aldeko eta horien aurkako iritziek duten indarra. Gure helburua zera da, xenotransplanteek ukitzen dituzten printzipio etikorik garrantzi­tsuenak adieraztea, baita eztabaidaren nondik-norakoak azaltzea ere. Hamarkada bat baino gehiago behar izan zen gizakien arteko transplanteek (alo­trans­planteek) orduko etikaren planteamenduen aurrean eragiten zuten arazoa konpon­tzeko. Gaixoaren eskubideak, hildakoari zor zaion begirunea, inmunosupresoreak erabiltzea, nortasuna babestea eta bestelako arazo asko zeuden tartean. Momentu hartan gizartean nagusi ziren printzipio etiko asko garai berrietara birmoldatzea erabaki zen. Baina alotransplanteentzat eratu zen molde berri horretan ere ez daude xenotransplanteak eroso. Alotransplanteen aldean, hartzailearengan sor daitezkeen ondorio inmunologikoak latzagoak dira. Beste espezie baten organoek errefus latza eragin dezakete gorputzean eta txertatutako organoa deuseztatu edo bestelako gaitzak erakarri. Horrez gain, ez dakigu oraindik animalia baten organoak fisiologikoki pertsona baten gorputzaren beharrak era egokian eta denbora tarte luzean bete ditzakeen ala ez. Kontua zera da, alderdi horien berri zehatzagoa izateko modu bakarra gizakiekin saiakuntza klinikoak egitea dela. Ordenagailuen laguntzaz modelo birtual egokiak garatzen ez diren bitartean, behintzat, saiakuntza kliniko horietan parte hartzen duten gizakiak gizartetik isolatu eta zorrotz kontrolatu beharko genituzke. Espezieen arteko muga naturalak deuseztatzeak, xenotransplanteen kasuan, gizakiengan orain arte ezezagun izan diren gaixotasunak erakar ditzake. Arrisku horren garrantziaz jabetzeko, gogora ditzagun animaliengandik gizakiengana eratorritako birus eta infekzioen adibide ezagun bi: HIESa eta Ebola birusa. Zuzenbide eta Giza Genoma Katedrak egin dituen ikerketen arabera, biztanleen erdiak baino gehiagok hemen ikusten dute teknika horien aurkako arrazoirik nagusiena. Xenotransplanteen ikerkuntzak aurrera jarraituko balu, teknika honen edozein saiakuntza klinikok gizartearen interesak babestu beharko lituzke eta saiakuntzen emaitzak etorkizunerako kontuan hartzen dituen erakunderen bat sortu beharko litzateke. Argi dago xenotransplanteek arrakasta izateko onena zera izango litzatekeela, esperimentazioan eta emaile moduan gizakiarengandik filogenetikoki hurbilen dauden animaliak (primateak) erabiltzea. Eta askoz hobeto errefusa ekiditeko edo organoen funtzionamendua hobetzeko ingeniaritza genetikoa aplikatuko balitzaie. Baina gure kulturak animaliekin duen sentiberatasun etikoak, batez ere primateekin, aukera horiek oztopatu egiten ditu. Primateekin ikerkuntzak egiteko baimenak oso urriak dira eta, bestelako organo emaileen kasuan ere kontuan hartu beharra dago ateratako organo hori gabe animaliak maiz ezin izango duela bizirik iraun. Sentiberatasuna eta argudio ekonomikoak direla eta, txerriak izan dira ugaztunetatik erabilienak xenotransplanteak ikertzeko. Baina filogenetikoki gizakiarengandik hain hurbil ez daudenez, saiakuntza horien emaitzek zalantza ugari erantzun gabe uzten dituzte. Xenotransplantea helburu duten manipulazio genetikoak ere etikoki mugatuta daude. Orain arte nagusitu diren printzipio etikoek ez dute onartzen animaliaren fenotipoa (bere espeziekoek duten itxura) eraldatzen duen manipulaziorik. Eta fenotipoa aldatu gabe ere, xenotransplanteetarako onartzen diren aldaketa genetiko baka­rrak oztopo inmunologikoak gainditzeko helburua dutenak dira. Hortaz, organoen funtzionamendua eta iraupena hobetzeko manipulazioak (arazo fisiologikoak konpon­tzekoak) egin ahal balira ere, gaur egun ez daude etikoki onartuta. Kezka etikoak direla eta, alotransplanteek organo beharraren ehuneko oso garran­tzitsua betetzen duten herrialdeetan urrun ikusten dira xenotransplanteak gizakiengan saiatzeko baimenak. Beste herrialde batzuetan, ordea, alotransplante bat jasotzeko itxaropenik ez duten pertsonen kopurua handiegia da eta gobernuek ezin diote presioari eutsi. Amerikako Estatu Batuek, Alemaniak edo beste herriren batek laster xenotransplanteak gizakiengan saiatzeko baimena emango dutela uste da. Dagoeneko badituzte beren burua saiakuntzetarako eskaini duten pertsonen zerrenda luzeak. Herrialde horien egoera ikusita, xenotransplanteen aurkako jarrera itxiak agorrak direla uste dugu. Segurtasun-neurri eta kontrol egokiak antolatzea posible den ikertu beharra dago, baita ondorio inmunologiko latzak ekiditeko bitartekorik ote dagoen ere. Baldintza bi horiek betetzeko erarik balego, gure aldetik ez legoke xenotransplanteak gizakiengan klinikoki saiatzeko oztopo etiko latzik. Alotransplanteen kasuan gertatu bezala, bermerik egonez gero, teknika honi ere bere egokitasuna erakusteko aukera eman beharko litzaioke, aldez aurretik epaitu gabe. Hein berean, saiakuntza klinikoekin hasteko jarri ditugun baldintza biak betetzen ez badira edo, zehatzago esanda, betetzen ez diren bitartean, xenotransplanteak gizakiekin saiatzearen aurka gaude zeharo. Xenotransplanteen saioak berehala, hau da, bermerik gabe hastearen alde daudenen interesak oso garbiak ez direlakoan gaude. Horrenbeste interes ekonomiko eta horrenbeste zalantza zientifiko tartean direla, saiakuntza klinikoetara boluntario aurkeztu diren hainbat pertsonari zer informazio eta zer itxaropen eman dieten jakin nahiko genuke guztiok.

Herrialde batzuetan animalien organoekin gizakiengan saiakuntzak egiteko baimena laster izango omen da. Zergatik?

Natura, gizakiaren organo erreserba? Xenotransplanteen etikotasunaz Gibela, bihotza, giltzurrunak, azal zatiren bat..., bizirik irauteko behar genukeen edozein organo zein ehun Naturatik har dezakegula diote xenotransplanteak ikertu dituztenek. Animalia baten ADNa aldatzea nahikoa omen da gizakiak errefusa ez dezan. Egia baldin bada, giza organoen emaile urritasuna gainditzeko ate bat zabaldu zaigu. Printzipio etiko onartuenen arabera, ordea, ez dira teknika honen nondik-norakoak hain baikor ikusten. Inmunosupresoreak hobetu eta ingeniaritza genetikoa aurreratu egin direnez, xenotransplanteak gizakiengan ikertzeko moduan daudela iragarri du zenbait zientzialarik. Horrek eztabaida etikoa piztu du. Xenotransplanteek orain arteko zenbait prin­tzipio etikorekin egiten dute topo, baita galdera berriak sortu ere. Teknika hau onartzea gizartearentzat berebizikoa balitz, nagusi diren printzipio etikoetan zenbait aldaketa gauzatu beharko lirateke, historian zehar beste une askotan gertatu izan den bezala. Oztopo etikoak gaindiezinak balira, ordea, teknika hau debekatu egingo litzateke. Etika berritu behar den, ala egokiena dagoen moduan mantentzea den esatea, hori ez da erraza. Etikoki plurala eta aldakorra den gizarte batean bizi gara eta horrek honelako eztabaidekin gehienen adostasuna bilatzera eramaten gaitu beti. Baina zailtasun horrez gain, xenotransplanteek erabakitzeko beste zenbait zailtasun azaltzen dituzte; handiena, egindako ikerketa soziologikoetan horien aldeko eta horien aurkako iritziek duten indarra. Gure helburua zera da, xenotransplanteek ukitzen dituzten printzipio etikorik garrantzi­tsuenak adieraztea, baita eztabaidaren nondik-norakoak azaltzea ere. Hamarkada bat baino gehiago behar izan zen gizakien arteko transplanteek (alo­trans­planteek) orduko etikaren planteamenduen aurrean eragiten zuten arazoa konpon­tzeko. Gaixoaren eskubideak, hildakoari zor zaion begirunea, inmunosupresoreak erabiltzea, nortasuna babestea eta bestelako arazo asko zeuden tartean. Momentu hartan gizartean nagusi ziren printzipio etiko asko garai berrietara birmoldatzea erabaki zen. Baina alotransplanteentzat eratu zen molde berri horretan ere ez daude xenotransplanteak eroso. Alotransplanteen aldean, hartzailearengan sor daitezkeen ondorio inmunologikoak latzagoak dira. Beste espezie baten organoek errefus latza eragin dezakete gorputzean eta txertatutako organoa deuseztatu edo bestelako gaitzak erakarri. Horrez gain, ez dakigu oraindik animalia baten organoak fisiologikoki pertsona baten gorputzaren beharrak era egokian eta denbora tarte luzean bete ditzakeen ala ez. Kontua zera da, alderdi horien berri zehatzagoa izateko modu bakarra gizakiekin saiakuntza klinikoak egitea dela. Ordenagailuen laguntzaz modelo birtual egokiak garatzen ez diren bitartean, behintzat, saiakuntza kliniko horietan parte hartzen duten gizakiak gizartetik isolatu eta zorrotz kontrolatu beharko genituzke. Espezieen arteko muga naturalak deuseztatzeak, xenotransplanteen kasuan, gizakiengan orain arte ezezagun izan diren gaixotasunak erakar ditzake. Arrisku horren garrantziaz jabetzeko, gogora ditzagun animaliengandik gizakiengana eratorritako birus eta infekzioen adibide ezagun bi: HIESa eta Ebola birusa. Zuzenbide eta Giza Genoma Katedrak egin dituen ikerketen arabera, biztanleen erdiak baino gehiagok hemen ikusten dute teknika horien aurkako arrazoirik nagusiena. Xenotransplanteen ikerkuntzak aurrera jarraituko balu, teknika honen edozein saiakuntza klinikok gizartearen interesak babestu beharko lituzke eta saiakuntzen emaitzak etorkizunerako kontuan hartzen dituen erakunderen bat sortu beharko litzateke. Argi dago xenotransplanteek arrakasta izateko onena zera izango litzatekeela, esperimentazioan eta emaile moduan gizakiarengandik filogenetikoki hurbilen dauden animaliak (primateak) erabiltzea. Eta askoz hobeto errefusa ekiditeko edo organoen funtzionamendua hobetzeko ingeniaritza genetikoa aplikatuko balitzaie. Baina gure kulturak animaliekin duen sentiberatasun etikoak, batez ere primateekin, aukera horiek oztopatu egiten ditu. Primateekin ikerkuntzak egiteko baimenak oso urriak dira eta, bestelako organo emaileen kasuan ere kontuan hartu beharra dago ateratako organo hori gabe animaliak maiz ezin izango duela bizirik iraun. Sentiberatasuna eta argudio ekonomikoak direla eta, txerriak izan dira ugaztunetatik erabilienak xenotransplanteak ikertzeko. Baina filogenetikoki gizakiarengandik hain hurbil ez daudenez, saiakuntza horien emaitzek zalantza ugari erantzun gabe uzten dituzte. Xenotransplantea helburu duten manipulazio genetikoak ere etikoki mugatuta daude. Orain arte nagusitu diren printzipio etikoek ez dute onartzen animaliaren fenotipoa (bere espeziekoek duten itxura) eraldatzen duen manipulaziorik. Eta fenotipoa aldatu gabe ere, xenotransplanteetarako onartzen diren aldaketa genetiko baka­rrak oztopo inmunologikoak gainditzeko helburua dutenak dira. Hortaz, organoen funtzionamendua eta iraupena hobetzeko manipulazioak (arazo fisiologikoak konpon­tzekoak) egin ahal balira ere, gaur egun ez daude etikoki onartuta. Kezka etikoak direla eta, alotransplanteek organo beharraren ehuneko oso garran­tzitsua betetzen duten herrialdeetan urrun ikusten dira xenotransplanteak gizakiengan saiatzeko baimenak. Beste herrialde batzuetan, ordea, alotransplante bat jasotzeko itxaropenik ez duten pertsonen kopurua handiegia da eta gobernuek ezin diote presioari eutsi. Amerikako Estatu Batuek, Alemaniak edo beste herriren batek laster xenotransplanteak gizakiengan saiatzeko baimena emango dutela uste da. Dagoeneko badituzte beren burua saiakuntzetarako eskaini duten pertsonen zerrenda luzeak. Herrialde horien egoera ikusita, xenotransplanteen aurkako jarrera itxiak agorrak direla uste dugu. Segurtasun-neurri eta kontrol egokiak antolatzea posible den ikertu beharra dago, baita ondorio inmunologiko latzak ekiditeko bitartekorik ote dagoen ere. Baldintza bi horiek betetzeko erarik balego, gure aldetik ez legoke xenotransplanteak gizakiengan klinikoki saiatzeko oztopo etiko latzik. Alotransplanteen kasuan gertatu bezala, bermerik egonez gero, teknika honi ere bere egokitasuna erakusteko aukera eman beharko litzaioke, aldez aurretik epaitu gabe. Hein berean, saiakuntza klinikoekin hasteko jarri ditugun baldintza biak betetzen ez badira edo, zehatzago esanda, betetzen ez diren bitartean, xenotransplanteak gizakiekin saiatzearen aurka gaude zeharo. Xenotransplanteen saioak berehala, hau da, bermerik gabe hastearen alde daudenen interesak oso garbiak ez direlakoan gaude. Horrenbeste interes ekonomiko eta horrenbeste zalantza zientifiko tartean direla, saiakuntza klinikoetara boluntario aurkeztu diren hainbat pertsonari zer informazio eta zer itxaropen eman dieten jakin nahiko genuke guztiok.

Segurtasun-neurri eta kontrol egokiak egitea, nahiz ondorio inmunologiko gogorrak saihestu daitezkeen ala ez ikertu ondoren

Adulterioa nobela errealistan Adulterioaren gaia oso zaharra da literaturan eta, gainera, nobelaren garapenarekin lotura estua duena. Hor dauzkagu, Mme. La Fayette-ren Clevesko printzesa XVII. mendean edo Wollstonecraft-ek XVIII. mendean idatzitako Maria. Alabaina, errealismoaren itzalean sortutako nobelak izan dira, dudarik gabe, adulterioaren gaia maisuki landu eta aztertu dutenak. Lehenago esan dugun moduan, Flauberten Madame Bovary (1857), Leon Tolstoiren Anna Karenina (1877), Clarinen La Regenta (1884) edo Eça de Queirozen Basilio lehengusua (1878) dira adulterioaren gaia maisuki erabili duten nobela errealista aipagarrienak. Madame Bovary 1851-1856 bitartean argitaratu zen, epeka, La revue de Paris aldizkarian, eta urtebete geroago, liburu modura. Argitaratu eta egun gutxira, nobela amo­ral­tzat hartu zuten zentsoreek, eta adulterioaren goratzea egiten zuelako salaketapean, auziperatu egin zuten Flaubert bere egilea. Esan beharrik ez dago iskanbila horrek sekulako entzutea eman ziola nobelari eta lehenengo argitalpena berehala agortu zen. Bere errugabetasuna frogatzeko, dudarik ez dago nobelan erabilitako kontamolde objektiboa baliagarria izan zela egilearentzat. Nobela bikaina da Madame Bovary, eta protagonista nagusia, Emma, irakurle askoren memorian geratu den emakumezko asegabea. Hauxe da obran kontatzen den istorioa: Emma gaztea herrixka bateko mediku hits eta aspergarriarekin ezkondu da, Charles Bovaryrekin. Berehala ohartu da ezkontza honekin ez duela bere gaztetako irakurketa erromantikoetan amestutako zoriona lortuko. Bere maitaleekin izango dituen harremanek ere ez dute asebeteko eta porrot egingo dute azkenean. Amaieran, beste irteerarik ez du ikusiko eta bere buruaz beste egingo du Emmak. Hutsaltasunaren, hipokresiaren, alferrikako ametsen munduaz inguratuta bizi den emakume asegabe hau eta, irakurketa erromantikoek beragan egindako "kalteez" haratago, bere inkomunikazioa, frustrazioa, ezinegona... dira maisuki testuratzen zaizkigunak. Ez da inondik ere harritzekoa XIX. mendearen bigarren erdialdean agertzea nobela horiek guztiak, garai horretan jartzen baitira zalantzan ordura artean tradizionalki onartu eta defenditutako jokabideak, bereziki ezkontzari dagozkionak. Orduantxe jarri zen modan "emakume asegabea" adierazpena, emakumezkoek jasaten zituzten bidegabekerien adierazle ere badena. Izan ere, XIX. mendean herrialdeetako legediak begiratuz gero, berehala ohartzen gara emakumezkoek ez zutela ia inongo lege eskubiderik. Hona zenbait adibide: 1814an, esate baterako, beren emazteak saldu dituzten senarrak ba omen dira Inglaterran. Frantzian, berriz, 1816an senar-emazteen banaketa debekatu egingo da berriro ere eta Napoleonen Kode Zibilari jarraituz, gizonezko batek emaztea adulterioa egiten harrapatzen bazuen, hura hiltzeko eskubidea zuen. Senarraren menpe zegoen, nabarmen, emakumezkoa Frantzian, eta 1881era arte ez zuen bere izenean kontu korronterik edukitzeko eskubiderik izan. Espainiari dagokionez, 1889ko Kode Zibilaren arabera, emazteak obedientzia osoa zor zion senarrari, eta senarraren esku gera­tzen zen haren ondasun guztien administrazioa. Infideltasun kasuetan, senarra izan bada beste emakume batekin harremanak izan dituena, hori frogatu egin behar du emazteak. Alderantziz gertatzen zenean, emaztea adulteroa zela susmatzen edo zekien senarrak hil egin zezakeen hura, eta kasu horretan sei hilabeteko erbesteaz zigortuko zuten gizona. Lege horiek ikusita, ez da inondik ere harritzekoa literaturan jardun nahi zuten emakumezkoek gizonezkoen ezizenak hartzea beren lanak kaleratzeko (Fernan Caba­llero, George Sand edo George Elliot-en kasuak aipa genitzake), garai haietan ez baitzegoen ongi ikusita emakumezko batek era horretako jarduerak izatea. Azken batean, tradizioz emakumezkoari egotzi zitzaizkion zereginak (emazte eta ama zintzoare­nak) dira gizarteak ongi ikusten dituenak. Goian aipatu ditugun lau eleberrietan protagonista adulteroak emakumezkoak dira. Bere arau moralak kinka larrian zituen gizarte burgesak ezin zuen onartu horrelako jokabideak zabaltzea eta, betiko moduan, talderik ahulenarengan, emakumezkoengan jarri zuen bere ardura guztia. Horregatik amaitzen dira gaizki eleberri horiek guztiak, maila batean eredugarri ez ezik garaiko giroaren erakusgarri ere badirelako. Emmak bere buruaz beste egingo du, Anna Kareninak bezalaxe. Ana Ozores, La Regenta-ko protagonista, erabateko bakardadean geratuko da. Luisa, Basilio lehengusua obrako protagonista, gaixotasun larriaren ondorioz hilko da. Esandakoaz gain, nobela horietako protagonisten izaera desberdinak aipatu beharko genituzke. Emma Bovary, maite ez duen senar eskasarekin ezkonduta dagoena, izaera ameslari eta ausartekoa da, ekimena duten horietakoa. Eça de Queirozen nobelako protagonistak, ordea, ez du nortasun tinkorik, ez ausardiarik, eta gertakariek eramango dute adulteriora. Horiekin alderatuta, Anna Karenina emakumezko ikasiagoa da eta bera baino askozaz zaharragoa den senarrarekin dago ezkondua. Emakume horiek guztiak daude nahiko ez luketen senarrarekin ezkonduta, guztiak dira dohakabeak beren ezkon­tzetan (aspergura dela eta, adin desberdintasuna dela eta). Eta harrigarriagoa dena, beren jokabideak ohikotasunetik ateratzen den izaerari egozten zaizkio gehienetan: guztiak deskribatzen dira emakumezko urduri eta histeriko moduan hainbat pasartetan. Edozein alderditatik aztertzen ditugula ere, frustrazioz eta bakardadez betetako protagonista horien oinarrian, emakumezko dohakabe sinesgarriegiak irudikatzen asma­tu zuten egile errealistek, beren garaiaren ondorio ere baziren emakumezko tragikoak.

Adulterioaren gaia maisuki jorratzea

Adulterioa nobela errealistan Adulterioaren gaia oso zaharra da literaturan eta, gainera, nobelaren garapenarekin lotura estua duena. Hor dauzkagu, Mme. La Fayette-ren Clevesko printzesa XVII. mendean edo Wollstonecraft-ek XVIII. mendean idatzitako Maria. Alabaina, errealismoaren itzalean sortutako nobelak izan dira, dudarik gabe, adulterioaren gaia maisuki landu eta aztertu dutenak. Lehenago esan dugun moduan, Flauberten Madame Bovary (1857), Leon Tolstoiren Anna Karenina (1877), Clarinen La Regenta (1884) edo Eça de Queirozen Basilio lehengusua (1878) dira adulterioaren gaia maisuki erabili duten nobela errealista aipagarrienak. Madame Bovary 1851-1856 bitartean argitaratu zen, epeka, La revue de Paris aldizkarian, eta urtebete geroago, liburu modura. Argitaratu eta egun gutxira, nobela amo­ral­tzat hartu zuten zentsoreek, eta adulterioaren goratzea egiten zuelako salaketapean, auziperatu egin zuten Flaubert bere egilea. Esan beharrik ez dago iskanbila horrek sekulako entzutea eman ziola nobelari eta lehenengo argitalpena berehala agortu zen. Bere errugabetasuna frogatzeko, dudarik ez dago nobelan erabilitako kontamolde objektiboa baliagarria izan zela egilearentzat. Nobela bikaina da Madame Bovary, eta protagonista nagusia, Emma, irakurle askoren memorian geratu den emakumezko asegabea. Hauxe da obran kontatzen den istorioa: Emma gaztea herrixka bateko mediku hits eta aspergarriarekin ezkondu da, Charles Bovaryrekin. Berehala ohartu da ezkontza honekin ez duela bere gaztetako irakurketa erromantikoetan amestutako zoriona lortuko. Bere maitaleekin izango dituen harremanek ere ez dute asebeteko eta porrot egingo dute azkenean. Amaieran, beste irteerarik ez du ikusiko eta bere buruaz beste egingo du Emmak. Hutsaltasunaren, hipokresiaren, alferrikako ametsen munduaz inguratuta bizi den emakume asegabe hau eta, irakurketa erromantikoek beragan egindako "kalteez" haratago, bere inkomunikazioa, frustrazioa, ezinegona... dira maisuki testuratzen zaizkigunak. Ez da inondik ere harritzekoa XIX. mendearen bigarren erdialdean agertzea nobela horiek guztiak, garai horretan jartzen baitira zalantzan ordura artean tradizionalki onartu eta defenditutako jokabideak, bereziki ezkontzari dagozkionak. Orduantxe jarri zen modan "emakume asegabea" adierazpena, emakumezkoek jasaten zituzten bidegabekerien adierazle ere badena. Izan ere, XIX. mendean herrialdeetako legediak begiratuz gero, berehala ohartzen gara emakumezkoek ez zutela ia inongo lege eskubiderik. Hona zenbait adibide: 1814an, esate baterako, beren emazteak saldu dituzten senarrak ba omen dira Inglaterran. Frantzian, berriz, 1816an senar-emazteen banaketa debekatu egingo da berriro ere eta Napoleonen Kode Zibilari jarraituz, gizonezko batek emaztea adulterioa egiten harrapatzen bazuen, hura hiltzeko eskubidea zuen. Senarraren menpe zegoen, nabarmen, emakumezkoa Frantzian, eta 1881era arte ez zuen bere izenean kontu korronterik edukitzeko eskubiderik izan. Espainiari dagokionez, 1889ko Kode Zibilaren arabera, emazteak obedientzia osoa zor zion senarrari, eta senarraren esku gera­tzen zen haren ondasun guztien administrazioa. Infideltasun kasuetan, senarra izan bada beste emakume batekin harremanak izan dituena, hori frogatu egin behar du emazteak. Alderantziz gertatzen zenean, emaztea adulteroa zela susmatzen edo zekien senarrak hil egin zezakeen hura, eta kasu horretan sei hilabeteko erbesteaz zigortuko zuten gizona. Lege horiek ikusita, ez da inondik ere harritzekoa literaturan jardun nahi zuten emakumezkoek gizonezkoen ezizenak hartzea beren lanak kaleratzeko (Fernan Caba­llero, George Sand edo George Elliot-en kasuak aipa genitzake), garai haietan ez baitzegoen ongi ikusita emakumezko batek era horretako jarduerak izatea. Azken batean, tradizioz emakumezkoari egotzi zitzaizkion zereginak (emazte eta ama zintzoare­nak) dira gizarteak ongi ikusten dituenak. Goian aipatu ditugun lau eleberrietan protagonista adulteroak emakumezkoak dira. Bere arau moralak kinka larrian zituen gizarte burgesak ezin zuen onartu horrelako jokabideak zabaltzea eta, betiko moduan, talderik ahulenarengan, emakumezkoengan jarri zuen bere ardura guztia. Horregatik amaitzen dira gaizki eleberri horiek guztiak, maila batean eredugarri ez ezik garaiko giroaren erakusgarri ere badirelako. Emmak bere buruaz beste egingo du, Anna Kareninak bezalaxe. Ana Ozores, La Regenta-ko protagonista, erabateko bakardadean geratuko da. Luisa, Basilio lehengusua obrako protagonista, gaixotasun larriaren ondorioz hilko da. Esandakoaz gain, nobela horietako protagonisten izaera desberdinak aipatu beharko genituzke. Emma Bovary, maite ez duen senar eskasarekin ezkonduta dagoena, izaera ameslari eta ausartekoa da, ekimena duten horietakoa. Eça de Queirozen nobelako protagonistak, ordea, ez du nortasun tinkorik, ez ausardiarik, eta gertakariek eramango dute adulteriora. Horiekin alderatuta, Anna Karenina emakumezko ikasiagoa da eta bera baino askozaz zaharragoa den senarrarekin dago ezkondua. Emakume horiek guztiak daude nahiko ez luketen senarrarekin ezkonduta, guztiak dira dohakabeak beren ezkon­tzetan (aspergura dela eta, adin desberdintasuna dela eta). Eta harrigarriagoa dena, beren jokabideak ohikotasunetik ateratzen den izaerari egozten zaizkio gehienetan: guztiak deskribatzen dira emakumezko urduri eta histeriko moduan hainbat pasartetan. Edozein alderditatik aztertzen ditugula ere, frustrazioz eta bakardadez betetako protagonista horien oinarrian, emakumezko dohakabe sinesgarriegiak irudikatzen asma­tu zuten egile errealistek, beren garaiaren ondorio ere baziren emakumezko tragikoak.

Zer dio Madame Bovary nobela argitaratzeari buruz?

Adulterioa nobela errealistan Adulterioaren gaia oso zaharra da literaturan eta, gainera, nobelaren garapenarekin lotura estua duena. Hor dauzkagu, Mme. La Fayette-ren Clevesko printzesa XVII. mendean edo Wollstonecraft-ek XVIII. mendean idatzitako Maria. Alabaina, errealismoaren itzalean sortutako nobelak izan dira, dudarik gabe, adulterioaren gaia maisuki landu eta aztertu dutenak. Lehenago esan dugun moduan, Flauberten Madame Bovary (1857), Leon Tolstoiren Anna Karenina (1877), Clarinen La Regenta (1884) edo Eça de Queirozen Basilio lehengusua (1878) dira adulterioaren gaia maisuki erabili duten nobela errealista aipagarrienak. Madame Bovary 1851-1856 bitartean argitaratu zen, epeka, La revue de Paris aldizkarian, eta urtebete geroago, liburu modura. Argitaratu eta egun gutxira, nobela amo­ral­tzat hartu zuten zentsoreek, eta adulterioaren goratzea egiten zuelako salaketapean, auziperatu egin zuten Flaubert bere egilea. Esan beharrik ez dago iskanbila horrek sekulako entzutea eman ziola nobelari eta lehenengo argitalpena berehala agortu zen. Bere errugabetasuna frogatzeko, dudarik ez dago nobelan erabilitako kontamolde objektiboa baliagarria izan zela egilearentzat. Nobela bikaina da Madame Bovary, eta protagonista nagusia, Emma, irakurle askoren memorian geratu den emakumezko asegabea. Hauxe da obran kontatzen den istorioa: Emma gaztea herrixka bateko mediku hits eta aspergarriarekin ezkondu da, Charles Bovaryrekin. Berehala ohartu da ezkontza honekin ez duela bere gaztetako irakurketa erromantikoetan amestutako zoriona lortuko. Bere maitaleekin izango dituen harremanek ere ez dute asebeteko eta porrot egingo dute azkenean. Amaieran, beste irteerarik ez du ikusiko eta bere buruaz beste egingo du Emmak. Hutsaltasunaren, hipokresiaren, alferrikako ametsen munduaz inguratuta bizi den emakume asegabe hau eta, irakurketa erromantikoek beragan egindako "kalteez" haratago, bere inkomunikazioa, frustrazioa, ezinegona... dira maisuki testuratzen zaizkigunak. Ez da inondik ere harritzekoa XIX. mendearen bigarren erdialdean agertzea nobela horiek guztiak, garai horretan jartzen baitira zalantzan ordura artean tradizionalki onartu eta defenditutako jokabideak, bereziki ezkontzari dagozkionak. Orduantxe jarri zen modan "emakume asegabea" adierazpena, emakumezkoek jasaten zituzten bidegabekerien adierazle ere badena. Izan ere, XIX. mendean herrialdeetako legediak begiratuz gero, berehala ohartzen gara emakumezkoek ez zutela ia inongo lege eskubiderik. Hona zenbait adibide: 1814an, esate baterako, beren emazteak saldu dituzten senarrak ba omen dira Inglaterran. Frantzian, berriz, 1816an senar-emazteen banaketa debekatu egingo da berriro ere eta Napoleonen Kode Zibilari jarraituz, gizonezko batek emaztea adulterioa egiten harrapatzen bazuen, hura hiltzeko eskubidea zuen. Senarraren menpe zegoen, nabarmen, emakumezkoa Frantzian, eta 1881era arte ez zuen bere izenean kontu korronterik edukitzeko eskubiderik izan. Espainiari dagokionez, 1889ko Kode Zibilaren arabera, emazteak obedientzia osoa zor zion senarrari, eta senarraren esku gera­tzen zen haren ondasun guztien administrazioa. Infideltasun kasuetan, senarra izan bada beste emakume batekin harremanak izan dituena, hori frogatu egin behar du emazteak. Alderantziz gertatzen zenean, emaztea adulteroa zela susmatzen edo zekien senarrak hil egin zezakeen hura, eta kasu horretan sei hilabeteko erbesteaz zigortuko zuten gizona. Lege horiek ikusita, ez da inondik ere harritzekoa literaturan jardun nahi zuten emakumezkoek gizonezkoen ezizenak hartzea beren lanak kaleratzeko (Fernan Caba­llero, George Sand edo George Elliot-en kasuak aipa genitzake), garai haietan ez baitzegoen ongi ikusita emakumezko batek era horretako jarduerak izatea. Azken batean, tradizioz emakumezkoari egotzi zitzaizkion zereginak (emazte eta ama zintzoare­nak) dira gizarteak ongi ikusten dituenak. Goian aipatu ditugun lau eleberrietan protagonista adulteroak emakumezkoak dira. Bere arau moralak kinka larrian zituen gizarte burgesak ezin zuen onartu horrelako jokabideak zabaltzea eta, betiko moduan, talderik ahulenarengan, emakumezkoengan jarri zuen bere ardura guztia. Horregatik amaitzen dira gaizki eleberri horiek guztiak, maila batean eredugarri ez ezik garaiko giroaren erakusgarri ere badirelako. Emmak bere buruaz beste egingo du, Anna Kareninak bezalaxe. Ana Ozores, La Regenta-ko protagonista, erabateko bakardadean geratuko da. Luisa, Basilio lehengusua obrako protagonista, gaixotasun larriaren ondorioz hilko da. Esandakoaz gain, nobela horietako protagonisten izaera desberdinak aipatu beharko genituzke. Emma Bovary, maite ez duen senar eskasarekin ezkonduta dagoena, izaera ameslari eta ausartekoa da, ekimena duten horietakoa. Eça de Queirozen nobelako protagonistak, ordea, ez du nortasun tinkorik, ez ausardiarik, eta gertakariek eramango dute adulteriora. Horiekin alderatuta, Anna Karenina emakumezko ikasiagoa da eta bera baino askozaz zaharragoa den senarrarekin dago ezkondua. Emakume horiek guztiak daude nahiko ez luketen senarrarekin ezkonduta, guztiak dira dohakabeak beren ezkon­tzetan (aspergura dela eta, adin desberdintasuna dela eta). Eta harrigarriagoa dena, beren jokabideak ohikotasunetik ateratzen den izaerari egozten zaizkio gehienetan: guztiak deskribatzen dira emakumezko urduri eta histeriko moduan hainbat pasartetan. Edozein alderditatik aztertzen ditugula ere, frustrazioz eta bakardadez betetako protagonista horien oinarrian, emakumezko dohakabe sinesgarriegiak irudikatzen asma­tu zuten egile errealistek, beren garaiaren ondorio ere baziren emakumezko tragikoak.

Zein ezaugarri ditu Emma eta Charlesen arteko ezkontzak?

Adulterioa nobela errealistan Adulterioaren gaia oso zaharra da literaturan eta, gainera, nobelaren garapenarekin lotura estua duena. Hor dauzkagu, Mme. La Fayette-ren Clevesko printzesa XVII. mendean edo Wollstonecraft-ek XVIII. mendean idatzitako Maria. Alabaina, errealismoaren itzalean sortutako nobelak izan dira, dudarik gabe, adulterioaren gaia maisuki landu eta aztertu dutenak. Lehenago esan dugun moduan, Flauberten Madame Bovary (1857), Leon Tolstoiren Anna Karenina (1877), Clarinen La Regenta (1884) edo Eça de Queirozen Basilio lehengusua (1878) dira adulterioaren gaia maisuki erabili duten nobela errealista aipagarrienak. Madame Bovary 1851-1856 bitartean argitaratu zen, epeka, La revue de Paris aldizkarian, eta urtebete geroago, liburu modura. Argitaratu eta egun gutxira, nobela amo­ral­tzat hartu zuten zentsoreek, eta adulterioaren goratzea egiten zuelako salaketapean, auziperatu egin zuten Flaubert bere egilea. Esan beharrik ez dago iskanbila horrek sekulako entzutea eman ziola nobelari eta lehenengo argitalpena berehala agortu zen. Bere errugabetasuna frogatzeko, dudarik ez dago nobelan erabilitako kontamolde objektiboa baliagarria izan zela egilearentzat. Nobela bikaina da Madame Bovary, eta protagonista nagusia, Emma, irakurle askoren memorian geratu den emakumezko asegabea. Hauxe da obran kontatzen den istorioa: Emma gaztea herrixka bateko mediku hits eta aspergarriarekin ezkondu da, Charles Bovaryrekin. Berehala ohartu da ezkontza honekin ez duela bere gaztetako irakurketa erromantikoetan amestutako zoriona lortuko. Bere maitaleekin izango dituen harremanek ere ez dute asebeteko eta porrot egingo dute azkenean. Amaieran, beste irteerarik ez du ikusiko eta bere buruaz beste egingo du Emmak. Hutsaltasunaren, hipokresiaren, alferrikako ametsen munduaz inguratuta bizi den emakume asegabe hau eta, irakurketa erromantikoek beragan egindako "kalteez" haratago, bere inkomunikazioa, frustrazioa, ezinegona... dira maisuki testuratzen zaizkigunak. Ez da inondik ere harritzekoa XIX. mendearen bigarren erdialdean agertzea nobela horiek guztiak, garai horretan jartzen baitira zalantzan ordura artean tradizionalki onartu eta defenditutako jokabideak, bereziki ezkontzari dagozkionak. Orduantxe jarri zen modan "emakume asegabea" adierazpena, emakumezkoek jasaten zituzten bidegabekerien adierazle ere badena. Izan ere, XIX. mendean herrialdeetako legediak begiratuz gero, berehala ohartzen gara emakumezkoek ez zutela ia inongo lege eskubiderik. Hona zenbait adibide: 1814an, esate baterako, beren emazteak saldu dituzten senarrak ba omen dira Inglaterran. Frantzian, berriz, 1816an senar-emazteen banaketa debekatu egingo da berriro ere eta Napoleonen Kode Zibilari jarraituz, gizonezko batek emaztea adulterioa egiten harrapatzen bazuen, hura hiltzeko eskubidea zuen. Senarraren menpe zegoen, nabarmen, emakumezkoa Frantzian, eta 1881era arte ez zuen bere izenean kontu korronterik edukitzeko eskubiderik izan. Espainiari dagokionez, 1889ko Kode Zibilaren arabera, emazteak obedientzia osoa zor zion senarrari, eta senarraren esku gera­tzen zen haren ondasun guztien administrazioa. Infideltasun kasuetan, senarra izan bada beste emakume batekin harremanak izan dituena, hori frogatu egin behar du emazteak. Alderantziz gertatzen zenean, emaztea adulteroa zela susmatzen edo zekien senarrak hil egin zezakeen hura, eta kasu horretan sei hilabeteko erbesteaz zigortuko zuten gizona. Lege horiek ikusita, ez da inondik ere harritzekoa literaturan jardun nahi zuten emakumezkoek gizonezkoen ezizenak hartzea beren lanak kaleratzeko (Fernan Caba­llero, George Sand edo George Elliot-en kasuak aipa genitzake), garai haietan ez baitzegoen ongi ikusita emakumezko batek era horretako jarduerak izatea. Azken batean, tradizioz emakumezkoari egotzi zitzaizkion zereginak (emazte eta ama zintzoare­nak) dira gizarteak ongi ikusten dituenak. Goian aipatu ditugun lau eleberrietan protagonista adulteroak emakumezkoak dira. Bere arau moralak kinka larrian zituen gizarte burgesak ezin zuen onartu horrelako jokabideak zabaltzea eta, betiko moduan, talderik ahulenarengan, emakumezkoengan jarri zuen bere ardura guztia. Horregatik amaitzen dira gaizki eleberri horiek guztiak, maila batean eredugarri ez ezik garaiko giroaren erakusgarri ere badirelako. Emmak bere buruaz beste egingo du, Anna Kareninak bezalaxe. Ana Ozores, La Regenta-ko protagonista, erabateko bakardadean geratuko da. Luisa, Basilio lehengusua obrako protagonista, gaixotasun larriaren ondorioz hilko da. Esandakoaz gain, nobela horietako protagonisten izaera desberdinak aipatu beharko genituzke. Emma Bovary, maite ez duen senar eskasarekin ezkonduta dagoena, izaera ameslari eta ausartekoa da, ekimena duten horietakoa. Eça de Queirozen nobelako protagonistak, ordea, ez du nortasun tinkorik, ez ausardiarik, eta gertakariek eramango dute adulteriora. Horiekin alderatuta, Anna Karenina emakumezko ikasiagoa da eta bera baino askozaz zaharragoa den senarrarekin dago ezkondua. Emakume horiek guztiak daude nahiko ez luketen senarrarekin ezkonduta, guztiak dira dohakabeak beren ezkon­tzetan (aspergura dela eta, adin desberdintasuna dela eta). Eta harrigarriagoa dena, beren jokabideak ohikotasunetik ateratzen den izaerari egozten zaizkio gehienetan: guztiak deskribatzen dira emakumezko urduri eta histeriko moduan hainbat pasartetan. Edozein alderditatik aztertzen ditugula ere, frustrazioz eta bakardadez betetako protagonista horien oinarrian, emakumezko dohakabe sinesgarriegiak irudikatzen asma­tu zuten egile errealistek, beren garaiaren ondorio ere baziren emakumezko tragikoak.

Zer adierazten du "emakume asegabea" espresioak?

Adulterioa nobela errealistan Adulterioaren gaia oso zaharra da literaturan eta, gainera, nobelaren garapenarekin lotura estua duena. Hor dauzkagu, Mme. La Fayette-ren Clevesko printzesa XVII. mendean edo Wollstonecraft-ek XVIII. mendean idatzitako Maria. Alabaina, errealismoaren itzalean sortutako nobelak izan dira, dudarik gabe, adulterioaren gaia maisuki landu eta aztertu dutenak. Lehenago esan dugun moduan, Flauberten Madame Bovary (1857), Leon Tolstoiren Anna Karenina (1877), Clarinen La Regenta (1884) edo Eça de Queirozen Basilio lehengusua (1878) dira adulterioaren gaia maisuki erabili duten nobela errealista aipagarrienak. Madame Bovary 1851-1856 bitartean argitaratu zen, epeka, La revue de Paris aldizkarian, eta urtebete geroago, liburu modura. Argitaratu eta egun gutxira, nobela amo­ral­tzat hartu zuten zentsoreek, eta adulterioaren goratzea egiten zuelako salaketapean, auziperatu egin zuten Flaubert bere egilea. Esan beharrik ez dago iskanbila horrek sekulako entzutea eman ziola nobelari eta lehenengo argitalpena berehala agortu zen. Bere errugabetasuna frogatzeko, dudarik ez dago nobelan erabilitako kontamolde objektiboa baliagarria izan zela egilearentzat. Nobela bikaina da Madame Bovary, eta protagonista nagusia, Emma, irakurle askoren memorian geratu den emakumezko asegabea. Hauxe da obran kontatzen den istorioa: Emma gaztea herrixka bateko mediku hits eta aspergarriarekin ezkondu da, Charles Bovaryrekin. Berehala ohartu da ezkontza honekin ez duela bere gaztetako irakurketa erromantikoetan amestutako zoriona lortuko. Bere maitaleekin izango dituen harremanek ere ez dute asebeteko eta porrot egingo dute azkenean. Amaieran, beste irteerarik ez du ikusiko eta bere buruaz beste egingo du Emmak. Hutsaltasunaren, hipokresiaren, alferrikako ametsen munduaz inguratuta bizi den emakume asegabe hau eta, irakurketa erromantikoek beragan egindako "kalteez" haratago, bere inkomunikazioa, frustrazioa, ezinegona... dira maisuki testuratzen zaizkigunak. Ez da inondik ere harritzekoa XIX. mendearen bigarren erdialdean agertzea nobela horiek guztiak, garai horretan jartzen baitira zalantzan ordura artean tradizionalki onartu eta defenditutako jokabideak, bereziki ezkontzari dagozkionak. Orduantxe jarri zen modan "emakume asegabea" adierazpena, emakumezkoek jasaten zituzten bidegabekerien adierazle ere badena. Izan ere, XIX. mendean herrialdeetako legediak begiratuz gero, berehala ohartzen gara emakumezkoek ez zutela ia inongo lege eskubiderik. Hona zenbait adibide: 1814an, esate baterako, beren emazteak saldu dituzten senarrak ba omen dira Inglaterran. Frantzian, berriz, 1816an senar-emazteen banaketa debekatu egingo da berriro ere eta Napoleonen Kode Zibilari jarraituz, gizonezko batek emaztea adulterioa egiten harrapatzen bazuen, hura hiltzeko eskubidea zuen. Senarraren menpe zegoen, nabarmen, emakumezkoa Frantzian, eta 1881era arte ez zuen bere izenean kontu korronterik edukitzeko eskubiderik izan. Espainiari dagokionez, 1889ko Kode Zibilaren arabera, emazteak obedientzia osoa zor zion senarrari, eta senarraren esku gera­tzen zen haren ondasun guztien administrazioa. Infideltasun kasuetan, senarra izan bada beste emakume batekin harremanak izan dituena, hori frogatu egin behar du emazteak. Alderantziz gertatzen zenean, emaztea adulteroa zela susmatzen edo zekien senarrak hil egin zezakeen hura, eta kasu horretan sei hilabeteko erbesteaz zigortuko zuten gizona. Lege horiek ikusita, ez da inondik ere harritzekoa literaturan jardun nahi zuten emakumezkoek gizonezkoen ezizenak hartzea beren lanak kaleratzeko (Fernan Caba­llero, George Sand edo George Elliot-en kasuak aipa genitzake), garai haietan ez baitzegoen ongi ikusita emakumezko batek era horretako jarduerak izatea. Azken batean, tradizioz emakumezkoari egotzi zitzaizkion zereginak (emazte eta ama zintzoare­nak) dira gizarteak ongi ikusten dituenak. Goian aipatu ditugun lau eleberrietan protagonista adulteroak emakumezkoak dira. Bere arau moralak kinka larrian zituen gizarte burgesak ezin zuen onartu horrelako jokabideak zabaltzea eta, betiko moduan, talderik ahulenarengan, emakumezkoengan jarri zuen bere ardura guztia. Horregatik amaitzen dira gaizki eleberri horiek guztiak, maila batean eredugarri ez ezik garaiko giroaren erakusgarri ere badirelako. Emmak bere buruaz beste egingo du, Anna Kareninak bezalaxe. Ana Ozores, La Regenta-ko protagonista, erabateko bakardadean geratuko da. Luisa, Basilio lehengusua obrako protagonista, gaixotasun larriaren ondorioz hilko da. Esandakoaz gain, nobela horietako protagonisten izaera desberdinak aipatu beharko genituzke. Emma Bovary, maite ez duen senar eskasarekin ezkonduta dagoena, izaera ameslari eta ausartekoa da, ekimena duten horietakoa. Eça de Queirozen nobelako protagonistak, ordea, ez du nortasun tinkorik, ez ausardiarik, eta gertakariek eramango dute adulteriora. Horiekin alderatuta, Anna Karenina emakumezko ikasiagoa da eta bera baino askozaz zaharragoa den senarrarekin dago ezkondua. Emakume horiek guztiak daude nahiko ez luketen senarrarekin ezkonduta, guztiak dira dohakabeak beren ezkon­tzetan (aspergura dela eta, adin desberdintasuna dela eta). Eta harrigarriagoa dena, beren jokabideak ohikotasunetik ateratzen den izaerari egozten zaizkio gehienetan: guztiak deskribatzen dira emakumezko urduri eta histeriko moduan hainbat pasartetan. Edozein alderditatik aztertzen ditugula ere, frustrazioz eta bakardadez betetako protagonista horien oinarrian, emakumezko dohakabe sinesgarriegiak irudikatzen asma­tu zuten egile errealistek, beren garaiaren ondorio ere baziren emakumezko tragikoak.

Zer agertzen da 1889ko Espainiako Kode Zibilean adulterioari buruz?

Adulterioa nobela errealistan Adulterioaren gaia oso zaharra da literaturan eta, gainera, nobelaren garapenarekin lotura estua duena. Hor dauzkagu, Mme. La Fayette-ren Clevesko printzesa XVII. mendean edo Wollstonecraft-ek XVIII. mendean idatzitako Maria. Alabaina, errealismoaren itzalean sortutako nobelak izan dira, dudarik gabe, adulterioaren gaia maisuki landu eta aztertu dutenak. Lehenago esan dugun moduan, Flauberten Madame Bovary (1857), Leon Tolstoiren Anna Karenina (1877), Clarinen La Regenta (1884) edo Eça de Queirozen Basilio lehengusua (1878) dira adulterioaren gaia maisuki erabili duten nobela errealista aipagarrienak. Madame Bovary 1851-1856 bitartean argitaratu zen, epeka, La revue de Paris aldizkarian, eta urtebete geroago, liburu modura. Argitaratu eta egun gutxira, nobela amo­ral­tzat hartu zuten zentsoreek, eta adulterioaren goratzea egiten zuelako salaketapean, auziperatu egin zuten Flaubert bere egilea. Esan beharrik ez dago iskanbila horrek sekulako entzutea eman ziola nobelari eta lehenengo argitalpena berehala agortu zen. Bere errugabetasuna frogatzeko, dudarik ez dago nobelan erabilitako kontamolde objektiboa baliagarria izan zela egilearentzat. Nobela bikaina da Madame Bovary, eta protagonista nagusia, Emma, irakurle askoren memorian geratu den emakumezko asegabea. Hauxe da obran kontatzen den istorioa: Emma gaztea herrixka bateko mediku hits eta aspergarriarekin ezkondu da, Charles Bovaryrekin. Berehala ohartu da ezkontza honekin ez duela bere gaztetako irakurketa erromantikoetan amestutako zoriona lortuko. Bere maitaleekin izango dituen harremanek ere ez dute asebeteko eta porrot egingo dute azkenean. Amaieran, beste irteerarik ez du ikusiko eta bere buruaz beste egingo du Emmak. Hutsaltasunaren, hipokresiaren, alferrikako ametsen munduaz inguratuta bizi den emakume asegabe hau eta, irakurketa erromantikoek beragan egindako "kalteez" haratago, bere inkomunikazioa, frustrazioa, ezinegona... dira maisuki testuratzen zaizkigunak. Ez da inondik ere harritzekoa XIX. mendearen bigarren erdialdean agertzea nobela horiek guztiak, garai horretan jartzen baitira zalantzan ordura artean tradizionalki onartu eta defenditutako jokabideak, bereziki ezkontzari dagozkionak. Orduantxe jarri zen modan "emakume asegabea" adierazpena, emakumezkoek jasaten zituzten bidegabekerien adierazle ere badena. Izan ere, XIX. mendean herrialdeetako legediak begiratuz gero, berehala ohartzen gara emakumezkoek ez zutela ia inongo lege eskubiderik. Hona zenbait adibide: 1814an, esate baterako, beren emazteak saldu dituzten senarrak ba omen dira Inglaterran. Frantzian, berriz, 1816an senar-emazteen banaketa debekatu egingo da berriro ere eta Napoleonen Kode Zibilari jarraituz, gizonezko batek emaztea adulterioa egiten harrapatzen bazuen, hura hiltzeko eskubidea zuen. Senarraren menpe zegoen, nabarmen, emakumezkoa Frantzian, eta 1881era arte ez zuen bere izenean kontu korronterik edukitzeko eskubiderik izan. Espainiari dagokionez, 1889ko Kode Zibilaren arabera, emazteak obedientzia osoa zor zion senarrari, eta senarraren esku gera­tzen zen haren ondasun guztien administrazioa. Infideltasun kasuetan, senarra izan bada beste emakume batekin harremanak izan dituena, hori frogatu egin behar du emazteak. Alderantziz gertatzen zenean, emaztea adulteroa zela susmatzen edo zekien senarrak hil egin zezakeen hura, eta kasu horretan sei hilabeteko erbesteaz zigortuko zuten gizona. Lege horiek ikusita, ez da inondik ere harritzekoa literaturan jardun nahi zuten emakumezkoek gizonezkoen ezizenak hartzea beren lanak kaleratzeko (Fernan Caba­llero, George Sand edo George Elliot-en kasuak aipa genitzake), garai haietan ez baitzegoen ongi ikusita emakumezko batek era horretako jarduerak izatea. Azken batean, tradizioz emakumezkoari egotzi zitzaizkion zereginak (emazte eta ama zintzoare­nak) dira gizarteak ongi ikusten dituenak. Goian aipatu ditugun lau eleberrietan protagonista adulteroak emakumezkoak dira. Bere arau moralak kinka larrian zituen gizarte burgesak ezin zuen onartu horrelako jokabideak zabaltzea eta, betiko moduan, talderik ahulenarengan, emakumezkoengan jarri zuen bere ardura guztia. Horregatik amaitzen dira gaizki eleberri horiek guztiak, maila batean eredugarri ez ezik garaiko giroaren erakusgarri ere badirelako. Emmak bere buruaz beste egingo du, Anna Kareninak bezalaxe. Ana Ozores, La Regenta-ko protagonista, erabateko bakardadean geratuko da. Luisa, Basilio lehengusua obrako protagonista, gaixotasun larriaren ondorioz hilko da. Esandakoaz gain, nobela horietako protagonisten izaera desberdinak aipatu beharko genituzke. Emma Bovary, maite ez duen senar eskasarekin ezkonduta dagoena, izaera ameslari eta ausartekoa da, ekimena duten horietakoa. Eça de Queirozen nobelako protagonistak, ordea, ez du nortasun tinkorik, ez ausardiarik, eta gertakariek eramango dute adulteriora. Horiekin alderatuta, Anna Karenina emakumezko ikasiagoa da eta bera baino askozaz zaharragoa den senarrarekin dago ezkondua. Emakume horiek guztiak daude nahiko ez luketen senarrarekin ezkonduta, guztiak dira dohakabeak beren ezkon­tzetan (aspergura dela eta, adin desberdintasuna dela eta). Eta harrigarriagoa dena, beren jokabideak ohikotasunetik ateratzen den izaerari egozten zaizkio gehienetan: guztiak deskribatzen dira emakumezko urduri eta histeriko moduan hainbat pasartetan. Edozein alderditatik aztertzen ditugula ere, frustrazioz eta bakardadez betetako protagonista horien oinarrian, emakumezko dohakabe sinesgarriegiak irudikatzen asma­tu zuten egile errealistek, beren garaiaren ondorio ere baziren emakumezko tragikoak.

Zenbait emakume idazlek zergatik hartzen dituzte gizonezkoen izenak, hala nola Fernan Caballero, George Sand, George Elliot?

Adulterioa nobela errealistan Adulterioaren gaia oso zaharra da literaturan eta, gainera, nobelaren garapenarekin lotura estua duena. Hor dauzkagu, Mme. La Fayette-ren Clevesko printzesa XVII. mendean edo Wollstonecraft-ek XVIII. mendean idatzitako Maria. Alabaina, errealismoaren itzalean sortutako nobelak izan dira, dudarik gabe, adulterioaren gaia maisuki landu eta aztertu dutenak. Lehenago esan dugun moduan, Flauberten Madame Bovary (1857), Leon Tolstoiren Anna Karenina (1877), Clarinen La Regenta (1884) edo Eça de Queirozen Basilio lehengusua (1878) dira adulterioaren gaia maisuki erabili duten nobela errealista aipagarrienak. Madame Bovary 1851-1856 bitartean argitaratu zen, epeka, La revue de Paris aldizkarian, eta urtebete geroago, liburu modura. Argitaratu eta egun gutxira, nobela amo­ral­tzat hartu zuten zentsoreek, eta adulterioaren goratzea egiten zuelako salaketapean, auziperatu egin zuten Flaubert bere egilea. Esan beharrik ez dago iskanbila horrek sekulako entzutea eman ziola nobelari eta lehenengo argitalpena berehala agortu zen. Bere errugabetasuna frogatzeko, dudarik ez dago nobelan erabilitako kontamolde objektiboa baliagarria izan zela egilearentzat. Nobela bikaina da Madame Bovary, eta protagonista nagusia, Emma, irakurle askoren memorian geratu den emakumezko asegabea. Hauxe da obran kontatzen den istorioa: Emma gaztea herrixka bateko mediku hits eta aspergarriarekin ezkondu da, Charles Bovaryrekin. Berehala ohartu da ezkontza honekin ez duela bere gaztetako irakurketa erromantikoetan amestutako zoriona lortuko. Bere maitaleekin izango dituen harremanek ere ez dute asebeteko eta porrot egingo dute azkenean. Amaieran, beste irteerarik ez du ikusiko eta bere buruaz beste egingo du Emmak. Hutsaltasunaren, hipokresiaren, alferrikako ametsen munduaz inguratuta bizi den emakume asegabe hau eta, irakurketa erromantikoek beragan egindako "kalteez" haratago, bere inkomunikazioa, frustrazioa, ezinegona... dira maisuki testuratzen zaizkigunak. Ez da inondik ere harritzekoa XIX. mendearen bigarren erdialdean agertzea nobela horiek guztiak, garai horretan jartzen baitira zalantzan ordura artean tradizionalki onartu eta defenditutako jokabideak, bereziki ezkontzari dagozkionak. Orduantxe jarri zen modan "emakume asegabea" adierazpena, emakumezkoek jasaten zituzten bidegabekerien adierazle ere badena. Izan ere, XIX. mendean herrialdeetako legediak begiratuz gero, berehala ohartzen gara emakumezkoek ez zutela ia inongo lege eskubiderik. Hona zenbait adibide: 1814an, esate baterako, beren emazteak saldu dituzten senarrak ba omen dira Inglaterran. Frantzian, berriz, 1816an senar-emazteen banaketa debekatu egingo da berriro ere eta Napoleonen Kode Zibilari jarraituz, gizonezko batek emaztea adulterioa egiten harrapatzen bazuen, hura hiltzeko eskubidea zuen. Senarraren menpe zegoen, nabarmen, emakumezkoa Frantzian, eta 1881era arte ez zuen bere izenean kontu korronterik edukitzeko eskubiderik izan. Espainiari dagokionez, 1889ko Kode Zibilaren arabera, emazteak obedientzia osoa zor zion senarrari, eta senarraren esku gera­tzen zen haren ondasun guztien administrazioa. Infideltasun kasuetan, senarra izan bada beste emakume batekin harremanak izan dituena, hori frogatu egin behar du emazteak. Alderantziz gertatzen zenean, emaztea adulteroa zela susmatzen edo zekien senarrak hil egin zezakeen hura, eta kasu horretan sei hilabeteko erbesteaz zigortuko zuten gizona. Lege horiek ikusita, ez da inondik ere harritzekoa literaturan jardun nahi zuten emakumezkoek gizonezkoen ezizenak hartzea beren lanak kaleratzeko (Fernan Caba­llero, George Sand edo George Elliot-en kasuak aipa genitzake), garai haietan ez baitzegoen ongi ikusita emakumezko batek era horretako jarduerak izatea. Azken batean, tradizioz emakumezkoari egotzi zitzaizkion zereginak (emazte eta ama zintzoare­nak) dira gizarteak ongi ikusten dituenak. Goian aipatu ditugun lau eleberrietan protagonista adulteroak emakumezkoak dira. Bere arau moralak kinka larrian zituen gizarte burgesak ezin zuen onartu horrelako jokabideak zabaltzea eta, betiko moduan, talderik ahulenarengan, emakumezkoengan jarri zuen bere ardura guztia. Horregatik amaitzen dira gaizki eleberri horiek guztiak, maila batean eredugarri ez ezik garaiko giroaren erakusgarri ere badirelako. Emmak bere buruaz beste egingo du, Anna Kareninak bezalaxe. Ana Ozores, La Regenta-ko protagonista, erabateko bakardadean geratuko da. Luisa, Basilio lehengusua obrako protagonista, gaixotasun larriaren ondorioz hilko da. Esandakoaz gain, nobela horietako protagonisten izaera desberdinak aipatu beharko genituzke. Emma Bovary, maite ez duen senar eskasarekin ezkonduta dagoena, izaera ameslari eta ausartekoa da, ekimena duten horietakoa. Eça de Queirozen nobelako protagonistak, ordea, ez du nortasun tinkorik, ez ausardiarik, eta gertakariek eramango dute adulteriora. Horiekin alderatuta, Anna Karenina emakumezko ikasiagoa da eta bera baino askozaz zaharragoa den senarrarekin dago ezkondua. Emakume horiek guztiak daude nahiko ez luketen senarrarekin ezkonduta, guztiak dira dohakabeak beren ezkon­tzetan (aspergura dela eta, adin desberdintasuna dela eta). Eta harrigarriagoa dena, beren jokabideak ohikotasunetik ateratzen den izaerari egozten zaizkio gehienetan: guztiak deskribatzen dira emakumezko urduri eta histeriko moduan hainbat pasartetan. Edozein alderditatik aztertzen ditugula ere, frustrazioz eta bakardadez betetako protagonista horien oinarrian, emakumezko dohakabe sinesgarriegiak irudikatzen asma­tu zuten egile errealistek, beren garaiaren ondorio ere baziren emakumezko tragikoak.

Honako zein eleberrik dute amaiera tragikotzat protagonistaren heriotza?

Adulterioa nobela errealistan Adulterioaren gaia oso zaharra da literaturan eta, gainera, nobelaren garapenarekin lotura estua duena. Hor dauzkagu, Mme. La Fayette-ren Clevesko printzesa XVII. mendean edo Wollstonecraft-ek XVIII. mendean idatzitako Maria. Alabaina, errealismoaren itzalean sortutako nobelak izan dira, dudarik gabe, adulterioaren gaia maisuki landu eta aztertu dutenak. Lehenago esan dugun moduan, Flauberten Madame Bovary (1857), Leon Tolstoiren Anna Karenina (1877), Clarinen La Regenta (1884) edo Eça de Queirozen Basilio lehengusua (1878) dira adulterioaren gaia maisuki erabili duten nobela errealista aipagarrienak. Madame Bovary 1851-1856 bitartean argitaratu zen, epeka, La revue de Paris aldizkarian, eta urtebete geroago, liburu modura. Argitaratu eta egun gutxira, nobela amo­ral­tzat hartu zuten zentsoreek, eta adulterioaren goratzea egiten zuelako salaketapean, auziperatu egin zuten Flaubert bere egilea. Esan beharrik ez dago iskanbila horrek sekulako entzutea eman ziola nobelari eta lehenengo argitalpena berehala agortu zen. Bere errugabetasuna frogatzeko, dudarik ez dago nobelan erabilitako kontamolde objektiboa baliagarria izan zela egilearentzat. Nobela bikaina da Madame Bovary, eta protagonista nagusia, Emma, irakurle askoren memorian geratu den emakumezko asegabea. Hauxe da obran kontatzen den istorioa: Emma gaztea herrixka bateko mediku hits eta aspergarriarekin ezkondu da, Charles Bovaryrekin. Berehala ohartu da ezkontza honekin ez duela bere gaztetako irakurketa erromantikoetan amestutako zoriona lortuko. Bere maitaleekin izango dituen harremanek ere ez dute asebeteko eta porrot egingo dute azkenean. Amaieran, beste irteerarik ez du ikusiko eta bere buruaz beste egingo du Emmak. Hutsaltasunaren, hipokresiaren, alferrikako ametsen munduaz inguratuta bizi den emakume asegabe hau eta, irakurketa erromantikoek beragan egindako "kalteez" haratago, bere inkomunikazioa, frustrazioa, ezinegona... dira maisuki testuratzen zaizkigunak. Ez da inondik ere harritzekoa XIX. mendearen bigarren erdialdean agertzea nobela horiek guztiak, garai horretan jartzen baitira zalantzan ordura artean tradizionalki onartu eta defenditutako jokabideak, bereziki ezkontzari dagozkionak. Orduantxe jarri zen modan "emakume asegabea" adierazpena, emakumezkoek jasaten zituzten bidegabekerien adierazle ere badena. Izan ere, XIX. mendean herrialdeetako legediak begiratuz gero, berehala ohartzen gara emakumezkoek ez zutela ia inongo lege eskubiderik. Hona zenbait adibide: 1814an, esate baterako, beren emazteak saldu dituzten senarrak ba omen dira Inglaterran. Frantzian, berriz, 1816an senar-emazteen banaketa debekatu egingo da berriro ere eta Napoleonen Kode Zibilari jarraituz, gizonezko batek emaztea adulterioa egiten harrapatzen bazuen, hura hiltzeko eskubidea zuen. Senarraren menpe zegoen, nabarmen, emakumezkoa Frantzian, eta 1881era arte ez zuen bere izenean kontu korronterik edukitzeko eskubiderik izan. Espainiari dagokionez, 1889ko Kode Zibilaren arabera, emazteak obedientzia osoa zor zion senarrari, eta senarraren esku gera­tzen zen haren ondasun guztien administrazioa. Infideltasun kasuetan, senarra izan bada beste emakume batekin harremanak izan dituena, hori frogatu egin behar du emazteak. Alderantziz gertatzen zenean, emaztea adulteroa zela susmatzen edo zekien senarrak hil egin zezakeen hura, eta kasu horretan sei hilabeteko erbesteaz zigortuko zuten gizona. Lege horiek ikusita, ez da inondik ere harritzekoa literaturan jardun nahi zuten emakumezkoek gizonezkoen ezizenak hartzea beren lanak kaleratzeko (Fernan Caba­llero, George Sand edo George Elliot-en kasuak aipa genitzake), garai haietan ez baitzegoen ongi ikusita emakumezko batek era horretako jarduerak izatea. Azken batean, tradizioz emakumezkoari egotzi zitzaizkion zereginak (emazte eta ama zintzoare­nak) dira gizarteak ongi ikusten dituenak. Goian aipatu ditugun lau eleberrietan protagonista adulteroak emakumezkoak dira. Bere arau moralak kinka larrian zituen gizarte burgesak ezin zuen onartu horrelako jokabideak zabaltzea eta, betiko moduan, talderik ahulenarengan, emakumezkoengan jarri zuen bere ardura guztia. Horregatik amaitzen dira gaizki eleberri horiek guztiak, maila batean eredugarri ez ezik garaiko giroaren erakusgarri ere badirelako. Emmak bere buruaz beste egingo du, Anna Kareninak bezalaxe. Ana Ozores, La Regenta-ko protagonista, erabateko bakardadean geratuko da. Luisa, Basilio lehengusua obrako protagonista, gaixotasun larriaren ondorioz hilko da. Esandakoaz gain, nobela horietako protagonisten izaera desberdinak aipatu beharko genituzke. Emma Bovary, maite ez duen senar eskasarekin ezkonduta dagoena, izaera ameslari eta ausartekoa da, ekimena duten horietakoa. Eça de Queirozen nobelako protagonistak, ordea, ez du nortasun tinkorik, ez ausardiarik, eta gertakariek eramango dute adulteriora. Horiekin alderatuta, Anna Karenina emakumezko ikasiagoa da eta bera baino askozaz zaharragoa den senarrarekin dago ezkondua. Emakume horiek guztiak daude nahiko ez luketen senarrarekin ezkonduta, guztiak dira dohakabeak beren ezkon­tzetan (aspergura dela eta, adin desberdintasuna dela eta). Eta harrigarriagoa dena, beren jokabideak ohikotasunetik ateratzen den izaerari egozten zaizkio gehienetan: guztiak deskribatzen dira emakumezko urduri eta histeriko moduan hainbat pasartetan. Edozein alderditatik aztertzen ditugula ere, frustrazioz eta bakardadez betetako protagonista horien oinarrian, emakumezko dohakabe sinesgarriegiak irudikatzen asma­tu zuten egile errealistek, beren garaiaren ondorio ere baziren emakumezko tragikoak.

Zer dute antzeko lau nobela errealistetako ezkontzek?

Adulterioa nobela errealistan Adulterioaren gaia oso zaharra da literaturan eta, gainera, nobelaren garapenarekin lotura estua duena. Hor dauzkagu, Mme. La Fayette-ren Clevesko printzesa XVII. mendean edo Wollstonecraft-ek XVIII. mendean idatzitako Maria. Alabaina, errealismoaren itzalean sortutako nobelak izan dira, dudarik gabe, adulterioaren gaia maisuki landu eta aztertu dutenak. Lehenago esan dugun moduan, Flauberten Madame Bovary (1857), Leon Tolstoiren Anna Karenina (1877), Clarinen La Regenta (1884) edo Eça de Queirozen Basilio lehengusua (1878) dira adulterioaren gaia maisuki erabili duten nobela errealista aipagarrienak. Madame Bovary 1851-1856 bitartean argitaratu zen, epeka, La revue de Paris aldizkarian, eta urtebete geroago, liburu modura. Argitaratu eta egun gutxira, nobela amo­ral­tzat hartu zuten zentsoreek, eta adulterioaren goratzea egiten zuelako salaketapean, auziperatu egin zuten Flaubert bere egilea. Esan beharrik ez dago iskanbila horrek sekulako entzutea eman ziola nobelari eta lehenengo argitalpena berehala agortu zen. Bere errugabetasuna frogatzeko, dudarik ez dago nobelan erabilitako kontamolde objektiboa baliagarria izan zela egilearentzat. Nobela bikaina da Madame Bovary, eta protagonista nagusia, Emma, irakurle askoren memorian geratu den emakumezko asegabea. Hauxe da obran kontatzen den istorioa: Emma gaztea herrixka bateko mediku hits eta aspergarriarekin ezkondu da, Charles Bovaryrekin. Berehala ohartu da ezkontza honekin ez duela bere gaztetako irakurketa erromantikoetan amestutako zoriona lortuko. Bere maitaleekin izango dituen harremanek ere ez dute asebeteko eta porrot egingo dute azkenean. Amaieran, beste irteerarik ez du ikusiko eta bere buruaz beste egingo du Emmak. Hutsaltasunaren, hipokresiaren, alferrikako ametsen munduaz inguratuta bizi den emakume asegabe hau eta, irakurketa erromantikoek beragan egindako "kalteez" haratago, bere inkomunikazioa, frustrazioa, ezinegona... dira maisuki testuratzen zaizkigunak. Ez da inondik ere harritzekoa XIX. mendearen bigarren erdialdean agertzea nobela horiek guztiak, garai horretan jartzen baitira zalantzan ordura artean tradizionalki onartu eta defenditutako jokabideak, bereziki ezkontzari dagozkionak. Orduantxe jarri zen modan "emakume asegabea" adierazpena, emakumezkoek jasaten zituzten bidegabekerien adierazle ere badena. Izan ere, XIX. mendean herrialdeetako legediak begiratuz gero, berehala ohartzen gara emakumezkoek ez zutela ia inongo lege eskubiderik. Hona zenbait adibide: 1814an, esate baterako, beren emazteak saldu dituzten senarrak ba omen dira Inglaterran. Frantzian, berriz, 1816an senar-emazteen banaketa debekatu egingo da berriro ere eta Napoleonen Kode Zibilari jarraituz, gizonezko batek emaztea adulterioa egiten harrapatzen bazuen, hura hiltzeko eskubidea zuen. Senarraren menpe zegoen, nabarmen, emakumezkoa Frantzian, eta 1881era arte ez zuen bere izenean kontu korronterik edukitzeko eskubiderik izan. Espainiari dagokionez, 1889ko Kode Zibilaren arabera, emazteak obedientzia osoa zor zion senarrari, eta senarraren esku gera­tzen zen haren ondasun guztien administrazioa. Infideltasun kasuetan, senarra izan bada beste emakume batekin harremanak izan dituena, hori frogatu egin behar du emazteak. Alderantziz gertatzen zenean, emaztea adulteroa zela susmatzen edo zekien senarrak hil egin zezakeen hura, eta kasu horretan sei hilabeteko erbesteaz zigortuko zuten gizona. Lege horiek ikusita, ez da inondik ere harritzekoa literaturan jardun nahi zuten emakumezkoek gizonezkoen ezizenak hartzea beren lanak kaleratzeko (Fernan Caba­llero, George Sand edo George Elliot-en kasuak aipa genitzake), garai haietan ez baitzegoen ongi ikusita emakumezko batek era horretako jarduerak izatea. Azken batean, tradizioz emakumezkoari egotzi zitzaizkion zereginak (emazte eta ama zintzoare­nak) dira gizarteak ongi ikusten dituenak. Goian aipatu ditugun lau eleberrietan protagonista adulteroak emakumezkoak dira. Bere arau moralak kinka larrian zituen gizarte burgesak ezin zuen onartu horrelako jokabideak zabaltzea eta, betiko moduan, talderik ahulenarengan, emakumezkoengan jarri zuen bere ardura guztia. Horregatik amaitzen dira gaizki eleberri horiek guztiak, maila batean eredugarri ez ezik garaiko giroaren erakusgarri ere badirelako. Emmak bere buruaz beste egingo du, Anna Kareninak bezalaxe. Ana Ozores, La Regenta-ko protagonista, erabateko bakardadean geratuko da. Luisa, Basilio lehengusua obrako protagonista, gaixotasun larriaren ondorioz hilko da. Esandakoaz gain, nobela horietako protagonisten izaera desberdinak aipatu beharko genituzke. Emma Bovary, maite ez duen senar eskasarekin ezkonduta dagoena, izaera ameslari eta ausartekoa da, ekimena duten horietakoa. Eça de Queirozen nobelako protagonistak, ordea, ez du nortasun tinkorik, ez ausardiarik, eta gertakariek eramango dute adulteriora. Horiekin alderatuta, Anna Karenina emakumezko ikasiagoa da eta bera baino askozaz zaharragoa den senarrarekin dago ezkondua. Emakume horiek guztiak daude nahiko ez luketen senarrarekin ezkonduta, guztiak dira dohakabeak beren ezkon­tzetan (aspergura dela eta, adin desberdintasuna dela eta). Eta harrigarriagoa dena, beren jokabideak ohikotasunetik ateratzen den izaerari egozten zaizkio gehienetan: guztiak deskribatzen dira emakumezko urduri eta histeriko moduan hainbat pasartetan. Edozein alderditatik aztertzen ditugula ere, frustrazioz eta bakardadez betetako protagonista horien oinarrian, emakumezko dohakabe sinesgarriegiak irudikatzen asma­tu zuten egile errealistek, beren garaiaren ondorio ere baziren emakumezko tragikoak.

Zer dago eleberri hauetako protagonisten baitan?

Adulterioa nobela errealistan Adulterioaren gaia oso zaharra da literaturan eta, gainera, nobelaren garapenarekin lotura estua duena. Hor dauzkagu, Mme. La Fayette-ren Clevesko printzesa XVII. mendean edo Wollstonecraft-ek XVIII. mendean idatzitako Maria. Alabaina, errealismoaren itzalean sortutako nobelak izan dira, dudarik gabe, adulterioaren gaia maisuki landu eta aztertu dutenak. Lehenago esan dugun moduan, Flauberten Madame Bovary (1857), Leon Tolstoiren Anna Karenina (1877), Clarinen La Regenta (1884) edo Eça de Queirozen Basilio lehengusua (1878) dira adulterioaren gaia maisuki erabili duten nobela errealista aipagarrienak. Madame Bovary 1851-1856 bitartean argitaratu zen, epeka, La revue de Paris aldizkarian, eta urtebete geroago, liburu modura. Argitaratu eta egun gutxira, nobela amo­ral­tzat hartu zuten zentsoreek, eta adulterioaren goratzea egiten zuelako salaketapean, auziperatu egin zuten Flaubert bere egilea. Esan beharrik ez dago iskanbila horrek sekulako entzutea eman ziola nobelari eta lehenengo argitalpena berehala agortu zen. Bere errugabetasuna frogatzeko, dudarik ez dago nobelan erabilitako kontamolde objektiboa baliagarria izan zela egilearentzat. Nobela bikaina da Madame Bovary, eta protagonista nagusia, Emma, irakurle askoren memorian geratu den emakumezko asegabea. Hauxe da obran kontatzen den istorioa: Emma gaztea herrixka bateko mediku hits eta aspergarriarekin ezkondu da, Charles Bovaryrekin. Berehala ohartu da ezkontza honekin ez duela bere gaztetako irakurketa erromantikoetan amestutako zoriona lortuko. Bere maitaleekin izango dituen harremanek ere ez dute asebeteko eta porrot egingo dute azkenean. Amaieran, beste irteerarik ez du ikusiko eta bere buruaz beste egingo du Emmak. Hutsaltasunaren, hipokresiaren, alferrikako ametsen munduaz inguratuta bizi den emakume asegabe hau eta, irakurketa erromantikoek beragan egindako "kalteez" haratago, bere inkomunikazioa, frustrazioa, ezinegona... dira maisuki testuratzen zaizkigunak. Ez da inondik ere harritzekoa XIX. mendearen bigarren erdialdean agertzea nobela horiek guztiak, garai horretan jartzen baitira zalantzan ordura artean tradizionalki onartu eta defenditutako jokabideak, bereziki ezkontzari dagozkionak. Orduantxe jarri zen modan "emakume asegabea" adierazpena, emakumezkoek jasaten zituzten bidegabekerien adierazle ere badena. Izan ere, XIX. mendean herrialdeetako legediak begiratuz gero, berehala ohartzen gara emakumezkoek ez zutela ia inongo lege eskubiderik. Hona zenbait adibide: 1814an, esate baterako, beren emazteak saldu dituzten senarrak ba omen dira Inglaterran. Frantzian, berriz, 1816an senar-emazteen banaketa debekatu egingo da berriro ere eta Napoleonen Kode Zibilari jarraituz, gizonezko batek emaztea adulterioa egiten harrapatzen bazuen, hura hiltzeko eskubidea zuen. Senarraren menpe zegoen, nabarmen, emakumezkoa Frantzian, eta 1881era arte ez zuen bere izenean kontu korronterik edukitzeko eskubiderik izan. Espainiari dagokionez, 1889ko Kode Zibilaren arabera, emazteak obedientzia osoa zor zion senarrari, eta senarraren esku gera­tzen zen haren ondasun guztien administrazioa. Infideltasun kasuetan, senarra izan bada beste emakume batekin harremanak izan dituena, hori frogatu egin behar du emazteak. Alderantziz gertatzen zenean, emaztea adulteroa zela susmatzen edo zekien senarrak hil egin zezakeen hura, eta kasu horretan sei hilabeteko erbesteaz zigortuko zuten gizona. Lege horiek ikusita, ez da inondik ere harritzekoa literaturan jardun nahi zuten emakumezkoek gizonezkoen ezizenak hartzea beren lanak kaleratzeko (Fernan Caba­llero, George Sand edo George Elliot-en kasuak aipa genitzake), garai haietan ez baitzegoen ongi ikusita emakumezko batek era horretako jarduerak izatea. Azken batean, tradizioz emakumezkoari egotzi zitzaizkion zereginak (emazte eta ama zintzoare­nak) dira gizarteak ongi ikusten dituenak. Goian aipatu ditugun lau eleberrietan protagonista adulteroak emakumezkoak dira. Bere arau moralak kinka larrian zituen gizarte burgesak ezin zuen onartu horrelako jokabideak zabaltzea eta, betiko moduan, talderik ahulenarengan, emakumezkoengan jarri zuen bere ardura guztia. Horregatik amaitzen dira gaizki eleberri horiek guztiak, maila batean eredugarri ez ezik garaiko giroaren erakusgarri ere badirelako. Emmak bere buruaz beste egingo du, Anna Kareninak bezalaxe. Ana Ozores, La Regenta-ko protagonista, erabateko bakardadean geratuko da. Luisa, Basilio lehengusua obrako protagonista, gaixotasun larriaren ondorioz hilko da. Esandakoaz gain, nobela horietako protagonisten izaera desberdinak aipatu beharko genituzke. Emma Bovary, maite ez duen senar eskasarekin ezkonduta dagoena, izaera ameslari eta ausartekoa da, ekimena duten horietakoa. Eça de Queirozen nobelako protagonistak, ordea, ez du nortasun tinkorik, ez ausardiarik, eta gertakariek eramango dute adulteriora. Horiekin alderatuta, Anna Karenina emakumezko ikasiagoa da eta bera baino askozaz zaharragoa den senarrarekin dago ezkondua. Emakume horiek guztiak daude nahiko ez luketen senarrarekin ezkonduta, guztiak dira dohakabeak beren ezkon­tzetan (aspergura dela eta, adin desberdintasuna dela eta). Eta harrigarriagoa dena, beren jokabideak ohikotasunetik ateratzen den izaerari egozten zaizkio gehienetan: guztiak deskribatzen dira emakumezko urduri eta histeriko moduan hainbat pasartetan. Edozein alderditatik aztertzen ditugula ere, frustrazioz eta bakardadez betetako protagonista horien oinarrian, emakumezko dohakabe sinesgarriegiak irudikatzen asma­tu zuten egile errealistek, beren garaiaren ondorio ere baziren emakumezko tragikoak.

Zeri leporatzen zaio eleberri hauetan emakume horien jokabidea?

1967ko txapelketa 1965eko Bertsolari Txapelketa ere Uztapidek irabazi zuen. Orduko kro­­­ni­­­kagileek dioten moduan, «saioa espero bezalakoa izan zen». 1967an gerta­tu­takoa ulertzeko, ordea, esan beharra dago Lazkao Txikik oso ondo jardun zuela bertso­tan, hainbat zaleren gogoa piztuz. 1967ko finalean ere Lazkao Txiki kantuan zen; Xalbadorrek adina gogo izango zuen saioaren azken hondarrean parte hartzeko, baina epaimahaiak Urepeleko artzaina onetsi zuen langintza horretarako. Jendeak txistuak jo zizkion erabaki horri, bost minutu eta erdian. Fernando Aire negarrez ari zen bitartean, ber­tso­zaleak aztoratuta zebiltzan. Azkenean, Ipa­rraldeko bertsolariak ondoko bertsoa eskaini zien zale berotuei eta sumindutako txistuak saminezko txalo bihurtu zituen: Anai-arrebok ez otoi, pentsa neure gustura nagonik, poz gehiago izango nuen albotik beha egonik. Zuek ez bazarete kontentu, errua ez daukat, ez, nik. Txistuak jo dituzue bainan maite zaituztet oraindik.

1965eko eta 1967ko bertsolari txapelketak alderatuta, bistan da

1967ko txapelketa 1965eko Bertsolari Txapelketa ere Uztapidek irabazi zuen. Orduko kro­­­ni­­­kagileek dioten moduan, «saioa espero bezalakoa izan zen». 1967an gerta­tu­takoa ulertzeko, ordea, esan beharra dago Lazkao Txikik oso ondo jardun zuela bertso­tan, hainbat zaleren gogoa piztuz. 1967ko finalean ere Lazkao Txiki kantuan zen; Xalbadorrek adina gogo izango zuen saioaren azken hondarrean parte hartzeko, baina epaimahaiak Urepeleko artzaina onetsi zuen langintza horretarako. Jendeak txistuak jo zizkion erabaki horri, bost minutu eta erdian. Fernando Aire negarrez ari zen bitartean, ber­tso­zaleak aztoratuta zebiltzan. Azkenean, Ipa­rraldeko bertsolariak ondoko bertsoa eskaini zien zale berotuei eta sumindutako txistuak saminezko txalo bihurtu zituen: Anai-arrebok ez otoi, pentsa neure gustura nagonik, poz gehiago izango nuen albotik beha egonik. Zuek ez bazarete kontentu, errua ez daukat, ez, nik. Txistuak jo dituzue bainan maite zaituztet oraindik.

Xalbadorrek zale berotuei botatako bertsoan

Tristuraren kanta Susmagarriak iruditu izan zaizkit beti inoiz triste ez dauden pertsonak; edo gezurra esaten diote euren buruari, edo gezurra esaten digute guri. Tris­tu­ra da osagarri bat, poesiarekin batera, gizarte honetan baztertu eta satanizatu egin dena. Gutxietsi egiten ditugu tristeak eta poetak, gaitzen bat balute bezala. Telebistetan, elkarrizketetan, gizartean jaso­tzen ditugun mezu guztiak tristuraren aurkakoak dira beti... Eta zenbateko eragina duten mezu horiek guregan! Tristura ikara handiz bizi duen gizarte batean gaude; sinto­matikoa da. Dena da ondo pasatzea, dis­fru­tatu hitza publizitate iragarki gehienetan errepikatzen den leloa da; eta, era berean, gero eta beldur handiagoa sentia­razten digute, gure etxeagatik, gure umeengatik, gure aurrezki­en­gatik. Badirudi ez dutela gu ezertaz ohar­tzerik nahi, eta ohartzen bagara ere ausardia kendu nahi digute honi buelta emateko. Tristura diot, eta ez disgustuak, edo proble­mak. Horiek bizitzaren menuan beti datozen jakiak dira, eguneroko menuan egunero askotan. Tristura beste gauza bat da: gure barruarekin konektatzen gaituen bide bat da tristura, uhara distiratsu bat gauerdian, gure nortasunak bere-beretik zer duen ikusten laguntzen digun ispilu hauskorra. Zerk balio digun eta zerk ez oso garbi erakusten dizu tristurak une batean. Triste zaudenean gauza asko deskubritzen dira: benetakoak uste zenituen lagunen azalkeria ikusiko duzu; agian, ilusionatu zintuen pertsona horrek ihes egiten duela zure ondotik, ustez betetzen zintuzten liburuek orain ez dizutela balio. Tristura geure baitara bidaiatzea da, bizi­tzaren zentzua ulertzen saiatze sinple bat, gerta­tzen zaizkigun gauzen arrazoia aurkitzeko modua eskaintzen digun jakinduria. Bidean geldiune bat hartzea: begiratu zuhaitzen hos­toak, begiratu zure alboko jendea. Nola bizi da? Zertan ari dira? Zertan ari naiz ni? Utzi agenda baten mende egoteari, baztertu egunero etengabe kontsumitu behar tristea, egon ezer egin gabe, egin ezertarako balio ez duen zerbait, margotu etxe aurreko mendia, margotzen ez badakizu ere... Bere tristurarekin pozik egoten dakien pertsona benetan pertsona jakintsua iruditzen zait. Triste agertzeko ausardia behar da gizarte honetan, bizitza beste guztien aurkako karrera bat bihurtu dugulako, zein hobeto bizi, zeinek etxe handiagoa eduki eta nork urrunago bidaiatu. Tristura onartzea, ulertzea da bidaia­rik luzeena, ederrena; inon ez dute horretarako txartelik saltzen.

Telebistetan, elkarrizketetan, gizartean, oro har,

Tristuraren kanta Susmagarriak iruditu izan zaizkit beti inoiz triste ez dauden pertsonak; edo gezurra esaten diote euren buruari, edo gezurra esaten digute guri. Tris­tu­ra da osagarri bat, poesiarekin batera, gizarte honetan baztertu eta satanizatu egin dena. Gutxietsi egiten ditugu tristeak eta poetak, gaitzen bat balute bezala. Telebistetan, elkarrizketetan, gizartean jaso­tzen ditugun mezu guztiak tristuraren aurkakoak dira beti... Eta zenbateko eragina duten mezu horiek guregan! Tristura ikara handiz bizi duen gizarte batean gaude; sinto­matikoa da. Dena da ondo pasatzea, dis­fru­tatu hitza publizitate iragarki gehienetan errepikatzen den leloa da; eta, era berean, gero eta beldur handiagoa sentia­razten digute, gure etxeagatik, gure umeengatik, gure aurrezki­en­gatik. Badirudi ez dutela gu ezertaz ohar­tzerik nahi, eta ohartzen bagara ere ausardia kendu nahi digute honi buelta emateko. Tristura diot, eta ez disgustuak, edo proble­mak. Horiek bizitzaren menuan beti datozen jakiak dira, eguneroko menuan egunero askotan. Tristura beste gauza bat da: gure barruarekin konektatzen gaituen bide bat da tristura, uhara distiratsu bat gauerdian, gure nortasunak bere-beretik zer duen ikusten laguntzen digun ispilu hauskorra. Zerk balio digun eta zerk ez oso garbi erakusten dizu tristurak une batean. Triste zaudenean gauza asko deskubritzen dira: benetakoak uste zenituen lagunen azalkeria ikusiko duzu; agian, ilusionatu zintuen pertsona horrek ihes egiten duela zure ondotik, ustez betetzen zintuzten liburuek orain ez dizutela balio. Tristura geure baitara bidaiatzea da, bizi­tzaren zentzua ulertzen saiatze sinple bat, gerta­tzen zaizkigun gauzen arrazoia aurkitzeko modua eskaintzen digun jakinduria. Bidean geldiune bat hartzea: begiratu zuhaitzen hos­toak, begiratu zure alboko jendea. Nola bizi da? Zertan ari dira? Zertan ari naiz ni? Utzi agenda baten mende egoteari, baztertu egunero etengabe kontsumitu behar tristea, egon ezer egin gabe, egin ezertarako balio ez duen zerbait, margotu etxe aurreko mendia, margotzen ez badakizu ere... Bere tristurarekin pozik egoten dakien pertsona benetan pertsona jakintsua iruditzen zait. Triste agertzeko ausardia behar da gizarte honetan, bizitza beste guztien aurkako karrera bat bihurtu dugulako, zein hobeto bizi, zeinek etxe handiagoa eduki eta nork urrunago bidaiatu. Tristura onartzea, ulertzea da bidaia­rik luzeena, ederrena; inon ez dute horretarako txartelik saltzen.

Testuaren arabera,

Tristuraren kanta Susmagarriak iruditu izan zaizkit beti inoiz triste ez dauden pertsonak; edo gezurra esaten diote euren buruari, edo gezurra esaten digute guri. Tris­tu­ra da osagarri bat, poesiarekin batera, gizarte honetan baztertu eta satanizatu egin dena. Gutxietsi egiten ditugu tristeak eta poetak, gaitzen bat balute bezala. Telebistetan, elkarrizketetan, gizartean jaso­tzen ditugun mezu guztiak tristuraren aurkakoak dira beti... Eta zenbateko eragina duten mezu horiek guregan! Tristura ikara handiz bizi duen gizarte batean gaude; sinto­matikoa da. Dena da ondo pasatzea, dis­fru­tatu hitza publizitate iragarki gehienetan errepikatzen den leloa da; eta, era berean, gero eta beldur handiagoa sentia­razten digute, gure etxeagatik, gure umeengatik, gure aurrezki­en­gatik. Badirudi ez dutela gu ezertaz ohar­tzerik nahi, eta ohartzen bagara ere ausardia kendu nahi digute honi buelta emateko. Tristura diot, eta ez disgustuak, edo proble­mak. Horiek bizitzaren menuan beti datozen jakiak dira, eguneroko menuan egunero askotan. Tristura beste gauza bat da: gure barruarekin konektatzen gaituen bide bat da tristura, uhara distiratsu bat gauerdian, gure nortasunak bere-beretik zer duen ikusten laguntzen digun ispilu hauskorra. Zerk balio digun eta zerk ez oso garbi erakusten dizu tristurak une batean. Triste zaudenean gauza asko deskubritzen dira: benetakoak uste zenituen lagunen azalkeria ikusiko duzu; agian, ilusionatu zintuen pertsona horrek ihes egiten duela zure ondotik, ustez betetzen zintuzten liburuek orain ez dizutela balio. Tristura geure baitara bidaiatzea da, bizi­tzaren zentzua ulertzen saiatze sinple bat, gerta­tzen zaizkigun gauzen arrazoia aurkitzeko modua eskaintzen digun jakinduria. Bidean geldiune bat hartzea: begiratu zuhaitzen hos­toak, begiratu zure alboko jendea. Nola bizi da? Zertan ari dira? Zertan ari naiz ni? Utzi agenda baten mende egoteari, baztertu egunero etengabe kontsumitu behar tristea, egon ezer egin gabe, egin ezertarako balio ez duen zerbait, margotu etxe aurreko mendia, margotzen ez badakizu ere... Bere tristurarekin pozik egoten dakien pertsona benetan pertsona jakintsua iruditzen zait. Triste agertzeko ausardia behar da gizarte honetan, bizitza beste guztien aurkako karrera bat bihurtu dugulako, zein hobeto bizi, zeinek etxe handiagoa eduki eta nork urrunago bidaiatu. Tristura onartzea, ulertzea da bidaia­rik luzeena, ederrena; inon ez dute horretarako txartelik saltzen.

Laburbilduz, egileak uste du tristura onartzeko

Zahartzeroaz Aspalditxoan agintariak oso kezkatuta dabiltza biztanleriaren zahartzeagatik. Eta ez zaie arrazoirik falta. Izan ere, pentsioak luzaroago ordaindu beharko dira, zaharrak zaintzeko egoitzak eta zerbitzuak gehitu, osasun gastua asko igo... Eta, jakina, orain arte baino baliabide gehiago bideratu behar bada horra, beste xede batzuetarako gutxiago. Hori bai kezkagarria alderdi batzuetako finantza-buruentzat! Horregatik, aspalditxo hasi ziren esaten –eta tarteka ahaztu gabe gogorarazten– norberak aurreztea komeni dela zahartzarorako, Estatu ugazabaren ‘ugatzek’ ez omen dutelako guztiontzat emango; has gaitezen, beraz, Pentsio Funts pribatuak gizentzen. Oinarrizko datu erreal hori ukatu gabe –hots, gero eta luzaroago bizi garela–, hamaika galdera sortzen zaizkit gizartearen ezintasunaz egoerari aurre egiteko. Zenbat interes ez ote da ezkutatzen ‘egia ukaezin’ horren atzean! (ikus Un mundo sin rumbo. Crisis de fin de siglo, I. Ramonet). Baina gaur bestela­koa da nire kezka. Nago bestelako prestakuntza ere beha­rrezkoa dela zahartzarorako, eta oso gutxi hitz egiten dela horretaz. Prestakuntza, ez egonkor­tasun ekono­mikoa ziurtatzeko, baizik eta bizi-proiektu gisa zahartzaroaren kalitatea ziurta­tzeko: gure buru-izpirituak eta gizarte jarrerak prestatuz joatea bizitzako azken arorako. Izan ere, bizia asko luzatu dugu, baina ez beti eta neurri berean bizi-kalitatea, eta hilezkortasuna betiko gaztetasunik gabe zoritxar izugarria da, J. Swiftek garbi erakutsi zuen bezala (Gulliver-en bidaiak). Nik, behintzat, zahartzaro txar asko ikusten dut inguruan, onak ere bai, baina txarrak ere asko: bizi-poz urrikoak eta depresio, egonezin, etsipen eta garraztasun handikoak, zahartzaroa naufragio eta hondamendi gisa bizi balute bezala. Ez gara prestatzen zahartzarorako, eta beharko genuke. Baina arazoa orokorragoa da eta sustrai sakonak ditu. Gure heziketak haurtzaroa eta gaztaroaren zati bat –eskolaldia, batzuetan unibertsitatera arte luzatzen dena– hartzen ditu. Gainera, adin batetik aurrera, heziketa hori lanbidera zuzenean bideratutako irakaskuntza bihurtzen da. Orain ‘bizitza osoan ikasteko jarrera’ bultzatu nahi da, baina betiere lanbideari gagozkiola. Eta kito, inork ez du planteatzen bizitzen ikastea; hobeto esanda, bizitzen ikasten du bizi ahala, baina hanka sartuz, muturreko ederrak hartuz, majo sufrituz, geure buruari eta besteei zauriak eginez... Arazo dezente saihestuko genituzke bikote bizitza­rako gehixeago prestatuko bagina, edo gurasoak izateko, gaixoaldi eta krisialdirako, kontsumorako, bizi aro bakoi­tzera egokitzeko –adibi­dez, zahartuz joateko edo etxean egokitu zaizkigun zaharrak zaintzeko–, eta abar. Erdizkako beste egia bat: «Zaharra bere etxean baino hobeto inon ez». Hori egia izan liteke, baldin eta gaur egun etxe askotan ematen ez diren baldintzak emango balira, eta ez dirudi bizimodua hortik doanik. Iruditzen zait egoera sozio-ekonomikoa askoz gehiago aldatu dela gure pentsamoldeak baino, eta aldaketaren kontra eta iraganeko jokaerei eusteko, sentimentalismoa, nostalgia atzera­koia, herri administrazioen interesa, eta abar, elkar hartuta dabiltzala. Ondorioz, arazo latzak familietan, eta faktura emakume gazte askoren bizkarretan.

Biztanleriaren zahartzea kezkagarria da; izan ere,

Zahartzeroaz Aspalditxoan agintariak oso kezkatuta dabiltza biztanleriaren zahartzeagatik. Eta ez zaie arrazoirik falta. Izan ere, pentsioak luzaroago ordaindu beharko dira, zaharrak zaintzeko egoitzak eta zerbitzuak gehitu, osasun gastua asko igo... Eta, jakina, orain arte baino baliabide gehiago bideratu behar bada horra, beste xede batzuetarako gutxiago. Hori bai kezkagarria alderdi batzuetako finantza-buruentzat! Horregatik, aspalditxo hasi ziren esaten –eta tarteka ahaztu gabe gogorarazten– norberak aurreztea komeni dela zahartzarorako, Estatu ugazabaren ‘ugatzek’ ez omen dutelako guztiontzat emango; has gaitezen, beraz, Pentsio Funts pribatuak gizentzen. Oinarrizko datu erreal hori ukatu gabe –hots, gero eta luzaroago bizi garela–, hamaika galdera sortzen zaizkit gizartearen ezintasunaz egoerari aurre egiteko. Zenbat interes ez ote da ezkutatzen ‘egia ukaezin’ horren atzean! (ikus Un mundo sin rumbo. Crisis de fin de siglo, I. Ramonet). Baina gaur bestela­koa da nire kezka. Nago bestelako prestakuntza ere beha­rrezkoa dela zahartzarorako, eta oso gutxi hitz egiten dela horretaz. Prestakuntza, ez egonkor­tasun ekono­mikoa ziurtatzeko, baizik eta bizi-proiektu gisa zahartzaroaren kalitatea ziurta­tzeko: gure buru-izpirituak eta gizarte jarrerak prestatuz joatea bizitzako azken arorako. Izan ere, bizia asko luzatu dugu, baina ez beti eta neurri berean bizi-kalitatea, eta hilezkortasuna betiko gaztetasunik gabe zoritxar izugarria da, J. Swiftek garbi erakutsi zuen bezala (Gulliver-en bidaiak). Nik, behintzat, zahartzaro txar asko ikusten dut inguruan, onak ere bai, baina txarrak ere asko: bizi-poz urrikoak eta depresio, egonezin, etsipen eta garraztasun handikoak, zahartzaroa naufragio eta hondamendi gisa bizi balute bezala. Ez gara prestatzen zahartzarorako, eta beharko genuke. Baina arazoa orokorragoa da eta sustrai sakonak ditu. Gure heziketak haurtzaroa eta gaztaroaren zati bat –eskolaldia, batzuetan unibertsitatera arte luzatzen dena– hartzen ditu. Gainera, adin batetik aurrera, heziketa hori lanbidera zuzenean bideratutako irakaskuntza bihurtzen da. Orain ‘bizitza osoan ikasteko jarrera’ bultzatu nahi da, baina betiere lanbideari gagozkiola. Eta kito, inork ez du planteatzen bizitzen ikastea; hobeto esanda, bizitzen ikasten du bizi ahala, baina hanka sartuz, muturreko ederrak hartuz, majo sufrituz, geure buruari eta besteei zauriak eginez... Arazo dezente saihestuko genituzke bikote bizitza­rako gehixeago prestatuko bagina, edo gurasoak izateko, gaixoaldi eta krisialdirako, kontsumorako, bizi aro bakoi­tzera egokitzeko –adibi­dez, zahartuz joateko edo etxean egokitu zaizkigun zaharrak zaintzeko–, eta abar. Erdizkako beste egia bat: «Zaharra bere etxean baino hobeto inon ez». Hori egia izan liteke, baldin eta gaur egun etxe askotan ematen ez diren baldintzak emango balira, eta ez dirudi bizimodua hortik doanik. Iruditzen zait egoera sozio-ekonomikoa askoz gehiago aldatu dela gure pentsamoldeak baino, eta aldaketaren kontra eta iraganeko jokaerei eusteko, sentimentalismoa, nostalgia atzera­koia, herri administrazioen interesa, eta abar, elkar hartuta dabiltzala. Ondorioz, arazo latzak familietan, eta faktura emakume gazte askoren bizkarretan.

Egilearen ustez, zahartzaroa behar bezala prestatzeko beharrezkoa da

Zahartzeroaz Aspalditxoan agintariak oso kezkatuta dabiltza biztanleriaren zahartzeagatik. Eta ez zaie arrazoirik falta. Izan ere, pentsioak luzaroago ordaindu beharko dira, zaharrak zaintzeko egoitzak eta zerbitzuak gehitu, osasun gastua asko igo... Eta, jakina, orain arte baino baliabide gehiago bideratu behar bada horra, beste xede batzuetarako gutxiago. Hori bai kezkagarria alderdi batzuetako finantza-buruentzat! Horregatik, aspalditxo hasi ziren esaten –eta tarteka ahaztu gabe gogorarazten– norberak aurreztea komeni dela zahartzarorako, Estatu ugazabaren ‘ugatzek’ ez omen dutelako guztiontzat emango; has gaitezen, beraz, Pentsio Funts pribatuak gizentzen. Oinarrizko datu erreal hori ukatu gabe –hots, gero eta luzaroago bizi garela–, hamaika galdera sortzen zaizkit gizartearen ezintasunaz egoerari aurre egiteko. Zenbat interes ez ote da ezkutatzen ‘egia ukaezin’ horren atzean! (ikus Un mundo sin rumbo. Crisis de fin de siglo, I. Ramonet). Baina gaur bestela­koa da nire kezka. Nago bestelako prestakuntza ere beha­rrezkoa dela zahartzarorako, eta oso gutxi hitz egiten dela horretaz. Prestakuntza, ez egonkor­tasun ekono­mikoa ziurtatzeko, baizik eta bizi-proiektu gisa zahartzaroaren kalitatea ziurta­tzeko: gure buru-izpirituak eta gizarte jarrerak prestatuz joatea bizitzako azken arorako. Izan ere, bizia asko luzatu dugu, baina ez beti eta neurri berean bizi-kalitatea, eta hilezkortasuna betiko gaztetasunik gabe zoritxar izugarria da, J. Swiftek garbi erakutsi zuen bezala (Gulliver-en bidaiak). Nik, behintzat, zahartzaro txar asko ikusten dut inguruan, onak ere bai, baina txarrak ere asko: bizi-poz urrikoak eta depresio, egonezin, etsipen eta garraztasun handikoak, zahartzaroa naufragio eta hondamendi gisa bizi balute bezala. Ez gara prestatzen zahartzarorako, eta beharko genuke. Baina arazoa orokorragoa da eta sustrai sakonak ditu. Gure heziketak haurtzaroa eta gaztaroaren zati bat –eskolaldia, batzuetan unibertsitatera arte luzatzen dena– hartzen ditu. Gainera, adin batetik aurrera, heziketa hori lanbidera zuzenean bideratutako irakaskuntza bihurtzen da. Orain ‘bizitza osoan ikasteko jarrera’ bultzatu nahi da, baina betiere lanbideari gagozkiola. Eta kito, inork ez du planteatzen bizitzen ikastea; hobeto esanda, bizitzen ikasten du bizi ahala, baina hanka sartuz, muturreko ederrak hartuz, majo sufrituz, geure buruari eta besteei zauriak eginez... Arazo dezente saihestuko genituzke bikote bizitza­rako gehixeago prestatuko bagina, edo gurasoak izateko, gaixoaldi eta krisialdirako, kontsumorako, bizi aro bakoi­tzera egokitzeko –adibi­dez, zahartuz joateko edo etxean egokitu zaizkigun zaharrak zaintzeko–, eta abar. Erdizkako beste egia bat: «Zaharra bere etxean baino hobeto inon ez». Hori egia izan liteke, baldin eta gaur egun etxe askotan ematen ez diren baldintzak emango balira, eta ez dirudi bizimodua hortik doanik. Iruditzen zait egoera sozio-ekonomikoa askoz gehiago aldatu dela gure pentsamoldeak baino, eta aldaketaren kontra eta iraganeko jokaerei eusteko, sentimentalismoa, nostalgia atzera­koia, herri administrazioen interesa, eta abar, elkar hartuta dabiltzala. Ondorioz, arazo latzak familietan, eta faktura emakume gazte askoren bizkarretan.

Zergatik ez dugu jasotzen zahartzarorako heziketa egokia?

Zahartzeroaz Aspalditxoan agintariak oso kezkatuta dabiltza biztanleriaren zahartzeagatik. Eta ez zaie arrazoirik falta. Izan ere, pentsioak luzaroago ordaindu beharko dira, zaharrak zaintzeko egoitzak eta zerbitzuak gehitu, osasun gastua asko igo... Eta, jakina, orain arte baino baliabide gehiago bideratu behar bada horra, beste xede batzuetarako gutxiago. Hori bai kezkagarria alderdi batzuetako finantza-buruentzat! Horregatik, aspalditxo hasi ziren esaten –eta tarteka ahaztu gabe gogorarazten– norberak aurreztea komeni dela zahartzarorako, Estatu ugazabaren ‘ugatzek’ ez omen dutelako guztiontzat emango; has gaitezen, beraz, Pentsio Funts pribatuak gizentzen. Oinarrizko datu erreal hori ukatu gabe –hots, gero eta luzaroago bizi garela–, hamaika galdera sortzen zaizkit gizartearen ezintasunaz egoerari aurre egiteko. Zenbat interes ez ote da ezkutatzen ‘egia ukaezin’ horren atzean! (ikus Un mundo sin rumbo. Crisis de fin de siglo, I. Ramonet). Baina gaur bestela­koa da nire kezka. Nago bestelako prestakuntza ere beha­rrezkoa dela zahartzarorako, eta oso gutxi hitz egiten dela horretaz. Prestakuntza, ez egonkor­tasun ekono­mikoa ziurtatzeko, baizik eta bizi-proiektu gisa zahartzaroaren kalitatea ziurta­tzeko: gure buru-izpirituak eta gizarte jarrerak prestatuz joatea bizitzako azken arorako. Izan ere, bizia asko luzatu dugu, baina ez beti eta neurri berean bizi-kalitatea, eta hilezkortasuna betiko gaztetasunik gabe zoritxar izugarria da, J. Swiftek garbi erakutsi zuen bezala (Gulliver-en bidaiak). Nik, behintzat, zahartzaro txar asko ikusten dut inguruan, onak ere bai, baina txarrak ere asko: bizi-poz urrikoak eta depresio, egonezin, etsipen eta garraztasun handikoak, zahartzaroa naufragio eta hondamendi gisa bizi balute bezala. Ez gara prestatzen zahartzarorako, eta beharko genuke. Baina arazoa orokorragoa da eta sustrai sakonak ditu. Gure heziketak haurtzaroa eta gaztaroaren zati bat –eskolaldia, batzuetan unibertsitatera arte luzatzen dena– hartzen ditu. Gainera, adin batetik aurrera, heziketa hori lanbidera zuzenean bideratutako irakaskuntza bihurtzen da. Orain ‘bizitza osoan ikasteko jarrera’ bultzatu nahi da, baina betiere lanbideari gagozkiola. Eta kito, inork ez du planteatzen bizitzen ikastea; hobeto esanda, bizitzen ikasten du bizi ahala, baina hanka sartuz, muturreko ederrak hartuz, majo sufrituz, geure buruari eta besteei zauriak eginez... Arazo dezente saihestuko genituzke bikote bizitza­rako gehixeago prestatuko bagina, edo gurasoak izateko, gaixoaldi eta krisialdirako, kontsumorako, bizi aro bakoi­tzera egokitzeko –adibi­dez, zahartuz joateko edo etxean egokitu zaizkigun zaharrak zaintzeko–, eta abar. Erdizkako beste egia bat: «Zaharra bere etxean baino hobeto inon ez». Hori egia izan liteke, baldin eta gaur egun etxe askotan ematen ez diren baldintzak emango balira, eta ez dirudi bizimodua hortik doanik. Iruditzen zait egoera sozio-ekonomikoa askoz gehiago aldatu dela gure pentsamoldeak baino, eta aldaketaren kontra eta iraganeko jokaerei eusteko, sentimentalismoa, nostalgia atzera­koia, herri administrazioen interesa, eta abar, elkar hartuta dabiltzala. Ondorioz, arazo latzak familietan, eta faktura emakume gazte askoren bizkarretan.

Zahartzaroa aurrez prestatzeko, beraz, argi izan behar dugu

Zahartzeroaz Aspalditxoan agintariak oso kezkatuta dabiltza biztanleriaren zahartzeagatik. Eta ez zaie arrazoirik falta. Izan ere, pentsioak luzaroago ordaindu beharko dira, zaharrak zaintzeko egoitzak eta zerbitzuak gehitu, osasun gastua asko igo... Eta, jakina, orain arte baino baliabide gehiago bideratu behar bada horra, beste xede batzuetarako gutxiago. Hori bai kezkagarria alderdi batzuetako finantza-buruentzat! Horregatik, aspalditxo hasi ziren esaten –eta tarteka ahaztu gabe gogorarazten– norberak aurreztea komeni dela zahartzarorako, Estatu ugazabaren ‘ugatzek’ ez omen dutelako guztiontzat emango; has gaitezen, beraz, Pentsio Funts pribatuak gizentzen. Oinarrizko datu erreal hori ukatu gabe –hots, gero eta luzaroago bizi garela–, hamaika galdera sortzen zaizkit gizartearen ezintasunaz egoerari aurre egiteko. Zenbat interes ez ote da ezkutatzen ‘egia ukaezin’ horren atzean! (ikus Un mundo sin rumbo. Crisis de fin de siglo, I. Ramonet). Baina gaur bestela­koa da nire kezka. Nago bestelako prestakuntza ere beha­rrezkoa dela zahartzarorako, eta oso gutxi hitz egiten dela horretaz. Prestakuntza, ez egonkor­tasun ekono­mikoa ziurtatzeko, baizik eta bizi-proiektu gisa zahartzaroaren kalitatea ziurta­tzeko: gure buru-izpirituak eta gizarte jarrerak prestatuz joatea bizitzako azken arorako. Izan ere, bizia asko luzatu dugu, baina ez beti eta neurri berean bizi-kalitatea, eta hilezkortasuna betiko gaztetasunik gabe zoritxar izugarria da, J. Swiftek garbi erakutsi zuen bezala (Gulliver-en bidaiak). Nik, behintzat, zahartzaro txar asko ikusten dut inguruan, onak ere bai, baina txarrak ere asko: bizi-poz urrikoak eta depresio, egonezin, etsipen eta garraztasun handikoak, zahartzaroa naufragio eta hondamendi gisa bizi balute bezala. Ez gara prestatzen zahartzarorako, eta beharko genuke. Baina arazoa orokorragoa da eta sustrai sakonak ditu. Gure heziketak haurtzaroa eta gaztaroaren zati bat –eskolaldia, batzuetan unibertsitatera arte luzatzen dena– hartzen ditu. Gainera, adin batetik aurrera, heziketa hori lanbidera zuzenean bideratutako irakaskuntza bihurtzen da. Orain ‘bizitza osoan ikasteko jarrera’ bultzatu nahi da, baina betiere lanbideari gagozkiola. Eta kito, inork ez du planteatzen bizitzen ikastea; hobeto esanda, bizitzen ikasten du bizi ahala, baina hanka sartuz, muturreko ederrak hartuz, majo sufrituz, geure buruari eta besteei zauriak eginez... Arazo dezente saihestuko genituzke bikote bizitza­rako gehixeago prestatuko bagina, edo gurasoak izateko, gaixoaldi eta krisialdirako, kontsumorako, bizi aro bakoi­tzera egokitzeko –adibi­dez, zahartuz joateko edo etxean egokitu zaizkigun zaharrak zaintzeko–, eta abar. Erdizkako beste egia bat: «Zaharra bere etxean baino hobeto inon ez». Hori egia izan liteke, baldin eta gaur egun etxe askotan ematen ez diren baldintzak emango balira, eta ez dirudi bizimodua hortik doanik. Iruditzen zait egoera sozio-ekonomikoa askoz gehiago aldatu dela gure pentsamoldeak baino, eta aldaketaren kontra eta iraganeko jokaerei eusteko, sentimentalismoa, nostalgia atzera­koia, herri administrazioen interesa, eta abar, elkar hartuta dabiltzala. Ondorioz, arazo latzak familietan, eta faktura emakume gazte askoren bizkarretan.

Egilearen arabera, zein da egia?

Edgar Allan Poe Antzezleen semea zen Edgar Allan Poe. Ama zen, izan, antzezle, eta arrakasta handia izaten zuen bere lanetan; aitak ez zuen antzerkirako batere balio eta edaten hasi zen. Alkoholak markatuko zituen bikotearen hiru seme-alabak: William, zaharrena, gazterik hil zen tuberkulosi alkoholikoz; bigarrena, Edgar, idazlea, delirium tremens krisi batek jota hil zen, eta alaba gazteena, Rosalie, adimen urrikoa zen. Aitak etxetik alde egin eta, ama, Edgarrek lau urte bete gabe hil zen. Amaren eritasunak eta heriotzak arrasto sakona utzi bide zuten Poeren memorian. Umeak familia banatan geratu ziren. Allan senar-emazteek hartu zuten Edgar. Eskoziar jatorriko familia aberatsa zen, presbiterianismo zorrotzekoa. 1812an Allan jauna Londresera joan zen eta berarekin eraman zituen emaztea eta haurra. Lau urte eman zituen han, barnetegietan sartuta Edgarrek. Han, alde batetik, asko ikasi zuen –frantsesa, historia, latina eta literatura–; baina, bestetik, kalte handia egin zion Ingalaterrako egonaldiak, aldaketak ekarri zion bakardade eta noraezagatik, hegoaldeko paraje eguzkitsutik atera eta “ingeles herri goibel” batean utzi baitzuten, bakarrik, iparreko lainoetan, zaharkinen artean. Hango eraikinak agertuko ziren hogei urte geroago «William Wilson» kontakizunean, eta orobat hangoa da «Usher Etxearen hondamena» ipuineko dekoratua, ipuin gehientsuenetako bera: etxe zahar izugarri handia, laino artean galdua, horma garaiak, ate astuna, ziegez beteak diruditen sotoak dituena, eta inoiz bertan bizi izan ziren hilen arrastoak non-nahi igartzen zaizkiona. Dekoratu erromantiko hori ez da bakarrik literatura gotikoaren adierazgarria, idazlearen haurtzaroko bizipen latzen emaitza ere bada. 1820ko udan itzuli ziren Allandarrak Richmondera. Edgar, hamaika urterekin, haur ikaratia, isila, goibela zen, eta, bere heroi guztiak bezalaxe, bere baitan itxi zen. Virginiako unibertsitatean sartu zen, baina adiskideekin batera edanean eta jokoan hasi zen. Izan ere, edariak ekarriko zion hondamendia: taldean ondo hitz egiteko bizkorgarriren bat behar izaten zuen, baina kopa bat jerez hartzea sekulako mozkorraldi baten hasiera gertatzen zitzaion. Zorrak egin eta gurasoen etxetik alde egin zuen. West Point-eko Akademia Militarrean sartu zen, baina bere izaera zakarrak berehala sortu zizkion arazoak agintariekin. Azkenean bota egin zuten eskola militarretik. Izeba batengana jo zuen bizitzera, Maria Clemm, beti zainduko zuen emakume eraman onekoa, Poeren emazte maitea izango zen Virginiaren ama. 1833an Baltimoreko egunkari batera sei kontakizun igorri zituen Botila batean aurkitutako eskuizkribua tituluarekin eta lehiaketan garaile gertatu zen. Southern Literary Messenger aldizkariko zuzendaritza hartu zuen eta bizitza berri bat hasteko gogoa zuen, segurtasuna zuen lanean, bere lehengusina Virginia Clemmen-ekin ezkondu zen: urtebeteren buruan hilko zen hamahiru urteko emakume-haurra. Ezkondu eta hilabete gutxiren ondoren ondoezik larrienak jota zegoen poeta: «Alferrik borrokatu naiz malenkoniaren kontra. Zorigaitzak jota nago, eta ez dakit zergatik». Opioa eta alkohola hartzen zituen bere egonezina sendatzeko. Neurrigabe edaten hasi zen, eta zenbait egunez desagertzen zen, taberna zulo miserableenetan. Krisiak gero eta gogorragoak ziren. Bere hitzak dira honako hauek: «Nire etsaiek burua galtzea edateari egozten diote, edatea burua galtzeari leporatu beharrean». Hainbat aldizkaritako zuzendari izan zen, eta modu berean errepikatzen ziren beti gertaerak: gau eta egun lan eginez, bere ardurapean zituen aldizkarien argitaraldiak biderkatu ondoren, arrakasta eta dirua lorturik, bat-batean depresioak jotzen zuen eta lur jota geratzen zen. Virginiaren heriotzaz gero larriagotu egin ziren krisi horiek. Berrogei urte zituela hil zen. Taberna bateko atean aurkitu zuten delirium tremens krisi batek jota. Eritegian hil zen egun gutxira, bakarrik, estimatzen zutenek ezer ez zekitela, bere ipuinetako pertsonaiei deika. «Jainkoak lagun diezaiola ene arima gaixoari!» izan omen ziren Edgar Allan Poeren azken hitzak. Idazlea hil bezain pronto sortu zen elezaharra, sortu ziren elezaharrak, Poeren bizitzak bezala obrak eskaintzen dituen gaietatik abiatuta: sadismoa, nekrofilia, intzestua, droga. XX. mendeko psikoanalisiak, esan gabe doa, berebiziko materiala aurkitu du Poerengan, eta horrek areago zabaldu du idazle madarikatuaren izena. Poeren poemarik ospetsuena Belea da: itzal eta misterioz betetako giro fantastikoan, edertasunaz eta heriotzaz mintzatzen dira zoritxarreko txoria eta poeta. Idazle amerikarraren lanik miretsienak bere narrazio fantastikoak dira. «Ligeia», «Usher Etxearen hondamena», «Morgue kaleko hilketak», «Urrezko kakalardoa», «Erretratu obala»... dira, besteak beste, narratzailearen kontakizun batzuk. Edgar Allan Poek poesia, fikzioa eta kritikaren teoria landu zituen. Zenbait kritikariren iritziz (T.S Elliot, A. Huxley), ezertan ez zuen obra biribilik lortu. Poeren poesiak, oso bakuna baita, oso erritmo markatuko lelo baten efektua eragiten du, eta sentimendu sakon eta primitiboak azaleratzen ditu. Poemen musikaltasuna agerikoa da, baina egileak sarritan belarrira ondoen jotzen duen hitza hautatzen du, ez poemaren zentzuak behar duena. Izumenezko eleberria genero herrikoia eta tradizio handikoa da ingeles hizkuntzazko erromantizismoan. Poek leialtasunez jarraitzen dio tradizio horri, topiko guztiei eutsiz, baina osagai berriak txertatu zizkion, eta generoa bikain berriztatu zuen. Lehen begiratuan, klasikoak bezalakoxeak dira Poeren izumenezko ipuinak: heroia bakar-bakarrik dago gaztelu zahar batean, edo ziega batean itxita dago, edo basoan galduta dabil. Osagai horiek, ordea, Poek ez ditu deskribatzen: halako lekuetan, egoera horietan egoteak dakarren egonezina eta larritasuna deskribatzen ditu. Honen izuzko ipuinetan gehiago nabarmentzen da izakia lekua baino, sentsazioa objektua baino. Poek ez du eszenografiarik antolatzen, izumenezko ipuin klasikoetan bezala; aitzitik, gogo egoera iradokitzea da helburua. Irakurketa poliki-poliki hasten da, irakurlea egoeraren dimentsio psikologikoaz jabe dadin; Poeren unibertsoa ez dago, ez benetako munduan, ez izadiaz gaindikoan: adimenaren mundua da harena, gogoarena, errealitate objektiboaren gainean eraikia. Poeren ipuinek eragin handia izan dutela inork ez du auzitan jartzen; areago, literatura genero berri baten sortzailea izan zela ere esaten da, polizia eleberriarena hain justu. Detektibe logikaz betea eta sen handikoa, Sherlock Holmesengandik hasita detektibe guztien eredua izango zena, Poek asmaturiko Monsieur Auguste Dupin da, «The Murders in the Rue Morgue» (Morgue kaleko hilketak), «The Purloined Letter» (Gutun ebatsia) eta «Marie Roget-en misterioa» ipuinen protagonista. Dupin dandy bat da, itxuran nahiz arrazoibidean, bere lana dotoretasun matematikoz egiten duena, eta matematikaren logika zehatzaz harilduko dira istorio hauek. Ez dute, ordea, alderdi makabroa galduko, xehetasun odoltsu higuingarrienak ere argi deskribaturik agertzen baitira; itxuraz oso bestelakoak diren istorio beldurgarrienak «Putzua eta pendulua», «Berenize», adibidez logikarik hertsienaren garapenean oinarritzen diren bezala. Asaldagarria izaten da maiz Poeren kontakizunen irakurketa, egonezinak hartzen baitu irakurlearen irudimena, ez plazerrik gabea ordea. Poeren kontakizunek sentikortasunari eragiten diote, haren alderdirik senezkoen eta ezkutuenari. Eta eragin horrek ezezagunak edo ezagut daitekeenaren mugak gugan duten indarrari buruzko hausnarketa sorrarazten dute.

Zer gertatu zitzaien Poe haurrei gurasorik gabe geratu ondoren?

Edgar Allan Poe Antzezleen semea zen Edgar Allan Poe. Ama zen, izan, antzezle, eta arrakasta handia izaten zuen bere lanetan; aitak ez zuen antzerkirako batere balio eta edaten hasi zen. Alkoholak markatuko zituen bikotearen hiru seme-alabak: William, zaharrena, gazterik hil zen tuberkulosi alkoholikoz; bigarrena, Edgar, idazlea, delirium tremens krisi batek jota hil zen, eta alaba gazteena, Rosalie, adimen urrikoa zen. Aitak etxetik alde egin eta, ama, Edgarrek lau urte bete gabe hil zen. Amaren eritasunak eta heriotzak arrasto sakona utzi bide zuten Poeren memorian. Umeak familia banatan geratu ziren. Allan senar-emazteek hartu zuten Edgar. Eskoziar jatorriko familia aberatsa zen, presbiterianismo zorrotzekoa. 1812an Allan jauna Londresera joan zen eta berarekin eraman zituen emaztea eta haurra. Lau urte eman zituen han, barnetegietan sartuta Edgarrek. Han, alde batetik, asko ikasi zuen –frantsesa, historia, latina eta literatura–; baina, bestetik, kalte handia egin zion Ingalaterrako egonaldiak, aldaketak ekarri zion bakardade eta noraezagatik, hegoaldeko paraje eguzkitsutik atera eta “ingeles herri goibel” batean utzi baitzuten, bakarrik, iparreko lainoetan, zaharkinen artean. Hango eraikinak agertuko ziren hogei urte geroago «William Wilson» kontakizunean, eta orobat hangoa da «Usher Etxearen hondamena» ipuineko dekoratua, ipuin gehientsuenetako bera: etxe zahar izugarri handia, laino artean galdua, horma garaiak, ate astuna, ziegez beteak diruditen sotoak dituena, eta inoiz bertan bizi izan ziren hilen arrastoak non-nahi igartzen zaizkiona. Dekoratu erromantiko hori ez da bakarrik literatura gotikoaren adierazgarria, idazlearen haurtzaroko bizipen latzen emaitza ere bada. 1820ko udan itzuli ziren Allandarrak Richmondera. Edgar, hamaika urterekin, haur ikaratia, isila, goibela zen, eta, bere heroi guztiak bezalaxe, bere baitan itxi zen. Virginiako unibertsitatean sartu zen, baina adiskideekin batera edanean eta jokoan hasi zen. Izan ere, edariak ekarriko zion hondamendia: taldean ondo hitz egiteko bizkorgarriren bat behar izaten zuen, baina kopa bat jerez hartzea sekulako mozkorraldi baten hasiera gertatzen zitzaion. Zorrak egin eta gurasoen etxetik alde egin zuen. West Point-eko Akademia Militarrean sartu zen, baina bere izaera zakarrak berehala sortu zizkion arazoak agintariekin. Azkenean bota egin zuten eskola militarretik. Izeba batengana jo zuen bizitzera, Maria Clemm, beti zainduko zuen emakume eraman onekoa, Poeren emazte maitea izango zen Virginiaren ama. 1833an Baltimoreko egunkari batera sei kontakizun igorri zituen Botila batean aurkitutako eskuizkribua tituluarekin eta lehiaketan garaile gertatu zen. Southern Literary Messenger aldizkariko zuzendaritza hartu zuen eta bizitza berri bat hasteko gogoa zuen, segurtasuna zuen lanean, bere lehengusina Virginia Clemmen-ekin ezkondu zen: urtebeteren buruan hilko zen hamahiru urteko emakume-haurra. Ezkondu eta hilabete gutxiren ondoren ondoezik larrienak jota zegoen poeta: «Alferrik borrokatu naiz malenkoniaren kontra. Zorigaitzak jota nago, eta ez dakit zergatik». Opioa eta alkohola hartzen zituen bere egonezina sendatzeko. Neurrigabe edaten hasi zen, eta zenbait egunez desagertzen zen, taberna zulo miserableenetan. Krisiak gero eta gogorragoak ziren. Bere hitzak dira honako hauek: «Nire etsaiek burua galtzea edateari egozten diote, edatea burua galtzeari leporatu beharrean». Hainbat aldizkaritako zuzendari izan zen, eta modu berean errepikatzen ziren beti gertaerak: gau eta egun lan eginez, bere ardurapean zituen aldizkarien argitaraldiak biderkatu ondoren, arrakasta eta dirua lorturik, bat-batean depresioak jotzen zuen eta lur jota geratzen zen. Virginiaren heriotzaz gero larriagotu egin ziren krisi horiek. Berrogei urte zituela hil zen. Taberna bateko atean aurkitu zuten delirium tremens krisi batek jota. Eritegian hil zen egun gutxira, bakarrik, estimatzen zutenek ezer ez zekitela, bere ipuinetako pertsonaiei deika. «Jainkoak lagun diezaiola ene arima gaixoari!» izan omen ziren Edgar Allan Poeren azken hitzak. Idazlea hil bezain pronto sortu zen elezaharra, sortu ziren elezaharrak, Poeren bizitzak bezala obrak eskaintzen dituen gaietatik abiatuta: sadismoa, nekrofilia, intzestua, droga. XX. mendeko psikoanalisiak, esan gabe doa, berebiziko materiala aurkitu du Poerengan, eta horrek areago zabaldu du idazle madarikatuaren izena. Poeren poemarik ospetsuena Belea da: itzal eta misterioz betetako giro fantastikoan, edertasunaz eta heriotzaz mintzatzen dira zoritxarreko txoria eta poeta. Idazle amerikarraren lanik miretsienak bere narrazio fantastikoak dira. «Ligeia», «Usher Etxearen hondamena», «Morgue kaleko hilketak», «Urrezko kakalardoa», «Erretratu obala»... dira, besteak beste, narratzailearen kontakizun batzuk. Edgar Allan Poek poesia, fikzioa eta kritikaren teoria landu zituen. Zenbait kritikariren iritziz (T.S Elliot, A. Huxley), ezertan ez zuen obra biribilik lortu. Poeren poesiak, oso bakuna baita, oso erritmo markatuko lelo baten efektua eragiten du, eta sentimendu sakon eta primitiboak azaleratzen ditu. Poemen musikaltasuna agerikoa da, baina egileak sarritan belarrira ondoen jotzen duen hitza hautatzen du, ez poemaren zentzuak behar duena. Izumenezko eleberria genero herrikoia eta tradizio handikoa da ingeles hizkuntzazko erromantizismoan. Poek leialtasunez jarraitzen dio tradizio horri, topiko guztiei eutsiz, baina osagai berriak txertatu zizkion, eta generoa bikain berriztatu zuen. Lehen begiratuan, klasikoak bezalakoxeak dira Poeren izumenezko ipuinak: heroia bakar-bakarrik dago gaztelu zahar batean, edo ziega batean itxita dago, edo basoan galduta dabil. Osagai horiek, ordea, Poek ez ditu deskribatzen: halako lekuetan, egoera horietan egoteak dakarren egonezina eta larritasuna deskribatzen ditu. Honen izuzko ipuinetan gehiago nabarmentzen da izakia lekua baino, sentsazioa objektua baino. Poek ez du eszenografiarik antolatzen, izumenezko ipuin klasikoetan bezala; aitzitik, gogo egoera iradokitzea da helburua. Irakurketa poliki-poliki hasten da, irakurlea egoeraren dimentsio psikologikoaz jabe dadin; Poeren unibertsoa ez dago, ez benetako munduan, ez izadiaz gaindikoan: adimenaren mundua da harena, gogoarena, errealitate objektiboaren gainean eraikia. Poeren ipuinek eragin handia izan dutela inork ez du auzitan jartzen; areago, literatura genero berri baten sortzailea izan zela ere esaten da, polizia eleberriarena hain justu. Detektibe logikaz betea eta sen handikoa, Sherlock Holmesengandik hasita detektibe guztien eredua izango zena, Poek asmaturiko Monsieur Auguste Dupin da, «The Murders in the Rue Morgue» (Morgue kaleko hilketak), «The Purloined Letter» (Gutun ebatsia) eta «Marie Roget-en misterioa» ipuinen protagonista. Dupin dandy bat da, itxuran nahiz arrazoibidean, bere lana dotoretasun matematikoz egiten duena, eta matematikaren logika zehatzaz harilduko dira istorio hauek. Ez dute, ordea, alderdi makabroa galduko, xehetasun odoltsu higuingarrienak ere argi deskribaturik agertzen baitira; itxuraz oso bestelakoak diren istorio beldurgarrienak «Putzua eta pendulua», «Berenize», adibidez logikarik hertsienaren garapenean oinarritzen diren bezala. Asaldagarria izaten da maiz Poeren kontakizunen irakurketa, egonezinak hartzen baitu irakurlearen irudimena, ez plazerrik gabea ordea. Poeren kontakizunek sentikortasunari eragiten diote, haren alderdirik senezkoen eta ezkutuenari. Eta eragin horrek ezezagunak edo ezagut daitekeenaren mugak gugan duten indarrari buruzko hausnarketa sorrarazten dute.

Nolakoak izan ziren Edgar Allan Poek Ingalaterran eman zituen urteak?

Edgar Allan Poe Antzezleen semea zen Edgar Allan Poe. Ama zen, izan, antzezle, eta arrakasta handia izaten zuen bere lanetan; aitak ez zuen antzerkirako batere balio eta edaten hasi zen. Alkoholak markatuko zituen bikotearen hiru seme-alabak: William, zaharrena, gazterik hil zen tuberkulosi alkoholikoz; bigarrena, Edgar, idazlea, delirium tremens krisi batek jota hil zen, eta alaba gazteena, Rosalie, adimen urrikoa zen. Aitak etxetik alde egin eta, ama, Edgarrek lau urte bete gabe hil zen. Amaren eritasunak eta heriotzak arrasto sakona utzi bide zuten Poeren memorian. Umeak familia banatan geratu ziren. Allan senar-emazteek hartu zuten Edgar. Eskoziar jatorriko familia aberatsa zen, presbiterianismo zorrotzekoa. 1812an Allan jauna Londresera joan zen eta berarekin eraman zituen emaztea eta haurra. Lau urte eman zituen han, barnetegietan sartuta Edgarrek. Han, alde batetik, asko ikasi zuen –frantsesa, historia, latina eta literatura–; baina, bestetik, kalte handia egin zion Ingalaterrako egonaldiak, aldaketak ekarri zion bakardade eta noraezagatik, hegoaldeko paraje eguzkitsutik atera eta “ingeles herri goibel” batean utzi baitzuten, bakarrik, iparreko lainoetan, zaharkinen artean. Hango eraikinak agertuko ziren hogei urte geroago «William Wilson» kontakizunean, eta orobat hangoa da «Usher Etxearen hondamena» ipuineko dekoratua, ipuin gehientsuenetako bera: etxe zahar izugarri handia, laino artean galdua, horma garaiak, ate astuna, ziegez beteak diruditen sotoak dituena, eta inoiz bertan bizi izan ziren hilen arrastoak non-nahi igartzen zaizkiona. Dekoratu erromantiko hori ez da bakarrik literatura gotikoaren adierazgarria, idazlearen haurtzaroko bizipen latzen emaitza ere bada. 1820ko udan itzuli ziren Allandarrak Richmondera. Edgar, hamaika urterekin, haur ikaratia, isila, goibela zen, eta, bere heroi guztiak bezalaxe, bere baitan itxi zen. Virginiako unibertsitatean sartu zen, baina adiskideekin batera edanean eta jokoan hasi zen. Izan ere, edariak ekarriko zion hondamendia: taldean ondo hitz egiteko bizkorgarriren bat behar izaten zuen, baina kopa bat jerez hartzea sekulako mozkorraldi baten hasiera gertatzen zitzaion. Zorrak egin eta gurasoen etxetik alde egin zuen. West Point-eko Akademia Militarrean sartu zen, baina bere izaera zakarrak berehala sortu zizkion arazoak agintariekin. Azkenean bota egin zuten eskola militarretik. Izeba batengana jo zuen bizitzera, Maria Clemm, beti zainduko zuen emakume eraman onekoa, Poeren emazte maitea izango zen Virginiaren ama. 1833an Baltimoreko egunkari batera sei kontakizun igorri zituen Botila batean aurkitutako eskuizkribua tituluarekin eta lehiaketan garaile gertatu zen. Southern Literary Messenger aldizkariko zuzendaritza hartu zuen eta bizitza berri bat hasteko gogoa zuen, segurtasuna zuen lanean, bere lehengusina Virginia Clemmen-ekin ezkondu zen: urtebeteren buruan hilko zen hamahiru urteko emakume-haurra. Ezkondu eta hilabete gutxiren ondoren ondoezik larrienak jota zegoen poeta: «Alferrik borrokatu naiz malenkoniaren kontra. Zorigaitzak jota nago, eta ez dakit zergatik». Opioa eta alkohola hartzen zituen bere egonezina sendatzeko. Neurrigabe edaten hasi zen, eta zenbait egunez desagertzen zen, taberna zulo miserableenetan. Krisiak gero eta gogorragoak ziren. Bere hitzak dira honako hauek: «Nire etsaiek burua galtzea edateari egozten diote, edatea burua galtzeari leporatu beharrean». Hainbat aldizkaritako zuzendari izan zen, eta modu berean errepikatzen ziren beti gertaerak: gau eta egun lan eginez, bere ardurapean zituen aldizkarien argitaraldiak biderkatu ondoren, arrakasta eta dirua lorturik, bat-batean depresioak jotzen zuen eta lur jota geratzen zen. Virginiaren heriotzaz gero larriagotu egin ziren krisi horiek. Berrogei urte zituela hil zen. Taberna bateko atean aurkitu zuten delirium tremens krisi batek jota. Eritegian hil zen egun gutxira, bakarrik, estimatzen zutenek ezer ez zekitela, bere ipuinetako pertsonaiei deika. «Jainkoak lagun diezaiola ene arima gaixoari!» izan omen ziren Edgar Allan Poeren azken hitzak. Idazlea hil bezain pronto sortu zen elezaharra, sortu ziren elezaharrak, Poeren bizitzak bezala obrak eskaintzen dituen gaietatik abiatuta: sadismoa, nekrofilia, intzestua, droga. XX. mendeko psikoanalisiak, esan gabe doa, berebiziko materiala aurkitu du Poerengan, eta horrek areago zabaldu du idazle madarikatuaren izena. Poeren poemarik ospetsuena Belea da: itzal eta misterioz betetako giro fantastikoan, edertasunaz eta heriotzaz mintzatzen dira zoritxarreko txoria eta poeta. Idazle amerikarraren lanik miretsienak bere narrazio fantastikoak dira. «Ligeia», «Usher Etxearen hondamena», «Morgue kaleko hilketak», «Urrezko kakalardoa», «Erretratu obala»... dira, besteak beste, narratzailearen kontakizun batzuk. Edgar Allan Poek poesia, fikzioa eta kritikaren teoria landu zituen. Zenbait kritikariren iritziz (T.S Elliot, A. Huxley), ezertan ez zuen obra biribilik lortu. Poeren poesiak, oso bakuna baita, oso erritmo markatuko lelo baten efektua eragiten du, eta sentimendu sakon eta primitiboak azaleratzen ditu. Poemen musikaltasuna agerikoa da, baina egileak sarritan belarrira ondoen jotzen duen hitza hautatzen du, ez poemaren zentzuak behar duena. Izumenezko eleberria genero herrikoia eta tradizio handikoa da ingeles hizkuntzazko erromantizismoan. Poek leialtasunez jarraitzen dio tradizio horri, topiko guztiei eutsiz, baina osagai berriak txertatu zizkion, eta generoa bikain berriztatu zuen. Lehen begiratuan, klasikoak bezalakoxeak dira Poeren izumenezko ipuinak: heroia bakar-bakarrik dago gaztelu zahar batean, edo ziega batean itxita dago, edo basoan galduta dabil. Osagai horiek, ordea, Poek ez ditu deskribatzen: halako lekuetan, egoera horietan egoteak dakarren egonezina eta larritasuna deskribatzen ditu. Honen izuzko ipuinetan gehiago nabarmentzen da izakia lekua baino, sentsazioa objektua baino. Poek ez du eszenografiarik antolatzen, izumenezko ipuin klasikoetan bezala; aitzitik, gogo egoera iradokitzea da helburua. Irakurketa poliki-poliki hasten da, irakurlea egoeraren dimentsio psikologikoaz jabe dadin; Poeren unibertsoa ez dago, ez benetako munduan, ez izadiaz gaindikoan: adimenaren mundua da harena, gogoarena, errealitate objektiboaren gainean eraikia. Poeren ipuinek eragin handia izan dutela inork ez du auzitan jartzen; areago, literatura genero berri baten sortzailea izan zela ere esaten da, polizia eleberriarena hain justu. Detektibe logikaz betea eta sen handikoa, Sherlock Holmesengandik hasita detektibe guztien eredua izango zena, Poek asmaturiko Monsieur Auguste Dupin da, «The Murders in the Rue Morgue» (Morgue kaleko hilketak), «The Purloined Letter» (Gutun ebatsia) eta «Marie Roget-en misterioa» ipuinen protagonista. Dupin dandy bat da, itxuran nahiz arrazoibidean, bere lana dotoretasun matematikoz egiten duena, eta matematikaren logika zehatzaz harilduko dira istorio hauek. Ez dute, ordea, alderdi makabroa galduko, xehetasun odoltsu higuingarrienak ere argi deskribaturik agertzen baitira; itxuraz oso bestelakoak diren istorio beldurgarrienak «Putzua eta pendulua», «Berenize», adibidez logikarik hertsienaren garapenean oinarritzen diren bezala. Asaldagarria izaten da maiz Poeren kontakizunen irakurketa, egonezinak hartzen baitu irakurlearen irudimena, ez plazerrik gabea ordea. Poeren kontakizunek sentikortasunari eragiten diote, haren alderdirik senezkoen eta ezkutuenari. Eta eragin horrek ezezagunak edo ezagut daitekeenaren mugak gugan duten indarrari buruzko hausnarketa sorrarazten dute.

Etxe zaharra, lainoa, horma garaiak, ziegak...

Edgar Allan Poe Antzezleen semea zen Edgar Allan Poe. Ama zen, izan, antzezle, eta arrakasta handia izaten zuen bere lanetan; aitak ez zuen antzerkirako batere balio eta edaten hasi zen. Alkoholak markatuko zituen bikotearen hiru seme-alabak: William, zaharrena, gazterik hil zen tuberkulosi alkoholikoz; bigarrena, Edgar, idazlea, delirium tremens krisi batek jota hil zen, eta alaba gazteena, Rosalie, adimen urrikoa zen. Aitak etxetik alde egin eta, ama, Edgarrek lau urte bete gabe hil zen. Amaren eritasunak eta heriotzak arrasto sakona utzi bide zuten Poeren memorian. Umeak familia banatan geratu ziren. Allan senar-emazteek hartu zuten Edgar. Eskoziar jatorriko familia aberatsa zen, presbiterianismo zorrotzekoa. 1812an Allan jauna Londresera joan zen eta berarekin eraman zituen emaztea eta haurra. Lau urte eman zituen han, barnetegietan sartuta Edgarrek. Han, alde batetik, asko ikasi zuen –frantsesa, historia, latina eta literatura–; baina, bestetik, kalte handia egin zion Ingalaterrako egonaldiak, aldaketak ekarri zion bakardade eta noraezagatik, hegoaldeko paraje eguzkitsutik atera eta “ingeles herri goibel” batean utzi baitzuten, bakarrik, iparreko lainoetan, zaharkinen artean. Hango eraikinak agertuko ziren hogei urte geroago «William Wilson» kontakizunean, eta orobat hangoa da «Usher Etxearen hondamena» ipuineko dekoratua, ipuin gehientsuenetako bera: etxe zahar izugarri handia, laino artean galdua, horma garaiak, ate astuna, ziegez beteak diruditen sotoak dituena, eta inoiz bertan bizi izan ziren hilen arrastoak non-nahi igartzen zaizkiona. Dekoratu erromantiko hori ez da bakarrik literatura gotikoaren adierazgarria, idazlearen haurtzaroko bizipen latzen emaitza ere bada. 1820ko udan itzuli ziren Allandarrak Richmondera. Edgar, hamaika urterekin, haur ikaratia, isila, goibela zen, eta, bere heroi guztiak bezalaxe, bere baitan itxi zen. Virginiako unibertsitatean sartu zen, baina adiskideekin batera edanean eta jokoan hasi zen. Izan ere, edariak ekarriko zion hondamendia: taldean ondo hitz egiteko bizkorgarriren bat behar izaten zuen, baina kopa bat jerez hartzea sekulako mozkorraldi baten hasiera gertatzen zitzaion. Zorrak egin eta gurasoen etxetik alde egin zuen. West Point-eko Akademia Militarrean sartu zen, baina bere izaera zakarrak berehala sortu zizkion arazoak agintariekin. Azkenean bota egin zuten eskola militarretik. Izeba batengana jo zuen bizitzera, Maria Clemm, beti zainduko zuen emakume eraman onekoa, Poeren emazte maitea izango zen Virginiaren ama. 1833an Baltimoreko egunkari batera sei kontakizun igorri zituen Botila batean aurkitutako eskuizkribua tituluarekin eta lehiaketan garaile gertatu zen. Southern Literary Messenger aldizkariko zuzendaritza hartu zuen eta bizitza berri bat hasteko gogoa zuen, segurtasuna zuen lanean, bere lehengusina Virginia Clemmen-ekin ezkondu zen: urtebeteren buruan hilko zen hamahiru urteko emakume-haurra. Ezkondu eta hilabete gutxiren ondoren ondoezik larrienak jota zegoen poeta: «Alferrik borrokatu naiz malenkoniaren kontra. Zorigaitzak jota nago, eta ez dakit zergatik». Opioa eta alkohola hartzen zituen bere egonezina sendatzeko. Neurrigabe edaten hasi zen, eta zenbait egunez desagertzen zen, taberna zulo miserableenetan. Krisiak gero eta gogorragoak ziren. Bere hitzak dira honako hauek: «Nire etsaiek burua galtzea edateari egozten diote, edatea burua galtzeari leporatu beharrean». Hainbat aldizkaritako zuzendari izan zen, eta modu berean errepikatzen ziren beti gertaerak: gau eta egun lan eginez, bere ardurapean zituen aldizkarien argitaraldiak biderkatu ondoren, arrakasta eta dirua lorturik, bat-batean depresioak jotzen zuen eta lur jota geratzen zen. Virginiaren heriotzaz gero larriagotu egin ziren krisi horiek. Berrogei urte zituela hil zen. Taberna bateko atean aurkitu zuten delirium tremens krisi batek jota. Eritegian hil zen egun gutxira, bakarrik, estimatzen zutenek ezer ez zekitela, bere ipuinetako pertsonaiei deika. «Jainkoak lagun diezaiola ene arima gaixoari!» izan omen ziren Edgar Allan Poeren azken hitzak. Idazlea hil bezain pronto sortu zen elezaharra, sortu ziren elezaharrak, Poeren bizitzak bezala obrak eskaintzen dituen gaietatik abiatuta: sadismoa, nekrofilia, intzestua, droga. XX. mendeko psikoanalisiak, esan gabe doa, berebiziko materiala aurkitu du Poerengan, eta horrek areago zabaldu du idazle madarikatuaren izena. Poeren poemarik ospetsuena Belea da: itzal eta misterioz betetako giro fantastikoan, edertasunaz eta heriotzaz mintzatzen dira zoritxarreko txoria eta poeta. Idazle amerikarraren lanik miretsienak bere narrazio fantastikoak dira. «Ligeia», «Usher Etxearen hondamena», «Morgue kaleko hilketak», «Urrezko kakalardoa», «Erretratu obala»... dira, besteak beste, narratzailearen kontakizun batzuk. Edgar Allan Poek poesia, fikzioa eta kritikaren teoria landu zituen. Zenbait kritikariren iritziz (T.S Elliot, A. Huxley), ezertan ez zuen obra biribilik lortu. Poeren poesiak, oso bakuna baita, oso erritmo markatuko lelo baten efektua eragiten du, eta sentimendu sakon eta primitiboak azaleratzen ditu. Poemen musikaltasuna agerikoa da, baina egileak sarritan belarrira ondoen jotzen duen hitza hautatzen du, ez poemaren zentzuak behar duena. Izumenezko eleberria genero herrikoia eta tradizio handikoa da ingeles hizkuntzazko erromantizismoan. Poek leialtasunez jarraitzen dio tradizio horri, topiko guztiei eutsiz, baina osagai berriak txertatu zizkion, eta generoa bikain berriztatu zuen. Lehen begiratuan, klasikoak bezalakoxeak dira Poeren izumenezko ipuinak: heroia bakar-bakarrik dago gaztelu zahar batean, edo ziega batean itxita dago, edo basoan galduta dabil. Osagai horiek, ordea, Poek ez ditu deskribatzen: halako lekuetan, egoera horietan egoteak dakarren egonezina eta larritasuna deskribatzen ditu. Honen izuzko ipuinetan gehiago nabarmentzen da izakia lekua baino, sentsazioa objektua baino. Poek ez du eszenografiarik antolatzen, izumenezko ipuin klasikoetan bezala; aitzitik, gogo egoera iradokitzea da helburua. Irakurketa poliki-poliki hasten da, irakurlea egoeraren dimentsio psikologikoaz jabe dadin; Poeren unibertsoa ez dago, ez benetako munduan, ez izadiaz gaindikoan: adimenaren mundua da harena, gogoarena, errealitate objektiboaren gainean eraikia. Poeren ipuinek eragin handia izan dutela inork ez du auzitan jartzen; areago, literatura genero berri baten sortzailea izan zela ere esaten da, polizia eleberriarena hain justu. Detektibe logikaz betea eta sen handikoa, Sherlock Holmesengandik hasita detektibe guztien eredua izango zena, Poek asmaturiko Monsieur Auguste Dupin da, «The Murders in the Rue Morgue» (Morgue kaleko hilketak), «The Purloined Letter» (Gutun ebatsia) eta «Marie Roget-en misterioa» ipuinen protagonista. Dupin dandy bat da, itxuran nahiz arrazoibidean, bere lana dotoretasun matematikoz egiten duena, eta matematikaren logika zehatzaz harilduko dira istorio hauek. Ez dute, ordea, alderdi makabroa galduko, xehetasun odoltsu higuingarrienak ere argi deskribaturik agertzen baitira; itxuraz oso bestelakoak diren istorio beldurgarrienak «Putzua eta pendulua», «Berenize», adibidez logikarik hertsienaren garapenean oinarritzen diren bezala. Asaldagarria izaten da maiz Poeren kontakizunen irakurketa, egonezinak hartzen baitu irakurlearen irudimena, ez plazerrik gabea ordea. Poeren kontakizunek sentikortasunari eragiten diote, haren alderdirik senezkoen eta ezkutuenari. Eta eragin horrek ezezagunak edo ezagut daitekeenaren mugak gugan duten indarrari buruzko hausnarketa sorrarazten dute.

Virginiako unibertsitatea alkoholari eta jokoari lotua dago Allan Poeren biografian.

Edgar Allan Poe Antzezleen semea zen Edgar Allan Poe. Ama zen, izan, antzezle, eta arrakasta handia izaten zuen bere lanetan; aitak ez zuen antzerkirako batere balio eta edaten hasi zen. Alkoholak markatuko zituen bikotearen hiru seme-alabak: William, zaharrena, gazterik hil zen tuberkulosi alkoholikoz; bigarrena, Edgar, idazlea, delirium tremens krisi batek jota hil zen, eta alaba gazteena, Rosalie, adimen urrikoa zen. Aitak etxetik alde egin eta, ama, Edgarrek lau urte bete gabe hil zen. Amaren eritasunak eta heriotzak arrasto sakona utzi bide zuten Poeren memorian. Umeak familia banatan geratu ziren. Allan senar-emazteek hartu zuten Edgar. Eskoziar jatorriko familia aberatsa zen, presbiterianismo zorrotzekoa. 1812an Allan jauna Londresera joan zen eta berarekin eraman zituen emaztea eta haurra. Lau urte eman zituen han, barnetegietan sartuta Edgarrek. Han, alde batetik, asko ikasi zuen –frantsesa, historia, latina eta literatura–; baina, bestetik, kalte handia egin zion Ingalaterrako egonaldiak, aldaketak ekarri zion bakardade eta noraezagatik, hegoaldeko paraje eguzkitsutik atera eta “ingeles herri goibel” batean utzi baitzuten, bakarrik, iparreko lainoetan, zaharkinen artean. Hango eraikinak agertuko ziren hogei urte geroago «William Wilson» kontakizunean, eta orobat hangoa da «Usher Etxearen hondamena» ipuineko dekoratua, ipuin gehientsuenetako bera: etxe zahar izugarri handia, laino artean galdua, horma garaiak, ate astuna, ziegez beteak diruditen sotoak dituena, eta inoiz bertan bizi izan ziren hilen arrastoak non-nahi igartzen zaizkiona. Dekoratu erromantiko hori ez da bakarrik literatura gotikoaren adierazgarria, idazlearen haurtzaroko bizipen latzen emaitza ere bada. 1820ko udan itzuli ziren Allandarrak Richmondera. Edgar, hamaika urterekin, haur ikaratia, isila, goibela zen, eta, bere heroi guztiak bezalaxe, bere baitan itxi zen. Virginiako unibertsitatean sartu zen, baina adiskideekin batera edanean eta jokoan hasi zen. Izan ere, edariak ekarriko zion hondamendia: taldean ondo hitz egiteko bizkorgarriren bat behar izaten zuen, baina kopa bat jerez hartzea sekulako mozkorraldi baten hasiera gertatzen zitzaion. Zorrak egin eta gurasoen etxetik alde egin zuen. West Point-eko Akademia Militarrean sartu zen, baina bere izaera zakarrak berehala sortu zizkion arazoak agintariekin. Azkenean bota egin zuten eskola militarretik. Izeba batengana jo zuen bizitzera, Maria Clemm, beti zainduko zuen emakume eraman onekoa, Poeren emazte maitea izango zen Virginiaren ama. 1833an Baltimoreko egunkari batera sei kontakizun igorri zituen Botila batean aurkitutako eskuizkribua tituluarekin eta lehiaketan garaile gertatu zen. Southern Literary Messenger aldizkariko zuzendaritza hartu zuen eta bizitza berri bat hasteko gogoa zuen, segurtasuna zuen lanean, bere lehengusina Virginia Clemmen-ekin ezkondu zen: urtebeteren buruan hilko zen hamahiru urteko emakume-haurra. Ezkondu eta hilabete gutxiren ondoren ondoezik larrienak jota zegoen poeta: «Alferrik borrokatu naiz malenkoniaren kontra. Zorigaitzak jota nago, eta ez dakit zergatik». Opioa eta alkohola hartzen zituen bere egonezina sendatzeko. Neurrigabe edaten hasi zen, eta zenbait egunez desagertzen zen, taberna zulo miserableenetan. Krisiak gero eta gogorragoak ziren. Bere hitzak dira honako hauek: «Nire etsaiek burua galtzea edateari egozten diote, edatea burua galtzeari leporatu beharrean». Hainbat aldizkaritako zuzendari izan zen, eta modu berean errepikatzen ziren beti gertaerak: gau eta egun lan eginez, bere ardurapean zituen aldizkarien argitaraldiak biderkatu ondoren, arrakasta eta dirua lorturik, bat-batean depresioak jotzen zuen eta lur jota geratzen zen. Virginiaren heriotzaz gero larriagotu egin ziren krisi horiek. Berrogei urte zituela hil zen. Taberna bateko atean aurkitu zuten delirium tremens krisi batek jota. Eritegian hil zen egun gutxira, bakarrik, estimatzen zutenek ezer ez zekitela, bere ipuinetako pertsonaiei deika. «Jainkoak lagun diezaiola ene arima gaixoari!» izan omen ziren Edgar Allan Poeren azken hitzak. Idazlea hil bezain pronto sortu zen elezaharra, sortu ziren elezaharrak, Poeren bizitzak bezala obrak eskaintzen dituen gaietatik abiatuta: sadismoa, nekrofilia, intzestua, droga. XX. mendeko psikoanalisiak, esan gabe doa, berebiziko materiala aurkitu du Poerengan, eta horrek areago zabaldu du idazle madarikatuaren izena. Poeren poemarik ospetsuena Belea da: itzal eta misterioz betetako giro fantastikoan, edertasunaz eta heriotzaz mintzatzen dira zoritxarreko txoria eta poeta. Idazle amerikarraren lanik miretsienak bere narrazio fantastikoak dira. «Ligeia», «Usher Etxearen hondamena», «Morgue kaleko hilketak», «Urrezko kakalardoa», «Erretratu obala»... dira, besteak beste, narratzailearen kontakizun batzuk. Edgar Allan Poek poesia, fikzioa eta kritikaren teoria landu zituen. Zenbait kritikariren iritziz (T.S Elliot, A. Huxley), ezertan ez zuen obra biribilik lortu. Poeren poesiak, oso bakuna baita, oso erritmo markatuko lelo baten efektua eragiten du, eta sentimendu sakon eta primitiboak azaleratzen ditu. Poemen musikaltasuna agerikoa da, baina egileak sarritan belarrira ondoen jotzen duen hitza hautatzen du, ez poemaren zentzuak behar duena. Izumenezko eleberria genero herrikoia eta tradizio handikoa da ingeles hizkuntzazko erromantizismoan. Poek leialtasunez jarraitzen dio tradizio horri, topiko guztiei eutsiz, baina osagai berriak txertatu zizkion, eta generoa bikain berriztatu zuen. Lehen begiratuan, klasikoak bezalakoxeak dira Poeren izumenezko ipuinak: heroia bakar-bakarrik dago gaztelu zahar batean, edo ziega batean itxita dago, edo basoan galduta dabil. Osagai horiek, ordea, Poek ez ditu deskribatzen: halako lekuetan, egoera horietan egoteak dakarren egonezina eta larritasuna deskribatzen ditu. Honen izuzko ipuinetan gehiago nabarmentzen da izakia lekua baino, sentsazioa objektua baino. Poek ez du eszenografiarik antolatzen, izumenezko ipuin klasikoetan bezala; aitzitik, gogo egoera iradokitzea da helburua. Irakurketa poliki-poliki hasten da, irakurlea egoeraren dimentsio psikologikoaz jabe dadin; Poeren unibertsoa ez dago, ez benetako munduan, ez izadiaz gaindikoan: adimenaren mundua da harena, gogoarena, errealitate objektiboaren gainean eraikia. Poeren ipuinek eragin handia izan dutela inork ez du auzitan jartzen; areago, literatura genero berri baten sortzailea izan zela ere esaten da, polizia eleberriarena hain justu. Detektibe logikaz betea eta sen handikoa, Sherlock Holmesengandik hasita detektibe guztien eredua izango zena, Poek asmaturiko Monsieur Auguste Dupin da, «The Murders in the Rue Morgue» (Morgue kaleko hilketak), «The Purloined Letter» (Gutun ebatsia) eta «Marie Roget-en misterioa» ipuinen protagonista. Dupin dandy bat da, itxuran nahiz arrazoibidean, bere lana dotoretasun matematikoz egiten duena, eta matematikaren logika zehatzaz harilduko dira istorio hauek. Ez dute, ordea, alderdi makabroa galduko, xehetasun odoltsu higuingarrienak ere argi deskribaturik agertzen baitira; itxuraz oso bestelakoak diren istorio beldurgarrienak «Putzua eta pendulua», «Berenize», adibidez logikarik hertsienaren garapenean oinarritzen diren bezala. Asaldagarria izaten da maiz Poeren kontakizunen irakurketa, egonezinak hartzen baitu irakurlearen irudimena, ez plazerrik gabea ordea. Poeren kontakizunek sentikortasunari eragiten diote, haren alderdirik senezkoen eta ezkutuenari. Eta eragin horrek ezezagunak edo ezagut daitekeenaren mugak gugan duten indarrari buruzko hausnarketa sorrarazten dute.

Zein da Poeren bizitzan behin eta berriz errepikatzen den prozesua?

Edgar Allan Poe Antzezleen semea zen Edgar Allan Poe. Ama zen, izan, antzezle, eta arrakasta handia izaten zuen bere lanetan; aitak ez zuen antzerkirako batere balio eta edaten hasi zen. Alkoholak markatuko zituen bikotearen hiru seme-alabak: William, zaharrena, gazterik hil zen tuberkulosi alkoholikoz; bigarrena, Edgar, idazlea, delirium tremens krisi batek jota hil zen, eta alaba gazteena, Rosalie, adimen urrikoa zen. Aitak etxetik alde egin eta, ama, Edgarrek lau urte bete gabe hil zen. Amaren eritasunak eta heriotzak arrasto sakona utzi bide zuten Poeren memorian. Umeak familia banatan geratu ziren. Allan senar-emazteek hartu zuten Edgar. Eskoziar jatorriko familia aberatsa zen, presbiterianismo zorrotzekoa. 1812an Allan jauna Londresera joan zen eta berarekin eraman zituen emaztea eta haurra. Lau urte eman zituen han, barnetegietan sartuta Edgarrek. Han, alde batetik, asko ikasi zuen –frantsesa, historia, latina eta literatura–; baina, bestetik, kalte handia egin zion Ingalaterrako egonaldiak, aldaketak ekarri zion bakardade eta noraezagatik, hegoaldeko paraje eguzkitsutik atera eta “ingeles herri goibel” batean utzi baitzuten, bakarrik, iparreko lainoetan, zaharkinen artean. Hango eraikinak agertuko ziren hogei urte geroago «William Wilson» kontakizunean, eta orobat hangoa da «Usher Etxearen hondamena» ipuineko dekoratua, ipuin gehientsuenetako bera: etxe zahar izugarri handia, laino artean galdua, horma garaiak, ate astuna, ziegez beteak diruditen sotoak dituena, eta inoiz bertan bizi izan ziren hilen arrastoak non-nahi igartzen zaizkiona. Dekoratu erromantiko hori ez da bakarrik literatura gotikoaren adierazgarria, idazlearen haurtzaroko bizipen latzen emaitza ere bada. 1820ko udan itzuli ziren Allandarrak Richmondera. Edgar, hamaika urterekin, haur ikaratia, isila, goibela zen, eta, bere heroi guztiak bezalaxe, bere baitan itxi zen. Virginiako unibertsitatean sartu zen, baina adiskideekin batera edanean eta jokoan hasi zen. Izan ere, edariak ekarriko zion hondamendia: taldean ondo hitz egiteko bizkorgarriren bat behar izaten zuen, baina kopa bat jerez hartzea sekulako mozkorraldi baten hasiera gertatzen zitzaion. Zorrak egin eta gurasoen etxetik alde egin zuen. West Point-eko Akademia Militarrean sartu zen, baina bere izaera zakarrak berehala sortu zizkion arazoak agintariekin. Azkenean bota egin zuten eskola militarretik. Izeba batengana jo zuen bizitzera, Maria Clemm, beti zainduko zuen emakume eraman onekoa, Poeren emazte maitea izango zen Virginiaren ama. 1833an Baltimoreko egunkari batera sei kontakizun igorri zituen Botila batean aurkitutako eskuizkribua tituluarekin eta lehiaketan garaile gertatu zen. Southern Literary Messenger aldizkariko zuzendaritza hartu zuen eta bizitza berri bat hasteko gogoa zuen, segurtasuna zuen lanean, bere lehengusina Virginia Clemmen-ekin ezkondu zen: urtebeteren buruan hilko zen hamahiru urteko emakume-haurra. Ezkondu eta hilabete gutxiren ondoren ondoezik larrienak jota zegoen poeta: «Alferrik borrokatu naiz malenkoniaren kontra. Zorigaitzak jota nago, eta ez dakit zergatik». Opioa eta alkohola hartzen zituen bere egonezina sendatzeko. Neurrigabe edaten hasi zen, eta zenbait egunez desagertzen zen, taberna zulo miserableenetan. Krisiak gero eta gogorragoak ziren. Bere hitzak dira honako hauek: «Nire etsaiek burua galtzea edateari egozten diote, edatea burua galtzeari leporatu beharrean». Hainbat aldizkaritako zuzendari izan zen, eta modu berean errepikatzen ziren beti gertaerak: gau eta egun lan eginez, bere ardurapean zituen aldizkarien argitaraldiak biderkatu ondoren, arrakasta eta dirua lorturik, bat-batean depresioak jotzen zuen eta lur jota geratzen zen. Virginiaren heriotzaz gero larriagotu egin ziren krisi horiek. Berrogei urte zituela hil zen. Taberna bateko atean aurkitu zuten delirium tremens krisi batek jota. Eritegian hil zen egun gutxira, bakarrik, estimatzen zutenek ezer ez zekitela, bere ipuinetako pertsonaiei deika. «Jainkoak lagun diezaiola ene arima gaixoari!» izan omen ziren Edgar Allan Poeren azken hitzak. Idazlea hil bezain pronto sortu zen elezaharra, sortu ziren elezaharrak, Poeren bizitzak bezala obrak eskaintzen dituen gaietatik abiatuta: sadismoa, nekrofilia, intzestua, droga. XX. mendeko psikoanalisiak, esan gabe doa, berebiziko materiala aurkitu du Poerengan, eta horrek areago zabaldu du idazle madarikatuaren izena. Poeren poemarik ospetsuena Belea da: itzal eta misterioz betetako giro fantastikoan, edertasunaz eta heriotzaz mintzatzen dira zoritxarreko txoria eta poeta. Idazle amerikarraren lanik miretsienak bere narrazio fantastikoak dira. «Ligeia», «Usher Etxearen hondamena», «Morgue kaleko hilketak», «Urrezko kakalardoa», «Erretratu obala»... dira, besteak beste, narratzailearen kontakizun batzuk. Edgar Allan Poek poesia, fikzioa eta kritikaren teoria landu zituen. Zenbait kritikariren iritziz (T.S Elliot, A. Huxley), ezertan ez zuen obra biribilik lortu. Poeren poesiak, oso bakuna baita, oso erritmo markatuko lelo baten efektua eragiten du, eta sentimendu sakon eta primitiboak azaleratzen ditu. Poemen musikaltasuna agerikoa da, baina egileak sarritan belarrira ondoen jotzen duen hitza hautatzen du, ez poemaren zentzuak behar duena. Izumenezko eleberria genero herrikoia eta tradizio handikoa da ingeles hizkuntzazko erromantizismoan. Poek leialtasunez jarraitzen dio tradizio horri, topiko guztiei eutsiz, baina osagai berriak txertatu zizkion, eta generoa bikain berriztatu zuen. Lehen begiratuan, klasikoak bezalakoxeak dira Poeren izumenezko ipuinak: heroia bakar-bakarrik dago gaztelu zahar batean, edo ziega batean itxita dago, edo basoan galduta dabil. Osagai horiek, ordea, Poek ez ditu deskribatzen: halako lekuetan, egoera horietan egoteak dakarren egonezina eta larritasuna deskribatzen ditu. Honen izuzko ipuinetan gehiago nabarmentzen da izakia lekua baino, sentsazioa objektua baino. Poek ez du eszenografiarik antolatzen, izumenezko ipuin klasikoetan bezala; aitzitik, gogo egoera iradokitzea da helburua. Irakurketa poliki-poliki hasten da, irakurlea egoeraren dimentsio psikologikoaz jabe dadin; Poeren unibertsoa ez dago, ez benetako munduan, ez izadiaz gaindikoan: adimenaren mundua da harena, gogoarena, errealitate objektiboaren gainean eraikia. Poeren ipuinek eragin handia izan dutela inork ez du auzitan jartzen; areago, literatura genero berri baten sortzailea izan zela ere esaten da, polizia eleberriarena hain justu. Detektibe logikaz betea eta sen handikoa, Sherlock Holmesengandik hasita detektibe guztien eredua izango zena, Poek asmaturiko Monsieur Auguste Dupin da, «The Murders in the Rue Morgue» (Morgue kaleko hilketak), «The Purloined Letter» (Gutun ebatsia) eta «Marie Roget-en misterioa» ipuinen protagonista. Dupin dandy bat da, itxuran nahiz arrazoibidean, bere lana dotoretasun matematikoz egiten duena, eta matematikaren logika zehatzaz harilduko dira istorio hauek. Ez dute, ordea, alderdi makabroa galduko, xehetasun odoltsu higuingarrienak ere argi deskribaturik agertzen baitira; itxuraz oso bestelakoak diren istorio beldurgarrienak «Putzua eta pendulua», «Berenize», adibidez logikarik hertsienaren garapenean oinarritzen diren bezala. Asaldagarria izaten da maiz Poeren kontakizunen irakurketa, egonezinak hartzen baitu irakurlearen irudimena, ez plazerrik gabea ordea. Poeren kontakizunek sentikortasunari eragiten diote, haren alderdirik senezkoen eta ezkutuenari. Eta eragin horrek ezezagunak edo ezagut daitekeenaren mugak gugan duten indarrari buruzko hausnarketa sorrarazten dute.

Zelakoa da Poeren «Belea» poema?

Edgar Allan Poe Antzezleen semea zen Edgar Allan Poe. Ama zen, izan, antzezle, eta arrakasta handia izaten zuen bere lanetan; aitak ez zuen antzerkirako batere balio eta edaten hasi zen. Alkoholak markatuko zituen bikotearen hiru seme-alabak: William, zaharrena, gazterik hil zen tuberkulosi alkoholikoz; bigarrena, Edgar, idazlea, delirium tremens krisi batek jota hil zen, eta alaba gazteena, Rosalie, adimen urrikoa zen. Aitak etxetik alde egin eta, ama, Edgarrek lau urte bete gabe hil zen. Amaren eritasunak eta heriotzak arrasto sakona utzi bide zuten Poeren memorian. Umeak familia banatan geratu ziren. Allan senar-emazteek hartu zuten Edgar. Eskoziar jatorriko familia aberatsa zen, presbiterianismo zorrotzekoa. 1812an Allan jauna Londresera joan zen eta berarekin eraman zituen emaztea eta haurra. Lau urte eman zituen han, barnetegietan sartuta Edgarrek. Han, alde batetik, asko ikasi zuen –frantsesa, historia, latina eta literatura–; baina, bestetik, kalte handia egin zion Ingalaterrako egonaldiak, aldaketak ekarri zion bakardade eta noraezagatik, hegoaldeko paraje eguzkitsutik atera eta “ingeles herri goibel” batean utzi baitzuten, bakarrik, iparreko lainoetan, zaharkinen artean. Hango eraikinak agertuko ziren hogei urte geroago «William Wilson» kontakizunean, eta orobat hangoa da «Usher Etxearen hondamena» ipuineko dekoratua, ipuin gehientsuenetako bera: etxe zahar izugarri handia, laino artean galdua, horma garaiak, ate astuna, ziegez beteak diruditen sotoak dituena, eta inoiz bertan bizi izan ziren hilen arrastoak non-nahi igartzen zaizkiona. Dekoratu erromantiko hori ez da bakarrik literatura gotikoaren adierazgarria, idazlearen haurtzaroko bizipen latzen emaitza ere bada. 1820ko udan itzuli ziren Allandarrak Richmondera. Edgar, hamaika urterekin, haur ikaratia, isila, goibela zen, eta, bere heroi guztiak bezalaxe, bere baitan itxi zen. Virginiako unibertsitatean sartu zen, baina adiskideekin batera edanean eta jokoan hasi zen. Izan ere, edariak ekarriko zion hondamendia: taldean ondo hitz egiteko bizkorgarriren bat behar izaten zuen, baina kopa bat jerez hartzea sekulako mozkorraldi baten hasiera gertatzen zitzaion. Zorrak egin eta gurasoen etxetik alde egin zuen. West Point-eko Akademia Militarrean sartu zen, baina bere izaera zakarrak berehala sortu zizkion arazoak agintariekin. Azkenean bota egin zuten eskola militarretik. Izeba batengana jo zuen bizitzera, Maria Clemm, beti zainduko zuen emakume eraman onekoa, Poeren emazte maitea izango zen Virginiaren ama. 1833an Baltimoreko egunkari batera sei kontakizun igorri zituen Botila batean aurkitutako eskuizkribua tituluarekin eta lehiaketan garaile gertatu zen. Southern Literary Messenger aldizkariko zuzendaritza hartu zuen eta bizitza berri bat hasteko gogoa zuen, segurtasuna zuen lanean, bere lehengusina Virginia Clemmen-ekin ezkondu zen: urtebeteren buruan hilko zen hamahiru urteko emakume-haurra. Ezkondu eta hilabete gutxiren ondoren ondoezik larrienak jota zegoen poeta: «Alferrik borrokatu naiz malenkoniaren kontra. Zorigaitzak jota nago, eta ez dakit zergatik». Opioa eta alkohola hartzen zituen bere egonezina sendatzeko. Neurrigabe edaten hasi zen, eta zenbait egunez desagertzen zen, taberna zulo miserableenetan. Krisiak gero eta gogorragoak ziren. Bere hitzak dira honako hauek: «Nire etsaiek burua galtzea edateari egozten diote, edatea burua galtzeari leporatu beharrean». Hainbat aldizkaritako zuzendari izan zen, eta modu berean errepikatzen ziren beti gertaerak: gau eta egun lan eginez, bere ardurapean zituen aldizkarien argitaraldiak biderkatu ondoren, arrakasta eta dirua lorturik, bat-batean depresioak jotzen zuen eta lur jota geratzen zen. Virginiaren heriotzaz gero larriagotu egin ziren krisi horiek. Berrogei urte zituela hil zen. Taberna bateko atean aurkitu zuten delirium tremens krisi batek jota. Eritegian hil zen egun gutxira, bakarrik, estimatzen zutenek ezer ez zekitela, bere ipuinetako pertsonaiei deika. «Jainkoak lagun diezaiola ene arima gaixoari!» izan omen ziren Edgar Allan Poeren azken hitzak. Idazlea hil bezain pronto sortu zen elezaharra, sortu ziren elezaharrak, Poeren bizitzak bezala obrak eskaintzen dituen gaietatik abiatuta: sadismoa, nekrofilia, intzestua, droga. XX. mendeko psikoanalisiak, esan gabe doa, berebiziko materiala aurkitu du Poerengan, eta horrek areago zabaldu du idazle madarikatuaren izena. Poeren poemarik ospetsuena Belea da: itzal eta misterioz betetako giro fantastikoan, edertasunaz eta heriotzaz mintzatzen dira zoritxarreko txoria eta poeta. Idazle amerikarraren lanik miretsienak bere narrazio fantastikoak dira. «Ligeia», «Usher Etxearen hondamena», «Morgue kaleko hilketak», «Urrezko kakalardoa», «Erretratu obala»... dira, besteak beste, narratzailearen kontakizun batzuk. Edgar Allan Poek poesia, fikzioa eta kritikaren teoria landu zituen. Zenbait kritikariren iritziz (T.S Elliot, A. Huxley), ezertan ez zuen obra biribilik lortu. Poeren poesiak, oso bakuna baita, oso erritmo markatuko lelo baten efektua eragiten du, eta sentimendu sakon eta primitiboak azaleratzen ditu. Poemen musikaltasuna agerikoa da, baina egileak sarritan belarrira ondoen jotzen duen hitza hautatzen du, ez poemaren zentzuak behar duena. Izumenezko eleberria genero herrikoia eta tradizio handikoa da ingeles hizkuntzazko erromantizismoan. Poek leialtasunez jarraitzen dio tradizio horri, topiko guztiei eutsiz, baina osagai berriak txertatu zizkion, eta generoa bikain berriztatu zuen. Lehen begiratuan, klasikoak bezalakoxeak dira Poeren izumenezko ipuinak: heroia bakar-bakarrik dago gaztelu zahar batean, edo ziega batean itxita dago, edo basoan galduta dabil. Osagai horiek, ordea, Poek ez ditu deskribatzen: halako lekuetan, egoera horietan egoteak dakarren egonezina eta larritasuna deskribatzen ditu. Honen izuzko ipuinetan gehiago nabarmentzen da izakia lekua baino, sentsazioa objektua baino. Poek ez du eszenografiarik antolatzen, izumenezko ipuin klasikoetan bezala; aitzitik, gogo egoera iradokitzea da helburua. Irakurketa poliki-poliki hasten da, irakurlea egoeraren dimentsio psikologikoaz jabe dadin; Poeren unibertsoa ez dago, ez benetako munduan, ez izadiaz gaindikoan: adimenaren mundua da harena, gogoarena, errealitate objektiboaren gainean eraikia. Poeren ipuinek eragin handia izan dutela inork ez du auzitan jartzen; areago, literatura genero berri baten sortzailea izan zela ere esaten da, polizia eleberriarena hain justu. Detektibe logikaz betea eta sen handikoa, Sherlock Holmesengandik hasita detektibe guztien eredua izango zena, Poek asmaturiko Monsieur Auguste Dupin da, «The Murders in the Rue Morgue» (Morgue kaleko hilketak), «The Purloined Letter» (Gutun ebatsia) eta «Marie Roget-en misterioa» ipuinen protagonista. Dupin dandy bat da, itxuran nahiz arrazoibidean, bere lana dotoretasun matematikoz egiten duena, eta matematikaren logika zehatzaz harilduko dira istorio hauek. Ez dute, ordea, alderdi makabroa galduko, xehetasun odoltsu higuingarrienak ere argi deskribaturik agertzen baitira; itxuraz oso bestelakoak diren istorio beldurgarrienak «Putzua eta pendulua», «Berenize», adibidez logikarik hertsienaren garapenean oinarritzen diren bezala. Asaldagarria izaten da maiz Poeren kontakizunen irakurketa, egonezinak hartzen baitu irakurlearen irudimena, ez plazerrik gabea ordea. Poeren kontakizunek sentikortasunari eragiten diote, haren alderdirik senezkoen eta ezkutuenari. Eta eragin horrek ezezagunak edo ezagut daitekeenaren mugak gugan duten indarrari buruzko hausnarketa sorrarazten dute.

Poeren poemek badute musikaltasunik?

Edgar Allan Poe Antzezleen semea zen Edgar Allan Poe. Ama zen, izan, antzezle, eta arrakasta handia izaten zuen bere lanetan; aitak ez zuen antzerkirako batere balio eta edaten hasi zen. Alkoholak markatuko zituen bikotearen hiru seme-alabak: William, zaharrena, gazterik hil zen tuberkulosi alkoholikoz; bigarrena, Edgar, idazlea, delirium tremens krisi batek jota hil zen, eta alaba gazteena, Rosalie, adimen urrikoa zen. Aitak etxetik alde egin eta, ama, Edgarrek lau urte bete gabe hil zen. Amaren eritasunak eta heriotzak arrasto sakona utzi bide zuten Poeren memorian. Umeak familia banatan geratu ziren. Allan senar-emazteek hartu zuten Edgar. Eskoziar jatorriko familia aberatsa zen, presbiterianismo zorrotzekoa. 1812an Allan jauna Londresera joan zen eta berarekin eraman zituen emaztea eta haurra. Lau urte eman zituen han, barnetegietan sartuta Edgarrek. Han, alde batetik, asko ikasi zuen –frantsesa, historia, latina eta literatura–; baina, bestetik, kalte handia egin zion Ingalaterrako egonaldiak, aldaketak ekarri zion bakardade eta noraezagatik, hegoaldeko paraje eguzkitsutik atera eta “ingeles herri goibel” batean utzi baitzuten, bakarrik, iparreko lainoetan, zaharkinen artean. Hango eraikinak agertuko ziren hogei urte geroago «William Wilson» kontakizunean, eta orobat hangoa da «Usher Etxearen hondamena» ipuineko dekoratua, ipuin gehientsuenetako bera: etxe zahar izugarri handia, laino artean galdua, horma garaiak, ate astuna, ziegez beteak diruditen sotoak dituena, eta inoiz bertan bizi izan ziren hilen arrastoak non-nahi igartzen zaizkiona. Dekoratu erromantiko hori ez da bakarrik literatura gotikoaren adierazgarria, idazlearen haurtzaroko bizipen latzen emaitza ere bada. 1820ko udan itzuli ziren Allandarrak Richmondera. Edgar, hamaika urterekin, haur ikaratia, isila, goibela zen, eta, bere heroi guztiak bezalaxe, bere baitan itxi zen. Virginiako unibertsitatean sartu zen, baina adiskideekin batera edanean eta jokoan hasi zen. Izan ere, edariak ekarriko zion hondamendia: taldean ondo hitz egiteko bizkorgarriren bat behar izaten zuen, baina kopa bat jerez hartzea sekulako mozkorraldi baten hasiera gertatzen zitzaion. Zorrak egin eta gurasoen etxetik alde egin zuen. West Point-eko Akademia Militarrean sartu zen, baina bere izaera zakarrak berehala sortu zizkion arazoak agintariekin. Azkenean bota egin zuten eskola militarretik. Izeba batengana jo zuen bizitzera, Maria Clemm, beti zainduko zuen emakume eraman onekoa, Poeren emazte maitea izango zen Virginiaren ama. 1833an Baltimoreko egunkari batera sei kontakizun igorri zituen Botila batean aurkitutako eskuizkribua tituluarekin eta lehiaketan garaile gertatu zen. Southern Literary Messenger aldizkariko zuzendaritza hartu zuen eta bizitza berri bat hasteko gogoa zuen, segurtasuna zuen lanean, bere lehengusina Virginia Clemmen-ekin ezkondu zen: urtebeteren buruan hilko zen hamahiru urteko emakume-haurra. Ezkondu eta hilabete gutxiren ondoren ondoezik larrienak jota zegoen poeta: «Alferrik borrokatu naiz malenkoniaren kontra. Zorigaitzak jota nago, eta ez dakit zergatik». Opioa eta alkohola hartzen zituen bere egonezina sendatzeko. Neurrigabe edaten hasi zen, eta zenbait egunez desagertzen zen, taberna zulo miserableenetan. Krisiak gero eta gogorragoak ziren. Bere hitzak dira honako hauek: «Nire etsaiek burua galtzea edateari egozten diote, edatea burua galtzeari leporatu beharrean». Hainbat aldizkaritako zuzendari izan zen, eta modu berean errepikatzen ziren beti gertaerak: gau eta egun lan eginez, bere ardurapean zituen aldizkarien argitaraldiak biderkatu ondoren, arrakasta eta dirua lorturik, bat-batean depresioak jotzen zuen eta lur jota geratzen zen. Virginiaren heriotzaz gero larriagotu egin ziren krisi horiek. Berrogei urte zituela hil zen. Taberna bateko atean aurkitu zuten delirium tremens krisi batek jota. Eritegian hil zen egun gutxira, bakarrik, estimatzen zutenek ezer ez zekitela, bere ipuinetako pertsonaiei deika. «Jainkoak lagun diezaiola ene arima gaixoari!» izan omen ziren Edgar Allan Poeren azken hitzak. Idazlea hil bezain pronto sortu zen elezaharra, sortu ziren elezaharrak, Poeren bizitzak bezala obrak eskaintzen dituen gaietatik abiatuta: sadismoa, nekrofilia, intzestua, droga. XX. mendeko psikoanalisiak, esan gabe doa, berebiziko materiala aurkitu du Poerengan, eta horrek areago zabaldu du idazle madarikatuaren izena. Poeren poemarik ospetsuena Belea da: itzal eta misterioz betetako giro fantastikoan, edertasunaz eta heriotzaz mintzatzen dira zoritxarreko txoria eta poeta. Idazle amerikarraren lanik miretsienak bere narrazio fantastikoak dira. «Ligeia», «Usher Etxearen hondamena», «Morgue kaleko hilketak», «Urrezko kakalardoa», «Erretratu obala»... dira, besteak beste, narratzailearen kontakizun batzuk. Edgar Allan Poek poesia, fikzioa eta kritikaren teoria landu zituen. Zenbait kritikariren iritziz (T.S Elliot, A. Huxley), ezertan ez zuen obra biribilik lortu. Poeren poesiak, oso bakuna baita, oso erritmo markatuko lelo baten efektua eragiten du, eta sentimendu sakon eta primitiboak azaleratzen ditu. Poemen musikaltasuna agerikoa da, baina egileak sarritan belarrira ondoen jotzen duen hitza hautatzen du, ez poemaren zentzuak behar duena. Izumenezko eleberria genero herrikoia eta tradizio handikoa da ingeles hizkuntzazko erromantizismoan. Poek leialtasunez jarraitzen dio tradizio horri, topiko guztiei eutsiz, baina osagai berriak txertatu zizkion, eta generoa bikain berriztatu zuen. Lehen begiratuan, klasikoak bezalakoxeak dira Poeren izumenezko ipuinak: heroia bakar-bakarrik dago gaztelu zahar batean, edo ziega batean itxita dago, edo basoan galduta dabil. Osagai horiek, ordea, Poek ez ditu deskribatzen: halako lekuetan, egoera horietan egoteak dakarren egonezina eta larritasuna deskribatzen ditu. Honen izuzko ipuinetan gehiago nabarmentzen da izakia lekua baino, sentsazioa objektua baino. Poek ez du eszenografiarik antolatzen, izumenezko ipuin klasikoetan bezala; aitzitik, gogo egoera iradokitzea da helburua. Irakurketa poliki-poliki hasten da, irakurlea egoeraren dimentsio psikologikoaz jabe dadin; Poeren unibertsoa ez dago, ez benetako munduan, ez izadiaz gaindikoan: adimenaren mundua da harena, gogoarena, errealitate objektiboaren gainean eraikia. Poeren ipuinek eragin handia izan dutela inork ez du auzitan jartzen; areago, literatura genero berri baten sortzailea izan zela ere esaten da, polizia eleberriarena hain justu. Detektibe logikaz betea eta sen handikoa, Sherlock Holmesengandik hasita detektibe guztien eredua izango zena, Poek asmaturiko Monsieur Auguste Dupin da, «The Murders in the Rue Morgue» (Morgue kaleko hilketak), «The Purloined Letter» (Gutun ebatsia) eta «Marie Roget-en misterioa» ipuinen protagonista. Dupin dandy bat da, itxuran nahiz arrazoibidean, bere lana dotoretasun matematikoz egiten duena, eta matematikaren logika zehatzaz harilduko dira istorio hauek. Ez dute, ordea, alderdi makabroa galduko, xehetasun odoltsu higuingarrienak ere argi deskribaturik agertzen baitira; itxuraz oso bestelakoak diren istorio beldurgarrienak «Putzua eta pendulua», «Berenize», adibidez logikarik hertsienaren garapenean oinarritzen diren bezala. Asaldagarria izaten da maiz Poeren kontakizunen irakurketa, egonezinak hartzen baitu irakurlearen irudimena, ez plazerrik gabea ordea. Poeren kontakizunek sentikortasunari eragiten diote, haren alderdirik senezkoen eta ezkutuenari. Eta eragin horrek ezezagunak edo ezagut daitekeenaren mugak gugan duten indarrari buruzko hausnarketa sorrarazten dute.

Zer dio Edgar Allan Poeren beldurrezko kontakizunei eta tradizio ingelesari buruz?

Edgar Allan Poe Antzezleen semea zen Edgar Allan Poe. Ama zen, izan, antzezle, eta arrakasta handia izaten zuen bere lanetan; aitak ez zuen antzerkirako batere balio eta edaten hasi zen. Alkoholak markatuko zituen bikotearen hiru seme-alabak: William, zaharrena, gazterik hil zen tuberkulosi alkoholikoz; bigarrena, Edgar, idazlea, delirium tremens krisi batek jota hil zen, eta alaba gazteena, Rosalie, adimen urrikoa zen. Aitak etxetik alde egin eta, ama, Edgarrek lau urte bete gabe hil zen. Amaren eritasunak eta heriotzak arrasto sakona utzi bide zuten Poeren memorian. Umeak familia banatan geratu ziren. Allan senar-emazteek hartu zuten Edgar. Eskoziar jatorriko familia aberatsa zen, presbiterianismo zorrotzekoa. 1812an Allan jauna Londresera joan zen eta berarekin eraman zituen emaztea eta haurra. Lau urte eman zituen han, barnetegietan sartuta Edgarrek. Han, alde batetik, asko ikasi zuen –frantsesa, historia, latina eta literatura–; baina, bestetik, kalte handia egin zion Ingalaterrako egonaldiak, aldaketak ekarri zion bakardade eta noraezagatik, hegoaldeko paraje eguzkitsutik atera eta “ingeles herri goibel” batean utzi baitzuten, bakarrik, iparreko lainoetan, zaharkinen artean. Hango eraikinak agertuko ziren hogei urte geroago «William Wilson» kontakizunean, eta orobat hangoa da «Usher Etxearen hondamena» ipuineko dekoratua, ipuin gehientsuenetako bera: etxe zahar izugarri handia, laino artean galdua, horma garaiak, ate astuna, ziegez beteak diruditen sotoak dituena, eta inoiz bertan bizi izan ziren hilen arrastoak non-nahi igartzen zaizkiona. Dekoratu erromantiko hori ez da bakarrik literatura gotikoaren adierazgarria, idazlearen haurtzaroko bizipen latzen emaitza ere bada. 1820ko udan itzuli ziren Allandarrak Richmondera. Edgar, hamaika urterekin, haur ikaratia, isila, goibela zen, eta, bere heroi guztiak bezalaxe, bere baitan itxi zen. Virginiako unibertsitatean sartu zen, baina adiskideekin batera edanean eta jokoan hasi zen. Izan ere, edariak ekarriko zion hondamendia: taldean ondo hitz egiteko bizkorgarriren bat behar izaten zuen, baina kopa bat jerez hartzea sekulako mozkorraldi baten hasiera gertatzen zitzaion. Zorrak egin eta gurasoen etxetik alde egin zuen. West Point-eko Akademia Militarrean sartu zen, baina bere izaera zakarrak berehala sortu zizkion arazoak agintariekin. Azkenean bota egin zuten eskola militarretik. Izeba batengana jo zuen bizitzera, Maria Clemm, beti zainduko zuen emakume eraman onekoa, Poeren emazte maitea izango zen Virginiaren ama. 1833an Baltimoreko egunkari batera sei kontakizun igorri zituen Botila batean aurkitutako eskuizkribua tituluarekin eta lehiaketan garaile gertatu zen. Southern Literary Messenger aldizkariko zuzendaritza hartu zuen eta bizitza berri bat hasteko gogoa zuen, segurtasuna zuen lanean, bere lehengusina Virginia Clemmen-ekin ezkondu zen: urtebeteren buruan hilko zen hamahiru urteko emakume-haurra. Ezkondu eta hilabete gutxiren ondoren ondoezik larrienak jota zegoen poeta: «Alferrik borrokatu naiz malenkoniaren kontra. Zorigaitzak jota nago, eta ez dakit zergatik». Opioa eta alkohola hartzen zituen bere egonezina sendatzeko. Neurrigabe edaten hasi zen, eta zenbait egunez desagertzen zen, taberna zulo miserableenetan. Krisiak gero eta gogorragoak ziren. Bere hitzak dira honako hauek: «Nire etsaiek burua galtzea edateari egozten diote, edatea burua galtzeari leporatu beharrean». Hainbat aldizkaritako zuzendari izan zen, eta modu berean errepikatzen ziren beti gertaerak: gau eta egun lan eginez, bere ardurapean zituen aldizkarien argitaraldiak biderkatu ondoren, arrakasta eta dirua lorturik, bat-batean depresioak jotzen zuen eta lur jota geratzen zen. Virginiaren heriotzaz gero larriagotu egin ziren krisi horiek. Berrogei urte zituela hil zen. Taberna bateko atean aurkitu zuten delirium tremens krisi batek jota. Eritegian hil zen egun gutxira, bakarrik, estimatzen zutenek ezer ez zekitela, bere ipuinetako pertsonaiei deika. «Jainkoak lagun diezaiola ene arima gaixoari!» izan omen ziren Edgar Allan Poeren azken hitzak. Idazlea hil bezain pronto sortu zen elezaharra, sortu ziren elezaharrak, Poeren bizitzak bezala obrak eskaintzen dituen gaietatik abiatuta: sadismoa, nekrofilia, intzestua, droga. XX. mendeko psikoanalisiak, esan gabe doa, berebiziko materiala aurkitu du Poerengan, eta horrek areago zabaldu du idazle madarikatuaren izena. Poeren poemarik ospetsuena Belea da: itzal eta misterioz betetako giro fantastikoan, edertasunaz eta heriotzaz mintzatzen dira zoritxarreko txoria eta poeta. Idazle amerikarraren lanik miretsienak bere narrazio fantastikoak dira. «Ligeia», «Usher Etxearen hondamena», «Morgue kaleko hilketak», «Urrezko kakalardoa», «Erretratu obala»... dira, besteak beste, narratzailearen kontakizun batzuk. Edgar Allan Poek poesia, fikzioa eta kritikaren teoria landu zituen. Zenbait kritikariren iritziz (T.S Elliot, A. Huxley), ezertan ez zuen obra biribilik lortu. Poeren poesiak, oso bakuna baita, oso erritmo markatuko lelo baten efektua eragiten du, eta sentimendu sakon eta primitiboak azaleratzen ditu. Poemen musikaltasuna agerikoa da, baina egileak sarritan belarrira ondoen jotzen duen hitza hautatzen du, ez poemaren zentzuak behar duena. Izumenezko eleberria genero herrikoia eta tradizio handikoa da ingeles hizkuntzazko erromantizismoan. Poek leialtasunez jarraitzen dio tradizio horri, topiko guztiei eutsiz, baina osagai berriak txertatu zizkion, eta generoa bikain berriztatu zuen. Lehen begiratuan, klasikoak bezalakoxeak dira Poeren izumenezko ipuinak: heroia bakar-bakarrik dago gaztelu zahar batean, edo ziega batean itxita dago, edo basoan galduta dabil. Osagai horiek, ordea, Poek ez ditu deskribatzen: halako lekuetan, egoera horietan egoteak dakarren egonezina eta larritasuna deskribatzen ditu. Honen izuzko ipuinetan gehiago nabarmentzen da izakia lekua baino, sentsazioa objektua baino. Poek ez du eszenografiarik antolatzen, izumenezko ipuin klasikoetan bezala; aitzitik, gogo egoera iradokitzea da helburua. Irakurketa poliki-poliki hasten da, irakurlea egoeraren dimentsio psikologikoaz jabe dadin; Poeren unibertsoa ez dago, ez benetako munduan, ez izadiaz gaindikoan: adimenaren mundua da harena, gogoarena, errealitate objektiboaren gainean eraikia. Poeren ipuinek eragin handia izan dutela inork ez du auzitan jartzen; areago, literatura genero berri baten sortzailea izan zela ere esaten da, polizia eleberriarena hain justu. Detektibe logikaz betea eta sen handikoa, Sherlock Holmesengandik hasita detektibe guztien eredua izango zena, Poek asmaturiko Monsieur Auguste Dupin da, «The Murders in the Rue Morgue» (Morgue kaleko hilketak), «The Purloined Letter» (Gutun ebatsia) eta «Marie Roget-en misterioa» ipuinen protagonista. Dupin dandy bat da, itxuran nahiz arrazoibidean, bere lana dotoretasun matematikoz egiten duena, eta matematikaren logika zehatzaz harilduko dira istorio hauek. Ez dute, ordea, alderdi makabroa galduko, xehetasun odoltsu higuingarrienak ere argi deskribaturik agertzen baitira; itxuraz oso bestelakoak diren istorio beldurgarrienak «Putzua eta pendulua», «Berenize», adibidez logikarik hertsienaren garapenean oinarritzen diren bezala. Asaldagarria izaten da maiz Poeren kontakizunen irakurketa, egonezinak hartzen baitu irakurlearen irudimena, ez plazerrik gabea ordea. Poeren kontakizunek sentikortasunari eragiten diote, haren alderdirik senezkoen eta ezkutuenari. Eta eragin horrek ezezagunak edo ezagut daitekeenaren mugak gugan duten indarrari buruzko hausnarketa sorrarazten dute.

Poeren beldurrezko kontakizunetan,

Edgar Allan Poe Antzezleen semea zen Edgar Allan Poe. Ama zen, izan, antzezle, eta arrakasta handia izaten zuen bere lanetan; aitak ez zuen antzerkirako batere balio eta edaten hasi zen. Alkoholak markatuko zituen bikotearen hiru seme-alabak: William, zaharrena, gazterik hil zen tuberkulosi alkoholikoz; bigarrena, Edgar, idazlea, delirium tremens krisi batek jota hil zen, eta alaba gazteena, Rosalie, adimen urrikoa zen. Aitak etxetik alde egin eta, ama, Edgarrek lau urte bete gabe hil zen. Amaren eritasunak eta heriotzak arrasto sakona utzi bide zuten Poeren memorian. Umeak familia banatan geratu ziren. Allan senar-emazteek hartu zuten Edgar. Eskoziar jatorriko familia aberatsa zen, presbiterianismo zorrotzekoa. 1812an Allan jauna Londresera joan zen eta berarekin eraman zituen emaztea eta haurra. Lau urte eman zituen han, barnetegietan sartuta Edgarrek. Han, alde batetik, asko ikasi zuen –frantsesa, historia, latina eta literatura–; baina, bestetik, kalte handia egin zion Ingalaterrako egonaldiak, aldaketak ekarri zion bakardade eta noraezagatik, hegoaldeko paraje eguzkitsutik atera eta “ingeles herri goibel” batean utzi baitzuten, bakarrik, iparreko lainoetan, zaharkinen artean. Hango eraikinak agertuko ziren hogei urte geroago «William Wilson» kontakizunean, eta orobat hangoa da «Usher Etxearen hondamena» ipuineko dekoratua, ipuin gehientsuenetako bera: etxe zahar izugarri handia, laino artean galdua, horma garaiak, ate astuna, ziegez beteak diruditen sotoak dituena, eta inoiz bertan bizi izan ziren hilen arrastoak non-nahi igartzen zaizkiona. Dekoratu erromantiko hori ez da bakarrik literatura gotikoaren adierazgarria, idazlearen haurtzaroko bizipen latzen emaitza ere bada. 1820ko udan itzuli ziren Allandarrak Richmondera. Edgar, hamaika urterekin, haur ikaratia, isila, goibela zen, eta, bere heroi guztiak bezalaxe, bere baitan itxi zen. Virginiako unibertsitatean sartu zen, baina adiskideekin batera edanean eta jokoan hasi zen. Izan ere, edariak ekarriko zion hondamendia: taldean ondo hitz egiteko bizkorgarriren bat behar izaten zuen, baina kopa bat jerez hartzea sekulako mozkorraldi baten hasiera gertatzen zitzaion. Zorrak egin eta gurasoen etxetik alde egin zuen. West Point-eko Akademia Militarrean sartu zen, baina bere izaera zakarrak berehala sortu zizkion arazoak agintariekin. Azkenean bota egin zuten eskola militarretik. Izeba batengana jo zuen bizitzera, Maria Clemm, beti zainduko zuen emakume eraman onekoa, Poeren emazte maitea izango zen Virginiaren ama. 1833an Baltimoreko egunkari batera sei kontakizun igorri zituen Botila batean aurkitutako eskuizkribua tituluarekin eta lehiaketan garaile gertatu zen. Southern Literary Messenger aldizkariko zuzendaritza hartu zuen eta bizitza berri bat hasteko gogoa zuen, segurtasuna zuen lanean, bere lehengusina Virginia Clemmen-ekin ezkondu zen: urtebeteren buruan hilko zen hamahiru urteko emakume-haurra. Ezkondu eta hilabete gutxiren ondoren ondoezik larrienak jota zegoen poeta: «Alferrik borrokatu naiz malenkoniaren kontra. Zorigaitzak jota nago, eta ez dakit zergatik». Opioa eta alkohola hartzen zituen bere egonezina sendatzeko. Neurrigabe edaten hasi zen, eta zenbait egunez desagertzen zen, taberna zulo miserableenetan. Krisiak gero eta gogorragoak ziren. Bere hitzak dira honako hauek: «Nire etsaiek burua galtzea edateari egozten diote, edatea burua galtzeari leporatu beharrean». Hainbat aldizkaritako zuzendari izan zen, eta modu berean errepikatzen ziren beti gertaerak: gau eta egun lan eginez, bere ardurapean zituen aldizkarien argitaraldiak biderkatu ondoren, arrakasta eta dirua lorturik, bat-batean depresioak jotzen zuen eta lur jota geratzen zen. Virginiaren heriotzaz gero larriagotu egin ziren krisi horiek. Berrogei urte zituela hil zen. Taberna bateko atean aurkitu zuten delirium tremens krisi batek jota. Eritegian hil zen egun gutxira, bakarrik, estimatzen zutenek ezer ez zekitela, bere ipuinetako pertsonaiei deika. «Jainkoak lagun diezaiola ene arima gaixoari!» izan omen ziren Edgar Allan Poeren azken hitzak. Idazlea hil bezain pronto sortu zen elezaharra, sortu ziren elezaharrak, Poeren bizitzak bezala obrak eskaintzen dituen gaietatik abiatuta: sadismoa, nekrofilia, intzestua, droga. XX. mendeko psikoanalisiak, esan gabe doa, berebiziko materiala aurkitu du Poerengan, eta horrek areago zabaldu du idazle madarikatuaren izena. Poeren poemarik ospetsuena Belea da: itzal eta misterioz betetako giro fantastikoan, edertasunaz eta heriotzaz mintzatzen dira zoritxarreko txoria eta poeta. Idazle amerikarraren lanik miretsienak bere narrazio fantastikoak dira. «Ligeia», «Usher Etxearen hondamena», «Morgue kaleko hilketak», «Urrezko kakalardoa», «Erretratu obala»... dira, besteak beste, narratzailearen kontakizun batzuk. Edgar Allan Poek poesia, fikzioa eta kritikaren teoria landu zituen. Zenbait kritikariren iritziz (T.S Elliot, A. Huxley), ezertan ez zuen obra biribilik lortu. Poeren poesiak, oso bakuna baita, oso erritmo markatuko lelo baten efektua eragiten du, eta sentimendu sakon eta primitiboak azaleratzen ditu. Poemen musikaltasuna agerikoa da, baina egileak sarritan belarrira ondoen jotzen duen hitza hautatzen du, ez poemaren zentzuak behar duena. Izumenezko eleberria genero herrikoia eta tradizio handikoa da ingeles hizkuntzazko erromantizismoan. Poek leialtasunez jarraitzen dio tradizio horri, topiko guztiei eutsiz, baina osagai berriak txertatu zizkion, eta generoa bikain berriztatu zuen. Lehen begiratuan, klasikoak bezalakoxeak dira Poeren izumenezko ipuinak: heroia bakar-bakarrik dago gaztelu zahar batean, edo ziega batean itxita dago, edo basoan galduta dabil. Osagai horiek, ordea, Poek ez ditu deskribatzen: halako lekuetan, egoera horietan egoteak dakarren egonezina eta larritasuna deskribatzen ditu. Honen izuzko ipuinetan gehiago nabarmentzen da izakia lekua baino, sentsazioa objektua baino. Poek ez du eszenografiarik antolatzen, izumenezko ipuin klasikoetan bezala; aitzitik, gogo egoera iradokitzea da helburua. Irakurketa poliki-poliki hasten da, irakurlea egoeraren dimentsio psikologikoaz jabe dadin; Poeren unibertsoa ez dago, ez benetako munduan, ez izadiaz gaindikoan: adimenaren mundua da harena, gogoarena, errealitate objektiboaren gainean eraikia. Poeren ipuinek eragin handia izan dutela inork ez du auzitan jartzen; areago, literatura genero berri baten sortzailea izan zela ere esaten da, polizia eleberriarena hain justu. Detektibe logikaz betea eta sen handikoa, Sherlock Holmesengandik hasita detektibe guztien eredua izango zena, Poek asmaturiko Monsieur Auguste Dupin da, «The Murders in the Rue Morgue» (Morgue kaleko hilketak), «The Purloined Letter» (Gutun ebatsia) eta «Marie Roget-en misterioa» ipuinen protagonista. Dupin dandy bat da, itxuran nahiz arrazoibidean, bere lana dotoretasun matematikoz egiten duena, eta matematikaren logika zehatzaz harilduko dira istorio hauek. Ez dute, ordea, alderdi makabroa galduko, xehetasun odoltsu higuingarrienak ere argi deskribaturik agertzen baitira; itxuraz oso bestelakoak diren istorio beldurgarrienak «Putzua eta pendulua», «Berenize», adibidez logikarik hertsienaren garapenean oinarritzen diren bezala. Asaldagarria izaten da maiz Poeren kontakizunen irakurketa, egonezinak hartzen baitu irakurlearen irudimena, ez plazerrik gabea ordea. Poeren kontakizunek sentikortasunari eragiten diote, haren alderdirik senezkoen eta ezkutuenari. Eta eragin horrek ezezagunak edo ezagut daitekeenaren mugak gugan duten indarrari buruzko hausnarketa sorrarazten dute.

Zelakoak dira Dupin detektibea protagonistatzat duten kontakizunak?