Datasets:

NCube

/

europa

like 3

Follow

Neural Network Nomads (We are GLOSS) 4

62003CJ0094

sl

Komisija Evropskih skupnosti s tožbo Sodišču predlaga razglasitev ničnosti Sklepa Sveta 2003/106/ES z dne 19. decembra 2002 o odobritvi Rotterdamske konvencije o postopku soglasja po predhodnem obveščanju za določene nevarne kemikalije in pesticide v mednarodni trgovini v imenu Skupnosti (UL 2003, L 63, str. 27, v nadaljevanju: izpodbijani sklep), ker temelji na členu 175(1) ES in ne na členu 133 ES. Pravni okvir Cilj omenjene Rotterdamske konvencije (v nadaljevanju: Konvencija), ki je bila sprejeta 10. septembra 1998 in naslednjega dne odprta za podpis vseh držav in organizacij za regionalno gospodarsko povezovanje, je v skladu s členom 1 „pospeševati skupno odgovornost in skupna prizadevanja med pogodbenicami v mednarodni trgovini določenih nevarnih kemikalij, da zavarujejo zdravje ljudi in okolje pred morebitnimi poškodbami in prispevajo k okoljsko sprejemljivi uporabi kemikalij“. Ta člen natančneje določa, da je treba te cilje doseči „tako, da se olajša izmenjava informacij o značilnostih [omenjenih kemikalij], da se v okviru Skupnosti predvidi postopek odločanja o njihovem uvozu in izvozu ter s posredovanjem odločitev pogodbenicam in drugim državam“. Konvencija se v skladu s svojim členom 3, ki se nanaša na okvir njene uporabe, uporablja za „prepovedane ali strogo omejene kemikalije“ in za „zelo nevarne oblike pesticidnih pripravkov“, vendar z izjemo nekaterih proizvodov iz odstavka (2) tega člena. Proizvode, ki spadajo v okvir uporabe Konvencije, natančneje opredeljuje člen 2 te konvencije. Iz člena 2(b) in (c) izhaja, da izraza „prepovedan[e] kemikalij[e]“ oziroma „strogo omejen[e] kemikalij[e]“ pomenita kemikalije, katerih „vse“ oziroma „praktično vse“ uporabe so bile „z dokončnim ureditvenim ukrepom prepovedane [...] zaradi varovanja zdravja ljudi ali varstva okolja“. „[Z]elo nevarna oblika pesticidnega pripravka“ je opredeljena v odstavku (d) istega člena kot kemikalija, „sestavljena za pesticidno uporabo in pri kateri je v kratkem času po enkratni ali večkratni izpostavljenosti ob uporabi mogoče opaziti hude učinke na zdravje ali okolje“. Postopki, ki se uporabljajo za ti vrsti proizvodov, so opisani v členih 5 in 6 Konvencije. Glede prepovedanih ali strogo omejenih kemikalij tako člen 5(1) in (3) Konvencije v bistvu določa, da mora pogodbenica Konvencije, če je sprejela dokončni ureditveni ukrep – ki ga člen 2(e) Konvencije opredeljuje kot „ukrep, ki ga pogodbenica sprejme in ji za njim ni treba sprejeti nobenega nadaljnjega ureditvenega ukrepa za prepoved ali strogo omejitev kemikalije“ –, o takem ukrepu čim prej obvestiti sekretariat, ki ga vzpostavlja Konvencija in ki mora preveriti, ali obvestilo vsebuje vse informacije, zahtevane v prilogi I, predvsem o identifikaciji obravnavane kemikalije in o njenih fizikalno-kemijskih, toksikoloških in ekotoksikoloških lastnostih, ter razloge v zvezi z zdravjem ljudi in okoljem, ki so upravičevali sprejetje dokončnega ureditvenega ukrepa. V tem primeru sekretariat takoj pošlje vsem pogodbenicam povzetek prejetih informacij. V nasprotnem primeru sekretariat ustrezno pouči pogodbenico, ki je poslala nepopolno obvestilo, naj mu nemudoma pošlje manjkajoče podatke. Člen 5(4) Konvencije v vsakem primeru določa, da sekretariat vsakih šest mesecev pošlje pogodbenicam strnjen pregled informacij, ki jih je prejel na podlagi odstavkov (1) in (2), „vključno z informacijami o tistih uradnih obvestilih, ki ne vsebujejo vseh informacij, zahtevanih v prilogi I“. Na podlagi člena 5(5) Konvencije, „ko sekretariat prejme najmanj eno uradno obvestilo iz vsakega od obeh območij za soglasje po predhodnem obveščanju [imenovan tudi ‚postopek soglasja po predhodnem obveščanju‘, v nadaljevanju: postopek PIC] za določeno kemikalijo, za katero je preveril in potrdil, da izpolnjuje pogoje iz priloge I, jih takoj pošlje Odboru za pregled kemikalij. […]“. V skladu z odstavkom 6 tega člena Odbor pregleda informacije iz prejetih obvestil in v skladu z merili, navedenimi v prilogi II h Konvenciji – ki se nanašajo predvsem na temelj in upravičenje dokončnih ureditvenih ukrepov in njihovih dejanskih ali pričakovanih učinkov na zdravje ljudi ali okolje –, priporoči Konferenci pogodbenic, da bi bil za kemikalijo potreben postopek PIC in bi jo temu ustrezno morali uvrstiti na seznam v prilogi III h Konvenciji. Podoben postopek je določen v členu 6 Konvencije glede zelo nevarnih oblik pesticidnega pripravka. Odstavek 1 tega člena namreč določa, da „vsaka pogodbenica, ki je država v razvoju ali država z gospodarstvom v prehodu in se srečuje s težavami, ki jih povzroči kaka zelo nevarna oblika pesticidnega pripravka v danih okoliščinah uporabe na njenem ozemlju, lahko predlaga sekretariatu uvrstitev take zelo nevarne oblike pesticidnega pripravka na seznam v prilogi III“. Postopek, ki ga je pri tem treba upoštevati in ki je opisan v odstavkih od 2 do 5 tega člena, je zelo podoben postopku, opisanemu v točkah 5 in 6 te sodbe in ki se uporablja za prepovedane ali strogo omejene kemikalije. Člena 7 in 9 Konvencije opisujeta postopek za uvrstitev kemikalije v prilogo III k omenjeni konvenciji oziroma za izbris iz nje, medtem ko člen 8 določa pogoje za uvrstitev, v isto prilogo, kemikalije, za katere se je pred začetkom veljavnosti Konvencije uporabljal prostovoljni postopek soglasja po predhodnem obveščanju, ki sta ga leta 1989 določila program Združenih narodov za okolje (v nadaljevanju: UNEP) in Organizacija združenih narodov za prehrano in kmetijstvo (v nadaljevanju: FAO). Postopek PIC, ki ga vzpostavlja Konvencija, natančno opisujeta njena člena 10 in 11, ki se nanašata na obveznosti v zvezi z uvozom oziroma izvozom kemikalij iz seznama v prilogi III. Ta člen 10 določa: „1.      Vsaka pogodbenica izvaja ustrezne zakonodajne ali upravne ukrepe, da zagotovi pravočasne odločitve glede uvoza kemikalij, ki so na seznamu v prilogi III. 2.      Vsaka pogodbenica pošlje sekretariatu čim prej, vendar v vsakem primeru najkasneje devet mesecev po dnevu, ko so ji bila poslana navodila za odločanje iz odstavka 3 člena 7, odgovor glede nadaljnjega uvoza take kemikalije. Če pogodbenica svoj odgovor spremeni, spremenjeni odgovor takoj pošlje sekretariatu. 3.      Sekretariat po izteku roka iz odstavka 2 pogodbenici, ki takega odgovora ni dala, takoj pošlje pisni zahtevek, naj to stori. Če pogodbenica odgovora ne bi mogla dati, ji sekretariat, kadar je to primerno, pomaga odgovoriti v roku, ki je določen v zadnjem stavku odstavka 2 člena 11. 4.      V odgovoru iz odstavka 2 se navede ena od teh rešitev: (a)       dokončna odločitev na podlagi zakonodajnih ali upravnih ukrepov: (i)    soglašanje z uvozom; (ii) nesoglašanje z uvozom ali (iii) soglašanje z uvozom samo pod določenimi pogoji ali (b)      začasni odgovor, ki lahko vsebuje: (i)    začasno odločitev o soglašanju z uvozom s posebnimi pogoji ali brez njih ali nesoglašanje z uvozom v tem vmesnem obdobju; (ii) izjavo, da se dokončna odločitev še dejavno proučuje; (iii) zahtevek sekretariatu ali pogodbenici, ki je uradno obvestila o dokončnem ureditvenem ukrepu, za nadaljnje informacije; (iv) zahtevek sekretariatu za pomoč pri ovrednotenju kemikalije. 5.      Odgovor na podlagi pododstavka (a) ali (b) odstavka 4 se nanaša na vrsto ali vrste kemikalij, ki so za to kemikalijo navedene v prilogi III. […] 8.      Vsaka pogodbenica da svoje odgovore po tem členu v skladu s svojimi zakonodajnimi ali upravnimi ukrepi na voljo vsem, ki so v njeni pristojnosti in jih to zadeva. 9.      Pogodbenica, ki se je na podlagi odstavkov 2 in 4 tega člena in odstavka 2 člena 11 odločila, da ne da soglasja za uvoz kemikalije ali da tako soglasje da le pod posebnimi pogoji, mora, če tega še ni storila, sočasno prepovedati ali pod posebnimi pogoji dovoliti tudi: (a)      uvoz kemikalije iz katerega koli vira in (b)      domačo proizvodnjo kemikalije za domačo uporabo. 10.      Sekretariat vsakih šest mesecev seznani vse pogodbenice z odgovori, ki jih je prejel. Kadar je ustrezno gradivo na voljo, vključuje taka informacija tudi opis zakonodajnih ali upravnih ukrepov, na katerih temeljijo odločitve. Poleg tega sekretariat obvesti pogodbenice tudi o vseh primerih, ko odgovor ni bil poslan.“ Člen 11 Konvencije, ki se na nanaša na obveznosti v zvezi z izvozom kemikalij iz seznama v prilogi III, določa: „1.      Vsaka pogodbenica izvoznica: (a)      izvaja ustrezne zakonodajne ali upravne ukrepe, da z odgovori, ki jih je poslala sekretariatu v skladu z odstavkom 10 člena 10, seznani vse, ki so v njeni pristojnosti in jih to zadeva; (b)      sprejme ustrezne zakonodajne ali upravne ukrepe, da zagotovi, da izvozniki v njeni pristojnosti ravnajo skladno z odločitvami v vsakem odgovoru, in sicer najkasneje v šestih mesecih po dnevu, ko je sekretariat v skladu z odstavkom 10 člena 10 prvič obvestil pogodbenice o tem odgovoru; (c)      svetuje in pomaga pogodbenicam uvoznicam na njihovo zahtevo, in če je to primerno: (i)   da pridobijo nadaljnje informacije, ki jim pomagajo ukrepati v skladu s odstavkom 4 člena 10 in odstavkom 2(c) tega člena, in (ii) da utrdijo svoje zmogljivosti in sposobnosti, da varno ravnajo s kemikalijami v vsem njihovem življenjskem krogu. 2.      Vsaka pogodbenica zagotovi, da se kemikalija iz seznama v prilogi III ne izvaža z njenega ozemlja v nobeno pogodbenico uvoznico, ki v izjemnih okoliščinah ni predala odgovora ali pa je predala začasni odgovor, ki ne vsebuje začasne odločitve, razen če: (a)      gre za kemikalijo, ki je v trenutku uvoza v pogodbenici uvoznici registrirana kemikalija, ali (b)      gre za kemikalijo, za katero je dokazano, da je bila v pogodbenici uvoznici že pred tem v uporabi ali je bila v to pogodbenico uvožena, in za katero ni bil sprejet noben ureditveni ukrep, ki bi prepovedoval njeno uporabo, ali (c)      je izvoznik prek pristojnega državnega organa pogodbenice uvoznice zaprosil za izrecno soglasje za uvoz in ga tudi dobil. Pogodbenica uvoznica na tak zahtevek odgovori v šestdesetih dneh in takoj obvesti sekretariat o svoji odločitvi. Obveznosti pogodbenic izvoznic po tem odstavku začnejo veljati po izteku šestmesečnega obdobja po dnevu, ko je sekretariat v skladu z odstavkom 10 člena 10 prvič obvestil pogodbenice, da neka pogodbenica ni poslala odgovora ali da je poslala začasen odgovor, ki ne vsebuje začasne odločitve, nato pa veljajo eno leto.“ Medtem ko člena 10 in 11 Konvencije določata obveznosti v zvezi z izvozom kemikalij iz seznama v prilogi III k tej konvenciji, člen 12 zadnje ureja poseben primer proizvodov, ki še niso uvrščeni na seznam iz te priloge. Ta člen v bistvu določa, da kadar pogodbenica izvaža s svojega ozemlja kemikalijo, ki je prepovedana ali strogo omejena, pogodbenici uvoznici priskrbi uradno obvestilo o izvozu, ta pa potrdi prejem. To obvestilo med drugim vsebuje podatke o identifikaciji obravnavane kemikalije, o varnostnih ukrepih za zmanjšanje izpostavljenosti kemikaliji in za zmanjšanje njene emisije in vse dodatne informacije, ki so dostopne pristojnemu državnemu organu pogodbenice izvoznice in bi lahko bile v pomoč pristojnemu državnemu organu pogodbenice uvoznice. V skladu z odstavkom 5 omenjenega člena 12 tako predvidena obveznost obveščanja o izvozu preneha, ko so izpolnjeni trije pogoji: kemikalija je uvrščena na seznam v prilogi III, pogodbenica uvoznica je za prihodnji uvoz take kemikalije dala sekretariatu odgovor v skladu s členom 10(2) Konvencije in sekretariat je razposlal odgovor pogodbenicam v skladu s členom 10(10). Člen 13 Konvencije se nanaša na informacije, ki morajo spremljati izvožene kemikalije. V skladu z odstavkom 1 tega člena „[k]onferenca pogodbenic spodbuja Svetovno carinsko organizacijo, da posameznim kemikalijam ali skupinam kemikalij, ki so na seznamu v prilogi III, ustrezno dodeli posebne carinske oznake po harmoniziranem sistemu“. Če je bila oznaka taki kemikaliji dodeljena, mora biti pri izvozu obravnavane kemikalije v odpremni listini za tako kemikalijo ta oznaka navedena. Odstavka 1 in 2 tega člena med drugim za pogodbenice Konvencije določata obveznost, da zahtevajo, da se pri izvozu tako kemikalij, ki so na seznamu v prilogi III, in kemikalij, ki so na njenem ozemlju prepovedane ali strogo omejene, kot kemikalij, za katere se na njenem ozemlju zahteva okoljevarstveno ali zdravstveno označevanje, izpolnjujejo „zahteve označevanja, ki zagotavljajo, da so na voljo ustrezne informacije glede tveganj in/ali nevarnosti za zdravje ljudi ali za okolje, pri tem pa upoštevajo veljavne mednarodne standarde“. Člen 13(4) Konvencije poziva pogodbenice izvoznice, naj zahtevajo, da je vsakemu uvozniku poslan varnostni list v mednarodno priznani obliki, v katerem so navedene najnovejše razpoložljive informacije, vsaj glede kemikalij iz člena 13(2), ki so namenjene za uporabo v poklicni dejavnosti. Nazadnje, v skladu z odstavkom 5 tega člena 13 morajo biti informacije na nalepki in na varnostnem listu, če je to le mogoče izvesti, napisane v enem ali več uradnih jezikih pogodbenice uvoznice. V istem smislu člen 14 Konvencije svoje pogodbenice poziva k izmenjavi znanstvenih, tehničnih, gospodarskih in pravnih informacij o kemikalijah na področju uporabe Konvencije in o notranjih ureditvenih ukrepih, ki bistveno omejujejo bodisi eno ali več vrst uporabe kemikalije, medtem ko se člen 16 Konvencije nanaša na tehnično pomoč. V zvezi s tem se pogodbenice z bolj izpopolnjenimi programi za urejanje področja kemikalij poziva, naj pomagajo drugim pogodbenicam Konvencije, predvsem državam v razvoju ali državam z gospodarstvom v prehodu pri razvijanju njihove infrastrukture in zmogljivosti za ravnanje s kemikalijami „ves čas njihovega življenjskega kroga“. Nazadnje, iz člena 15 Konvencije izhaja, da vsaka pogodbenica sprejme vse potrebne ukrepe za uspešno izvajanje te konvencije, vključno z vzpostavitvijo ali utrditvijo notranje infrastrukture in institucij ter po potrebi z ukrepi, kot so ustanovitev državnih registrov in podatkovnih baz, vključno z varnostnimi informacijami za kemikalije, spodbujanje pobud industrije ali pospeševanje prostovoljnih dogovorov o zagotavljanju tehnične pomoči. Poleg tega iz odstavka 2 člena 15 izhaja, da „[v]saka pogodbenica v izvedljivem obsegu zagotovi, da ima javnost primeren dostop do informacij o ravnanju s kemikalijami in obvladovanju nezgod kakor tudi o drugih možnih rešitvah, ki so za zdravje ljudi in okolje varnejše kakor kemikalije iz seznama v prilogi III“, medtem ko na podlagi odstavka 4 tega člena „[n]ičesar v [tej] konvenciji ni mogoče razlagati, kot da omejuje pravico pogodbenic, da sprejemajo strožje varstvene ukrepe za zdravje ljudi in okolje, kakor so zahtevani po tej konvenciji, pod pogojem, da je tako ukrepanje skladno z določbami te konvencije in mednarodnim pravom“. Nadaljnje določbe Konvencije se v bistvu nanašajo na vlogo in naloge organov in institucij, zadolženih za spremljanje in presojanje izvedbe Konvencije (člena 18 in 19), na pravila v primeru z določbami neskladnega ravnanja ali v primeru sporov glede njene razlage ali uporabe (člena 17 in 20) in na postopek v primeru sprememb Konvencije ali njenih prilog oziroma dodatnih prilog (člena 21 in 22). V skladu s členom 25(1) Konvencije to ratificirajo, sprejmejo ali odobrijo države ali organizacije za regionalno gospodarsko povezovanje, Konvencija pa je za pristop državam in omenjenim organizacijam na voljo od dneva, ko je končano podpisovanje te konvencije. Glede teh organizacij odstavek 2 tega člena določa, da „[v]sako organizacijo za regionalno gospodarsko povezovanje, ki postane pogodbenica [...] konvencije, ne da bi bila pogodbenica katera koli od njenih držav članic, zavezujejo vse obveznosti po tej konvenciji“. Nasprotno, „[k]adar je pri takih organizacijah ena ali več njenih držav članic pogodbenica te konvencije, organizacija in njene države članice določijo ustrezno razmejitev odgovornosti za izpolnjevanje obveznosti po tej konvenciji“. Člen 25(2) na koncu določa, da v takih primerih „organizacija in države članice niso upravičene do hkratnega uveljavljanja pravic po tej konvenciji“. V skladu s členom 25(3) Konvencije organizacija za regionalno gospodarsko povezovanje v svoji listini o ratifikaciji, sprejetju, odobritvi ali pristopu izjavi, „kakšen je obseg njenih pristojnosti za zadeve, ki jih ureja ta konvencija“. Dejansko stanje Komisija je 11. septembra 1998 v imenu Skupnosti v Rotterdamu (Nizozemska) podpisala Konvencijo, 24. januarja 2002 pa je predložila Predlog sklepa Sveta o odobritvi te konvencije v imenu Skupnosti (UL C 125 E, str. 274), pri čemer je na podlagi člena 25(3) te konvencije navedla obseg pristojnosti Skupnosti glede na vprašanja, ki jih ta konvencija ureja. Na podlagi člena 133 ES, v povezavi s členoma 300(2), prvi pododstavek, prvi stavek, ES in 300(3), prvi pododstavek, ES, je člen 2(2) tega predloga sklepa določal, da „je Skupnost pristojna za vsa področja, ki jih ureja Konvencija“. Vendar je po opravljenem posvetovanju z Evropskim parlamentom na podlagi člena 300(3), prvi pododstavek, ES Svet soglasno odločil, da ne bo sledil temu predlogu in da bo člen 133 ES nadomestil s členom 175(1) ES. Izpodbijani sklep, ki je bil brez razprave sprejet na zasedanju Sveta „Pravosodje in notranje zadeve“, ki je potekalo v Bruslju 19. decembra 2002, je bil torej sprejet na podlagi člena 175(1) ES, v povezavi s členoma 300(2), prvi pododstavek, prvi stavek, ES in 300(3), prvi pododstavek, ES. Izjava o pristojnosti, ki jo zahteva člen 25(3) Konvencije, je v prilogi B k omenjenemu sklepu in določa: „Evropska skupnost izjavlja, da je v skladu s Pogodbo o ustanoviti Evropske skupnosti in zlasti členom 175(1) Pogodbe pristojna za sklepanje mednarodnih sporazumov in za izpolnjevanje obveznosti, ki izhajajo iz njih in prispevajo k uresničevanju naslednjih ciljev: –        ohranjanje, varovanje in izboljševanje kakovosti okolja, –        varovanje zdravja ljudi, –        skrbna in preudarna raba naravnih virov, –        spodbujanje ukrepov na mednarodni ravni za reševanje regionalnih ali svetovnih okoljskih problemov. Poleg tega Evropska skupnost izjavlja, da je že sprejela pravne instrumente, vključno z Uredbo (ES) št. 304/2003 Evropskega parlamenta in Sveta [z dne 28. januarja 2003] o izvozu in uvozu nevarnih kemikalij [UL L 63, str. 1], ki so zavezujoči za njene države članice in pokrivajo vsebine, ki jih ureja Konvencija, ter da bo sekretariatu Konvencije predložila seznam navedenih pravnih instrumentov in ga po potrebi sprotno dopolnjevala. Evropska skupnost je odgovorna za izvrševanje obveznosti, ki izhajajo iz Konvencije in jih ureja veljavno pravo Skupnosti. Izvrševanje pristojnosti Skupnosti je po svoji naravi podvrženo stalnemu razvoju.“ Ker je Komisija menila, da je akt o odobritvi sklenitve Konvencije nezakonit, je vložila to tožbo. S sklepom predsednika Sodišča z dne 15. septembra 2003 je bila Francoski republiki, Kraljevini Nizozemski, Republiki Avstriji, Republiki Finski in Združenemu kraljestvu Velika Britanija in Severna Irska ter Evropskemu parlamentu dopuščena intervencija v tej zadevi v podporo predlogov Sveta. Tožba Trditve strank Komisija v podporo svoji tožbi navaja en sam tožbeni razlog, in sicer kršitev Pogodbe ES zaradi nepravilne izbire pravne podlage. Ker naj bi bila namreč Konvencija instrument, namenjen predvsem urejanju mednarodnega prometa nekaterih nevarnih kemikalij, bi spadala pod skupno trgovinsko politiko in ne pod skupnostno okoljsko politiko. Zato bi torej moral biti izpodbijani Sklep sprejet na podlagi člena 133 ES – v povezavi s členom 300 ES – in ne na podlagi člena 175(1) ES – skupaj z istim členom 300. Komisija se pri tem opira na predmet in cilje Konvencije, ki naj bi jasno poudarjali pripravljenost njenih pogodbenic, da vzpostavijo tesno sodelovanje na področju mednarodne trgovine s pesticidi in drugimi nevarnimi kemikalijami, in na samo besedilo te konvencije, katere določbe naj bi nedvoumno izražale prevladujoč trgovinski značaj tega instrumenta. To naj bi bilo najprej razvidno iz samega naslova in iz člena 1 Konvencije, ki naj bi izrecno omenjala „mednarodno trgovino“ s pesticidi in drugimi nevarnimi kemikalijami in njihov „uvoz“ ali „izvoz“. To naj bi bilo tudi razvidno iz členov od 5 do 9 Konvencije, ki naj bi vsebovali bistvena pravila za vključitev posebno nevarnih kemikalij na seznam iz priloge III h Konvenciji ali za njihov izbris z njega. Nazadnje in predvsem naj bi to izhajalo iz členov 10 in 11 Konvencije, ki naj bi imela odločilno vlogo v sistemu omenjene Konvencije, saj naj bi določala glavne obveznosti glede uvoza in izvoza kemikalij, vključenih na omenjeni seznam, ter naj bi podrobno opredeljevala značilnosti postopka PIC. Ta člena naj bi imela očiten trgovinski cilj, saj naj bi izvoznikom, z mehanizmom obveščanja o odgovoru za prihodnji uvoz kemikalij, omogočala, da natančno vedo, kateri trgi so odprti za njihove proizvode in pod kakšnimi pogoji. Enako naj bi pravila iz členov od 12 do 16 Konvencije imeli nedvomen vpliv na trgovino s kemikalijami, saj naj bi državam uvoznicam ponujala orodja in podatke, potrebne za opredelitev morebitne nevarnosti v zvezi z uporabo teh proizvodov in posledično za zavrnitev ali omejitev vstopa na njihovo ozemlje proizvodov, ki so jih same prepovedale ali njihovo uporabo strogo omejile oziroma s katerimi, odvisno od primera, ne morejo povsem varno upravljati in jih uporabljati. Komisija dodatno poudarja, da okoliščina, da so razlogi varovanja zdravja ljudi in okolja lahko vodili do sprejetja Konvencije, ne preprečuje njene odobritve na podlagi člena 133 ES, ker naj bi, po eni strani, iz ustaljene sodne prakse izhajalo, da mora biti za skupno trgovinsko politiko po njeni naravi veljati široka razlaga, ki presega strogi okvir trgovinskih menjav. Taka politika bi torej poleg carinskih ali tarifnih ukrepov lahko vključevala tudi druge ukrepe ter poleg samega urejanja trgovine s tretjimi državami zasledovala tudi druge cilje, kot na primer pomoč tem državam pri razvoju, vzpostavitev zunanje in varnostne politike ali prav varovanje okolja in zdravja. V zvezi s tem Komisija napotuje predvsem na sodbi z dne 26. marca 1987 v zadevi Komisija proti Svetu (45/86, Recueil, str. 1493) in z dne 29. marca 1990 v zadevi Grčija proti Svetu, imenovani „Černobil“ (C-62/88, Recueil, str. I-1527) ter na sodbo z dne 12. decembra 2002 v zadevi Komisija proti Svetu (C-281/01, Recueil, str. I-12049), v kateri je Sodišče razglasilo za ničnega Sklep Sveta 2001/469/ES z dne 14. maja 2001 o sklenitvi Sporazuma med Vlado Združenih držav Amerike in Evropsko skupnostjo o usklajevanju programov označevanja energetsko učinkovite pisarniške opreme v imenu Evropske skupnosti (UL L 172, str. 1). Po drugi strani naj bi prav tako iz samega besedila Pogodbe in predvsem členov 6 ES in 152(1), prvi pododstavek, ES izhajalo, da je treba pri opredeljevanju in izvajanju vseh politik in dejavnosti Skupnosti iz člena 3 ES vključiti zahteve varovanja okolja ter varovanja zdravja ljudi. Mednarodni sporazum bi torej lahko bil sprejet na členu, kot je člen 133 ES, čeprav bi glavni ali stranski cilji bili okoljski. V obravnavani zadevi naj bi bila uporaba člena 133 ES toliko bolj potrebna, saj naj bi se Konvencija v bistvu nanašala na ureditev mednarodne trgovine z nevarnimi kemikalijami in ne na nacionalno ureditev njihove proizvodnje ali njihovega dajanja na trg, kar bi bilo dodatno glede na uvoz in izvoz omenjenih proizvodov. Kot je Sodišče presodilo v zvezi z omenjenim sporazumom, sklenjenim med Vlado Združenih držav Amerike in Skupnostjo (v nadaljevanju: sporazum Energy Star), naj bi bila Konvencija tako instrument z „neposrednim in takojšnjim“ učinkom na trgovino z nevarnimi kemikalijami, medtem ko naj bi bili koristni učinki za zdravje ljudi in okolje zgolj „posredni in oddaljeni“. Temu predlogu odločno nasprotujejo Svet in vsi intervenienti. Ti namreč zatrjujejo, da če Konvencija ne bi vzpostavila nobenega mehanizma vzajemnega priznavanja pravil o označevanju nevarnih kemikalij in bi bil njen cilj nadzirati oziroma omejiti trgovino s temi proizvodi, namesto spodbujanja te, bi se bolj približala Kartagenskemu protokolu o biološki varnosti kot sporazumu Energy Star, katerega namen je bil ravno omogočiti proizvajalcem, da na podlagi postopka vzajemnega priznavanja registracij uporabljajo skupni znak, in posledično spodbujati ponudbo in povpraševanje energijsko učinkovitih proizvodov. Sodišče pa naj bi, ker je bilo naprošeno, da odloči predvsem o ustrezni pravni podlagi za sklenitev omenjenega protokola, ki vzpostavlja tudi postopek „soglasja po predhodnem obveščanju“, v točki 33 mnenja 2/00 z dne 6. decembra 2001 (Recueil, str. I-9713) presodilo, da je ta postopek značilen instrument okoljske politike, tako da naj bi bilo za sprejetje protokola v imenu Skupnosti treba uporabiti člen 175(1) ES. Podobne ugotovitve naj bi v obravnavani zadevi veljale tudi za sprejetje Konvencije. Svet in intervenienti glede samih ciljev Konvencije napotujejo na številne uvodne izjave njene preambule, ki omenjajo nevarnosti in škodljive vplive kemikalij in pesticidov na zdravje ljudi in okolje, in na člen 1 Konvencije, ki se sklicuje na namen pogodbenic pospeševati ne mednarodne trgovine s temi proizvodi, ampak skupno odgovornost in skupna prizadevanja med pogodbenicami v mednarodni trgovini s temi proizvodi, da zavarujejo zdravje ljudi in okolje pred morebitnimi poškodbami in prispevajo k okoljsko sprejemljivi uporabi teh proizvodov. Besedilo tega člena naj bi torej potrjevalo prevladujoči okoljski cilj te konvencije, enako kot besedilo njenega člena 2(f), ki določa, da „izvoz“ in „uvoz“ pomenita vsa gibanja teh proizvodov od ene pogodbenice k drugi pogodbenici, pri čemer je tranzit izključen, ne glede na cilje, za katere so sklenjena. V ta namen naj bi več osrednjih določb Konvencije jasno izpostavljalo primarnost ciljev varovanja zdravja in okolja glede na namen, ki naj bi ga pogodbenicam Konvencije določila Komisija, spodbujanja, olajšanja ali urejanja mednarodne trgovine z obravnavanimi proizvodi. Poleg členov 10 in 11 Konvencije, ki se nanašata na postopek PIC, Svet in intervenienti v zvezi s tem navajajo določbe v zvezi z uradnim obveščanjem o dokončnih ureditvenih ukrepih za prepoved ali strogo omejitev kemikalije (člen 5), s postopkom za uvrstitev kemikalij na seznam kemikalij v prilogi III h Konvenciji oziroma za njihov izbris z njega (členi od 7 do 9), pravila o označevanju teh proizvodov (člen 13), o izmenjavi najrazličnejših informacij v zvezi s kemikalijami na področju uporabe Konvencije (člen 14), o vzpostavitvi in utrditvi notranje infrastrukture in institucij za uspešno izvajanje Konvencije, med drugim z ustanovitvijo državnih registrov in podatkovnih baz, vključno z varnostnimi informacijami za kemikalije (člen 15), in o tehnični pomoči državam v razvoju ali državam z gospodarstvom v prehodu (člen 16). Po mnenju Sveta in intervenientov naj bi temeljna okoljska narava Konvencije jasno izhajala iz okvira, v katerem je bila ta sprejeta. Svet glede tega poudarja, da se Konvencija zgleduje neposredno po prostovoljnem postopku soglasja po predhodnem obveščanju, ki sta ga določila UNEP in FAO – in sicer v netrgovinskem okviru –, in da so vodstveni organi tega programa in te organizacije sklicali konferenco pogodbenic, da bi pripravili in sprejeli Konvencijo in naj bi poleg tega prevzeli glavno vlogo pri vodenju te, čeprav v skladu s členom 19(3) Konvencije „[n]aloge sekretariata za to konvencijo izvajata skupno izvršilni direktor [UNEP] in generalni direktor [FAO] na podlagi medsebojnega dogovora, ki ga potrdi Konferenca pogodbenic“. Svet dalje opominja, da Konvencija omenja tudi 19. poglavje programa „Agenda 21“, sprejetega na Konferenci Združenih narodov o okolju in razvoju, ki je potekala od 3. do 14. junija 1992 v Riu de Janeiru (Brazilija). To poglavje, naslovljeno „Okolju primerno ravnanje s strupenimi kemikalijami, v kar je vključeno tudi preprečevanje nezakonitega mednarodnega prometa s strupenimi in nevarnimi izdelki“, naj bi izrecno omenjalo splošno uporabo postopka PIC za izboljšano ravnanje s strupenimi kemikalijami. Nazadnje, Konvencija naj bi spadala med glavne sporazume, ki so bili omenjeni na svetovnem vrhu o trajnostnem razvoju, ki je potekal v Johannesburgu (Južnoafriška republika) od 26. avgusta do 4. septembra 2002. Akcijski načrt, sprejet na koncu tega vrha, naj bi v točki 23(a) vse pogodbenice izrecno pozival k pospešeni ratifikaciji in k hitri izvedbi tega instrumenta, in sicer zaradi njegovih koristnih učinkov za zdravje ljudi in okolje. Vsi ti dejavniki naj bi torej jasno podpirali uporabo člena 175(1) ES. Svet in intervenienti se v zvezi s tem sklicujejo na več sporazumov ali uredb Skupnosti, ki naj bi vsebovale določbe trgovinske narave, vendar naj bi zaradi svoje pretežne okoljske naravnanosti temeljile na členu 175(1), členu 130S Pogodbe ES (po spremembi postal člen 175 ES) oziroma členu 130S Pogodbe EGS (po spremembi postal člen 130S Pogodbe ES). Šlo naj bi predvsem za Sklep Sveta 93/98/EGS z dne 1. februarja 1993 o sklenitvi, v imenu Skupnosti, Konvencije o nadzoru prehoda nevarnih odpadkov preko meja in njihovega odstranjevanja (Baselska konvencija) (UL L 39, str. 1), Uredbo Sveta (EGS) št. 2455/92 z dne 23. julija 1992 o izvozu in uvozu nekaterih nevarnih kemikalij (UL L 251, str. 13), Uredbo Sveta (EGS) št. 259/93 z dne 1. februarja 1993 o nadzorovanju in kontroli pošiljk odpadkov znotraj Evropske skupnosti, v Skupnost in iz nje (UL L 30, str. 1) in Uredbo (ES) št. 338/97 z dne 9. decembra o varstvu prosto živečih živalskih in rastlinskih vrst z zakonsko ureditvijo trgovine z njimi (UL 1997, L 61, str. 1). Presoja Sodišča Uvodoma je treba opomniti, da iz ustaljene sodne prakse izhaja, da mora izbira pravne podlage akta Skupnosti, vključno z aktom, sprejetim na podlagi sklenitve mednarodnega sporazuma, temeljiti na objektivnih elementih, ki jih je mogoče sodno preizkusiti, med katerimi sta zlasti cilj in vsebina akta (glej zgoraj navedeno sodbo Komisija proti Svetu z dne 26. marca 1987, točka 11; sodbi z dne 11. junija 1991 v zadevi Komisija proti Svetu, imenovano „Titanov dioksid“, C‑300/89, Recueil, str. I-2867, točka 10, in z dne 3. decembra 1996 v zadevi Portugalska proti Svetu, C-268/94, Recueil, str. I-6177, točka 22, zgoraj navedeno mnenje 2/00, točka 22, in sodbo z dne 13. septembra 2005 v zadevi Komisija proti Svetu, C-176/03, ZOdl., str. I‑7879, točka 45). Če se pri preizkusu akta Skupnosti izkaže, da ima ta dvojni cilj, ali če ima dve sestavini, pri čemer je ena glavna ali prevladujoča, druga pa zgolj stranska, mora akt temeljiti na samo eni pravni podlagi, in sicer tisti, ki se zahteva za glavni ali prevladujoči cilj oziroma sestavino (glej sodbe z dne 30. januarja 2001 v zadevi Španija proti Svetu, C-36/98, Recueil, str. I-779, točka 59; z dne 11. septembra 2003 v zadevi Komisija proti Svetu, C-211/01, Recueil, str. I-8913, točka 39, in z dne 29. aprila 2004 v zadevi Komisija proti Svetu, C-338/01, Recueil, str. I-4829, točka 55). Izjemoma, če se nasprotno ugotovi, da ima akt hkrati več ciljev ali sestavin, ki so neločljivo povezane in med njimi nobena ni drugotnega ali posrednega pomena glede na druge, mora tak akt temeljiti na ustreznih različnih pravnih podlagah (glej v tem smislu zlasti sodbi z dne 19. septembra 2002 v zadevi Huber, C‑336/00, Recueil, str. I-7699, točka 31; z dne 12. decembra 2002 v zadevi Komisija proti Svetu, C-281/01, Recueil, str. I-12049, točka 35, in zgoraj navedeno sodbo Komisija proti Svetu z dne 11. septembra 2003, točka 40). V obravnavani zadevi, kot so to poudarili Svet in vsi intervenienti v svojih pisnih in ustnih stališčih, ni mogoče zanikati, da je varovanje zdravja ljudi in okolja v središču prizadevanj podpisnikov Konvencije. Ta cilj namreč jasno izhaja ne le iz besedila preambule te konvencije, ampak tudi iz njenega samega besedila, saj več določb nedvoumno potrjuje pomen tega cilja. Za to gre predvsem pri členu 5 Konvencije, ki določa postopek izmenjave informacij o ukrepih, ki so jih pogodbenice te konvencije sprejele za prepoved ali strogo omejitev uporabe kemikalij na svojem ozemlju, in pri členu 12 Konvencije, ki določa, da morajo te pogodbenice, kadar se z njihovega ozemlja izvaža kemikalijo, ki je prepovedana ali strogo omejena, pogodbenici uvoznici priskrbeti uradno obvestilo o izvozu, in ki v želji po preglednosti določa, da zadnja pogodbenica uradno potrdi prejem obvestila. Kot je generalna pravobranilka poudarila v točki 37 svojih sklepnih predlogov, je namen teh členov v bistvu preprečiti, da bi bila kakšna od pogodbenic, predvsem država v razvoju, soočena z uvozom nevarnih kemikalij, ne da bi predhodno imela možnost sprejeti potrebne ukrepe za varovanje zdravja ljudi in okolja. V enakem smislu je treba omeniti člena 10 in 11 Konvencije, ki poleg tega, da določata obveznosti v zvezi z uvozom in izvozom kemikalij, vključenih na seznam priloge III h Konvenciji, vsebujeta tudi določena pravila, kot tista iz člena 10(9)(b) Konvencije ali člena 11(1)(c) le-te – o domači proizvodnji in uporabi omenjenih proizvodov –, katerih namen je zagotoviti višjo stopnjo varovanja zdravja in okolja, ne glede na poreklo in izvor blaga obravnavanih kemikalij. Nazadnje je v tem okviru mogoče našteti tudi člene od 13 do 16 Konvencije, saj med drugim določajo izdajo varnostnega lista (člen 13(4)), izmenjavo najrazličnejših informacij o proizvodih, ki spadajo v okvir uporabe Konvencije, kar vključuje tudi toksikološke in ekotoksikološke oziroma varnostne informacije teh proizvodov (člen 14(1)(a)) in dostop javnosti do informacij o ravnanju s kemikalijami in obvladovanju nezgod, ter o drugih možnih rešitvah, ki so „za zdravje ljudi in okolje varnejše“ (člen 15(2)). Te določbe, tako kot sicer člen 16 Konvencije o tehnični pomoči državam v razvoju ali državam z gospodarstvom v prehodu, jasno poudarjajo nujnost zagotavljanja varnosti kemikalij in zdravega in trajnega upravljanja z njimi. Poleg tega Konvencija izrecno dovoljuje pogodbenicam Konvencije, da sprejemajo strožje varstvene ukrepe za zdravje ljudi in okolje, kot so zahtevani po Konvenciji, pod pogojem, da je tako ukrepanje skladno z določbami Konvencije in mednarodnim pravom (člen 15(4)). Iz zgoraj navedenih določb tako izhaja pomen okoljskih in zdravstvenih sestavin v sistemu Konvencije. Kot je Svet pravilno poudaril, naj bi ta pomen izhajal tudi iz mednarodnih krogov, v katerih so potekale razprave oziroma pogajanja o tej konvenciji (UNEP in FAO ter Konferenca iz Ria de Janeira iz leta 1992 in vrh v Johannesburgu iz leta 2002), in iz razprav, ki potekajo na ravni Skupnosti, pri čemer hitra ratifikacija Konvencije spada med prednostne cilje, določene v členu 7(2)(d) Sklepa Evropskega parlamenta in Sveta št. 1600/2002/ES z dne 22. julija 2002 o šestem okoljskem akcijskem programu Skupnosti (UL L 242, str. 1). Zato iz zgornjih točk ni mogoče sklepati, da je trgovinska sestavina Konvencije zgolj pomožna. Iz besedila določb te konvencije in zlasti njenih členov glede postopka PIC je mogoče sklepati, da Konvencija vsebuje tudi pravila, ki urejajo trgovino z nevarnimi kemikalijami in ki imajo neposreden in takojšen učinek na to trgovino (glej v tem smislu zgoraj navedeno mnenje 2/00, točka 37, in zgoraj navedeno sodbo Komisija proti Svetu z dne 12. decembra 2002, točki 40 in 41). Na obstoju takih pravil kažeta člen 1 Konvencije, v skladu s katerim je cilj pogodbenic pospeševati skupno odgovornost in skupna prizadevanja „v mednarodni trgovini določenih nevarnih kemikalij“, in Sklep, ki je predmet te tožbe. Svet je namreč v tretji uvodni izjavi Sklepa izrecno priznal, da je Konvencija „pomemben korak k izboljšanju mednarodnega urejanja trgovine z določenimi nevarnimi kemikalijami in pesticidi, z namenom varovanja zdravja ljudi in okolja pred morebitno škodo in spodbujanju okolju varne uporabe takšnih snovi“. S sprejetjem ukrepov trgovinske narave, ki se nanašajo na trgovino z določenimi nevarnimi kemikalijami ali pesticidi, želijo pogodbenice Konvencije torej dejansko doseči cilj varovanja zdravja ljudi in okolja. V tem okviru je treba tudi poudariti, da, kot so to zatrjevali Svet in več intervenientov v svojih vlogah, če je postopek soglasja po predhodnem obveščanju dejansko značilen instrument okoljske politike, njegovo izvedbo v okviru te konvencije urejajo določbe, ki neposredno urejajo trgovino s proizvodi, ki jih Konvencija pokriva. Tako iz samega naslova te konvencije kot iz njenega člena 5(6) – v povezavi s prilogo II(c)(i) k tej konvenciji – namreč izhaja, da se Konvencija uporablja samo za določene nevarne kemikalije in pesticide v mednarodni trgovini, ki je pogoj sine qua non za uvrstitev teh proizvodov na seznam priloge III h Konvenciji in posledično za njihovo vključitev v postopek PIC. Tako izrecne zveze med trgovino in okoljem v Kartagenskem protokolu, ki ga je Sodišče preučilo v zgoraj navedenem mnenju 2/00, ni bilo. Glavni cilj Kartagenskega protokola, ki je nastal po Konvenciji o biološki raznovrstnosti, ki so jo junija 1992 podpisale Evropska gospodarska skupnost in njene države članice in ki je bila sprejeta s Sklepom Sveta 93/626/EGS z dne 25. oktobra 1993 (UL L 309, str. 1), je namreč, kot je to Sodišče poudarilo v točki 34 zgoraj navedenega mnenja 2/00, zavarovati biološko raznovrstnost pred škodljivimi učinki, ki bi jih lahko imele dejavnosti, ki vključujejo ravnanje z živimi spremenjenimi organizmi in predvsem njihovo čezmejno gibanje. Trgovina s takimi organizmi je torej zgolj eden od vidikov, ki jih ureja ta protokol, medtem ko je v sistemu Konvencije pogoj za uporabo postopka PIC. Ta postopek, kot je opredeljen v Konvenciji, vsebuje tudi več ukrepov, ki jih je treba opredeliti kot ukrepe, ki „določajo“ oziroma „urejajo“ mednarodno trgovino z obravnavanimi proizvodi in ki torej spadajo pod skupno trgovinsko politiko. V zvezi s tem je mogoče omeniti tudi obveznost pogodbenic Konvencije, da določijo ureditev uvoza za proizvode iz tega postopka (člen 10, odstavki od (1) do (5)), seznanitev z bistveni elementi te ureditve vseh fizičnih in moralnih oseb, ki jih to zadeva (člen 10(8)), oziroma obveznost pogodbenic izvoznic, da zagotovijo, da izvozniki v njihovi pristojnosti ravnajo skladno z ureditvami pogodbenic izvoznic, in predvsem da prepovedo, razen v jasno omejenih primerih, vsak izvoz proizvodov s seznama v prilogi III h Konvenciji v kakšno od pogodbenic Konvencije, ki Sekretariata ni seznanila z ureditvijo uvoza, ki velja za te proizvode, ali pa mu je predala samo začasni odgovor, ki ne vsebuje odločitve o začasno veljavni ureditvi uvoza (člen 11(1)(b) in (2)). Glede tega je zlasti člen 10(9) Konvencije – ki pogodbenicam Konvencije, ki so se odločile, da ne dajo soglasja za uvoz določene kemikalije ali da tako soglasje dajo le pod določenimi pogoji, nalaga obveznost sočasno prepovedati uvoz te kemikalije iz katerega koli vira in prepovedati domačo proizvodnjo tega proizvoda – pokazatelj tesne povezanosti trgovinske in okoljske politike v tem dogovoru. Ker namreč ta člen velja tudi za nacionalno proizvodnjo obravnavanih kemikalij, nedvomno spada pod politiko varovanja zdravja ljudi in okolja. Vendar hkrati ni mogoče zanikati, da ima takšna določba očiten trgovinski cilj, saj mora ukrep prepovedi ali omejitve, ki ga sprejmejo pogodbenice uvoznice, veljati za vsak uvoz obravnavanih proizvodov, ne glede na njihov vir. Države, ki niso podpisnice Konvencije, torej to določilo prav tako zadeva, saj lahko neposredno vpliva na trgovinske tokove, ki izvirajo v teh državah ali so tja usmerjeni. Nazadnje, tudi člen 13 Konvencije, zlasti njegova odstavka (2) in (3), ki nalagata obveznost posebnega označevanja ob izvozu nevarnih kemikalij, je mogoče uvrstiti med pravila Konvencije, ki „določajo“ oziroma „urejajo“ mednarodno trgovino z obravnavanimi proizvodi. Poleg tega vpliv Konvencije na mednarodno trgovino potrjuje tudi odstavek 1 tega člena, na podlagi katerega se Svetovno carinsko organizacijo spodbuja, naj posameznim kemikalijam ali skupinam kemikalij, ki so na seznamu v prilogi III h Konvenciji, ustrezno dodeli posebne carinske oznake po usklajenem sistemu, ki morajo biti nujno navedene v odpremni listini za obravnavani proizvod. Teh ugotovitev o trgovinski naravi Konvencije ne more omajati okoliščina, da naj bi bil namen Konvencije trgovino s temi proizvodi bolj omejiti kot spodbujati. Kot je Komisija pravilno navedla v svojih pisnih vlogah, je bilo namreč veliko aktov Skupnosti sprejetih na podlagi člena 133 ES oziroma predtem na podlagi člena 113 Pogodbe ES (po spremembi postal člen 133 ES), čeprav je bil njihov izrecni namen omejiti oziroma popolnoma prepovedati uvoz ali izvoz določenih proizvodov (v zvezi s tem glej zlasti sodbe z dne 17. oktobra 1995 v zadevi Werner, C-70/94, Recueil, str. I-3189, točka 10; v zadevi Leifer, C-83/94, Recueil, str. I-3231, točka 10, in z dne 14. januarja 1997 v zadevi Centro-Com, C-124/95, Recueil, str. I-81, točka 26). Okoliščina, na katero se sklicuje več intervenientov, da naj bi drugi podobni sporazumi ali uredbe Skupnosti temeljili na členu 130S Pogodb EGS oziroma ES ali členu 175 ES, je v okviru te zadeve povsem brezpredmetna. Pravno podlago akta je treba namreč določiti ob upoštevanju njegovega cilja in njegove vsebine in ne glede na pravno podlago za sprejetje drugih aktov Skupnosti, ki imajo, odvisno od primera, podobne značilnosti (glej zlasti sodbo z dne 28. junija 1994 v zadevi Parlament proti Svetu, C-187/93, Recueil str. I-2857, točka 28, ki se nanaša prav na izbiro pravne podlage Uredbe št. 259/93, na katero so se v tej zadevi sklicevali Svet in več intervenientov ob zagovarjanju uporabe člena 175 ES). Iz vsega zgoraj navedenega in kot to izhaja tudi izrecno iz osme uvodne izjave preambule Konvencije, v skladu s katero bi se morali trgovinska in okoljska politika vzajemno podpirati s ciljem uresničevanja trajnostnega razvoja, torej izhaja, da vsebuje Konvencija tako pri želenih ciljih kot pri vsebini dve neločljivo povezani sestavini, pri čemer nobena ni drugotnega ali posrednega pomena glede na drugo in pri čemer prva spada pod skupno trgovinsko politiko, druga pa pod politiko varovanja zdravja ljudi in okolja. Ob uporabi sodne prakse, navedene v točki 36 te sodbe, bi Sklep o odobritvi te konvencije v imenu Skupnosti torej moral temeljiti na dveh ustreznih pravnih podlagah, in sicer gre v obravnavani zadevi za člena 133 ES in 175(1) ES, v povezavi z ustreznimi določbami člena 300 ES. Res je sicer, kot je to Sodišče v bistvu presodilo v točkah od 17 do 21 zgoraj navedene sodbe Titanov dioksid, da je uporaba dvojne pravne podlage izključena, če so postopki, predvideni za eno ali drugo teh podlag, nezdružljivi in/ali če bi bile s kopičenjem pravnih podlag kršene pravice Parlamenta (glej v tem smislu tudi sodbo z dne 25. februarja 1999 v zadevi Parlament proti Svetu, C-164/97 in C‑165/97, Recueil, str. I-1139, točka 14, in zgoraj navedeno sodbo Komisija proti Svetu z dne 29. aprila 2004, točka 57). Vendar v obravnavani zadevi nobena od teh posledic ne izvira iz skupne uporabe členov 133 ES in 175(1) ES. Konvencija po eni strani namreč ne spada v skupino sporazumov, za katere bi bilo na podlagi člena 133(5) ES v Svetu potrebno soglasje, tako da dodatna uporaba člena 133 ES v obravnavani zadevi v ničemer ne bi vplivala na pravila glasovanja znotraj Sveta, saj člen 133 ES načeloma, enako kot člen 175 ES, določa odločanje s kvalificirano večino. Po drugi strani skupna uporaba členov 133 ES in 175(1) ES prav tako ne pomeni kršitve pravic Parlamenta, saj čeprav prvi od teh dveh členov, v povezavi s členom 300(3), prvi pododstavek, ES ne določa posvetovanja te institucije pred sprejetjem sporazuma s področja trgovinske politike, nasprotno drugi člen to določa. V nasprotju s položajem v zadevi, v kateri je bila izrečena zgoraj navedena sodba Titanov dioksid, posledica kopičenja pravnih podlag v obravnavani zadevi ni nikakršna kršitev pravic Parlamenta. Nazadnje je treba poudariti, da Skupnost s tem, ko Sklep o odobritvi Konvencije sprejema na dvojni podlagi členov 133 ES in 175 ES, tudi druge pogodbenice Konvencije opozarja na obseg pristojnosti Skupnosti glede Konvencije, ki, kot je bilo predhodno predstavljeno, spada tako pod skupno trgovinsko politiko kot okoljsko politiko Skupnosti, in na razdelitev pristojnosti med Skupnostjo in njenimi državami članicami, pri čemer je treba to razdelitev upoštevati tudi pri izvajanju sporazuma na ravni Skupnosti. Glede na vse navedeno je torej izpodbijani sklep, ker temelji samo na členu 175(1) ES, v povezavi s členom 300(2), prvi pododstavek, prvi stavek, in (3) ES, treba razglasiti za ničnega. Stroški V skladu s členom 69(2) Poslovnika se neuspeli stranki naloži plačilo stroškov, če so bili ti priglašeni. Vendar v skladu s členom 69(3), prvi pododstavek, tega poslovnika, če vsaka stranka uspe samo deloma ali v izjemnih okoliščinah, lahko Sodišče odloči, da se stroški delijo ali da vsaka stranka nosi svoje stroške. Ker sta v obravnavani zadevi Komisija in Svet s predlogi uspela deloma, mora vsak nositi svoje stroške. V skladu s členom 69(4) Poslovnika države članice in institucije, ki se kot intervenientke udeležijo postopka, nosijo svoje stroške. Iz teh razlogov je Sodišče (drugi senat) razsodilo: 1)      Sklep Sveta 2003/106/ES z dne 19. decembra 2002 o odobritvi Rotterdamske konvencije o postopku soglasja po predhodnem obveščanju za določene nevarne kemikalije in pesticide v mednarodni trgovini v imenu Skupnosti se razglasi za ničnega. 2)      Komisija Evropskih skupnosti in Svet Evropske unije nosita vsak svoje stroške. 3)      Francoska republika, Kraljevina Nizozemska, Republika Avstrija, Republika Finska, Združeno kraljestvo Velika Britanija in Severna Irska ter Evropski parlament nosijo svoje stroške. Podpisi * Jezik postopka: angleščina.

61979CJ0806

en

1 BY APPLICATION LODGED AT THE COURT REGISTRY ON 23 NOVEMBER 1979 , MR GERIN , AN OFFICIAL OF THE COMMISSION OF THE EUROPEAN COMMUNITIES , BROUGHT AN ACTION FOR THE ANNULMENT OF THE COMMISSION ' S DECISION OF 27 AUGUST 1979 WHEREBY THE COMMISSION REFUSED TO REFUND HIM MEDICAL EXPENSES INCURRED IN RESPECT OF HIS SON , ON THE GROUND THAT THE DECISION CONTRAVENES ARTICLE 2 ( 2 ) OF ANNEX VII TO THE STAFF REGULATIONS AND ARTICLE 3 OF THE RULES ON SICKNESS INSURANCE FOR OFFICIALS OF THE EUROPEAN COMMUNITIES ( HEREINAFTER REFERRED TO AS ' ' THE RULES ' ' ) ADOPTED IN ACCORDANCE WITH THE PRINCIPLES LAID DOWN IN ARTICLE 72 OF THE STAFF REGULATIONS , AND CONSEQUENTLY FOR A DECLARATION THAT THE APPLICANT IS ENTITLED TO REIMBURSEMENT OF MEDICAL EXPENSES IN THE SUMS OF BF 13 926 AND FF 53.80 AND ALSO TO REIMBURSEMENT OF THE PREMIUM OF BF 2 000 PAID TO A BELGIAN MUTUAL INSURANCE FUND WHICH THE APPLICANT ' S SON WAS FORCED TO JOIN BY REASON OF THE COMMISSION ' S REFUSAL TO REFUND THE SAID MEDICAL EXPENSES BECAUSE OF HIS AGE . ADMISSIBILITY OF THE APPLICATION 2 THE COMMISSION SUBMITS THAT THE APPLICATION IS INADMISSIBLE BECAUSE THE DECISION OF 27 AUGUST 1979 WHICH IS THE REPLY TO THE APPLICANT ' S COMPLAINT AGAINST THE DECISION OF THE OFFICE RESPONSIBLE FOR SETTLING CLAIMS OF 20 FEBRUARY 1979 IS NOT AN ACT CAPABLE OF ADVERSELY AFFECTING AN OFFICIAL SINCE THE SAID REPLY IS ONLY AN ACT SIMPLY CONFIRMING THE DECISION OF THE SAID OFFICE OF 20 FEBRUARY 1979 . IT ALSO SUBMITS THAT THE FURTHER APPLICATION FOR REIMBURSEMENT OF THE PREMIUM PAID TO A BELGIAN MUTUAL INSURANCE FUND IS ALSO INADMISSIBLE , BECAUSE IT WAS NOT PRECEDED BY A REQUEST TO THE COMMISSION ON THE BASIS OF ARTICLE 90 ( 1 ) OF THE STAFF REGULATIONS OR OF A COMPLAINT WITHIN THE MEANING OF ARTICLE 90 ( 2 ) EITHER ; THE LATTER REQUEST DOES NOT THEREFORE COMPLY WITH THE CONDITIONS PROVIDED FOR IN ARTICLE 91 ( 2 ) OF THE STAFF REGULATIONS . 3 AS FAR AS CONCERNS THE ADMISSIBILITY OF THE APPLICATION FOR ANNULMENT IT IS ADVISABLE TO LOOK FIRST INTO THE QUESTION WHETHER THE FORM SENT BY THE OFFICE RESPONSIBLE FOR SETTLING CLAIMS IS A DECISION ADVERSELY AFFECTING AN OFFICIAL WHICH COULD SIMPLY BE CONFIRMED BY THE COMMISSION ' S DECISION OF 27 AUGUST 1979 . 4 FOR THE INITIAL DECISION TO BE CAPABLE OF BEING DESCRIBED AS AN ACT ADVERSELY AFFECTING AN OFFICIAL WITHIN THE MEANING OF ARTICLE 90 ( 2 ) IT MUST HAVE BEEN SPECIFICALLY ADOPTED BY THE APPOINTING AUTHORITY OR ON ITS BEHALF PURSUANT TO ARTICLE 16 OF THE RULES . 5 HOWEVER , THE UNSIGNED PRINTED FORM OF 20 FEBRUARY 1979 , CONTAINING A LACONIC HANDWRITTEN FORM OF WORDS MERELY STATING THAT ' ' ACCORDING TO THE PERSONNEL INDIVIDUAL RECORD SHEET YOUR SON MICHEL GERIN HAS NOT BEEN REGARDED AS A DEPENDENT CHILD SINCE 1 JANUARY 1978 ' ' , THAT IS TO SAY WITHOUT THE MEREST STATEMENT OF REASONS , CANNOT BE REGARDED AS AN EXPRESS MANIFESTATION OF AN ADMINISTRATIVE INTENTION WHICH CREATES LEGAL EFFECTS AND IS CAPABLE OF BEING AN ' ' ACT ADVERSELY AFFECTING AN OFFICIAL ' ' WITHIN THE MEANING OF ARTICLE 90 ( 2 ). 6 CONSEQUENTLY THE APPLICATION , WHICH CHALLENGES THE REASONED DECISION OF THE APPOINTING AUTHORITY OF 27 AUGUST 1979 ADVERSELY AFFECTING HIM IS NOT DIRECTED AGAINST A PURELY CONFIRMATORY DECISION . THE APPLICATION IS THEREFORE ADMISSIBLE . 7 THE CLAIM FOR REIMBURSEMENT OF THE PREMIUM OF BF 2 000 PAID TO A BELGIAN MUTUAL INSURANCE FUND IS ONLY THE LOGICAL CONSEQUENCE OF THE COMMISSION ' S REFUSAL TO CONTINUE TO REIMBURSE THE MEDICAL EXPENSES INCURRED IN RESPECT OF THE APPLICANT ' S SON BECAUSE HE WAS OVER 26 YEARS OF AGE . THIS CLAIM IS THEREFORE ADMISSIBLE IN SO FAR AS IT FORMS PART OF THE PRINCIPAL CLAIM . SUBSTANCE 8 THE APPLICANT , RELYING PRIMARILY ON ARTICLE 3 ( 2 ) OF THE RULES , SUBMITS THAT HE IS ENTITLED TO A REFUND OF THE MEDICAL EXPENSES INCURRED IN RESPECT OF HIS SON WHO IS OVER 26 YEARS OF AGE , BECAUSE THE LATTER IS STILL DEPENDENT ON HIM , THAT THE COMMISSION ITSELF HAS ALREADY ACKNOWLEDGED THAT HIS SON IS A ' ' DEPENDENT CHILD ' ' BY GRANTING HIM THE CORRESPONDING TAX ABATEMENT , AND THAT THE ADOPTION OF THE COMMISSION ' S ARGUMENT WOULD BE TANTAMOUNT TO INSURING AGAINST SICKNESS ONLY THOSE CHILDREN IN RESPECT OF WHOM AN ALLOWANCE HAS BEEN GRANTED , WHEREAS THE PROVISION IN FORCE WHEN THE FACTS OCCURRED PROVIDES ONLY THAT THEY SHOULD BE ' ' DEPENDENT ' ' WITHOUT SPECIFICALLY MENTIONING ANY AGE . 9 IN ORDER TO DEAL WITH THIS LINE OF ARGUMENT THE APPLICABLE PROVISIONS SHOULD BE CONSIDERED . 10 UNDER ARTICLE 72 ( 1 ) OF THE STAFF REGULATIONS : ' ' ( 1 ) AN OFFICIAL , HIS SPOUSE , HIS CHILDREN AND OTHER DEPENDANTS WITHIN THE MEANING OF ARTICLE 2 OF ANNEX VII ARE INSURED AGAINST SICKNESS . . . SUBJECT TO RULES DRAWN UP BY AGREEMENT BETWEEN THE INSTITUTIONS OF THE COMMUNITIES AFTER CONSULTING THE STAFF REGULATIONS COMMITTEE ' ' . 11 AS FAR AS CONCERNS THE CONCEPT OF A DEPENDENT-CHILD ARTICLE 2 OF ANNEX VII PROVIDES AS FOLLOWS : ' ' ( 2 ) ' DEPENDENT CHILD ' MEANS THE LEGITIMATE , NATURAL OR ADOPTED CHILD OF AN OFFICIAL , OR OF HIS SPOUSE , WHO IS ACTUALLY BEING MAINTAINED BY THE OFFICIAL . ( 3)THE ALLOWANCE SHALL BE GRANTED : ( A ) AUTOMATICALLY FOR CHILDREN UNDER 18 YEARS OF AGE ; ( B ) ON APPLICATION , WITH SUPPORTING EVIDENCE , BY THE OFFICIAL FOR CHILDREN BETWEEN 18 AND 26 WHO ARE RECEIVING EDUCATIONAL OR VOCATIONAL TRAINING . ' ' 12 ARTICLE 3 ( 2 ) OF THE RULES ADOPTED IN IMPLEMENTATION OF ARTICLE 72 ( 1 ) OF THE STAFF REGULATIONS PROVIDED AT THE TIME THAT THE PERSONS COVERED BY A MEMBER ' S INSURANCE AGAINST SICKNESS WERE TO BE : ' ' DEPENDENT CHILDREN WITHIN THE MEANING OF ARTICLE 2 ( 2 ) OF ANNEX VII TO THE STAFF REGULATIONS ' ' . 13 THE APPLICANT ' S ARGUMENT IS BASED ON THE FACT THAT ARTICLE 3 ( 2 ) OF THE RULES REFERS ONLY TO ARTICLE 2 ( 2 ) OF ANNEX VII , SO THAT ANY CHILD ' ' WHO IS ACTUALLY BEING MAINTAINED BY THE OFFICIAL ' ' WITHOUT ANY AGE-LIMIT IS TO BE REGARDED AS A ' ' DEPENDENT CHILD ' ' . 14 AS THE COMMISSION HAS ARGUED WITH GOOD REASON THIS ARGUMENT CANNOT BE UPHELD . 15 IN FACT THE SYSTEM ESTABLISHED BY THE STAFF REGULATIONS HAS THE SAME CONDITIONS FOR THE GRANT OF THE DEPENDENT-CHILD ALLOWANCE AND OF SICKNESS INSURANCE FOR DEPENDENT CHILDREN . THAT IS THE MEANING OF THE REFERENCE IN ARTICLE 72 TO ARTICLE 2 OF ANNEX VII VIEWED AS A WHOLE . THE RULES , IN SO FAR AS THEY ARE PROVISIONS IMPLEMENTING THE STAFF REGULATIONS , WERE NOT CAPABLE , BY MEANS OF AN INCOMPLETE REFERENCE TO THE SAID ARTICLE 2 OF ANNEX VII , OF ABOLISHING ONE OF THE CONDITIONS LAID DOWN BY THAT ARTICLE , NAMELY THAT APPEARING IN PARAGRAPH ( 3 ), WHICH WAS NOT REFERRED TO IN THE PROVISION IN FORCE WHEN THE FACTS OCCURRED . CONSEQUENTLY THE AGE-LIMIT LAID DOWN BY ARTICLE 2 OF ANNEX VII ALSO APPLIES TO SICKNESS INSURANCE FOR CHILDREN . 16 IT IS THEREFORE APPARENT THAT THE APPLICANT WAS NOT ENTITLED TO CLAIM A REFUND OF THE MEDICAL EXPENSES INCURRED IN RESPECT OF HIS SON AT A TIME WHEN THE LATTER WAS OVER THE AGE OF 26 LAID DOWN IN ARTICLE 2 OF ANNEX VII OR OF THE REIMBURSEMENT OF THE PREMIUM OF BF 2 000 PAID TO A BELGIAN MUTUAL INSURANCE FUND . Decision on costs 17 UNDER ARTICLE 69 ( 2 ) OF THE RULES OF PROCEDURE THE UNSUCCESSFUL PARTY SHALL BE ORDERED TO PAY THE COSTS . 18 HOWEVER , UNDER ARTICLE 70 OF THE RULES OF PROCEDURE IN PROCEEDINGS BY SERVANTS OF THE COMMUNITIES , INSTITUTIONS ARE TO BEAR THEIR OWN COSTS . Operative part ON THOSE GROUNDS , THE COURT ( SECOND CHAMBER ) HEREBY : 1 . DISMISSES THE APPLICATION ; 2 . ORDERS THE PARTIES TO BEAR THEIR OWN COSTS .

62007CJ0480

hu

Tagállami kötelezettségszegés – A hajókon keletkező hulladék és a rakománymaradványok fogadására alkalmas kikötői létesítményekről szóló, 2000. november 27‑i 2000/59/EK európai parlamenti és tanácsi irányelv (HL L 332., 81. o.; magyar nyelvű különkiadás 7. fejezet, 5. kötet, 358. o.) 5. cikke (1) bekezdésének és 16. cikke (1) bekezdésének megsértése – Hulladékgazdálkodási tervek kidolgozásának és/vagy végrehajtásának elmulasztása valamennyi, a „Comunidades Autónomas” joghatósága alá tartozó kikötő vonatkozásában. Rendelkező rész 1)         A Spanyol Királyság – mivel nem dolgozott ki, nem hajtott végre és nem fogadott el hulladékgazdálkodási terveket valamennyi kikötője vonatkozásában – nem teljesítette a hajókon keletkező hulladék és a rakománymaradványok fogadására alkalmas kikötői létesítményekről szóló, 2000. november 27‑i 2000/59/EK európai parlamenti és tanácsi irányelv 5. cikkének (1) bekezdéséből és 16. cikkének (1) bekezdéséből eredő kötelezettségeit. 2)         A Bíróság a Spanyol Királyságot kötelezi a költségek viselésére.

62006TJ0392

el

του τμήματος προσφυγών: Απορρίπτει την προσφυγή Διατακτικό Το Γενικό Δικαστήριο αποφασίζει: 1) Απορρίπτει την προσφυγή. 2) Καταδικάζει την Union Investment Privatfonds GmbH στα δικαστικά έξοδα.

61989TJ0069

pt

Matena de facto e tramitação processual Por petição apresentada na Secretaria do Tribunal de Justiça em 10 de Março de 1989, a Radio Telefis Eireann (a seguir «RTE») pediu a anulação da decisão da Comissão de 21 de Dezembro de 1988 (a seguir «decisão») que declarou que as políticas e práticas desse organismo, no momento dos factos analisados, em relação à publicação das listas semanais das suas emissões de televisão e de rádio que podem ser captadas na Irlanda e na Irlanda do Norte, constituem violações do artigo 86.° do Tratado CEE, na medida em que impedem a publicação e a venda de guias de televisão semanais gerais nesse território. O presente recurso encontra-se relacionado com os recursos de anulação interpostos paralelamente, contra essa mesma decisão, pelos seus outros destinatários, ou seja, por um lado, a British Broadcasting Corporation e a BBC Enterprises Limited (a seguir «BBC») e, por outro, a Independent Television Publications Ltd (a seguir «ITP»), processos T-70/89 e T-76/89. O contexto geral da decisão pode ser resumido da seguinte forma. A maior parte das familias na Irlanda e 30% a 40% das familias na Irlanda do Norte podem captar, pelo menos, seis canais de televisão: a RTE1 e a RTE2, alimentadas pela RTE, que goza do monopólio legal para o fornecimento do serviço nacional de radioteledifusão por via hertziana na Irlanda, a BBCl e a BBC2, alimentadas pela BBC, bem como a ITV e o Channel 4, que eram alimentados, no momento dos factos em análise, pelas sociedades de televisão que obtiveram a respectiva licença da Independent Broadcasting Authority (a seguir «IBA») para fornecer emissões de televisão privada. No Reino Unido, a BBC e a IBA encontravam-se numa posição de duopólio para a prestação dos serviços nacionais de televisão por via hertziana. Acresce que numerosos telespectadores da Grã-Bretanha e da Irlanda podiam captar, quer directamente quer por intermédio de redes de distribuição por cabo, vários canais difundidos por satélite. Todavia, não existia televisão por cabo na Irlanda do Norte. À época dos factos, não existia no mercado, na Irlanda e na Irlanda do Norte, qualquer guia geral semanal de televisão, devido à política seguida pelas sociedades destinatárias da decisão quanto à divulgação da informação referente aos programas dos seis canais anteriormente referidos. Com efeito, cada uma dessas sociedades publicava um guia de televisão exclusivamente dedicado aos seus próprios programas e reivindicava, ao abrigo do United Kingdom Copyright Act 1956 (lei britânica sobre o direito de autor) e do Irish Copyright Act 1963 (lei irlandesa sobre o direito de autor), a protecção do direito de autor sobre as suas listas de programas semanais, para se opor à sua reprodução por terceiros. As referidas listas indicam o conteúdo dos programas, o respectivo canal, as datas, horários e títulos de cada programa. São objecto de vários projectos sucessivos, cada vez mais precisos, até à aprovação definitiva da programação semanal, cerca de duas semanas antes da emissão. Nessa fase, as listas de programas tornam-se um produto comercializável, como indica a decisão (n.° 7). No que se refere mais especificamente ao presente caso, há que notar que a RTE se reservava o exclusivo da publicação das listas de programas semanais da RTE1 e da RTE2 na sua própria revista de televisão, a RTE Guide, especializada na apresentação dos seus programas. A RTE é um organismo de carácter público (statutory authority) criado pelo Broadcasting Authority Act 1960 e pelo Broadcasting Authority (Amendment) Act 1976 (leis referentes à criação de um serviço de radioteledifusão). Tem, em especial, por missão assegurar, enquanto serviço público, um serviço nacional de radioteledifusão, para o que beneficia de um monopólio legal. No âmbito da sua missão, a RTE deve mais especificamente velar pela promoção da língua e da cultura irlandesas. A secção 17 (a) do Broadcasting Authority Act 1960, na redacção que lhe foi dada pela secção 13 (a) do Broadcasting Authority (Amendment) Act 1976, precisa designadamente que a RTE deve «ser sensível aos interesses e às preocupações de toda a comunidade, ter em conta a necessidade de que reinem a compreensão e a paz em toda a ilha da Irlanda, garantir que os programas reflectirão os diversos elementos que constituem a cultura do povo de toda a ilha da Irlanda e ter especialmente em conta os elementos que contribuem para a especificidade dessa cultura e, em particular, a língua irlandesa». No que se refere ao seu financiamento, a RTE está obrigada, por força da secção 24 da referida lei de 1960, a «gerir os seus negócios de modo a garantir que as suas receitas se tornem, logo que possível, e seguidamente continuem a ser, pelo menos, suficientes» para o equilíbrio das suas contas anuais e para a constituição de provisões para os seus investimentos imobiliários e o desenvolvimento dos seus equipamentos. A RTE obtém esses recursos de três fontes: as taxas, a publicidade e as publicações. Com efeito, nos termos da secção 16 (2) (j) da lei de 1960, já referida, a RTE tem o direito, após autorização do ministro competente, de «elaborar, editar e distribuir, a título gratuito ou oneroso, as revistas, livros, jornais ou outras publicações que entenda necessárias ou úteis para a realização do seu objecto social». A RTE foi, por conseguinte, autorizada, em 1961, a publicar uma revista de programas de televisão, a RTE Guide. Essa revista destina-se a apresentar e promover os programas da RTE, incluindo os programas de natureza cultural ou que apresentem interesse para as minorias. Segundo a recorrente, a revista foi publicada com prejuízo durante os vinte primeiros anos da sua existência. Actualmente, em contrapartida, constitui «uma importante fonte de receitas para a gestão da RTE», receitas que este organismo inscreve no orçamento de produção dos seus programas de rádio e de televisão. A título de ilustração, o volume de negócios total (vendas e publicidade) resultante da publicação e venda da revista excedeu, no exercício de 1985, 3,9 milhões de IRL. Em 1988, a RTE Guide era vendida semanalmente à razão de cerca de 123000 exemplares na Irlanda e 6500 exemplares na Irlanda do Norte, respectivamente ao preço de 0,40 IRL e 0,50 UKL. Estes números significam, designadamente, segundo a recorrente, que, na Irlanda, apenas 11,5% das famílias ou dos locais que possuem um televisor, ou seja, 3,7% dos telespectadores, compram a RTE Guide. Aquando da adopção da decisão impugnada, a «RTE Guide» publicava apenas as listas de programas da RTE1 e da RTE2, completadas pelas respectivas fichas técnicas e sinopses. Continha igualmente breves comentários ou artigos, em irlandês ou inglês, relativos a certos programas, artigos de natureza variada, informações diversas, um correio de leitores, bem como importantes espaços publicitários. Em relação a terceiros, a RTE praticava, no momento dos factos em causa, a seguinte política em matéria de informação sobre os seus programas. Distribuía gratuitamente, a pedido, à imprensa diária ou periódica, a programação das suas emissões, acompanhada de uma autorização, pela qual não eram cobrados direitos, que fixava as condições em que podiam ser reproduzidas essas informações. Os programas diários e, na véspera de dias feriados, os programas de dois dias consecutivos podiam, assim, ser publicados nos jornais, ressalvadas determinadas condições referentes ao formato dessa publicação. As revistas semanais e os jornais do domingo estavam ainda autorizados a publicar os «destaques» da programação televisiva da semana. A RTE velava pelo rigoroso respeito das condições referidas na autorização, se necessário, mediante acções judiciais contra as publicações que as não respeitassem. A editora Magill TV Guide Ltd (a seguir «Magill»), sociedade de direito irlandês, é uma filial a 100% da sociedade Magill Publications Holding Ltd. Foi criada com o objectivo de publicar na Irlanda e na Irlanda do Norte uma revista semanal, a Magill TV Guide, contendo informações relativas aos programas de televisão que os telespectadores dessa área podiam captar. Segundo as indicações fornecidas pelas partes, essa publicação iniciou-se em Maio de 1985. No início, a revista limitava-se a dar informações sobre os programas de fim-de-semana da RTE, da BBC, da ITV e do Channel 4, bem como sobre os pontos fortes dos respectivos programas semanais. Foi na sequência da publicação, em 28 de Maio de 1986, de um número da Magill TV Guide que reproduzia a totalidade das listas de programas semanais de todos os canais de televisão que podem ser captados na Irlanda — incluindo a RTE1 e a RTE2 — que o juiz irlandês intimou a sociedade Magill, em decisão de medidas provisórias proferida a pedido da RTE, da BBC e da ITP, a cessar a publicação das listas de programas semanais dessas três sociedades. Na sequência dessa intimação, a Magill pôs termo às suas actividades de edição. O mérito da causa foi parcialmente analisado pela High Court, que se pronunciou, em sentença proferida em 26 de Julho de 1989 pelo juiz Lardner, sobre o alcance, em direito irlandês, do direito de autor sobre as listas de programas. A este propósito, a decisão desse tribunal tem o seguinte teor: «Dou por assente que cada lista semanal é fruto de uma reflexão e de um trabalho preliminar consideráveis, bem como de competência técnica e qualidades de apreciação. É criação da RTE... Os elementos de prova apresentados convenceram-me de que as listas de programas semanais da RTE, tal como são publicadas pela RTE Guide, constituem obras literárias e compilações, na acepção que este último termo tem nas secções 2 e 8 do Copyright Act 1963; que a RTE demonstrou ser titular dos direitos de autor sobre essas listas; e que, ao publicar o seu guia de televisão referente à semana de 31 de Maio a 6 de Junho, as demandadas violaram o direito de autor da RTE, ao reproduzirem uma parte substancial da obra protegida» (ILRM 1990, p. 534, 541). Já anteriormente, em 4 de Abril de 1986, na perspectiva de poder publicar as listas semanais completas, a Magill tinha apresentado uma denúncia à Comissão, nos termos do artigo 3.° do Regulamento n.° 17 do Conselho, de 6 de Fevereiro de 1962, primeiro regulamento de execução dos artigos 85.° e 86.° do Tratado ( JO 1962, 13, p. 204 ; EE 08 FI p. 22, a seguir «Regulamento n.° 17»), a fim de obter a declaração de que a ITP, a BBC e a RTE abusam da sua posição dominante ao recusar conceder autorizações para a publicação das respectivas listas de programas semanais. A Comissão decidiu iniciar o processo em 16 de Dezembro de 1987 e enviou à RTE, em 4 de Março de 1988, uma comunicação das acusações. Foi no termo desse processo que a Comissão adoptou, em 21 de Dezembro de 1988, a decisão ora impugnada. Na decisão, os produtos em causa são definidos do seguinte modo quanto às três empresas em questão. Trata-se das listas de programas semanais publicadas pela ITP, pela BBC e pela RTE, bem como dos guias de televisão em que essas listas são publicadas (n.° 20, primeiro parágrafo, da decisão). Uma lista de programas comporta, segundo a definição da Comissão, «uma lista de programas a serem difundidos por, ou em nome de, uma organização de radiodifusão dentro de um determinado período de tempo, incluindo as seguintes informações: o título de cada programa a difundir, o canal, a data e a hora de transmissão» (n.° 7 da decisão). A Comissão conclui que, devido ao monopólio de facto dos organismos de radioteledifusão sobre as respectivas listas de programas semanais, os terceiros interessados na publicação de um guia semanal de televisão «estão, portanto, numa posição de dependência económica, característica de uma posição dominante». Além disso, prossegue a Comissão, esse monopólio é reforçado em termos de monopólio legal, na medida em que os mesmos organismos reivindicam a protecção do direito de autor sobre as respectivas listas semanais. Nestas condições, a Comissão observa que «não é possível existir concorrência de terceiros nesses mercados». Daí conclui que «a ITP, a BBC e a RTE detêm, cada uma delas, uma posição dominante na acepção do artigo 86.°» (n.° 22 da decisão). Para determinar a existência de um abuso, a decisão baseia-se mais especificamente no disposto no segundo parágrafo, alínea b), do artigo 86.° do Tratado, nos termos do qual existe um abuso quando uma empresa que ocupa uma posição dominante limita a produção ou a distribuição em prejuízo dos consumidores (n.° 23, primeiro parágrafo, da decisão). Especificamente, a Comissão considera existir no mercado uma «substancial procura potencial... de guias TV gerais» (ibidem, quarto parágrafo). A Comissão verifica que ao utilizar a sua posição dominante «para impedir a introdução de um novo produto no mercado, isto é, um guia TV semanal geral», a recorrente abusa dessa posição. Acrescenta que outro elemento de abuso se traduz no facto de a recorrente reservar para si, graças à política de que é acusada em matéria de informação sobre os seus programas, o mercado derivado dos guias de televisão semanais para esses programas (n.° 23 da decisão). Nestas condições, a Comissão recusa a ideia de que os factos denunciados se justificam pela protecção do direito de autor, declarando que, neste caso, a ITP, a BBC e a RTE «utilizam de facto os direitos de autor como um instrumento do abuso, de um modo que não integra o âmbito do objecto específico deste direito de propriedade intelectual» (n.° 23, penúltimo parágrafo). Quanto às medidas destinadas a pôr termo à infracção, o artigo 2.° do dispositivo da decisão tem o seguinte teor: «A ITP, a BBC e a RTE devem imediatamente pôr termo à violação, tal como referida no artigo 1.°, mediante o fornecimento recíproco e a terceiros, a pedido e numa base não discriminatória, das suas listas indiII - 496 viduais antecipadas de programação semanal e autorizando a sua publicação por esses terceiros. Esta exigência não abrange as informações adicionais aos próprios programas, tal como são definidos na presente decisão ( ). Se optarem por fornecer e permitir a reprodução da sua programação através de licenças, as eventuais royalties exigidas pela ITP, pela BBC e pela RTE deverão ser de um montante razoável ( ). Além disso, a ITP, a BBC e a RTE podem incluir em quaisquer licenças concedidas a terceiros as condições que considerem necessárias para assegurar uma cobertura global de alta qualidade de todos os seus programas, incluindo os de interesse minoritário e/ou regional e os de conteúdo cultural, histórico e educativo. Por conseguinte, deve exigir-se às partes que, no prazo de dois meses a contar da notificação da presente decisão, apresentem propostas para aprovação pela Comissão das condições em que consideram que os terceiros devem ser autorizados a publicar as listas antecipadas da programação semanal que constituem o objecto da presente decisão.» Simultaneamente com o presente recurso de anulação da decisão, a recorrente pediu, por requerimento apresentado no mesmo dia, isto é, em 10 de Março de 1989, a suspensão da execução do artigo 2.° da referida decisão. Por despacho de 11 de Maio de 1989, o presidente do Tribunal de Justiça ordenou «a suspensão da execução do artigo 2.° da decisão impugnada, na medida em que obriga as recorrentes a pôr imediatamente termo à violação constatada pela Comissão mediante o fornecimento recíproco e a terceiros, a pedido e numa base não discriminatória, das suas listas individuais antecipadas de programação semanal e autorizando a sua publicação por esses terceiros». Quanto ao mais, os pedidos de medidas provisórias foram indeferidos (n.° 20, 76/89, 77/89 e 91/89 R, Colect., p. 1141 ). No àmbito do presente recurso de anulação da decisão, o Tribunal de Justiça admitiu, por despacho de 6 de Julho de 1989, a intervenção da sociedade Magill em apoio dos pedidos da Comissão. A fase escrita do processo correu parcialmente os seus termos perante o Tribunal de Justiça, que remeteu o processo ao Tribunal de Primeira Instância por despacho de 15 de Novembro de 1989, em aplicação do disposto no n.° 1 do artigo 3.° e no artigo 14.° da decisão do Conselho de 24 de Outubro de 1988 que institui um Tribunal de Primeira Instância das Comunidades Europeias. Com base no relatório preliminar do juiz-relator, o Tribunal de Primeira Instância decidiu, no termo da fase escrita do processo, iniciar a fase oral sem instrução prévia. Pedidos das partes A RTE, recorrente, conclui pedindo que o Tribunal se digne: — anular a decisão; — condenar a Comissão nas despesas. A Comissão, recorrida, conclui pedindo que o Tribunal se digne: — negar provimento ao recurso; — condenar a recorrente no pagamento das despesas efectuadas pela Comissão. Quanto ao pedido de anulação da decisão na sua globalidade Em apoio do seu pedido de anulação da decisão, na medida em que sustenta existir uma violação ao artigo 86.°, a recorrente invoca sucessivamente a violação de formalidades essenciais, a violação do artigo 86.° do Tratado, interpretado em conjugação com o direito de autor, bem como a inobservância do disposto no n.° 2 do artigo 90.° do Tratado. 1. Quanto à violação de formalidades essenciais — Argumentos das partes A recorrente sustenta que a Comissão não consultou o comité consultivo, em violação do que é exigido no artigo 10.° do Regulamento n.° 17, já referido. O seu fundamento de anulação articula-se em duas partes. Afirma, em primeiro lugar, que «tudo parece indicar» que os documentos juntos à convocação do comité consultivo estavam incompletos. Terão faltado «as actas das declarações (efectuadas na audição) devidamente aprovadas por cada pessoa ouvida», bem como o anteprojecto da decisão. Em segundo lugar, a reunião do comité consultivo, que durou cinco dias, teve lugar a partir de 28 de Novembro de 1988, ou seja, menos de catorze dias após o envio da convocatória, contrariamente ao prescrito no artigo 10.° A este respeito, a recorrente sustenta que essas formalidades são de natureza essencial. Alega que as disposições conjugadas do n.° 5 do artigo 10.° do Regulamento n.° 17 e do n.° 4 do artigo 9.° do Regulamento (CEE) n.° 99/63 da Comissão, de 25 de Julho de 1963, relativo às audições referidas nos n. os 1 e 2 do artigo 19.° do Regulamento n.° 17 ( JO L 127, p. 2268 ; EE 08 Fl p. 62, a seguir «Regulamento n.° 99/63»), significam que as actas da audição devem estar à disposição do comité consultivo. Como recorda a recorrente, o n.° 4 do artigo 9.° do Regulamento n.° 99/63 exige, com efeito, que o conteúdo essencial das declarações de cada pessoa ouvida no processo administrativo seja consignado em acta por ela aprovada depois de lida. E, nos termos do n.° 5 do artigo 10.° do Regulamento n.° 17, «a consulta (do comité consultivo) realizar-se-á durante uma reunião conjunta, convocada pela Comissão e realizada catorze dias, o mais tardar, após o envio da convocatória. A esta serão anexados uma exposição do processo com indicação dos elementos mais importantes e um anteprojecto de decisão para cada caso a examinar». Por seu lado, a Comissão considera que o processo seguido respeitou as disposições invocadas pela recorrente. O comité consultivo ter-se-á reunido em 2 de Dezembro de 1988, ou seja, catorze dias após o envio da convocatória. Segundo a instituição recorrida, os membros do comité dispunham da denúncia, da carta de notificação do início do processo, da comunicação das acusações, das respostas a esta última e de uma proposta de decisão. O comité terá sido informado de que as actas das audições dos dias 15 e 16 de Setembro de 1988 ainda não estavam terminadas devido aos diferentes comentários apresentados pelas partes. Os membros do comité não teriam pedido outros documentos. A Comissão sublinha a este respeito não ser obrigatório que o comité disponha, quando é consultado, das actas finais das audições. — Apreciação jurídica No que se refere à primeira parte do fundamento segundo o qual os documentos anexos à convocatória do comité consultivo eram incompletos, é necessário ter presente que o n.° 5 do artigo 10.° do Regulamento n.° 17 exige à Comissão que forneça «uma exposição do processo com indicação dos elementos mais importantes e um anteprojecto de decisão para cada caso a examinar». O conteúdo e a natureza essencial ou não dessas obrigações, que resultam da disposição citada, devem ser apreciados, em cada caso concreto, em função da finalidade dessa transmissão, que é a de permitir ao comité exercer as suas funções consultivas com pleno conhecimento de causa. O comité deve ser informado dos principais elementos de direito e de facto referentes ao processo de aplicação dos artigos 85.° e 86.° sobre qual é consultado. Embora essa consulta se inscreva no âmbito da cooperação entre a Comissão e os Estados-membros e não tenha por objecto organizar um processo contraditório em relação às empresas em questão, o comité deve, em especial, ser informado com toda a objectividade — em conformidade com o princípio geral segundo o qual as empresas acusadas num processo de declaração de infracções têm o direito de ser ouvidas — sobre a posição e os argumentos essenciais dessas empresas tais como foram expressos nas suas observações sobre o conjunto das acusações contra elas formuladas pela Comissão, uma vez terminada a instrução do processo. Nestas condições, a acta da audição faz parte, em princípio, dos elementos mais importantes, na acepção do n.° 5 do artigo 10.° do Regulamento n.° 17, e, portanto, deve ser comunicada ao comité aquando da sua convocação. A este respeito, há que notar que o comité consultivo é convocado após as empresas terem tido a possibilidade de apresentar por escrito, através das respostas à comunicação das acusações, e eventualmente verbalmente na fase oral da audição, a sua posição quanto às acusações contra elas formuladas. Com efeito, o Regulamento n.° 99/63, relativo às audições previstas nos n. os 1 e 2 do artigo 19.° do Regulamento n.° 17, prevê, no seu artigo 1.°, que a Comissão procederá a uma audição antes de consultar o comité consultivo em matéria de acordos, decisões e práticas concertadas e de posições dominantes. Acresce, no que se refere à fase oral da audição, que o n.° 4 do artigo 9.° desse mesmo regulamento dispõe que o conteúdo essencial das declarações de cada pessoa ouvida será consignado em acta por ela aprovada depois de lida. Todavia, a comunicação da acta da audição apenas constitui uma formalidade essencial quando, num determinado caso concreto, se revele necessária para permitir ao comité consultivo formular o seu parecer com pleno conhecimento de causa, isto é, sem ser induzido em erro quanto a um ponto essencial por faltas de exactidão ou omissões. Já assim não será quando a acta da audição não contenha elementos de apreciação importantes, inéditos em relação às respostas escritas da empresa em questão à comunicação das acusações, anexadas à convocação do comité consultivo. Com efeito, nesse tipo de casos, a não transmissão, pela Comissão, da acta da audição ao comité consultivo aquando da sua convocação não prejudica os direitos de defesa da empresa em questão e não tem qualquer incidência nos resultados do processo de consulta. Portanto, tal omissão não é susceptível de viciar o conjunto do processo administrativo e de pôr assim em causa a legalidade da decisão final. No presente caso, o Tribunal verifica que a recorrente não alegou que a falta de comunicação da acta da audição, devidamente aprovada por si, tenha sido susceptível de induzir em erro o comité quanto a aspectos essenciais. Não avança o mínimo argumento nesse sentido; em especial, não fornece qualquer indicação quanto à existência de uma eventual divergência entre as suas respostas escritas à comunicação das acusações, tal como foram transmitidas ao comité, e as observações orais que apresentou na audição. Acresce que a análise dos autos não revela qualquer indício susceptível de pôr em causa o facto de o comité consultivo ter disposto, aquando da sua reunião, de todos os elementos de apreciação necessários, sem ter sido necessário comunicar-lhe a acta definitiva da audição. Nas circunstâncias do caso vertente, tendo em conta o facto de não ter sequer sido alegado e não resultar de qualquer documento dos autos que a acta da audição continha qualquer elemento importante e novo em relação aos elementos anexos à convocatória do comité consultivo, o Tribunal considera que a sua não transmissão, pela Comissão, ao comité, não foi de natureza a impedir este último de tomar uma decisão com base num processo suficientemente completo e a prejudicar os direitos da recorrente. Nestas condições, não se pode concluir que, no presente caso, a falta de comunicação da acta definitiva da audição, aquando da convocação do comité consultivo, constitua violação de uma formalidade essencial que afecte a validade da decisão final da Comissão. Esta análise situa-se no prolongamento dos acordos proferidos pelo Tribunal de Justiça nos processos «Quinino» e «Matérias corantes». Com efeito, o Tribunal de Justiça decidiu, no que se refere ao alcance da acta da audição das partes, que o facto de a Comissão ou o comité consultivo se terem baseado numa acta não definitiva da audição, que não tinha em conta as alterações propostas pela empresa em causa, «apenas podia constituir um vício do processo administrativo susceptível de ferir de ilegalidade a decisão que o culminou se o texto em questão estivesse redigido de modo a induzir em erro quanto a um aspecto essencial» (acórdão de 15 de Julho de 1970, Buchler/Comissão, n.° 17, 44/69, Recueil, p. 733 ; ver igualmente os acórdãos de 14 de Julho de 1972, Bayer/Comissão, n.° 17, 51/69, Recueil, p. 745 ; e ICI/Comissão, n.° 31, 48/69, Recueil, p. 619 ). Nesta perspectiva, apenas constitui formalidade essencial, cuja inobservância justificaria a anulação da decisão final da Comissão, a colocação à disposição do comité consultivo dos elementos da acta definitiva da audição susceptíveis de esclarecer esse órgão quanto a um ponto essencial. Ora, a falta de comunicação da acta da audição ao comité consultivo apenas poderá induzir o comité em erro quando a referida acta contenha elementos importantes e novos em relação aos documentos anteriormente apresentados, como a resposta das empresas interessadas à comunicação das acusações, que foram transmitidas ao comité consultivo aquando da sua convocação, o que não se verifica no presente caso. A segunda parte do fundamento de anulação, baseada em violação de formalidades essenciais, relaciona-se com o respeito do prazo de catorze dias, previsto no n.° 5 do artigo 10.° do Regulamento n.° 17, entre o envio da convocatória do comité consultivo e a realização da reunião conjunta. A este respeito, convém antes de mais precisar que o prazo de catorze dias, fixado no n.° 5 do artigo 10.° do Regulamento n.° 17, é respeitado quando a consulta tenha lugar, quanto a determinado processo, no mínimo catorze dias após o envio da convocatória ao comité consultivo, no âmbito de uma reunião conjunta do referido comité e da Comissão. Ora, no presente caso, a recorrente não revela qualquer indício que permita consubstanciar a sua tese de se presumir que a Comissão não respeitou o prazo de catorze dias anteriormente referido. A instituição recorrida não pode, pois, estar obrigada a apresentar provas para refutar alegações imprecisas da recorrente, que não foram acompanhadas de qualquer argumentação circunstanciada (ver acórdão do Tribunal de Justiça de 7 de Abril de 1965, Weighardt/Comissão, 11/64, Recueil, p. 365, 384 ). Acresce que, em todo o caso, convém referir que o prazo de catorze dias anteriormente referido constitui uma norma processual meramente interna. É certo não estar excluído que, em certas situações específicas, o não cumprimento desse prazo possa produzir efeitos no resultado do processo de consulta e, eventualmente, repercutir-se em certos elementos da decisão final da Comissão em relação à empresa interessada. Pode ser esse o caso, designadamente, quando o comité não tenha disposto de um prazo suficiente para tomar conhecimento dos elementos importantes do processo e para decidir com pleno conhecimento de causa. Em circunstâncias desse tipo, a convocação tardia do comité pode, com efeito, ter consequências prejudiciais para a empresa em causa. Seria, desse modo, susceptível de viciar todo o processo. Pelo contrário, a inobservância do prazo de catorze dias não é susceptível, por si só, de ferir de ilegalidade a decisão final da Comissão, quando a convocatória tenha sido enviada em condições que permitiram ao comité dar o seu parecer com pleno conhecimento de causa. Com efeito, nesta hipótese, a situação jurídica da empresa pôde ser analisada com precisão pelo comité e o simples facto de não ter sido cumprido o prazo de catorze dias não é susceptível de ter consequências prejudiciais para a referida empresa. Ora, segundo jurisprudência constante do Tribunal de Justiça, a violação de uma regra processual interna dessa natureza apenas é susceptível de ferir de ilegalidade a decisão final quando tenha caracter suficientemente essencial e tenha afectado, no sentido de ter causado um dano, a situação jurídica e material da parte que invoca o vício processual. A este respeito, há que notar que, no seu acórdão de 14 de Julho de 1972, Bayer, o Tribunal de Justiça decidiu que a inobservância do prazo que tinha sido fixado, nesse caso concreto, a favor da própria recorrente para apresentar observações sobre o projecto de acta da audição, apenas podia ter efeitos quanto à legalidade da decisão se essa irregularidade fosse susceptível de induzir em erro quanto a aspectos essenciais (51/69, já referido, n. os 16 e 17; ver igualmente os acórdãos do Tribunal de Justiça de 15 de Julho de 1970, ACF Chemiefarma/Comissão, n. os 48 a 52, 41/69, Recueil, p. 661 ; e de 10 de Dezembro de 1987, Jänsch/Comissão, n.° 11, 277/84, Recueil, p. 4923 ). Pelo conjunto das razões expostas, ambas as partes do primeiro fundamento devem ser rejeitadas. 2. Quanto à violação do artigo 86. ° do Tratado — Argumentos das partes Este fundamento articula-se em quatro partes. A RTE invoca, com efeito, a violação do artigo 86.° tanto em relação às suas condições de aplicabilidade referentes à importância do mercado em causa e aos efeitos no comércio entre os Estados-membros como aos conceitos de posição dominante e de abuso, na acepção do mesmo artigo. A recorrente contesta, em primeiro lugar, a declaração, feita pela Comissão, da existência de uma posição dominante. A este respeito, começa por refutar a definição do mercado dos produtos em causa acolhida na decisão. Contrariamente ao que afirma a instituição recorrida, os produtos em causa não são apenas as listas de programas semanais das sociedades em questão e as revistas de televisão nas quais são publicadas essas listas. Pelo contrário, englobam «qualquer informação sobre esses programas, fornecida ao público numa base diária ou semanal, dado existir um forte grau de intermutabilidade entre as diversas formas de informação sobre os programas». A este respeito, a recorrente apoia-se num estudo de mercado que indica que apenas 19% dos telespectadores utilizam a RTE Guide, consultando a maioria dos utilizadores, essencialmente, os jornais diários para se informarem sobre os programas de televisão. Esses factos serviriam para demonstrar que a informação sobre os programas diários pode ser substituída, para os consumidores, pela informação sobre os programas semanais de televisão. Para determinar a sua posição no mercado da informação relativa aos seus programas de televisão, a recorrente baseia-se no acórdão do Tribunal de Justiça de 13 de Fevereiro de 1979, Hoffmann-La Roche/Comissão, n.° 38 ( 85/76, Recueil, p. 461 ). Desse acórdão resultaria que «o verdadeiro critério quanto à posição dominante consiste em saber se a RTE, ao publicar as suas listas de programas semanais, tinha, em medida apreciável, a possibilidade de agir de forma independente em relação aos seus concorrentes, aos seus clientes e, em última análise, aos consumidores». A recorrente considera, a esse respeito, que tal não é o caso. Com efeito, dois factores restringiriam seriamente qualquer possibilidade de comportamento independente por parte da RTE. Trata-se, por um lado, da concorrência dos jornais diários, que constituem a principal fonte de informação em matéria de programas de televisão e, por outro, da forte concorrência da BBC e da ITV, no que se refere quer à venda dos respectivos guias de televisão quer à audiência das emissões televisivas. A recorrente refere a este respeito que depende da RTE Guide para assegurar a promoção dos seus serviços de radioteledifusão e, em especial, para promover a imagem dos apresentadores dos seu programas, num contexto de muito forte concorrência, na Irlanda, com a BBC e a ITV, que emitem programas em língua inglesa com um nível qualitativo elevado e que publicam igualmente o seu próprio guia semanal. No que se refere aos jornais diários, a recorrente recorda que fornece as suas listas de programas semanais a toda a imprensa, gratuitamente e a pedido, com a autorização de publicar diariamente um guia geral dos seus programas radiotelevisivos que podem ser captados na Irlanda e na Irlanda do Norte no mesmo dia e, em certas circunstâncias, no dia seguinte. Após ter definido a sua posição no mercado, a recorrente refuta os motivos que, apesar disso, levaram a Comissão a declarar que ela detém uma posição dominante. Contrariamente às alegações da instituição recorrida, o facto de cada sociedade de radioteledifusão constituir a única fonte de informações sobre as suas próprias listas de programas não basta para provar a existência de uma posição dominante na acepção do artigo 86.° A recorrente expõe, em apoio da sua tese, que se o critério aplicado pela Comissão fosse acolhido, todas as empresas — com excepção dos «produtores de mercadorias indiferenciadas» — deteriam uma posição dominante, na acepção do artigo 86.°, no mercado dos seus próprios produtos. No que se refere ao presente caso, sugere que os terceiros que pretendam publicar uma revista semanal não dependem, para esse efeito, da autorização para publicar as suas listas de programas semanais, na medida em que o êxito de uma revista não depende, segundo a recorrente, da presença de uma rubrica relativa aos programas semanais de televisão, que, é certo, reforçaria a difusão da revista, mas não seria necessária para a sua rentabilidade. A segunda parte do fundamento referente à violação do artigo 86.° diz respeito à importância do mercado em causa. A recorrente defende, com efeito, contrariamente à Comissão, que o mercado geográfico representado pela Irlanda e pela Irlanda do Norte não constituí uma parte substancial do mercado comum, na acepção do artigo 86.° Expõe que, na jurisprudência do Tribunal de Justiça, o volume do consumo do produto em causa num dado território é decisivo para determinar se esse território constitui ou não uma parte substancial do mercado comum (acórdão de 16 de Dezembro de 1975, Suiker Unie e outros/Comissão, 40/73 a 48/73, 50/73, 54/73 a 56/73, 111/73, 113/73 e 114/73, Recueil, p. 1663 ). A este respeito, a recorrente refere que a importância do mercado dos guias de televisão num determinado território, é função do número de pessoas que pagam a taxa de radioteledifusão nesse território. Como no mercado geográfico em causa existe cerca de um milhão de famílias que pagam a taxa, entre os 120 milhões de potenciais contribuintes no conjunto da Comunidade, a Irlanda e a Irlanda do Norte representam menos de 1% do total do mercado comum para os produtos em causa. Portanto, o artigo 86.° seria inaplicável. No âmbito da terceira parte do fundamento baseado na violação do artigo 86.°, a recorrente contesta o carácter abusivo, na acepção do artigo 86.°, da sua política de autorizações em matéria de listas de programas. Essencialmente, alega que, ao adoptar o comportamento que lhe é censurado na decisão, se limitou a proteger o objecto específico do seu direito de autor sobre as suas próprias listas de programas, o que não pode constituir um abuso na acepção do artigo 86.° A recorrente baseia-se no acórdão do Tribunal de Justiça de 5 de Outubro de 1988, Volvo ( 238/87, Colect., p. 6211 ), para sustentar que o comportamento que lhe é censurado beneficia da protecção reconhecida, em direito comunitário, à própria substância do seu direito de autor sobre as suas listas de programas. Alega que o presente litígio se caracteriza unicamente pelo facto de a sociedade Magill estar impossibilitada de fabricar um produto, para o qual sabe existir um mercado, devido à recusa da RTE de lhe conceder uma autorização para publicação das suas listas de programas semanais, que estão protegidas pelo direito de autor. Ora, o Tribunal admitiu a licitude de tal recusa ao decidir, no referido acórdão Volvo, já referido, n.° 8 — relativo à protecção de modelos industriais, mas que pode ser transposto em matéria de direito de autor —, que «a faculdade de o titular de um modelo industrial protegido impedir terceiros de fabricar, bem como de vender ou importar, sem o seu consentimento, produtos integrantes do modelo industrial constitui a própria essência do seu direito exclusivo. Daí resulta que... a recusa de concessão de semelhante licença não pode constituir, sem mais, um abuso de posição dominante». Por conseguinte, a recorrente considera que a condenação da sua política, quanto às suas listas de programas, a privaria da própria essência do seu direito de autor, em violação das normas comunitárias. Quanto à possibilidade, posta em evidência pelo Tribunal de Justiça no acórdão Volvo, anteriormente citado, de uma exploração abusiva, na acepção do artigo 86.°, de um direito de propriedade intelectual por parte do seu titular, a recorrente sustenta que, no presente caso, nenhum comportamento desse tipo foi dado como verificado pela Comissão. Sublinha que as práticas em litígio foram qualificadas de abusivas, na decisão impugnada, com fundamento, por um lado, em que impediriam a satisfação de «uma substancial procura potencial existente no mercado de guias de televisão gerais» e, por outro, que teriam por objectivo proteger a posição da revista RTE Guide no mercado. A este respeito, a recorrente observa que a Comissão não fez prova da existência de uma procura de um guia geral por parte dos consumidores. Acresce que, e em todo o caso, as circunstâncias que acabam de ser referidas não permitem atentar contra a própria essência do direito de autor sobre as listas de programas, por força do qual «a RTE é a única a decidir da questão de saber se as listas serão publicadas ou não e, na afirmativa, por quem, de que modo, etc». Portanto, a recusa de conceder uma autorização não pode, em caso algum, ser equiparada à exploração abusiva de uma posição dominante, mesmo existindo uma forte procura para o produto que poderia ser fabricado ao abrigo da autorização. Além disso, a recorrente alega que, no presente caso, o seu comportamento não pode ser considerado abusivo, na medida em que ela autoriza e encoraja a publicação de rubricas diárias completas de televisão. Na mesma ordem de ideias, a recorrente afasta o argumento aduzido pela Comissão segundo o qual ela teria procurado alargar a sua licença em matéria de radioteledifusão, a fim de nela incluir um monopólio no mercado anexo das publicações. A este respeito, a recorrente alega que o seu direito de autor sobre as listas de programas e o exercício que dele faz não tem qualquer relação com a sua licença de radioteledifusão. Para a recorrente, é, pois, exactamente a protecção pelo direito de autor das listas de programas, enquanto obras literárias e compilações na acepção das secções 2 e 8 do Irish Copyright Act 1963, que basta, por si só, para justificar os factos de que é acusada, fora de qualquer consideração ligada ao seu monopólio legal em matéria de radioteledifusão nacional. Em apoio da sua tese, a recorrente recorda que, na sentença proferida pela High Court da Irlanda, em 26 de Julho de 1989, o juiz Lardner considerou que cada lista de programas semanais deve ser considerada uma criação da RTE, na medida em que resulta de uma reflexão e de um trabalho prévios muito importantes, que exigem competências técnicas e qualidades de apreciação (Radio Telefis Eireann/Magill, anteriormente citado; ver n.° 10, supra). Por conseguinte, o obstáculo colocado pela RTE a qualquer publicação das suas listas semanais por parte de terceiros «é consequência directa do direito exclusivo de utilizar a criação protegida com vista à fabricação e à primeira colocação em circulação de produtos comerciais, que constitui a substância desse direito». A recorrente remete, quanto a este aspecto, para o acórdão do Tribunal de Justiça de 3 de Março de 1988, Allen & Hanburys, n.° 11 ( 434/85, Colect., p. 1245 ). A quarta parte do fundamento baseado em violação do artigo 86.° assenta na inexistência de efeito sensível das práticas censuradas no comércio entre os Estados-membros. A recorrente observa que o único território de outro Estado-membro em que podem ser captadas as emissões da RTE é o da Irlanda do Norte ou, mais exactamente, uma parte da Irlanda do Norte. As vendas da revista RTE Guide noutro Estado-membro têm, por conseguinte, pouca importância. Pela sua ordem de grandeza, são inferiores a 5% das vendas realizadas na Irlanda, enquanto a dimensão do «mercado da televisão» no Reino Unido é mais de vinte vezes superior à do mesmo mercado na Irlanda, segundo os dados referidos no n.° 6 da decisão impugnada. A recorrente precisa ainda que o mercado da Irlanda do Norte representa menos de 1,6% do mercado da televisão britânico e menos de 0,3% do mercado da televisão comunitário. Tendo em conta o conjunto destes dados, considera que os factos considerados não são susceptíveis de afectar de modo sensível o comércio entre os Estados-membros, dado que o mercado da informação sobre os programas da RTE compreende apenas o mercado irlandês, «bem como um mercado insignificante numa pequena região fronteiriça de outro Estado-membro». Invoca, em apoio da sua tese, a já citada sentença de 26 de Julho de 1989, na qual a High Court considerou que a Magill e as outras sociedades demandadas não tinham provado, designadamente, que a política censurada à RTE era susceptível de produzir um efeito apreciável no comércio entre os Estados-membros. A Comissão rejeita toda a argumentação aduzida pela recorrente no que se refere à alegada violação do artigo 86.° Quanto à primeira parte do fundamento, referente à existência de uma posição dominante, a Comissão retoma os argumentos que serviram de base à fundamentação da decisão. Afirma, em substância, que cada uma das recorrentes detém uma posição dominante em dois mercados limitados. O primeiro diz respeito às suas próprias listas de programas para a semana seguinte, cujo monopólio a recorrente detém. O segundo é o mercado das revistas semanais de televisão, que constitui, segundo a Comissão, um submercado distinto do mercado geral das publicações diárias e semanais, dado que é o único a oferecer um produto — concretamente, informações completas sobre os programas semanais da RTE — para o qual existe uma procura específica. A Comissão sublinha a este respeito que, no momento dos factos, a Irlanda e o Reino Unido eram os únicos Estados-membros onde não existia qualquer guia semanal geral de televisão susceptível de entrar em concorrência com a revista «RTE Guide», que desse modo se encontrava numa situação de monopólio. No que se refere à segunda parte do fundamento baseado em violação do artigo 86.°, a Comissão sustenta, contrariamente à recorrente, que o mercado geográfico em causa constitui uma parte substancial do mercado comum. Antes de mais, refuta o critério proposto pela recorrente, segundo o qual o mercado em questão na Irlanda e na Irlanda do Norte representa menos de 1% das pessoas sujeitas ao pagamento da taxa de radioteledifusão na Comunidade, com o fundamento de que tal critério assenta no pressuposto errado de que existe um mercado único de radioteledifusão, o que de modo algum é o caso actualmente. Quanto a este aspecto, precisa que um dos factores que contribuem para limitar o volume das trocas de serviços de televisão reside na falta de revistas gerais de televisão. A Comissão insiste, seguidamente, na importância da identidade cultural irlandesa e sublinha que 3,7 milhões de cidadãos, na Irlanda, constituem um mercado substancial. Acresce ainda, do ponto de vista jurídico, que um mercado que engloba o território de um Estado-membro e uma parte do território de outro Estado-membro deve necessariamente ser considerado uma parte substancial do mercado comum. De resto, a Comissão introduz uma precisão no que se refere ao mercado geográfico em causa: o facto de o abuso, cometido na Irlanda e na Irlanda do Norte, apenas produzir efeitos na Irlanda — isto é, num território bem definido —, no que se refere à sociedade Magill, confirma que esse território é o mercado geográfico em causa. No que se refere à terceira parte do fundamento, a Comissão tenta demonstrar a natureza abusiva do comportamento censurado, desenvolvendo o seu raciocínio a partir da premissa — que expressamente admitiu na audiência — de que as listas de programas beneficiam, em direito interno, da protecção do direito de autor. Sustenta, em primeiro lugar, que, mesmo nessas condições, as políticas e práticas em litígio prosseguidas pela recorrente não estão abrangidas pela protecção do direito de autor, tal como é reconhecida em direito comunitário. Nesta perspectiva, a Comissão começa por chamar a atenção, de modo geral, para a incompatibilidade com as normas comunitárias de um direito nacional que consagra a existência do direito de autor sobre as listas de programas. Recorda previamente que, segundo jurisprudência assente, a indústria da televisão está sujeita às normas comunitárias (ver, designadamente, o acórdão do Tribunal de Justiça de 6 de Outubro de 1982, Coditei, 262/81, Recueil, p. 3381 ). Sublinha que uma regulamentação nacional que instituísse um direito de autor sobre as listas de programas permitiria às sociedades de radiotelediŕusäo utilizar um monopólio legal legítimo em matéria de difusão dos programas radiotelevisivos numa determinada frequência, para manter um monopólio ilegítimo no mercado anexo, situado a jusante, das publicações desses programas semanais, e opor-se, desse modo, ao aparecimento de um produto concorrente de um novo tipo, sob a forma de um guia geral de televisão. A protecção das listas de programas pelo direito de autor criaria ainda um obstáculo à realização do mercado único dos serviços de radioteledifusão, baseado no artigo 59.° do Tratado. Com efeito, na falta de um mercado único de informação sobre os programas, o direito dos consumidores de beneficiarem de uma «televisão sem fronteiras» ficaria comprometido, dado que os telespectadores, pouco inclinados a comprar um grande número de revistas contendo, respectivamente, a programação de uma única estação, estariam igualmente menos tentados a ver programas, designadamente em língua estrangeira, sobre os quais possuem poucas informações. A Comissão recorda que, para resolver o conflito referido no número anterior, entre, por um lado, o direito de autor e, por outro, as normas relativas, designadamente, à livre concorrência, a via a seguir consiste, segundo jurisprudência assente, em identificar, em cada caso concreto, o «objecto específico» do direito de propriedade intelectual, único que merece protecção especial no ordenamento jurídico comunitário e justifica por essa razão certas derrogações às normas comunitárias. Para esse efeito, a Comissão convida, antes de mais, a que nos interroguemos sobre a legitimidade e as razões subjacentes à manutenção, que qualifica de invulgar, de um direito de autor sobre as listas de programas. Segundo a instituição recorrida, deve, com efeito, apreciar-se no presente caso o «valor» ou o «bem fundado» do direito de autor sobre as listas semanais, em relação aos objectivos normalmente atribuídos a esse direito. Nesta óptica, precisa a Comissão, é necessário designadamente ter em consideração a natureza do bem protegido, nos seus aspectos tecnológico, cultural ou inovador, bem como os objectivos e a justificação, em direito interno, do direito de autor sobre as listas (ver, designadamente, os acórdãos do Tribunal de Justiça de 8 de Junho de 1982, Nungesser/Comissão, 258/78, Recueil, p. 2015 ; de 6 de Outubro de 1982, Coditei, 262/81, já referido; de 30 de Junho de 1988, Thetford, n. os 17 a 21, 35/87, Colect., p. 3585 ; e de 17 de Maio de 1988, Warner Brothers, n. os 10 a 16, 158/86, Colect., p. 2605 ). Aplicando os critérios que acabam de ser enunciados, a Comissão argumenta que, no presente caso, as listas de programas nao apresentam em si mesmas qualquer natureza secreta, inovadora ou que se prenda com a investigação. Pelo contrário, constituem simples informações factuais e não podem, portanto, estar protegidas pelo direito de autor. O esforço criativo necessário para a sua elaboração é, com efeito, directamente recompensado pela importância da audiência das emissões. E a violação, feita pela decisão, do direito de autor sobre as listas de programas de modo algum afecta a actividade de radioteledifusão, que é distinta da da publicação. Recordando as conclusões do advogado-geral Mischo no processo Thetford, já referido, a Comissão observa que a manutenção do direito de autor sobre as listas de programas apenas se pode explicar pela vontade de «reservar um monopólio» ao seu titular. Em segundo lugar, após ter sustentado, como acaba de ser exposto, que a protecção das listas de programas pelo direito de autor não corresponde à função essencial deste direito, a Comissão sublinha a natureza abusiva da política da recorrente em matéria de informações sobre os seus programas semanais. Denuncia particularmente a natureza abusiva da recusa arbitrária, isto é, sem justificação que se prenda com as exigências do segredo, da investigação e do desenvolvimento ou com outras considerações objectivamente verificáveis, de autorizar a Magill e outros «potenciais concorrentes» no mercado das revistas semanais de televisão a publicar essas informações, com a única finalidade de impedir o aparecimento de todo e qualquer produto concorrente. A este respeito, a Comissão sustenta, nas suas observações, que a política seguida pela recorrente, em matéria de concessão de autorizações, estabelece uma discriminação «contra um novo produto surgido sob a forma de uma revista geral que (fana concorrência) à revista de cada uma das (sociedades em questão)», ou, por outras palavras, «contra a Magill e outros potenciais concorrentes no mercado, que (oferecessem) revistas semanais gerais». A Comissão precisa igualmente a este respeito que, «se os organismos de radioteledifusão tivessem decidido, fosse por que razão fosse, não distribuir a ninguém informações sobre os programas previstos, a análise poderia ser diferente; mas distribuem-nos a duas categorias de agentes económicos: aos seus próprios periódicos com leitores certos e às publicações diárias que não fazem concorrência a esses periódicos. Estes factores indicam que a recusa de autorizar a publicação por outras empresas é arbitrária e discriminatória». Além disso, a Comissão invoca em apoio da sua tese os acórdãos proferidos pelo Tribunal em 5 de Outubro de 1988, Volvo, n.° 9 (238/87, já referido), e CICRA, n.° 16 (dito «Renault», 53/87, Colect., p. 6039 ). Cita, em especial, o n.° 9 do acórdão Volvo, que tem o seguinte teor: «o exercício do direito exclusivo pelo titular de um modelo industrial relativo a painéis de carroçaria de veículos automóveis pode ser proibido pelo artigo 86.° se der origem, por parte de uma empresa em posição dominante, a certos comportamentos abusivos, tais como a recusa arbitrária de fornecer peças sobresselentes a garagens independentes, a fixação dos preços das peças sobresselentes a um nível não equitativo, ou a decisão de deixar de produzir peças sobresselentes para um determinado modelo, apesar de muitos veículos desse modelo ainda continuarem a circular, desde que esses comportamentos possam afectar o comércio entre os Estados-membros». Segundo a Comissão, o comportamento censurado à recorrente está próximo da recusa arbitrária, a que se refere o Tribunal de Justiça nos acórdãos citados, do titular do modelo industrial de fornecer peças sobresselentes a garagens independentes, tributárias desse fornecimento para o prosseguimento das suas actividades. Com efeito, ao recusar autorizar designadamente a sociedade Magill a publicar as suas listas semanais, a recorrente colocou um obstáculo à sua actividade de edição de revistas gerais de televisão. Na mesma ordem de ideias, a Comissão afirma igualmente que o comportamento censurado à RTE se distingue do que o Tribunal de Justiça considerou lícito no referido acórdão Volvo. Com efeito, resulta desse acórdão que o facto de um construtor automóvel, titular de um direito de modelo industrial registado, reservar para si o fabrico da totalidade das peças sobresselentes para os seus veículos não constitui em si um abuso (n.° 11 do acórdão). Concretamente, a Comissão sublinha o facto de que o mercado das peças sobresselentes era o principal sector de actividade da empresa Volvo. Pelo contrário, a RTE explorou uma posição dominante num mercado (o mercado da informação sobre os seus programas), que se insere no seu principal sector de actividade, a radioteledifusão, a fim de obter vantagens no mercado da edição, que constitui um sector económico distinto, situado a jusante. Acresce que o prejuízo sofrido pelos consumidores, que não podiam dispor de um novo produto, isto é, uma revista geral de televisão, para o qual existia grande procura, constitui um factor agravante que transforma em abuso a política da recorrente em matéria de informação sobre os seus programas semanais. Em contrapartida, a Comissão sublinha que, no processo Volvo, os consumidores podiam obter peças sobresselentes e era possível uma concorrência entre as garagens independentes e mesmo entre os vários construtores, cuja clientela tinha a possibilidade de se reorientar para outras marcas caso as peças sobresselentes se tornassem demasiado caras ou pouco disponíveis no mercado. A Comissão refere ainda que a sua análise quanto à utilização abusiva do direito de autor se aplica igualmente a situações diferentes da do caso em apreço, em matéria, por exemplo, de software para computadores. Quanto à quarta parte do fundamento baseado em violação do artigo 86.°, relativa à afectação do comércio entre os Estados-membros, a Comissão alega que o efeito da infracção no comércio entre a Irlanda e o Reino Unido deve ser determinado por referência, designadamente, ao fluxo comercial que representam, potencialmente, as revistas gerais. A este respeito, refere em especial que, se a Magill publicava uma revista geral de televisão na Irlanda, é evidente que existia uma procura para essa revista na Irlanda do Norte, onde os telespectadores recebem os mesmos programas que na Irlanda. Tendo em conta que os guias de televisão são as revistas que melhor se vendem, é claro, aos olhos da Comissão, que o efeito no comércio entre os Estados-membros era apreciável. Disso mesmo testemunha o facto de, segundo as indicações fornecidas pela RTE na audição referente às medidas provisórias, cerca de vinte empresas pretenderem publicar um guia geral de televisão na Irlanda. Por seu lado, a interveniente, a sociedade Magill, sublinha que, nesta fase do processo, a High Court já declarou que, em direito irlandês, as listas de programas beneficiam da protecção do direito de autor e que a Magill violou esse direito. Por conseguinte, o resultado do processo que a opõe à RTE, à BBC e à ITP, perante o juiz irlandês, dependerá das respostas dadas pelo juiz comunitário à questão da compatibilidade com o direito comunitário das práticas censuradas na decisão da Comissão. A Magill recorda que os efeitos resultantes dos despachos de medidas provisórias de 1986, bem como as despesas efectuadas com os processos no tribunal nacional, a impossibilitaram de prosseguir as suas actividades e de continuar a concorrer no mercado com a RTE, a BBC e a ITP. Além disso, a Magill apoia o conjunto das observações da Comissão. Refuta a interpretação oferecida pela recorrente, segundo a qual a decisão impõe a concessão de licenças obrigatórias. A este respeito, sublinha a importância do consentimento do titular do direito de autor. Segundo a Magill, «se não fosse concedida nenhuma autorização a terceiros... (a) recorrente poderia verdadeiramente sustentar que mais não faz do que explorar em seu benefício o direito exclusivo de que é titular». Pelo contrário, a partir do momento em que a recorrente aceita conceder autorizações para a reprodução das informações referentes aos seus programas diários, não pode, segundo a Magill, utilizar o seu direito de autor para obstar à publicação das suas listas semanais por terceiros. A Magill afirma igualmente que o comportamento censurado é abusivo, na acepção do artigo 86°, «precisamente porque foi concebido de modo idêntico pelos três organismos nacionais de televisão, de forma a impor a todos os meios de informação com eles concorrentes no conjunto do território de dois Estados-membros um regime uniforme destituído de justificação objectiva, com a finalidade de proteger uma parte do mercado de que se apropriaram em benefício das suas três publicações próprias». A Magill considera que esse regime comum se funda num acordo tácito. A recorrente responde que a Comissão invoca, perante o Tribunal de Primeira Instância, factos e elementos novos que não figuram nem na comunicação das acusações nem na decisão. A Comissão teria violado, desse modo, os direitos de defesa, quer no âmbito do processo administrativo, quer perante o Tribunal de Primeira Instância (acórdãos do Tribunal de Justiça de 4 de Julho de 1963, Alemanha/Comissão, 24/62, Recueil, p. 129 ; e de 15 de Março de 1967, Cimenteries CBR/Comissão, 8/66 a 11/66, Recueil, p. 93 ). A recorrente sustenta, em especial, que a argumentação da recorrida, que assenta em pôr em causa a compatibilidade, com o direito comunitário, da legislação nacional que prevê a protecção das listas de programas pelo direito de autor, é inadmissível na fase do processo judicial, devido à sua novidade. Nesta perspectiva, sublinha a inadmissibilidade do argumento segundo o qual o direito de autor sobre as listas de programas constitui um «direito de autor sobre factos e ideias». De igual modo, seriam inadmissíveis as alegações da Comissão referentes à natureza arbitrária e discriminatória do comportamento censurado, alegações essas que também não figuram nem na comunicação das acusações nem na decisão. Quanto a este último aspecto, a recorrente observa que os fundamentos expostos no n.° 23 da decisão, admitindo que fossem correctos, não seriam infirmados se a RTE nunca tivesse concedido uma autorização a terceiros. Isso prova que a decisão não se funda na verificação de uma discriminação. Por conseguinte, no entendimento da recorrente, a existência de uma discriminação não pode justificar a decisão, uma vez que não constitui o fundamento desta. Acresce que a recorrente contesta a admissibilidade do fundamento, unicamente invocado pela Magill, baseado na alegada existência de um acordo tácito entre a BBC, a ITP e a RTE. O referido fundamento, nota a recorrente, baseia-se numa violação do n.° 1 do artigo 85.° do Tratado e, portanto, é inadmissível. Quanto ao mérito, a recorrente observa que, no que se refere à natureza pretensamente abusiva da sua política em matéria de autorizações, a Comissão não aborda a dificuldade inerente ao facto de a recusa de autorizar a reprodução das listas de programas não poder constituir um abuso, uma vez que tal solução implicaría a perda, para o titular, da substancia do seu direito exclusivo. A este respeito, a natureza do bem protegido pelo direito de autor e o valor relativo deste não têm relevancia para a apreciação do alcance desse direito. A recorrente nota, com efeito, que o objecto essencial e a justificação do direito de autor são os mesmos quer os produtos protegidos sejam ou não inéditos ou se prendam com o «segredo dos negócios» ou com uma actividade de investigação. Assim, a regulamentação relativa ao direito de autor na Irlanda e no Reino Unido não toma em consideração a natureza, segundo a expressão da Comissão, «banal» ou não da obra, o que, de resto, considera a recorrente, releva de uma apreciação puramente subjectiva. A recorrente rejeita ainda a tese da Comissão, relativa à sua pretensa «política discriminatória de concessão de autorizações», que consistiria em reservar a autorização de publicar os elementos protegidos para certas categorias de terceiros e excluir, dentre estes, os que pretendam publicar uma revista geral semanal de televisão. Após ter precisado que a discriminação se define essencialmente como uma diferença de tratamento de situações objectivamente similares, contesta a natureza discriminatória da sua política, afirmando estar disposta a conceder autorizações a qualquer jornal, periódico ou revista, nas condições que até agora aplicou. Na mesma ordem de ideias, rejeita o argumento aduzido pela interveniente, segundo o qual o comportamento em causa excedeu o objecto específico do direito de autor, uma vez que, após ter consentido na publicação das suas listas de programas por parte de terceiros, a RTE restringiu as condições em que estes as podiam publicar. A recorrente expõe a este respeito que, juridicamente, um titular de um direito de autor que prossiga uma política liberal e conceda autorizações em certas condições não fica sujeito, por esse facto, à obrigação de conceder autorizações sem quaisquer restrições. Ao contrário da recorrente, a Comissão considera que os argumentos jurídicos e de facto que ela aduz no âmbito do presente processo se limitam a amplificar, clarificar e reforçar as considerações subjacentes aos fundamentos da sua decisão, com os quais coincidem, pois, perfeitamente. Mesmo que assim não fosse, a Comissão considera que tal não afectaria de modo algum, e contrariamente ao que alega a recorrente, os seus direitos de defesa quer no Tribunal de Primeira Instância quer no processo administrativo, mas quando muito teria podido conduzir a uma insuficiência ou a um erro de fundamentação da decisão, o que não é o caso. A instituição recorrida recorda, com efeito, que o Tribunal de Justiça decidiu não ser necessário «fundamentar de maneira independente e exaustiva» cada uma das partes de uma decisão quando «possa ser deduzida fundamentação suficiente do contexto de todas as considerações invocadas em apoio do conjunto da decisão» (acórdão de 20 de Março de 1957, Geitling/Alta Autoridade, 2/56, Recueil, p. 9, 36 ). No caso vertente, os principais pontos da matéria de facto e de direito que estão na base da decisão, embora expostos de forma sucinta, foram claramente explicitados. Em particular, a Comissão observa que o facto de presumir, na decisão, que as informações em questão continuam a estar protegidas pelo direito de autor é inteiramente compatível com o facto de se referir, na fase da fiscalização jurisdicional, a possibilidade de esse direito de autor não dever subsistir no que se refere a banais compilações de informações. Quanto à declaração da natureza abusiva do comportamento da recorrente, a Comissão sustenta que os qualificativos de arbitrário e discriminatório, aplicados a esse comportamento, não revelam qualquer conceito novo, ainda que não tenham sido utilizados no processo administrativo. Descrevem o abuso resultante do facto de a política de concessão de autorizações da recorrente estabelecer «uma discriminação contra um novo produto, surgido sob a forma de uma revista geral concorrente da revista (da recorrente), ao mesmo tempo que encoraja a publicidade das suas emissões nos jornais diários». — Apreciação jurídica Face à argumentação expendida pelas partes, acima exposta, a fiscalização do Tribunal de Primeira Instância, no que se refere à validade do fundamento baseado na violação do artigo 86.°, deve incidir sobre cinco aspectos. Deve, antes de mais, analisar-se a definição do mercado dos produtos em causa e determinar, num segundo momento, a posição da recorrente no referido mercado. Em terceiro lugar, o Tribunal deve abordar a questão da dimensão do mercado geográfico relevante. Deve verificar, em quarto lugar, se o comportamento censurado apresenta ou não um caracter abusivo. Em quinto e último lugar, cabe-lhe decidir dos efeitos do comportamento censurado no comércio entre os Estados-membros. — A definição dos produtos em causa No que se refere à delimitação do mercado dos produtos em causa, constituídos, nos termos da decisão, pelas listas de programas semanais da recorrente, bem como pelos guias de televisão em que essas listas são publicadas, o Tribunal considera que, contrariamente às alegações da recorrente, os produtos assim definidos representam mercados específicos, que não podem ser equiparados ao mercado da informação sobre os programas de televisão em geral. Com efeito, o mercado das listas semanais e o das revistas de televisão, nas quais elas são publicadas, constituem submercados do mercado de informação sobre os programas televisivos em geral. Oferecem um produto, a informação sobre os programas semanais, para o qual existe uma procura específica, quer por parte dos terceiros que pretendem publicar e comercializar um guia geral de televisão, quer por parte dos telespectadores. Os primeiros, com efeito, encontram-se na impossibilidade de editar semelhante guia se não dispuserem do conjunto das listas de programas semanais que podem ser captados no mercado geográfico em causa. No que se refere aos segundos, há que notar, como correctamente refere a Comissão na decisão, que as informações sobre os programas disponíveis no mercado no momento da adopção da decisão, ou seja, a lista completa dos programas para um período de 24 horas, ou de 48 horas ao fim-de-semana ou na véspera de dias feriados, publicada em certos jornais diários ou de domingo, bem como as rubricas de televisão de certas revistas, que, além disso, contêm os «destaques» dos programas da semana, apenas em escassa medida podem substituir uma informação prévia dos telespectadores quanto ao conjunto dos programas semanais. Com efeito, apenas os guias semanais de televisão, que contêm a totalidade das listas de programas da semana seguinte, permitem aos utentes prever antecipadamente os programas que pretendem ver e, eventualmente, planificar em conformidade as suas actividades semanais de tempos livres. Esta fraca capacidade de substituição das informações sobre os programas semanais é especialmente confirmada pelo êxito obtido, na época em questão, pelas revistas de televisão especializadas, que eram as únicas presentes no mercado dos guias semanais na Irlanda e no Reino Unido e, no resto da Comunidade, pelos guias gerais de televisão existentes no mercado dos outros Estados-membros. Isto demonstra claramente a existência de uma procura potencial específica, constante e regular, por parte dos telespectadores, neste caso da Irlanda e da Irlanda do Norte, de revistas de televisão que contenham o conjunto das listas de programas televisivos da semana, quaisquer que sejam as outras fontes de informação disponíveis no mercado. — A existência de uma posição dominante Quanto à posição da recorrente no mercado em causa, o Tribunal considera que a RTE dispunha, graças ao seu direito de autor sobre as suas listas de programas, do direito exclusivo de reproduzir e colocar no mercado as referidas listas. Esta circunstância permitiu-lhe, no momento dos factos em causa, garantir para si o monopólio da publicação das suas listas semanais numa revista especializada nos seus próprios programas, a RTE Guide. Daí resulta que a recorrente ocupava manifestamente, na época em questão, uma posição dominante, quer no mercado representado pelas suas listas semanais, quer no das revistas em que estas eram publicadas na Irlanda e na Irlanda do Norte. Com efeito, os terceiros, como a sociedade Magill, que pretendessem editar uma revista geral de televisão, encontravam-se numa situação de dependência económica em relação à recorrente, que tinha, desse modo, a possibilidade de se opor ao aparecimento de qualquer concorrência efectiva no mercado da informação sobre os seus programas semanais (acórdão do Tribunal de Justiça de 9 de Novembro de 1983, Michelin/Comissão, n.° 30, 322/81, Recueil, p. 3461 ). — A amplitude do mercado geográfico em causa No que se refere à dimensão do mercado geográfico em causa, o Tribunal considera que o mercado geográfico representado pela Irlanda e pela Irlanda do Norte, isto é, pelo território de um Estado-membro e por uma parte do território de outro Estado-membro, constitui inegavelmente uma parte substancial do mercado comum, sem que seja necessário ter em consideração a parte do mercado comunitário das revistas de televisão que representa o mercado da Irlanda e da Irlanda do Norte (ver, designadamente, o acórdão do Tribunal de Justiça de 9 de Novembro de 1983, Michelin, n.° 28, 322/81, já referido Comissão). — A existência de um abuso Após se ter concluído que a recorrente ocupava uma posição dominante numa parte substancial do mercado comum, no momento dos factos censurados, há que verificar se a política da RTE em matéria de difusão de informação sobre os seus programas semanais, baseada na exploração do seu direito de autor sobre as listas de programas, apresentava ou não um carácter abusivo, na acepção do artigo 86.° Para esse efeito, deve interpretar-se o artigo 86.° em conjugação com o direito de autor sobre as listas de programas. Na falta de harmonização das normas nacionais ou de unificação no âmbito da Comunidade, a fixação das condições e das modalidades da protecção do direito de autor é da competência nacional. Esta repartição das competências em matéria de direitos de propriedade intelectual foi expressamente consagrada pelo Tribunal de Justiça no acórdão de 14 de Setembro de 1982, Keurkoop, n.° 18 ( 144/81, Recueil, p. 2853 ), e confirmada designadamente nos acórdãos de 5 de Outubro de 1988, Renault, n.° 10 (53/87, já referido), e Volvo, n.° 7 (238/87, já referido). As relações entre os direitos nacionais de propriedade intelectual e as regras gerais do direito comunitário são expressamente regidas pelo artigo 36.° do Tratado, que prevê a possibilidade de se derrogar às normas relativas à livre circulação de mercadorias por razões de protecção da propriedade industrial e comercial. Todavia, esta derrogação é expressamente acompanhada de certas reservas. Com efeito, a protecção dos direitos de propriedade intelectual conferida pelas legislações nacionais é apenas reconhecida, em direito comunitário, nas condições referidas na segunda frase do artigo 36.° Nos termos desta disposição, as restrições à livre circulação resultantes da protecção da propriedade intelectual «não devem constituir nem um meio de discriminação arbitrária, nem qualquer restrição dissimulada ao comércio entre os Estados-membros». O artigo 36.° sublinha assim que a conciliação entre as exigências da livre circulação de mercadorias e o respeito devido aos direitos de propriedade intelectual deve ser feita de modo a proteger-se o exercício legítimo desses direitos, único que é justificado nos termos desse artigo, e a excluir qualquer exercício abusivo que seja de molde a compartimentar artificialmente o mercado ou a prejudicar o regime da concorrência na Comunidade. O exercício -dos direitos de propriedade intelectual conferidos pela legislação nacional deve, por conseguinte, ser limitado na medida necessária a essa conciliação (ver acórdão de 14 de Setembro de 1982, Keurkoop, n.° 24, 144/81, já referido). Com efeito, no sistema do Tratado, o artigo 36.° deve ser interpretado «na perspectiva dos objectivos e das acções da Comunidade, tal como são definidos pelos artigos 2.° e 3.° do Tratado CEE», como recordou o Tribunal de Justiça no seu acórdão de 9 de Fevereiro de 1982, Polydor, n.° 16 ( 270/80, Recueil, p. 329 ). Deve, em especial, ser apreciado tendo em conta as exigências que se prendem com o estabelecimento de um regime de livre concorrência no interior da Comunidade, que refere a alínea f) desse mesmo artigo 3.°, e que se exprimem, designadamente, através das proibições contidas nos artigos 85.° e 86.° do Tratado. A este respeito, resulta do artigo 36.°, como foi interpretado pelo Tribunal de Justiça à luz dos objectivos prosseguidos pelos artigos 85.° e 86.°, bem como pelas disposições referentes à livre circulação de mercadorias ou de serviços, que apenas as restrições à livre concorrência ou à livre circulação de mercadorias ou de serviços, inerentes à protecção da própria substância do direito de propriedade intelectual, são admitidas em direito comunitário. Com efeito, o Tribunal de Justiça decidiu, no seu acórdão de 8 de Junho de 1971, Deutsche Grammophon, n.° 11 ( 78/70, Recueil, p. 487 ), relativo a um direito conexo do direito de autor, que, «embora o Tratado permita proibições ou restrições à livre circulação dos produtos justificadas por razões de protecção da propriedade industrial e comercial, o artigo 36.° só admite derrogações a esta liberdade na medida em que elas sejam justificadas pela salvaguarda dos direitos que constituem o objecto específico desta propriedade» (ver igualmente os acórdãos de 18 de Março de 1980, Coditei, n.° 14, 62/79, Recueil, p. 881 ; de 22 de Janeiro de 1981, Dansk Supermarked, n.° 11, 58/80, Recueil, p. 181 ; e de 6 de Outubro de 1982, Coditei, n.° 12, 262/81, já referido; no que se refere aos direitos de propriedade intelectual diferentes do direito de autor, ver os acórdãos de 31 de Outubro de 1974, Centrafarm, 16/74, Recueil, p. 1183 ; de 23 de Maio de 1978, Hoffman-La Roche, n.° 8, 102/77, Recueil, p. 1139 ; de 25 de Fevereiro de 1986, Windsurfing International/Comissão, n.° 45, 193/83, Colect., p. 611 ; de 5 de Outubro de 1988, Renault, n.° 11, 53/87, e Volvo, n.° 8, 238/87, já referidos; e de 17 de Outubro de 1990, Hag GF, n.° 12, C-10/89, Colect., p. I-3711 ). É incontroverso que a protecção do objecto específico do direito de autor confere, em princípio, ao seu titular, o direito de reservar para si a exclusividade da reprodução da obra protegida. O Tribunal de Justiça admitiu-o expressamente no seu acórdão de 17 de Maio de 1988, Warner Brothers, n.° 13 (158/86, já referido), no qual declarou que «as duas prerrogativas essenciais do autor, o direito exclusivo de representação e o direito exclusivo de reprodução, não são postas em causa pelas normas do Tratado» (ver igualmente o acórdão de 24 de Janeiro de 1989, EMI Electrola, n. os 7 e 14, 341/87, Colect., p. 79 ). Contudo, embora seja certo que o exercício do direito exclusivo de reprodução da obra protegida não apresenta, em si, carácter abusivo, já o mesmo não ocorre quando resulte das circunstâncias de cada caso concreto que as condições e modalidades do exercício desse direito exclusivo de reprodução da obra protegida prosseguem, na realidade, uma finalidade manifestamente contrária aos objectivos do artigo 86.° Com efeito, em tal hipótese, o exercício do direito de autor já não corresponde à função essencial desse direito, na acepção do artigo 36.° do Tratado, que é a de assegurar a protecção moral da obra e a remuneração do esforço criativo, no respeito dos objectivos prosseguidos, em especial, pelo artigo 86.° (ver, em matéria de patentes, os acórdãos do Tribunal de Justiça de 14 de Julho de 1981, Merck, n.° 10, 187/80, Recueil, p. 2063 ; e de 9 de Julho de 1985, Pharmon, n.° 26, 19/84, Recueil, p. 2281 ; e, em matéria de direito de autor, o acórdão de 17 de Maio de 1988, Warner Brothers, n.° 15, 158/86, já referido). Nesse caso, o primado de que goza o direito comunitário, designadamente no que se refere a princípios tão fundamentais como os da livre circulação de mercadorias e da livre concorrência, prevalece sobre uma utilização, não conforme com esses princípios, de uma norma nacional adoptada em matéria de propriedade intelectual. Esta análise é confirmada pela jurisprudência do Tribunal de Justiça, que decidiu, nos seus acórdãos de 5 de Outubro de 1988, Volvo, que foi invocado pela Comissão, e Renault, já referidos, que o exercício de um direito exclusivo, que em princípio se insere na substância do direito intelectual em questão, pode, todavia, ser proibido pelo artigo 86.°, caso dê lugar, por parte de uma empresa em posição dominante, a certos comportamentos abusivos. As questões submetidas ao Tribunal de Justiça no âmbito desses dois pedidos prejudiciais incidiam sobre a licitude do comportamento de dois fabricantes de automóveis que reservavam para si a exclusividade do fabrico e da comercialização das peças sobresselentes para os veículos da sua produção, invocando a protecção dos modelos industriais das referidas peças. A esse propósito, o Tribunal de Justiça citou, a título de exemplo de comportamentos abusivos na acepção do artigo 86.°, a recusa arbitrária de fornecer peças sobresselentes a garagens independentes, a fixação dos preços das peças sobresselentes a um nível não equitativo, ou a decisão de deixar de produzir peças sobresselentes para um determinado modelo apesar de muitos veículos desse modelo continuarem a circular (Volvo, n.° 9, 238/87, e Renault, n.° 18, 53/87, já referidos). No presente caso, há que notar que a sociedade recorrente, ao reservar para si a exclusividade da publicação das suas listas de programas semanais de televisão, colocou um entrave ao aparecimento no mercado de um novo produto, a saber, uma revista geral de televisão, susceptível de entrar em concorrência com a sua própria revista, a RTE Guide. Desse modo, a recorrente explorava o seu direito de autor sobre as listas de programas, produzidas no âmbito da sua actividade de teledifusão, para garantir para si um monopólio no mercado derivado dos guias semanais de televisão. A este respeito, é significativo o facto de, além disso, a recorrente autorizar gratuitamente a publicação das suas listas diárias e dos destaques dos seus programas semanais na imprensa da Irlanda e do Reino Unido. Acresce que, nos outros Estados-membros, também autorizava, sem exigir o pagamento de direitos, a publicação das suas listas semanais. Um comportamento deste tipo — que se caracteriza pelo entrave colocado à produção e à comercialização de um novo produto, para o qual existe uma procura potencial por parte dos consumidores, no mercado anexo das revistas de televisão, e pela correspondente exclusão de toda a concorrência do refendo mercado, com a única finalidade de manter o monopólio da recorrente — vai manifestamente além do que é indispensável para a realização da função essencial do direito de autor, tal como é admitida em direito comunitário. Com efeito, a recusa da recorrente de autorizar a terceiros a publicação das suas listas semanais apresenta, neste caso, um carácter arbitrário, na medida em que não se justifica nem pelas necessidades específicas do sector da radioteledifusão, que não está em causa no presente caso, nem pelas que são próprias à actividade de edição de revistas de televisão. A recorrente tinha, pois, a possibilidade de se adaptar às condições de um mercado de revistas de televisão aberto à concorrência para assegurar a viabilidade comercial do seu semanário «RTE Guide». Nestas condições, os factos censurados não podem, pois, estar abrangidos, em direito comunitário, pela protecção resultante do direito de autor sobre as listas de programas. Em apoio desta conclusão, deve ainda sublinhar-se que, contrariamente às alegações da recorrente, a sua recusa de autorizar terceiros a publicar as suas listas de programas semanais se distingue da recusa das sociedades Volvo e Renault, analisada nos acórdãos de 5 de Outubro de 1988, já referidos, de conceder a terceiros licenças para o fabrico e colocação no mercado de peças sobresselentes. Com efeito, no presente caso, a reprodução exclusiva, pela recorrente, das suas listas de programas tinha por objecto e por efeito excluir toda a potencial concorrência no mercado derivado representado pela informação relativa aos programas semanais emitidos pelos canais da RTE, a fim de manter nesse mercado o monopólio que a recorrente detinha através da publicação da revista RTE Guide. Do ponto de vista das empresas terceiras interessadas na publicação de uma revista de televisão, a recusa da recorrente de autorizar, a pedido e de forma não discriminatória, qualquer terceiro a publicar as suas listas de programas está, pois, aparentada, como sublinha correctamente a Comissão, com a recusa arbitrária de um fabricante de automóveis de fornecer peças sobresselentes — produzidas no âmbito da sua actividade principal de fabrico de automóveis — a uma garagem independente que exerce a sua actividade no mercado derivado da manutenção e das reparações dos veículos automóveis. Acresce que o comportamento censurado à recorrente se opunha radicalmente ao aparecimento no mercado de um certo tipo de produtos, as revistas gerais de televisão. Por conseguinte, na medida em que se caracterizava mais especialmente, nesse aspecto, pela falta de tomada em consideração das necessidades dos consumidores, o comportamento censurado apresentava também uma certa similitude com a hipótese — encarada pelo Tribunal de Justiça nos acórdãos referidos — da decisão eventual de um fabricante de automóveis de deixar de fabricar peças sobresselentes para certos modelos, apesar de ainda subsistir a sua procura no mercado (Volvo, n.° 9, 238/87, e Renault, n.° 18, 53/87, já referidos). Resulta, pois, desta comparação que os factos censurados à recorrente não se prendem, segundo os critérios consagrados na jurisprudência invocada pelas partes, com a própria substância do direito de autor. À luz das considerações precedentes, o Tribunal declara que, apesar de as listas de programas estarem protegidas, no momento dos factos em litígio, pelo direito de autor, tal como está consagrado no direito nacional, que continua a ser competente para determinar as modalidades dessa protecção, o comportamento em causa não era susceptível de beneficiar dessa protecção, no âmbito da necessária conciliação que deve efectuar-se entre os direitos de propriedade intelectual e os princípios fundamentais do Tratado referentes à livre circulação de mercadorias e à livre concorrência. Com efeito, esse comportamento prosseguia objectivos manifestamente contrários aos do artigo 86.° — Os efeitos no comércio entre os Estados-membros No que se refere à condição de aplicabilidade do artigo 86.° relativa aos efeitos do comportamento abusivo no comércio entre os Estados-membros, deve recordar-se, a título liminar, que deve ser interpretada e aplicada tomando «como ponto de partida a finalidade dessa condição, que é a de delimitar, em matéria de regulamentação da concorrência, o domínio do direito comunitário relativamente ao do dos Estados-membros. Assim, estão abrangidos pelo domínio do direito comunitário os acordos, decisões e práticas concertadas e quaisquer práticas susceptíveis de pôr em causa a liberdade de comércio entre os Estados-membros num sentido que poderia prejudicar a realização dos objectivos de um mercado único entre os Estados-membros, designadamente compartimentando os mercados nacionais ou alterando a estrutura da concorrência no mercado comum» (acórdão do Tribunal de Justiça de 31 de Maio de 1979, Hugin/Comissão, n.° 17, 22/78, Recueil, p. 1869 ; ver igualmente os acórdãos de 6 de Março de 1974, Commercial Solvents/Comissão, n.° 32, 6/73 e 7/73, Recueil, p. 223 ; de 13 de Fevereiro de 1979, Hoff-man-La Roche, n.° 125, 85/76, já referido; e de 14 de Fevereiro de 1978, United Brands/Comissão, n.° 201, 27/76, Recueil, p. 207 ). Com efeito, para que o artigo 86.° seja aplicável, basta que o comportamento abusivo seja susceptível de afectar o comércio entre os Estados-membros. Portanto, não é necessário que se verifique a existência de um efeito actual e real no comércio interestatal (ver, designadamente, os acórdãos do Tribunal de Justiça de 9 de Novembro de 1983, Michelin, n.° 104, 322/81, já referido; e de 23 de Abril de 1991, Höfner e Elser, n.° 32, C-41/90, Colect., p. I-1979 ). No presente caso, o Tribunal considera que o comportamento censurado alterou a estrutura da concorrência no mercado dos guias de televisão na Irlanda e na Irlanda do Norte, o que afectou o fluxo potencial das trocas comerciais entre a Irlanda e o Reino Unido. Com efeito, a recusa da recorrente de autorizar os terceiros interessados a publicar as suas listas semanais repercutiu-se de forma determinante na estrutura da concorrência no sector das revistas de televisão no território representado pela Irlanda e pela Irlanda do Norte. Ao obstar, através da sua política de autorizações, à edição, designadamente pela Magill, de uma revista geral de televisão destinada a ser comercializada na Irlanda e na Irlanda do Norte, a recorrente não apenas eliminou uma empresa concorrente do mercado dos guias de televisão, como também excluiu qualquer concorrência potencial no mercado em causa, o que teve por efeito manter a compartimentação dos mercados representados, respectivamente, pela Irlanda e pela Irlanda do Norte. Nestas condições, é inegável que o comportamento em causa era susceptível de afectar o comércio entre os Estados-membros. Acresce que deve referir-se que o efeito sensível da política em causa nos potenciais fluxos de trocas entre a Irlanda e o Reino Unido é claramente demonstrado pela existência de uma procura específica para uma revista geral de televisão do tipo da Magill TV Guide, como testemunha o êxito das revistas de televisão especializadas nos programas de uma única estação de televisão, na falta de um guia geral de televisão no momento dos factos censurados no mercado geográfico em causa. A este respeito, há que recordar que a política da recorrente em matéria de informação sobre os seus programas semanais obstava à produção e à difusão de revistas gerais de televisão que se destinassem ao conjunto dos telespectadores da Irlanda e da Irlanda do Norte. Com efeito, o território geográfico em causa, no qual se encontra já realizado um mercado único de serviços de teledifusão, representa, correlativamente, um mercado único da informação sobre os programas de televisão, tendo particularmente em conta a grande facilidade das trocas comerciais do ponto de vista linguístico. Pelo conjunto das razões expostas, deve ser rejeitado o fundamento que se baseia na violação do artigo 86.° 3. Quanto à violação do n.° 2 do artigo 90.° do Tratado — Argumentos das partes A recorrente, remetendo para o acórdão do Tribunal de Justiça de 30 de Abril de 1974, Sacchi ( 155/73, Recueil, p. 409 ), afirma ser uma empresa encarregada da gestão de serviços de interesse económico geral, na acepção do n.° 2 do artigo 90.° do Tratado. Sustenta que, por força dessa disposição, o artigo 86.° não lhe pode ser aplicado, dado que uma decisão nesse sentido constituiria um obstáculo sério ao cumprimento da sua missão, que consiste em assegurar um serviço nacional de radioteledifusão que coloca particular ênfase na língua e na cultura irlandesas. Em particular, a RTE alega que, por razões históricas, enfrenta obstáculos consideráveis para assegurar a promoção da língua e da cultura irlandesas. Essas dificuldades ter-se-ão acentuado com a concorrência de numerosas cadeias de televisão que emitem em língua inglesa e que são captáveis na Irlanda. Neste contexto, a publicação da ATE Guide, que, no entendimento da recorrente, não seria viável caso tivesse de concorrer com revistas semanais gerais de televisão, é, pois, indispensável para assegurar a promoção e a publicidade dos programas da RTE. Acresce que a publicação da RTE Guide representa igualmente uma importante fonte de receitas. A Comissão responde que, mesmo que a RTE seja uma empresa encarregada da gestão de serviços de interesse geral, está obrigada, no âmbito das suas actividades comerciais, a respeitar as regras da concorrência, por força do n.° 2 do artigo 90.°, «enquanto não se demonstrar que as referidas proibições são incompatíveis com o exercício da sua missão» (acórdão de 30 de Abril de 1974, Sacchi, 155/73, já referido). A Comissão considera, a este respeito, que o Broadcasting Authority Act 1960, que institui a RTE, não lhe impõe nem lhe permite que reserve para si a publicação de uma revista que apresente as suas listas de programas semanais. A condição para a isenção das regras da concorrência, enunciada no n.° 2 do artigo 90.°, não está, pois, preenchida. — Apreciação jurídica Convém, antes de mais, referir, como correctamente fez a Comissão, que uma empresa como a RTE, encarregada da gestão de um serviço público nacional de radioteledifusão, está sujeita às regras de concorrência, em conformidade com o disposto no n.° 2 do artigo 90.° do Tratado, salvo se se demonstrar que a sua aplicação é incompatível com o exercício da sua missão (ver os acórdãos do Tribunal de Justiça de 30 de Abril de 1974, Sacchi, n.° 15, 155/73, já refendo; de 3 de Outubro de 1985, CBEM/CLT e IPB (Telemarketing), n. os 17 e 19, 311/84, Recueil, p. 3261 ; de 11 de Abril de 1989, Ahmed Saeed, n.° 56, 66/86, Colect., p. 803 ; e de 23 de Abril de 1991, Höfner e Elser, n.° 24, C-41/90, já refendo). No presente caso, a recorrente não provou que a proibição, que resulta do artigo 86.°, de reservar para si a exclusividade da publicação das suas listas de programas semanais prejudica, seja de que modo for, o exercício da sua missão em matéria de radioteledifusão. Há que notar que a RTE beneficiou, na qualidade de organismo encarregado de assegurar um serviço nacional de radioteledifusão, de uma autorização de publicar a revista RTE Guide, com a finalidade, por um lado, de apresentar e promover os seus programas — e, em particular, as suas emissões culturais e em língua irlandesa — e, por outro, de contribuir para o seu financiamento. A este respeito, é dificilmente concebível que a publicação, por terceiros, de revistas gerais de televisão e a correspondente adaptação da recorrente às exigências do mercado possam pôr em causa os objectivos do serviço público por ela invocados, e designadamente a promoção das emissões de alto nível cultural, destinadas a minorias, ou em língua irlandesa. Pelo contrário, verifica-se que o facto de reservar para si a publicação da informação sobre os programas semanais apenas se justifica por fins comerciais e, portanto, em nada contribui para a realização da missão de ordem cultural, social e educativa que foi cometida à RTE. Nestas condições, o artigo 86.° aplica-se ao comportamento censurado, não sendo a proibição deste incompatível com o exercício da missão de serviço público confiada à recorrente. Por conseguinte, não pode ser acolhido o fundamento que tem por base a violação do n.° 2 do artigo 90.° Pelo que deve ser negado provimento ao pedido de anulação da decisão na sua globalidade. Quanto ao pedido de anulação, a título subsidiário, do artigo 2.° do dispositivo da decisão A recorrente apresenta cinco fundamentos em apoio dos seus pedidos a título subsidiário, destinados a obter a anulação parcial da decisão, limitada ao artigo 2° do dispositivo, na medida em que impõe uma licença obrigatória. Sustenta, antes de mais, que o artigo 2° tem caracter supérfluo e contraditório. Seguidamente, invoca a violação do artigo 3.° do Regulamento n.° 17 e ainda a violação da Convenção de Berna relativa à protecção das obras literárias e artísticas, de 1886, com as alterações que lhe foram introduzidas pelo acto de Bruxelas de 1948 e pelo acto de Paris de 1971 (a seguir «Convenção de Berna»). Finalmente, sustenta que a referida disposição viola o princípio da proporcionalidade. 1. Quanto à natureza supérflua do artigo 2.° da decisão A recorrente sustenta que a intimação para fornecer as suas listas de programas semanais a terceiros, a pedido e numa base não discriminatória, formulada no artigo 2° da decisão, é inútil, dado que a RTE fornece já as suas listas semanais nas condições que foram enunciadas. A Comissão sustenta que se trata de uma objecção de má-fé. Alega que «a política de concessão de autorizações da RTE discrimina aqueles que, como os denunciantes, pretendem publicar uma revista semanal». A este respeito, basta referir que o artigo 2° da decisão não intima apenas a recorrente a comunicar as suas listas semanais a terceiros, de modo não discriminatório, o que efectivamente correspondia à prática seguida pela recorrente no momento da adopção da decisão. Essa disposição impõe-lhe, ainda, que autorize terceiros, a seu pedido e de modo não discriminatório, a publicar as referidas listas, eventualmente por meio da concessão de licenças. Nestas condições, deve ser rejeitado o fundamento baseado na natureza supérflua do artigo 2° da decisão. 2. Quanto à natureza contraditória do artigo 2.° da decisão A recorrente sustenu que o artigo 2.° da decisão é contraditório na medida em que, por um lado, a intima a pôr imediatamente fim à infracção, autorizando a publicação das suas Usus de programas semanais e, por outro, exige da RTE que apresente à Comissão, num prazo de dois meses a conur da dau de notificação da decisão, proposus para aprovação sobre as condições em que considera que os terceiros deveriam ser autorizados a publicar as lisus semanais. A Comissão afasta esta crítica declarando que «a primeira frase do artigo 2.° oferece às partes uma possibilidade de pôr fim à sua infracção: começar a fornecer gratuitamente e sem discriminação as informações disponíveis. As três últimas frases descrevem outra solução possível: adoptar uma política [...] de licenças em condições consideradas aceitáveis pela Comissão». A este respeito, o Tribunal considera que a contradição referida pela recorrente é apenas aparente. É claro que o artigo 2.° intima a RTE, a ITP e a BBC a autorizarem imediatamente a publicação das suas listas de programas por parte de terceiros. Essa disposição precisa, todavia, num segundo momento, que essa autorização pode ser concedida sob a forma de uma licença acompanhada de certas condições qualiutivas; prevê, a este respeito, que as empresas em questão que decidam recorrer a essa fórmula disporão de um prazo de dois meses para prepararem uma proposta a submeter à Comissão para aprovação. Apesar das aparências, a opção assim descriu não está em contradição com a intimação para porem termo imediatamente à infracção, que, de resto, não é acompanhada de qualquer sanção pecuniária compulsória: limita-se unicamente a organizar as modalidades de cumprimento da obrigação de pôr termo à infracção, tendo em conta as exigências inerentes à elaboração de tal sistema de licenças. Por conseguinte, não pode ser acolhido o fundamento que se baseia na natureza contraditória do artigo 2° da decisão. 3. Quanto à violação do artigo 3.°, n.° 1, do Regulamento n.° 17 do Conseibo — Argumentos das partes A recorrente contesta, a título subsidiario, a obrigação que lhe é imposta, no artigo 2.° do dispositivo da decisão, de autorizar terceiros a publicar as suas listas de programas semanais. Sustenta que a Comissão violou o n. o 1 do artigo 3.° do Regulamento n.° 17, nos termos do qual «se a Comissão verificar, a pedido ou oficiosamente, uma infracção ao disposto no artigo 85.° ou no artigo 86.° do Tratado, pode, através de decisão, obrigar as empresas e associações de empresas em causa a pôr termo a essa infracção». Esse artigo apenas autorizaria a Comissão a intimar as empresas a porem termo à infracção. A recorrente alega que a instituição recorrida não se limitou a obrigar a pôr termo à infracção, mas determinou as modalidades precisas da cessação da infracção, prevendo a concessão de «licenças obrigatórias de exploração das obras protegidas». Sublinha, a este respeito, que a solução escolhida pela Comissão priva o titular do direito de propriedade intelectual da própria substância do seu direito. A Comissão sustenta, pelo contrário, que o artigo 2° da decisão não excede a competência que lhe é atribuída pelo artigo 3.° do Regulamento n.° 17. Recorda que o artigo 2.° propõe dois meios para pôr termo à infracção: o fornecimento aos terceiros, a pedido e numa base não discriminatória, dos programas em litígio, para publicação — que tem a preferência da Comissão — ou a concessão de licenças em condições que correspondam às preocupações legítimas das partes. A decisão não impõe, pois, contrariamente ao que alega a recorrente, uma única solução, mas propõe, de modo flexível, certos tipos de comportamentos destinados a pôr termo à infracção, em conformidade com uma jurisprudência e uma prática assentes (ver o acórdão do Tribunal de Justiça de 6 de Março de 1974, Commercial Solvents, já referido). — Apreciação jurídica Deve interpretar-se o n.° 1 do artigo 3.° do Regulamento n.° 17 a fim de verificar se a Comissão tem o direito de intimar a recorrente a autorizar a publicação das suas listas semanais por terceiros, eventualmente por meio da concessão de licenças. A este respeito, o Tribunal observa que o poder de obrigar as empresas interessadas a cessarem a infracção constatada, atribuído à Comissão no referido artigo 3.°, implica, segundo jurisprudência assente, o direito de dirigir a essas empresas certas inumações, para agirem ou se absterem de agir, a fim de porem termo à infracção. Nesta perspectiva, as obrigações impostas às empresas devem ser definidas em função das exigências que se prendem com a reposição da legalidade, tendo em conta as características do caso concreto em questão. Com efeito, o Tribunal de Justiça decidiu no seu acórdão de 6 de Março de 1974, Commercial Solvents, n.° 45, 6/73 e 7/73, já refendo, que «esta disposição (o artigo 3.° do Regulamento n.° 17) deve ser aplicada em função da natureza da infracção verificada e pode igualmente compreender a obrigação de efectuar determinadas acções ou prestações, ilicitamente omitidas, para além da proibição de continuar determinadas actividades, práticas ou situações contrárias ao Tratado». O Tribunal precisou que, «com este fim, a Comissão pode eventualmente obrigar as empresas em causa a apresentar-lhe propostas que visem repor a situação de modo conforme com as exigências do Tratado». Acresce que o Tribunal de Justiça reconheceu expressamente, num despacho de 17 de Janeiro de 1980, que a Comissão deve poder exercer «do modo mais eficaz e mais adequado às circunstâncias de cada situação concreta» o direito de decisão que lhe confere o n.° 1 do artigo 3.° (Camera Care, n.° 17, 792/79 R, Recueil, p. 119 ). No presente caso, o Tribunal considera que os elementos constitutivos da infracção, tal como foram identificados no âmbito da análise do primeiro fundamento, justificam as medidas impostas no artigo 2.° do dispositivo da decisão. Com efeito, a obrigação imposta à recorrente de fornecer, à ITP, à BBC ou a terceiros, a pedido e de modo não discriminatório, as suas listas semanais com vista à sua publicação, constitui, tendo em conta as circunstâncias específicas do caso concreto — referidas pelo Tribunal aquando da análise dos elementos constitutivos da infracção —, o único meio de pôr termo à referida infracção, como considerou a Comissão na decisão impugnada. Ao intimá-la a autorizar terceiros, a pedido e de modo não discriminatório, a publicar as suas listas semanais, a Comissão não privou, pois, a recorrente da sua opção entre as diversas medidas susceptíveis de pôr termo à infracção. A este respeito, importa, além disso, sublinhar que a obrigação imposta à recorrente de autorizar a publicação das suas listas por terceiros, eventualmente contra pagamento de uma royalty razoável, é acompanhada da faculdade, correctamente reconhecida à recorrente no artigo 2.° do dispositivo, de incluir nas licenças concedidas as condições necessárias para assegurar «uma cobertura global de alta qualidade de todos os seus programas, incluindo os de interesse minoritário e/ou regional e os de conteúdo cultural, histórico e educativo». Foi nesta óptica que a Comissão intimou a recorrente, no mesmo artigo 2.°, a submeter-lhe para aprovação propostas relativas a essas condições. O conjunto das obrigações impostas à recorrente, no artigo 2.° do dispositivo da decisão, justifica-se, pois, face à sua finalidade, tal como está definida no n.° 1 do artigo 3.° do Regulamento n.° 17, concretamente a cessação da infracção. Daí resulta que a Comissão não excedeu os limites do seu poder de apreciação no âmbito da aplicação da referida disposição. Pelo conjunto das razões expostas, o fundamento baseado em violação do n.° 1 do artigo 3.° do Regulamento n.° 17 deve ser rejeitado. 4. Quanto à violação da Convenção de Berna — Argumentos das partes A recorrente sustenta, a título ainda mais subsidiário, que, mesmo que se entenda que o artigo 3.° do Regulamento n.° 17 permite à Comissão impor, eventualmente, a concessão de licenças obrigatórias, tal solução é incompatível com a Convenção de Berna. Considera, com efeito, que, na medida em que todos os Estados-membros da Comunidade são partes na Convenção de Berna, a referida convenção deve ser tida como sendo parte integrante do direito comunitário e expressão dos princípios relevantes desse direito, por força do artigo 234.° do Tratado. A recorrente recorda que o n.° 1 do artigo 9.° dessa convenção consagra, em benefício do autor de uma obra literária ou artística, o direito exclusivo de reprodução da obra protegida. Alega que o n.° 2 desse mesmo artigo, introduzido aquando da revisão feita pelo acto de Paris de 1971, autoriza um Estado signatário a permitir a reprodução de obras literárias e artísticas, em certos casos especiais, desde que essa reprodução não seja incompatível com a exploração normal da obra e não cause um prejuízo injustificado aos interesses legítimos do autor. A recorrente deduz daí que o artigo 2.° da decisão é incompatível com a Convenção de Berna, na medida em que atenta, em seu entender, contra a exploração normal do seu direito de autor sobre as listas de programas, e em que causa um prejuízo grave aos seus interesses legítimos. A Comissão sustenta, pelo contrário, que a Convenção de Berna não se aplica ao presente caso. Com efeito, explica a Comissão, a Comunidade não é parte na convenção, e é jurisprudência constante que «o Tratado CEE prevalece, nas matérias por ele regidas, sobre as convenções celebradas pelos Estados-membros antes da sua entrada em vigor» (acórdão do Tribunal de Justiça de 27 de Fevereiro de 1962, Comissão/Itália, 10/61, Recueil, p. 1 ). Acresce que, em todo o caso, a convenção não seria aplicável, dado que as listas de programas não são susceptíveis, segundo a Comissão, de ser abrangidas pela protecção do direito de autor, na acepção da referida convenção. Todavia, mesmo admitindo que a decisão vise informações protegidas pelo direito de autor, a Comissão argumenta, subsidiariamente, que o facto de a informação ser fornecida gratuitamente a certos terceiros, para publicação, demonstra que a obrigação de conceder licenças contra uma royalty razoável não prejudica os interesses legítimos da recorrente e, portanto, é conforme à convenção. — Apreciação jurídica Deve, logicamente, analisar-se em primeiro lugar o problema da aplicabilidade, ao caso vertente, da Convenção de Berna, e o argumento da Comissão segundo o qual o direito comunitário prevalece sobre as disposições da referida convenção. A este respeito, o Tribunal considera, antes de mais, que a Comunidade — que, no estado actual do direito comunitário, não beneficiou de uma transferência de competências em matéria de direitos de propriedade intelectual e comercial — não é parte na Convenção de Berna, de 1886, que foi ratificada por todos os seus Estados-membros. No que se refere às convenções celebradas pelos Estados-membros, há que notar que o Tratado rege, no artigo 234.°, as relações entre as suas disposições e as convenções internacionais celebradas pelos Estados-membros antes da sua entrada em vigor. Nos termos desse artigo, «as disposições do presente Tratado não prejudicam os direitos e obrigações decorrentes de convenções celebradas, antes da entrada em vigor do presente Tratado, entre um ou mais Estados-membros, por um lado, e um ou mais Estados terceiros, por outro». O Tribunal de Justiça interpretou o referido artigo no sentido de que visa apenas as obrigações contraídas pelos Estados-membros com Estados terceiros. No seu acórdão de 11 de Março de 1986, Conegate, n.° 25 ( 121/85, Colect., p. 1007 ), o Tribunal de Justiça declarou que «o artigo 234.° tem por objecto garantir que a aplicação do Tratado não afecte nem o respeito devido aos direitos dos países terceiros resultantes de uma convenção antes celebrada com um Estado-membro, nem a observância das obrigações derivadas desta convenção para este Estado-membro. As convenções celebradas antes da entrada em vigor do Tratado não podem, portanto, ser invocadas nas relações entre Estados-membros para justificar restrições ao comércio intracomunitário» (ver igualmente os acórdãos de 27 de Fevereiro de 1962, Comissão/Itália, 10/61, já referido, especialmente p. 27; e de 14 de Outubro de 1980, Attorney General, n.° 8, 812/79, Recueil, p. 2787 ). Há que referir que, no presente caso, em que estão em causa a Irlanda e o Reino Unido, o artigo 234.° do Tratado se aplica, por força do artigo 5.° do acto de adesão, às convenções celebradas antes da sua adesão à Comunidade, em 1 de Janeiro de 1973. Daí resulta que, nas relações intracomunitárias, as disposições da Convenção de Berna, ratificada pela Irlanda e pelo Reino Unido antes de 1 de Janeiro de 1973, não podem pôr em causa as disposições do Tratado. Portanto, a recorrente não se pode prevalecer dessas disposições para justificar restrições ao regime da livre concorrência, tal como foi criado e desenvolvido na Comunidade em aplicação das disposições do Tratado e, designadamente, do seu artigo 86.° O argumento de que o artigo 2° do dispositivo da decisão é contrário ao n.° 1 do artigo 9.° da Convenção de Berna deve, pois, ser rejeitado, sem ser necessário analisá-lo quanto ao mérito. A mesma conclusão vale no que se refere ao n.° 2 do referido artigo 9.° A este respeito, basta observar que foi introduzido pelo acto de Paris de 1971, de que o Reino Unido é parte desde 2 de Janeiro de 1990, e que a Irlanda não ratificou. No que se refere ao Reino Unido, o acto de Paris — e em particular o n.° 2 do artigo 9.° da convenção — foi, pois, ratificado posteriormente à sua adesão à Comunidade e não pode, por conseguinte, pôr em causa uma disposição do Tratado. Com efeito, os Estados-membros não podem afastar as regras que resultam do Tratado, celebrando um acordo ou uma convenção internacional. Para esse efeito, estão obrigados a recorrer ao processo previsto no artigo 236.° do Tratado. Donde resulta que o n.° 2 do artigo 9.° da Convenção de Berna não pode ser invocado para limitar a competência atribuída à Comunidade pelo Tratado, para aplicação das regras da concorrência que enuncia e, designadamente, do artigo 86.° e das suas normas de execução, como o artigo 3.° do Regulamento n.° 17. O fundamento baseado em violação da Convenção de Berna deve, pois, e em qualquer caso, ser rejeitado. 5. Quanto à violação do princípio da proporcionalidade A recorrente considera que as obrigações que lhe são impostas na decisão não são proporcionadas nem razoáveis. Alega que, por força do artigo 2.° da decisão, estaria obrigada a conceder um grande número de licenças e a controlar o respeito das condições que acompanhem a concessão dessas licenças. Esse controlo representaria um encargo financeiro e em pessoal desproporcionado para uma organização de dimensão relativamente reduzida como a RTE e, por outro lado, levá-la-ia a censurar muitas publicações, o que seria uma fonte de litígios. A Comissão é de opinião que a decisão é conforme ao princípio da proporcionalidade. Recorda a este respeito que, segundo jurisprudência assente, esse princípio significa que os encargos impostos aos agentes económicos não devem ir além «dos limites do que é adequado e necessário para atingir a finalidade prosseguida». Há que sublinhar que este fundamento se confunde, na realidade, com o fundamento baseado em violação do n.° 1 do artigo 3.° do Regulamento n.° 17, tal como foi anteriormente analisado. Com efeito, o princípio da proporcionalidade está implicitamente contido nessa disposição, que habilita a Comissão a impor obrigações às empresas interessadas, com a única finalidade de fazer cessar a infracção. Ora, como sustenta correctamente a Comissão, o princípio da proporcionalidade significa aqui que os ónus impostos às empresas, para porem termo a uma infracção ao direito da concorrência, não devem ir além dos limites do que é adequado e necessário para atingir a finalidade prosseguida, isto é, a reposição da legalidade em relação às regras que, concretamente, foram infringidas [quanto ao princípio da proporcionalidade, ver, designadamente, o acórdão de 24 de Setembro de 1985, Man (Sugar), n.° 20, 181/84, Recueil, p. 2889 ]. Nestas condições, basta referir que resulta do que foi dado por provado pelo Tribunal, aquando da análise do fundamento baseado em violação do artigo 3.° do Regulamento n.° 17, que a intimação dirigida à recorrente para autorizar terceiros, a pedido e de modo não discriminatório, a publicar as suas listas semanais, eventualmente concedendo-lhes uma licença acompanhada de certas condições, constitui uma medida adequada e necessária para pôr termo à infracção. Tendo em conta as circunstâncias do caso vertente, não apresenta, pois, qualquer carácter desproporcionado ou não razoável. Pelo que o fundamento baseado na violação do princípio da proporcionalidade deve ser rejeitado. Por conseguinte, os pedidos a título subsidiário de anulação do artigo 2° do dispositivo da decisão não devem ser acolhidos e deve ser negado provimento ao recurso na sua totalidade. Quanto às despesas Nos termos do n.° 2 do artigo 69.° do Regulamento de Processo do Tribunal de Justiça, aplicável mutatis mutandis ao processo perante o Tribunal de Primeira Instância por força do terceiro parágrafo do artigo 11.° da decisão do Conselho de 24 de Outubro de 1988, já referida, a parte vencida deve ser condenada nas despesas, se a parte vencedora o tiver requerido. Tendo a recorrente sido vencida em todos os seus fundamentos, há que condená-la nas despesas, incluindo as efectuadas pela interveniente. Pelos fundamentos expostos, O TRIBUNAL DE PRIMEIRA INSTÂNCIA (Segunda Secção) decide : 1) É negado provimento ao recurso. 2) A recorrente é condenada nas despesas, incluindo as efectuadas pela interveniente. Saggio Yeraris Briët Barrington Biancarelli Proferido em audiência pública no Luxemburgo, em 10 de Julho de 1991. O secretário H. Jung O presidente da Segunda Secção A. Saggio ( *1 ) Lingua do processo: inglês. ( ) NT: Parte omissa na versio oficial portuguesa da decisão. ( ) NT: E nao, «se escolherem faz¿-lo através de licenças, considera-se razoável a exigencia de royalties por parte da ITP, da BBC e da RTE», como consta da versão oficial portuguesa.

62009CJ0064

da

Europa-Kommissionen har i stævningen nedlagt påstand om, at det fastslås, at Den Franske Republik har tilsidesat sine forpligtelser i henhold til Europa-Parlamentets og Rådets direktiv 2000/53/EF af 18. september 2000 om udrangerede køretøjer (EFT L 269, s. 34), idet den ikke har vedtaget de love og administrative bestemmelser, der er nødvendige for fuldstændigt og korrekt at efterkomme direktivets artikel 2, nr. 13), artikel 4, stk. 2, litra a), artikel 5, stk. 3 og 4, artikel 6, stk. 3, artikel 7, stk. 1, og artikel 8, stk. 3. Retsforskrifter EU-retten Direktiv 2000/53 fastsætter i sin artikel 1, der har overskriften »Formål«, foranstaltninger, der i første række tager sigte på at forebygge frembringelse af affald fra køretøjer og desuden tilsigter genbrug, genvinding og andre former for nyttiggørelse af udrangerede køretøjer og komponenter deraf, så der skal bortskaffes mindre affald, og alle aktører, der er involveret i køretøjernes livscyklus, herunder især aktører, som er direkte involveret i behandlingen af udrangerede køretøjer, kommer til at fungere miljømæssigt bedre. Direktivets artikel 2, nr. 13), definerer begrebet »demonteringsinformationer« som »alle informationer, der er nødvendige til korrekt og miljøvenlig behandling af et udrangeret køretøj. Disse oplysninger stilles til rådighed for de anerkendte behandlingsvirksomheder af køretøjsfabrikanterne og producenterne af komponenter i form af håndbøger eller elektroniske medier (f.eks. cd-rom og onlinetjenester)«. Direktivets artikel 4, stk. 2, litra a), har følgende ordlyd: »Medlemsstaterne sikrer, at materialer og komponenter i køretøjer, der markedsføres efter den 1. juli 2003, ikke indeholder bly, kviksølv, cadmium eller hexavalent chrom, bortset fra de tilfælde, der er omhandlet i bilag II, og på de deri anførte betingelser.« Artikel 5, stk. 2-4, i direktiv 2000/53 bestemmer: »2.      Medlemsstaterne træffer […] de nødvendige foranstaltninger for at sikre, at alle udrangerede køretøjer afleveres til anerkendte behandlingsvirksomheder. 3.      Medlemsstaterne indfører en ordning, hvorefter det er en betingelse for, at det udrangerede køretøj kan afmeldes, at der forevises en skrotningsattest. En sådan attest udstedes til indehaveren og/eller ejeren, når det udrangerede køretøj afleveres til en behandlingsvirksomhed. Skrotningsattester må kun udstedes af behandlingsvirksomheder, som har opnået tilladelse i henhold til artikel 6. Medlemsstaterne kan tillade, at producenter, forhandlere og indsamlingsvirksomheder udsteder skrotningsattester på vegne af en anerkendt behandlingsvirksomhed, forudsat at de garanterer, at det udrangerede køretøj afleveres til en anerkendt behandlingsvirksomhed, og forudsat at de er registreret hos de offentlige myndigheder. At behandlingsvirksomheder eller bilforhandlere eller indsamlingsvirksomheder, der foretager indsamling på vegne af en anerkendt behandlingsvirksomhed, udsteder skrotningsattesten, giver dem ikke ret til at kræve økonomisk godtgørelse, medmindre medlemsstaterne udtrykkeligt har bestemt dette. […] 4.      Medlemsstaterne træffer de nødvendige foranstaltninger for at sikre, at afleveringen af køretøjet til en godkendt behandlingsvirksomhed i overensstemmelse med stk. 3 kan ske uden omkostninger for den sidste indehaver og/eller ejer, hvis køretøjet ikke har en markedsværdi, eller denne er negativ. Medlemsstaterne træffer de nødvendige foranstaltninger for at sikre, at producenterne afholder alle eller en betydelig del af udgifterne ved gennemførelsen af denne foranstaltning og/eller tager udrangerede køretøjer tilbage på samme betingelser som omhandlet i stk. 1. Medlemsstaterne kan bestemme, at det ikke er fuldstændig omkostningsfrit at aflevere udrangerede køretøjer, hvis det udrangerede køretøj ikke indeholder et køretøjs vigtigste komponenter, herunder motoren og karrosseriet, eller hvis det indeholder affald, der er føjet til det udrangerede køretøj. Kommissionen overvåger løbende gennemførelsen af stk. 1 for at sikre, at der ikke sker forvridning af markedet, og forelægger om fornødent Europa-Parlamentet og Rådet forslag om ændring heraf.« Direktivets artikel 6, stk. 3, bestemmer: »Medlemsstaterne træffer de nødvendige foranstaltninger for at sikre, at virksomheder og foretagender, der udfører behandlingsprocesser, mindst opfylder følgende forpligtelser i overensstemmelse med bilag I: a)      Udrangerede køretøjer skal før viderebehandling strippes eller tilsvarende foranstaltninger træffes for at mindske eventuelle negative påvirkninger af miljøet. Ligeledes skal komponenter eller materialer, der er mærket eller på anden måde gjort identificerbare i overensstemmelse med artikel 4, stk. 2, fjernes før videre behandling. b)      Farlige materialer og komponenter skal fjernes og udsorteres selektivt, således at de ikke forurener det senere shreddingaffald fra udrangerede køretøjer. c)      Stripning og oplagring skal finde sted på en sådan måde, at køretøjernes komponenter er egnet til genbrug og nyttiggørelse, især genvinding. De aktiviteter, der har til formål at fjerne miljøbelastende stoffer mv. fra udrangerede køretøjer som omhandlet i bilag I, punkt 3, skal foretages så hurtigt som muligt.« Direktivets artikel 7, stk. 1, fastsætter: »Medlemsstaterne træffer de nødvendige foranstaltninger for at tilskynde til genbrug af komponenter, der er egnede til genbrug, til nyttiggørelse af komponenter, der ikke kan genbruges, og til, at der gives fortrinsstilling til genvinding, når dette er miljømæssigt forsvarligt, uden tilsidesættelse af kravene til køretøjers sikkerhed og miljøkrav med hensyn til f.eks. luftforurening og støjbegrænsning.« Artikel 8, stk. 3, i direktiv 2000/53 bestemmer: »Medlemsstaterne træffer de nødvendige foranstaltninger for at sikre, at producenterne senest seks måneder efter markedsføringen sørger for, at der foreligger demonteringsoplysninger for hver type nyt køretøj, der er bragt på markedet. […]« Nationale bestemmelser Direktiv 2000/53 er gennemført i fransk ret ved dekret nr. 2003-727 af 1. august 2003 om fremstilling af køretøjer og skrotning af udrangerede køretøjer (JORF af 5.8.2003, s. 13487, herefter »dekret nr. 2003-727«), og ved bekendtgørelser udstedt til gennemførelse heraf, af 24. december 2004 om bestemmelser vedrørende fremstilling af køretøjer, komponenter og udstyr til skrotning af udrangerede køretøjer (JORF af 31.12.2004, s. 22743), af 15. marts 2005 vedrørende godkendelse af operatører af anlæg til oplagring, rensning, demontering, tilskæring eller fragmentering af udrangerede køretøjer (JORF af 14.4.2005, s. 6688), af 6. april 2005 om fastsættelse af reglerne for indførelse af kvitteringer for modtagelse til skrotning og af skrotningsattester for udrangerede køretøjer (JORF af 24.5.2005, s. 8915) og af 13. maj 2005 vedrørende godtgørelsesordninger for godkendte fragmenteringsanlægsoperatører (JORF af 31.5.2005, s. 9716). Artikel 2 i dekret nr. 2003-727 bestemmer: »For anvendelsen af dette dekret gælder følgende: […] 3.      Som autoophugger anses enhver, der modtager, oplagrer, renser og demonterer køretøjer. 4.      Som fragmenteringsanlægsoperatør anses enhver, der modtager, oplagrer, tilskærer eller fragmenterer køretøjer, hvilke to processer foretages efter køretøjets rensning og demontering, såfremt dette er nødvendigt. […]« Dekretets artikel 4 fastsætter: »En indehaver af et udrangeret køretøj må kun aflevere dette til en autoophugger eller en fragmenteringsanlægsoperatør, der er godkendt i henhold til dette dekrets artikel 9, eller på et opsamlingssted oprettet af en producent.« Dekretets artikel 5 lyder som følger: »Fragmenteringsanlægsoperatører, opsamlingssteder og autoophuggere må ikke ved modtagelsen af et køretøj opkræve gebyr fra den indehaver, der afleverer et udrangeret køretøj til deres anlæg, undtagen i tilfælde hvor køretøjet mangler dets vigtigste komponenter, herunder motorinstallationen, katalysatoren for de køretøjer, der var udstyret med dette, da de først blev markedsført, eller karosseriet, eller hvor køretøjet er tilføjet affald eller ikke-typegodkendt udstyr, som i kraft af dets art eller mængde forhøjer udgiften ved behandlingen af det udrangerede køretøj.« Artikel 6 i dekret nr. 2003-727 er affattet som følger: »Enhver producent skal, for køretøjer af sit eget mærke, enten godtgøre det underskud, som anvendelsen af artikel 5 kan medføre for en godkendt fragmenteringsanlægsoperatør, eller selv tilbagetage sine køretøjer i henhold til de foranstaltninger, som producenten finder hensigtsmæssige. Konstateringen af et eventuelt underskud foretages af et uvildigt eksternt organ, der er udpeget af producenten og den godkendte fragmenteringsanlægsoperatør i fællesskab. Oplysningerne vedrørende konstateringen af underskud og producentens forslag til godtgørelse forelægges uden ophold for den i dette dekrets artikel 18 angivne kommission. Ministerierne for transport, miljø, økonomi og industri udsteder i fællesskab en bekendtgørelse, der fastsætter gennemførelsesbestemmelserne for denne artikels stk. 1 og 2, herunder bestemmelser om særskilte regnskaber for de forskellige aktiviteter, som udføres af fragmenteringsanlægsoperatørerne.« Dekretets artikel 7 bestemmer: »Såfremt det er muligt at genbruge komponenter fra et udrangeret køretøj, skal denne genbrug foretages under hensyntagen til køretøjernes sikkerhedskrav og miljøbeskyttelse, navnlig bekæmpelse af luft- og støjforurening. Sporbarheden af de genbrugelige komponenter, der er omfattet af disse krav, sikres ved anvendelse af en passende mærkningsordning i overensstemmelse med dette dekrets artikel 11 og 12, såfremt dette er teknisk muligt. Med forbehold af stk. 1, og såfremt de tekniske og økonomiske betingelser gør det muligt, skal komponenter og materialer fra et udrangeret køretøj fortrinsvis genbruges, nyttiggøres og i særdeleshed genvindes, frem for destrueres.« Dekretets artikel 13 fastsætter: »Artikel R. 322-9 i færdselsloven erstattes af følgende bestemmelser: Artikel R. 322-9. – I tilfælde af salg eller vederlagsfri overdragelse af et køretøj til skrotning skal ejeren, med undtagelse af de i artikel L. 326-11 omhandlede tilfælde, aflevere registreringsattesten til en godkendt autoophugger eller fragmenteringsanlægsoperatør, forsynet med en af følgende påtegninger, der skal være læselig og ikke må kunne ændres, »solgt til skrotning den ../../…. (dato for overdragelsen)« eller »overdraget til skrotning den ../../…. (dato for overdragelsen)«, samt ejerens underskrift, og efter at have afrevet den dertil beregnede del. Såfremt der ikke forefindes en registreringsattest, skal ejeren, med undtagelse af de i artikel L. 326-11 omhandlede tilfælde, aflevere enten et officielt dokument, hvori det attesteres, at registreringsattesten ikke kan fremlægges, eller et bevis på ejerskab, hvis køretøjet er mere end 25 år gammelt. Den godkendte autoophugger eller fragmenteringsanlægsoperatør skal til gengæld inden for 15 dage fra datoen for køretøjets overdragelse give ejeren en kvittering for modtagelsen til skrotning. Inden for samme frist skal den godkendte autoophugger eller fragmenteringsanlægsoperatør sende et eksemplar af kvitteringen for modtagelsen til skrotning, samt et af de i denne artikels stk. 1 eller stk. 2 nævnte dokumenter, til præfekten i det departement, hvor køretøjet var indregistreret. Inden for 15 dage efter køretøjets tilskæring eller fragmentering sender den godkendte fragmenteringsanlægsoperatør den tilhørende skrotningsattest som bekræftelse på skrotningen til præfekten i det departement, hvor køretøjet var indregistreret. Præfekten foretager dernæst registrering af skrotningen samt afmelder køretøjet. Ministerierne for transport, miljø, indenrigsanliggender og industri udsteder i fællesskab en bekendtgørelse, der fastsætter bestemmelser for indførelse af kvitteringen for skrotning og for skrotningsattesten.« Artikel 15 i dekret nr. 2003-727 bestemmer: »Inden for en frist på seks måneder efter et køretøj er bragt på markedet, og med forbehold af forretnings- og fabrikshemmeligheder, skal enhver producent sørge for, i samarbejde med producenten af det materiale og de komponenter, der er anvendt i køretøjet, at der for hver type nyt køretøj, der er bragt på enten det nationale marked eller fællesskabsmarkedet, foreligger oplysninger til de godkendte autoophuggere og fragmenteringsanlægsoperatører vedrørende: 1.      køretøjets demonterings- og rensningsforhold 2.      forhold vedrørende demontering, oplagring og kontrol af de komponenter, der kan genbruges 3.      køretøjets forskellige komponenter og materialer 4.      placeringen af farlige stoffer i køretøjet.« Den administrative procedure Som følge af en række klager sendte Kommissionen den 12. oktober 2005 Den Franske Republik en åbningsskrivelse, hvori den fastslog, at denne medlemsstat dels havde foretaget en ukorrekt gennemførelse af artikel 1, artikel 4, stk. 2, artikel 5, stk. 3 og 4, artikel 6, stk. 3, og artikel 7, stk. 1, i direktiv 2000/53, dels havde foretaget en ufuldstændig gennemførelse af direktivets artikel 7, stk. 2, og sluttelig at den havde foretaget en ukorrekt og ufuldstændig gennemførelse af direktivets artikel 2, nr. 12) og 13), artikel 4, stk. 1, og artikel 8, stk. 3. Den Franske Republik besvarede åbningsskrivelsen den 19. december 2005 og redegjorde for, hvorfor den fandt Kommissionens klagepunkter ubegrundede. Kommissionen sendte den 12. december 2006 Den Franske Republik en begrundet udtalelse, der gentog de klagepunkter, der fremgik af åbningsskrivelsen, med undtagelse af klagepunkterne vedrørende artikel 2, nr. 12), og artikel 7, stk. 2, i direktiv 2000/53. Den Franske Republik besvarede den begrundede udtalelse den 14. februar 2007 og anførte, at den fandt Kommissionens klagepunkter ubegrundede. Da Kommissionen vurderede, at klagepunkterne – med undtagelse af klagepunkterne vedrørende artikel 1 og 4, stk. 1, i direktiv 2000/53 – burde opretholdes, har den anlagt nærværende sag. Om søgsmålet Til støtte for sit søgsmål gør Kommissionen syv klagepunkter gældende, henholdsvis: –        at den i fransk ret indførte definition af begrebet »demonteringsinformationer« er uforenelig med artikel 2, nr. 13), i direktiv 2000/53 –        at datoen for fastsættelse af forbuddet mod farlige stoffer er uforenelig med direktivets artikel 4, stk. 2, litra a) –        at det franske system vedrørende afmeldelse af et indregistreret køretøj efter fremlæggelse af en skrotningsattest er uforeneligt med direktivets artikel 5, stk. 3 –        at systemet vedrørende modtagelse af udrangerede køretøjer er uforeneligt med direktivets artikel 5, stk. 4 –        at den manglende gentagelse af begrebet »stripning« i de bestemmelser, der gennemfører direktivet i fransk ret, er uforenelig med artikel 6, stk. 3, i direktiv 2000/53 –        at den fortolkning af udtrykket »miljømæssigt forsvarligt«, der kommer til udtryk i fransk ret, er uforenelig med direktivets artikel 7, stk. 1, og –        at den manglende præcisering vedrørende de tekniske hjælpemidler til formidling af oplysninger om demontering, er uforenelig med direktivets artikel 8, stk. 3. Om det første og syvende klagepunkt vedrørende uforeneligheden af den i fransk ret indførte definition af begrebet »demonteringsinformationer« med artikel 2, nr. 13), i direktiv 2000/53 og dermed også vedrørende uforeneligheden af den manglende præcisering vedrørende de tekniske hjælpemidler til formidling af oplysninger om demontering med direktivets artikel 8, stk. 3 Kommissionen er af den opfattelse, at artikel 15 i dekret nr. 2003-727 har en mere snæver rækkevidde end artikel 2, nr. 13), i direktiv 2000/53, idet den sidstnævnte bestemmelse fastsætter, at »alle informationer« stilles til rådighed for de anerkendte behandlingsvirksomheder, og ikke blot en udtømmende liste af oplysninger som omhandlet i dekretets artikel 15. Ifølge Kommissionen medfører denne ukorrekte og ufuldstændige gennemførelse af artikel 2, nr. 13), ipso facto, at artikel 8, stk. 3, i direktiv 2000/53, der indeholder en forpligtelse til måden at formidle oplysningerne på, er gennemført ukorrekt og ufuldstændigt. Den Franske Republik har i sit svarskrift bemærket, at der bør anvendes en generel definition af begrebet »demonteringsinformationer« for at sikre en korrekt og fuldstændig gennemførelse af artikel 2, nr. 13), i direktiv 2000/53. Den anerkender ligeledes, at det er nødvendigt at præcisere de tekniske foranstaltninger vedrørende den formidling af oplysninger om demontering, som er pålagt producenterne, og den forpligter sig til at ændre de relevante bestemmelser i den nationale lovgivning, således at de påkrævede præciseringer foretages. I denne henseende er det tilstrækkeligt at konstatere, at det klart fremgår af ordlyden af artikel 2, nr. 13), i direktiv 2000/53, at »demonteringsinformationer« omfatter »alle informationer, der er nødvendige til […] behandling af et udrangeret køretøj«, og at direktivets artikel 8, stk. 3, for så vidt angår fremgangsmåderne til formidling af disse oplysninger skal fortolkes i lyset af nævnte nr. 13). Det følger heraf, at Kommissionens første og syvende klagepunkt er velbegrundede. Om det andet klagepunkt vedrørende uforeneligheden af datoen for fastsættelse af forbuddet mod farlige stoffer med artikel 4, stk. 2, litra a), i direktiv 2000/53 Kommissionen har i sit andet klagepunkt bemærket, at artikel 4, stk. 2, litra a), i direktiv 2000/53 er blevet gennemført i fransk ret ved artikel 3 i dekret nr. 2003-727 og ved bekendtgørelse af 24. december 2004 om bestemmelser vedrørende fremstilling af køretøjer, komponenter og udstyr til skrotning af udrangerede køretøjer. Ifølge Kommissionen har Den Franske Republik imidlertid ikke sikret en korrekt gennemførelse af nævnte artikel 4, stk. 2, litra a), idet den i strid med bestemmelsen kun har ladet forpligtelsen til at sikre, at materialer og komponenter i disse køretøjer ikke indeholder bly, kviksølv, cadmium eller hexavalent chrom, bortset fra de tilfælde, der er omhandlet i bilag II i direktiv 2000/53, finde anvendelse for køretøjer markedsført fra den 31. december 2004, og ikke for køretøjer markedsført fra den 1. juli 2003. I denne henseende er det tilstrækkeligt at bemærke, som Den Franske Republik i øvrigt også selv anerkender, at da bestemmelserne i den nævnte bekendtgørelse af 24. december 2004 først finder anvendelse fra den 31. december 2004, er forpligtelsen omhandlet i artikel 4, stk. 2, litra a), i direktiv 2000/53 blevet indført for sent med hensyn til den i bestemmelsen fastsatte dato. Heraf følger, at artikel 4, stk. 2, litra a), ikke er gennemført korrekt i fransk ret. Det må således konstateres, at Kommissionens andet klagepunkt er velbegrundet. Om det tredje klagepunkt vedrørende uforeneligheden af det franske system vedrørende afmeldelse af et indregistreret køretøj efter fremlæggelse af en skrotningsattest med artikel 5, stk. 3, i direktiv 2000/53 Parternes argumenter Kommissionen har anført, at artikel 5, stk. 3, i direktiv 2000/53 nøjagtigt beskriver, hvilken procedure der skal følges, når et udrangeret køretøj skal afmeldes. For at sikre indbyrdes sammenhæng mellem de nationale tiltag, som sættes i værk for at opnå, at det indre marked fungerer, og for at undgå forvridning af konkurrencen i Den Europæiske Union, fastsætter denne bestemmelse således, hvem der kan opnå tilladelse til at udstede skrotningsattester, hvem der er adressat for nævnte skrotningsattest, og på hvilket tidspunkt denne skal udstedes. Ifølge Kommissionen overholdt det franske system, som i øvrigt er blevet erstattet af et nyt indregistreringssystem, der trådte i kraft den 15. september 2009 og er gældende for ethvert køretøj registreret efter denne dato, ikke de nøjagtige og detaljerede krav i artikel 5, stk. 3, i direktiv 2000/53. Ved at fastsætte i artikel 13 i dekret nr. 2003-727 og i bekendtgørelsen af 6. april 2005, nævnt i denne doms præmis 9, at kun fragmenteringsanlægsoperatører var godkendt til at udstede en »skrotningsattest«, og at denne attest efter den faktiske skrotning skulle afleveres til præfekten i det departement, hvor køretøjet var indregistreret, mens ejeren af det udrangerede køretøj modtog en »kvittering for modtagelse til skrotning«, skabte fransk ret således forvirring såvel som et vist administrativt besvær, der strider mod formålet med og den effektive virkning af direktiv 2000/53. Den Franske Republik anfægter Kommissionens standpunkt. Den gør gældende, at den har oprettet en procedure i to trin, der medfører en bedre sporbarhed af udrangerede køretøjer for at sikre et højere beskyttelsesniveau. Udstedelsen af en »kvittering for modtagelse til skrotning«, der som første trin afleveres til ejeren, når denne overfører køretøjet til en behandlingsvirksomhed, er en nødvendig forudsætning for den senere afmeldelse. Som andet trin bekræftes køretøjets skrotning af et dokument benævnt »skrotningsattest«, der udstedes af fragmenteringsanlægsoperatøren, hvilket gør det muligt at foretage den endelige afmeldelse. Den Franske Republik er følgelig af den opfattelse, at »kvitteringen for modtagelse til skrotning« udfylder »skrotningsattestens« rolle som omhandlet i artikel 5, stk. 3, i direktiv 2000/53, idet dens udstedelse garanterer, at det udrangerede køretøj automatisk skrottes derefter, hvorimod dokumentet benævnt »skrotningsattest«, i den forstand, hvori det er anvendt i fransk ret, sikrer den effektive skrotning af det udrangerede køretøj, inden afmeldelsen foretages. Domstolens bemærkninger Direktiv 2000/53, der for det første ifølge sin første betragtning har til formål at formindske udrangerede køretøjers påvirkning af miljøet, indeholder ikke bestemmelser om en fuldstændig harmonisering og er dermed ikke til hinder for, at medlemsstaterne træffer strengere beskyttelsesforanstaltninger (jf. bl.a. dom af 14.4.2005, sag C-6/03, Deponiezweckverband Eiterköpfe, Sml. I, s. 2753, præmis 27). Sådanne foranstaltninger skal imidlertid være forenelige med EF-traktaten, og de må navnlig ikke gribe ind i gennemførelsen af direktivets andet formål, som er at sikre det indre markeds funktion og at undgå forvridning af konkurrencen i EU. I denne henseende skal det fastslås, at artikel 5, stk. 3, i direktiv 2000/53, således som Kommissionen har gjort gældende, nøjagtigt beskriver, hvilken procedure der skal følges, når et udrangeret køretøj skal afmeldes, med det formål at sikre indbyrdes sammenhæng mellem de nationale tiltag, således som det fremgår af anden betragtning til direktivet. Inden for rammerne af denne procedure er der tillagt nøgledokumentet benævnt »skrotningsattest« en klart defineret funktion. Dette dokuments nævnte funktion kan ikke ændres. Selv hvis det antages, at det franske system medfører en bedre sporbarhed af udrangerede køretøjer, må det imidlertid fastslås, at »skrotningsattesten« er tillagt en anden rolle end den, der er fastsat i artikel 5, stk. 3, i direktiv 2000/53. En sådan ændring af denne attests funktion kan bringe den indbyrdes sammenhæng mellem de nationale tiltag nævnt i foregående præmis – og dermed det indre markeds funktion – i fare. Udstedelsen af et dokument benævnt »kvittering for modtagelse til skrotning«, der ifølge Den Franske Republik udfylder »skrotningsattestens« rolle som fastsat i artikel 5, stk. 3, i direktiv 2000/53, risikerer ligeledes at skabe forvirring, der kan vanskeliggøre opfyldelsen af det af bestemmelsen forfulgte formål. Det følger heraf, at Kommissionens tredje klagepunkt ligeledes er velbegrundet. Om det fjerde klagepunkt vedrørende uforeneligheden af systemet vedrørende modtagelse af udrangerede køretøjer med artikel 5, stk. 4, i direktiv 2000/53 Parternes argumenter Kommissionen har gjort gældende, at artikel 5, stk. 4, i direktiv 2000/53, sammenholdt med samme artikels stk. 2, fastsætter en forpligtelse for de anerkendte behandlingsvirksomheder til at modtage udrangerede køretøjer til skrotning vederlagsfrit. Ifølge Kommissionen skal dette princip om, at modtagelsen af disse køretøjer skal være vederlagsfri, fortolkes således, at alle behandlingsvirksomheder på den ene side er forpligtede til uden vederlag at modtage køretøjer, der indleveres af den sidste indehaver og/eller ejer, og på den anden side at disse virksomheder drager fordel af en godtgørelsesordning vedrørende udgifter ved denne modtagelse, hvilke udgifter afholdes af producenterne. Ved at lade autoophuggerne have mulighed for at afvise at modtage et udrangeret køretøj til skrotning og ved ikke for disse autoophuggere at have indført godtgørelse for udgifter til behandlingen som fastsat, er det franske system for producenternes afholdelse af disse udgifter uforenelig med direktiv 2000/53 og i modstrid med dettes effektive virkning. Den Franske Republik er ikke enig i denne fortolkning af direktiv 2000/53. Ifølge denne medlemsstat har unionslovgiver ikke haft til hensigt at forpligte enhver behandlingsvirksomhed til at modtage udrangerede køretøjer ved at betale dem en godtgørelse. Et af formålene med direktiv 2000/53 er ganske vist, at alle udrangerede køretøjer skal afleveres til en behandlingsvirksomhed. Med henblik på at opnå dette formål er den vederlagsfrie aflevering imidlertid kun en ansporende foranstaltning, og den udgør kun et middel blandt flere til at opnå formålet. Formålet med at sikre indsamling af alle udrangerede køretøjer ved hjælp af et passende system af behandlingsvirksomheder baserer sig således i fransk ret ikke kun på regler med en ansporende karakter, men ligeledes på foranstaltninger af en repressiv karakter, der tager sigte på at straffe opgivelse af udrangerede køretøjer. Under disse omstændigheder er de foranstaltninger, der er truffet i fransk ret og udarbejdet i direktivets ånd, tilstrækkelige til at opnå det tilsigtede formål, uden at det er nødvendigt at forpligte enhver behandlingsvirksomhed, og dermed autoophugger, til at modtage udrangerede køretøjer. Den godtgørelsesordning, der er fastsat i bekendtgørelsen af 13. maj 2005 vedrørende godtgørelsesordninger for godkendte fragmenteringsanlægsoperatører, udgør endelig blot modydelsen for deres modtagelsesforpligtelse. Det er derfor med urette, at Kommissionen har vurderet, at de franske regler om producenternes afholdelse af behandlingsudgifter, der ikke fastsætter en godtgørelse til autoophuggerne, ikke er i overensstemmelse med formålene i direktiv 2000/53. Domstolens bemærkninger Det skal først fastslås, at det klart fremgår af selve ordlyden af artikel 5, stk. 4, i direktiv 2000/53, at aflevering af et udrangeret køretøj til en behandlingsvirksomhed skal være uden omkostninger, da udgifterne hertil afholdes af producenterne. Det følger uden videre heraf, at det nationale system for enhver autoophugger, der frivilligt modtager et udrangeret køretøj til skrotning, skal indføre en godtgørelsesordning for behandlingsudgifter, hvilket i det foreliggende tilfælde er den samme som den, der er fastsat for de behandlingsvirksomheder, der i det nationale system er forpligtede til at foretage en sådan modtagelse. Det skal følgelig fastslås, at allerede fordi autoophuggere, der har accepteret at modtage et køretøj til skrotning, er udelukket fra godtgørelsesordningen i artikel 6 i dekret nr. 2003-727, har Den Franske Republik tilsidesat sine forpligtelser i henhold til artikel 5, stk. 4, i direktiv 2000/53. For så vidt angår spørgsmålet, om direktiv 2000/53 skal fortolkes således, at en autoophugger, i sin egenskab af behandlingsvirksomhed, ipso facto er forpligtet til at modtage et udrangeret køretøj indleveret af dettes sidste indehaver og/eller ejer, skal det bemærkes, at medlemsstaterne i henhold til ordlyden af direktivets artikel 5, stk. 2, skal træffe de nødvendige foranstaltninger for at sikre, at alle udrangerede køretøjer afleveres til anerkendte behandlingsvirksomheder. Det følger ikke af hverken denne ordlyd eller af ordlyden af artikel 5, stk. 4, i direktiv 2000/53, at afleveringen til »[…]virksomheder« skal fortolkes således, at enhver virksomhed skal acceptere at modtage udrangerede køretøjer. Det skal endvidere fastslås, at det fremgår af syvende betragtning til direktiv 2000/53, der indfører direktivets artikel 5, stk. 4, at »[m]edlemsstaterne bør sikre, at den sidste indehaver og/eller ejer omkostningsfrit kan levere det udrangerede køretøj til anerkendte behandlingsvirksomheder […]«. Denne betragtning, hvoraf fremgår, at afleveringen sker til »behandlingsvirksomheder« og ikke til »enhver [behandlingsvirksomhed]«, og som er i overensstemmelse med den engelske sprogversion (»»an« authorised treatment facility« og ikke »any«) og den tyske (»bei »einer« zugelassenen Verwertungsanlage« og ikke »jeder«), taler derimod for den fortolkning, som Den Franske Republik har anlagt. Sidstnævnte fortolkning fremkommer ligeledes ved en formålsfortolkning af den omtvistede bestemmelse. Når et af formålene med artikel 5, stk. 2, i direktiv 2000/53 er, at alle udrangerede køretøjer afleveres til behandlingsvirksomheder, og når de foranstaltninger – ud over den, der er fastsat i direktivets artikel 5, stk. 4, vedrørende den vederlagsfrie modtagelse – der vedtages for at opnå dette formål, henhører under medlemsstaternes kompetence, følger det heraf, at direktivet ikke er til hinder for, at visse behandlingsvirksomheder gives valgfrihed med hensyn til modtagelsen, på betingelse af, at antallet af behandlingsvirksomheder, der er forpligtede til at modtage de udrangerede køretøjer, der indleveres, er tilstrækkeligt til i praksis at sikre afleveringen til en sådan virksomhed. Ved på den ene side at fastsætte en forpligtelse for fragmenteringsanlægsoperatørerne og opsamlingsstederne til at modtage udrangerede køretøjer og på den anden side den alvorlige straf, der ifaldes ved opgivelsen af et sådant køretøj, som anført i punkt 65 i Den Franske Republiks svarskrift, er der således i fransk ret indført et system til modtagelse af udrangerede køretøjer, der ikke er uforeneligt med artikel 5, stk. 4, i direktiv 2000/53. Det må følgelig konstateres, at det fjerde klagepunkt er velbegrundet, for så vidt som autoophuggere, der har accepteret at modtage et udrangeret køretøj til skrotning, er udelukket fra godtgørelsesordningen i artikel 6 i dekret nr. 2003-727, og at dette klagepunkt i øvrigt skal forkastes. Om det femte klagepunkt vedrørende uforeneligheden af den manglende gentagelse af begrebet »stripning« i de bestemmelser, der gennemfører direktivet i fransk ret, med artikel 6, stk. 3, i direktiv 2000/53 Parternes argumenter Til støtte for dette klagepunkt har Kommissionen gjort gældende, at dekret nr. 2003-727 ikke gentager begrebet »stripning«, som er anvendt i artikel 6, stk. 3, i direktiv 2000/53 til at angive det første trin i behandlingsprocessen. Selv om Kommissionen medgiver, at dette begreb, der uden tvivl er resultatet af en ubehændig oversættelse af det engelske ord »stripping«, er temmelig uegnet at anvende på fransk i en køretøjsmæssig sammenhæng, beskriver det den demonteringshandling, der som et minimum er en forudsætning for enhver anden behandling, navnlig rensningen. Den Franske Republik har anført, at der mangler en definition af begrebet »stripning«. Den har endvidere bemærket, at de behandlingsprocesser, der er opført i artikel 6, stk. 3, i direktiv 2000/53, blot udgør de mindstekrav til behandlingen, som et anlæg eller en virksomhed, der udfører behandlingsprocesser, skal opfylde. Ifølge denne medlemsstat fastlægger bestemmelsen således ikke behandlingsprocessen på udtømmende vis, og den pålægger ikke medlemsstaterne en nøjagtig rækkefølge for udførelsen af behandlingsprocesserne. Den Franske Republik har fastslået, at da begrebet »rensning« omfatter alle de behandlingsprocesser, der er fastsat i artikel 6, stk. 3, i direktiv 2000/53, er denne bestemmelse gennemført korrekt i fransk ret, idet der her fastsættes et princip om rensning forud for enhver anden behandling. Domstolens bemærkninger Det skal for det første bemærkes, at på trods af manglen på en definition af begrebet »stripning«, er det ubestridt, at såvel stripnings- som rensningsprocessen vedrører de komponenter i køretøjet, der indeholder farlige stoffer, og som skal demonteres før enhver anden behandling for at mindske eventuelle negative påvirkninger af miljøet. Det skal for det andet bemærkes, at ifølge Kommissionen er det kriterium, der anvendes til at skelne mellem de komponenter i køretøjet, der indeholder farlige stoffer, og som ifølge Kommissionen skal undergå »stripning«, og dem, der skal undergå »rensning«, hvorvidt demonteringen af de nævnte komponenter kan foregå ubesværet uden at være til fare for miljøet. Batterier, der nemt kan demonteres, henhører således under »stripning«, og dem, der ikke kan, henhører under »rensning«. I lyset af disse konstateringer skal artikel 6, stk. 3, i direktiv 2000/53 fortolkes således, at »stripning« skal anses for at være den proces, der påbegynder »[d]e aktiviteter, der har til formål at fjerne miljøbelastende stoffer«, hvilke aktiviteter den samtidig er en del af. Den Franske Republik har følgelig ikke tilsidesat sine forpligtelser i henhold til direktivets artikel 6, stk. 3, ved at fastsætte et princip om rensning forud for enhver anden behandling, uden imidlertid ved at indføre begrebet »stripning« at præcisere, at rensningen påbegyndes ved demontering af de komponenter, der ubesværet kan demonteres. Under disse omstændigheder skal Kommissionens femte klagepunkt forkastes. Om det sjette klagepunkt vedrørende uforeneligheden af fortolkningen af udtrykket »miljømæssigt forsvarligt« med artikel 7, stk. 1, i direktiv 2000/53 Parternes argumenter Kommissionen har anført, at artikel 7 i dekret nr. 2003-727, der gennemfører artikel 7, stk. 1, i direktiv 2000/53, bestemmer, at komponenter og materialer fra et udrangeret køretøj skal genbruges, nyttiggøres og genvindes, frem for destrueres, »såfremt de tekniske og økonomiske betingelser gør det muligt«, hvorimod direktivets artikel 7 giver fortrinsstilling til genvinding, »når dette er miljømæssigt forsvarligt«. Det er Kommissionens vurdering, at henvisningen til »tekniske og økonomiske« betingelser forfølger et andet formål end det af unionslovgiver tilsigtede, idet der ved valget mellem genvinding eller en anden proces ikke lægges vægt på miljøbeskyttelse, men på økonomisk rentabilitet eller teknisk gennemførlighed med færre omkostninger. Den Franske Republik har anført, at der ikke kan tilskrives begrebet »miljømæssigt forsvarligt« en bindende betydning, idet en retsregels bindende virkning afhænger af, hvorvidt den forpligtelse, som den fastsætter, er klar og præcis. Ifølge denne medlemsstat er autoophuggere og fragmenteringsanlægsoperatører imidlertid ikke i stand til at forudse konsekvenserne af deres handlinger i forhold til den »miljømæssige forsvarlighed« og dermed heller ikke til at fastlægge, under hvilke omstændigheder der skal gives fortrinsstilling til genvinding. Fransk ret har således indført en subjektiv tilgang til fortrinsstillingen til genvinding, idet dette kun kan vurderes fra sag til sag. Domstolens bemærkninger Det skal på forhånd bemærkes, at gennemførelsen i fransk ret af udtrykket »når dette er miljømæssigt forsvarligt«, som anvendt i artikel 7, stk. 1, i direktiv 2000/53, er korrekt, hvis udtrykket »såfremt de tekniske og økonomiske betingelser gør det muligt« anvendt i artikel 7, stk. 2, i dekret nr. 2003-727, kan anses for at svare til det førstnævnte udtryk. I denne henseende skal det bemærkes, at de to udtryk indebærer en vurdering fra sag til sag, der i sig selv medfører en vis subjektivitet. Det skal endvidere bemærkes, at de to udtryk ikke er forskellige for så vidt angår deres bindende virkning, idet denne, som Den Franske Republik har anført, afhænger af, hvorvidt den forpligtelse, som den fastsætter, er klar og præcis. For så vidt angår indholdet af forpligtelsen til genvinding i artikel 7 i direktiv 2000/53 på den ene side og artikel 7 i dekret nr. 2003-727 på den anden side skal det bemærkes, at de fastsatte betingelser i sidstnævnte endeligt kan sammenfattes som værende af økonomisk art, da genvinding helt klart kun skal foretages på betingelse af dens tekniske gennemførlighed. Heraf følger, at indholdet i de to udtryk nævnt i denne doms præmis 69, kun vil kunne anses for at være tilsvarende, såfremt udtrykket »miljømæssigt forsvarligt« svarer til udtrykket »økonomisk gennemførlighed«. Selv hvis det antages, at disse to begreber har visse fælles aspekter, er det imidlertid åbenbart, at de ikke er indbyrdes tilsvarende. Kommissionens sjette klagepunkt er således velbegrundet. På grundlag af det ovenstående skal det fastslås, at Den Franske Republik har tilsidesat sine forpligtelser i henhold til direktiv 2000/53, idet den ikke har vedtaget de love og administrative bestemmelser, der er nødvendige for fuldstændigt og korrekt at efterkomme direktivets artikel 2, nr. 13), artikel 4, stk. 2, litra a), artikel 5, stk. 3, og vedrørende artikel 5, stk. 4, for så vidt som autoophuggere, der har accepteret at modtage et udrangeret køretøj til skrotning, er udelukket fra godtgørelsesordningen for behandlingsudgifter, samt artikel 7, stk. 1, og artikel 8, stk. 3. Sagens omkostninger I henhold til procesreglementets artikel 69, stk. 3, kan Domstolen fordele sagens omkostninger eller bestemme, at hver part skal bære sine egne omkostninger, hvis hver af parterne taber på henholdsvis et eller flere punkter. I den foreliggende sag har Kommissionen og Den Franske Republik hver tabt på flere punkter, og hver part pålægges at bære sine egne omkostninger. På grundlag af disse præmisser udtaler og bestemmer Domstolen (Første Afdeling): 1) Den Franske Republik har tilsidesat sine forpligtelser i henhold til Europa-Parlamentets og Rådets direktiv 2000/53/EF af 18. september 2000 om udrangerede køretøjer, idet den ikke har vedtaget de love og administrative bestemmelser, der er nødvendige for fuldstændigt og korrekt at efterkomme direktivets artikel 2, nr. 13), artikel 4, stk. 2, litra a), artikel 5, stk. 3, og vedrørende artikel 5, stk. 4, for så vidt som autoophuggere, der har accepteret at modtage et udrangeret køretøj til skrotning, er udelukket fra godtgørelsesordningen for behandlingsudgifter, samt artikel 7, stk. 1, og artikel 8, stk. 3. 2) I øvrigt frifindes Den Franske Republik. 3) Europa-Kommissionen og Den Franske Republik bærer hver deres egne omkostninger. Underskrifter * Processprog: fransk.

62000CJ0218

sv

Domskäl 1 Tribunale di Vicenza har, genom beslut av den 25 maj 2000 som inkom till domstolen den 2 juni samma år, i enlighet med artikel 234 EG ställt två frågor om tolkningen av artiklarna 85, 86 och 90 i EG-fördraget (nu artiklarna 81 EG, 82 EG och 86 EG). 2 Frågorna har uppkommit i en tvist mellan Cisal di Battistello Venanzio & C. Sas (nedan kallat Cisal) och Istituto nazionale per l'assicurazione contro gli infortuni sul lavoro (det italienska nationella institutet för försäkring mot olycksfall i arbetet, nedan kallat INAIL), beträffande ett betalningsföreläggande avseende ett belopp på 6 606 890 ITL, motsvarande försäkringspremier som Cisal inte har erlagt. Tillämpliga bestämmelser 3 Huvuddelen av de italienska bestämmelserna om den obligatoriska försäkringen mot olycksfall i arbetet och yrkessjukdomar ingår i presidentdekret nr 1124 av den 30 juni 1965, som innehåller konsoliderad lagstiftning om obligatorisk försäkring mot olycksfall i arbetet och yrkessjukdomar (GURI nr 257 av den 13 oktober 1965, nedan kallat dekret nr 1124), i senare ändrad lydelse. 4 Enligt artikel 126 i dekret nr 1124 har INAIL uppgiften att för statens räkning och under dennas tillsyn garantera den obligatoriska försäkringen för arbetstagare mot olycksfall i arbetet och yrkessjukdomar, i enlighet med de krav som uppställs i artikel 38 i den italienska konstitutionen. Punkt 3 i den nämnda bestämmelsen avser hantverkare som vanligen utför manuellt arbete i sitt företag. 5 Enligt artikel 55 i lag nr 88 av den 9 mars 1989 om omstrukturering av Istituto nazionale della previdenza sociale (det nationella institutet för social trygghet) och INAIL (GURI nr 60 av den 13 mars 1989) skall INAIL klassificeras som ett offentligt organ som tillhandahåller tjänster och stå under tillsyn av Arbets- och socialförsäkringsministeriet. I den nämnda lagen stadgas dessutom att INAIL skall fullgöra de uppgifter som åligger det i enlighet med krav på ekonomisk lönsamhet, genom att fritt anpassa sin organisation till kravet att ta ut avgifter och utbetala förmåner på ett effektivt sätt och vid rätt tidpunkt samt förvalta sin lösa och fasta egendom på ett sätt som säkerställer en adekvat ekonomisk avkastning. Den kontroll och tillsyn som regeringen utövar över INAIL:s verksamhet skall ha samma målsättning. 6 Enligt artikel 9 i dekret nr 1124 är arbetsgivare skyldiga att teckna försäkring för sina anställda, och bolag är skyldiga att göra detsamma för sina bolagsmän, medan hantverkare som är egenföretagare är skyldiga att teckna försäkring för egen räkning, om de bedriver någon av de riskfyllda verksamheter som anges i artikel 1 i det nämnda dekretet och om den försäkrade personen ingår i någon av de kategorier arbetstagare som anges i artikel 4 i dekretet i fråga. 7 Vad beträffar avgiftsbeloppet föreskrivs i artikel 39.2 i dekret nr 1124 beträffande industrisektorn det så kallade "systemet för fördelning av täckningskapitalet". Enligt detta system skall avgifterna varje år fastställas så att de täcker alla utgifter som har samband med olycksfall som kan inträffa under året, det vill säga såväl kortvariga förmåner som kapitalvärdet av livräntor avseende olycksfall i arbetet och yrkessjukdomar. 8 I artikel 40 i dekret nr 1124 stadgas följande: "Tariffen för premier och avgifter för försäkring mot olycksfall i arbetet och yrkessjukdomar samt tillämpningsbestämmelser avseende tariffen i fråga skall godkännas genom dekret av Arbets- och socialförsäkringsministeriet på förslag av INAIL ... I tariffen skall premiesatser fastställas motsvarande den fastställda nationella genomsnittsrisken för varje försäkrad yrkesmässig verksamhet, så att den kostnadsbörda som avses i artikel 39.2 täcks." 9 Beräkningen av avgifter för hantverkare som är egenföretagare regleras genom artikel 42 i dekret nr 1124 samt, vad beträffar den period som är i fråga i målet vid den nationella domstolen, genom ministerdekret av den 21 juni 1988 (GURI nr 151 av den 29 juni 1988). Beroende på den riskfaktor den har är den verksamhet som bedrivs av hantverkare som är egenföretagare fördelad på tio riskklasser, som i sin tur är indelade i 320 rubriker som motsvarar lika många sorters yrkesverksamhet. 10 Enligt artikel 66 i dekret nr 1124 kan förmånerna ha följande former: - dagpenning vid tillfällig arbetsoförmåga, - livränta vid stadigvarande arbetsoförmåga, - bidrag för stadigvarande personlig assistans, - efterlevandepension och en förmån i form av en klumpsumma vid dödsfall, - medicinsk och kirurgisk vård, inklusive undersökningar på sjukhus, och - tillhandahållande av proteser. 11 I artikel 67 i dekret nr 1124 stadfästs principen om automatik vad gäller förmånerna. Enligt denna princip har de försäkrade rätt till förmåner även om yrkesverksamheten inte har anmälts eller vid underlåtenhet från arbetsgivarens sida att betala försäkringspremierna. Enligt artikel 59.19 i lag nr 449 av den 27 december 1997 om åtgärder för att stabilisera de offentliga finanserna (GURI nr 302 av den 30 december 1997) gäller denna automatik inte egenföretagare, inklusive hantverkare, från och med den 1 januari 1998. Förmåner kan dock utgå om egenföretagarna bringar sin situation i överensstämmelse med gällande regler. Tvisten vid den nationella domstolen och tolkningsfrågorna 12 Pretore di Vicenza (Italien) har i december 1998 förelagt Cisal att till INAIL erlägga 6 606 890 ITL avseende obetalda försäkringsavgifter för sin chef och bolagsman Venanzio Battistello för perioden 1992-1996. Grunden för betalningsföreläggandet var att denne enligt artikel 4 i dekret nr 1124 i egenskap av hantverkare som utför träarbete och således utför manuellt arbete i eget företag borde ha varit ansluten till INAIL för att försäkra sig mot olycksfall i arbetet. 13 Cisal har bestritt föreläggandet inför Tribunale di Vicenza och gjort gällande att Venanzio Battistello är försäkrad mot olycksfall i arbetet hos ett privat försäkringsföretag sedan år 1986. Bolaget har dessutom anfört att de bestämmelser som ligger till grund för dess skyldighet att teckna försäkring avseende samma risker hos INAIL strider mot gemenskapens konkurrensrätt, då de omotiverat och till INAIL:s förmån bibehåller ett monopol, vilket leder till att det nämnda institutet missbrukar sin dominerande ställning. Sökanden har till stöd för ovanstående åberopat ett yttrande av den 9 februari 1999 av Autorità garante della concorrenza e del mercato (nationell myndighet med ansvar för konkurrensen och marknaden), enligt vilket "INAIL inte uppvisar sådana inslag av solidaritet som innebär att det på grundval av gemenskapsrättslig praxis kan uteslutas att den verksamhet som bedrivs är av ekonomisk natur". 14 Den hänskjutande domstolen har noterat att INAIL har vissa karaktäristiska egenskaper som enligt dess mening är svårförenliga med begreppet företag i den mening som avses i gemenskapens konkurrensrätt. Den nämnda domstolen har i detta avseende hänvisat till förmånernas automatiska karaktär, den obligatoriska anslutningen och avsaknaden av vinstsyfte. Den anser dock att andra faktorer som är typiska för organ som bedriver rent ekonomisk verksamhet överväger i förevarande fall. Den har i detta avseende nämnt att avgiftsuttaget är direkt knutet till den risk som försäkringen avser, att riskerna delas upp i tio skilda riskklasser med ledning av ett ekonomiskt och affärsmässigt kriterium samt att INAIL har en rättslig skyldighet att bedriva sin verksamhet i enlighet med lönsamhetskriterier. Den hänskjutande domstolen har tillagt att den italienska lagstiftaren år 1965, efter att ha infört skyldigheten för hantverkare att försäkra sig med anledning av riskerna i arbetet, godtog att en privat obligatorisk försäkring provisoriskt kunde vara ett alternativ till den försäkring som INAIL tillhandahåller. 15 Tribunale di Vicenza ansåg dels att de italienska bestämmelserna skulle kunna strida mot artiklarna 90 och 86 i fördraget, då det i artiklarna i fråga föreskrivs en obligatorisk anslutning till INAIL för hantverkare som är egenföretagare, även om dessa redan är försäkrade hos ett privat företag, dels att avskaffandet av den obligatoriska anslutningen för hantverkare som redan är försäkrade på annat håll inte heller skulle hindra INAIL från att utföra de andra särskilda uppgifter det har ålagts av den italienska lagstiftaren. Den beslutade därför att vilandeförklara målet och ställa följande tolkningsfrågor till domstolen: "Utgör ett offentligt försäkringsorgan utan vinstsyfte, såsom INAIL, vilket har anförtrotts ensamrätt till förvaltning - som skall bedrivas i enlighet med affärsmässighetskriterier - av ett försäkringssystem, avseende risker hänförliga till olycksfall i arbetet och yrkessjukdomar, på grundval av ett system för obligatorisk anslutning, vilket skall fördela förmåner i enlighet med en princip om delvis automatik (vilken tillförsäkrar anställda arbetstagare, men sedan år 1998 inte egenföretagare, täckning genom försäkringen), även om arbetsgivaren underlåtit att betala premien, och som innebär att premierna beräknas utifrån den riskklass till vilken det arbete som den försäkrade utför är hänförligt, ett företag i den mening som avses i artikel 81 och följande artiklar i fördraget? Om den första frågan besvaras jakande, utgör det förhållandet att sagda offentliga organ kräver betalning av premier även om den berörde, en egenföretagare (hantverkare), redan är försäkrad hos ett privat företag mot samma risker som skulle täckas genom anslutning till nämnda organ åsidosättande av artikel 86 EG och artikel 82 EG?" Huruvida begäran om förhandsavgörande kan tas upp till sakprövning 16 INAIL har hävdat att frågorna inte kan tas upp till sakprövning, eftersom de har uppkommit med anledning av att principen om full automatik, enligt vilken INAIL är skyldigt att utge förmåner även när avgifter inte har erlagts, har avskaffats för hantverkare. Eftersom detta upphävande inte skedde förrän från och med den 1 januari 1998 berör det inte den försäkringsperiod som är i fråga i målet vid den nationella domstolen. 17 INAIL har dessutom gjort gällande att den hänskjutande domstolen, även om domstolen skulle besvara de båda frågorna jakande, inte är behörig att åsidosätta de nationella bestämmelser enligt vilka INAIL beviljats monopol på området för försäkring mot olycksfall i arbetet, eftersom endast kommissionen är behörig att tillse att artikel 90.2 i fördraget iakttas genom att fatta beslut eller utfärda direktiv i enlighet med punkt 3 i den nämnda bestämmelsen. 18 Denna argumentation kan inte godtas. Dels ankommer det enligt fast rättspraxis vid samarbetet mellan domstolen och de nationella domstolarna enligt artikel 234 EG uteslutande på de nationella domstolarna, vid vilka tvisten anhängiggjorts och som har ansvaret för det rättsliga avgörandet, att mot bakgrund av de särskilda omständigheterna i varje enskilt mål bedöma såväl om ett förhandsavgörande är nödvändigt för att döma i saken som relevansen av de frågor som ställs till domstolen (se särskilt dom av den 10 maj 2001 i de förenade målen C-223/99 och C-260/99, Agorà och Excelsior, REG 2001, s. I-3605, punkterna 18 och 19). I förevarande fall föreligger det i vart fall inte några omständigheter som innebär att man vid läsning av beslutet om hänskjutande kan hävda att Tribunale di Vicenza endast har ställt tolkningsfrågorna med anledning av 1997 års reform avseende automatiken vad gäller förmånerna. Denna reform har för övrigt endast nämnts av den sagda domstolen vid beskrivningen av de tillämpliga nationella bestämmelserna. 19 Dessutom följer det av domstolens rättspraxis och särskilt av domar av den 19 maj 1993 i mål C-320/91, Corbeau (REG 1993, s. I-2533; svensk specialutgåva, tillägg, s. 77) och av den 21 september 1999 i mål C-67/96, Albany (REG 1999, s. I-5751) att bestämmelserna i artikel 90.2 i fördraget kan åberopas av enskilda inför nationella domstolar i syfte att domstolen i fråga skall kontrollera att de villkor som föreskrivs i dessa bestämmelser har iakttagits. 20 Följaktligen kan tolkningsfrågan tas upp till sakprövning. Den första frågan 21 Den hänskjutande domstolen har ställt frågan för att få klarhet i huruvida ett organ som, såsom INAIL, i lag har ålagts att förvalta ett system för försäkring mot olycksfall i arbetet och yrkessjukdomar skall kvalificeras som företag i den mening som avses i artiklarna 85 och 86 i fördraget. 22 Enligt fast rättspraxis omfattar inom konkurrensrätten begreppet företag varje enhet som bedriver ekonomisk verksamhet, oavsett dess rättsliga status och dess sätt att finansiera verksamheten (se särskilt dom av den 12 september 2000 i de förenade målen C-180/98-C-184/98, Pavlov m.fl., REG 2000, s. I-6451, punkt 74). 23 Det följer i detta hänseende av likaledes fast rättspraxis att all verksamhet som består i att erbjuda varor eller tjänster på en viss marknad utgör ekonomisk verksamhet (dom av den 16 juni 1987 i mål 118/85, kommissionen mot Italien, REG 1987, s. 2599, punkt 7, av den 18 juni 1998 i mål C-35/96, kommissionen mot Italien, REG 1998, s. I-3851, punkt 36, och domen i det ovannämnda målet Pavlov, punkt 75). Parternas argument 24 Cisal har hävdat att INAIL är ett företag i den mening som avses i artiklarna 85 och 86 i fördraget. 25 De försäkringstjänster som INAIL tillhandahåller hantverkare är enligt Cisals mening nämligen fullt jämförbara med de tjänster som privata försäkringsföretag tillhandahåller. För det första finansieras förmånerna uteslutande genom avgifter, som fastställs på grundval av risken, vidare finns det ett nära samband mellan erlagda avgifter och utgivna förmåner så till vida att båda motsvarar en procentsats av den skadelidandes lön och slutligen att INAIL är skyldigt att förvalta det försäkringssystem för vilket det är ansvarigt på ett ekonomiskt lönsamt sätt. Varken det sociala syftet, frånvaron av vinstsyfte eller systemets fåtal inslag av solidaritet fråntar INAIL:s verksamhet dess väsentligen ekonomiska natur. 26 INAIL, den italienska regeringen och kommissionen har tvärtom hävdat att INAIL inte kan betraktas som ett företag på grund av den uppgift av allmännyttig natur som har anförtrotts institutet i fråga och de egenskaper som är karaktäristiska för det försäkringssystem som det förvaltar. I detta hänseende ligger INAIL:s fall nära det fall som var i fråga i de förenade målen C-159/91 och C-160/91, Poucet och Pistre, i vilket dom meddelades den 17 februari 1993 (REG 1993, s. I-637; svensk specialutgåva, volym 14, s. 27). 27 Till stöd för denna uppfattning har det hänvisats till följande karaktäristiska egenskaper hos försäkringssystemet. 28 För det första innefattar de förmåner som INAIL tillhandahåller inte bara ekonomiska sådana, utan även deltagande i förebyggande åtgärder, rehabilitering och verksamhet som har samband med socialhjälp. Förmånerna täcker inte endast den direkta och omedelbara skadan, utan även mer indirekta ekonomiska konsekvenser av skadan. Dessutom fastställs själva det belopp med vilket de ekonomiska förmånerna utgår - vilket beräknas utifrån den skadelidandes lön och inte utifrån omfattningen av den skada som skall ersättas - med hjälp av kriterier som fastställs i lag och beror varken på de avgifter som den försäkrade har erlagt eller på INAIL:s ekonomiska resultat. I synnerhet kan vad gäller beräkning av livräntor endast sådan lön beaktas som ligger inom ett visst intervall mellan en högsta och en lägsta inkomst, vilket fastställs på grundval av den nationella medellönen. 29 INAIL, den italienska regeringen och kommissionen har tillagt att principen om automatik vad gäller förmåner, enligt vilken dessa skall utges även när arbetsgivaren inte har erlagt de avgifter han var skyldig, utgör ett viktigt inslag av solidaritet som principiellt kännetecknar systemet för skydd mot de ekonomiska konsekvenserna av olycksfall i arbetet och yrkessjukdomar. Denna automatik har förvisso avskaffats vad gäller egenföretagare från och med den 1 januari 1998, men situationen kan fortfarande bringas i överensstämmelse med gällande regler och reformen ägde i vart fall rum efter de försäkringsperioder som är i fråga i målet vid den nationella domstolen. 30 För det andra har INAIL och den italienska regeringen vad gäller finansieringen av försäkringssystemet gjort gällande att avgifterna inte är systematiskt proportionella i föhållande till risken, då vissa särskilda risker, såsom de som har samband med asbest eller buller, delvis bärs av andra sektorer, enligt en solidaritetsprincip. Den italienska regeringen och kommissionen har tillagt att de belopp till vilka avgifterna skall uppgå måste godkännas genom dekret av den behöriga ministern. Dessutom finansieras de livräntor som utgår till följd av olycksfall i arbetet till stor del enligt fördelningsprincipen, då endast den del som motsvarar kapitalvärdet av den ursprungliga livräntan sparas för att utgöra en teknisk reserv som skall kunna säkerställa utbetalningen av förmånerna. Domstolens bedömning 31 I detta hänseende erinrar domstolen inledningsvis om att gemenskapsrätten enligt fast rättspraxis inte inverkar på medlemsstaternas behörighet att utforma sina sociala trygghetssystem (se särskilt dom av den 28 april 1998 i mål C-158/96, Kohll, REG 1998, s. I-1931, punkt 17, och av den 12 juli 2001 i mål C-157/99, Smits och Peerbooms, REG 2001, s. I-5473, punkt 44). 32 I synnerhet omfattas försäkringen mot olycksfall i arbetet och yrkessjukdomar sedan länge av det sociala skydd som medlemsstaterna garanterar hela sin befolkning eller en del av densamma. 33 Domstolen konstaterar dessutom att rådets förordning (EEG) nr 1408/71 av den 14 juni 1971 om tillämpningen av systemen för social trygghet när anställda, egenföretagare eller deras familjer flyttar inom gemenskapen, i ändrad och uppdaterad lydelse enligt rådets förordning (EG) nr 118/97 av den 2 december 1996 (EGT L 28, 1997, s. 1), innehåller särskilda bestämmelser om samordning av de nationella systemen för försäkring mot olycksfall i arbetet och yrkessjukdomar och att INAIL vad gäller Italien uttryckligen anges som behörig institution vid tillämpning av dessa bestämmelser, i den mening som avses i artikel 1 o i den nämnda förordningen (se bilaga 2, med rubriken "Behöriga institutioner", H punkt 2 i rådets förordning (EEG) nr 574/72 av den 21 mars 1972 om tillämpningen av förordning (EEG) nr 1408/71 (EGT L 74, s. 1; svensk specialutgåva, område 5, volym 1, s. 106), i ändrad och uppdaterad lydelse enligt förordning nr 118/97). 34 Det bör för övrigt noteras att det rättsliga system för försäkring mot olycksfall i arbetet och yrkessjukdomar som är i fråga i målet vid den nationella domstolen har ett socialt syfte, så till vida att det i detta system föreskrivs ett obligatoriskt socialt skydd för alla icke anställda arbetstagare i yrken som inte avser jordbruket och som bedriver en verksamhet som i lag definieras som "riskfylld verksamhet". 35 Ett sådant system har nämligen till syfte att säkerställa att samtliga skyddade personer försäkras mot olycksfall i arbetet och yrkessjukdomar, oberoende av om den skadelidande eller arbetsgivaren har gjort sig skyldig till vårdslöshet, och således utan att det är nödvändigt att utkräva skadestånd av den person som utfår vinsten av den verksamhet som medför risken. 36 Dessutom framgår det nämnda försäkringssystemets sociala syfte av det förhållandet att förmånerna utbetalas även när avgifterna inte har betalats, vilket uppenbart bidrar till att skydda alla försäkrade arbetstagare från de ekonomiska konsekvenserna av olycksfall i arbetet eller yrkessjukdomar. Till och med efter 1997 års reform, som innebar att denna automatik uteslöts vad gäller det sociala skyddet för egenföretagare, kan förmånerna fortfarande utgå om den berördes situation bringas i överensstämmelse med gällande regler, när avgifterna inte har erlagts i rätt tid. 37 Såsom framgår av domstolens rättspraxis är det dock inte i sig tillräckligt att ett försäkringssystem har ett socialt syfte för att det skall vara uteslutet att kvalificera den ifrågavarande verksamheten som ekonomisk verksamhet (se domen i de ovannämnda målen Pavlov m.fl., punkt 118). I detta hänseende förtjänar två andra aspekter att framhävas. 38 För det första kan det på grund av flera faktorer fastställas att det försäkringssystem som är i fråga i målet vid den nationella domstolen innebär ett genomförande av solidaritetsprincipen. 39 Dels finansieras det nämnda försäkringssystemet genom avgifter för vilka avgiftssatsen inte är systematiskt proportionell i förhållande till den risk som försäkringen avser. Sålunda framgår det av handlingarna i målet att avgiftssatsen inte kan överstiga en viss övre gräns, även om den verksamhet som bedrivs innefattar en mycket hög risk, då finansieringskostnaderna bärs av alla företag som ingår i samma riskklass. Dessutom beräknas avgifterna inte enbart på grundval av den risk som är knuten till det berörda företagets verksamhet, utan även på grundval av den försäkrades inkomst. 40 Dels är det belopp till vilket förmånerna uppgår inte nödvändigtvis proportionellt i förhållande till den försäkrades inkomst, då endast lön som ligger mellan ett minimi- och ett maximibelopp motsvarande den nationella medellönen minskad eller ökad med 30 procent får beaktas vid beräkningen av livräntorna. 41 Under dessa omständigheter kan, såsom generaladvokaten har påpekat i punkt 66 i sitt förslag till avgörande, det bli så att höga avgifter endast ger upphov till förmåner upp till den övre gränsen, när den ifrågavarande lönen överstiger det maximibelopp som fastställs genom dekret och, omvänt, att relativt låga avgifter, som beräknas på grundval av den lagstadgade minimilönen, ger upphov till förmåner som beräknas utifrån en högre inkomst än denna, motsvarande genomsnittslönen minskad med 30 procent. 42 Avsaknaden av direkt samband mellan de avgifter som erlagts och de förmåner som utbetalas tyder sålunda på en solidaritet mellan de högst betalda arbetstagarna och dem som med hänsyn till sin låga inkomst inte skulle omfattas av något adekvat socialt skydd om ett sådant samband förelåg. 43 För det andra framgår det av handlingarna i målet att den verksamhet som bedrivs av INAIL, vilket i lag har anförtrotts förvaltningen av det ifrågavarande systemet, står under tillsyn av staten och att förmånernas och avgifternas storlek i sista hand fastställs av denna. Dels fastställs förmånernas storlek i lag och skall utbetalas oberoende av erlagda avgifter och av det ekonomiska resultatet av de investeringar som INAIL har gjort, dels måste avgifternas storlek, vilken är föremål för ett beslut från INAIL:s sida, godkännas genom ministerdekret, varvid den behörige ministern har faktisk behörighet att förkasta de föreslagna tarifferna och anmoda INAIL att inge ett nytt förslag till honom i vilket vissa anvisningar skall beaktas. 44 Sammanfattningsvis följer det av ovanstående att storleken på förmåner och avgifter, vilka utgör de två huvudkomponenterna i det system som INAIL förvaltar, står under tillsyn av staten och att den obligatoriska anslutning som karaktäriserar ett sådant försäkringssystem är oundgängligt för systemets ekonomiska jämvikt samt för genomförandet av solidaritetsprincipen, vilken får som följd att de förmåner som utges till den försäkrade inte är proportionella till de avgifter som denne har erlagt. 45 INAIL fyller således en funktion av uteslutande social art genom att på detta sätt bidra till förvaltningen av en av de traditionella sektorerna för social trygghet, i förevarande fall försäkring mot olycksfall i arbetet och yrkessjukdomar. Följaktligen är INAIL:s verksamhet inte ekonomisk verksamhet i konkurrensrättslig mening, och organet i fråga utgör därmed inte ett företag i den mening som avses i artiklarna 85 och 86 i fördraget. 46 Med hänsyn till ovanstående skall den första frågan besvaras så, att ett organ som, såsom INAIL, genom lag har anförtrotts förvaltningen av ett system för försäkring mot olycksfall i arbetet och yrkessjukdomar inte omfattas av begreppet företag, i den mening som avses i artiklarna 85 och 86 i fördraget. Den andra frågan 47 Med hänsyn till svaret på den första frågan saknas anledning att besvara den andra frågan. Beslut om rättegångskostnader Rättegångskostnader 48 De kostnader som har förorsakats den italienska regeringen och kommissionen, vilka har inkommit med yttranden till domstolen, är inte ersättningsgilla. Eftersom förfarandet i förhållande till parterna i målet vid den nationella domstolen utgör ett led i beredningen av samma mål, ankommer det på den nationella domstolen att besluta om rättegångskostnaderna. Domslut På dessa grunder beslutar DOMSTOLEN (femte avdelningen) - angående de frågor som genom beslut av den 25 maj 2000 har ställts av Tribunale di Vicenza - följande dom: Ett organ som, såsom Istituto nazionale per l'assicurazione contro gli infortuni sul lavoro (INAIL), genom lag har anförtrotts förvaltningen av ett system för försäkring mot olycksfall i arbetet och yrkessjukdomar omfattas inte av begreppet företag i den mening som avses i artiklarna 85 och 86 i EG-fördraget (nu artiklarna 81 EG och 82 EG).

62008TJ0223

nl

Beroep tegen de beslissing van de eerste kamer van beroep van het BHIM van 10 april 2008 (zaak R 709/2007‑1) inzake een procedure tot vervallenverklaring tussen AD Bulgartabac Holding Sofia en Iranian Tobacco Co. Gegevens betreffende de zaak Ingeschreven gemeenschapsmerk waarvan vervallenverklaring is gevorderd: beeldmerk „Bahman” voor waren van klasse 34 – gemeenschapsmerk nr. 427336 Houder van het gemeenschapsmerk: Iranian Tobacco Co. Partij die vervallenverklaring van het gemeenschapsmerk vordert: AD Bulgartabac Holding Sofia Beslissing van de nietigheidsafdeling: vervallenverklaring van het betrokken gemeenschapsmerk Beslissing van de kamer van beroep: verwerping van het beroep van verzoekster Dictum 1) Het beroep wordt verworpen. 2) Iranian Tobacco Co. wordt verwezen in de kosten.

62002TJ0052

es

Hechos 1       Société nouvelle des couleurs zinciques SA (en lo sucesivo, «demandante» o «SNCZ») es una empresa francesa que produce fosfato de zinc y cromatos de zinc, estroncio y bario. Todos estos productos son pigmentos minerales y anticorrosivos utilizados en pintura y recubrimientos. En 2000, su volumen de negocios a escala mundial era de 17,08 millones de euros. 2       Aunque puedan tener fórmulas químicas ligeramente distintas, los ortofosfatos de zinc constituyen un producto químico homogéneo, genéricamente denominado «fosfato de zinc». El fosfato de zinc, obtenido a partir del óxido de zinc y del ácido fosfórico, se utiliza con frecuencia como pigmento mineral anticorrosión en la industria de la pintura. Se comercializa como fosfato de zinc estándar o como fosfato de zinc modificado o «activado». 3       En 2001, la mayor parte del mercado mundial de fosfato de zinc estaba en manos de los cinco productores europeos siguientes: Dr. Hans Heubach GmbH & Co. KG (en lo sucesivo, «Heubach»), James M. Brown Ltd (en lo sucesivo, «James Brown»), SNCZ, Trident Alloys Ltd (en lo sucesivo, «Trident») (anteriormente Britannia Alloys and Chemicals Ltd; en lo sucesivo, «Britannia») y Union Pigments AS (anteriormente Waardals AS) (en lo sucesivo, «Union Pigments»). Entre 1994 y 1998, el valor del mercado del fosfato de zinc estándar era de unos 22 millones de euros anuales a escala mundial y de 15 a 16 millones de euros aproximadamente en el ámbito del Espacio Económico Europeo (EEE). En el EEE, Heubach, SNCZ, Trident (anteriormente Britannia) y Union Pigments poseían cuotas bastante similares del mercado del fosfato de zinc estándar, en torno al 20 %. James Brown poseía una cuota de mercado netamente inferior. Los compradores de fosfato de zinc son los principales fabricantes de pinturas. El mercado de las pinturas está dominado por algunos grupos químicos multinacionales. 4       El 13 y 14 de mayo de 1998, la Comisión inspeccionó, simultáneamente y sin previo aviso, los locales de Heubach, de SNCZ y de Trident, con arreglo al artículo 14, apartado 2, del Reglamento nº 17 del Consejo, de 6 de febrero de 1962, Primer Reglamento de aplicación de los artículos 85 y 86 del Tratado (DO 1962, 13, p. 204; EE 08/01, p. 22). Del 13 al 15 de mayo de 1998, a petición de la Comisión, formulada en virtud del artículo 8, apartado 3, del Protocolo 23 del Acuerdo EEE, el Órgano de Vigilancia de la Asociación Europea de Libre Comercio (AELC) inspeccionó, simultáneamente y sin previo aviso, los locales de Union Pigments, con arreglo al artículo 14, apartado 2, del capítulo II del Protocolo 4 del Acuerdo entre los Estados de la AELC por el que se instituyen un Órgano de Vigilancia y un Tribunal de Justicia. 5       Durante el procedimiento administrativo, Union Pigments y Trident manifestaron a la Comisión su intención de cooperar plenamente con ella, conforme a la Comunicación de la Comisión de 18 de julio de 1996 relativa a la no imposición de multas o a la reducción de su importe en los asuntos relacionados con acuerdos entre empresas (DO C 207, p. 4; en lo sucesivo, «Comunicación sobre la cooperación») e hicieron sendas declaraciones sobre el cártel (en lo sucesivo, «declaración de Union Pigments» y «declaración de Trident»). 6       El 2 de agosto de 2000, la Comisión aprobó un pliego de cargos contra las empresas destinatarias de la Decisión que es objeto del presente recurso (véase el apartado 7), incluida la demandante. En su respuesta de 1 de diciembre de 2000 al pliego de cargos, la demandante declaró que no impugnaba sustancialmente los hechos establecidos en el mismo. 7       El 11 de diciembre de 2001, la Comisión adoptó la Decisión 2003/437/CE relativa a un procedimiento con arreglo al artículo 81 del Tratado CE y al artículo 53 del Acuerdo EEE (Asunto COMP/E-1/37.027 – Fosfato de zinc) (DO L 153, p. 1). La Decisión tomada en consideración a efectos de la presente sentencia es la que fue notificada a las empresas interesadas y que figura como anexo a la demanda (en lo sucesivo, «Decisión impugnada»). Dicha Decisión es, en determinados aspectos, distinta de la que se publicó en el Diario Oficial de la Unión Europea. 8       En la Decisión impugnada, la Comisión indica que entre el 24 de marzo de 1994 y el 13 de mayo de 1998 existió un cártel formado por Britannia (Trident desde el 15 de marzo de 1997), Heubach, James Brown, SNCZ y Union Pigments. Según ella, el acuerdo se limitó al fosfato de zinc estándar. Señala que, primero, los miembros del cártel adoptaron un acuerdo de reparto del mercado con cuotas de venta para los productores. En segundo lugar, fijaron precios «mínimos» o «recomendados» en cada reunión y en general los respetaron. En tercer lugar, se llevó a cabo, en cierta medida, un reparto de los clientes. 9       La parte dispositiva de la Decisión impugnada tiene la siguiente redacción: «Artículo 1 Britannia […], […] Heubach […], James […] Brown […], [SNCZ], Trident […] y [Union Pigments] han infringido las disposiciones del apartado 1 del artículo 81 del Tratado y del apartado 1 del artículo 53 del Acuerdo EEE al haber participado en un acuerdo continuado y/o una práctica concertada en el sector del fosfato de cinc. La duración de la infracción fue la siguiente: a)       en el caso de […] Heubach […], James […] Brown […], [SNCZ] y [Union Pigments]: del 24 de marzo de 1994 al 13 de mayo de 1998; […] Artículo 3 Por la infracción mencionada en el artículo 1 se imponen las multas siguientes: a)      Britannia […]: 3,37 millones de euros; b)      […] Heubach […]: 3,78 millones de euros; c)      James […] Brown […]: 940.000 euros; d)      [SNCZ]: 1,53 millones de euros; e)      Trident […]: 1,98 millones de euros; f)      [Union Pigments]: 350.000 euros. […]» 10     Para calcular el importe de las multas, la Comisión utilizó el método establecido en las Directrices para el cálculo de las multas impuestas en aplicación del apartado 2 del artículo 15 del Reglamento nº 17 y del apartado 5 del artículo 65 del Tratado CECA (DO 1998, C 9, p. 3; en lo sucesivo, «Directrices») y la Comunicación sobre la cooperación. 11     Así, la Comisión fijó primero un «importe básico», en función de la gravedad y duración de la infracción (véanse los considerandos 261 a 313 de la Decisión impugnada). 12     Por lo que se refiere al primer factor, estimó que la infracción debía calificarse como «muy grave», teniendo en cuenta la naturaleza del comportamiento examinado, su impacto real en el mercado del fosfato de zinc y el hecho de que abarcó al conjunto del mercado común y, tras su creación, del EEE (considerando 300 de la Decisión impugnada). Sin perjuicio del carácter muy grave de la infracción, la Comisión explicó que tendría en cuenta el tamaño limitado del mercado de referencia (considerando 303 de la Decisión impugnada). 13     La Comisión aplicó un «trato diferenciado» a las empresas afectadas con el fin, por una parte, de tener en cuenta la capacidad económica efectiva de los responsables para causar un daño significativo a la competencia y, por otra, de fijar la multa a un nivel que asegurase un efecto disuasorio suficiente (considerando 304 de la Decisión impugnada). A tal efecto, dividió las empresas afectadas en dos categorías, en función de su «importancia relativa en el mercado afectado». De este modo, se basó en el volumen de negocios realizado por cada una de estas empresas en el EEE durante el último año de la infracción con la venta del producto de que se trata y tuvo en cuenta el hecho de que la demandante, Britannia (Trident a partir del 15 de marzo de 1997), Heubach y Union Pigments eran «los principales productores de fosfato de cinc en el EEE, con cuotas de mercado bastante próximas al 20 %» (considerandos 307 y 308 de la Decisión impugnada). La demandante fue clasificada, junto con Britannia, Heubach, Trident y Union Pigments, en la primera categoría («punto de partida» de 3 millones de euros). James Brown, cuya cuota de mercado era «perceptiblemente inferior», fue clasificada en la segunda categoría («punto de partida» de 750.000 euros) (considerandos 308 y 309 de la Decisión impugnada). 14     En cuanto al factor relativo a la duración, la Comisión consideró que la infracción imputable a la demandante era de duración «media», al haberse extendido desde el 24 de marzo de 1994 hasta el 13 de mayo de 1998 (considerando 310 de la Decisión impugnada). En consecuencia, aumentó en un 40 % el punto de partida de la demandante, llegando así a un «importe básico» de 4,2 millones de euros (considerandos 310 y 313 de la Decisión impugnada). 15     A continuación, la Comisión consideró que en el caso de autos no concurrían circunstancias agravantes ni atenuantes (considerandos 314 a 336 de la Decisión impugnada). Además, desestimó los argumentos basados en el «difícil contexto económico» en el que la infracción había tenido lugar y en las características específicas de las empresas en cuestión (considerandos 337 a 343 de la Decisión impugnada). En consecuencia, la Comisión fijó en 4,2 millones de euros el importe de la multa «antes de cualquier aplicación de la Comunicación [sobre la cooperación]» en lo que respecta a la demandante (considerando 344 de la Decisión impugnada). 16     Por otra parte, la Comisión recordó el límite que, con arreglo al artículo 15, apartado 2, del Reglamento nº 17, no podían sobrepasar las multas impuestas a las empresas afectadas. Así pues, el importe de la multa de la demandante, antes de la aplicación de la Comunicación sobre la cooperación, se redujo a 1,7 millones de euros y el de Union Pigments a 700.000 euros. Los importes de las multas impuestas a las demás empresas, antes de la aplicación de la Comunicación sobre la cooperación, no se vieron afectados por dicho límite (considerando 345 de la Decisión impugnada). 17     Por último, la Comisión concedió a la demandante una reducción del 10 % con arreglo a lo dispuesto en la Comunicación sobre la cooperación, por haber declarado, en su respuesta al pliego de cargos, que no impugnaba sustancialmente los hechos establecidos en el mismo (considerandos 360, 363 y 366 de la Decisión impugnada). El importe final de la multa impuesta a la demandante se elevó así a 1,53 millones de euros (considerando 370 de la Decisión impugnada). Procedimiento y pretensiones de las partes 18     La demandante interpuso el presente recurso mediante demanda presentada en la Secretaría del Tribunal de Primera Instancia el 27 de febrero de 2002. 19     Visto el informe del Juez Ponente, el Tribunal de Primera Instancia (Sala Quinta) decidió abrir la fase oral y, en el marco de las diligencias de ordenación del procedimiento, requirió a la Comisión para que presentase un documento y respondiese por escrito a una pregunta. La Comisión cumplimentó ambos requerimientos. 20     En la vista celebrada el 2 de julio de 2004, se oyeron los informes orales de las partes y sus respuestas a las preguntas formuladas por el Tribunal de Primera Instancia. 21     La demandante solicita al Tribunal de Primera Instancia que: –       Con carácter principal, anule el artículo 3 de la Decisión impugnada. –       Con carácter subsidiario, reduzca el importe de la multa. –       Condene en costas a la Comisión. 22     La Comisión solicita al Tribunal de Primera Instancia que: –       Desestime el recurso. –       Condene en costas a la demandante. Fundamentos de Derecho 23     La demandante invoca tres motivos para fundamentar su recurso. El primero se basa en la infracción del artículo 15, apartado 2, del Reglamento nº 17; el segundo en la vulneración del principio de proporcionalidad, y el tercero en la violación del principio de no discriminación. Sobre el primer motivo, basado en la infracción del artículo 15, apartado 2, del Reglamento nº 17 Alegaciones de las partes 24     Según la demandante, la Comisión infringió el artículo 15, apartado 2, del Reglamento nº 17 al fijar el punto de partida de su multa en 3 millones de euros. La citada parte considera que este importe sobrepasa el límite máximo de las multas establecido en dicho precepto. 25     La demandante afirma, en primer lugar, que tal determinación arbitraria del punto de partida es contraria a lo previsto expresamente en el artículo 15, apartado 2, del Reglamento nº 17. Esta disposición faculta a la Comisión para superar el límite inicial de 1 millón de euros hasta llegar al 10 % del volumen de negocios, pero no autoriza en modo alguno el uso de un método consistente en fijar de entrada el punto de partida más allá del límite máximo del 10 %, para posteriormente reducir la cuantía de la multa a fin de cumplir lo dispuesto en la misma. Por tanto, el método de cálculo aplicado en este asunto, que establece como punto de partida para la demandante la cantidad de 3 millones de euros, un 17 % de su volumen de negocios mundial, es, según la demandante, ilegal. 26     La demandante sostiene que la Comisión desnaturaliza los términos del artículo 15, apartado 2, del Reglamento nº 17 cuando afirma que éste exige que la multa finalmente impuesta a una empresa se «reduzca» en caso de que su importe «exceda» el límite del 10 % del volumen de negocios. En realidad, añade la demandante, dicha disposición no prevé una reducción al límite del 10 %, sino que sólo contempla expresamente la posibilidad de elevar «hasta el 10 %» el importe de la multa cuando el mismo, inicialmente fijado entre 1.000 y 1 millón de euros, esté por debajo de dicho límite. 27     La demandante rechaza que la sentencia del Tribunal de Primera Instancia de 20 de marzo de 2002, HFB y otros/Comisión (T‑9/99, Rec. p. II‑1487), corrobore la tesis de la Comisión según la cual el punto de partida puede fijarse más allá del límite del 10 % del volumen de negocios de la empresa afectada. En esa sentencia, el Tribunal de Primera Instancia se pronunció sobre la utilización por la Comisión de un «importe intermedio» superior al límite del 10 % «en sus cálculos» y no como «base» de los mismos. Por consiguiente, no contempló la posibilidad de establecer el punto de partida por encima del límite del 10 %. Esta interpretación queda confirmada por el hecho de que el Tribunal de Primera Instancia manifestase que sólo «algunos de los factores tenidos en cuenta en sus cálculos no influyeron en el importe final de la multa» (sentencia HFB y otros/Comisión, antes citada, apartado 452). Pues bien, conforme al método aplicado en este asunto por la Comisión ninguno de los «factores» influye, por definición, en el importe final, con la única excepción de la reducción por «cooperación», dado que la Comisión la aplicó después de reducir el importe intermedio para ajustarlo al límite del 10 %. Por otra parte, la demandante observa que la sentencia HFB y otros/Comisión, antes citada, no fue publicada íntegramente en la Recopilación, como sucede con las demás sentencias a que se refiere la Comisión en el marco del presente motivo, sin duda porque el órgano jurisdiccional comunitario consideró que los pasajes omitidos de dichas sentencias no contenían doctrina jurisprudencial. 28     En segundo lugar, la demandante alega que el modo en que se fijó el punto de partida en el caso de autos infringe el artículo 15, apartado 2, del Reglamento nº 17, ya que no se tuvo en cuenta para calcular el importe de la multa el factor relativo a la duración de la infracción. Recuerda que este precepto obliga a la Comisión a establecer la multa tomando en consideración «además de la gravedad de la infracción, la duración de ésta». En el presente asunto, tras haber fijado el punto de partida en 3 millones de euros, cantidad muy por encima del límite del 10 %, la Comisión aumentó dicho importe en un 40 % debido a la duración «media» de la infracción, elevándolo de esta forma hasta 4,2 millones de euros. Ahora bien, cuando el punto de partida determinado sobre la base de la gravedad de la infracción supera ampliamente el límite del 10 % del volumen de negocios resulta totalmente imposible, según la demandante, modular posteriormente el importe en función de la duración, por lo que el cálculo anterior es un mero ejercicio teórico destinado únicamente a aparentar que se cumple lo dispuesto en el artículo 15, apartado 2, del Reglamento nº 17. 29     La demandante sostiene que la Comisión debería haber tenido en cuenta, como elemento relativamente moderador de la sanción, que la infracción imputada a la demandante era de duración media, ya que normalmente se le tendría que haber impuesto una multa mayor si la infracción cometida, además de «muy grave», hubiera sido de duración «larga» o «muy larga». El hecho de que el importe de una sanción se establezca sin considerar la duración de la infracción resulta, según la demandante, «profundamente nocivo» para la política de la competencia, ya que no ofrece a las empresas, sobre todo las pequeñas y medianas (PYME), incentivo alguno para que limiten la duración de su participación en un cártel. 30     Por lo que respecta a la pertinencia, a efectos de la consideración de la duración de una infracción, de la sentencia HFB y otros/Comisión, citada en el apartado 27 supra, la demandante observa, en primer término, que en dicha sentencia el Tribunal de Primera Instancia enjuició una excepción de ilegalidad relativa a las Directrices, por lo que analizó las objeciones de carácter general formuladas en contra de éstas. En el presente asunto, en cambio, se trata de comprobar si el cálculo concreto específicamente realizado en el caso de la demandante cumple lo dispuesto en el artículo 15, apartado 2, del Reglamento nº 17. A continuación, la demandante recuerda que, en la citada sentencia, el Tribunal de Primera Instancia consideró únicamente un supuesto en el que «algunos de los factores» tenidos en cuenta no influían en el importe final de la multa (apartado 453). No se pronunció sobre el factor relativo a la duración. La demandante estima que, dado que este factor es uno de los dos que se mencionan en el artículo 15, apartado 2, del Reglamento nº 17, debe ser forzosamente considerado y afectar al importe final de la multa, so pena de privar totalmente de fuerza vinculante y de efecto útil al Reglamento nº 17 (sentencia del Tribunal de Primera Instancia de 20 de marzo de 2002, Dansk Rørindustri/Comisión, T‑21/99, Rec. p. II‑1681, apartado 203). 31     Por último, la demandante critica el hecho de que la Comisión tuviese en cuenta el factor relativo a la cooperación después de la aplicación del límite del 10 % y, por otra parte, aumentase el importe de base en función de la duración de la infracción antes de la aplicación de dicho límite. La aplicación de este método lleva a que el factor relativo a la cooperación, previsto en las Directrices, influya directamente en el importe efectivo de la multa, lo que favorece que las empresas cooperen con la Comisión. En cambio, según la demandante, éstas sólo obtienen una ventaja teórica de la aplicación del factor relativo a la duración, previsto en un reglamento del Consejo, sin que se les incite, por tanto, a poner fin lo antes posible a la infracción . 32     En tercer lugar, la demandante sostiene que la fijación de un punto de partida muy superior al límite del 10 % infringe el artículo 15, apartado 2, del Reglamento nº 17, porque no permite que las circunstancias agravantes y atenuantes afecten al importe de la multa impuesta. Añade que, a la vista de la jurisprudencia y de sus propias Directrices, la Comisión no puede adoptar un método que impida totalmente la consideración efectiva de tales circunstancias, ya que éstas deben incluirse en la evaluación de la gravedad de la infracción, criterio previsto en el artículo 15, apartado 2, del Reglamento nº 17 (sentencia del Tribunal de Primera Instancia de 12 de julio de 2001, Tate & Lyle y otros/Comisión, asuntos acumulados T‑202/98, T‑204/98 y T‑207/98, Rec. p. II‑2035, apartado 109). 33     En cuarto lugar, la demandante alega que el método usado por la Comisión para determinar el importe de las multas no indica cuáles son los elementos que debe considerar dicha institución para fijar el punto de partida. Si bien las Directrices señalan como importe «previsto» para las infracciones muy graves la cantidad de 20 millones de euros, la Comisión percibió el carácter inadecuado de tales importes en casos como éste, en el que dicho «mínimo» resultaba ser muy superior, para todas las empresas afectadas, tanto las pequeñas como las medianas, al límite del 10 % del volumen de negocios. La demandante subraya que «esta ausencia de límites claros, que resulta como mínimo chocante en el contexto de una iniciativa que pretende asegurar “la transparencia y el carácter objetivo de las decisiones”, se convertiría en una arbitrariedad total si permitiese además a la Comisión ignorar los criterios que le impone el artículo 15, apartado 2». 34     Por su parte, la Comisión sostiene, basándose en particular en la jurisprudencia del Tribunal de Primera Instancia en los denominados asuntos de los «Tubos preaislados» (sentencias HFB y otros/Comisión, citada en el apartado 27 supra, y Dansk Rørindustri/Comisión, citada en el apartado 30 supra; sentencias del Tribunal de Primera Instancia de 20 de marzo de 2002, Brugg Rohrsyteme/Comisión, T‑15/99, Rec. p. II‑1613, apartado 150, y Lögstör Rör/Comisión, T‑16/99, Rec. p. II‑1633, apartado 292), que la demandante realiza una interpretación errónea de las disposiciones del artículo 15, apartado 2, del Reglamento nº 17 y que, por tanto, el primer motivo debe ser desestimado. 35     La Comisión considera inadmisible, por tratarse de un motivo nuevo, que la demandante alegue en su escrito de réplica que las Directrices no contienen ningún criterio general que permita establecer el nivel que normalmente debería alcanzar el punto de partida. En realidad, esta alegación nada tiene que ver con la eventual infracción del artículo 15, apartado 2, del Reglamento nº 17, en la que se basa el primer motivo, por lo que no puede considerarse que constituya un desarrollo del mismo. En cualquier caso, según la Comisión, la alegación carece de pertinencia, ya que las Directrices sí proporcionan criterios para determinar el punto de partida. Apreciación del Tribunal de Primera Instancia 36     La demandante sostiene que la Comisión infringió el artículo 15, apartado 2, del Reglamento nº 17 porque el punto de partida utilizado para calcular el importe de la multa, que fue de 3 millones de euros, lo que equivale al 17 % de su volumen de negocios, superaba el límite del 10 % previsto en dicha disposición. No puede estimarse esta alegación. 37     A tenor del artículo 15, apartado 2, del Reglamento nº 17, «la Comisión podrá, mediante decisión, imponer a las empresas y asociaciones de empresas multas que vayan de un mínimo de mil unidades de cuenta a un máximo de un millón de unidades de cuenta, pudiéndose elevar este límite máximo hasta el diez por ciento del volumen de negocios alcanzado durante el ejercicio económico precedente por cada empresa que hubiere tomado parte en la infracción cuando, deliberadamente o por negligencia [...] cometan una infracción a las disposiciones del apartado 1 del artículo [81], […] del Tratado». La misma disposición prevé que, «para establecer la cuantía de la multa, se tomará en consideración, además de la gravedad de la infracción, la duración de ésta». 38     Al facultar a la Comisión para imponer multas por un importe que puede elevarse hasta el 10 % del volumen de negocios alcanzado durante el ejercicio económico precedente, el artículo 15, apartado 2, del Reglamento nº 17 exige reducir el importe de la multa finalmente impuesta a una empresa en caso de que este supere el 10 % de su volumen de negocios, y ello con independencia de las operaciones de cálculo intermedias destinadas a tener en cuenta la duración y la gravedad de la infracción. De lo que se desprende que el límite máximo del 10 % establecido en el citado precepto sólo se aplica al importe final de la multa impuesta por la Comisión (sentencia HFB y otros/Comisión, citada en el apartado 27 supra, apartado 451; sentencia del Tribunal de Primera Instancia de 29 de abril de 2004, Tokai Carbon y otros/Comisión, asuntos acumulados T‑236/01, T‑239/01, T‑244/01 a T‑246/01, T‑251/01 y T‑252/01, Rec. p. II‑0000, apartados 367 y 368). 39     En contra de lo que sostiene la demandante, el punto de partida es uno de los «importes intermedios» en el sentido de la jurisprudencia citada en el apartado 38 supra (véanse, en este sentido, las sentencias HFB y otros/Comisión, citada en el apartado 27 supra, apartado 450, y Dansk Rørindustri/Comisión, citada en el apartado 30 supra, apartados 183, 184 y 205; véase también, por analogía, la sentencia del Tribunal de Primera Instancia de 9 de julio de 2003, Daesang y Sewon Europe/Comisión, T‑230/00, Rec. p. II‑2733, apartado 56). 40     Por otra parte, cuando la Comisión utiliza en sus cálculos un importe intermedio, incluyendo el punto de partida, que supera el límite máximo del 10 % del volumen de negocios de la empresa afectada, no puede censurarse el hecho de que algunos de los factores tenidos en cuenta en dichos cálculos no influyan en el importe final de la multa. En efecto, lo anterior es consecuencia de la prohibición de sobrepasar el límite máximo del 10 % del volumen de negocios de la empresa afectada que establece el artículo 15, apartado 2, del Reglamento nº 17 (sentencia HFB y otros/Comisión, citada en el apartado 27 supra, apartado 453). Entre los «factores» que pueden no afectar al importe final de la multa se encuentra el relativo a la duración (sentencias HFB y otros/Comisión, citada en el apartado 27 supra, apartados 450 a 453, y Dansk Rørindustri/Comisión, citada en el apartado 30 supra, apartado 251). 41     Por lo que respecta a la alegación de la demandante basada en que el factor relativo a la cooperación se tiene en cuenta tras la aplicación del límite del 10 %, afectando así directamente al importe de la multa, basta con señalar que este método garantiza que la Comunicación sobre la cooperación pueda ser útil: si el importe de base excediese ampliamente el límite del 10 % antes de la aplicación de la citada Comunicación sin que dicho límite pudiera ser aplicado inmediatamente, el incentivo de la empresa afectada para cooperar con la Comisión sería mucho menor, dado que la multa final se llevaría al 10 % en cualquier caso, con o sin cooperación (sentencia Tokai Carbon y otros/Comisión, citada en el apartado 38 supra, apartados 352 a 354). 42     En cuanto a la alegación de la demandante según la cual las Directrices no contienen ningún criterio general que permita establecer el nivel en que debe situarse normalmente el punto de partida, puede desestimarse sin que sea necesario pronunciarse sobre su admisibilidad (véase el apartado 35 supra) . El Tribunal de Primera Instancia considera que en relación con dicha cuestión basta con señalar que las Directrices establecen unas sanciones para las infracciones muy graves por un importe «previsto» superior a 20 millones de euros (número 1, sección A, tercer guión, párrafo segundo). No es posible proporcionar instrucciones concretas sobre los puntos de partida de todas las infracciones posibles. Además, del número 1, sección A, tercer guión, párrafo segundo, se deduce con claridad que el importe de las multas puede ser inferior a 20 millones de euros, lo que invalida la alegación de la demandante relativa a que estas Directrices no fueron concebidas para su aplicación a las PYME. Por otra parte, las propias Directrices permiten a la Comisión tomar en consideración, cuando las circunstancias lo requieran, la situación específica en que se encuentran las PYME (sentencia Lögstör Rör/Comisión, citada en el apartado 34 supra, apartado 295). 43     De las citadas Directrices se desprende claramente que las multas impuestas a las PYME que hayan participado en infracciones muy graves no sólo pueden ser inferiores a 20 millones de euros, sino que deben también adecuarse al límite del 10 % previsto en el artículo 15, apartado 2, del Reglamento nº 17. Procede, por tanto, desestimar la imputación de la demandante basada en la ausencia de criterios generales al respecto. 44     De ello se deduce que debe desestimarse en su totalidad el primer motivo. Sobre el segundo motivo, basado en la vulneración del principio de proporcionalidad 45     Con carácter preliminar, la demandante advierte que, teniendo en cuenta la reducción del 10 % con arreglo a la Comunicación sobre la cooperación, la multa que se le impuso es la mayor sanción que se podía legalmente adoptar en su caso, ya que representa un 9 % de su volumen mundial de negocios. Según la información de que dispone la citada parte, la Comisión no había aplicado nunca una sanción tan severa durante los 40 años anteriores. Por ello, la demandante sostiene que la Comisión vulneró el principio de proporcionalidad. 46     El segundo motivo se compone de tres partes, en las que la demandante alega sucesivamente la vulneración del principio de proporcionalidad: –       porque la multa que se le impuso es totalmente desproporcionada, en especial en comparación con las correspondientes a otras empresas, tanto en el presente asunto como en otros asuntos recientes; –       porque la Comisión calculó el límite de su multa sobre la base de su volumen de negocios mundial, y –       porque la demandada no tuvo en cuenta la proporción que sobre su volumen de negocios global representaban sus ventas del producto en cuestión. Sobre la primera parte, relativa a que la multa impuesta a la demandante es totalmente desproporcionada –       Alegaciones de las partes 47     La demandante afirma que, en este asunto, la fijación arbitraria de un punto de partida muy superior al límite del 10 % condujo a la imposición de una sanción manifiestamente desproporcionada. Explica que, al establecer un punto de partida para la demandante equivalente al 17 % de su volumen de negocios mundial, es decir un 170 % del máximo legal, se «garantizaba» la imposición a ésta de una multa por el importe máximo, y ello sin que hubiera nada que justificase tal severidad. En particular, la demandante señala que el importe de la multa no guarda relación alguna con la gravedad de la infracción, su tamaño y su propia responsabilidad. La sanción impuesta se basa en un método de cálculo que no toma en absoluto en consideración su situación concreta. Añade que la propia Comisión admite que la infracción que cometió fue de duración «mediana», y no «larga». 48     Según la demandante, la imposición a una PYME de una multa en su cuantía máxima es contraria a los criterios establecidos por la jurisprudencia y por las Directrices de la Comisión. El Tribunal de Primera Instancia, al enjuiciar la legalidad de estas últimas, indicó que podía resultar conveniente ponderar los importes en ellas establecidos, «sobre todo cuando existe una disparidad considerable en cuanto a la dimensión de las empresas responsables de una infracción de la misma naturaleza, y para adaptar en consecuencia el punto de partida general en función del carácter específico de cada empresa» (sentencia del Tribunal de Primera Instancia de 13 de diciembre de 2001, Acerinox/Comisión, T‑48/98, Rec. p. II‑3859, apartado 80). En la sentencia Acerinox/Comisión, antes citada, el Tribunal de Primera Instancia también desestimó la alegación de una de las demandantes, basada en el tamaño más reducido de sus cuotas de mercado, señalando que lo que debía fundamentalmente tenerse en cuenta era su «tamaño» y su «pujanza económica» (apartados 89 y 90). De esta forma, el Tribunal de Primera Instancia subrayó la importancia del tamaño de la empresa, con independencia de sus cuotas de mercado. La demandante señala que, en el caso de autos, la Comisión ignoró totalmente el hecho de que la demandante era una PYME particularmente modesta y de que existía una «disparidad considerable» en cuanto al tamaño de las distintas empresas afectadas. 49     La demandante estima que las Directrices no fueron en absoluto concebidas para su aplicación a las PYME. En este sentido señala que, en el caso de infracciones muy graves, las mismas establecen una multa «prevista» de más de 20 millones de euros. Pues bien, prosigue, dicho importe presupone como mínimo un volumen de negocios de 200 millones de euros, once veces mayor que el de la demandante. 50     La demandante sostiene que una de las consecuencias del método arbitrario adoptado por la Comisión para la determinación del importe de las multas es que se sanciona menos a las grandes empresas que a las PYME. En primer lugar, en lo que respecta al caso de autos, la citada parte considera manifiestamente desproporcionado que las multas correspondientes a las grandes empresas sean la mitad de las impuestas a las PYME por infracciones exactamente iguales. La demandante remite, a este respecto, a un cuadro que figura en la demanda en el que se indica el importe de la multa impuesta a cada una de las empresas imputadas. Afirma que la multa que se le impuso a ella es la más alta y supone prácticamente el doble de la impuesta a Heubach, a pesar de que las infracciones imputadas coincidían totalmente en cuanto a su gravedad y duración. La demandante aclara, a este respecto, que formula sus comparaciones en proporción al volumen de negocios y no en términos absolutos. En segundo lugar, señala que la desproporción es también evidente si se compara la multa de la demandante con la que se impuso a otras empresas en asuntos similares. Así, en la Decisión 2001/716/CE de la Comisión, de 18 de julio de 2001, relativa al procedimiento de conformidad con el artículo 81 del Tratado CE y el artículo 53 del Acuerdo sobre el EEE (Asuntos COMP.D.2 37.444 – SAS/Maersk Air y COMP.D.2 37.386 − SUN-Air contra SAS y Maersk Air) (DO L 265, p. 15; en lo sucesivo «Decisión SAS»), la sociedad SAS fue condenada al pago de una multa equivalente al 0,79 % de su volumen de negocios mundial, tras la aplicación de una reducción del 10 % con arreglo a la Comunicación sobre la cooperación, lo que equivale a una multa once veces inferior, en proporción al volumen de negocios, que la impuesta a la demandante. Esta última subraya que, para una empresa con un volumen de negocios mundial cercano a los 5.000 millones de euros, una multa que suponga el 0,79 % del mismo es insignificante, mientras que para ella, cuyo volumen de negocios es de 17 millones de euros, una multa de 1,53 millones de euros constituye una sanción enorme (sentencia del Tribunal de Primera Instancia de 6 de julio de 2000, Volkswagen/Comisión, T‑62/98, Rec. p. II‑2707, apartados 336 y 347). 51     En cuanto a la alegación de la Comisión relativa a que el tamaño de la demandante fue tenido en cuenta, ya que el punto de partida se fijó en 3 millones de euros y no en 20 millones de euros como preveían la Directrices, la demandante sostiene, en su escrito de réplica, que la citada institución ignora la necesidad de apreciar el tamaño de la multa en relación con el de la empresa. En efecto, la Comisión sólo compara valores absolutos, por lo que no concede importancia alguna a su relación con el volumen de negocios a efectos de apreciar la importancia de una multa para una empresa determinada. Ahora bien, las Directrices «no se oponen a que dichos volúmenes de negocios se tengan en cuenta al determinar el importe de la multa, a fin de respetar los principios generales del Derecho comunitario y cuando las circunstancias así lo exijan» (sentencia HFB y otros/Comisión, citada en el apartado 27 supra, apartado 447). En el presente caso, la Comisión debería haber considerado el volumen de negocios a la hora de calcular el importe de la multa para no incurrir en una vulneración del principio de proporcionalidad. La demandante señala que el carácter esencial del criterio del volumen de negocios queda reflejado en varias normas importantes, como el Reglamento (CEE) nº 4064/89 del Consejo, de 21 de diciembre de 1989, sobre el control de las operaciones de concentración entre empresas [DO L 395, p. 1; en su versión rectificada (DO 1990, L 257, p. 13), y modificada por el Reglamento (CE) nº 1310/97 del Consejo, de 30 de junio de 1997 (DO L 180, p. 1)] y las disposiciones relativas a las PYME. 52     Por lo que respecta a la alegación de la Comisión según la cual no cabe reprochar a dicha institución que el importe de la multa impuesta a determinadas empresas sea superior, en proporción al volumen de negocios, que la correspondiente a otras empresas implicadas en la misma infracción, la demandante sostiene que la jurisprudencia citada al respecto sólo resulta de aplicación a las empresas que se encuentran en distintas situaciones en cuanto a la «gravedad» y a la «duración» de sus respectivas infracciones. En cambio, según la demandante, la jurisprudencia no proporciona una respuesta a la cuestión que se plantea en el presente asunto, en el que la sanción impuesta a la demandante representa, en proporción a su volumen de negocios, cerca del doble de la impuesta a Heubach, y ello a pesar de que ambas empresas se encontraban en la misma situación. 53     La demandante afirma que los errores de apreciación cometidos por la Comisión en el cálculo del importe de la multa hacen que en el presente asunto la vulneración del principio de proporcionalidad resulte aún más evidente. En concreto, dicha institución no tuvo en cuenta ni los principios que había establecido en sus Directrices ni su práctica anterior. En primer lugar, no se tuvo aquí en cuenta que la demandante, una PYME, no disponía siquiera de un departamento jurídico. A este respecto, la demandante recuerda que la Comisión renunció, en algunos casos, a imponer multas a las pequeñas empresas que no poseían un conocimiento suficiente del Derecho comunitario y nacional [Decisión 82/897/CEE de la Comisión, de 15 de diciembre de 1982, relativa a un procedimiento de aplicación del artículo 85 del Tratado de la CEE (IV/C‑30.128 Toltecs-Dorcet) (DO L 379, p. 19)]. La demandante añade, haciendo alusión a la circunstancia de que todas las reuniones de las empresas implicadas figuraban registradas en sus agendas, que la Comisión no ha demostrado de forma suficiente que dichas empresas fueran plenamente conscientes del carácter ilegal de las prácticas en cuestión. 54     En segundo lugar, la demandante sostiene que la Comisión impone normalmente multas reducidas cuando aplica por vez primera las normas de la competencia en un contexto nuevo [Decisión 92/521/CEE de la Comisión, de 27 de octubre de 1992, relativa a un procedimiento de aplicación del artículo 85 del Tratado CEE (IV/33.384 y 33.378 – Distribución de paquetes turísticos con ocasión de la Copa del Mundo de Fútbol de 1990) (DO L 326, p. 31), considerando 125]. Señala que del comunicado de prensa de la Comisión en el presente asunto se deduce que era la primera vez que dicha institución castigaba de forma tan severa la participación de unas PYME en prácticas ilícitas, por lo que estima que no debería habérsele condenado al pago de la multa máxima. 55     En tercer lugar, la demandante afirma que la Comisión no ha podido acreditar que se haya causado un daño extraordinario a los consumidores. A este respecto, la demandante invoca el tamaño del mercado del fosfato de zinc, que la propia Comisión estima «limitado» (considerando 303 de la Decisión impugnada), la existencia de productos sustitutivos (considerando 45 de la Decisión impugnada) y la dimensión de los compradores (considerando 51 de la Decisión impugnada). 56     Por último, la demandante recuerda que, a tenor de las Directrices, «la ventaja económica o financiera que puedan haber obtenido los autores de la infracción» constituye un criterio importante para la apreciación del importe de la multa. Sin embargo, añade, la Comisión no ha alegado en ningún momento que la demandante obtuviese beneficio alguno como consecuencia de la infracción. 57     Por su parte, la Comisión rechaza las alegaciones de la demandante. Afirma que le condenó al pago de una multa por un importe equivalente al 9 % de su volumen de negocios durante el ejercicio social anterior. Por ello, no es cierta la aseveración de la demandante relativa a que dicha multa es «la mayor sanción que se podía legalmente adoptar en su caso», ya que es inferior al 10 % de su volumen de negocios. Por otra parte, la Comisión señala, en contra de lo que sostiene la demandante, que no sólo había impuesto previamente sanciones más severas que la que aplicó a la demandante, sino que además, en varias ocasiones, había reducido la multa impuesta a una empresa para cumplir el límite del 10 % [Decisión 1999/60/CE de la Comisión, de 21 de octubre de 1998 relativa a un procedimiento con arreglo al artículo 85 del Tratado CE (IV/35.691/E-4: Cártel en el mercado de los tubos preaislados) (DO 1999, L 24, p. 1; en lo sucesivo, «Decisión Tubos preaislados»), considerando 176 (referido a la empresa Lögstör), y Decisión 2002/271/CE de la Comisión, de 18 de julio de 2001, relativa a un procedimiento de conformidad con el artículo 81 del Tratado CE y el artículo 53 del Acuerdo EEE (Asunto COMP/E-1/36.490 – Electrodos de grafito) (DO 2002, L 100, p. 1), considerando 199 (referido a la empresa UCAR)]. La Comisión añade que las alegaciones de la demandante sobre el carácter desproporcionado de la multa carecen de fundamento. Apreciación del Tribunal de Primera Instancia 58     A tenor del apartado 2 del artículo 15 del Reglamento nº 17, para establecer la cuantía de la multa procede tomar en consideración la duración y la gravedad de la infracción. Por consiguiente, el carácter proporcionado de la multa debe apreciarse teniendo en cuenta todas las circunstancias de la infracción (sentencia del Tribunal de Primera Instancia de 20 de abril de 1999, Limburgse Vinyl Maatschappij y otros/Comisión, asuntos acumulados T‑305/94 a T‑307/94, T‑313/94 a T‑316/94, T‑318/94, T‑325/94, T‑328/94, T‑329/94 y T‑335/94, Rec. p. II‑931, apartado 1215). 59     En el presente caso, hay que subrayar que la demandante no discute haber participado en una infracción muy grave en el sentido de las Directrices, y ello desde el 24 de marzo de 1994 hasta el 13 de mayo de 1998, es decir durante más de cuatro años. 60     Debe también señalarse que el punto de partida de 3 millones de euros fijado por la Comisión es sensiblemente inferior al límite mínimo de 20 millones de euros normalmente previsto en las Directrices para este tipo de infracciones (véase el número 1, sección A, párrafo segundo, tercer guión). El importe final de la multa impuesta a la demandante ascendió sólo a 1,53 millones de euros. El Tribunal de Primera Instancia estima, a la vista, por una parte, de la gravedad de la infracción, de su duración y del papel desempeñado por la demandante en la misma y, por otra, de los datos aportados a los autos por ésta, que el importe de la multa que se le impuso no es desproporcionado. 61     Por otra parte, procede desestimar la alegación de la demandante según la cual la multa que se le impuso no es proporcional a su tamaño. En primer lugar, no puede aceptarse su argumento relativo a que la fijación de un punto de partida para la demandante equivalente al 17 % de su volumen de negocios mundial «garantizaba» que se le impondría una multa por el importe máximo. En realidad, de haberlo permitido la conducta de la demandante, la multa podría haberse reducido significativamente mediante la aplicación de circunstancias atenuantes y de la Comunicación sobre la cooperación. En el presente caso, el importe de la multa que se estableció no llega al máximo que podría haber impuesto la Comisión, ya que se redujo en un 10 % con arreglo a la Comunicación sobre la cooperación. 62     A continuación, hay que recordar, por una parte, que la única referencia expresa al volumen de negocios que contiene el artículo 15, apartado 2, del Reglamento nº 17 se refiere al límite que no puede superar el importe de una multa y, por otra, que dicho límite debe aplicarse al volumen de negocios global (sentencia del Tribunal de Justicia de 7 de junio de 1983, Musique diffusion française y otros/Comisión, asuntos acumulados 100/80 a 103/80, Rec. p. 1825, apartado 119). Respetando ese límite, la Comisión puede, en principio, fijar la multa a partir del volumen de negocios que prefiera, en términos de base geográfica y de productos afectados (sentencia del Tribunal de Primera Instancia de 15 de marzo de 2000, Cimenteries CBR y otros/Comisión, asuntos acumulados T‑25/95, T‑26/95, T‑30/95 a T‑32/95, T‑34/95 a T‑39/95, T‑42/95 a T‑46/95, T‑48/95, T‑50/95 a T‑65/95, T‑68/95 a T‑71/95, T‑87/95, T‑88/95, T‑103/95 y T‑104/95, Rec. p. II‑491, apartado 5023), sin estar obligada a tener precisamente en cuenta el volumen de negocios global o el realizado en el mercado de los productos de que se trata. Por último, si las Directrices no prevén el cálculo de multas en función de un volumen de negocios determinado, tampoco se oponen a que se tenga en cuenta tal volumen de negocios, siempre que la elección realizada por la Comisión no adolezca de un error manifiesto de apreciación (sentencia Tokai Carbon y otros/Comisión, citada en el apartado 38 supra, apartado 195). 63     En el caso de autos, debe recordarse que de la Decisión impugnada se desprende que la Comisión estimó adecuado aplicar un trato diferenciado a las empresas en función de la «capacidad económica efectiva de los responsables para causar un daño significativo a la competencia, así como fijar la multa a un nivel que [asegurase] un efecto disuasorio suficiente» (considerando 304 de la Decisión impugnada). La citada institución añadió que era necesario «tener en cuenta el peso específico y por lo tanto el impacto real en la competencia de la conducta irregular de cada empresa». A fin de valorar estas cuestiones, la Comisión decidió basarse en las ventas de fosfato de zinc estándar en el EEE durante el último año de la infracción. Señaló que la demandante era uno de los principales productores de fosfato de zinc en el EEE, con una cuota de mercado en torno al 20 %, y por ello la clasificó en la primera categoría (considerando 308 de la Decisión impugnada). El punto de partida de la multa para todas las empresas de la primera categoría fue de 3 millones de euros. El punto de partida para James Brown, que tenía una cuota de mercado cercana al 5 %, fue de 750.000 euros. 64     Aunque la Comisión comparó la importancia relativa de las empresas en cuestión tomando como referencia las ventas de fosfato de zinc en el EEE, también se refirió a las cuotas de mercado de las empresas en el mercado de referencia para clasificarlas en dos categorías diferentes. En efecto, la Comisión calculó las cuotas de mercado de las empresas en cuestión basándose, por una parte, en los volúmenes de negocios en el mercado de referencia que figuran en el cuadro del considerando 50 de la Decisión impugnada y, por otra, en la información recogida en el expediente. La demandante no ha discutido la procedencia de este enfoque. 65     Cuando se trata de analizar la «capacidad económica efectiva de los responsables para causar un daño significativo a la competencia», lo que exige una valoración de la importancia real de dichas empresas en el mercado afectado, es decir, de su influencia en el mismo, el volumen de negocios global sólo ofrece una visión incompleta de la situación. En efecto, no puede descartarse que una empresa importante, con numerosas actividades diferentes, tenga sólo una posición accesoria en un mercado de productos específico. Igualmente, puede suceder que una empresa con una posición importante en un mercado geográfico extracomunitario ocupe una posición débil en el mercado comunitario o en el del EEE. En tales casos, el mero hecho de que la empresa de que se trate realice un volumen global de negocios considerable no significa necesariamente que ejerza una influencia decisiva en el mercado afectado. Ésta es la razón por la que el Tribunal de Justicia puso de relieve en su sentencia de 17 de diciembre de 1998, Baustahlgewebe/Comisión (C‑185/95 P, Rec. p. I‑8417), apartado 139, que, aunque es cierto que la cuota de mercado que posee una empresa no puede ser determinante para concluir que una empresa pertenece a una entidad económica pujante, sí es pertinente, en cambio, para determinar la influencia que dicha empresa haya podido ejercer en el mercado (sentencia del Tribunal de Primera Instancia de 9 de julio de 2003, Archer Daniels Midland y Archer Daniels Midland Ingredients/Comisión, T‑224/00, Rec. p. II‑2597, apartado 193). En el presente asunto, la Comisión tuvo en cuenta tanto la cuota de mercado como el volumen de negocios de las empresas de que se trata en el mercado afectado, lo que le permitió determinar la importancia relativa de cada empresa en el mercado de referencia. 66     De ello se desprende que la Comisión no cometió un error manifiesto de apreciación en su análisis de la «capacidad económica de los autores de la infracción», en el sentido del número 1, sección A, párrafo cuarto, de las Directrices. 67     Por otra parte, la comparación del volumen de negocios en el mercado de las empresas incluidas en la primera categoría, que se recogen en el cuadro del considerando 50 de la Decisión impugnada, muestra que fue legítima la decisión de reunir a dichas empresas en un mismo grupo y de fijarles un mismo punto de partida. Así, en 1998 el volumen de negocios de la demandante en el mercado afectado del EEE fue de 3,9 millones de euros. Los volúmenes de negocios de Heubach, Trident y Union Pigments fueron, respectivamente, de 3,7, 3,69 y 3,2 millones de euros. Britannia, que no realizó ninguna actividad económica en 1998, tuvo en 1996 un volumen de negocios en el mercado afectado del EEE de 2,78 millones de euros. 68     Procede también señalar, como acertadamente indica la demandante, que, a tenor de su número 1, sección A, párrafo sexto, las Directrices establecen que una disparidad «considerable» en las dimensiones de las empresas responsables de una infracción de la misma naturaleza puede justificar en particular una diferenciación a efectos de la apreciación de la gravedad de la infracción (véase, en este sentido, la sentencia Acerinox/Comisión, citada en el apartado 48 supra, apartado 90). Por otra parte, según la jurisprudencia, si bien la Comisión dispone de cierto margen de apreciación en la determinación del importe de las multas y no está obligada a aplicar una simple fórmula matemática (sentencia del Tribunal de Primera Instancia de 6 de abril de 1995, Martinelli/Comisión, T‑150/89, Rec. p. II‑1165, apartado 59), dicho importe debe al menos ser proporcionado en relación con los elementos tomados en consideración para apreciar la gravedad de la infracción (sentencia Tate & Lyle y otros/Comisión, citada en el apartado 32 supra, apartado 106). En consecuencia, cuando la Comisión distribuye a las empresas afectadas en grupos a efectos de la determinación del importe de las multas, la determinación de los umbrales para cada uno de los grupos así identificados debe ser coherente y estar objetivamente justificada (véanse, en este sentido, las sentencias del Tribunal de Primera Instancia de 20 de marzo de 2002, LR AF 1998/Comisión, T‑23/99, Rec. p. II‑1705, apartado 298, y de 19 de marzo de 2003, CMA CGM y otros/Comisión, T‑213/00, Rec. p. II‑913; en lo sucesivo, «sentencia FETTCSA», apartado 416). 69     Es cierto que en este caso, aunque el volumen global de negocios de la demandante fue de 17 millones de euros en 2000, ésta fue clasificada en el mismo grupo que Britannia, Heubach, Trident y Union Pigments, cuyo volumen global de negocios estaba, respectivamente, en torno a los 55,7, 71, 76 y 7 millones de euros. No obstante, este hecho no permite deducir que se vulnerase el principio de proporcionalidad. Como se ha explicado en los apartados 63 y 64 supra, las distintas empresas fueron incluidas en el mismo grupo porque sus volúmenes de negocios y sus cuotas en el mercado afectado eran muy similares. Agrupar a las empresas conforme a este criterio es coherente y está objetivamente justificado. Por otra parte, el Tribunal de Primera Instancia considera que la diferencia de tamaño entre la demandante y el resto de las empresas de que se trata no era tan importante como para obligar a clasificarla en un grupo distinto (véase, en este sentido, la sentencia Daesang y Sewon Europe/Comisión, citada en el apartado 39 supra, apartados 69 a 77). 70     A mayor abundamiento, hay que recordar que, en el presente asunto, ya se tomó en consideración el volumen de negocios de la demandante a efectos de la aplicación del límite del 10 % establecido en el artículo 15, apartado 2, del Reglamento nº 17. Como se ha indicado en los apartados 16 y 17 supra, la multa de la demandante se redujo a la cifra de 1,7 millones de euros con el fin de respetar dicho límite, y ello con anterioridad a una nueva reducción hasta 1,53 millones de euros por su cooperación. El límite del 10 % pretende evitar que las multas sean desproporcionadas con respecto a la importancia de la empresa (sentencia Musique diffusion française y otros/Comisión, citada en el apartado 62 supra, apartado 119). La aplicación en este caso del límite máximo garantiza que la multa impuesta a la demandante sea proporcionada a su tamaño. A la vista del carácter muy grave de la infracción y del hecho de que ésta duró más de cuatro años, el importe de la multa podría haber sido mucho más elevado de no tratarse de una empresa pequeña a la que se aplica el límite del 10 %. 71     La demandante sostiene que resulta manifiestamente desproporcionado que las multas correspondientes a las grandes empresas representen menos de la mitad de las impuestas a las PYME por las mismas infracciones. Alega que ella está obligada a soportar una multa que equivale aproximadamente al 9 % de su volumen de negocios, que fue de 17,08 millones de euros, mientras que la multa impuesta a Heubach, cuyo volumen de negocios fue de 71,018 millones de euros, sólo representa el 5,3 % de éste. 72     Para responder a dichas alegaciones, procede observar, en primer término, que la multa impuesta por la Comisión fue de 3,78 millones de euros, en el caso de Heubach, y de 1,53 millones de euros en el de la demandante. Por consiguiente, a pesar de que ambas empresas participaron en una infracción muy grave durante más de cuatro años y de que tenían una importancia similar en el mercado (véase el apartado 67 supra), el importe de la multa de Heubach es más del doble que el de la correspondiente a la demandante. 73     Dado que la Comisión no está obligada a calcular la cuantía de la multa partiendo de importes basados en el volumen de negocios de las empresas implicadas, tampoco tiene que garantizar que, en el caso de que se impongan multas a varias empresas implicadas en una misma infracción, los importes definitivos de las multas a dichas empresas resultantes de sus cálculos reflejen cualquier diferencia existente entre ellas en cuanto a su volumen de negocios global o a su volumen de negocios en el mercado del producto de que se trate (sentencia Dansk Rørindustri/Comisión, citada en el apartado 30 supra, apartado 202). 74     A este respecto, hay que indicar que el artículo 15, apartado 2, del Reglamento nº 17 tampoco exige que, en el supuesto de que se impongan multas a varias empresas implicadas en una misma infracción, el importe de la multa impuesta a una empresa pequeña o mediana no sea superior, en porcentaje de volumen de negocios, al de las impuestas a las empresas más grandes. En realidad, de dicho precepto se desprende que, tanto en el caso de las empresas pequeñas o medianas como en el de las de mayor tamaño, procede tener en cuenta, para calcular el importe de la multa, la gravedad y la duración de la infracción. En la medida en que la Comisión imponga a cada una de las empresas implicadas en la misma infracción una multa que esté justificada en función de la gravedad y en la duración de la infracción, no puede reprochársele que las cuantías de las multas de algunas de ellas sean superiores, en porcentaje del volumen de negocios, a las de las otras empresas (sentencia Dansk Rørindustri/Comisión, citada en el apartado 30 supra, apartado 203). 75     La demandante sostiene que los criterios establecidos por el Tribunal de Primera Instancia en la sentencia Dansk Rørindustri/Comisión, citada en el apartado 30 supra, sólo se aplican en caso de que las empresas se encuentren en situaciones diferentes en lo que atañe a los factores relativos a la gravedad y duración de la infracción. Pues bien, resulta obvio que, cuando la situación de las empresas afectadas es distinta, la Comisión no está obligada a garantizar que los importes de la multa reflejen cualquier diferencia existente entre ellas en cuanto a su volumen de negocios global o a su volumen de negocios en el mercado del producto de que se trate. Dicho principio se aplica incluso cuando las empresas afectadas estén en la misma situación. 76     Debe también desestimarse la alegación de la demandante según la cual el carácter desproporcionado de la multa impuesta resulta evidente cuando se compara con las condenas a otras empresas en asuntos similares. En efecto, la Comisión no puede verse obligada a fijar multas que sean proporcionales a los volúmenes de negocios y perfectamente coherentes con las impuestas en otros asuntos anteriores. 77     Procede subrayar, a este respecto, que la práctica seguida anteriormente por la Comisión en sus decisiones no sirve en sí misma de marco jurídico para las multas en materia de competencia. El hecho de que la Comisión haya aplicado, en el pasado, multas de cierto nivel a determinados tipos de infracciones no puede privarle de la posibilidad de elevar dicho nivel, dentro de los límites indicados por el Reglamento nº 17, si ello resulta necesario para garantizar la aplicación de la política comunitaria de la competencia (sentencia Musique diffusion française y otros/Comisión, citada en el apartado 62 supra, apartado 109, y sentencia Tokai Carbon y otros/Comisión, citada en el apartado 38 supra, apartado 243). 78     Además, en la medida en que la Comisión imponga a las empresas implicadas en una misma infracción multas que estén justificadas en cada caso en función de la gravedad y la duración de la infracción, no puede reprochársele que su importe sea mayor, en proporción al volumen de negocios, que el señalado para otras empresas en asuntos anteriores (véase, en este sentido, la sentencia LR AF 1998/Comisión, citada en el apartado 68 supra, apartado 278). 79     Hay que añadir que la gravedad de las infracciones debe apreciarse en función de un gran número de factores, tales como, en particular, las circunstancias específicas del asunto, su contexto y el alcance disuasorio de las multas, sin que se haya establecido una lista taxativa o exhaustiva de criterios que deban tenerse en cuenta de modo obligatorio (sentencia del Tribunal de Justicia de 17 de julio de 1997, Ferriere Nord/Comisión, C‑219/95 P, Rec. p. I‑4411, apartado 33, y sentencia LR AF 1998/Comisión, citada en el apartado 68 supra, apartado 236). Ahora bien, los datos pertinentes a estos efectos, como los mercados, los productos, los países, las empresas y los períodos de que se trata, son diferentes en cada asunto. De lo que se deduce que la Comisión no puede estar obligada a imponer multas que representen el mismo porcentaje sobre los volúmenes de negocios en todos los asuntos de similar gravedad (sentencia del Tribunal de Primera Instancia de 13 de enero de 2004, JCB Service/Comisión, T‑67/01, Rec. p. II‑0000, apartados 187 a 189). 80     Cabe señalar, por otra parte, que, a pesar de que la multa impuesta por la Comisión en la Decisión SAS, invocada por la demandante (véase el apartado 50 supra), no representaba un porcentaje muy alto del volumen de negocios de la empresa en cuestión, su importe era muy elevado, ya que ascendía a casi 40 millones de euros. En cambio, si la Comisión hubiese estado obligada a imponer a la demandante una sanción equivalente al 0,79 % de su volumen de negocios, como hizo en la Decisión SAS, la multa resultante, cuyo importe sería de 134.939 euros, carecería claramente de efectos disuasorios. 81     Deben también desestimarse los supuestos errores de apreciación invocados por la demandante. 82     En primer lugar, la Comisión estaba legitimada para no tener en cuenta la circunstancia de que la demandante no contaba con un departamento jurídico. Según las Directrices, «también podrá tenerse en cuenta el hecho de que empresas grandes disponen casi siempre de los conocimientos y mecanismos jurídico-económicos que les permiten apreciar mejor la ilegalidad de su comportamiento y las consecuencias que se derivan de dicha ilegalidad desde el punto de vista del Derecho de la competencia» (número 1, sección A, párrafo quinto). Como señala acertadamente la Comisión, este párrafo le permite aumentar las multas de las empresas grandes, pero no le obliga a reducir las establecidas para las empresas de menor tamaño. Además, dado que la incompatibilidad con las reglas de la competencia del cártel en cuestión figura explícitamente recogida en el artículo 81 CE, apartado 1, letras a) a c), y que ha sido confirmada de forma reiterada por la jurisprudencia, la demandante no puede pretender que no conocía de forma suficiente el Derecho aplicable. Por otra parte, de la Decisión impugnada se desprende que las empresas imputadas eran plenamente conscientes de la ilegalidad de un acuerdo que tenía como objeto la fijación de precios indicativos, el reparto del mercado y la asignación de clientes (considerandos 99 a 100, 125 y 253). 83     En cualquier caso, para que una infracción de las normas sobre la competencia pueda considerarse deliberada, no es necesario que la empresa tuviera conciencia de infringir estas normas; es suficiente que no pudiera ignorar que el objeto de la conducta que se le imputa era restringir la competencia (sentencias del Tribunal de Primera Instancia de 6 de abril de 1995, Ferriere Nord/Comisión, T‑143/89, Rec. p. II‑917, apartado 41, y de 16 de diciembre de 2003, Nederlandse Federatieve Vereniging voor de Groothandel op Elektrotechnisch Gebied/Comisión, asuntos acumulados T‑5/00 y T‑6/00, Rec. p. II‑5761, apartados 396 y 397). 84     En segundo lugar, procede desestimar la alegación de la demandante relativa a que la Comisión debería haber impuesto multas menores por ser la primera vez que sancionaba de forma tan severa la participación de unas PYME en prácticas ilícitas. En efecto, la Comisión no está obligada a reducir las multas cuando actúa por vez primera en un determinado sector. Además, ninguna disposición le exige reducir las multas cuando las empresas afectadas son PYME. El tamaño de las empresas ya se tiene en cuenta a través del límite fijado en el artículo 15, apartado 2, del Reglamento nº 17 y de lo establecido en las Directrices. Más allá de lo anterior, no existe razón alguna para tratar a las PYME de forma diferente que al resto de empresas. El hecho de que las empresas sean PYME no les exime de su deber de cumplir las reglas de competencia, como alegó acertadamente la Comisión (véase el considerando 343 de la Decisión impugnada). 85     Por otra parte, no puede sostenerse que en el presente caso la Comisión actuaba en un contexto nuevo. En realidad, dicha institución ya había impuesto, en la Decisión Tubos preaislados, fuertes multas a las PYME que habían participado en prácticas ilícitas. 86     En tercer lugar, la demandante basa una de sus alegaciones en que la Comisión no invocó la existencia de un daño excepcional causado a los consumidores. Basta señalar, a este respecto, que la ausencia de dicho daño excepcional no implica que la multa en cuestión fuera desproporcionada. Además, la Comisión tuvo en cuenta, de forma indirecta, el hecho de que la infracción no causó tal daño. Así, la citada institución consideró, por una parte, el tamaño limitado del mercado de referencia para fijar el punto de partida en 3 millones de euros (considerando 303 de la Decisión impugnada). Por otra, aceptó que el contexto económico en que la infracción tuvo lugar era difícil y, en particular, que los clientes de las empresas implicadas disfrutaban de un poder de compra importante (considerando 339 de la Decisión impugnada). 87     La demandante alega que «la existencia de productos sustitutivos» impidió a la Comisión invocar la existencia de un daño excepcional causado a los consumidores. Este argumento no sirve para desvirtuar la conclusión a la que se llega en el apartado 86 supra. Además, la demandante declaró en la vista, en relación con la existencia de productos sustitutivos, que estimaba que la Comisión no había realizado un análisis suficientemente profundo del mercado y que la infracción no tuvo un impacto real en éste. A este respecto, es preciso señalar que, en sus escritos procesales, la demandante sólo ha mencionado brevemente los productos sustitutivos en el contexto de una alegación subsidiaria relativa a la proporcionalidad de la multa y, en particular, a la inexistencia de un daño extraordinario causado a los consumidores. Es evidente que dicha parte no ha cuestionado de forma general los efectos de la infracción ni la definición del mercado. 88     En cualquier caso, como declara hoy este Tribunal en su sentencia Heubach/Comisión (T‑64/02, Rec. p. II‑0000), la Comisión podía legítimamente apreciar que la infracción de que se trata fue realmente eficaz. La Comisión ha demostrado de forma suficiente, entre otras cosas, que el acuerdo de asignación de cuotas de venta, «piedra angular» del cártel (considerando 66 de la Decisión impugnada), fue escrupulosamente aplicado y que, anualmente, «las cuotas de mercado reales de los cinco productores se ajustaron a su cuota asignada» (considerando 72 de la Decisión impugnada). Además, la Comisión ha acreditado que el acuerdo sobre precios tuvo una incidencia concreta en el mercado. Cabe subrayar, a este respecto, que, según el relato objetivo de los hechos formulado por Union Pigments y Trident, las principales empresas que cooperaron con la Comisión, las iniciativas relativas a los precios produjeron efectos en el nivel de precios en el mercado. En términos más generales, habida cuenta de que el objetivo del cártel era, entre otros, terminar una guerra de precios, y de que las prácticas imputadas se aplicaron durante más de cuatro años, el Tribunal de Primera Instancia considera que las empresas implicadas consiguieron, en lo esencial, poner fin a dicha guerra y que, de esta forma, ajustaron los precios aplicados en sus transacciones para alcanzar un nivel superior al que habría predominado de no existir el cártel. 89     Por último, por lo que respecta a la alegación de la demandante según la cual la Comisión no tuvo en cuenta el hecho de que ésta prácticamente no había obtenido beneficios procedentes del producto en cuestión, cabe recordar que, si bien el importe de la multa impuesta debe ser proporcionado en relación con la duración de la infracción y los demás elementos que puedan incluirse en la apreciación de la gravedad de la infracción, entre los que figura el beneficio que la empresa de que se trate haya podido obtener de sus prácticas (sentencia del Tribunal de Primera Instancia de 21 de octubre de 1997, Deutsche Bahn/Comisión, T‑229/94, Rec. p. II‑1689, apartado 127), el hecho de que una empresa no haya obtenido ningún beneficio de la infracción no puede impedir, según la jurisprudencia, que se imponga una multa, so pena de privar a ésta de su carácter disuasorio (sentencias Ferriere Nord/Comisión, citada en el apartado 83 supra, apartado 53, y FETTCSA, apartado 340). 90     De ello resulta que, a efectos de determinar el importe de las multas, la Comisión no está obligada a tomar en consideración la inexistencia de beneficio derivado de la infracción de que se trate (sentencias Cimenteries CBR y otros/Comisión, citada en el apartado 62 supra, apartado 4881, y FETTCSA, apartado 341). 91     Aunque la Comisión pueda, a tenor de sus Directrices (número 2, párrafo primero, quinto guión) y en concepto de circunstancias agravantes, incrementar la sanción para rebasar el importe de las ganancias ilícitas realizadas gracias a la infracción, dicha posibilidad no implica que la Comisión se haya impuesto, en adelante, la obligación de demostrar en todo caso, a los efectos de la determinación del importe de la multa, la ventaja económica derivada de la infracción imputada (sentencia FETTCSA, apartados 342 y 343). En otras palabras, no cabe considerar que la inexistencia de dicha ventaja sea una circunstancia atenuante. 92     En el caso de autos, la Comisión no basó la Decisión impugnada en los beneficios para los autores de la infracción derivados de la misma. A la vista de la jurisprudencia invocada en los apartados 89 a 91 supra, la citada institución no cometió un error manifiesto de apreciación sobre este extremo. 93     De las consideraciones anteriores se desprende que no puede estimarse la primera parte del segundo motivo. Sobre la segunda parte, basada en que la Comisión calculó el límite del 10 % sobre la base del volumen de negocios mundial de la demandante –       Alegaciones de las partes 94     La demandante alega que la Comisión vulneró el principio de proporcionalidad al calcular el límite del 10 % previsto en el artículo 15, apartado 2, del Reglamento nº 17 sobre la base del volumen de negocios mundial de las empresas. Recuerda que, según la jurisprudencia, la Comisión no debe atribuir al volumen de negocios aplicable para la determinación del importe de las multas «una importancia desproporcionada con relación a los demás elementos de apreciación» (sentencia Musique diffusion française y otros/Comisión, citada en el apartado 62 supra, apartado 121). Para la doctrina, este pasaje contiene «una advertencia dirigida a evitar una aplicación puramente matemática de la regla del 10 por ciento que podría colisionar con el […] “principio de proporcionalidad”» (Van Bael, I. y Bellis, J.F., Droit de la concurrence de la Communauté économique européenne, Bruylant, Bruselas, 1991, p. 648). En la Decisión impugnada, la Comisión reconoce que, para determinar el importe básico de la multa, es necesario tener en cuenta el impacto real en la competencia de la conducta irregular (considerando 305 de la Decisión impugnada). En este sentido, la Comisión juzgó apropiado utilizar el volumen de negocios del producto de que se trata en el EEE para comparar la importancia relativa de las empresas implicadas en el mercado de referencia (considerando 307 de la Decisión impugnada). Pues bien, la demandante sostiene que la Comisión debería haber sido coherente con su razonamiento y haber calculado el límite del 10 % correspondiente a la demandante sobre la base de sus ventas a escala europea, que representan menos de la cuarta parte de sus ventas mundiales. 95     La Comisión afirma que, para calcular el punto de partida, consideró las cuotas de mercado de cada uno de los miembros del cártel en el EEE. Lo anterior no tiene, según dicha institución, ninguna relación con el hecho de que, con arreglo al artículo 15, apartado 2, del Reglamento nº 17, no puedan imponerse a una empresa multas que superen el 10 % de su volumen de negocios mundial. Apreciación del Tribunal de Primera Instancia 96     No puede estimarse la segunda parte del segundo motivo. Por un lado, del artículo 15, apartado 2, del Reglamento nº 17 y de la jurisprudencia se desprende claramente que el límite máximo del 10 % pretende evitar que las multas sean desproporcionadas con respecto a la importancia de la empresa de que se trate (véase el apartado 70 supra) . Procede por ello utilizar el volumen de negocios global para establecer este límite (sentencias Musique diffusion française y otros/Comisión, citada en el apartado 62 supra, apartado 119, y HFB y otros/Comisión, citada en el apartado 27 supra, apartado 541). Por otro, el hecho de que se tenga en cuenta el volumen de negocios correspondiente a la venta del producto objeto de la infracción en el mercado geográfico afectado sirve para establecer, dentro de la apreciación de la gravedad de la infracción, el impacto de la conducta de cada una de las empresas en dicho mercado. Al contrario de lo que sostiene la demandante, nada impide la utilización de volúmenes de negocios diferentes para fines distintos. Por lo tanto, la segunda parte del segundo motivo debe ser desestimada. Sobre la tercera parte, basada en que la Comisión no tuvo en cuenta la proporción que sobre su volumen de negocios global representaban sus ventas del producto en cuestión. –       Alegaciones de las partes 97     La demandante afirma que, para evaluar la gravedad de la infracción, la Comisión debería haber tenido en cuenta el hecho de que su volumen de negocios procedente de las ventas del producto de que se trata era relativamente bajo en comparación con su volumen de negocios global correspondiente a todos sus productos (sentencia del Tribunal de Primera Instancia de 14 de julio de 1994, Parker Pen/Comisión, T‑77/92, Rec. p. II‑549, apartado 94). 98     La Comisión observa que la sentencia Parker Pen/Comisión, citada en el apartado 97 supra, se dictó en una época en la que los importes de base de las multas se fijaban en proporción al volumen de negocios de las empresas. Actualmente, el volumen de negocios global figura entre los numerosos elementos que la Comisión puede tener en cuenta, sometida al control jurisdiccional, pero no se trata de un factor que deba necesariamente considerar. La citada institución señala, más en concreto, que, como declaró el Tribunal de Primera Instancia en su sentencia de 14 de mayo de 1998, SCA Holding/Comisión (T‑327/94, Rec. p. II‑1373, apartado 184), «la Comisión no está obligada a tener en cuenta, para apreciar la gravedad de la infracción, la relación existente entre el volumen de negocios global de una empresa y el volumen de negocios que proceda de las mercancías objeto de la infracción». Apreciación del Tribunal de Primera Instancia 99     Hay que recordar, en primer término, que, según jurisprudencia reiterada, no debe atribuirse a uno u otro de los diferentes volúmenes de negocios una importancia desproporcionada en relación con los demás elementos de apreciación, de forma que la fijación de una multa apropiada no puede ser el resultado de un mero cálculo basado en el volumen de negocios global, en particular cuando las mercancías de que se trata sólo representan una pequeña fracción de ese volumen (sentencia Musique diffusion française y otros/Comisión, citada en el apartado 62 supra, apartados 120 y 121, y sentencia Parker Pen/Comisión, citada en el apartado 97 supra, apartado 94). En este sentido, el Tribunal de Primera Instancia estimó, en la sentencia Parker Pen/Comisión, citada en el apartado 97 supra, un motivo basado en la vulneración del principio de proporcionalidad porque la Comisión no había considerado el hecho de que el volumen de negocios realizado con los productos referidos a la infracción era relativamente bajo en relación con el correspondiente al total de las ventas efectuadas por la empresa en cuestión. 100   En el presente asunto, al no haber basado la Comisión su cálculo del importe de la multa de la demandante en su volumen de negocios global, esta última no puede válidamente invocar la sentencia Parker Pen/Comisión, citada en el apartado 97 supra (sentencia del Tribunal de Primera Instancia de 20 de marzo de 2002, ABB Asea Brown Boveri/Comisión, T‑31/99, Rec. p. II‑1881, apartado 156). 101   De la Decisión impugnada (véanse los considerandos 262 a 309) se desprende que, para fijar la multa, la Comisión tuvo en cuenta, de conformidad con la jurisprudencia, toda una serie de elementos distintos del volumen de negocios global, tales como la naturaleza de la infracción, su impacto real, la importancia de las empresas implicadas en el mercado, el efecto disuasorio de las multas y el tamaño limitado del mercado de referencia (véanse, en este sentido, las sentencias ABB Asea Brown Boveri/Comisión, citada en el apartado 100 supra, apartado 157; Tokai Carbon y otros/Comisión, citada en el apartado 38 supra, apartado 202, y Daesang y Sewon Europe/Comisión, citada en el apartado 39 supra, apartado 60). 102   En cualquier caso, es preciso señalar, como acertadamente alega la Comisión, que el volumen de ventas de fosfato de zinc de la demandante representa un porcentaje relativamente importante de su volumen de negocios global, superior al 22,83 %. En consecuencia, no puede sostenerse que sólo una pequeña parte del volumen de negocios global de la demandante procedía de las ventas en el mercado de referencia. 103   En virtud de las consideraciones anteriores, procede desestimar la tercera parte del segundo motivo. Por consiguiente, el segundo motivo queda desestimado en su totalidad. Sobre el tercer motivo, basado en la vulneración del principio de no discriminación Alegaciones de las partes 104   La demandante alega que el método de cálculo de las multas utilizado en este asunto es discriminatorio ya que, para algunas de las empresas implicadas, la Comisión fijó un punto de partida de determinación de las multas superior al límite legal. 105   En primer lugar, la demandante reitera que dicho método llevó a la Comisión a imponerle necesariamente una multa por la cuantía máxima legal. En cambio, las empresas con volúmenes de negocios mayores que el suyo, pero que se encontraban en una situación absolutamente idéntica en cuanto a la gravedad y duración de la infracción, tenían garantizada la imposición de una multa inferior al máximo legal ya que, para ellas, el punto de partida era inferior a dicho máximo. La demandante estima que la vulneración del principio de no discriminación es particularmente evidente cuando se compara su situación con la de Heubach. A pesar de que la Comisión no señaló diferencia alguna entre estas dos empresas a efectos del cálculo del importe de las sanciones, la multa de Heubach representa el 5,3 % de su volumen de negocios y la de la demandante el 9 % del suyo. Por consiguiente, la demandante fue condenada al pago de una multa que equivale, en porcentaje del volumen de negocios, al 170 % de la impuesta a Heubach. Una diferencia de trato tan grande y totalmente injustificada entre ambas empresas constituye una discriminación caracterizada. La demandante añade que esta vulneración del principio de no discriminación se produjo como consecuencia de la negativa de la Comisión a considerar el volumen de negocios a efectos del cálculo de las multas que impuso. 106   En su escrito de réplica, la demandante rechaza la interpretación que realiza la Comisión de la sentencia Dansk Rørindustri/Comisión, citada en el apartado 30 supra . 107   En segundo lugar, la demandante sostiene que el método utilizado por la Comisión conduciría también a la imposición a dos empresas de la misma sanción, es decir del máximo legal, aunque la duración de la participación de cada una de ellas en la infracción fuera distinta. Pone como ejemplo dos empresas con un mismo punto de partida superior al límite del 10 %, señalando que conforme a dicho método a ambas se les impondría la misma multa, equivalente al 10 % de su volumen de negocios mundial, incluso en el caso de que una sólo hubiese participado en la infracción durante un año y la otra lo hubiera hecho durante cinco años. El ejemplo anterior muestra claramente, según la demandante, la vulneración del principio de igualdad de trato que se produjo en el presente asunto. 108   La Comisión rechaza que la demandante haya sido objeto de un trato discriminatorio. En realidad, a pesar de que su capacidad para causar un daño a la competencia era igual que la de Heubach, la multa de la demandante se rebajó de 4,2 a 1,53 millones de euros, precisamente por la aplicación del límite máximo del 10 % del volumen de negocios total establecido en el artículo 15, apartado 2, del Reglamento nº 17. La Comisión estima que la diferencia de trato, favorable a la demandante, no puede considerarse discriminación, y que la misma se deriva directamente, con arreglo la jurisprudencia del Tribunal de Primera Instancia (sentencias Brugg Rohrsysteme/Comisión, citada en el apartado 34 supra, apartado 155, y LR AF 1998/Comisión, citada en el apartado 68 supra, apartado 300), de la aplicación del límite máximo fijado para las multas en el Reglamento nº 17. Apreciación del Tribunal de Primera Instancia 109   Según reiterada jurisprudencia, el principio de igualdad de trato sólo se viola cuando se tratan de manera diferente situaciones que son comparables o cuando situaciones diferentes se tratan de manera idéntica, a menos que este trato esté objetivamente justificado (sentencia Archer Daniels Midland y Archer Daniels Midland Ingredients/Comisión, citada en el apartado 65 supra, apartado 69, y sentencia del Tribunal de Primera Instancia de 14 de mayo de 1998, BPB de Eendracht/Comisión, T‑311/94, Rec. p. II‑1129, apartado 309). 110   Al contrario de lo que sostiene la demandante, el hecho de que, en su caso, el punto de partida fuese superior al límite del 10 %, no tuvo como consecuencia que se le impusiera necesariamente la multa máxima (véase el apartado 61 supra) . 111   Cabe recordar que, para tener en cuenta la capacidad económica de las empresas afectadas y fijar la multa a un nivel que asegurase un efecto disuasorio suficiente, la Comisión clasificó a la demandante, junto con Heubach, Trident, Britannia y Union Pigments, en la primera categoría (considerando 304 de la Decisión impugnada). La circunstancia de que el volumen de negocios global de la demandante fuera inferior al de Heubach, Trident y Britannia no implica que se vulnerase el principio de igualdad de trato. 112   En efecto, como se ha indicado en el apartado 69 supra, la comparación entre los volúmenes de negocios del producto de que se trata en el EEE correspondientes a estas empresas muestra que estaba justificado incluirlas en un mismo grupo y establecer para ellas un punto de partida idéntico. 113   Por otra parte, si bien la demandante y Heubach participaron ambas en una infracción muy grave durante más de cuatro años, la multa finalmente impuesta a la demandante, por un importe de 1,53 millones de euros, representa menos de la mitad que la impuesta a Heubach, que fue de 3,78 millones de euros. Esta diferencia de trato, favorable a la demandante, está objetivamente justificada a la vista de la diferencia de tamaño entre las dos empresas, que permite a la demandante beneficiarse del límite máximo previsto por el Reglamento nº 17. 114   Además, al no estar la Comisión obligada a garantizar que los importes de las multas a las empresas afectadas a los que finalmente conducen sus cálculos reflejen cualquier diferencia entre el volumen de negocios de cada una de ellas (véase el apartado 74 supra), la demandante no puede reprocharle que le impusiera una multa superior, en porcentaje del volumen de negocios global, que la correspondiente a Heubach (sentencia Dansk Rørindustri/Comisión, citada en el apartado 30 supra, apartado 210). 115   Por lo que respecta a la alegación de la demandante según la cual el método utilizado por la Comisión llevaría a imponer la misma sanción a dos empresas cuya participación en la infracción fuera de distinta duración, basta con señalar que no está basada en los hechos del presente asunto y es, por tanto, puramente hipotética. 116   Por último, por lo que respecta al principio de igualdad de trato, procede señalar, a la vista de las consideraciones anteriores, que la aplicación de las Directrices al caso de autos permitió garantizar el cumplimiento de dicho principio en su doble vertiente. Por una parte, todas las empresas implicadas compartían una responsabilidad similar, ya que todas participaron en una infracción muy grave. Así, esta responsabilidad fue apreciada, en un primer momento, en función de los elementos específicos de la infracción como su naturaleza y sus repercusiones en el mercado. Por otra, la Comisión moduló dicha apreciación, en un segundo momento, en función de las circunstancias específicas de cada una de las empresas afectadas, incluyendo su tamaño y sus capacidades, la duración de su participación y su cooperación. 117   Por consiguiente, debe desestimarse el tercer motivo por infundado. 118   De todo lo antedicho se desprende que el recurso debe desestimarse en su totalidad. Costas 119   A tenor de lo dispuesto en el artículo 87, apartado 2, del Reglamento de Procedimiento del Tribunal de Primera Instancia, la parte que pierda el proceso será condenada en costas, si así lo hubiera solicitado la otra parte. Por haber perdido el proceso la parte demandante, procede condenarla en costas, conforme a lo solicitado por la Comisión. En virtud de todo lo expuesto, EL TRIBUNAL DE PRIMERA INSTANCIA (Sala Quinta) decide: 1) Desestimar el recurso. 2) Condenar en costas a la demandante. Lindh García-Valdecasas Cooke Pronunciada en audiencia pública en Luxemburgo, a 29 de noviembre de 2005. El Secretario La Presidenta E. Coulon P. Lindh * Lengua de procedimiento: francés.

61989TJ0016

nl

Overwegingen van het arrest De aan het beroep ten grondslag liggende feiten 1 Bij verzoekschrift neergelegd ter griffie van het Hof op 23 december 1986, hebben H. Herkenrath en 197 andere ambtenaren en andere personeelsleden van de Commissie van de Europese Gemeenschappen, tewerkgesteld bij het Gemeenschappelijk Centrum voor Onderzoek te Ispra (Varese, Italië), na uitputting van de voorafgaande precontentieuze procedure beroep ingesteld, strekkende tot nietigverklaring van enkele van hun in 1986 vastgestelde salarisafrekeningen alsmede tot de toekenning van moratoire en compenserende interessen ter vergoeding van de financiële schade die zij stellen te hebben geleden door de huns inziens vertraagde wijziging van de op hun bezoldigingen toepasselijke aanpassingscoëfficiënten na het vijfjaarlijks onderzoek van 1986. Aangezien de gemeenschapsregeling met betrekking tot de periodieke aanpassing van de bezoldigingen van de ambtenaren ingewikkeld is, is het dienstig om de inhoud van de toepasselijke bepalingen in herinnering te brengen, alvorens de verschillende procedures die aan het betrokken vijfjaarlijks onderzoek vooraf zijn gegaan, te beschrijven. Rechtskader van de zaak 2 De artikelen 64 en 65 van het Statuut van de Ambtenaren van de Europese Gemeenschappen (hierna: "het Statuut") voorzien in periodieke aanpassing van de bezoldigingen van de ambtenaren. Krachtens de artikelen 20 en 64 van de Regeling welke van toepassing is op de andere personeelsleden van de Europese Gemeenschappen, gelden deze bepalingen ook voor tijdelijke functionarissen en hulpfunctionarissen. Bovengenoemde artikelen van het Statuut luiden, voor zover voor de beslechting van het onderhavige geschil van belang, als volgt: "Artikel 64 Op de bezoldiging van de ambtenaar, uitgedrukt in Belgische franken, wordt, na aftrek van de verplichte inhoudingen genoemd in dit statuut of in de ter toepassing daarvan vastgestelde verordeningen, een aanpassingscoëfficiënt van meer dan, minder dan of gelijk aan 100 % toegepast, naar gelang van de levensomstandigheden in de verschillende plaatsen van tewerkstelling. (...) Artikel 65 1. De Raad stelt jaarlijks een onderzoek in naar het bezoldigingspeil van de ambtenaren en andere personeelsleden van de Gemeenschappen. Dit onderzoek vindt in september plaats op de grondslag van een door de Commissie ingediend gemeenschappelijk rapport, gegrond op de stand per 1 juli in elk land van de Gemeenschappen van een gemeenschappelijke index, vastgesteld door het Bureau voor de Statistiek der Europese Gemeenschappen met instemming van de nationale diensten voor de statistiek van de Lid-Staten. Bij dit onderzoek gaat de Raad na of het in het kader van de economische en sociale politiek van de Gemeenschappen aangewezen is de bezoldigingen aan te passen. Eventuele verhogingen van de salarissen van het overheidspersoneel en de behoefte tot aanwerving van personeel worden in het bijzonder in aanmerking genomen. 2. Bij aanzienlijke wijziging van de kosten van levensonderhoud beslist de Raad binnen een termijn van ten hoogste twee maanden, welke maatregelen tot wijziging van de aanpassingscoëfficiënten dienen te worden getroffen en, zo nodig, of dit met terugwerkende kracht dient te geschieden. 3. (...)" 3 Met het oog op de praktische toepassing van deze regels heeft de Raad een aanpassingsmethode vastgesteld. Voor het tijdvak 1 juli 1981 tot en met 30 juni 1991 is deze methode nader geregeld in besluit 81/1061/Euratom, EGKS, EEG van de Raad van 15 december 1981 tot wijziging van de methode voor de aanpassing van de bezoldigingen van de ambtenaren en de andere personeelsleden van de Gemeenschappen (PB 1981, L 386, blz. 6, hierna: "het besluit van 1981"). Volgens dit besluit worden de aanpassingscoëfficiënten voor de standplaatsen in andere landen dan België en Luxemburg periodiek aangepast aan de ontwikkeling van de kosten van levensonderhoud in de verschillende Lid-Staten (bijlage bij het besluit, punt II, 4, sub c, laatste streepje). Uit het besluit blijkt, dat onderscheid moet worden gemaakt tussen de jaarlijkse en de vijfjaarlijkse aanpassingen. Volgens deze regels verricht de Raad jaarlijks aanpassingen op grond van voorstellen van de Commissie, die zijn gebaseerd op gegevens van de nationale diensten voor de statistiek. Die gegevens weerspiegelen het consumptiepatroon van de bevolking in het algemeen en de prijzen in de hoofdsteden van de Lid-Staten. Aangezien deze methode soms evenwel tot een vertekening van de werkelijke levensomstandigheden van de Europese ambtenaren in hun standplaatsen leidt, bepaalt het besluit, dat de Commissie om de vijf jaar een onderzoek instelt naar het consumptiepatroon van de Europese ambtenaren en naar de prijzen die zij betalen ten einde, zoals artikel 64 van het Statuut vereist, "de levensomstandigheden in de verschillende plaatsen van tewerkstelling" te bepalen (bijlage, punt II, 1.1, tweede alinea). Op basis van een voorstel van de Commissie, dat steunt op de resultaten van die onderzoeken, gaat de Raad vervolgens over tot de eventuele vijfjaarlijkse wijziging van de aanpassingscoëfficiënten. De aan dit beroep voorafgegane administratieve, wetgevings- en gerechtelijke procedures 4 In het kader van de voor 1981 voorziene vijfjaarlijkse herziening van de aanpassingscoëfficiënten stelde de Raad op 26 november 1986 verordening (EEG, Euratom, EGKS) nr. 3619/86 vast houdende correctie van de aanpassingscoëfficiënten welke in Denemarken, Duitsland, Griekenland, Frankrijk, Ierland, Italië, Nederland en het Verenigd Koninkrijk van toepassing zijn op de bezoldigingen en de pensioenen van de ambtenaren en andere personeelsleden van de Europese Gemeenschappen (PB 1986, L 336, blz. 1; hierna: "verordening nr. 3619/86"). De Raad week daarbij op twee punten af van het voorstel dat hem overeenkomstig de hiervoor beschreven procedure door de Commissie was voorgelegd. Deze stelde op 15 januari 1987 bij het Hof van Justitie beroep in tegen de Raad, strekkende tot nietigverklaring van genoemde verordening. 5 In het arrest van 28 juni 1988 (zaak 7/87, Commissie/Raad, Jurispr. 1988, blz. 3401), verklaarde het Hof verordening nr. 3619/86 van de Raad nietig wegens strijd met artikel 64 van het Statuut, op grond dat in deze verordening a) aanpassingscoëfficiënten waren vastgesteld die voor het element "huisvesting" waren berekend aan de hand van de algemene huisvestingskosten van de gehele bevolking in de betrokken Lid-Staat, en niet aan de hand van de kosten die alleen de Europese ambtenaren voor hun huisvesting droegen; b) als datum van inwerkingtreding van de nieuwe aanpassingscoëfficiënten 1 juli 1986 was gekozen in plaats van 1 januari 1981, de datum waarop het onderzoek betrekking had. 6 Ter uitvoering van dit arrest stelde de Raad, op voorstel van de Commissie van 5 juli 1988, verordening (EGKS, EEG, Euratom) nr. 3294/88 van 24 oktober 1988 vast tot rectificatie met ingang van 1 januari 1981 van de aanpassingscoëfficiënten welke onder meer in Italië van toepassing zijn op de bezoldigingen en de pensioenen van de ambtenaren en de andere personeelsleden van de Europese Gemeenschappen (PB 1988, L 293, blz. 1). Bij verordening (EGKS, EEG, Euratom) nr. 3295/88, van dezelfde datum, wijzigde de Raad met ingang van 1 januari 1986 ook de aanpassingscoëfficiënten die in het kader van de volgende vijfjaarlijkse periode van toepassing waren (PB 1988, L 293, blz. 5). Voorwerp van het onderhavige geschil is de bij verordening nr. 3295/88 ingevoerde wijziging van de aanpassingscoëfficiënten. 7 Nadat de Raad deze beide verordeningen had vastgesteld, ging de Commissie in november 1988 over tot de berekening en de betaling van de op grond daarvan verschuldigde achterstallige bedragen. In het kader van een minnelijke schikking in een reeks soortgelijke zaken, was de Commissie bereid om de ambtenaren moratoire interessen toe te kennen voor de periode van december 1986 tot de datum waarop de achterstallige bedragen werden betaald, maar enkel met betrekking tot de achterstallige bedragen die verschuldigd waren uit hoofde van verordening nr. 3294/88 en voortvloeiden uit het in 1981 verrichte vijfjaarlijks onderzoek. Het procesverloop voor het Hof en voor het Gerecht 8 Reeds in het verzoekschrift hebben verzoekers verzocht om schorsing van de zaak totdat de Raad zou hebben beslist op het voorstel van de Commissie betreffende de wijziging van de aanpassingscoëfficiënten in het kader van het vijfjaarlijks onderzoek van 1981. Bij brief van 21 januari 1987 heeft de Commissie met dit voorstel ingestemd. In dezelfde brief heeft zij geconcludeerd tot verwerping van het beroep en verwijzing van verzoekers in de kosten. Op 27 januari 1987 heeft het Hof, alwaar de zaak toen aanhangig was, de behandeling van de zaak geschorst in afwachting van de uitspraak van het arrest in zaak 7/87 (Commissie/Raad, reeds aangehaald). Na de uitspraak van dit arrest hebben partijen verzocht, de behandeling van de zaak geschorst te laten totdat de Raad de ter uitvoering van dit arrest noodzakelijke maatregelen zou hebben genomen. Op 30 november 1988 heeft het Hof besloten, de schorsing tot 16 januari 1989 te verlengen. 9 Na afloop van deze termijn hebben partijen het Hof in kennis gesteld van de stand van de onderhandelingen die werden gevoerd ten einde de nog resterende problemen rond de gevorderde moratoire en compenserende interessen op te lossen. Partijen waren kennelijk niet tot overeenstemming gekomen. 10 In dit verband hebben verzoekers in bijlage bij de opmerkingen die zij op 13 januari 1989 hebben ingediend over de hervatting van de behandeling, het verslag overgelegd van een onderhoud dat op 29 november 1988 had plaatsgehad tussen hun vertegenwoordiger en de gemachtigde van de Commissie in de onderhavige zaak. Op 8 maart 1989 heeft de Commissie een brief neergelegd en het Hof verzocht, de behandeling van de zaak te hervatten en haar een termijn te stellen voor de indiening van haar verweerschrift. Ten slotte heeft zij verzocht om verwijdering uit het dossier van het verslag dat bij de op 13 januari 1989 door verzoekers ingediende opmerkingen was gevoegd, daar dit op onregelmatige wijze in hun bezit zou zijn geraakt. 11 Bij beschikking van 14 april 1989 heeft het Hof de schorsing van de behandeling beëindigd en de termijn waarbinnen de Commissie haar verweerschrift kon indienen, gesteld op 22 mei 1989. Aangezien binnen de gestelde termijn geen verweerschrift is ingediend, heeft het Hof op 30 mei 1989 besloten, verzoekers te vragen of zij overeenkomstig artikel 94, lid 1, van het Reglement voor de procesvoering vorderden, dat het Hof hun conclusies zou toewijzen. Op 2 juni 1989 is een daartoe strekkende brief aan verzoekers gezonden. Bij beschikking van 15 juni 1989 heeft het Hof de verwijdering uit het dossier gevorderd van het verslag dat in bijlage bij de op 13 januari 1989 door verzoekers ingediende opmerkingen was gevoegd. 12 Bij beschikking van 15 november 1989 heeft het Hof de zaak krachtens het besluit van de Raad van 24 oktober 1988 tot instelling van een Gerecht van eerste aanleg van de Europese Gemeenschappen naar het Gerecht verwezen. 13 Bij brief van 23 mei 1990 heeft de griffier van het Gerecht verzoekers meegedeeld, te hebben vastgesteld dat verweerster op 8 maart 1989 schriftelijk haar standpunt in deze zaak had kenbaar gemaakt en dat verzoekers de brief die het Hof op 2 juni 1989 aan hen had gericht, niet hadden beantwoord, waarop het Gerecht had besloten verzoekers een termijn te stellen voor de indiening van een repliek. 14 Bij memorie van 12 juni 1990 hebben verzoekers gevorderd: a) de ter uitvoering van de beschikking van het Hof van 15 juli 1989 uit het dossier verwijderde bijlage weer in het dossier op te nemen; b) de onderhavige zaak te voegen met de zaken T-17/89, Brazzelli, T-21/89, Bertolo, en T-25/89, Alex; c) ingeval de "kamer hun (overige) conclusies niet zou toewijzen", een arrest bij verstek te wijzen. 15 Bij brief van 22 juni 1990 heeft de griffier van het Gerecht verzoekers meegedeeld, dat verweerster een termijn was gesteld voor de indiening van haar dupliek. De Commissie heeft haar dupliek op 24 juli 1990, binnen de gestelde termijn, ingediend. 16 Bij beschikking van 13 november 1990 heeft het Gerecht de eerste twee door verzoekers op 12 juni 1990 ingediende vorderingen afgewezen en de beslissing over hun verzoek om een arrest bij verstek te wijzen, aangehouden. 17 Op voorstel van de Derde kamer, tot de kennisneming waarvan de zaak behoorde, heeft het Gerecht op 6 december 1990 besloten de zaak naar een kamer met vijf rechters te verwijzen en haar aan de Tweede kamer toe te wijzen. 18 Het Gerecht heeft, op rapport van de rechter-rapporteur, besloten zonder instructie tot de mondelinge behandeling over te gaan. 19 Partijen zijn ter terechtzitting van 29 mei 1991 in hun pleidooien gehoord. Na afloop hiervan heeft de President de mondelinge behandeling gesloten verklaard. Conclusies van partijen 20 In hun verzoekschrift vorderen verzoekers: 1) voor recht te verklaren, dat de resultaten van het vijfjaarlijks onderzoek van de aanpassingscoëfficiënten van 1985 vanaf 1 januari 1986 in aanmerking moeten worden genomen; 2) hun salarisafrekeningen vanaf 1 januari 1986 onrechtmatig en nietig te verklaren, voor zover in de gevolgde berekeningen de resultaten van het vijfjaarlijks onderzoek van de aanpassingscoëfficiënten van 1985 niet in aanmerking zijn genomen; 3) verweerster te veroordelen om de bedragen die ingevolge de sub 2 gevorderde berekeningen nog verschuldigd zijn, vanaf 1 januari 1986 te betalen; 4) verweerster te veroordelen tot vergoeding van de schade die verzoekers hebben geleden door de vertraagde toepassing van de resultaten van het vijfjaarlijks onderzoek van de aanpassingscoëfficiënten van 1985; 5) verweerster te veroordelen de achterstallige bedragen aan te passen aan de wijzigingen van de kosten van levensonderhoud in de plaats van tewerkstelling en over dit bedrag moratoire interessen van 6 % te betalen; 6) verweerster in de kosten te verwijzen. Ter terechtzitting hebben verzoekers afstand gedaan van het eerste, tweede en derde onderdeel van hun conclusies, alsmede van het in hun memorie van 12 juni 1990 vervatte verzoek aan het Gerecht om een arrest bij verstek te wijzen. De Commissie concludeert dat het het Gerecht behage: 1) het beroep niet-ontvankelijk en, subsidiair, ongegrond te verklaren; 2) verzoekers in de kosten te verwijzen. De ontvankelijkheid 21 Volgens de Commissie is het beroep niet-ontvankelijk, daar ten tijde van de indiening van het verzoekschrift, op 23 december 1986, de vaststelling van de bezoldigingen van verzoekers zonder wijziging van de toepasselijke aanpassingscoëfficiënten per 1 januari 1986, geen voor hen bezwarende handeling kon zijn. Het door verzoekers geïntroduceerde begrip "voorlopig beroep" is onverenigbaar met de artikelen 90 en 91 van het Statuut, die een bezwarend besluit van het tot aanstelling bevoegd gezag onderstellen. Volgens verweerster was het eerste onderdeel van de conclusies in het verzoekschrift niet tegen haar gericht in haar hoedanigheid van tot aanstelling bevoegd gezag en uitvoerend orgaan, maar tegen de instelling in haar hoedanigheid van wetgevend orgaan. Verzoekers konden geen belang hebben bij een uitspraak van de gemeenschapsrechter over een rechtshandeling die nog moest worden vastgesteld. Bijgevolg is het eerste onderdeel van de conclusies óf een inmenging in nog uit te oefenen bevoegdheden van de instellingen, óf een verzoek om vastlegging van een abstract beginsel zonder verband met een voor de ambtenaar bezwarend besluit. Aangezien de primaire vordering niet-ontvankelijk is, moeten de subsidiaire vorderingen eveneens niet-ontvankelijk worden verklaard. 22 Verzoekers stellen, dat voor zover het beroep strekte tot nietigverklaring van hun salarisafrekeningen vanaf januari 1986, het hierop steunde, dat een op basis van een verordening van de Raad genomen administratief besluit onrechtmatig wordt wanneer de verordening die eraan ten grondslag ligt, gebrekkig is. Hoewel deze verordening in casu jarenlang vrij van gebreken is geweest, is zij niettemin onrechtmatig geworden op het tijdstip waarop de bepalingen ervan niet meer in overeenstemming waren met de statutaire rechten van de ambtenaren, dat wil zeggen op het moment waarop de Raad de wijziging van de aanpassingscoëfficiënten, die volgens het besluit van 1981 op 1 januari 1986 moest plaatsvinden, achterwege heeft gelaten. 23 Met betrekking tot deze argumentatie herinnert het Gerecht er om te beginnen aan, dat volgens vaste rechtspraak van het Hof een salarisafrekening als zodanig een besluit is waardoor de ambtenaar zich bezwaard kan achten en waartegen dus krachtens de artikelen 90 en 91 van het Statuut een klacht kan worden ingediend en eventueel beroep kan worden ingesteld, ook wanneer de verwerende instelling enkel de geldende verordeningen heeft toegepast (zie bij voorbeeld arrest Hof van 19 januari 1984, zaak 262/80, Andersen, Jurispr. 1984, blz. 195, r.o. 4). 24 Aangaande de vraag of het beroep te vroeg is ingesteld, moet worden opgemerkt dat het beroep niet, zoals verweerster ten onrechte beweert, steunt op het (onwettig) nalaten om een verordening vast te stellen, maar op schending van de artikelen 64 en 65 van het Statuut en van het besluit van 1981, voor zover dit voorziet in een vijfjaarlijkse wijziging van de aanpassingscoëfficiënten. Onder die omstandigheden konden verzoekers nietigverklaring van hun salarisafrekeningen vanaf 1986 vorderen met het betoog, dat de verordening op basis waarvan die afrekeningen waren vastgesteld vanaf die datum gebrekkig was voor zover zij niet meer in overeenstemming was met de vereisten van het besluit van 1986, dat een wijziging van de aanpassingscoëfficiënten op 1 januari 1986 voorschreef. Hieruit volgt, dat het tweede en het derde onderdeel van de conclusies van het verzoekschrift ontvankelijk waren en dat bijgevolg de hiermee samenhangende onderdelen vier en vijf van die conclusies, die het voorwerp van het onderhavige geschil vormen, ontvankelijk moeten worden verklaard. 25 Het beroep is derhalve ontvankelijk. Ten gronde De moratoire interessen 26 Tot staving van hun verzoek om betaling van moratoire interessen voeren verzoekers één middel aan, dat is ontleend aan de ongerechtvaardigde vertraging waarmee de Commissie de hun verschuldigde achterstallige salarisbedragen heeft betaald. 27 Ter ondersteuning van dit middel stellen verzoekers, dat volgens de rechtsorde van alle Lid-Staten de schuldenaar uit de vertraagde betaling van verschuldigde bedragen geen voordeel mag trekken. De schuldeiser mag niet worden beroofd van de vruchten van deze bedragen, waarmee hij vanaf de vervaldatum in zijn levensonderhoud had kunnen voorzien. 28 De Commissie stelt, dat voor het tijdvak waarop het onderhavige geding betrekking heeft, dat wil zeggen voor het tijdvak van 1 januari 1986 tot en met november 1988, toen de uit hoofde van verordening nr. 3295/88 verschuldigde achterstallen zijn betaald, niet is voldaan aan de voorwaarden voor toekenning van moratoire interessen. De krachtens deze verordening verschuldigde bedragen zijn minder dan drie jaar na de als referentiedatum gekozen datum, te weten op 1 januari 1986, betaald. De onderzoeken die voor de vijfjaarlijkse controle van 1986 noodzakelijk waren, zijn binnen de termijn, in 1985, verricht, en de Commissie heeft op 7 oktober 1987 haar voorstel bij de Raad ingediend. Volgens de Commissie was de tijd die zij nodig had voor de verwerking van de gegevens en de voorbereiding van haar voorstel voor een verordening niet buitensporig. Zij voegt hieraan toe, dat het feit dat de autoriteiten een onaanvechtbaar voorstel hebben willen indienen, ook zijn vruchten heeft afgeworpen, daar het voorstel op 24/25 oktober 1988 ongewijzigd is aangenomen. 29 Ter ondersteuning van deze argumenten beroept de Commissie zich op de rechtspraak van het Hof, volgens welke voor de toekenning van moratoire interessen vereist is dat het verschuldigde bedrag bepaald of bepaalbaar is, tenzij de voor de vaststelling van het bedrag benodigde termijn aan een onrechtmatige gedraging van de instelling is te wijten. 30 Het Gerecht stelt in de eerste plaats vast, dat vóór 24 oktober 1988, de datum waarop de Raad verordening nr. 3295/88 vaststelde, geen enkele gemeenschapsinstelling wist of de geldende aanpassingscoëfficiënten zouden worden gewijzigd en, zo ja, welke nieuwe coëfficiënten zouden gaan gelden. Vóór die datum hadden verzoekers derhalve geen verworven recht op betaling van achterstallig salaris, evenmin als de gemeenschapsinstellingen verplicht waren of de mogelijkheid hadden, dergelijke achterstallen te betalen. Onder die omstandigheden kon er tot die datum geen sprake zijn van de vertraagde vereffening van een opeisbare schuld. 31 Deze gedachtengang vindt steun in het arrest van het Hof van 30 september 1986 (zaak 174/83, Ammann e.a., Jurispr. 1983, blz. 2647). In dit arrest oordeelde het Hof in voltallige zitting, dat een verplichting om moratoire interessen te betalen, slechts denkbaar is wanneer het bedrag van de hoofdvordering vaststaat althans op grond van vaststaande objectieve gegevens kan worden bepaald. Het Hof overwoog, dat de op grond van artikel 65 Ambtenarenstatuut aan de Raad toekomende bevoegdheid om de bezoldigingen en pensioenen van de ambtenaren en andere personeelsleden aan te passen en om de hierop van toepassing zijnde aanpassingscoëfficiënten vast te stellen, een zekere discretionaire bevoegdheid inhoudt, en dat dus over de hoogte van die aanpassingen en coëfficiënten geen enkele zekerheid bestaat zolang de Raad die bevoegdheid niet heeft uitgeoefend en de desbetreffende verordening niet heeft vastgesteld. In een eerder arrest, zo vervolgde het Hof (in casu het arrest van 6 oktober 1982, zaak 59/81, Commissie/Raad, Jurispr. 1982, blz. 3329), waarin een eerste onwettige verordening van de Raad nietig was verklaard, had het weliswaar beslist, dat de Raad bij de uitoefening van zijn discretionaire bevoegdheid met bepaalde factoren rekening moest houden, maar had het noch de bedragen bepaald die ingevolge artikel 65 Ambtenarenstatuut daadwerkelijk aan de ambtenaren en andere personeelsleden verschuldigd waren, noch de objectieve factoren aangewezen aan de hand waarvan die bedragen met voldoende nauwkeurigheid konden worden vastgesteld. 32 In de tweede plaats constateert het Gerecht, dat de Commissie, nadat de Raad op 24 oktober 1988 verordening nr. 3295/88 had vastgesteld, in november 1988 is overgegaan tot de berekening en betaling van de uit hoofde van deze verordening verschuldigde achterstallen. De Commissie heeft zich dus vanaf het moment waarop vaststond dat die achterstallen moesten worden betaald en het bedrag ervan was bepaald, met zorg van haar betalingsverplichting gekweten. In dit opzicht kan haar dus geen enkele vertraging worden tegengeworpen. 33 Hieruit volgt, dat de verzoeken om betaling van moratoire interessen moeten worden afgewezen. De schade voortvloeiend uit het verlies aan koopkracht 34 Voor hun vordering dienaangaande voeren verzoekers één middel aan, dat is ontleend aan schending van de artikelen 64 en 65 van het Statuut. Ter ondersteuning van dit middel betogen zij, dat het Statuut de gelijkwaardigheid van de bezoldigingen van het personeel van de instellingen in termen van reële waarde waarborgt en dat de Commissie, door niet meer dan het numerieke bedrag voortvloeiend uit de berekening van de achterstallige salarissen te betalen, de artikelen 64 en 65 van het Statuut heeft geschonden, daar enkel de nominale waarde van de achterstallen is betaald. Daardoor kan de gelijkwaardigheid van de bezoldigingen in termen van koopkracht niet worden verzekerd. Verzoekers stellen dat zij hierdoor schade hebben geleden, omdat zij vanaf 1 januari 1986 op de vijftiende van elke maand niet over een gedeelte van de hen verschuldigde bezoldiging konden beschikken. Ter verduidelijking van deze schade verklaren verzoekers, dat zij met het gedeelte van het salaris dat hun pas naderhand in de vorm van achterstallen is betaald, obligaties van de Italiaanse Staat zouden hebben gekocht, waarvan de rente op 1 april 1986 12,5 % bedroeg. 35 De Commissie merkt op dat de overeenkomstig het besluit van 1981 gewijzigde aanpassingscoëfficiënten rekening houden met de geldontwaarding en alle problemen regelen die verband houden met de omstandigheid dat de wijziging noodzakelijkerwijs terugwerkende kracht heeft. De nieuwe aanpassingscoëfficiënten dekken dus de schade die eventueel uit deze situatie zou kunnen voortvloeien. De vereisten van het Statuut zijn in casu derhalve in acht genomen. 36 Aangaande de door verzoekers gevorderde toekenning van compenserende interessen ter vergoeding van de schade die zij stellen te hebben geleden door het verlies aan koopkracht van de achterstallige salarissen die hen uit hoofde van verordening nr. 3295/88 zijn betaald, wijst het Gerecht er allereerst op, dat "een uit de dienstbetrekking voorkomend schadegeding tussen een ambtenaar en de instelling waarbij hij in dienst was (...) binnen het kader van artikel 179 EEG-Verdrag en de artikelen 90 en 91 van het Statuut ligt" (arrest Hof van 22 oktober 1975, zaak 9/75, Meyer-Burckhardt, Jurispr. 1975, blz. 1171.) Ingevolge vaste rechtspraak kunnen verzoekers slechts aanspraak maken op toekenning van compenserende interessen, indien zij aantonen dat de instelling een dienstfout heeft begaan, dat er inderdaad een vaststaande en meetbare schade is ontstaan en dat een oorzakelijk verband bestaat tussen de dienstfout en de gestelde schade (arrest Gerecht van 13 december 1990, zaak T-20/89, Moritz, Jurispr. 1990, blz. II-769). 37 Het Gerecht herinnert eraan, dat het besluit van de Raad van 1981 weliswaar geen termijn stelt waarbinnen de hierin voorziene vijfjaarlijkse aanpassing dient plaats te vinden, maar dat artikel 65, lid 2, van het Statuut, dat voorziet in een maximumtermijn van twee maanden waarbinnen maatregelen tot wijziging van de aanpassingscoëfficiënten dienen te worden getroffen, moet worden uitgelegd als de uitdrukking van een algemeen beginsel volgens hetwelk de besluiten op dit gebied zonder ongerechtvaardigde vertraging moeten worden genomen. Iedere niet te verontschuldigen vertraging bij de vaststelling van de regeling die als rechtsgrondslag dient voor de aanpassing van de bezoldigingen van de ambtenaren en andere personeelsleden, moet derhalve als een dienstfout worden beschouwd. 38 Voor de vraag wanneer er sprake is van vertraging en of deze ongerechtvaardigd is, moet er rekening mee worden gehouden dat de instellingen dienen te beschikken over een redelijke termijn, afhankelijk van de omstandigheden van het concrete geval en de ingewikkeldheid van het dossier, om hun voorstellen of besluiten uit te werken. Bijgevolg is het niet mogelijk om algemeen een termijn te stellen waarbinnen een regeling als de onderhavige moet worden vastgesteld. 39 In casu moet worden beklemtoond, dat het voorstel voor een verordening van de Commissie op 7 oktober 1987 bij de Raad is ingediend, dat wil zeggen minder dan twee jaar na het begin van het betrokken vijfjaarlijks onderzoek. Gelet op de ingewikkeldheid van het dossier en rekening houdend met de procedure van overleg met het personeel, die deel uitmaakt van de aanpassingsmethode, kan deze vertraging niet als buitensporig lang worden aangemerkt. 40 Wat de vaststelling door de Raad van het voorstel van de Commissie betreft, moet eraan worden herinnerd, dat er destijds bij het Hof een zaak aanhangig was tussen de Commissie en de Raad over de wijze van berekening van de aanpassingscoëfficiënten. Van de beslissing in deze zaak hing ook de berekening van de nieuwe aanpassingscoëfficiënten in het kader van het vijfjaarlijkse onderzoek van 1986 af. 41 Onder die omstandigheden, en in aanmerking nemende dat het voorstel voor een verordening van de Commissie in oktober 1987 is ingediend, dat het arrest van het Hof in de zaak tussen de Commissie en de Raad op 26 juni 1988 is gewezen en dat volgens de door de Raad vastgestelde procedure voor de behandeling en de vaststelling van voorstellen voor verordeningen, het onderzoek van een voorstel van de Commissie voor een verordening een onderzoek op verschillende niveaus binnen de Raad omvat, kan de Raad niet worden verweten, dat hij het voorstel van de Commissie niet eerder dan in oktober 1988 heeft aangenomen. De tijd die is verstreken tussen de referentiedatum voor de vijfjaarlijkse aanpassing (1 januari 1986) en de datum waarop de verordening is vastgesteld (24 oktober 1988), kan over het geheel genomen, gezien de omstandigheden van het geval, niet buitensporig lang worden geacht. Derhalve moet worden vastgesteld, dat een dienstfout van de Commissie of van de Raad niet is aangetoond. 42 Hieruit volgt, dat het verzoek om toekenning van compenserende interessen moet worden afgewezen. 43 Blijkens het voorgaande moet het beroep in zijn geheel worden verworpen. Beslissing inzake de kosten Kosten 44 Ingevolge het Reglement voor de procesvoering moet de in het ongelijk gestelde partij in de kosten worden verwezen, voor zover zulks is gevorderd. De kosten in beroepen van personeelsleden van de Gemeenschappen door de instellingen gemaakt, blijven evenwel te hunnen laste. Dictum HET GERECHT VAN EERSTE AANLEG (Tweede kamer), rechtdoende: 1) Verwerpt het beroep. 2) Verstaat dat elk der partijen de eigen kosten zal dragen.

61999CJ0190

fr

Motifs de l'arrêt 1 Par requête déposée au greffe de la Cour le 21 mai 1999, la Commission des Communautés européennes a introduit, en vertu de l'article 226 CE, un recours visant à faire constater que, en n'adoptant pas les dispositions législatives, réglementaires et administratives nécessaires pour se conformer à la directive 96/43/CE du Conseil, du 26 juin 1996, modifiant et codifiant la directive 85/73/CEE pour assurer le financement des inspections et des contrôles vétérinaires des animaux vivants et de certains produits animaux, et modifiant les directives 90/675/CEE et 91/496/CEE (JO L 162, p. 1, et rectificatif JO 1997, L 8, p. 32), et/ou en ne lui notifiant pas lesdites dispositions, l'Irlande a manqué aux obligations qui lui incombent en vertu de cette directive. 2 Aux termes de l'article 1er de la directive 96/43, le titre, les articles et les annexes de la directive 85/73/CEE du Conseil, du 29 janvier 1985, relative au financement des inspections et contrôles sanitaires des viandes fraîches et des viandes de volaille (JO L 32, p. 14), sont remplacés par le texte figurant à l'annexe de la directive 96/43. Le nouvel intitulé de la directive 85/73 est désormais: directive 85/73/CEE du Conseil, du 29 janvier 1985, relative au financement des inspections et contrôles vétérinaires visés par les directives 89/662/CEE, 90/425/CEE, 90/675/CEE et 91/496/CEE. 3 L'article 4, paragraphe 1, premier alinéa, de la directive 96/43 prévoit, pour la mise en oeuvre des dispositions de la directive 85/73, telle que modifiée et codifiée par la directive 96/43: «Les États membres mettent en vigueur les dispositions législatives, réglementaires et administratives nécessaires pour se conformer: i) aux dispositions de l'article 7 et de l'annexe A chapitre I point 1 e), le 1er juillet 1996; ii) aux dispositions du chapitre II et de l'annexe A chapitre III section II et de l'annexe C chapitre II, le 1er janvier 1997; iii) aux autres modifications le 1er juillet 1997.» 4 L'article 4, paragraphe 1, deuxième alinéa, de la directive 96/43 précise toutefois: «Les États membres disposent d'un délai supplémentaire pouvant aller jusqu'au 1er juillet 1999 pour se conformer aux dispositions de l'annexe A chapitre III section I.» 5 L'article 4, paragraphe 2, de la directive 96/43 dispose: «Les États membres communiquent à la Commission le texte des dispositions essentielles de droit interne qu'ils adoptent dans le domaine régi par la présente directive.» 6 N'ayant reçu communication d'aucune disposition visant à transposer la directive 96/43 dans l'ordre juridique irlandais et ne disposant d'aucune autre information lui permettant de conclure que l'Irlande s'était conformée à son obligation, la Commission a, par lettre du 5 novembre 1997, mis cet État membre en demeure de lui présenter ses observations dans un délai de deux mois, conformément à la procédure prévue à l'article 226 CE. 7 Les autorités irlandaises n'ont pas répondu à cette lettre de mise en demeure. 8 La Commission a donc estimé que l'Irlande n'avait pas encore transposé la directive 96/43 et a adressé, le 10 août 1998, un avis motivé à l'Irlande, l'invitant à prendre les mesures nécessaires pour se conformer aux obligations résultant de ladite directive dans un délai de deux mois à compter de la notification de cet avis. 9 Aucune autre information relative à la transposition dans le droit interne irlandais de la directive 96/43 n'ayant été communiquée à la Commission, elle a décidé d'introduire le présent recours. Au point 8 de sa requête, elle précise que le recours a pour objet les dispositions visées aux trois subdivisions de l'article 4, paragraphe 1, premier alinéa, de la directive 96/43. 10 Dans sa défense, le gouvernement irlandais ne conteste pas le défaut de transposition de la directive 96/43, mais il fait valoir que les mesures nécessaires pour assurer une telle transposition devraient être adoptées prochainement et demande, en conséquence, à la Cour de suspendre la procédure durant une période de trois mois au cours de laquelle devrait intervenir cette adoption. 11 À cet égard, il convient de rappeler que, dans le cadre d'un recours introduit au titre de l'article 226 CE, l'existence d'un manquement doit être appréciée en fonction de la situation de l'État membre telle qu'elle se présentait au terme du délai fixé par l'avis motivé et que les changements intervenus par la suite ne sauraient être pris en compte par la Cour (voir, notamment, arrêt du 23 mars 2000, Commission/France, C-327/98, non encore publié au Recueil, point 28). 12 Il ressort des explications fournies par le gouvernement irlandais que la transposition des dispositions visées à l'article 4, paragraphe 1, premier alinéa, de la directive 96/43 n'a pas été réalisée dans les délais fixés par cet article. Dans ces conditions, il y a lieu de considérer comme fondé le recours introduit à cet égard par la Commission. 13 Dès lors, il convient de constater que, en n'adoptant pas, dans les délais prescrits, les dispositions législatives, réglementaires et administratives nécessaires pour se conformer aux dispositions visées à l'article 4, paragraphe 1, premier alinéa, de la directive 96/43, l'Irlande a manqué aux obligations qui lui incombent en vertu dudit alinéa. Décisions sur les dépenses Sur les dépens 14 Aux termes de l'article 69, paragraphe 2, du règlement de procédure, toute partie qui succombe est condamnée aux dépens, s'il est conclu en ce sens. La Commission ayant conclu à la condamnation de l'Irlande et cette dernière ayant succombé en ses moyens, il y a lieu de la condamner aux dépens. Dispositif Par ces motifs, LA COUR (première chambre) déclare et arrête: 1) En n'adoptant pas, dans les délais prescrits, les dispositions législatives, réglementaires et administratives nécessaires pour se conformer aux dispositions visées à l'article 4, paragraphe 1, premier alinéa, de la directive 96/43/CE du Conseil, du 26 juin 1996, modifiant et codifiant la directive 85/73/CEE pour assurer le financement des inspections et des contrôles vétérinaires des animaux vivants et de certains produits animaux, et modifiant les directives 90/675/CEE et 91/496/CEE, l'Irlande a manqué aux obligations qui lui incombent en vertu dudit alinéa. 2) L'Irlande est condamnée aux dépens.

61981CJ0322

nl

1 BIJ VERZOEKSCHRIFT , INGEKOMEN TER GRIFFIE VAN HET HOF OP 28 DECEMBER 1981 , HEEFT NV NEDERLANDSCHE BANDEN-INDUSTRIE-MICHELIN ( HIERNA : NBIM ), GEVESTIGD TE ' S-HERTOGENBOSCH , KRACHTENS ARTIKEL 173 , TWEEDE ALINEA , EEG-VERDRAG BEROEP INGESTELD TOT NIETIGVERKLARING VAN DE BESCHIKKING VAN DE COMMISSIE VAN 7 OKTOBER 1981 INZAKE EEN PROCEDURE OP GROND VAN ARTIKEL 86 VAN HET EEG-VERDRAG ( IV/29.491 ) - BANDENGROOTHANDEL FRIESCHEBRUG BV/NV NEDERLANDSCHE BANDENINDUSTRIE-MICHELIN ( PB L 353 VAN 1981 , BLZ . 33 ), EN SUBSIDIAIR TOT NIETIGVERKLARING VAN ARTIKEL 2 VAN DEZE BESCHIKKING , WAARBIJ NBIM EEN BOETE IS OPGELEGD , OF ALTHANS TOT VERLAGING VAN DIE BOETE . 2 NBIM IS DE NEDERLANDSE DOCHTERMAATSCHAPPIJ VAN DE MICHELINGROEP . ZIJ IS BELAST MET DE PRODUKTIE EN DE AFZET VAN MICHELINBANDEN IN NEDERLAND , WAAR ZIJ EEN FABRIEK TER VERVAARDIGING VAN NIEUWE BANDEN VOOR BESTEL- EN VRACHTWAGENS HEEFT . 3 IN ARTIKEL 1 VAN DE AANGEVOCHTEN BESCHIKKING HEEFT DE COMMISSIE VASTGESTELD DAT NBIM IN DE PERIODE 1975-1980 INBREUK HAD GEMAAKT OP ARTIKEL 86 EEG-VERDRAG DOOR OP DE VERVANGINGSMARKT VAN NIEUWE BANDEN VOOR VRACHTWAGENS , AUTOBUSSEN ENZ .: A ) MET BEHULP VAN SELECTIEVE KORTINGEN OP INDIVIDUELE BASIS , DIE AFHANGEN VAN NIET DUIDELIJK SCHRIFTELIJK BEVESTIGDE AFZET- ' ' DOELEN ' ' EN KORTINGPERCENTAGES , DE BANDENHANDELAREN IN NEDERLAND AAN ZICH TE BINDEN EN TE HUNNEN OPZICHTE ONGELIJKE VOORWAARDEN BIJ GELIJKWAARDIGE PRESTATIES TOE TE PASSEN . EN B)IN 1977 EEN EXTRAJAARBONUS TE VERLENEN VOOR DE AANKOPEN VAN BANDEN VOOR VRACHTWAGENS , AUTOBUSSEN ENZ . EN VAN BANDEN VOOR PERSONENWAGENS DIE AFHING VAN HET BEREIKEN VAN EEN ' ' DOEL ' ' VOOR DE AANKOPEN VAN BANDEN VOOR PERSONENWAGENS . IN ARTIKEL 2 HEEFT DE COMMISSIE NBIM EEN BOETE VAN ECU 680 000 OFWEL HFL 1 833 184,80 OPGELEGD . 4 DE VOORNAAMSTE MIDDELEN DIE VERZOEKSTER , ONDERSTEUND DOOR DE REGERING VAN DE FRANSE REPUBLIEK , TEGEN DEZE BESCHIKKING HEEFT AANGEVOERD , KUNNEN WORDEN GERANGSCHIKT ALS VOLGT : I . DE ADMINISTRATIEVE PROCEDURE VAN DE COMMISSIE WAS ONREGELMATIG DOORDAT DE COMMISSIE : 1 . DE STUKKEN UIT HET DOSSIER , MET NAME DE RESULTATEN VAN EEN BIJ GEBRUIKERS EN CONCURRENTEN VAN NBIM INGESTELD ONDERZOEK , NIET AAN NBIM HEEFT TOEGEZONDEN ; 2.IN HAAR BESCHIKKING STILZWIJGEND IS VOORBIJGEGAAN AAN DE RESULTATEN VAN DE HOORZITTING EN DE ALDAAR DOOR DESKUNDIGEN EN GETUIGEN AFGELEGDE VERKLARINGEN ; EN 3.IN DE LOOP VAN DE ADMINISTRATIEVE PROCEDURE NIET HEEFT AANGEGEVEN , OP GROND VAN WELKE CRITERIA ZIJ DE BOETE WILDE VASTSTELLEN . II.DE COMMISSIE HEEFT TEN ONRECHTE GEOORDEELD DAT NBIM EEN MACHTSPOSITIE INNEEMT , DOORDAT ZIJ : 1.HET WEZENLIJK DEEL VAN DE RELEVANTE GEMEENSCHAPPELIJKE MARKT OP ONJUISTE WIJZE AFBAKENT ; 2.NBIM ' S CONCURRENTIEPOSITIE ONJUIST BEOORDEELT WAT BETREFT A ) ENERZIJDS HET MARKTAANDEEL VAN NBIM OP DE RELEVANTE PRODUKTENMARKT , EN MET NAME DE AFBAKENING VAN DIE MARKT ; B)ANDERZIJDS DE OVERIGE AANWIJZINGEN VOOR OF TEGEN HET BESTAAN VAN EEN MACHTSPOSITIE . III.DE COMMISSIE HEEFT TEN ONRECHTE GEOORDEELD DAT 1.HET KORTINGSYSTEEM VAN NBIM , EN 2.DE TOEKENNING VAN EEN EXTRABONUS IN 1977 MISBRUIK IN DE ZIN VAN ARTIKEL 86 EEG-VERDRAG OPLEVERDEN . IV.DE COMMISSIE HEEFT TEN ONRECHTE GEOORDEELD DAT HET GEWRAAKTE GEDRAG VAN NBIM DE HANDEL TUSSEN DE LID-STATEN ONGUNSTIG KON BEINVLOEDEN . V.DE COMMISSIE HAD NBIM GEEN BOETE MOGEN OPLEGGEN , ALTHANS DEZE OP EEN LAGER BEDRAG MOETEN STELLEN . I - DE REGELMATIGHEID VAN DE ADMINISTRATIEVE PROCEDURE 1 . HET GEHEIMHOUDEN VAN STUKKEN UIT HET DOSSIER 5 VOLGENS VERZOEKSTER HEEFT DE COMMISSIE DE RECHTEN VAN DE VERDEDIGING GESCHONDEN DOOR HAAR IN DE LOOP VAN DE ADMINISTRATIEVE PROCEDURE GEEN INZAGE TE GEVEN IN DE STUKKEN UIT HET DOSSIER . VERZOEKSTER HEEFT DIT VERWIJT EVENWEL ALLEEN TOEGESPITST OP DE RESULTATEN VAN EEN ONDERZOEK DAT DE COMMISSIE BIJ EEN AANTAL HANDELAREN HEEFT VERRICHT NAAR DE KORTINGPRAKTIJKEN VAN DE CONCURRENTEN VAN NBIM . 6 DE COMMISSIE BRENGT TEGEN DIT MIDDEL IN , DAT ZIJ DE RESULTATEN VAN DIT ONDERZOEK , WAARDOOR ENKEL WERD BEVESTIGD WAT ZIJ OP GROND VAN DE BIJ MICHELIN VERKREGEN INLICHTINGEN REEDS WIST , NIET IN HAAR BESCHIKKING HEEFT VERWERKT . INGEVOLGE ARTIKEL 20 VAN VERORDENING NR . 17 VAN DE RAAD VAN 6 FEBRUARI 1962 ( PB 1962 , BLZ . 204 ) WAS ZIJ VERPLICHT DE BIJ DIT ONDERZOEK INGEWONNEN INLICHTINGEN NIET OPENBAAR TE MAKEN , OMDAT ZIJ BETREKKING HADDEN OP DE KORTINGSYSTEMEN VAN DE CONCURRENTEN VAN NBIM . 7 IN DIT VERBAND ZIJ ERAAN HERINNERD , DAT DE EERBIEDIGING VAN DE RECHTEN VAN DE VERDEDIGING EEN GRONDBEGINSEL VAN HET GEMEENSCHAPSRECHT IS , DAT DOOR DE COMMISSIE IN HAAR ADMINISTRATIEVE PROCEDURES DIE TOT DE OPLEGGING VAN SANCTIES KRACHTENS DE MEDEDINGINGSREGELS VAN HET VERDRAG KUNNEN LEIDEN , MOET WORDEN INACHTGENOMEN . DE EERBIEDIGING VAN DIE RECHTEN VERLANGT ONDER MEER , DAT DE BETROKKEN ONDERNEMING IN STAAT IS GESTELD HAAR STANDPUNT MET BETREKKING TOT DE STUKKEN WAARMEE DE COMMISSIE DE DOOR HAAR GESTELDE INBREUK HEEFT GESTAAFD , BEHOORLIJK KENBAAR TE MAKEN . 8 AANGEZIEN DE COMMISSIE MEENDE DAT DE INLICHTINGEN DIE ZIJ TIJDENS DIT ONDERZOEK HAD INGEWONNEN , ONDER HAAR GEHEIMHOUDINGSPLICHT VIELEN , WAS ZIJ INDERDAAD INGEVOLGE ARTIKEL 20 VAN VERORDENING NR . 17 GEHOUDEN , DEZE NIET AAN NBIM BEKEND TE MAKEN . ZIJ MOCHT DIE INLICHTINGEN DAN DUS NIET AAN HAAR BESCHIKKING TEN GRONDSLAG LEGGEN , IN ZOVER DE NIET-OPENBAARMAKING ERVAN NBIM IN DE MOGELIJKHEID BEKNOTTE HAAR STANDPUNT KENBAAR TE MAKEN INZAKE DE JUISTHEID OF DE DRAAGWIJDTE VAN DEZE INLICHTINGEN OF DE DOOR DE COMMISSIE ERAAN VERBONDEN CONCLUSIES . 9 IN DE OVERWEGINGEN VAN DE AANGEVOCHTEN BESCHIKKING WORDT ECHTER NERGENS UITDRUKKELIJK NAAR BEDOELD ONDERZOEK VERWEZEN . EVENMIN BLIJKT DAT DE COMMISSIE ZICH IMPLICIET OP DIT ONDERDEEL VAN HAAR DOSSIER HEEFT GEBASEERD . VOOR ZOVER ZIJ IN HAAR BESCHIKKING HEEFT GEREPT VAN DE KORTINGPRAKTIJKEN VAN DE CONCURRENTEN VAN NBIM , GAAT HET OM ALGEMENE CONSTATERINGEN DIE NBIM NIMMER HEEFT BESTREDEN EN DIE OVERIGENS NIET VAN BELANG ZIJN VOOR DE BEOORDELING VAN HET GEDRAG VAN NBIM . HET BETROKKEN ONDERZOEK IS EVENMIN IN AANMERKING GENOMEN IN DE PROCEDURE VOOR HET HOF . 10 HET FEIT DAT DE COMMISSIE NIET NAAR BEDOELD ONDERZOEK HEEFT VERWEZEN OM DE AANGEVOCHTEN BESCHIKKING TE MOTIVEREN , VOLSTAAT ECHTER NIET OM DIT MIDDEL VAN NBIM TE VERWERPEN . HIERVOOR MOET OOK NOG WORDEN VASTGESTELD DAT DE BESCHIKKING IN FEITE OP ANDERE RECHTVAARDIGINGSGRONDEN BERUST , DOCH DIT PUNT BEHOORT TOT DE ZAAK TEN GRONDE . 2 . HET FEIT DAT IS VOORBIJGEGAAN AAN DE RESULTATEN VAN DE HOORZITTING EN DE GETUIGEN- EN DESKUNDIGENVERKLARINGEN 11 TEN BETOGE DAT DE PROCEDURE ONREGELMATIG WAS , HEEFT VERZOEKSTER VOORTS AANGEVOERD DAT DE COMMISSIE IN HAAR BESCHIKKING STILZWIJGEND IS VOORBIJGEGAAN AAN DE RESULTATEN VAN DE IN DE LOOP VAN DE ADMINISTRATIEVE PROCEDURE GEHOUDEN HOORZITTING EN DE ALDAAR AFGELEGDE GETUIGEN- EN DESKUNDIGENVERKLARINGEN . 12 DE COMMISSIE BRENGT HIERTEGEN IN DAT EEN GROOT AANTAL OVERWEGINGEN IN HAAR BESCHIKKING GEWIJD ZIJN AAN DE WEERLEGGING VAN HET BETOOG VAN NBIM , EN STELT DAT ZIJ MET ALLE TIJDENS DE ADMINISTRATIEVE PROCEDURE VERGAARDE BEWIJSSTUKKEN EN GETUIGENVERKLARINGEN REKENING HEEFT GEHOUDEN . 13 MET DIT MIDDEL WORDT IN WEZEN GESTELD DAT DE BESCHIKKING ONVOLDOENDE IS GEMOTIVEERD . 14 OFSCHOON DE COMMISSIE KRACHTENS ARTIKEL 190 EEG-VERDRAG GEHOUDEN IS DE FEITELIJKE ELEMENTEN TE VERMELDEN WAARUIT DE WETTIGHEID VAN DE BESLISSING BLIJKT , ALSMEDE DE OVERWEGINGEN DIE HAAR TOT HET NEMEN ERVAN HEBBEN GELEID , VERLANGT DEZE BEPALING NIET DAT DE COMMISSIE INGAAT OP ALLE PUNTEN VAN FEITELIJKE OF JURIDISCHE AARD DIE IN DE LOOP VAN DE ADMINISTRATIEVE PROCEDURE AAN DE ORDE ZIJN GESTELD . 15 IN DE MOTIVERING VAN DE OMSTREDEN BESCHIKKING HEEFT DE COMMISSIE DE FEITELIJKE EN JURIDISCHE OVERWEGINGEN UITEENGEZET WAARVAN ZIJ IS UITGEGAAN . VOORTS HEEFT ZIJ OP VERSCHILLENDE PLAATSEN UITDRUKKELIJK VERWEZEN NAAR OP DE HOORZITTING AFGELEGDE GETUIGENVERKLARINGEN EN HEEFT ZIJ GEANTWOORD OP ARGUMENTEN DIE NBIM TIJDENS DE PROCEDURE NAAR VOREN HEEFT GEBRACHT . 16 HET MIDDEL DAT DE BESCHIKKING ONVOLDOENDE IS GEMOTIVEERD , MOET DERHALVE WORDEN VERWORPEN . 3 . HET FEIT DAT DE COMMISSIE IN DE LOOP VAN DE ADMINISTRATIEVE PROCEDURE NIET HEEFT AANGEGEVEN VOLGENS WELKE CRITERIA ZIJ DE BOETE WILDE OPLEGGEN 17 VERZOEKSTER MEENT DAT DE COMMISSIE DE RECHTEN VAN DE VERDEDIGING HEEFT GESCHONDEN DOOR IN DE LOOP VAN DE ADMINISTRATIEVE PROCEDURE NIET AAN TE GEVEN VOLGENS WELKE CRITERIA ZIJ EEN EVENTUELE BOETE ZOU GAAN OPLEGGEN . 18 DE COMMISSIE ANTWOORDT HIEROP DAT DE EXACTE OVERWEGINGEN DIE TOT DE VASTSTELLING VAN HET BOETEBEDRAG LEIDEN , AFHANGEN VAN HET VERLOOP VAN DE ADMINISTRATIEVE PROCEDURE EN DAT ZIJ HAAR OORDEEL DAAROVER NIET KAN BEPALEN ALVORENS DE ONDERNEMING TE HEBBEN GEHOORD . 19 TE DEZEN ZIJ SLECHTS HERINNERD AAN ' S HOFS UITSPRAAK IN HET ARREST VAN 7 JUNI 1983 ( GEVOEGDE ZAKEN 100-103/80 , SA MUSIQUE DIFFUSION FRANCAISE E.A./COMMISSIE , JURISPR . 1983 , BLZ . 1825 ), DAT HET GEVEN VAN AANWIJZINGEN OM TRENT DE HOOGTE VAN DE BEOOGDE BOETES ZOLANG DE ONDERNEMING NIET IN STAAT IS GESTELD OPMERKINGEN TE MAKEN OMTRENT DE TEGEN HAAR IN AANMERKING GENOMEN BEZWAREN , EROP ZOU NEERKOMEN DAT DE COMMISSIE VOORUITLOOPT OP HAAR BESLISSING , HETGEEN ONJUIST ZOU ZIJN . 20 IN HAAR MEDEDELING VAN DE PUNTEN VAN BEZWAAR VAN 5 MAART 1980 HEEFT DE COMMISSIE UITDRUKKELIJK VERKLAARD DAT ZIJ VOORNEMENS WAS NBIM EEN BOETE OP TE LEGGEN EN DAT ZIJ VOOR DE HOOGTE DAARVAN DE DUUR EN DE ZWAARTE VAN DE INBREUK , DIE ZIJ ALS ERNSTIG BESCHOUWDE , IN AANMERKING ZOU NEMEN . DAARMEE HEEFT DE COMMISSIE NBIM IN STAAT GESTELD , ZICH NIET ALLEEN TEGEN DE VASTSTELLING VAN DE INBREUK , MAAR OOK TEGEN DE OPLEGGING VAN EEN BOETE TE VERDEDIGEN . 21 DERHALVE KAN DIT MIDDEL EVENMIN SLAGEN , EN DIENT TE WORDEN VASTGESTELD DAT NIET IS GEBLEKEN VAN ONREGELMATIGHEDEN IN DE ADMINISTRATIEVE PROCEDURE VAN DE COMMISSIE . II - DE MACHTSPOSITIE VAN NBIM 22 MET EEN EERSTE GROEP TEGEN DE INHOUD VAN DE LITIGIEUZE BESCHIKKING GERICHTE MIDDELEN , BESTRIJDT VERZOEKSTER DAT ZIJ EEN MACHTSPOSITIE INNEEMT OP DE NEDERLANDSE VERVANGINGSMARKT VAN NIEUWE VRACHTWAGENBANDEN . ZAKELIJK HOUDT HAAR BETOOG IN , DAT DE COMMISSIE HAAR MARKTPOSITIE ONJUIST HEEFT BEOORDEELD DOOR ENERZIJDS HAAR ONDERZOEK TOT DE NEDERLANDSE MARKT TE BEPERKEN EN DE RELEVANTE PRODUKTENMARKT OP ONJUISTE WIJZE AF TE BAKENEN , EN ANDERZIJDS GEBRUIK TE MAKEN VAN GEGEVENS DIE VOOR DE VASTSTELLING VAN EEN MACHTSPOSITIE NIET RELEVANT ZIJN , EN CRITERIA DIE HET BESTAAN VAN EEN MACHTSPOSITIE UITSLUITEN , TE NEGEREN . 1 . HET WEZENLIJK DEEL VAN DE RELEVANTE GEMEENSCHAPPELIJKE MARKT 23 VERZOEKSTER BESTRIJDT TE DEZEN DE VASTSTELLING VAN DE COMMISSIE , DAT HET WEZENLIJK DEEL VAN DE GEMEENSCHAPPELIJKE MARKT WAAROP NBIM EEN MACHTSPOSITIE INNEEMT , HET GRONDGEBIED VAN NEDERLAND IS . VOLGENS NBIM IS DEZE GEOGRAFISCHE AFBAKENING VAN DE MARKT TE ENG . ZIJ VALT NIET TE RIJMEN MET HET FEIT DAT DE COMMISSIE ZELF WERKT MET FACTOREN DIE BETREKKING HEBBEN OP DE MICHELINGROEP IN HAAR GEHEEL , ZOALS HAAR TECHNOLOGISCHE VOORSPRONG OF HAAR STERKE FINANCIELE POSITIE , EN DIE VOLGENS NBIM VOOR EEN VEEL RUIMERE MARKT , JA ZELFS EEN WERELDMARKT GELDEN . OOK DE VOORNAAMSTE CONCURRENTEN VAN NBIM ZIJN OP WERELDSCHAAL WERKENDE ONDERNEMINGEN . 24 VOLGENS DE COMMISSIE IS DEZE KRITIEK NIET ZOZEER GERICHT OP DE MARKTAFBAKENING ALS WEL OP DE CRITERIA TER BEPALING VAN DE MACHTSPOSITIE . AANGEZIEN DE BANDENFABRIKANTEN VOOR DE VERKOOP OP DE VERSCHILLENDE NATIONALE MARKTEN IN DE REGEL NATIONALE DOCHTERMAATSCHAPPIJEN INSCHAKELEN , MOET NBIM OP HET NEDERLANDSE GRONDGEBIED CONCURREREN . 25 HIEROVER MOET WORDEN OPGEMERKT DAT DE COMMISSIE HAAR BESCHIKKING NIET TOT DE MICHELINGROEP IN HAAR GEHEEL HEEFT GERICHT , MAAR ALLEEN TOT HAAR NEDERLANDSE DOCHTERMAATSCHAPPIJ DIE ZICH OP DE NEDERLANDSE MARKT CONCENTREERT . NIET IS BETWIST DAT DE VOORNAAMSTE CONCURRENTEN VAN NBIM HUN WERKZAAMHEDEN IN NEDERLAND EVENEENS VERRICHTEN VIA TOT HUN CONCERN BEHORENDE NEDERLANDSE DOCHTERMAATSCHAPPIJEN . 26 HET VERWIJT VAN DE COMMISSIE HEEFT BETREKKING OP HET GEDRAG VAN NBIM TEN OPZICHTE VAN DE BANDENHANDELAREN , EN MEER IN HET BIJZONDER OP HAAR KORTINGPOLITIEK . HIERBIJ ZIJ BEDACHT DAT DE HANDELSPOLITIEK VAN DE VERSCHILLENDE DOCHTERMAATSCHAPPIJEN VAN CONCERNS DIE ELKAAR OP DE EUROPESE OF ZELFS DE WERELDMARKT BECONCURREREN , IN DE REGEL IS AFGESTEMD OP DE SPECIFIEKE OMSTANDIGHEDEN VAN DE BETROKKEN MARKT . IN DE PRAKTIJK BEVOORRADEN DE IN NEDERLAND GEVESTIGDE BANDENHANDELAREN ZICH ALLEEN BIJ LEVERANCIERS DIE IN NEDERLAND OPEREREN . DE COMMISSIE HEEFT DERHALVE TERECHT GEOORDEELD DAT NBIM VOORNAMELIJK OP DE NEDERLANDSE MARKT MOET CONCURREREN EN DAT OP DEZE MARKT DE OBJECTIEVE MEDEDINGINGSVOORWAARDEN VOOR ALLE ONDERNEMERS GELIJK ZIJN . 27 DEZE VASTSTELLING STAAT LOS VAN DE VRAAG , OF ONDER DEZE OMSTANDIGHEDEN BIJ DE BEOORDELING VAN HET BESTAAN VAN EEN MACHTSPOSITIE OP DE RELEVANTE PRODUKTENMARKT FACTOREN MOGEN WORDEN BETROKKEN DIE VERBAND HOUDEN MET DE POSITIE VAN DE MICHELINGROEP EN HAAR CONCURRENTEN ALS GEHEEL , EN DIE VOOR EEN VEEL RUIMERE MARKT GELDEN . 28 MITSDIEN VORMT HET NEDERLANDSE GRONDGEBIED IN CASU HET WEZENLIJK DEEL VAN DE GEMEENSCHAPPELIJKE MARKT EN DIENT DE POSITIE VAN NBIM OP DE NEDERLANDSE MARKT TE WORDEN BEOORDEELD . 2 . DE BEOORDELING VAN DE CONCURRENTIEPOSITIE VAN NBIM 29 ALVORENS DE MIDDELEN EN ARGUMENTEN MET BETREKKING TOT DE BEOORDELING VAN NBIM ' S CONCURRENTIEPOSITIE TE ONDERZOEKEN , DIENT ERAAN TE WORDEN HERINNERD DAT , ZOALS HET HOF REEDS HERHAALDELIJK , LAATSTELIJK IN ZIJN ARREST VAN 13 FEBRUARI 1979 ( ZAAK 85/76 , HOFFMANN-LA ROCHE , JURISPR . 1979 , BLZ . 461 ) HEEFT VASTGESTELD , ARTIKEL 86 EEG-VERDRAG EEN UITWERKING IS VAN DE ALGEMENE DOELSTELLING VAN DE ACTIVITEIT VAN DE GEMEENSCHAP , IN ARTIKEL 3 F ) EEG-VERDRAG OMSCHREVEN ALS DE INVOERING VAN EEN REGIME WORDT GEWAARBORGD DAT DE MEDEDINGING BINNEN DE GEMEENSCHAPPELIJKE MARKT NIET WORDT VERVALST . 30 BIJGEVOLG VERBIEDT ARTIKEL 86 , VOOR ZOVER DE HANDEL TUSSEN LID-STATEN DAARDOOR ONGUNSTIG KAN WORDEN BEINVLOED , DAT EEN ONDERNEMING MISBRUIK MAAKT VAN EEN MACHTSPOSITIE OP DE GEMEENSCHAPPELIJKE MARKT OF OP EEN WEZENLIJK DEEL DAARVAN ; DAARBIJ IS GEDACHT AAN EEN ECONOMISCHE MACHTSPOSITIE VAN EEN ONDERNEMING , DIE HAAR IN STAAT STELT DE INSTANDHOUDING VAN EEN DAADWERKELIJKE MEDEDINGING OP DE RELEVANTE MARKT TE VERHINDEREN EN HET HAAR MOGELIJK MAAKT ZICH , JEGENS HAAR CONCURRENTEN , HAAR AFNEMERS EN , UITEINDELIJK , DE CONSUMENTEN IN BELANGRIJKE MATE ONAFHANKELIJK TE GEDRAGEN . 31 VANUIT DIT OOGPUNT DIENEN DE VERSCHILLENDE DOOR PARTIJEN AANGEVOERDE CRITERIA EN AANWIJZINGEN VOOR HET BESTAAN VAN EEN MACHTSPOSITIE TE WORDEN ONDERZOCHT . DEZE CRITERIA EN AANWIJZINGEN BETREFFEN ENERZIJDS HET MARKTAANDEEL VAN NBIM OP DE RELEVANTE PRODUKTENMARKT , EN ANDERZIJDS DE OVERIGE FACTOREN DIE BIJ DE BEOORDELING VAN DE POSITIE WAARIN NBIM ZICH JEGENS HAAR CONCURRENTEN , AFNEMERS EN CONSUMENTEN BEVINDT , DIENEN TE WORDEN BETROKKEN . A ) HET AANDEEL VAN NBIM OP DE RELEVANTE PRODUKTENMARKT 32 MET HAAR EERSTE MIDDEL BETWIST VERZOEKSTER HET MARKTAANDEEL WAARUIT DE COMMISSIE HET BESTAAN VAN EEN MACHTSPOSITIE HEEFT AFGELEID , EN ZIJ VOERT AAN DAT DE COMMISSIE IS UITGEGAAN VAN EEN KUNSTMATIGE EN WILLEKEURIGE AFBAKENING VAN DE RELEVANTE PRODUKTENMARKT . 33 IN DE AANGEVOCHTEN BESCHIKKING HEEFT DE COMMISSIE GESTELD DAT NBIM IN DE PERIODE 1975-1980 , 57-65 % VAN DE NEDERLANDSE VERVANGINGSMARKT VAN NIEUWE BANDEN VOOR VRACHTWAGENS , AUTOBUSSEN EN SOORTGELIJKE VOERTUIGEN IN HANDEN HAD , TERWIJL DE MARKTAANDELEN VAN DE BELANGRIJKSTE CONCURRENTEN SLECHTS 4-8 % BEDROEGEN . 34 NBIM BETWIST DEZE CIJFERS NIET , DOCH VOERT AAN DAT DE COMMISSIE DE MEDEDINGINGSVERHOUDINGEN HEEFT MISKEND DOOR IN HET BIJZONDER BANDEN VOOR BESTELWAGENS EN PERSONENAUTO ' S ALSOOK VERNIEUWDE BANDEN BUITEN BESCHOUWING TE LATEN . INDIEN VERNIEUWDE VRACHTWAGENBANDEN ZOUDEN WORDEN MEEGETELD , BEDRAAGT HET MARKTAANDEEL VAN NBIM SLECHTS CIRCA 37 % , HETGEEN NIET VOLSTAAT OM VAN EEN MACHTSPOSITIE TE KUNNEN SPREKEN . AA ) DE MARKT VOOR VERNIEUWDE VRACHTWAGENBANDEN 35 VOLGENS VERZOEKSTER IS DE AFBAKENING VAN DE RELEVANTE PRODUKTENMARKT WAARVAN DE COMMISSIE IS UITGEGAAN , ENERZIJDS TE RUIM , OMDAT VRACHTWAGENBANDEN VAN VERSCHILLENDE TYPEN EN MATEN IN DE OGEN VAN DE CONSUMENT NIET ONDERLING VERVANGBAAR ZIJN , ANDERZIJDS TE BEPERKT OMDAT BESTELWAGEN- EN PERSONENWAGENBANDEN ER NIET ONDER VALLEN , OFSCHOON HUN PLAATS OP DE MARKT VERGELIJKBAAR IS . BOVENDIEN HEEFT DE COMMISSIE IN HAAR BESCHIKKING EEN TEGENSTRIJDIGE REDENERING GEVOLGD OMDAT ZIJ ZICHZELF NU EENS OP HET NIVEAU VAN DE VERBRUIKER , DAN WEER OP DAT VAN DE HANDELAAR PLAATST . UITGAANDE VAN DE TOTALE OMZET VAN DE HANDELAREN , BEDRAAGT HET GEMIDDELDE AANDEEL VAN DE VERKOPEN VAN ZWARE MICHELINBANDEN NIET MEER DAN 12-18 % , ZODAT EEN MACHTSPOSITIE IS UITGESLOTEN . 36 DE COMMISSIE VERDEDIGT DE IN HAAR BESCHIKKING AANGEHOUDEN AFBAKENING VAN DE RELEVANTE PRODUKTENMARKT MET HET BETOOG , DAT BIJ EEN TECHNISCH HOMOGEEN PRODUKT GEEN APARTE MARKTEN KUNNEN WORDEN ONDERSCHEIDEN NAAR GELANG VAN DE SPECIFIEKE MAAT , GROOTTE OF TYPE VAN DE PRODUKTEN . HIERVOOR MOET DE ELASTICITEIT VAN HET AANBOD TUSSEN VERSCHILLENDE TYPEN EN MATEN BANDEN IN AANMERKING WORDEN GENOMEN . ANDERZIJDS KAN MET BEHULP VAN DE CRITERIA VAN DE SUBSTITUEERBAARHEID VAN PRODUKTEN EN DE ELASTICITEIT VAN DE VRAAG WORDEN ONDERSCHEIDEN TUSSEN DE MARKT VAN VRACHTWAGENBANDEN EN DIE VAN PERSONENAUTOBANDEN DOOR DE BIJZONDERE STRUCTUUR VAN DE VRAAGZIJDE , DIE BIJ VRACHTWAGENBANDEN WORDT GEKENMERKT DOOR HET FEIT DAT ER VOORAL DOORGEWINTERDE PROFESSIONELE KOPERS OPTREDEN . 37 ZOALS HET HOF HERHAALDELIJK HEEFT BEKLEMTOOND , LAATSTELIJK IN ZIJN ARREST VAN 11 DECEMBER 1980 ( ZAAK 31/80 , L ' OREAL , JURISPR . 1980 , BLZ . 3775 ) MOETEN BIJ HET ONDERZOEK OF EEN ONDERNEMING EVENTUEEL EEN MACHTSPOSITIE OP EEN BEPAALDE MARKT BEZIT , DE CONCURRENTIEMOGELIJKHEDEN WORDEN BEOORDEELD BINNEN HET KADER VAN DE MARKT VAN ALLE PRODUKTEN DIE DOOR HUN EIGENSCHAPPEN BIJZONDER GESCHIKT ZIJN OM IN EEN CONSTANTE BEHOEFTE TE VOORZIEN , EN DIE SLECHTS IN GERINGE MATE DOOR ANDERE PRODUKTEN KUNNEN WORDEN VERVANGEN . ER MOET ECHTER OP WORDEN GEWEZEN DAT DE BEPALING VAN DE RELEVANTE MARKT ERTOE DIENT OM TE BEOORDELEN OF DE BETROKKEN ONDERNEMING IN STAAT IS DE INSTANDHOUDING VAN EEN DAADWERKELIJKE MEDEDINGING TE VERHINDEREN EN ZICH JEGENS HAAR CONCURRENTEN , HAAR AFNEMERS EN DE CONSUMENTEN IN BELANGRIJKE MATE ONAFHANKELIJK TE GEDRAGEN . DAAROM MAG MEN ZICH HIERBIJ NIET BEPERKEN TOT EEN ONDERZOEK VAN DE OBJECTIEVE KENMERKEN VAN DE BETROKKEN PRODUKTEN , MAAR MOETEN EVENEENS DE MEDEDINGINGSVOORWAARDEN EN DE STRUCTUUR VAN VRAAG EN AANBOD OP DE MARKT IN AANMERKING WORDEN GENOMEN . 38 DAARDOOR KOMT HET TROUWENS DAT NOCH DE COMMISSIE , NOCH NBIM BIJ DE BEOORDELING VAN DE MARKTAANDELEN REKENING HEEFT GEHOUDEN MET DE NIEUWE BANDEN VOOR EERSTE UITRUSTING . IN VERBAND MET DE BIJZONDERE STRUCTUUR VAN DE VRAAG DIE WORDT GEKENMERKT DOOR RECHTSTREEKSE ORDERS VAN AUTOMOBIELFABRIKANTEN , VINDT DE MEDEDINGING OP DIT GEBIED IMMERS PLAATS VOLGENS ANDERE REGELS EN FACTOREN . 39 WAT DE VERVANGINGSMARKT VAN BANDEN BETREFT , MOET IN DE EERSTE PLAATS WORDEN VASTGESTELD DAT PERSONENAUTO- EN BESTELWAGENBANDEN ENERZIJDS , EN VRACHTWAGENBANDEN ANDERZIJDS OP VERBRUIKERSNIVEAU NIET ONDERLING VERVANGBAAR ZIJN . DE MEDEDINGING OP DE MARKT VAN VRACHTWAGENBANDEN ONDERGAAT DERHALVE GEEN INVLOED VAN PERSONENAUTO- EN BESTELWAGENBANDEN . 40 BOVENDIEN IS VOOR ELK VAN DEZE PRODUKTENGROEPEN DE STRUCTUUR VAN DE VRAAG VERSCHILLEND . VRACHTWAGENBANDEN WORDEN VOOR HET OVERGROTE DEEL GEKOCHT DOOR PROFESSIONELE KOPERS , MET NAME VERVOERBEDRIJVEN , VOOR WIE DE AANKOOP VAN VERVANGINGSBANDEN , ZOALS DE COMMISSIE HEEFT UITEENGEZET , EEN AANZIENLIJKE UITGAVE BETEKENT EN DIE VAN HUN LEVERANCIER STEEDS GESPECIALISEERDE , OP HUN SPECIFIEKE BEHOEFTEN AFGESTEMDE ADVIEZEN EN SERVICE VERLANGEN . VOOR DE NORMALE KOPER VAN PERSONENWAGEN- OF BESTELWAGENBANDEN IS DE AANKOOP VAN BANDEN DAARENTEGEN EEN ZELDZAME AANGELEGENHEID EN IN DE REGEL VERWACHT HIJ , ZELFS ALS HIJ EEN PROFESSIONELE KOPER IS , NIET ZULKE GESPECIALISEERDE , OP SPECIFIEKE BEHOEFTEN AFGESTEMDE ADVIEZEN EN DIENSTEN . DE VERKOOP VAN VRACHTWAGENBANDEN VERLANGT DERHALVE EEN BIJZONDER GESPECIALISEERD DISTRIBUTIENET DAT VERSCHILT VAN DE DISTRIBUTIEVOORWAARDEN VOOR PERSONENWAGEN- EN BESTELWAGENBANDEN . 41 TENSLOTTE MOET WORDEN BEKLEMTOOND DAT ER GEEN ELASTICITEIT BESTAAT TUSSEN HET AANBOD VAN VRACHTWAGENBANDEN EN DAT VAN PERSONENWAGENBANDEN WEGENS BELANGRIJKE VERSCHILLEN IN PRODUKTIETECHNIEKEN , EN DE DAARTOE NOODZAKELIJKE INSTALLATIES EN MATERIEEL . DE OMSTANDIGHEID DAT HET OMSCHAKELEN VAN DE PRODUKTIE-INSTALLATIES OP DE FABRICAGE VAN LICHTE IN PLAATS VAN ZWARE BANDEN EN OMGEKEERD , VEEL TIJD EN AANZIENLIJKE INVESTERINGEN VERGT , HEEFT TOT GEVOLG DAT TUSSEN BEIDE GROEPEN GEEN MERKBARE RELATIES BESTAAN WAARDOOR ZIJ ZICH KUNNEN AANPASSEN AAN DE VRAAG OP DE MARKT . OVERIGENS WAS DIT DE REDEN DAT NBIM IN 1977 , TOEN HET AANBOD VAN VRACHTWAGENBANDEN ONTOEREIKEND WAS , EEN EXTRABONUS TOEKENDE IN PLAATS VAN DE OVERCAPACITEIT BIJ DE FABRICAGE VAN PERSONENWAGENBANDEN TE GEBRUIKEN OM AAN DE VRAAG TE VOLDOEN . 42 DE COMMISSIE HEEFT DE STRUCTUUR VAN DE MARKT EN VAN DE VRAAG TERECHT EERST ONDERZOCHT OP HET NIVEAU VAN DE HANDELAREN OP WIE NBIM DE OMSTREDEN PRAKTIJK TOEPASTE . NBIM HEEFT IMMERS ZELF , ZIJ HET IN ANDER VERBAND , VERKLAARD DAT ZIJ ZICH GENOOPT ZAG HAAR KORTINGSYSTEEM TE WIJZIGEN OM REKENING TE HOUDEN MET HET STREVEN NAAR SPECIALISATIE BIJ HAAR WEDERVERKOPERS , VAN WIE SOMMIGEN , ZOALS DE GARAGEHOUDERS , GEEN VRACHTWAGEN- EN BESTELWAGENBANDEN MEER VERKOCHTEN . DIT BEVESTIGT DE IN DE VRAAGSTRUCTUUR BESTAANDE VERSCHILLEN TUSSEN APARTE GROEPEN HANDELAREN . NBIM HEEFT EVENMIN BESTREDEN DAT OOK AL HAAR CONCURRENTEN , MET NAME WAT DE KORTINGVOORWAARDEN BETREFT , ONDERSCHEID MAKEN TUSSEN VRACHTWAGEN- , BESTELWAGEN- EN PERSONENAUTOBANDEN , OOK AL KAN HET DOOR DE VERSCHILLENDE FABRIKANTEN GEMAAKTE ONDERSCHEID VOOR BEPAALDE TYPEN BANDEN OP DETAILPUNTEN AFWIJKEN . 43 UIT HET FEIT DAT HET GEWRAAKTE GEDRAG IS TOEGESPITST OP DE HANDELAREN , MAG EVENWEL NIET WORDEN AFGELEID DAT DE POSITIE VAN NBIM MOET WORDEN AFGEMETEN AAN HET AANDEEL VAN MICHELINVRACHTWAGENBANDEN IN DE GLOBALE OMZET VAN DE HANDELAREN . NU MOET WORDEN ONDERZOCHT OF NBIM VOOR BEPAALDE PRODUKTEN EEN MACHTSPOSITIE INNEEMT , IS HET VAN WEINIG BELANG DAT DE HANDE LAREN OOK ANDERE PRODUKTEN VERKOPEN , AANGEZIEN ER TUSSEN DE BETROKKEN PRODUKTEN EN DE OVERIGE PRODUKTEN GEEN CONCURRENTIEVERHOUDING BESTAAT . 44 DAT ER GEEN ELASTICITEIT BESTAAT IN HET AANBOD VAN VERSCHILLENDE TYPEN EN MATEN VRACHTWAGENBANDEN ALS GEVOLG VAN VERSCHILLEN IN DE PRODUKTIEVOORWAARDEN , EN DAT DEZE TYPEN EN MATEN BANDEN , BEZIEN VANUIT DE SPECIFIEKE BEHOEFTEN VAN DE GEBRUIKER , NIET ONDERLING VERVANGBAAR ZIJN EN GEEN ELASTISCHE VRAAG KENNEN , BETEKENT ECHTER NOG NIET DAT ER BIJ DE BEOORDELING VAN HET BESTAAN VAN EEN MACHTSPOSITIE EEN AANTAL KLEINERE MARKTEN , NAAR GELANG VAN DEZE TYPEN EN MATEN , MAG WORDEN ONDERSCHEIDEN , ZOALS NBIM HEEFT VOORGESTELD . DEZE VERSCHILLEN TUSSEN DE UITEENLOPENDE TYPEN EN MATEN BANDEN ZIJN IMMERS NIET VAN WEZENLIJK BELANG OP HET NIVEAU VAN DE HANDELAREN , DIE MOETEN VOLDOEN AAN DE VRAAG VAN HUN AFNEMERS NAAR HET GEHELE ASSORTIMENT VRACHTWAGENBANDEN . BOVENDIEN ZIJN DERGELIJKE VERSCHILLEN IN TYPEN EN MATEN VAN EEN PRODUKT , BIJ ONTBREKEN VAN ENIGE SPECIALISATIE VAN DE BETROKKEN ONDERNEMINGEN , NIET BESLISSEND VOOR DE BEOORDELING VAN DE MARKTPOSITIE VAN EEN ONDERNEMING , WANT GEZIEN HUN TECHNISCHE GELIJKSOORTIGHEID EN COMPLEMENTARITEIT , ZIJN DE MEDEDINGINGSVOORWAARDEN OP DE MARKT VOOR ALLE TYPEN EN MATEN VAN HET PRODUKT DEZELFDE . 45 OM HET BESTAAN VAN EEN MACHTSPOSITIE VAN NBIM AAN TE TONEN , HEEFT DE COMMISSIE DERHALVE TERECHT HET MARKTAANDEEL VAN NBIM WAT BETREFT VERVANGINGSBANDEN VOOR VRACHTWAGENS , AUTOBUSSEN EN SOORTGELIJKE VOERTUIGEN BEOORDEELD EN PERSONENAUTO- EN BESTELWAGENBANDEN BUITEN BESCHOUWING GELATEN . BB ) HET IN AANMERKING NEMEN VAN DE CONCURRENTIE VAN VERNIEUWDE BANDEN 46 TEN BETOGE DAT HAAR MARKTAANDEEL GERINGER IS DAN DE COMMISSIE STELT , VOERT VERZOEKSTER BOVENDIEN AAN DAT DE COMMISSIE OP WILLEKEURIGE WIJZE VERNIEUWDE BANDEN VAN DE RELEVANTE MARKT HEEFT UITGESLOTEN . VOLGENS NBIM VORMEN DEZE BANDEN , ZOWEL WAT DE KWALITEIT ALS DE PRIJS BETREFT , EEN ECHT ALTERNATIEF VOOR DE GEBRUIKERS . TOT STAVING VAN DIT ARGUMENT LEGT ZIJ VERSCHEIDENE BEREKENINGEN OVER OM HET CONCURRENTIEVERMOGEN VAN VERNIEUWDE BANDEN TEN OPZICHTE VAN NIEUWE BANDEN AAN TE TONEN . 47 VOLGENS DE COMMISSIE BEHOREN VERNIEUWDE BANDEN NIET TOT DE RELEVANTE MARKT OMDAT ZIJ GEEN NIEUWE BANDEN KUNNEN VERVANGEN . DIT KOMT IN DE EERSTE PLAATS OMDAT ZIJ DOOR DE GEBRUIKERS ALS MINDER VEILIG WORDEN BESCHOUWD . VOORTS WORDT DE LOOPVLAKVERNIEUWING GROTENDEELS IN OPDRACHT VAN VERVOERONDERNEMINGEN ZELF UITGEVOERD , ZODAT HIER SPRAKE IS VAN EEN DIENSTENMARKT . AANGEZIEN VERNIEUWDE BANDEN TEN OPZICHTE VAN NIEUWE BANDEN EEN SECUNDAIR PRODUKT ZIJN - NIEUWE BANDEN VORMEN IMMERS IN ZEKERE ZIN DE GRONDSTOF VOOR DE LOOPVLAKVERNIEUWING WAARDOOR ZIJ MERENDEELS NIET DOOR VERNIEUWDE BANDEN KUNNEN WORDEN VERVANGEN - DIENT DE MEDEDINGING OP DE PRIMAIRE MARKT , DIE DE SLEUTEL TOT GEHELE MARKT VORMT , IN AANMERKING TE WORDEN GENOMEN . 48 TE DIEN AANZIEN MOET IN DE EERSTE PLAATS ERAAN WORDEN HERINNERD DAT HET BESTAAN VAN EEN CONCURRENTIEVERHOUDING TUSSEN TWEE PRODUKTEN NIET VERONDERSTELT DAT ZIJ VOLLEDIG SUBSTITUEERBAAR ZIJN VOOR EEN BEPAALD GEBRUIK ; DE VASTSTELLING VAN EEN MACHTSPOSITIE VOOR EEN PRODUKT VEREIST ECHTER NIET DAT DE CONCURRENTIE VAN ANDERE , GEDEELTELIJK SUBSTITUEERBARE PRODUKTEN GEHEEL AFWEZIG IS . DEZE MEDEDINGING DOET IMMERS GEEN AFBREUK AAN HET VERMOGEN VAN DE ONDERNEMING OM DE VOORWAARDEN WAARONDER BEDOELDE MEDEDINGING ZICH ZAL ONTWIKKELEN , AANMERKELIJK TE BEINVLOEDEN EN BIEDT HAAR IN IEDER GEVAL RUIMSCHOOTS - EN ZONDER DAT ZULKS HAAR NADEEL BEROKKENT - DE GELEGENHEID ZICH BIJ HAAR GEDRAG AAN DE CONCURRENTIE NIETS GELEGEN TE LATEN LIGGEN . 49 BLIJKENS DE FEITEN , DIE ZIJN KOMEN VAST TE STAAN OP GROND VAN VERKLARINGEN VAN PARTIJEN ALSMEDE VAN GETUIGENVERKLARINGEN TIJDENS DE HOORZITTING IN DE ADMINISTRATIEVE PROCEDURE , KAN EEN ZEKERE MATE VAN SUBSTITUEERBAARHEID TUSSEN NIEUWE EN VERNIEUWDE BANDEN NIET WORDEN ONTKEND , DOCH IS DEZE SUBSTITUEERBAARHEID BEPERKT EN GELDT ZIJ NIET VOOR ALLE GEBRUIKSMOGELIJKHEDEN . OFSCHOON NBIM BEREKENINGEN HEEFT OVERGELEGD TEN BEWIJZE DAT PRIJS EN KWALITEIT VAN VERNIEUWDE BANDEN VERGELIJKBAAR ZIJN MET DIE VAN NIEUWE BANDEN , EN DAT EEN AANTAL GEBRUIKERS BEIDE GROEPEN PRODUKTEN IN FEITE SUBSTITUEERBAAR ACHTEN VOOR HET DOOR HEN BEOOGDE GEBRUIK , HEEFT ZIJ NIETTEMIN ERKEND DAT DE WAARDE VAN EEN VERNIEUWDE BAND UIT EEN OOGPUNT VAN VEILIGHEID EN BETROUWBAARHEID GERINGER KAN ZIJN DAN VAN EEN NIEUWE BAND . BOVENDIEN HEEFT DE COMMISSIE VASTGESTELD DAT EEN AANTAL GEBRUIKERS , AL DAN NIET TERECHT , MET NAME GERESERVEERD STAAN TEGENOVER HET GEBRUIK VAN VERNIEUWDE BANDEN OP DE VOORAS VAN HET VOERTUIG . 50 VOOR DE BEOORDELING VAN DE INVLOED VAN DEZE BEPERKTE CONCURRENTIE VAN VERNIEUWDE BANDEN OP DE MARKTPOSITIE VAN NBIM MOET IN AANMERKING WORDEN GENOMEN DAT TEN MINSTE EEN GEDEELTE VAN DE VERNIEUWDE BANDEN NIET TEN VERKOOP WORDT AANGEBODEN , MAAR DAT DE LOOPVLAKVERNIEUWING IN OPDRACHT VAN DE GEBRUIKER WORDT UITGEVOERD ; BEPAALDE VERVOERONDERNEMINGEN HECHTEN ER NAMELIJK BELANG AAN , HUN EIGEN KARKASSEN VAN EEN NIEUW LOOPVLAK TE LATEN VOORZIEN OM ER ZEKER VAN TE ZIJN DAT ZIJ GEEN BESCHADIGDE KARKASSEN KRIJGEN . PARTIJEN ZIJN VERDEELD OVER DE OMVANG VAN DE ALS DIENSTVERRICHTING UITGEVOERDE LOOPVLAKVERNIEUWING : VOLGENS DE COMMISSIE GAAT HET OM 80-95 % VAN DE VERNIEUWDE BANDEN , DOCH VOLGENS NBIM SLECHTS OM 15-20 % , WAARBIJ ZIJ AANTEKENT DAT DE OPDRACHT MEESTAL IN NAAM VAN DE HANDELAAR EN NIET VAN DE GEBRUIKER PLAATSVINDT . NIETTEGENSTAANDE DIT MENINGSVERSCHIL TUSSEN PARTIJEN , KAN WORDEN VASTGESTELD DAT EEN GEDEELTE VAN DE VERNIEUWDE BANDEN DIE IN DE GEBRUIKSFASE BELANDEN , NIET CONCURREERT MET NIEUWE TEN VERKOOP AANGEBODEN BANDEN OMDAT HET GAAT OM EEN RECHTSTREEKSE DIENSTVERRICHTING VAN DE LOOPVLAKVERNIEUWINGSBEDRIJVEN AAN DE GEBRUIKERS . 51 BOVENDIEN MAG BIJ DE BEOORDELING VAN DE BETEKENIS VAN HET MARKTAANDEEL VAN NBIM TEN OPZICHTE VAN DAT VAN HAAR CONCURRENTEN NIET UIT HET OOG WORDEN VERLOREN DAT DE MARKT VAN VERNIEUWDE BANDEN EEN SECUNDAIRE MARKT IS DIE AFHANKELIJK IS VAN DE AANBOD- EN PRIJSSITUATIE OP DE MARKT VAN NIEUWE BANDEN : ELKE BAND WORDT IMMERS VERNIEUWD OP BASIS VAN EEN BAND DIE OORSPRONKELIJK NIEUW IS GEWEEST EN HET AANTAL MALEN DAT DEZELFDE BAND KAN WORDEN VERNIEUWD , IS BEPERKT . EEN BELANGRIJK DEEL VAN DE VRAAG MOET DUS NOODZAKELIJKERWIJS STEEDS WORDEN GEDEKT DOOR NIEUWE BANDEN . DAAROM VERLEENT HET FEIT DAT EEN ONDERNEMING OP DE MARKT VAN NIEUWE BANDEN EEN MACHTSPOSITIE INNEEMT , HAAR TEGENOVER DE CONCURRENTIE VAN LOOPVLAKVERNIEUWINGSBEDRIJVEN EEN BEVOORRECHTE POSITIE DIE HAAR IN STAAT STELT ZICH ONAFHANKELIJKER OP DE MARKT TE GEDRAGEN DAN EEN LOOPVLAKVERNIEUWINGSBEDRIJF . 52 UIT DE VOORGAANDE OVERWEGINGEN VOLGT DAT DE PARTIELE MEDEDINGING DIE DE FABRIKANTEN VAN NIEUWE BANDEN ONDERVINDEN VAN LOOPVLAKVERNIEUWINGSBEDRIJVEN , NIET VOLSTAAT OM EEN FABRIKANT VAN NIEUWE BANDEN ZIJN ECONOMISCHE MACHT , WAAROVER HIJ DANKZIJ ZIJN MACHTSPOSITIE OP DE MARKT VAN NIEUWE BANDEN BESCHIKT , TE ONTNEMEN . VOOR DE BEOORDELING VAN DE POSITIE VAN NBIM TEN OPZICHTE VAN HET KALIBER EN HET AANTAL DER CONCURRENTEN , HEEFT DE COMMISSIE DERHALVE TERECHT REKENING GEHOUDEN MET EEN MARKTAANDEEL VAN 57-65 % OP DE VERVANGINGSMARKT VAN NIEUWE BANDEN VOOR VRACHTWAGENS . VERGELEKEN MET DE MARKTAANDELEN VAN DE VOORNAAMSTE CONCURRENTEN VAN NBIM , DIE TUSSEN 4 EN 8 % BEDRAGEN , VORMT DIT MARKTAANDEEL , ZELFS WANNEER MEN REKENING HOUDT MET EEN ZEKERE CONCURRENTIE VAN VERNIEUWDE BANDEN , EEN GELDIGE AANWIJZING VOOR HET BESTAAN VAN EEN OVERHEERSENDE POSITIE VAN NBIM TEN OPZICHTE VAN HAAR CONCURRENTEN . B ) DE OVERIGE CRITERIA EN AANWIJZINGEN VOOR OF TEGEN HET BESTAAN VAN EEN MACHTSPOSITIE 53 VERZOEKSTER BETWIST VOORTS DE RELEVANTIE VAN ANDERE CRITERIA EN AANWIJZINGEN WAAROP DE COMMISSIE ZICH HEEFT GEBASEERD OM HET BESTAAN VAN EEN MACHTSPOSITIE AAN TE TONEN . ZO IS ZIJ NIET DE ENIGE ONDERNEMING DIE MET VERTEGENWOORDIGERS WERKT ; HAAR VOORNAAMSTE CONCURRENTEN ZOUDEN IN VERHOUDING NOG MEER PERSONEEL IN DIENST HEBBEN DAN ZIJ . HET UITGEBREIDE PRODUKTENASSORTIMENT VORMT GEEN CONCURRENTIEVOORDEEL , OMDAT DE VERSCHILLENDE BANDENTYPEN ELKAAR NIET KUNNEN VERVANGEN EN NBIM DE HANDELAAR NIET VERPLICHT HAAR HELE ASSORTIMENT AF TE NEMEN . 54 BOVENDIEN ZOU DE COMMISSIE VERSCHEIDENE AANWIJZINGEN DIE NIET MET EEN MACHTSPOSITIE TE RIJMEN ZIJN , BUITEN BESCHOUWING HEBBEN GELATEN . ZO IS DE NETTOMARGE VAN DE HANDELAAR VOOR MICHELINBANDEN VERGELIJKBAAR MET DIE VOOR CONCURRERENDE BANDEN , TERWIJL DE KILOMETERKOSTPRIJS VAN MICHELINBANDEN VOOR DE GEBRUIKER HET VOORDELIGST IS . SEDERT 1979 WERKT NBIM MET VERLIES . HAAR PRODUKTIECAPACITEIT IS NIET TOEREIKEND , ZODAT HAAR CONCURRENTEN , DIE OOK NOG OVER EEN GROTERE FINANCIELE DRAAGKRACHT EN PRODUKTIESPREIDING DAN DE MICHELINGROEP BESCHIKKEN , IEDER OGENBLIK IN STAAT ZIJN OM DE DOOR HAAR GELEVERDE HOEVEELHEDEN TE VERVANGEN . AANGEZIEN GEBRUIKERS VAN VRACHTWAGENBANDEN DOORGEWINTERDE PROFESSIONELE KOPERS ZIJN , KUNNEN ZIJ DE BANDENFABRIKANTEN TEGENWICHT BIEDEN . 55 HIEROVER MOET IN DE EERSTE PLAATS WORDEN OPGEMERKT DAT TER BEOORDELING VAN DE ECONOMISCHE MACHT VAN NBIM , RESPECTIEVELIJK HAAR CONCURRENTEN OP DE NEDERLANDSE MARKT , REKENING MOET WORDEN GEHOUDEN MET DE VOORDELEN DIE VOOR DEZE ONDERNEMINGEN KUNNEN VOORTVLOEIEN UIT HET FEIT DAT ZIJ DEEL UITMAKEN VAN CONCERNS DIE OP EUROPESE SCHAAL OF ZELFS OP WERELDSCHAAL OPEREREN . TOT DEZE VOORDELEN BEHOREN DE DOOR DE COMMISSIE IN HAAR BESCHIKKING GENOEMDE VOORSPRONG VAN DE MICHELINGROEP OP HAAR CONCURRENTEN WAT INVESTERINGEN EN ONDERZOEK BETREFT EN HET ZEER UITGEBREIDE PRODUKTENASSORTIMENT , WELKE IN CASU NIET ZIJN BETWIST . VOOR BEPAALDE BANDENTYPEN IS DE MICHELINGROEP DE ENIG MOGELIJKE LEVERANCIER OP DE MARKT . 56 ALS GEVOLG VAN DEZE SITUATIE GENIET NBIM OP DE NEDERLANDSE MARKT EEN DUIDELIJKE VOORKEUR BIJ EEN GROOT AANTAL GEBRUIKERS VAN VRACHTWAGENBANDEN . AANGEZIEN DE AANKOOP VAN BANDEN VOOR EEN VERVOERONDERNEMING EEN GROTE INVESTERING BETEKENT EN ER GERUIME TIJD NODIG IS OM ZICH IN DE PRAKTIJK TE VERGEWISSEN VAN DE RENTABILITEIT VAN EEN BANDENTYPE OF -MERK HEEFT NBIM EEN SCHIER ONKWETSBARE POSITIE TEGENOVER HAAR CONCURRENTEN . HIERUIT VOLGT DAT EEN IN NEDERLAND GEVESTIGDE HANDELAAR ER GEWOONLIJK NIET OMHEEN KAN , MICHELINBANDEN TE VERKOPEN . 57 HIERTEGEN KAN NIET WORDEN INGEBRACHT , ZOALS NBIM - DAARIN GESTEUND DOOR DE FRANSE REGERING - HEEFT GEDAAN , DAT NBIM ALDUS WORDT GESTRAFT VOOR DE KWALITEIT VAN HAAR PRODUKTEN EN HAAR PRESTATIES . DE VASTSTELLING VAN HET BESTAAN VAN EEN MACHTSPOSITIE HOUDT IMMERS OF ZICHZELF GEEN VERWIJT JEGENS DE BETROKKEN ONDERNEMING IN , DOCH BETEKENT ALLEEN DAT , LOS VAN DE OORZAKEN VAN DIE POSITIE , OP DE ONDERNEMING EEN BIJZONDERE VERANTWOORDELIJKHEID RUST OM NIET DOOR HAAR GEDRAG INBREUK TE MAKEN OP EEN DAADWERKELIJKE EN ONVERVALSTE MEDEDINGING OP DE GEMEENSCHAPPELIJKE MARKT . 58 VOORTS MOET WORDEN GEWEZEN OP HET BELANG VAN NBIM ' S NET VAN VERTEGENWOORDIGERS , DAT HAAR TE ALLEN TIJDE RECHTSTREEKS TOEGANG GEEFT TOT DE GEBRUIKERS VAN BANDEN . NBIM HEEFT NIET BETWIST DAT DIT NET , IN ABSOLUTE ZIN , AANZIENLIJK OMVANGRIJKER IS DAN DAT VAN HAAR CONCURRENTEN , NOCH HEEFT ZIJ ZICH GEKEERD TEGEN DE IN DE BESTREDEN BESCHIKKING GEGEVEN OMSCHRIJVING VAN DE TAKEN VAN DIT NET WAARVAN DE DOELTREFFENDHEID EN DE KWALITEIT VAN DE PRESTATIES ONOMSTREDEN ZIJN . DE RECHTSTREEKSE TOEGANG TOT DE GEBRUIKERS ALSOOK HET NIVEAU VAN DE DIENSTEN DIE HEN DOOR DIT NET KUNNEN WORDEN AANGEBODEN , MAKEN HET NBIM MOGELIJK HAAR POSITIE OP DE MARKT TE BEHOUDEN EN TE VERSTERKEN EN ZICH BETER TE WEREN TEGEN DE CONCURRENTIE . 59 TEN AANZIEN VAN DE OVERIGE CRITERIA EN AANWIJZINGEN DIE NBIM TER BETWISTING VAN HET BESTAAN VAN EEN MACHTSPOSITIE AANVOERT , MOET WORDEN OPGEMERKT DAT EEN SITUATIE WAARIN TIJDELIJK GEEN WINST WORDT GEMAAKT EN ZELFS VERLIES WORDT GELEDEN , NIET ONVERENIGBAAR IS MET EEN MACHTSPOSITIE . EVENMIN MAG UIT HET FEIT DAT DE DOOR NBIM GEHANTEERDE PRIJZEN ONREDELIJK NOCH BIJZONDER HOOG ZIJN , WORDEN GECONCLUDEERD DAT ER GEEN SPRAKE IS VAN EEN MACHTSPOSITIE . NOCH DE OMVANG , DE FINANCIELE DRAAGKRACHT EN DE MATE VAN PRODUKTIESPREIDING VAN NBIM ' S CONCURRENTEN OP MUNDIAAL VLAK , NOCH HET TEGENWICHT DAT WORDT GEVORMD DOORDAT DE KOPERS VAN VRACHTWAGENBANDEN DOORGEWINTERDE PROFESSIONELE GEBRUIKERS ZIJN , KUNNEN TENSLOTTE DE BEVOORRECHTE POSITIE VAN NBIM OP DE NEDERLANDSE MARKT ONGEDAAN MAKEN . 60 DERHALVE MOET WORDEN GECONSTATEERD DAT DE OVERIGE CRITERIA EN AANWIJZINGEN DIE IN CASU IN AANMERKING KOMEN VOOR DE VASTSTELLING VAN EEN MACHTSPOSITIE , BEVESTIGEN DAT NBIM EEN DERGELIJKE POSITIE INNEEMT . 61 DE MIDDELEN WAARMEE NBIM BETWIST DAT ZIJ EEN MACHTSPOSITIE OP EEN WEZENLIJK DEEL VAN DE GEMEENSCHAPPELIJKE MARKT INNEEMT , ZIJN DERHALVE ONGEGROND . III - MISBRUIK VAN DE MACHTSPOSITIE 62 MET EEN TWEEDE GROEP MIDDELEN BESTRIJDT VERZOEKSTER DE LITIGIEUZE BESCHIKKING , VOOR ZOVER HAAR DAARIN WORDT VERWETEN , DAT ZIJ IN DE ZIN VAN ARTIKEL 86 EEG-VERDRAG MISBRUIK HEEFT GEMAAKT VAN HAAR MACHTSPOSITIE OP DE NEDERLANDSE VERVANGINGSMARKT VAN NIEUWE VRACHTWAGENBANDEN . ZIJ BETWIST DE VASTSTELLING VAN DE COMMISSIE IN DE BESCHIKKING , DAT ZIJ DE VRIJHEID VAN KEUZE VAN DE HANDELAREN OP TWEELEDIGE WIJZE HEEFT BEPERKT - NAMELIJK DOOR HAAR KORTINGSYSTEEM IN HET ALGEMEEN EN DOOR DE TOEKENNING VAN EEN EXTRABONUS IN 1977 DIE WAS GEKOPPELD AAN HET BEHALEN VAN EEN VERKOOPDOEL VOOR PERSONENAUTOBANDEN - WAARDOOR DE HANDELAREN ONGELIJK WERDEN BEHANDELD EN DE TOEGANG VAN ANDERE PRODUCENTEN TOT DE MARKT WERD BEPERKT . 1 . HET ALGEMENE KORTINGSYSTEEM 63 NBIM BETOOGT DAT DE COMMISSIE IN HAAR BESCHIKKING DE KENMERKEN VAN HET KORTINGSYSTEEM HEEFT MISKEND . HET GAAT DAARBIJ OM EEN GEWONE KWANTUMKORTING , WAARMEE ALLEEN DE - RECHTMATIGE - DOELEINDEN WORDEN NAGESTREEFD , DE HANDELAREN AAN TE ZETTEN MEER TE VERKOPEN EN HEN TE BELONEN VOOR HET BEREIKEN VAN EEN IN ONDERLINGE OVEREENSTEMMING VASTGESTELD VERKOOPCIJFER VOOR MICHELINBANDEN . DOOR EEN DERGELIJK SYSTEEM TE VERBIEDEN ZOU MEN DE ONDERNEMING MET EEN MACHTSPOSITIE IN FEITE TOT ACHTERUITGANG VEROORDELEN EN DE MACHTSPOSITIE ZELF SANCTIONEREN . 64 VOLGENS DE COMMISSIE MOET HET DOOR NBIM TOEGEPASTE KORTINGSYSTEEM ALS EEN MISBRUIK WORDEN BESCHOUWD , OMDAT HET BERUST OP DE VASTSTELLING VAN NIET DUIDELIJK SCHRIFTELIJK VASTGELEGDE INDIVIDUELE EN SELECTIEVE VERKOOPDOELEN WAARDOOR DE BANDENHANDELAREN AAN NBIM WORDEN GEBONDEN , EN OMDAT DAARIN ONGELIJKE VOORWAARDEN VOOR GELIJKWAARDIGE PRESTATIES WORDEN GEHANTEERD . HET GAAT OM EEN VARIANT OP EEN GETROUWHEIDSKORTING ALS IN VOORNOEMD ARREST VAN HET HOF VAN 13 FEBRUARI 1979 AAN DE ORDE IS GEKOMEN , WAARAAN DE VOORWAARDE IS VERBONDEN DAT DE AFNEMER TEN MINSTE EEN BELANGRIJK DEEL VAN ZIJN BEHOEFTEN DEKT BIJ DE ONDERNEMING MET EEN MACHTSPOSITIE EN WAARMEE ALDUS WORDT BEOOGD DE AFNEMER ZIJN KEUZEVRIJHEID WAT BETREFT DE BEVOORRADINGSBRONNEN TE ONTNEMEN . 65 DE FRANSE REGERING STEUNT HET STANDPUNT VAN NBIM EN BETOOGT DAT TOEPASSING VAN EEN OP VERKOOPDOELEN GEBASEERD KORTINGSYSTEEM OP ZICHZELF NIET ALS MISBRUIK KAN WORDEN AANGEMERKT . ALLEEN WANNEER ZICH ANDERE OMSTANDIGHEDEN VOORDOEN , HETGEEN IN CASU EVENWEL NIET HET GEVAL IS , ZOU HET SYSTEEM IN STRIJD KUNNEN KOMEN MET ARTIKEL 86 . A ) DE WERKING VAN HET KORTINGSYSTEEM 66 TER TERECHTZITTING IS GEBLEKEN , DAT HET OMSTREDEN KORTINGSYSTEEM NAAST DE VASTE FACTUURKORTING EN DE KORTING WEGENS CONTANTE BETALING VOOR DE VERVALDAG , DIE VOOR ALLE AFNEMERS GELIJK WAREN EN IN CASU NIET IN GEDING ZIJN , EEN VARIABELE JAARBONUS BEHELSDE WAARVAN EEN GEDEELTE EERST MAANDELIJKS EN VERVOLGENS OM DE VIER MAANDEN BIJ WIJZE VAN VOORSCHOT WERD BETAALD . HET PERCENTAGE VAN DEZE VARIABELE JAARBONUS WERD NAAR RATO VAN DE TOTALE DOOR DE HANDELAAR IN HET VOORAFGAANDE JAAR BEHAALDE OMZET IN MICHELINBANDEN VOOR VRACHTWAGENS , AUTOBUSSEN EN PERSONENAUTO ' S , BEPAALD VOLGENS EEN PROGRESSIEVE KORTINGSCHAAL WELKE IN 1978 ECHTER WERD INGETROKKEN . HET VOORSCHOT OP DE JAARBONUS LAG IN HET ALGEMEEN 4 % LAGER , DOCH SOMS NOG LAGER , DAN HET UIT DEZE SCHAAL VOORTVLOEIENDE PERCENTAGE . 67 DE VARIABELE JAARBONUS WERD , ALTHANS VOOR HET VOLLE BEDRAG , PAS TOEGEKEND NADAT DE HANDELAAR IN HET BETROKKEN JAAR HET AAN HET BEGIN VAN HET JAAR VASTGESTELDE OF OVEREENGEKOMEN VERKOOPDOEL , UITGEDRUKT IN HET AANTAL VERKOCHTE VRACHTWAGENBANDEN , HAD BEHAALD . TOT 1978 WERDEN DRIE DOELEN - EEN MAXIMUM , EEN MINIMUM EN EEN DAARTUSSENIN - VASTGESTELD WAARVAN DE UITEINDELIJKE KORTING AFHING . VANAF 1979 WERD VOOR DE TOEKENNING VAN DE VARIABELE JAARBONUS NOG SLECHTS EEN VERKOOPDOEL VASTGESTELD . 68 DE COMMISSIE HEEFT NIET DE DOOR NBIM IN DE LOOP VAN HET GEDING GEGEVEN TOELICHTINGEN BETWIST , VOLGENS WELKE DE VERSCHILLEN IN KORTINGPERCENTAGES DIE WERDEN TOEGEKEND BIJ HET BEHALEN VAN HET MAXIMUMDOEL EN BIJ HET NIET-BEHALEN VAN HET MINIMUMDOEL , GERING WAREN , NAMELIJK 0,2 TOT 0,4 % . DERHALVE DIENEN DEZE VERSCHILLEN ALS VASTSTAAND TE WORDEN BESCHOUWD , OFSCHOON ZIJ IN DE AANGEVOCHTEN BESCHIKKING VEEL GROTER LEKEN TE ZIJN . 69 HET KORTINGSYSTEEM IN ZIJN GEHEEL NOCH DE KORTINGSCHAAL ZIJN OOIT DOOR NBIM BEKENDGEMAAKT . NIET IS WEERSPROKEN DAT DE CRITERIA AAN DE HAND WAARVAN DE VERKOOPDOELEN WERDEN VASTGESTELD OF OVEREENGEKOMEN , TEVOREN NIET BEKEND WAREN . OVER DEZE DOELEN WERD TELKENS IN HET BEGIN VAN HET JAAR OVERLEG GEVOERD TUSSEN DE HANDELAAR EN DE VERTEGENWOORDIGER VAN NBIM . IN DE PRAKTIJK HEEFT NBIM HET BESPROKENE NIMMER SCHRIFTELIJK BEVESTIGD ; WEL WERDEN BIJ DEZE BESPREKINGEN EVENTUEEL MET DE HAND GESCHREVEN NOTITIES GEMAAKT OF UITGEWISSELD . ANDERS DAN IN PUNT 28 , VIERDE ALINEA , VAN DE BESCHIKKING VAN DE COMMISSIE STAAT VERMELD , IS ECHTER NIET AANGETOOND DAT DE HANDELAREN HEBBEN GEAARZELD OM TEGEN DEZE AFWEZIGHEID VAN SCHRIFTELIJKE BEVESTIGING STELLING TE NEMEN . DIT PUNT DIENT DERHALVE BUITEN BESCHOUWING TE WORDEN GELATEN . B ) DE TOEPASSELIJKHEID VAN ARTIKEL 86 OP EEN SYSTEEM VAN DOELKORTINGEN 70 WAT BETREFT DE TOEPASSELIJKHEID VAN ARTIKEL 86 OP EEN KORTINGSYSTEEM , GEENT OP HET BEHALEN VAN VERKOOPDOELEN , ALS HIERVOOR OMSCHREVEN , DIENT IN DE EERSTE PLAATS ERAAN TE WORDEN HERINNEERD DAT HET VERBOD VAN ARTIKEL 86 OM MISBRUIK TE MAKEN VAN EEN MACHTSPOSITIE OP DE MARKT , VOOR ZOVER DE HANDEL TUSSEN LID-STATEN DAARDOOR ONGUNSTIG KAN WORDEN BEINVLOED , ZIET OP GEDRAGINGEN DIE DE STRUCTUUR KUNNEN BEINVLOEDEN VAN EEN MARKT WAAR , JUIST DOOR DE AANWEZIGHEID VAN BEDOELDE ONDERNEMING , DE MEDEDINGING REEDS IS VERZWAKT , EN DIE MET ANDERE MIDDELEN DAN BIJ EEN NORMALE , OP ONDERNEMERSPRESTATIES BERUSTENDE COMPETITIE VAN GOEDEREN OF DIENSTEN GEBRUIKELIJK ZIJN , HET BEHOUD OF DE ONTWIKKELING VAN HET NOG OP DIE MARKT AANWEZIGE CONCURRENTIENIVEAU KUNNEN VERHINDEREN . 71 MEER IN HET BIJZONDER TER ZAKE VAN HET VERLENEN VAN KORTINGEN DOOR EEN DOMINERENDE ONDERNEMING AAN HAAR AFNEMERS , HEEFT HET HOF IN ZIJN ARRESTEN VAN 16 DECEMBER 1975 ( GEVOEGDE ZAKEN 40-48 , 50 , 54-56 , 111 , 113 EN 114/73 , SUIKER-UNIE E.A ., JURISPR . 1975 , BLZ . 1663 ) EN VAN 13 FEBRUARI 1979 , BLZ . 461 ) GEOORDEELD DAT IN TEGENSTELLING TOT EEN UITSLUITEND AAN DE OMVANG VAN DE BIJ DE BETROKKEN FABRIKANT GEDANE AANKOPEN GEBONDEN KWANTUMKORTING , EEN GETROUWHEIDSKORTING IS BEDOELD OM DOOR TOEKENNING VAN EEN GELDELIJK VOORDEEL TE BELETTEN DAT DE AFNEMERS ZICH BIJ CONCURRERENDE FABRIKANTEN BEVOORRADEN , EN MISBRUIK IN DE ZIN VAN ARTIKEL 86 EEG-VERDRAG OPLEVERT . 72 TEN AANZIEN VAN HET IN CASU OMSTREDEN SYSTEEM WAARVOOR HET HANTEREN VAN DOELSTELLINGEN KENMERKEND IS , MOET WORDEN OPGEMERKT DAT HET NIET BESTAAT IN EEN EENVOUDIGE , UITSLUITEND AAN DE AANKOOPOMVANG GEBONDEN KWANTUMKORTING , AANGEZIEN DE PROGRESSIEVE SCHAAL VAN DE OMZETTEN IN HET VOORAFGAANDE JAAR SLECHTS ERTOE DIENT OM HET KADER AAN TE GEVEN WAARBINNEN HET SYSTEEM WORDT TOEGEPAST . NBIM HEEFT TROUWENS ZELF OPGEMERKT DAT DE MEESTE HANDELAREN DIE MEER DAN 3 000 BANDEN PER JAAR AFNEMEN , IN IEDER GEVAL STEEDS DE HOOGSTE KORTINGEN KREGEN . ANDERZIJDS BEHELSDE HET ONDERHAVIGE SYSTEEM VOOR DE HANDELAREN GEEN EXCLUSIVITEITSVERBINTENIS OF VERPLICHTING OM EEN BEPAALD DEEL VAN HUN BEHOEFTEN BIJ NBIM TE DEKKEN , WAARDOOR HET ZICH ONDERSCHEIDT VAN HET TYPE GETROUWHEIDSKORTINGEN WAAROVER HET HOF ZICH IN VOORNOEMD ARREST VAN 13 FEBRUARI 1979 HEEFT UITGESPROKEN . 73 OM TE KUNNEN BEOORDELEN OF NBIM MET DIT KORTINGSYSTEEM MISBRUIK VAN HAAR MACHTSPOSITIE HEEFT GEMAAKT , MOETEN DERHALVE ALLE OMSTANDIGHEDEN IN AANMERKING WORDEN GENOMEN , INZONDERHEID DE CRITERIA EN MODALITEITEN VOOR HET VERLENEN VAN DE KORTING , EN MOET WORDEN ONDERZOCHT OF DE KORTING , DOOR MIDDEL VAN EEN NIET DOOR EEN ECONOMISCHE PRESTATIE GERECHTVAARDIGD VOORDEEL , TEN DOEL HEEFT OM DE KOPER , WAT ZIJN BEVOORRADINGSBRONNEN BETREFT , GEEN - OF MINDER - KEUS TE LATEN , CONCURRENTEN DE TOEGANG TOT DE MARKT TE BELEMMEREN , ONGELIJKE VOORWAARDEN BIJ GELIJKWAARDIGE PRESTATIES TOE TE PASSEN JEGENS HANDELSPARTNERS OF DE MACHTSPOSITIE TE VERSTERKEN DOOR EEN VERVALSTE MEDEDINGING . 74 IN HET LICHT VAN DEZE OVERWEGINGEN MOETEN DE MIDDELEN WORDEN ONDERZOCHT DIE VERZOEKSTER HEEFT OPGEWORPEN TEGEN DE TWEE IN DE BESCHIKKING TEN AANZIEN VAN HET ALGEMENE KORTINGSYSTEEM GEFORMULEERDE VERWIJTEN , TE WETEN DAT NBIM DE BANDENHANDELAREN IN NEDERLAND AAN ZICH ZOU HEBBEN GEBONDEN EN JEGENS HEN ONGELIJKE VOORWAARDEN BIJ GELIJKWAARDIGE PRESTATIES ZOU HEBBEN TOEGEPAST . C ) DE VRAAG OF DE HANDELAREN TEN AANZIEN VAN NBIM IN EEN AFHANKELIJKE POSITIE ZIJN GEBRACHT 75 VERZOEKSTERS EERSTE MIDDEL IN DEZE SAMENHANG IS GERICHT TEGEN DE VASTSTELLING VAN DE COMMISSIE IN DE LITIGIEUZE BESCHIKKING , DAT UIT ALLE OMSTANDIGHEDEN BLIJKT DAT NBIM DE HANDELAREN DOOR HAAR KORTINGSYSTEEM NAUW AAN ZICH BOND . 76 TOT STAVING VAN DIT VERWIJT HEEFT DE COMMISSIE IN DE MOTIVERING VAN HAAR BESCHIKKING UITEENGEZET , DAT HET KORTINGSYSTEEM TEN DOEL HAD DE HANDELAREN ONDER GROTE DRUK TE ZETTEN OM ZICHZELF IEDER JAAR TEN GUNSTE VAN DE VERKOOP VAN MICHELINBANDEN TE OVERTREFFEN EN HET AANDEEL VAN MICHELINBANDEN IN HET TOTAAL VAN HUN AANKOPEN TE VERGROTEN , ZOALS ZOU BLIJKEN UIT DE STELSELMATIG DOOR DE VERTEGENWOORDIGERS VAN NBIM BIJ IEDERE HANDELAAR OPGEMAAKTE BEREKENING VAN DE POSITIE VAN NBIM TEN OPZICHTE VAN HAAR CONCURRENTEN ( ' ' TEMPERATURE MICHELIN ' ' ). DIT ZOU TYPISCH EEN MISBRUIK VAN HAAR MACHTSPOSITIE VORMEN . 77 VASTGESTELD MOET EVENWEL WORDEN DAT DE COMMISSIE IN DE LOOP VAN DE PROCEDURE VOOR HET HOF HEEFT ERKEND , DAT NBIM DE REGISTRATIE OP DE KLANTENKAARTEN VAN DE ZOGENOEMDE ' ' TEMPERATURE MICHELIN ' ' HAD GESTAAKT EN DAT EEN RECHTSTREEKS VERBAND TUSSEN DEZE ' ' TEMPERATURE MICHELIN ' ' ENERZIJDS EN DE DOELSTELLINGEN EN KORTINGEN ANDERZIJDS NIET AANTOONBAAR WAS . DE COMMISSIE HEEFT ZICH BEPERKT TOT DE OPMERKING DAT HET BESTAAN VAN EEN INDIRECT VERBAND TUSSEN DE ' ' TEMPERATURE MICHELIN ' ' EN HET KORTINGSYSTEEM ZEER WAARSCHIJNLIJK WAS . EEN DERGELIJKE , OP GEEN ENKEL BEWIJSMIDDEL STEUNENDE EN DOOR NBIM BESTREDEN BEWERING , KAN EVENWEL NIET VOLSTAAN OM VAST TE STELLEN DAT HET ONDERHAVIGE KORTINGSYSTEEM IN DIT OPZICHT IN STRIJD WAS MET ARTIKEL 86 . 78 DE COMMISSIE HEEFT VOORTS AANGEVOERD DAT VAN EEN OP JAARDOELEN GEBASEERD SYSTEEM EEN GROTE DRUK OP DE HANDELAREN UITGAAT OM ZICH BIJ DEZELFDE LEVERANCIER TE BEVOORRADEN , DAAR DE HANDELAREN NIET ZEKER ZIJN VAN DE KORTINGPERCENTAGES EN RISKEREN EEN DEEL VAN DE KORTING BIJ HET NIET BEHALEN VAN HET VERKOOPDOEL TE VERLIEZEN ; IN CASU WERD DEZE ONZEKERHEID VERSTERKT DOOR DE ONDOORZICHTIGHEID VAN HET SYSTEEM EN DOORDAT DE VERTEGENWOORDIGERS VAN NBIM DE HANDELAREN REGELMATIG HEBBEN GEWEZEN OP DE MOGELIJKE VOORDELEN VAN EEN LAATSTE BESTELLING VOOR HET EINDE VAN HET JAAR OF OP DE GEVOLGEN VAN HET NIET BEREIKEN VAN DE DOELSTELLINGEN . 79 NBIM HEEFT HET BESTAAN VAN EEN AFHANKELIJKE POSITIE VAN DE HANDELAREN JEGENS HAAR BETWIST EN MET NAME GEWEZEN OP DE GERINGE VERSCHILLEN VAN DE KORTINGEN NAAR GELANG VAN DE DOELSTELLINGEN , WAARUIT VOOR HAAR WEER HET VOORDEEL VOORTVLOEIDE DAT ZIJ HAAR PRODUKTIE BETER KON PROGRAMMEREN . ZIJ HEEFT AANGEVOERD DAT ALLE HANDELAREN BEKEND WAREN MET DE WERKING VAN HET REEDS JAREN TOEGEPASTE SYSTEEM EN DAT ZIJ OP DIT PUNT DUS NIET IN ONZEKERHEID VERKEERDEN . HET BETROKKEN KORTINGSYSTEEM HAD TEN DOEL , DE AANKOOP VAN STIJGENDE HOEVEELHEDEN PRODUKTEN TE BELONEN . WANNEER MEN EEN DOMINERENDE ONDERNEMING VERBIEDT EEN DERGELIJK SYSTEEM TE HANTEREN , VEROORDEELT MEN HAAR IN FEITE TOT ACHTERUITGANG . 80 TE DIEN AANZIEN MOET IN DE EERSTE PLAATS WORDEN VASTGESTELD DAT DE IN DE LOOP VAN DE PROCEDURE VOOR HET HOF GEBLEKEN VERSCHILLEN IN DE KORTINGEN VAN 0,2 TOT 0,4 % , AFHANKELIJK VAN DE VERWEZENLIJKING VAN HET VERKOOPDOEL , INDERDAAD GERING ZIJN . DE GEVOLGEN VAN DE ONDERHAVIGE KORTING MOGEN EVENWEL NIET UITSLUITEND AAN DE HAND VAN HET PERCENTAGE VAN DE MET DE DOELSTELLINGEN VERBAND HOUDENDE VERSCHILLEN WORDEN BEOORDEELD . 81 HET ONDERHAVIGE KORTINGSYSTEEM WAS GEBASEERD OP EEN REFERENTIEPERIODE VAN TELKENS EEN JAAR . IN ELK SYSTEEM WAARBIJ KORTINGEN WORDEN VERLEEND NAAR GELANG VAN DE IN EEN BETREKKELIJK LANGE REFERENTIEPERIODE VERKOCHTE HOEVEELHEDEN , LIGT BESLOTEN DAT AAN HET EINDE VAN DE REFERENTIEPERIODE DE DRUK OP DE KOPER TOENEEMT OM DE OMZET TE BEHALEN DIE NODIG IS OM DE KORTING TE VERKRIJGEN OF OM DEZE NIET VOOR DE GEHELE PERIODE TE VERLIEZEN . IN CASU HADDEN DE VERSCHILLEN IN HET KORTINGPERCENTAGE ALS GEVOLG VAN EEN LAATSTE IN DE LOOP VAN EEN JAAR GEPLAATSTE ORDER , VAN EEN NOG ZO GERINGE OMVANG , HUN WEERSLAG OP DE WINSTMARGE VAN DE HANDELAAR WAT BETREFT DE VERKOPEN VAN MICHELINBANDEN VOOR VRACHTWAGENS OVER HET GEHELE JAAR . ONDER DEZE OMSTANDIGHEDEN KONDEN GERINGE VERSCHILLEN REEDS EEN MERKBARE DRUK OP DE HANDELAREN UITOEFENEN . 82 DIT EFFECT WERD NOG VERSTERKT DOOR DE GROTE KLOOF TUSSEN HET MARKTAANDEEL VAN NBIM EN DAT VAN HAAR VOORNAAMSTE CONCURRENTEN . WILDE EEN CONCURRENT VAN NBIM EEN HANDELAAR EEN CONCURREREND VOORDEEL VERSCHAFFEN NAAR AANLEIDING VAN EEN ORDER , MET NAME AAN HET EINDE VAN HET JAAR , MOEST HIJ IMMERS REKENING HOUDEN MET DE ABSOLUTE WAARDE VAN DE JAARLIJKSE DOELKORTING VAN NBIM , EN ZIJN KORTING IN VERHOUDING TOT DE GERINGERE OMVANG VAN DE AANKOPEN VAN DE HANDELAAR BIJ HEM , OP EEN ZEER HOOG PERCENTAGE BEPALEN . ONDANKS HET OGENSCHIJNLIJK GERINGE PERCENTAGE VAN DE ONDERHAVIGE KORTING VAN NBIM , WAS HET VOOR DE CONCURRENTEN DUS MOEILIJK EEN TEGENWICHT TE BIEDEN VOOR DE VOORDELEN OF VERLIEZEN DIE VOOR DE HANDELAREN VOORTVLOEIDEN UIT HET WEL , RESPECTIEVELIJK NIET BEREIKEN VAN NBIM ' S DOELSTELLINGEN . 83 DE ONDOORZICHTIGHEID VAN NBIM ' S KORTINGSYSTEEM IN ZIJN GEHEEL , DAT IN DE BETROKKEN PERIODE OVERIGENS HERHAALDELIJK IS GEWIJZIGD , ALSOOK DE OMSTANDIGHEID DAT DE KORTINGSCHAAL NOCH DE VERKOOPDOELEN MET DE DESBETREFFENDE KORTINGEN SCHRIFTELIJK AAN DE HANDELAREN WERDEN MEDEGEDEELD , HADDEN BOVENDIEN TOT GEVOLG DAT DE HANDELAREN IN HET ONZEKERE WERDEN GELATEN EN IN HET ALGEMEEN NIET MET ZEKERHEID KONDEN VOORZIEN WELKE GEVOLGEN HET AL DAN NIET BEREIKEN VAN HUN DOELSTELLINGEN ZOU HEBBEN . 84 AL DEZE FACTOREN DROEGEN ERTOE BIJ DAT DE HANDELAREN MET NAME AAN HET EINDE VAN HET JAAR BLOOT STONDEN AAN EEN AANZIENLIJKE DRUK OM NBIM ' S VERKOOPDOELEN TE REALISEREN , ALS ZIJ NIET HET RISICO WILDEN LOPEN , VERLIEZEN TE LIJDEN DIE DOOR DE CONCURRENTEN MOEILIJK WAREN TE COMPENSEREN MET DE KORTINGEN DIE ZIJZELF KONDEN AANBIEDEN . HAAR VERTEGENWOORDIGERSNET STELDE NBIM IN STAAT DE HANDELAREN IEDER MOMENT OP DEZE SITUATIE TE WIJZEN OM HEN TE STIMULEREN BESTELLINGEN BIJ NBIM TE PLAATSEN . 85 EEN DERGELIJKE SITUATIE KAN DE HANDELAREN VERHINDEREN , OP ELK OGENBLIK VRIJ EN AFHANKELIJK VAN DE MARKTSITUATIE , DE GUNSTIGSTE VAN DE DOOR DE VERSCHILLENDE CONCURRENTEN GEDANE OFFERTES TE KIEZEN EN ZONDER MERKBAAR ECONOMISCH NADEEL VAN LEVERANCIER TE WISSELEN . DAARDOOR WORDT DERHALVE DE KEUZEMOGELIJKHEID VAN DE HANDELAREN WAT HUN BEVOORRADINGSBRONNEN BETREFT , BEPERKT EN DE TOEGANG TOT DE MARKT VOOR DE CONCURRENTEN BEMOEILIJKT . NOCH HET STREVEN NAAR AFZETVERGROTING , NOCH DE WENS TOT EEN BETERE PROGRAMMERING VAN DE PRODUKTIE TE KOMEN , KAN EEN ZODANIGE BEPERKING VAN DE KEUZEVRIJHEID EN VAN DE ONAFHANKELIJKHEID VAN DE KLANT RECHTVAARDIGEN . DE AFHANKELIJKE POSITIE WAARIN DE HANDELAREN DOOR HET BETROKKEN KORTINGSYSTEEM ZIJN GEBRACHT , BERUST DERHALVE OP GEEN ENKELE ECONOMISCH GERECHTVAARDIGDE TEGENPRESTATIE . 86 MITSDIEN MOET WORDEN GECONCLUDEERD DAT NBIM , DOOR DE HANDELAREN IN NEDERLAND MET HET BOVENOMSCHREVEN KORTINGSYSTEEM AAN ZICH TE BINDEN , IN DE ZIN VAN ARTIKEL 86 EEG-VERDRAG MISBRUIK HEEFT GEMAAKT VAN HAAR MACHTSPOSITIE OP DE VERVANGINGSMARKT VAN NIEUWE BANDEN VOOR VRACHTWAGENS . HET DOOR VERZOEKSTER TEGEN DEZE VASTSTELLING IN DE AANGEVOCHTEN BESCHIKKING VOORGESTELDE MIDDEL MOET DUS WORDEN VERWORPEN . D ) DISCRIMINATIE VAN BEPAALDE HANDELAREN 87 MET EEN TWEEDE MIDDEL BETREFFENDE HET KORTINGSYSTEEM IN HET ALGEMEEN BESTRIJDT VERZOEKSTER DE VASTSTELLING VAN DE COMMISSIE DAT NBIM ' S KORTINGSYSTEEM LEIDDE TOT DE TOEPASSING OP DE HANDELAREN VAN ONGELIJKE VOORWAARDEN BIJ GELIJKWAARDIGE PRESTATIES IN DE ZIN VAN ARTIKEL 86 , SUB C , DOORDAT VERSCHILLENDE KORTINGEN WERDEN VERLEEND AAN HANDELAREN DIE ZICH IN EEN VERGELIJKBARE POSITIE BEVONDEN . DEZE KORTINGEN ZIJN VOLGENS NBIM NIET DISCRIMINEREND , OMDAT DE VERSCHILLEN IN DE KORTINGPERCENTAGES VAN VERSCHILLENDE HANDELAREN HET GEVOLG ZIJN VAN DE TOEPASSING VAN EEN KORTINGSCHAAL DIE IS AFGESTEMD OP DE GLOBALE AANKOPEN DIE DE HANDELAAR IN HET VOORAFGAANDE JAAR BIJ NBIM HEEFT GEDAAN . 88 TOT STAVING VAN HAAR VASTSTELLING STEUNT DE COMMISSIE IN DE PROCEDURE VOOR HET HOF OP EEN VERGELIJKING VAN DE KORTINGEN VAN VERSCHILLENDE HANDELAREN MET DE DOOR HEN JAARLIJKS AANGEKOCHTE HOEVEELHEDEN VRACHTWAGENBANDEN , ALSMEDE OP EEN TABEL BETREFFENDE HET AANTAL IN DE VERSCHILLENDE CATEGORIEEN VERKOCHTE BANDEN WAARVOOR IN 1976 VERSCHILLENDE KORTINGPERCENTAGES WERDEN TOEGEKEND ; AAN DE HAND VAN DEZE GEGEVENS HEEFT ZIJ OP EEN AANTAL TEGENSTRIJDIGHEDEN EN ANOMALIEEN GEWEZEN WAARUIT HET BESTAAN VAN DISCRIMINATIES ZOU BLIJKEN . 89 UIT HETGEEN HIERVOOR IS OVERWOGEN OMTRENT DE WERKING VAN HET KORTINGSYSTEEM VOLGT EVENWEL , DAT DE HOOGTE VAN DE VARIABELE JAARBONUS NIET AFHING VAN HET AANTAL VRACHTWAGENBANDEN DAT DE HANDELAAR HAD GEKOCHT , MAAR PRIMAIR VAN DIENS OMZET IN ALLE CATEGORIEEN MICHELINBANDEN TEZAMEN . VOORTS HEEFT DE COMMISSIE IN DE PROCEDURE VOOR HET HOF MOETEN TOEGEVEN EEN FOUT TE HEBBEN GEMAAKT WAT BETREFT BEPAALDE GEGEVENS IN DE KLANTENKAARTEN DIE DOOR NBIM TEN BEHOEVE VAN HAAR KORTINGSYSTEEM WORDEN GEHANTEERD . HET IS NIET UITGESLOTEN DAT DEZE OMSTANDIGHEDEN DE TEGENSTRIJDIGHEDEN EN ANOMALIEEN VERKLAREN WELKE DE COMMISSIE IN DE DOOR HAAR ONDERZOCHTE STUKKEN MEENDE TE BESPEUREN . 90 HET IS JUIST DAT EEN SYSTEEM GEBASEERD OP INDIVIDUELE VERKOOPDOELEN DIE IEDER JAAR OPNIEUW PER HANDELAAR WORDEN OVEREENGEKOMEN OF VASTGESTELD , NOODZAKELIJKERWIJS TOT BEPAALDE VERSCHILLEN LEIDT TUSSEN DE KORTINGPERCENTAGES DIE AFZONDERLIJKE HANDELAREN VOOR EVENVEEL GEKOCHTE BANDEN ONTVANGEN ; NBIM HEEFT VOORTS ERKEND DAT VAN EEN MECHANISCHE TOEPASSING VAN HAAR KORTINGSCHAAL GEEN SPRAKE KON ZIJN OMDAT SOMMIGE HANDELAREN IN GEVAL VAN EEN OMZETDALING NIET ZONDER MEER EEN LAGERE KORTING ACCEPTEERDEN . NOCHTANS IS NIET GEBLEKEN DAT DERGELIJKE VERSCHILLEN IN BEHANDELING TUSSEN AFZONDERLIJKE HANDELAREN HET GEVOLG ZIJN VAN DE TOEPASSING VAN ONGELIJKE CRITERIA EN DAT ZIJ NIET GERECHTVAARDIGD ZIJN DOOR LEGITIEME COMMERCIELE OVERWEGINGEN . DERHALVE MAG MEN DAARUIT NIET AFLEIDEN DAT BEPAALDE HANDELAREN DOOR NBIM WERDEN GEDISCRIMINEERD . 91 MITSDIEN IS DE COMMISSIE NIET ERIN GESLAAGD AAN TE TONEN , DAT HET BETROKKEN KORTINGSYSTEEM LEIDDE TOT DE TOEPASSING VAN DISCRIMINERENDE KORTINGEN OP AFZONDERLIJKE HANDELAREN , EN MOET DE BESTREDEN BESCHIKKING WORDEN VERNIETIGD VOOR ZOVER IN ARTIKEL 1 , SUB A , DAARVAN WORDT VERKLAARD DAT NBIM INBREUK HEEFT GEMAAKT OP ARTIKEL 86 DOOR OP HAAR HANDELAREN ONGELIJKE VOORWAARDEN BIJ GELIJKWAARDIGE PRESTATIES TOE TE PASSEN . 2 . DE EXTRABONUS VAN 1977 92 VERZOEKSTER BESTRIJDT VERVOLGENS DE VASTSTELLING VAN DE COMMISSIE IN DE AANGEVOCHTEN BESCHIKKING , DAT NBIM HAAR MACHTSPOSITIE HEEFT MISBRUIKT DOOR IN 1977 EEN EXTRABONUS VAN 0,5 % OVER DE AANKOOP VAN BANDEN VOOR VRACHTWAGENS , AUTOBUSSEN , ENZ . TOE TE KENNEN , DIE AFHING VAN EEN DOEL BIJ DE AANKOOP VAN PERSONENAUTOBANDEN . 93 DEZE EXTRABONUS HAD VOLGENS DE COMMISSIE TEN DOEL DE HANDELAREN TE DWINGEN TOT EEN BIJZONDERE INSPANNING OP DE MARKT VAN PERSONENAUTOBANDEN OM ALDUS EEN VOORDEEL BIJ DE VERKOOP VAN VRACHTWAGENBANDEN TE VERKRIJGEN . DIT IS EEN VERKOOPTECHNIEK ALS BEDOELD IN ARTIKEL 86 , SUB D . 94 NBIM BETOOGT DAT DE COMMISSIE DE FEITEN VERKEERD HEEFT GEINTERPRETEERD . DE EXTRABONUS VAN 1977 KAN NIET WORDEN BESCHOUWD ALS EEN KORTING VOOR VRACHTWAGENBANDEN OMDAT HIJ WAS GEKOPPELD AAN HET BEHALEN VAN EEN DOEL VOOR PERSONENAUTOBANDEN . NBIM BESTRIJDT VERDER DAT DE TOEKENNING VAN DEZE EXTRABONUS GEKOPPELD WAS AAN HET BEHALEN VAN EEN SPECIAAL DOEL , DAT VERSCHILDE VAN HET DOEL DAT GEWOONLIJK VOOR DE VERKOOP VAN PERSONENAUTOBANDEN WAS VASTGESTELD . 95 HIEROVER MOET IN DE EERSTE PLAATS WORDEN OPGEMERKT DAT NBIM , BLIJKENS DE DOOR PARTIJEN IN DE PROCEDURE VOOR HET HOF GEGEVEN TOELICHTINGEN , VOOR PERSONENAUTOBANDEN EENZELFDE KORTINGSYSTEEM HANTEERDE ALS BIJ DE VERKOOP VAN VRACHTWAGENBANDEN . BINNEN HET KADER VAN DIT SYSTEEM HEEFT NBIM IN DE LOOP VAN 1977 HET VOORGESTELDE PERCENTAGE VAN DE VARIABELE JAARBONUS VOOR DE VERKOPEN VAN PERSONENAUTOBANDEN VOOR ALLE HANDELAREN VERHOOGD MET 0,5 % . 96 HET STAAT VAST DAT NBIM IN 1977 WEGENS EEN TIJDELIJK TEKORT NIET KON VOLDOEN AAN DE VRAAG NAAR VRACHTWAGENBANDEN OP DE NEDERLANDSE MARKT . DE HANDELAREN WAREN DAARDOOR NIET IN STAAT , HUN AFZETDOELEN VOOR VRACHTWAGENBANDEN TE BEREIKEN . ONDER DEZE OMSTANDIGHEDEN HEEFT NBIM DE BETROKKEN EXTRABONUS TOEGEKEND . 97 UIT HET VOORGAANDE VOLGT DAT DE EXTRABONUS , LOS VAN DE VRAAG OF HIJ AL DAN NIET WAS GEKOPPELD AAN EEN HOGER , SPECIAAL DOEL EN OF HIJ AAN HET BEGIN VAN HET JAAR DAN WEL PAS IN SEPTEMBER 1977 IS BEKENDGEMAAKT , BINNEN DE WERKINGSSFEER VAN DE VARIABELE JAARBONUS VOOR DE VERKOOP VAN PERSONENAUTOBANDEN VIEL . OFSCHOON NBIM MET DEZE BONUS BEOOGDE DE VERLIEZEN TE COMPENSEREN DIE VOOR DE HANDELAREN VOORTVLOEIDEN UIT HET FEIT DAT NBIM NIET IN STAAT WAS HUN DE BENODIGDE HOEVEELHEID VRACHTWAGENBANDEN TE LEVEREN OM HUN AFZETDOELEN VOOR DEZE CATEGORIE TE BEHALEN , NEEMT DIT NIET WEG DAT DEZE BOUNUS WERD TOEGEKEND VOOR DE VERKOOP VAN PERSONENAUTOBANDEN NAAR GELANG EEN BEPAALD DOEL WERD GEHAALD , EN LOSSTOND VAN DE VERKOCHTE HOEVEELHEID VRACHTWAGENBANDEN . 98 HIERUIT VOLGT DAT DEZE BONUS NIET ALS KORTING OP DE VERKOOP VAN VRACHTWAGENBANDEN KAN WORDEN AANGEMERKT , ZOALS DE COMMISSIE HEEFT GEDAAN . MET DE TOEKENNING VAN DEZE BONUS HEEFT NBIM NIET EEN VOORDEEL BIJ DE VERKOOP OP DE ENE MARKT ONDERGESCHIKT GEMAAKT AAN HET BEREIKEN VAN EEN AFZETDOEL OP EEN ANDERE MARKT . DE STELLING VAN DE COMMISSIE DAT HET ONDERHAVIGE GEDRAG GELIJKENIS VERTOONT MET EEN GEBONDEN PRESTATIE IN DE ZIN VAN ARTIKEL 86 , SUB D , IS DERHALVE ONGEGROND . 99 MITSDIEN HEEFT DE COMMISSIE NIET AANGETOOND DAT NBIM DOOR DE TOEKENNING VAN DE EXTRABONUS IN 1977 , MISBRUIK HEEFT GEMAAKT VAN HAAR MACHTSPOSITIE OP DE MARKT VAN VRACHTWAGENBANDEN EN MOET ARTIKEL 1 , SUB B , VAN DE BESTREDEN BESCHIKKING WORDEN NIETIGVERKLAARD . IV - ONGUNSTIGE BEINVLOEDING VAN DE HANDEL TUSSEN DE LID-STATEN 100 VERZOEKSTER BETWIST DAT HET DOOR HAAR TOEGEPASTE KORTINGSYSTEEM DE HANDEL TUSSEN DE LID-STATEN ONGUNSTIG KAN BEINVLOEDEN IN DE ZIN VAN ARTIKEL 86 EEG-VERDRAG . 101 DE COMMISSIE HEEFT IN HAAR BESCHIKKING AANGEVOERD DAT DE PRODUKTIEBEDRIJVEN VAN DE OVERIGE FABRIKANTEN - WIER MOGELIJKHEDEN OM OP DE NEDERLANDSE MARKT DOOR TE DRINGEN ZIJN AFGENOMEN ALS GEVOLG VAN DE BEPERKING VAN DE KEUZEVRIJHEID VAN DE HANDELAREN - GROTENDEELS IN ANDERE LID-STATEN ZIJN GEVESTIGD EN DAT 25 A 28 % VAN DE VRACHTWAGENBANDEN DIE OP DE NEDERLANDSE MARKT MET MICHELINBANDEN CONCURREREN , AFKOMSTIG ZIJN UIT ANDERE LID-STATEN VAN DE GEMEENSCHAP . 102 NBIM , ONDERSTEUND DOOR DE FRANSE REGERING , HEEFT BETOOGD DAT DE HANDEL TUSSEN LID-STATEN NIET ONGUNSTIG KAN WORDEN BEINVLOED DOOR EEN TOT HET GRONDGEBIED VAN EEN LID-STAAT BEPERKTE GEDRAGING . HET BETOOG VAN DE COMMISSIE KOMT EROP NEER DAT EEN ONGUNSTIGE HANDELSBEINVLOEDING WORDT VERONDERSTELD , EN BERUST OP EEN ZUIVER ABSTRACTE EN THEORETISCHE ANALYSE . DE COMMISSIE HEEFT NIET AAN DE HAND VAN FEITEN BEWEZEN DAT HET GEDRAG VAN NBIM DE MEDEDINGING HEEFT BEINVLOED EN DE NEDERLANDSE MARKT HEEFT AFGESCHERMD . 103 TE DIEN AANZIEN MOET WORDEN VASTGESTELD DAT WANNEER EEN ONDERNEMING MET EEN MACHTSPOSITIE DE TOEGANG TOT DE MARKT VOOR CONCURRENTEN AFSLUIT , HET NIET TERZAKE DOET DAT DIT GEDRAG SLECHTS OP HET GRONDGEBIED VAN EEN ENKELE LID-STAAT IS GESITUEERD , ZODRA HET GEVOLGEN KAN HEBBEN VOOR DE HANDELSSTROMEN EN DE MEDEDINGING OP DE GEMEENSCHAPPELIJKE MARKT . 104 IN HET ONDERHAVIGE GEVAL IS NIET BETWIST DAT ER AANZIENLIJKE HANDELSSTROMEN BESTAAN ALS GEVOLG VAN HET FEIT DAT BELANGRIJKE CONCURRENTEN IN ANDERE LID- STATEN ZIJN GEVESTIGD . DE GEVOLGEN VAN HET KORTINGSYSTEEM VOOR DE MOGELIJKHEDEN VAN CONCURRENTEN OM DOOR TE DRINGEN OP DE NEDERLANDSE MARKT , ZIJN REEDS BESPROKEN IN HET KADER VAN HET ONDERZOEK NAAR HET MISBRUIK DAT IN DIT GEDRAG VAN NBIM SCHUILGAAT . OVERIGENS DIENT ERAAN TE WORDEN HERINNERD , DAT ARTIKEL 86 NIET HET BEWIJS VERLANGT DAT HET HANDELSVERKEER TUSSEN LID-STATEN ALS GEVOLG VAN HET GEMAAKTE MISBRUIK , INDERDAAD MERKBAAR ONGUNSTIG IS BEINVLOED , DOCH SLECHTS DAT DIT MISBRUIK EEN DERGELIJK GEVOLG KAN HEBBEN . 105 UIT HET VOORAFGAANDE VOLGT , DAT DE MIDDELEN WAARMEE WORDT BETWIST DAT HET HANDELSVERKEER TUSSEN LID-STATEN DOOR NBIM ' S KORTINGSYSTEEM ONGUNSTIG WERD BEINVLOED , ONGEGROND ZIJN . V - DE VASTSTELLING VAN DE BOETE 106 VERZOEKSTER VOERT TEGEN DE VASTGESTELDE BOETE AAN , DAT HAAR NIET KAN WORDEN VERWETEN , OPZETTELIJK OF UIT ONACHTZAAMHEID TE HEBBEN GEHANDELD , AANGEZIEN ZIJ ONMOGELIJK EEN OMMEKEER IN DE BESCHIKKINGSPRAKTIJK VAN DE COMMISSIE EN DE RECHTSPRAAK VAN HET HOF TER ZAKE VAN KORTINGEN KON VOORZIEN . SUBSIDIAIR VORDERT ZIJ VERLAGING VAN DE BOETE . 107 HIER MOET WORDEN BEKLEMTOOND DAT NBIM KENNIS DROEG VAN DE FEITEN , WELKE DE VASTSTELLING VAN EEN MACHTSPOSITIE OP DE MARKT ALSOOK DE KWALIFICATIE VAN HET BETROKKEN KORTINGSYSTEEM ALS EEN MISBRUIK VAN DIE POSITIE RECHTVAARDIGEN . DIT SYSTEEM IS WILLENS EN WETENS INGEVOERD . HET FEIT DAT NOCH DE COMMISSIE , NOCH HET HOF ZICH TOT NOG TOE HEEFT UITGESPROKEN OVER EEN KORTINGSYSTEEM MET DEZELFDE KENMERKEN ALS HET BETROKKEN SYSTEEM , ONTHEFT NBIM NIET VAN HAAR AANSPRAKELIJKHEID . GEZIEN DE EERDERE BESLISSINGEN VAN DE COMMISSIE EN DE RECHTSPRAAK VAN HET HOF , KON NBIM IN ELK GEVAL VERWACHTEN DAT DIT SYSTEEM ONDER DE WERKINGSSFEER VAN ARTIKEL 86 EEG-VERDRAG ZOU VALLEN . 108 DE COMMISSIE HEEFT DERHALVE TERECHT GEMEEND DAT ZIJ NBIM EEN BOETE KON OPLEGGEN KRACHTENS ARTIKEL 15 , LID 2 , VERORDENING NR . 17 . 109 INGEVOLGE DEZE BEPALING KAN DE COMMISSIE GELDBOETES OPLEGGEN VAN TEN MINSTE 1 000 EN TEN HOOGSTE EEN MILJOEN REKENEENHEDEN , EN KAN DIT LAATSTE BEDRAG WORDEN VERHOOGD TOT 10 % VAN DE OMZET IN HET VOORAFGAANDE BOEKJAAR VAN DE BETROKKEN ONDERNEMING . BIJ DE VASTSTELLING VAN HET BOETEBEDRAG BINNEN DEZE GRENZEN MOETEN VOLGENS DEZE BEPALING DE ERNST EN DE DUUR VAN DE INBREUK IN AANMERKING WORDEN GENOMEN . 110 WAT DE DUUR VAN DE INBREUK BETREFT , IS TUSSEN PARTIJEN IN CONFESSO DAT HET BETROKKEN SYSTEEM TEN MINSTE GEDURENDE EEN TIJDVAK VAN 1975 TOT 1980 IS TOEGEPAST . TEN AANZIEN VAN HET ARGUMENT VAN NBIM DAT DE COMMISSIE ZELF DOOR EEN SNELLER OPTREDEN DE DUUR VAN DE INBREUK HAD KUNNEN BEKORTEN , MOET REKENING WORDEN GEHOUDEN MET DE MOEILIJKHEDEN DIE HET ONDERZOEK VAN EEN NIET SCHRIFTELIJK VASTGELEGD KORTINGSYSTEEM , DAT OP EEN WEINIG DOORZICHTIGE WIJZE WERD TOEGEPAST , OPLEVERDE . DAAROM IS DE COMMISSIE VOOR DE VASTSTELLING VAN DE DUUR VAN DE INBREUK TERECHT UITGEGAAN VAN HET GEHELE TIJDVAK . 111 VOOR HET BEPALEN VAN DE ERNST VAN DE INBREUK MOET , NAAR GELANG VAN HET GEVAL , REKENING WORDEN GEHOUDEN MET EEN GROOT AANTAL FACTOREN , ZOALS MET NAME DE OMVANG EN DE ECONOMISCHE MACHT VAN DE ONDERNEMING , DIE UITDRUKKING KUNNEN VINDEN IN DE TOTALE OMZET VAN DE ONDERNEMING EN HET GEDEELTE DAARVAN , DAT WORDT BEHAALD MET DE GOEDEREN IN VERBAND WAARMEE DE INBREUK IS GEPLEEGD . DE ARGUMENTEN VAN NBIM VOLGENS WELKE HET NIET TOELAATBAAR IS MET DE OMZET REKENING TE HOUDEN , ZIJN DERHALVE IN IEDER GEVAL ONGEGROND . OVERIGENS IS HET HOF OP GROND VAN ZIJN VOLLEDIGE RECHTSMACHT TER ZAKE GEROEPEN , ZELF DE OMSTANDIGHEDEN VAN HET GEVAL EN DE AARD VAN DE BETROKKEN INBREUK TE BEOORDELEN TENEINDE HET BOETEBEDRAG VAST TE STELLEN . 112 IN DIT VERBAND MOET WORDEN VASTGESTELD DAT DE DOOR DE COMMISSIE TEGEN DE EXTRABONUS VAN 1977 GEFORMULEERDE BEZWAREN NIET STEEKHOUDEND ZIJN GEBLEKEN . ANDERZIJDS IS HET VOORNAAMSTE BEZWAAR VAN DE COMMISSIE TEGEN HET KORTINGSYSTEEM IN HET ALGEMEEN GEGROND BEVONDEN . EEN FEIT IS WEL , DAT HET DISCRIMINERENDE KARAKTER VAN DIT SYSTEEM NIET IS AANGETOOND EN DAT DE VERSCHILLEN IN DE KORTING NAAR GELANG VAN DE DOELEN AANZIENLIJK GERINGER WAREN DAN IN DE LITIGIEUZE BESCHIKKING IS VOORGESTELD . VOORTS MOEST DE COMMISSIE TOEGEVEN DAT ZIJ DE DOOR NBIM GEHANTEERDE KLANTENKAARTEN ONJUIST HEEFT UITGELEGD , EN KON ZIJ NIET HAAR STELLING STAANDE HOUDEN , DAT DE DOOR NBIM VASTGESTELDE AFZETDOELEN EROP GERICHT WAREN , DE HANDELAREN TE DWINGEN HET AANDEEL VAN MICHELINBANDEN IN HUN TOTALE OMZET VOORTDUREND TE VERGROTEN . MAAR OOK AL KUNNEN DEZE OMSTANDIGHEDEN LEIDEN TOT EEN LAGERE BOETE DAN DE COMMISSIE HEEFT VASTGESTELD , ZULKS DOET IN WEZEN NIET AF AAN DE ERNST VAN HET DOOR NBIM GEMAAKTE MISBRUIK VAN MACHTSPOSITIE . 113 DERHALVE MOET BIJ DE BEPALING VAN HET BOETEBEDRAG REKENING ERMEE WORDEN GEHOUDEN DAT , NAAR IS VASTGESTELD , HET BETROKKEN KORTINGSYSTEEM , MET UITZONDERING VAN DE EXTRABONUS VAN 1977 , OOK AL WAREN DE KORTINGSVERSCHILLEN BETREKKELIJK GERING EN IS ER GEEN DISCRIMINERENDE TOEPASSING AANGETOOND , EEN NEGATIEVE UITWERKING HEEFT GEHAD OP DE VRIJE MEDEDINGING OP DE GEMEENSCHAPPELIJKE MARKT , WELKE EEN FUNDAMENTEEL VERDRAGSBEGINSEL IS . ONDER DEZE OMSTANDIGHEDEN IS HET GERECHTVAARDIGD DE BOETE TE BEPALEN OP ECU 300 000 OFWEL HFL 808 758 . 114 ZOALS HIERVOOR IS OVERWOGEN , MOETEN ARTIKEL 1 , SUB A , VAN DE AANGEVOCHTEN BESCHIKKING , VOOR ZOVER DAARIN WORDT VASTGESTELD DAT NBIM TEN OPZICHTE VAN DE HANDELAREN ONGELIJKE VOORWAARDEN BIJ GELIJKE PRESTATIES HEEFT TOEGEPAST , ALSMEDE ARTIKEL 1 , SUB B , DAARVAN , BETREFFENDE DE EXTRABONUS VAN 1977 , WORDEN NIETIGVERKLAARD . DE IN ARTIKEL 2 VAN DE BESCHIKKING OPGELEGDE BOETE MOET WORDEN VASTGESTELD OP ECU 300 000 , OFWEL HFL 808 758 . VOOR HET OVERIGE DIENT HET BEROEP TE WORDEN VERWORPEN . VI - KOSTEN 115 INGEVOLGE ARTIKEL 69 , PARAGRAAF 2 , VAN HET REGLEMENT VOOR DE PROCESVOERING MOET DE IN HET ONGELIJK GESTELDE PARTIJ IN DE KOSTEN WORDEN VERWEZEN , VOOR ZOVER ZULKS IS GEVORDERD . KRACHTENS PARAGRAAF 3 VAN DIT ARTIKEL KAN HET HOF DE PROCESKOSTEN GEHEEL OF GEDEELTELIJK COMPENSEREN , INDIEN PARTIJEN ONDERSCHEIDENLIJK OP EEN OF MEER PUNTEN IN HET ONGELIJK WORDEN GESTELD . 116 AANGEZIEN ELK DER PARTIJEN , ALSOOK INTERVENIENTE , OP BEPAALDE PUNTEN IN HET ONGELIJK ZIJN GESTELD , DIENEN DE KOSTEN TE WORDEN GECOMPENSEERD . Dictum HET HOF VAN JUSTITIE , RECHTDOENDE : 1 . VERKLAART NIETIG ARTIKEL 1 , SUB A , VAN DE BESCHIKKING VAN DE COMMISSIE VAN 7 OKTOBER 1981 ( IV/29.491 - BANDENGROOTHANDEL FRIESCHEBRUG BV/NV NEDERLANDSCHE BANDEN-INDUSTRIE-MICHELIN - PB L 353 VAN 1981 , BLZ . 33 ), VOOR ZOVER DAARIN WORDT VERKLAARD DAT NBIM TEN AANZIEN VAN DE BANDENHANDELAREN IN NEDERLAND ONGELIJKE VOORWAARDEN BIJ GELIJKWAARDIGE PRESTATIES HEEFT TOEGEPAST , ALSMEDE ARTIKEL 1 , SUB B , VAN DIE BESCHIKKING . 2.BEPAALT HET BEDRAG VAN DE IN ARTIKEL 2 VAN DE BESCHIKKING AAN VERZOEKSTER OPGELEGDE BOETE OP ECU 300 000 OFWEL HFL 808 758 , TE VOLDOEN IN NEDERLANDSE GULDENS . 3.VERWERPT HET BEROEP VOOR HET OVERIGE . 4.VERSTAAT DAT ELK DER PARTIJEN , INTERVENIENTE DAARONDER BEGREPEN , DE EIGEN KOSTEN ZAL DRAGEN .

61995TJ0119

nl

Overwegingen van het arrest Rechtskader 1 In 1984 heeft de Raad ter bestrijding van de overproduktie van melk in de Gemeenschap verordening (EEG) nr. 856/84 van 31 maart 1984 vastgesteld, tot wijziging van verordening (EEG) nr. 804/68 houdende een gemeenschappelijke ordening der markten in de sector melk en zuivelprodukten (PB L 90, blz. 10). Daarbij is in verordening (EEG) nr. 804/68 van de Raad van 27 juni 1968 (PB L 148, blz. 13; hierna: "verordening nr. 804/68") een nieuw artikel 5 quater ingevoegd, bepalende dat gedurende vijf opeenvolgende tijdvakken van twaalf maanden, te beginnen op 1 april 1984, een extra heffing op melk wordt ingesteld over geleverde hoeveelheden melk die een bepaalde referentiehoeveelheid overschrijden ("quotum"), die voor elke producent of koper wordt bepaald (lid 1 van het nieuwe artikel 5 quater) binnen de grenzen van de voor iedere lidstaat vastgestelde "gegarandeerde totale hoeveelheid", die gelijk is aan de som van de hoeveelheden melk die in het kalenderjaar 1981 zijn geleverd, verhoogd met 1 % (lid 3), en eventueel aangevuld met een extra hoeveelheid uit de "communautaire reserve" (lid 4). De extra heffing kon naar keuze van de lidstaat worden toegepast hetzij op de producenten, op basis van de geleverde hoeveelheden ("formule A"), hetzij op de kopers, op basis van de hoeveelheden die hun door de producenten waren geleverd, in welk geval de heffing naar evenredigheid van hun leveringen aan de producenten werd doorberekend ("formule B"). 2 Wegens de aanhoudende overschotsituatie in de melksector in 1986, heeft de Raad bij verordening (EEG) nr. 1335/86 van 6 mei 1986 tot wijziging van verordening nr. 804/68 (PB L 119, blz. 19), en verordening (EEG) nr. 1343/86 van 6 mei 1986 tot wijziging van verordening (EEG) nr. 857/84 houdende algemene voorschriften voor de toepassing van de in artikel 5 quater van verordening nr. 804/68 bedoelde heffing in de sector melk en zuivelprodukten (PB L 119, blz. 34), de gegarandeerde totale hoeveelheden voor het tijdvak 1987/1988 met 2 % en voor het tijdvak 1988/1989 met 1 % verlaagd, zonder vergoeding. Deze verlaging ging gepaard met een vergoedingsregeling voor de beëindiging van de produktie, ingevoerd bij verordening (EEG) nr. 1336/86 van de Raad van 6 mei 1986 tot vaststelling van een vergoeding voor de definitieve beëindiging van de melkproduktie (PB L 119, blz. 21). 3 In 1987 is bij verordening (EEG) nr. 775/87 van de Raad van 16 maart 1987 betreffende de tijdelijke schorsing van een deel van de referentiehoeveelheden bedoeld in artikel 5 quater, lid 1, van verordening nr. 804/68 (PB L 78, blz. 5; hierna: "verordening nr. 775/87") overgegaan tot een tijdelijke schorsing van 4 % van elke referentiehoeveelheid voor het tijdvak 1987/1988 en van 5,5 % voor het tijdvak 1988/1989. Daartegenover stond voor de producenten een vergoeding van 10 ECU per 100 kg voor elk van deze tijdvakken. 4 Bij verordening (EEG) nr. 1111/88 van de Raad van 25 april 1988, tot wijziging van verordening nr. 775/87 (PB L 110, blz. 30; hierna: "verordening nr. 1111/88"), werd de bij verordening nr. 775/87 voorziene tijdelijke schorsing van 5,5 % van de referentiehoeveelheid voor drie nieuwe tijdvakken van twaalf maanden (1989/1990, 1990/1991 en 1991/1992) gehandhaafd. Artikel 1, lid 2, van deze verordening bepaalde ook, dat ter compensatie van de schorsing een degressieve vergoeding moest worden betaald van 8 ECU per 100 kg voor 1989/1990, 7 ECU per 100 kg voor 1990/1991 en 6 ECU per 100 kg voor 1991/1992. 5 In 1989 zijn bij verordening (EEG) nr. 3879/89 van de Raad van 11 december 1989, tot wijziging van verordening nr. 804/68 (PB L 378, blz. 1), de gegarandeerde totale hoeveelheden met 1 % verminderd teneinde de communautaire reserve te verhogen en aldus de toewijzing van extra referentiehoeveelheden aan bepaalde minder begunstigde producenten mogelijk te maken. Teneinde de niet-geschorste referentiehoeveelheden op peil te houden is bovendien bij verordening (EEG) nr. 3882/89 van de Raad van 11 december 1989, tot wijziging van verordening nr. 775/87 (PB L 378, blz. 6), het percentage van de tijdelijk geschorste referentiehoeveelheden verlaagd van 5,5 tot 4,5 %. Bij deze verordening is voorts de in verordening nr. 1111/88 bedoelde vergoeding verhoogd tot respectievelijk 10 ECU, 8,5 ECU en 7 ECU per 100 kg, per tijdvak van toepassing. 6 In 1991 zijn de gegarandeerde totale hoeveelheden bij verordening (EEG) nr. 1630/91 van de Raad van 13 juni 1991, tot wijziging van verordening nr. 804/68 (PB L 150, blz. 19), opnieuw verlaagd met 2 %, waarvoor een vergoeding werd toegekend bij de artikelen 1 en 2 van verordening (EEG) nr. 1637/91 van de Raad van 13 juni 1991 tot vaststelling van een vergoeding met betrekking tot de verlaging van de in artikel 5 quater van verordening nr. 804/68 bedoelde referentiehoeveelheden en van een vergoeding voor de definitieve beëindiging van de melkproductie (PB L 150, blz. 30). 7 Ten slotte is bij verordening (EEG) nr. 816/92 van de Raad van 31 maart 1992, tot wijziging van verordening nr. 804/68 (PB L 86, blz. 83; hierna: "verordening nr. 816/92"), voor het tijdvak van 1 april 1992 tot en met 31 maart 1993, de regeling inzake de verlaging van de referentiehoeveelheden met 4,5 % verlengd, zonder dat in enige vergoeding werd voorzien. 8 De eerste twee overwegingen van de considerans van verordening nr. 816/92 luiden als volgt: "overwegende dat de regeling inzake de extra heffing die is ingesteld bij artikel 5 quater van verordening (EEG) nr. 804/68 (...), op 31 maart 1992 afloopt; dat in het kader van de hervorming van het gemeenschappelijk landbouwbeleid een nieuwe regeling dient te worden vastgesteld die tot het jaar 2000 van kracht is; dat de huidige regeling derhalve in de tussenliggende tijd verlengd dient te worden met een negende tijdvak van twaalf maanden; dat, overeenkomstig de voorstellen van de Commissie, de krachtens de onderhavige verordening vastgestelde totale hoeveelheid voor dat tijdvak tegen een vergoeding kan worden verlaagd, om de reeds aangevangen sanering voort te zetten; overwegende dat de tijdelijke schorsing van een deel van de referentiehoeveelheden van het vierde tot en met het achtste tijdvak van twaalf maanden, als vastgesteld in verordening (EEG) nr. 775/87 (...), noodzakelijk was in verband met de marktsituatie; dat, wegens de aanhoudende overschotsituatie, 4,5 % van de referentiehoeveelheden voor leveringen niet in aanmerking moeten worden genomen in de gegarandeerde totale hoeveelheden voor het negende tijdvak; dat de Raad in het kader van de hervorming van het gemeenschappelijk landbouwbeleid definitief zal besluiten wat er met deze hoeveelheden moet gebeuren; dat het, daarvan uitgaande, dienstig is de betrokken hoeveelheid voor elke lidstaat te preciseren". 9 Artikel 1, lid 3, van deze verordening wijzigt artikel 5 quater, lid 3, van verordening nr. 804/68 door toevoeging van het volgende punt: "g) bedraagt de gegarandeerde totale hoeveelheid voor het tijdvak van 1 april 1992 tot en met 31 maart 1993, onverminderd een verlaging, in de loop van het tijdvak, rekening houdend met de voorstellen van de Commissie in het kader van de hervorming van het gemeenschappelijk landbouwbeleid, met 1 % berekend op de in de tweede alinea van dit lid bedoelde hoeveelheden: (1 000 ton) (...) Duitsland 27 154,205 (...) De in verordening (EEG) nr. 775/87 bedoelde hoeveelheden die niet in de eerste alinea zijn opgenomen, luiden als volgt: (1 000 ton) (...) Duitsland 1 360,215 (...) De Raad zal in het kader van de hervorming van het gemeenschappelijk landbouwbeleid definitief besluiten wat er met deze hoeveelheden moet gebeuren." De feiten 10 Verzoeker is een Duitse melkproducent. Overeenkomstig de regels van de gemeenschappelijke ordening der markten in de sector melk en zuivelproducten, was zijn melkproductie ten tijde van de feiten beperkt tot een referentiehoeveelheid die door de nationale administratie op basis van de in de loop van een referentiejaar geleverde hoeveelheid was bepaald. Bovendien beschikte hij over een extra referentiehoeveelheid die hij in de loop van de jaren 1990 en 1991 van de Duitse autoriteiten had gekocht. 11 Bij beslissing van 29 juni 1992 schorste de melkerij Erbeskopf eG, gevestigd te Thalfang (Duitsland), zonder vergoeding 4,74 % van verzoekers referentiehoeveelheid, overeenkomstig § 4 b VI juncto § 4 c VI, van de Milch-Garantiemengen-Verordnung, de nationale regeling betreffende de referentiehoeveelheden, die de toepasselijke gemeenschapsbepalingen overneemt. 12 Verzoekers bezwaar tegen deze beslissing werd door de bevoegde Duitse autoriteiten op 17 augustus 1993 afgewezen. Tot staving van deze afwijzing werd verwezen naar verordening nr. 816/92. 13 Bij brief van 16 maart 1995 verzocht hij de Commissie om gedeeltelijke nietigverklaring van de verordening en om betaling van een schadevergoeding. Procesverloop en conclusies van partijen 14 Bij op 12 mei 1995 neergelegd verzoekschrift heeft verzoeker het onderhavige beroep ingesteld. 15 Hij concludeert dat het het Gerecht behage: - verordening nr. 816/92 nietig te verklaren, voor zover daarbij niet is voorzien in een vergoeding voor het geschorste gedeelte van de referentiehoeveelheid; - verzoeker een schadevergoeding van 59 827,21 DM toe te kennen; - verweerders in de kosten te verwijzen. 16 De Raad, verweerder, concludeert dat het het Gerecht behage: - de vordering tot nietigverklaring niet-ontvankelijk, subsidiair ongegrond te verklaren; - de schadevordering af te wijzen; - verzoeker in de kosten te verwijzen. 17 De Commissie, verweerster, concludeert dat het het Gerecht behage: - de vordering tot nietigverklaring niet-ontvankelijk te verklaren, voor zover zij tegen haar is gericht; - de schadevordering af te wijzen; - verzoeker in de kosten te verwijzen. 18 Verzoeker en de Commissie zijn gehoord ter terechtzitting van 4 maart 1998. Op deze terechtzitting was de Raad niet vertegenwoordigd. De vordering tot nietigverklaring De ontvankelijkheid Argumenten van partijen 19 Volgens de Raad moet de vordering tot nietigverklaring niet-ontvankelijk worden verklaard, omdat de bestreden verordening verzoeker niet rechtstreeks en individueel raakt (arresten Hof van 11 juli 1968, Zuckerfabrik Watenstedt/Raad, 6/68, Jurispr. blz. 569, en 18 mei 1994, Codorniu/Raad, C-309/89, Jurispr. blz. I-1853). Zoals iedere andere marktdeelnemer in dezelfde situatie, wordt verzoeker door deze tekst slechts geraakt in zijn objectieve hoedanigheid van melkproducent. 20 De Commissie stelt, dat zij in het kader van een beroep tot nietigverklaring van een handeling zoals verordening nr. 816/92, die is vastgesteld door de Raad, geen verweerster kan zijn. De conclusies tot nietigverklaring moeten dus niet-ontvankelijk worden verklaard, voor zover zij tegen haar zijn gericht. 21 Verzoeker heeft geen standpunt bepaald omtrent deze argumenten. Beoordeling door het Gerecht 22 Om te beginnen herinnert het Gerecht eraan, dat volgens vaste rechtspraak de beroepstermijnen van openbare orde zijn en partijen en de rechter niet naar believen daarover kunnen beschikken (arrest Gerecht van 15 maart 1995, Cobrecaf e.a./Commissie, T-514/93, Jurispr. blz. II-621, punt 40). Ingevolge artikel 113 van het Reglement voor de procesvoering onderzoekt het Gerecht ambtshalve, of de beroepstermijn in acht is genomen (arrest Gerecht van 18 september 1997, Mutual Aid Administration Services/Commissie, T-121/96 en T-151/96, Jurispr. blz. II-1355, punt 39), ook al hebben partijen zoals in casu het geval was, daaromtrent geen standpunt bepaald. 23 Daar verzoekers conclusies strekken tot nietigverklaring van een verordening, geldt de beroepstermijn van twee maanden als bedoeld in artikel 173, vijfde alinea, van het Verdrag. Aangezien het gaat om een beroep tegen een op 1 april 1992 bekendgemaakte handeling, ging deze termijn krachtens artikel 102, lid 1, van het Reglement voor de procesvoering van het Gerecht in op 16 april 1992. Gelet op de extra termijn van zes dagen wegens afstand, als bedoeld in lid 2 van dit artikel, verstreek hij dus in de loop van de maand juni van hetzelfde jaar. 24 Daar het verzoekschrift op 12 mei 1995 is neergelegd, dat wil zeggen bijna drie jaar later, is het beroep te laat ingesteld. 25 Onder deze omstandigheden moet de vordering tot nietigverklaring niet-ontvankelijk worden verklaard, zonder dat op verweerders' middelen van niet-ontvankelijkheid behoeft te worden ingegaan. De vordering tot schadevergoeding 26 Voor de niet-contractuele aansprakelijkheid van de Gemeenschap voor door de instellingen veroorzaakte schade, als bedoeld in artikel 215, tweede alinea, van het Verdrag, moet aan een aantal voorwaarden zijn voldaan: onrechtmatigheid van de aan de gemeenschapsinstelling verweten gedraging, bestaan van schade en een causaal verband tussen de onrechtmatige gedraging en die schade. Wat de aansprakelijkheid voor normatieve handelingen betreft, moet de aan de Gemeenschap verweten gedraging volgens vaste rechtspraak (arrest Hof van 2 december 1971, Zuckerfabrik Schöppenstedt/Raad, 5/71, Jurispr. blz. 975, punt 11, en arrest Gerecht van 15 april 1997, Schröder e.a./Commissie, T-390/94, Jurispr. blz. II-501, punt 52) een schending van een ter bescherming van particulieren gegeven hogere rechtsregel opleveren. Indien de instelling de handeling heeft vastgesteld in de uitoefening van een ruime discretionaire bevoegdheid, zoals het geval is op het gebied van het gemeenschappelijk landbouwbeleid, moet deze schending bovendien voldoende gekwalificeerd, dat wil zeggen klaarblijkelijk en ernstig, zijn (zie, met name, arrest Hof van 19 mei 1992, Mulder e.a./Raad en Commissie, C-104/89 en C-37/90, Jurispr. blz. I-3061, punt 12, en arrest Gerecht van 9 december 1997, Quiller en Heusmann/Raad en Commissie, T-195/94 en T-202/94, Jurispr. blz. II-2247, punten 48 en 49). 27 In de omstandigheden van de onderhavige zaak is het Gerecht van oordeel, dat in de eerste plaats het bestaan van een onrechtmatige gedraging van de instellingen moet worden onderzocht. Het bestaan van een onrechtmatige handeling die tot de gestelde schade heeft geleid 28 In het kader van zijn conclusies tot nietigverklaring voert verzoeker drie verschillende middelen betreffende de onrechtmatigheid van verordening nr. 816/92 aan: schending van het eigendomsrecht, schending van het beginsel van het gewettigd vertrouwen en schending van het gelijkheidsbeginsel. Eerste middel: schending van het eigendomsrecht - Argumenten van partijen 29 Verzoeker betoogt, dat het eigendomsrecht deel uitmaakt van de algemene beginselen waarvan het Hof de naleving verzekert (arrest Hof van 13 december 1979, Hauer, 44/79, Jurispr. blz. 3727, punt 17). Dat de bestreden verordening niet voorziet in een vergoeding voor de verlaging van de referentiehoeveelheid, heeft in casu hetzelfde gevolg als een onteigening, aangezien de boven het quotum verkochte melk aan de extra heffing is onderworpen. Dit gevolg komt dus neer op een verhandelingsverbod. Ook wanneer zij voortvloeit uit een wettelijke bepaling, kan een onteigening naar nationaal recht evenwel slechts plaatsvinden, mits de tekst op grond waarvan daartoe wordt overgegaan, de wijze en de hoogte van de vergoeding bepaalt. Bij gebrek aan vergoeding ontstaat een situatie die een schending van het eigendomsrecht vormt. 30 Volgens verzoeker verschilt zijn situatie op een wezenlijk punt van die in de zaken die leidden tot het arrest van het Gerecht van 13 juli 1995, O'Dwyer e.a./Raad (T-466/93, T-469/93, T-473/93, T-474/93 en T-477/93, Jurispr. blz. II-2071), waarop verweerders zich beroepen. Dienaangaande wijst hij erop, dat hij van de nationale autoriteiten referentiehoeveelheden heeft gekocht. Verweerders' redenering is dus niet van toepassing op deze hoeveelheden die de bescherming genieten die aan het eigendomsrecht toekomt, daar zij onder bezwarende titel zijn verkregen. Indien verzoeker op het tijdstip van de verkrijging had geweten, dat deze hoeveelheden zonder vergoeding konden worden teruggenomen, was hij niet overgegaan tot deze transactie, waar uiteindelijk alleen de nationale administratie baat bij heeft gehad. 31 Deze beperking van het eigendomsrecht is niet gerechtvaardigd door het gemeenschappelijk belang. De producenten hun inkomen doen verliezen is volkomen in strijd met de doelstellingen van artikel 39 van het Verdrag en is onevenredig aan de nagestreefde resultaten. 32 De Raad beklemtoont, dat inzake de referentiehoeveelheden geen eigendomsrecht kan bestaan dat los staat van de grond waaraan zij zijn verbonden. De in casu opgelegde verlaging van deze hoeveelheden kan het eigendomsrecht van de belanghebbenden dus in beginsel niet aantasten (arrest Hof van 22 oktober 1991, von Deetzen, zaak C-44/89, Jurispr. blz. 5119, punt 27). 33 Het eigendomsrecht heeft in het gemeenschapsrecht geen absolute gelding. In het kader van een gemeenschappelijke marktordening wordt het eigendomsrecht enkel beschermd tegen een onevenredige en onduldbare ingreep waardoor het betrokken recht in zijn kern wordt aangetast (arrest Hof van 11 juli 1989, Schräder, 265/87, Jurispr. blz. 2237, punt 15). In het onderhavige geval is van een dergelijke ingreep geen sprake, en beantwoordt de betwiste beperking duidelijk aan een oogmerk van algemeen belang. Gelet op het geringe belang van de betrokken verlaging, komt verzoekers landbouwbedrijf overigens geenszins in gevaar, en wordt zijn eigendomsrecht dus niet in zijn kern aangetast. 34 De Raad stelt voorts ook, dat het doel van artikel 39, lid 1, sub b, van het Verdrag, namelijk het inkomen van de landbouwers verzekeren, moet worden gecombineerd met dat van artikel 39, lid 1, sub c, namelijk de markten stabiliseren, waaraan onder bepaalde omstandigheden tijdelijk prioriteit kan worden toegekend (arresten Hof van 11 maart 1987, Van den Bergh en Jurgens en Van Dijk Food Products/Commissie, 265/85, Jurispr. blz. 1155, punt 20, en 19 maart 1992, Hierl, C-311/90, Jurispr. blz. I-2061, punt 13). In casu was een dergelijke prioriteit gerechtvaardigd. 35 De Commissie stelt dat het Gerecht reeds in voormeld arrest O'Dwyer/Raad verzoekers middel heeft afgewezen, waar het heeft verklaard, dat de schorsing bij verordening nr. 816/92 van de referentiehoeveelheid zonder vergoeding gerechtvaardigd was door de noodzaak de zuivelmarkt te stabiliseren en de structurele overschotten te beperken. Deze schorsing kan op zich dus geen schending van het eigendomsrecht vormen. 36 Verweerders betogen, dat ook in de zaken die leidden tot het arrest O'Dwyer e.a./Raad, bepaalde verzoekers extra referentiehoeveelheden hadden verkregen. Toch oordeelde het Gerecht, dat inzake de verlaging of schorsing van de referentiehoeveelheden geen onderscheid naar de oorsprong ervan mag worden gemaakt. Huns inziens is de vereiste stabilisatie van de markt niet met een dergelijk onderscheid in overeenstemming te brengen. 37 Volgens de Commissie zijn de aankopen van referentiehoeveelheden bij de nationale autoriteiten door de toepasselijke verordeningen niet toegestaan, aangezien dit soort transacties alleen mogelijk is tussen melkproducenten. Verzoeker heeft niet vermeld op welke rechtsgrondslag hij de extra hoeveelheden had verkregen. Verzoekers argument is dus irrelevant. Indien voor de verlaging niet met alle door de producenten gekochte extra hoeveelheden rekening werd gehouden, zou dit overigens leiden tot een zodanig volume, dat de verwezenlijking van de doelstellingen van verordening nr. 816/92 onmogelijk zou worden. - Beoordeling door het Gerecht 38 Vooraf zij eraan herinnerd, dat verordening nr. 816/92 is vastgesteld na een aantal andere teksten waarbij eveneens in beperkingen van de referentiehoeveelheden is voorzien. In zijn arresten van 20 september 1988, Spanje/Raad (203/86, Jurispr. blz. 4563, punt 15), en Hierl (reeds aangehaald, punt 21) oordeelde het Hof, dat de verordeningen nr. 1335/86 en nr. 1343/86, waarbij de aan elke lidstaat gegarandeerde totale hoeveelheid met 3 % werd verlaagd, en de bepaling van verordening nr. 775/87 waarbij werd voorzien in de schorsing van een deel van elke referentiehoeveelheid, niet in strijd waren met enige regel van gemeenschapsrecht. Voorts wees het Gerecht in zijn arrest O'Dwyer e.a./Raad een beroep zoals dat in de onderhavige zaak af, waarbij vergoeding werd gevorderd van de door verordening nr. 816/92 veroorzaakte schade. Ten slotte vond het Hof in zijn arrest van 15 april 1997, Irish Farmers Association e.a. (C-22/94, Jurispr. blz. I-1809, punt 42), in de bepaling van deze verordening die in de litigieuze verlaging voorziet, geen enkel element dat de geldigheid ervan zou kunnen aantasten. De onderhavige schadevordering moet in het licht van deze rechtspraak worden onderzocht. 39 Het volgens verzoeker geschonden eigendomsrecht is in het kader van de communautaire rechtsorde beschermd. Dit recht heeft evenwel geen absolute gelding, doch moet in relatie tot zijn sociale functie worden beschouwd. De Gemeenschap, die belast is met de verwezenlijking van doelstellingen van algemeen belang, kan daarbij dus het eigendomsrecht beperken, met name in het kader van een gemeenschappelijke marktordening, voor zover zulke beperkingen werkelijk aan deze doelstellingen beantwoorden en, het nagestreefde doel in aanmerking genomen, niet zijn te beschouwen als een onevenredige en onduldbare ingreep (arresten Hof, Hauer, reeds aangehaald, punt 23, en Schräder, reeds aangehaald, punt 15; arrest Hof van 10 januari 1992, Kühn, C-177/90, Jurispr. blz. I-35, punt 16; arrest Hof, Irish Farmers Association e.a., reeds aangehaald, punt 27; arrest Gerecht O'Dwyer e.a./Raad, reeds aangehaald, punt 98). 40 Bij het nastreven van de doelstellingen van het gemeenschappelijk landbouwbeleid gaat de bij het Verdrag aan de gemeenschapswetgever toegekende politieke verantwoordelijkheid gepaard met een ruime beoordelingsbevoegdheid. Deze bevoegdheid moet de gemeenschapsinstellingen met name in staat stellen ervoor te zorgen, mogelijke tegenstrijdigheden tussen de afzonderlijke doelstellingen te verzoenen, en in voorkomend geval aan deze of gene ervan tijdelijk de voorrang te geven overeenkomstig de eis van de economische gegevenheden of omstandigheden met het oog waarop zij hun besluiten nemen (reeds aangehaalde arresten Spanje/Raad, punt 10, en Hierl, punt 13). Aldus kunnen verlagingen van referentiehoeveelheden worden aanvaard, indien zij bedoeld zijn om het evenwicht tussen vraag en aanbod en de stabilisatie van de zuivelmarkt te waarborgen. 41 In casu strookt de verlaging van de referentiehoeveelheden waarin verordening nr. 816/92 voorziet, met deze vereisten. Zoals blijkt uit de considerans van deze verordening, was de schorsing van de referentiehoeveelheden namelijk bedoeld om de sanering van de zuivelmarkt, in verband waarmee de vorige jaren reeds andere en soortgelijke maatregelen waren genomen (zie de punten 2-7, supra), voort te zetten. 42 De betrokken verlaging was niet dermate aanzienlijk dat zij de grenzen van een duldbare ingreep overschreed en tastte dus de kern zelf van het eigendomsrecht niet aan. Zoals het Hof verklaarde in voormelde arresten Hierl (punten 13-15) en Spanje/Raad (punten 10 en 11), vormen tijdelijke verlagingen van referentiehoeveelheden waarin is voorzien om in geval van overproductie de doelstelling van de stabilisatie van de betrokken markten te bereiken, namelijk geen schending van het eigendomsrecht. Overigens volgt uit het arrest Irish Farmers Association e.a. (reeds aangehaald, punt 29), dat zelfs de omzetting van de tijdelijke verlaging van 4,5 % van de referentiehoeveelheden in een definitieve verlaging zonder dat daar een vergoeding tegenover staat, geen schending van dit recht vormt. 43 Het Gerecht stelt overigens vast, dat voor zover het aan verzoeker meegedeelde verlagingspercentage, zoals hij stelt, 4,74 % bedroeg en niet 4,5 % zoals bepaald bij verordening nr. 816/92, de verantwoordelijkheid voor dit verschil bij de nationale autoriteiten ligt. 44 Gelet op voorgaande overwegingen moet ook verzoekers argument betreffende een vermeende schending van artikel 39 van het Verdrag worden afgewezen. In het kader van zijn ruime beoordelingsbevoegdheid op het gebied van het gemeenschappelijk landbouwbeleid kan de Raad namelijk tijdelijk de voorrang geven aan het doel dat erin bestaat de markt voor zuivelproducten te stabiliseren, aangezien die maatregelen via een rationele ontwikkeling van de productie bijdragen tot het behoud van een redelijke levensstandaard voor de landbouwbevolking in de zin van artikel 39, lid 1, sub b, van het Verdrag (arrest O'Dwyer e.a./Raad, reeds aangehaald, punt 82, en wat in het algemeen het stelsel van de extra heffing betreft, arrest Hof van 17 mei 1988, Erpelding, 84/87, Jurispr. blz. 2647, punt 26). 45 Aangaande de van de nationale autoriteiten verkregen extra referentiehoeveelheden, voerde verzoeker geen enkel argument aan waaruit kan blijken, dat de extra hoeveelheden melk moeten worden onderscheiden van de oorspronkelijke referentiehoeveelheid. Extra hoeveelheden uitsluiten van de bij verordening nr. 816/92 vastgestelde verlaging, alleen omdat zij buiten de oorspronkelijk toegewezen referentiehoeveelheid om zijn verkregen, ware evenwel in strijd met de opzet van de bestreden verordening, die bedoeld is om de productieoverschotten onder controle te houden. 46 Anders dan verzoeker stelt, hadden ook in de zaken die leidden tot voormeld arrest O'Dwyer e.a./Raad, bepaalde verzoekers extra referentiehoeveelheden verkregen van de nationale autoriteiten (zie de punten 119-130 van het arrest). De aankoop van deze extra hoeveelheden is een economische keuze van de producenten waardoor zij het volume van hun leveringen kunnen verhogen. Deze producenten dragen dus bij tot de verhoging van het structurele overschot van de sector, zodat het gerechtvaardigd is, dat in het kader van de verlaging van hen een grotere inspanning wordt verlangd dan van andere producenten. De verlaging waarin verordening nr. 816/92 voorziet, geldt dus naar evenredigheid van het geheel van de referentiehoeveelheden, zonder onderscheid naar de specifieke oorsprong ervan (zie arrest O'Dwyer e.a./Raad, reeds aangehaald, punt 128). 47 In deze omstandigheden moet verzoekers argument, voor zover het verwijst naar de bescherming van het eigendomsrecht, worden verworpen, zonder dat behoeft te worden beoordeeld, of het verkrijgen van de betrokken extra hoeveelheden, zoals de Commissie stelt, in strijd is met de toentertijd geldende regeling. 48 Het eerste middel moet dus in zijn geheel worden afgewezen. Tweede middel: schending van het beginsel van het gewettigd vertrouwen - Argumenten van partijen 49 Volgens verzoeker werd wegens de schorsing van de referentiehoeveelheden, tot de vaststelling van de bestreden verordening een vergoeding toegekend. Hij mocht er dus op vertrouwen dat hij deze bestanddelen van zijn vermogen kon behouden en daar ook verder op kon blijven rekenen. Bovendien heeft hij investeringen gedaan om zich de van de nationale autoriteiten verkregen hoeveelheden ten nutte te maken. Had hij kunnen vermoeden dat een dergelijke maatregel werd overwogen, had hij de extra hoeveelheden niet gekocht en evenmin investeringen gedaan. 50 Door het Gerecht daarom verzocht, heeft verzoeker ter terechtzitting zijn standpunt bepaald over de draagwijdte van het arrest Irish Farmers Association e.a., en verklaard dat zijn situatie verschilde van die welke in die zaak aan de orde was, omdat hij in het kader van maatregelen van de nationale autoriteiten extra referentiehoeveelheden had gekocht. Hij mocht er dus op rekenen dat hij die hoeveelheden zou kunnen exploiteren, doch een jaar na de aankoop ervan onderging hij de gevolgen van de wijziging van de regeling. 51 De Raad beklemtoont, dat de erkenning van een gewettigd vertrouwen bij melkproducenten met betrekking tot de handhaving van de vergoeding zonder beperking qua duur, zou neerkomen op een erkenning van verworven rechten ter zake, wat indruist tegen vaste rechtspraak (zie arrest Hof van 22 januari 1986, Eridania e.a., 250/84, Jurispr. blz. 117, en arrest Spanje/Raad, reeds aangehaald). 52 Eerder reeds was enkele malen tot verlaging van de referentiehoeveelheden besloten, en niet altijd tijdelijk of tegen een vergoeding. Bovendien moet volgens vaste rechtspraak van het Hof een voorzichtig en bezonnen marktdeelnemer rekening houden met maatregelen die gelet op de marktontwikkeling noodzakelijk zijn (zie arrest Hof van 14 februari 1990, Delacre e.a./Commissie, C-350/88, Jurispr. blz. I-395). Gelet op deze ontwikkeling waren de betrokken verlagingen evenwel perfect te voorzien. 53 Volgens vaste rechtspraak, bevestigd door het arrest O'Dwyer e.a./Raad (reeds aangehaald, punten 48 en 49), mogen de marktdeelnemers volgens de Commissie geen gewettigd vertrouwen stellen in het voortduren van een situatie die in het kader van de beoordelingsbevoegdheid van de instellingen kan worden gewijzigd. Op de omstandigheid dat elke verlaging van referentiehoeveelheden onder de eerdere regeling werd vergoed, kan geen gewettigd vertrouwen worden gebaseerd, aangezien de bij verordening nr. 816/92 ingevoerde nieuwe regeling in het kader van de uitoefening van een dergelijke beoordelingsbevoegdheid tot stand was gekomen. - Beoordeling door het Gerecht 54 Allereerst herinnert het Gerecht eraan, dat iedere marktdeelnemer bij wie een instelling gegronde verwachtingen heeft gewekt, zich op het vertrouwensbeginsel kan beroepen. De marktdeelnemers mogen evenwel niet hun vertrouwen stellen in het voortduren van een bestaande situatie die in het kader van de beoordelingsbevoegdheid van de gemeenschapsinstellingen kan worden gewijzigd. Dit is met name het geval op een gebied als dat van de gemeenschappelijke ordeningen van de landbouwmarkten, die voortdurend moeten kunnen worden aangepast, afhankelijk van de wijzigingen van de economische situatie (zie arrest Delacre e.a./Commissie, reeds aangehaald, punt 33; arrest Hof van 5 oktober 1994, Duitsland/Raad, C-280/93, Jurispr. blz. I-4973, punt 80; arresten Gerecht van 15 december 1994, Unifruit Hellas/Commissie, T-489/93, Jurispr. blz. II-1201, punt 67, en 21 februari 1995, Campo Ebro e.a./Raad, T-472/93, Jurispr. blz. II-421, punt 61, en arrest O'Dwyer e.a./Raad, reeds aangehaald, punt 48). Wanneer bovendien een voorzichtig en bezonnen handelaar de vaststelling van een voor zijn belangen nadelige communautaire maatregel kan voorzien, kan hij zich niet op het vertrouwensbeginsel beroepen, wanneer die maatregel wordt vastgesteld (arrest Van den Bergh en Jurgens en Van Dijk Food Products/Commissie, reeds aangehaald, punt 44). 55 Zoals blijkt uit het arrest Irish Farmers Association e.a. (reeds aangehaald, punt 22), hebben de Raad en de Commissie geen situatie in het leven geroepen waarin melkproducenten mochten vertrouwen op teruggave op de aangegeven data van tot dan geschorste referentiehoeveelheden. Nog vóór de datum waarop de bij verordening nr. 775/87 ingevoerde schorsing zou aflopen, is deze regeling namelijk bij verordening nr. 1111/88 verlengd. Deze laatste tekst voerde ook een vergoeding in die, anders dan die van verordening nr. 775/87, degressief was. Bovendien had de Commissie een formeel voorstel ingediend voor een verlaging van de referentiehoeveelheden zonder vergoeding, en dit voorstel op 31 december 1991 gepubliceerd (PB C 337, blz. 35). Ten slotte konden de melkproducenten op 31 maart 1992, toen de aldus verlengde regelingen afliepen, niet ontkennen, dat er inzake melkproductie nog steeds overschotten waren, zodat het stelsel van de extra heffing moest worden gehandhaafd. De duur van de regeling van tijdelijke schorsing was dus vanaf de inwerkingtreding en de verlenging ervan, onverbrekelijk verbonden met de duur van het stelsel van de extra heffing. 56 In deze omstandigheden kan verzoeker, die bovendien geen enkel element heeft aangebracht ter weerlegging van deze vaststelling, dus niet beweren, dat de verwerende instellingen bij hem een gewettigd vertrouwen hebben doen ontstaan. 57 Evenmin kan hij zich op een gewettigd vertrouwen beroepen ter rechtvaardiging van zijn beslissing om investeringen te doen na de verkrijging van extra referentiehoeveelheden van de nationale autoriteiten. Dienaangaande zij erop gewezen, dat hij stelt deze hoeveelheden in 1990 en 1991 te hebben verkregen. Tijdens deze periode waren de referentiehoeveelheden krachtens verordening nr. 1111/88 evenwel tijdelijk geschorst. Zo moest verzoeker op het tijdstip van het verkrijgen van de betrokken hoeveelheden weet hebben van het bestaan van overschotten in de melkproductie en van de maatregelen tot schorsing van de referentiehoeveelheden waaruit bleek, hoewel daaraan een degressieve vergoeding was verbonden, dat de marktsituatie bijzonder was. In deze omstandigheden en ongeacht of, zoals de Commissie stelt, het verkrijgen van extra referentiehoeveelheden in strijd was met de destijds geldende regeling, moet worden vastgesteld, dat verzoeker door het verkrijgen van deze extra hoeveelheden een economische beslissing heeft genomen waarvan hij de gevolgen moet dragen. 58 Het tweede middel moet dus worden afgewezen. Derde middel: schending van het gelijkheidsbeginsel - Argumenten van partijen 59 Volgens verzoeker is de bij verordening nr. 816/92 toegepaste verlaging van de referentiehoeveelheden onrechtmatig, aangezien daarbij voor alle landbouwbedrijven een uniform verlagingspercentage is vastgesteld, waardoor deze verlaging in de praktijk grotere gevolgen heeft voor een klein dan voor een groot bedrijf. De invoering van een uniform verlagingspercentage is dus in strijd met het beginsel van gelijke behandeling. Zij vormt ook een schending van artikel 39 van het Verdrag. 60 De Raad wijst erop, dat soortgelijke argumenten door het Hof reeds zijn verworpen in zijn voormelde arresten Spanje/Raad en Hierl. Volgens het Hof in dit laatste arrest vormt de uniforme toepassing van de schorsing van de referentiehoeveelheden op de grote en de kleine melkproducenten zonder onderscheid, geen schending van artikel 39 van het Verdrag. In casu zou dezelfde redenering moeten worden gevolgd. 61 Volgens de Raad is de bestreden verordening, zelfs indien zij is aangetast door een onregelmatigheid, niet in strijd met ter bescherming van de rechten van particulieren gegeven hogere rechtsregels. Zij kan dus niet de oorzaak van de gestelde schade zijn. 62 De Commissie herinnert eraan, dat volgens het Hof in het arrest Hierl ( reeds aangehaald, punt 19) de omstandigheid dat een in het kader van een gemeenschappelijke marktordening genomen maatregel verschillende gevolgen kan hebben voor bepaalde producenten, niet als een discriminatie kan worden beschouwd, wanneer die maatregel is gebaseerd op objectieve criteria. De Commissie is van mening, dat zoals het Gerecht verklaarde in het arrest O'Dwyer e.a./Raad (reeds aangehaald, punt 117), de verlaging zonder vergoeding van de individuele referentiehoeveelheid over de periode 1992/1993 krachtens verordening nr. 816/92, niet als een onrechtmatige handeling is te beschouwen. Verzoeker heeft dus niet op deze gronden aanspraak op schadevergoeding. - Beoordeling door het Gerecht 63 Het gelijkheidsbeginsel verlangt, dat vergelijkbare situaties niet verschillend en verschillende situaties niet gelijk worden behandeld, tenzij een dergelijke behandeling objectief gerechtvaardigd is. De maatregelen die de gemeenschappelijke marktordening meebrengt, mogen derhalve slechts streeksgewijs of op basis van andere productie- of verbruikscondities worden gedifferentieerd, wanneer ter verzekering van een evenredige verdeling van voor- en nadelen tussen de betrokkenen, objectieve maatstaven worden gehanteerd (reeds aangehaalde arresten Spanje/Raad, punt 25, Irish Farmers Association e.a., punt 34, en O'Dwyer e.a./Raad, punt 113). 64 Dat een in het kader van een gemeenschappelijke marktordening genomen maatregel verschillende gevolgen kan hebben voor bepaalde producenten, al naar gelang van de specifieke aard van hun productie, kan dus niet worden beschouwd als een discriminatie, wanneer deze maatregel is gebaseerd op objectieve criteria, die zijn aangepast aan wat voor de algemene werking van de gemeenschappelijke marktordening vereist is (arrest Hof van 9 juli 1985, Bozetti, 179/84, Jurispr. blz. 2301, punt 34). Dat is het geval met de betrokken regeling van tijdelijke schorsing, die aldus is opgevat dat de geschorste hoeveelheden evenredig zijn aan de referentiehoeveelheden (zie de reeds aangehaalde arresten Hierl, punt 19, en O'Dwyer e.a./Raad, punt 117). 65 Ook het derde middel moet dus worden afgewezen. 66 Uit een en ander volgt, dat niet is gebleken van een onrechtmatige handeling van de instellingen die tot de gestelde schade zou hebben geleid. De schadevordering moet dus worden afgewezen, zonder dat behoeft te worden nagegaan, of aan de andere aansprakelijkheidsvoorwaarden is voldaan. Beslissing inzake de kosten Kosten 67 Ingevolge artikel 87, lid 2, van het Reglement voor de procesvoering, wordt de in het ongelijk gestelde partij in de kosten verwezen, voor zover zulks is gevorderd. Aangezien verzoeker in het ongelijk is gesteld en de Raad en de Commissie zulks hebben gevorderd, moet hij in de kosten worden verwezen. Dictum HET GERECHT VAN EERSTE AANLEG (Eerste kamer), rechtdoende: 68 Verklaart de vordering tot nietigverklaring niet-ontvankelijk. 69 Wijst de schadevordering af. 70 Verwijst verzoeker in de kosten.

61994CJ0340

it

Motivazione della sentenza 1 Con ordinanza 21 dicembre 1994, pervenuta alla Corte il 29 dicembre successivo, lo Hoge Raad dei Paesi Bassi ha posto, a norma dell'art. 177 del Trattato CE, diverse questioni pregiudiziali vertenti sull'interpretazione degli artt. 14 bis e 14 quater del regolamento (CEE) del Consiglio 14 giugno 1971, n. 1408, relativo all'applicazione dei regimi di sicurezza sociale ai lavoratori subordinati, ai lavoratori autonomi e ai loro familiari che si spostano all'interno della Comunità, nella versione modificata e aggiornata dal regolamento (CEE) del Consiglio 2 giugno 1983, n. 2001 (GU L 230, pag. 6; in prosieguo: il «regolamento»). 2 Tale questioni sono state sollevate nell'ambito di una controversia tra il signor de Jaeck e lo Staatssecretaris van Financiën avente ad oggetto il versamento di contributi al regime generale delle assicurazioni sociali dei Paesi Bassi. 3 Il signor de Jaeck, cittadino belga, svolgeva nel 1984 una duplice attività lavorativa. Oltre ad attività lavorative autonome nel territorio belga, dove risiedeva, il signor de Jaeck era direttore ed unico azionista di una società a responsabilità limitata nei Paesi Bassi, dove egli si recava generalmente due giorni a settimana. In base a quest'ultima attività egli veniva invitato a versare contributi al regime generale delle assicurazioni sociali olandesi. 4 Intendendo negare il suo assoggettamento a tale regime, il signor de Jaeck adiva il Gerechtshof di 's-Hertogenbosch per ottenere il rimborso della somma versata a tale titolo. A seguito di un nuovo computo, detto giudice riduceva l'importo dei contributi. Esso tuttavia respingeva per il resto la domanda in quanto, conformemente alla giurisprudenza dello Hoge Raad dei Paesi Bassi, il direttore di una società a responsabilità limitata che detiene una quota di maggioranza di questa società è considerato come dipendente della società medesima per quanto concerne sia le imposte sui redditi, sia il versamento dei contributi al regime generale delle assicurazioni sociali. Alla luce di tali circostanze, il Gerechtshof di 's-Hertogenbosch giudicava che, in forza dell'art. 14 quater, n. 1, lett. b), del regolamento, in combinato disposto con l'allegato VII del medesimo, l'interessato, per il fatto di svolgere un'attività lavorativa subordinata nei Paesi Bassi e una autonoma in Belgio, dovesse essere soggetto alla legislazione di ciascuno di tali Stati. 5 Il signor de Jaeck ha proposto un ricorso in cassazione dinanzi allo Hoge Raad dei Paesi Bassi. Facendo riferimento alla giurisprudenza relativa alle assicurazioni dei lavoratori subordinati del Centrale Raad van Beroep di Utrecht, in virtù della quale il direttore di una società a responsabilità limitata che detenga una quota di maggioranza della medesima non può essere considerato un lavoratore subordinato, egli ha dedotto, in via principale, che, svolgendo allora nei Paesi Bassi, così come in Belgio, un'attività lavorativa autonoma, egli doveva essere soggetto soltanto alla legislazione di quest'ultimo Stato, dove risiedeva, conformemente all'art. 14 bis, n. 2, del regolamento. 6 Il signor de Jaeck allega in subordine che, se tuttavia egli dovesse essere soggetto alla legislazione olandese per le attività lavorative da lui svolte nei Paesi Bassi, il calcolo dei contributi dovrebbe tener conto della circostanza che egli esercitava queste ultime solo per due giorni alla settimana, e che contemporaneamente egli svolgeva negli altri giorni un'attività lavorativa autonoma in Belgio, per la quale era soggetto alla legislazione belga. 7 Ritenendo che la soluzione della controversia dipendesse dall'interpretazione del regolamento, lo Hoge Raad dei Paesi Bassi ha deciso di sospendere il procedimento e di sottoporre alla Corte le seguenti questioni pregiudiziali: «1) Se per l'applicazione degli artt. 14 bis e 14 quater del regolamento (CEE) del Consiglio 14 giugno 1971, n. 1408, la nozione di "attività subordinata" debba essere interpretata nel senso che in essa rientri il rapporto di lavoro di un amministratore, retribuito come direttore, di una società il cui capitale è ripartito in quote, il quale amministratore detiene anche una quota di maggioranza della società e quindi può esercitare un potere effettivo nell'assemblea generale della società. 2) Se, qualora per la soluzione della prima questione si debba fare riferimento al diritto nazionale dello Stato membro interessato, le norme di diritto comunitario consentano che - come nella presente fattispecie deriverebbe dall'applicazione del diritto nazionale dei Paesi Bassi - l'art. 14 quater del regolamento n. 1408/71 venga applicato in modo che una persona, come quella di cui trattasi nella prima questione, sia assicurata solo per una parte dei rischi coperti dal sistema previdenziale dello Stato membro interessato - nella presente fattispecie, quelli presi in considerazione dalle assicurazioni sociali -, e relativamente agli altri rischi coperti da tale sistema - nella presente fattispecie, quelli cui provvedono le assicurazioni per i lavoratori subordinati - non venga considerata assicurata, e di conseguenza sia tenuta al versamento dei contributi. 3) Se, qualora a seguito dell'applicazione di quanto disposto nell'art. 14 quater, n. 1, inizio e lett. b), del regolamento, si applichi la normativa di due Stati membri, le norme di diritto comunitario ostino alla riscossione da parte di uno degli Stati membri dei contributi previdenziali in base alla sua normativa per l'attività lavorativa svolta nel territorio di tale Stato membro - non per tutti i giorni della settimana - senza che al riguardo si tenga conto del fatto che forse, in base alla normativa dell'altro Stato membro, vengono riscossi contributi relativamente all'attività lavorativa svolta nel territorio di tale Stato membro - durante i rimanenti giorni della settimana - e, in caso di soluzione affermativa di tale questione, entro quali limiti». Sulla prima questione 8 Con la prima questione, il giudice a quo domanda se le attività lavorative svolte nei Paesi Bassi da una persona nella posizione del signor de Jaeck debbano essere considerate attività subordinate o attività autonome ai fini dell'applicazione degli artt. 14 bis e 14 quater del regolamento. Detta questione induce ad approfondire l'interpretazione delle nozioni di «attività subordinata» e di «attività autonoma» di cui al titolo II del regolamento, riguardante la determinazione della legislazione applicabile. 9 L'ambito di applicazione ratione personae del regolamento è definito dall'articolo 2, nel contesto delle disposizioni generali contenute nel titolo I. Ai sensi del n. 1 di tale disposizione, il regolamento si applica, in particolare, «ai lavoratori subordinati o autonomi che sono o sono stati soggetti alla legislazione di uno o più Stati membri e che sono cittadini di uno degli Stati membri». 10 I termini «lavoratore subordinato» e «lavoratore autonomo» utilizzati da tale disposizione sono definiti dall'art. 1, lett. a), del regolamento. Essi designano qualsiasi persona coperta da assicurazione, in quanto lavoratore subordinato o autonomo, nell'ambito di uno dei regimi previdenziali menzionati all'art. 1, lett. a). 11 L'art. 13, che apre il titolo II del regolamento, relativo alla determinazione della legislazione applicabile, nel n. 1 dispone che, fatto salvo l'art. 14 quater, le persone cui è applicabile il regolamento sono soggette alla legislazione di un solo Stato membro. Pertanto, conformemente all'art. 14 bis, n. 2, del regolamento, la persona che di norma svolge un'attività lavorativa autonoma nel territorio di due o più Stati membri è soggetta alla legislazione dello Stato membro nel cui territorio risiede. 12 L'art. 14 quater, n. 1, lett. b), del regolamento dispone tuttavia che, nei casi menzionati nell'allegato VII, le persone che esercitano simultaneamente un'attività subordinata nel territorio di uno Stato membro ed un'attività autonoma nel territorio di un altro Stato membro sono soggette alla legislazione di ciascuno di tali Stati membri per quanto concerne l'attività lavorativa svolta nel loro territorio. Il punto 1 dell'allegato VII riguarda le persone che svolgono un'attività lavorativa autonoma in Belgio e un'attività subordinata in un altro Stato membro, ad eccezione del Lussemburgo. 13 Pertanto, le disposizioni del titolo II, a differenza di quelle del titolo I, non si riferiscono ai lavoratori subordinati e ai lavoratori autonomi, bensì riguardano le persone che svolgono un'attività lavorativa subordinata e le persone che svolgono un'attività autonoma. Orbene, queste due ultime nozioni non sono definite dal regolamento. 14 Secondo la Commissione e il governo del Regno Unito, con le espressioni «attività subordinata» e «attività autonoma» occorre intendere, ai sensi del titolo II del regolamento, le attività lavorative che sono considerate tali in sede di applicazione della legislazione previdenziale dello Stato membro nel cui territorio dette attività sono espletate. 15 La Commissione sottolinea che questa interpretazione, la quale trae origine dalle definizioni di «lavoratore subordinato» e di «lavoratore autonomo» di cui all'art. 1, lett. a), del regolamento, garantisce la coerenza tra l'art. 2, n. 1, e il titolo II del regolamento, facendo sì che le norme di conflitto che quest'ultimo prevede siano applicabili a qualsiasi persona che rientri nella sua sfera di applicazione. 16 Viceversa, fondandosi sulla differenza di termini utilizzati dall'art. 2, n. 1, e dal titolo II del regolamento, il governo olandese deduce che le nozioni di attività subordinata e di attività autonoma dovrebbero essere oggetto di un'interpretazione comunitaria uniforme con riferimento agli artt. 48 e 52 del Trattato CE, come la Corte stessa avrebbe dichiarato nella sentenza 24 marzo 1994, causa C-71/93, Van Poucke (Racc. pag. I-1101). 17 Secondo una giurisprudenza consolidata, ai fini dell'interpretazione di una norma di diritto comunitario si deve tener conto non soltanto della lettera della stessa, ma anche, eventualmente, del suo contesto e degli scopi perseguiti alla normativa di cui essa fa parte (v., segnatamente, sentenza 17 novembre 1983, causa 292/82, Merck, Racc. pag. 3781, punto 12). 18 L'art. 51 del Trattato CE, cui il regolamento dà attuazione, prevede un coordinamento delle normative degli Stati membri e non la loro armonizzazione. Le diversità sostanziali e procedurali tra i regimi di previdenza sociale di ciascuno Stato membro, e, di conseguenza, nei diritti dei lavoratori ivi occupati, vengono quindi lasciate inalterate da tale disposizione (v. segnatamente, sentenza 15 gennaio 1986, causa 41/84, Pinna, Racc. pag. 1, punto 20). 19 Infatti il regolamento, nel determinare le persone che possono avvalersi delle disposizioni di coordinamento dei regimi previdenziali nazionali da esso istituiti, fa riferimento alle persone iscritte a tali regimi. Ai sensi del combinato disposto di cui agli artt. 1, lett. a), e 2, n. 1, del regolamento, quest'ultimo si applica ai lavoratori subordinati o autonomi che sono o sono stati soggetti alla legislazione di uno o più Stati membri, fermo restando che per lavoratori subordinati e lavoratori autonomi si devono intendere le persone iscritte, all'uno o all'altro titolo, ad un regime di previdenza sociale. Come giustamente rilevato dalla Commissione, le nozioni di lavoratore subordinato e di lavoratore autonomo cui fa riferimento il regolamento rinviano quindi alle definizioni date dalle normative previdenziali degli Stati membri e prescindono dalla natura che l'attività lavorativa svolta possa avere ai sensi del diritto del lavoro. 20 L'art. 13, n. 1, del regolamento, relativo alla determinazione della legislazione applicabile, prevede poi che, fatto salvo l'art. 14 quater, «le persone cui è applicabile il (...) regolamento» sono soggette alla legislazione di un solo Stato membro determinata conformemente alle disposizioni del titolo II. 21 Dal dettato di questa disposizione discende che il titolo II riguarda, in particolare, i lavoratori subordinati e i lavoratori autonomi cui fa riferimento l'art. 2, n. 1, del regolamento, così come risultano definiti dall'art. 1, lett. a), del medesimo regolamento. 22 In considerazione di tali elementi, benché le disposizioni del titolo II del regolamento si riferiscano letteralmente alle persone che svolgono un'attività lavorativa subordinata o autonoma, e non ai lavoratori subordinati o autonomi, un'interpretazione logica e coerente dell'ambito di applicazione ratione personae del regolamento e del sistema di norme di conflitto da esso istituito impone di interpretare le nozioni di cui trattasi, contenute nel titolo II del regolamento alla luce delle definizioni di cui all'art. 1, lett. a), del medesimo. 23 Di conseguenza, così come lo status di lavoratore subordinato o autonomo, ai sensi degli artt. 1, lett. a), e 2, n. 1, del regolamento, risulta dal regime previdenziale nazionale al quale detto lavoratore è iscritto, si devono intendere per attività subordinata e attività autonoma ai sensi del titolo II del regolamento le attività lavorative considerate tali dalla normativa previdenziale vigente nello Stato membro nel cui territorio le attività vengono svolte. 24 Gli argomenti dedotti dal governo olandese in favore della tesi secondo cui la nozione di «persona che esercita un'attività subordinata» di cui al titolo II del regolamento corrisponderebbe alla definizione di lavoratore ex art. 48 del Trattato quale risulta dalla giurisprudenza della Corte non sono atti a rimettere in discussione l'interpretazione prima illustrata. 25 A questo proposito si deve ricordare che la Corte ha statuito che il termine «lavoratore» che viene usato nel Trattato, in particolare nell'art. 48 di quest'ultimo, non può definirsi mediante rinvio al diritto degli Stati membri, bensì ha una portata comunitaria. Altrimenti l'applicazione delle norme comunitarie di libera circolazione dei lavoratori verrebbe vanificata, in quanto il contenuto di detto termine potrebbe venir determinato e modificato unilateralmente, senza controllo delle istituzioni della Comunità, dalle normative nazionali che avrebbero quindi la possibilità di escludere ad libitum determinate categorie di persone dai vantaggi offerti dal Trattato (v., segnatamente, sentenza 11 luglio 1985, causa 105/84, Danmols Inventar, Racc. pag. 2639, punto 24). 26 La Corte ha stabilito di conseguenza che la nozione di lavoratore dev'essere definita secondo criteri oggettivi, che qualifichino il rapporto di lavoro in base ai diritti e agli obblighi delle persone interessate; e ciò tenendo presente che la caratteristica essenziale del rapporto di lavoro è la circostanza che una persona fornisca, per un certo periodo di tempo, a favore di un'altra e sotto la direzione di quest'ultima, prestazioni in contropartita delle quali riceva una retribuzione (v., in ultimo, sentenza 27 giugno 1996, causa C-107/94, Asscher, Racc. pag. I-3089, punto 25). 27 Nel caso di specie occorre osservare che le disposizioni del titolo II del regolamento non hanno lo scopo di attribuire ai soggetti cui esse fanno riferimento diritti specifici di cui, in determinate ipotesi, potrebbero essere privati dagli Stati membri. Come la Corte ha dichiarato in relazione all'art. 13, n. 2, lett. a), queste disposizioni mirano unicamente a determinare la normativa nazionale da applicare e non a stabilire i casi in cui sorge il diritto o l'obbligo di iscriversi ad un regime previdenziale (sentenza 3 maggio 1990, causa C-2/89, Kits van Heijningen, Racc. pag. I-1755, punto 19). 28 Pertanto, in mancanza di qualsiasi indicazione in senso contrario nel regolamento, non è ipotizzabile che il legislatore comunitario, ai fini dell'applicazione delle norme per la determinazione della normativa nazionale da applicare contenute nel medesimo regolamento, abbia inteso attribuire alle nozioni di attività subordinata e di attività autonoma, utilizzate da queste disposizioni, un significato comunitario autonomo, ispirato per di più al diritto del lavoro. Ciò è tanto più valido in quanto le dette disposizioni si trovano inserite nell'ambito di un regolamento il quale si limita a coordinare le normative previdenziali degli Stati membri. 29 Al riguardo occorre aggiungere che, come ha giustamente sottolineato la Commissione, l'interpretazione sostenuta dal governo olandese presenterebbe l'inconveniente che, in certi casi, le norme di conflitto di cui al titolo II del regolamento non potrebbero essere applicate a talune persone, assicurate in qualità di lavoratori subordinati o lavoratori autonomi presso il regime previdenziale nazionale e quindi ricomprese nell'ambito d'applicazione ratione personae del regolamento, essendo escluse dalla sfera di applicazione degli artt. 48 o 52 del Trattato CE. Ciò avverrebbe, per esempio, nel caso di un assicurato che espletasse attività lavorative talmente ridotte da apparire puramente marginali e accessorie (sentenze 23 marzo 1982, causa 53/81, Levin, Racc. pag. 1035, punto 17, e Asscher, già citata, punto 25). 30 Certo, dalla giurisprudenza della Corte emerge che le disposizioni del titolo II del regolamento disciplinano solo le situazioni cui esse fanno riferimento e che una persona la quale rientri nel campo d'applicazione ratione personae del regolamento può non trovarsi in nessuna di queste situazioni (v. segnatamente, sentenza 21 febbraio 1991, causa C-245/88, Daalmeijer, Racc. pag. I-555, punti 11 e 12). La corretta applicazione del regolamento impone non di meno di interpretare, nei limiti del possibile, in modo coerente le disposizioni concernenti la sua sfera di applicazione ratione personae e quelle relative alla determinazione della legislazione applicabile. 31 Il governo olandese ha inoltre prospettato che l'interpretazione in via analogica delle nozioni contenute nell'art. 1, lett. a), e di quelle utilizzate nel titolo II del regolamento contrasterebbe con la diversità dei termini utilizzati. Dalla citata sentenza Van Poucke, discenderebbe inoltre che le persone alle quali fa riferimento il titolo II corrisponderebbero necessariamente alle persone di cui agli artt. 48 e 52 del Trattato. 32 Sul primo punto la Commissione, in risposta ad un quesito scritto della Corte, ha giustamente rilevato che, ai fini dell'applicazione del regolamento, lo status di lavoratore subordinato o autonomo può essere definitivamente accertato solo dopo aver determinato la normativa da applicare. E' quindi logico che il titolo II del regolamento, il quale ha proprio lo scopo di individuare la detta normativa, eviti di utilizzare queste nozioni e faccia riferimento, più in generale, alle persone che svolgono un'attività lavorativa subordinata o autonoma. A questo riguardo, benché tali formule possano talvolta dar luogo a confusione, come nel caso di specie, resta vero non di meno che, nella maggior parte dei casi, sussiste una corrispondenza tra la natura dell'attività lavorativa svolta da un assicurato e il suo assoggettamento a un regime previdenziale in qualità di lavoratore subordinato o autonomo. 33 Per quanto concerne il secondo punto, è vero che nella sentenza Van Poucke la Corte ha fatto ricorso alla nozione di lavoratore ai sensi dell'art. 48 del Trattato per decidere se l'attività lavorativa svolta come pubblico dipendente da una persona che rientra nell'ambito di applicazione del regolamento sia un'attività subordinata ai sensi dell'art. 14 quater del medesimo. Tuttavia occorre ricordare che in quella causa la Corte doveva risolvere un problema d'interpretazione riguardante specificamente il titolo II del regolamento. Infatti il signor Van Poucke cumulava l'attività lavorativa di pubblico dipendente in uno Stato membro con un'attività lavorativa autonoma svolta in un altro Stato membro. Orbene, mentre l'art. 13, n. 2, del regolamento, riguardante le ipotesi di un'unica attività lavorativa, pone una distinzione tra i pubblici dipendenti e le persone che svolgono un'attività lavorativa subordinata o autonoma, l'art. 14 quater, che si applica in caso di cumulo di attività lavorative di natura diversa, riguarda soltanto le persone che svolgono un'attività lavorativa subordinata nel territorio di uno Stato membro e un'attività lavorativa autonoma nel territorio di un altro Stato membro, senza fare riferimento espresso ai pubblici dipendenti. In tale ottica specifica la Corte ha concluso che, nel sistema del Trattato, i pubblici dipendenti sono considerati come lavoratori subordinati. Ad ogni modo, essa ha adottato questa soluzione solo dopo aver verificato se non fosse contraddetta dalle stesse disposizioni di cui agli artt. 13 e 14 del regolamento. 34 In considerazione di quanto sin qui esposto occorre risolvere la prima questione nel senso che, ai fini dell'applicazione degli artt. 14 bis e 14 quater del regolamento n. 1408/71, per «attività subordinata» e «attività autonoma» si devono intendere le attività lavorative che sono considerate tali ai sensi della normativa previdenziale dello Stato membro nel cui territorio le dette attività vengono svolte. Sulla seconda questione 35 Con la seconda questione, il giudice a quo solleva il problema se, nell'ipotesi in cui si applichi l'art. 14 quater, n. 1, lett. b), del regolamento, il diritto comunitario osti a che la normativa di uno dei due Stati membri assicuri la persona interessata solo contro una parte dei rischi coperti dal suo regime previdenziale. 36 Conformemente a una giurisprudenza costante, spetta alla legislazione di ciascuno Stato membro determinare le condizioni del diritto o dell'obbligo di iscriversi ad un regime di previdenza sociale o a questo o a quel ramo di tale regime, purché non venga operata a questo proposito alcuna discriminazione tra i cittadini dello Stato ospitante e i cittadini degli altri Stati membri (v., segnatamente, sentenze 24 aprile 1980, causa 110/79, Coonan, Racc. pag. 1445, punto 12, e Daalmeijer, già citata, punto 15). 37 Occorre pertanto risolvere la seconda questione nel senso che, nell'ipotesi in cui si applichi l'art. 14 quater, n. 1, lett. b), del regolamento, il diritto comunitario non osta a che la normativa di uno dei due Stati membri assicuri la persona interessata solo contro una parte dei rischi coperti dal suo regime previdenziale purché non venga operata a questo proposito alcuna discriminazione tra i cittadini dello Stato ospitante e i cittadini degli altri Stati membri. Sulla terza questione 38 Con la terza questione il giudice a quo domanda se, in caso di applicazione dell'art. 14 quater, n. 1, lett. b), del regolamento, il diritto comunitario osti a che uno dei due Stati membri determini l'importo dei contributi che devono essere versati dall'assicurato che svolga un'attività lavorativa nel suo territorio solo in taluni giorni lavorativi della settimana, senza tener conto dei contributi che il medesimo assicurato versi eventualmente nell'altro Stato membro a causa dell'attività lavorativa da lui ivi svolta durante gli altri giorni. 39 Come la Corte ha rilevato nel punto 12 della presente sentenza, dall'art. 14 quater, n. 1, lett. b), del regolamento, risulta che, nei casi indicati nell'allegato VII, la persona che svolge contemporaneamente un'attività lavorativa subordinata in uno Stato membro e un'attività lavorativa autonoma in un altro Stato membro è soggetta simultaneamente alla normativa di ciascuno di tali Stati. Questa persona è pertanto obbligata a versare i contributi che le siano eventualmente imposti da entrambe le legislazioni. 40 Come il governo olandese e la Commissione hanno giustamente rilevato, ciascuno degli Stati membri interessati può tuttavia riscuotere contributi solo sulla quota dei redditi percepiti nel suo territorio. Infatti l'art. 14 quater, n. 1, lett. b), del regolamento prevede, nei casi menzionati nell'allegato VII, l'applicazione della normativa di ciascuno di tali Stati solo per quanto concerne l'attività lavorativa svolta nel suo territorio. 41 Pertanto, nessuna disposizione del regolamento obbliga uno Stato membro a tener conto, per il calcolo dei contributi che esso riscuote sulla quota dei redditi percepiti dall'assicurato nel suo territorio, della circostanza che tale persona svolge un'attività lavorativa nel detto territorio solo in alcuni giorni lavorativi della settimana. 42 Occorre quindi risolvere la terza questione nel senso che, in caso d'applicazione dell'art. 14 quater, n. 1, lett. b), del regolamento, il diritto comunitario non osta a che uno dei due Stati membri determini l'importo dei contributi che devono essere versati dall'assicurato che svolga un'attività lavorativa nel suo territorio solo in taluni giorni lavorativi della settimana, senza tener conto dei contributi che il medesimo assicurato versi eventualmente nell'altro Stato membro a causa dell'attività lavorativa da lui ivi svolta negli altri giorni. Decisione relativa alle spese Sulle spese 43 Le spese sostenute dai governi olandese e del Regno Unito, nonché dalla Commissione delle Comunità europee, che hanno presentato osservazioni alla Corte, non possono dar luogo a rifusione. Nei confronti delle parti nella causa principale il presente procedimento costituisce un incidente sollevato dinanzi al giudice nazionale, cui spetta quindi statuire sulle spese. Dispositivo Per questi motivi, LA CORTE (Quinta Sezione), pronunciandosi sulle questioni sottopostele dallo Hoge Raad dei Paesi Bassi con ordinanza 21 dicembre 1994, dichiara: 1) Ai fini dell'applicazione degli artt. 14 bis e 14 quater del regolamento (CEE) del Consiglio 14 giugno 1971, n. 1408, relativo all'applicazione dei regimi di sicurezza sociale ai lavoratori subordinati, ai lavoratori autonomi e ai loro familiari che si spostano all'interno della Comunità, nella versione modificata e aggiornata con regolamento (CEE) del Consiglio 2 giugno 1983, n. 2001, per «attività subordinata» e «attività autonoma» si devono intendere le attività lavorative che sono considerate tali ai sensi della normativa previdenziale dello Stato membro nel cui territorio le dette attività vengono svolte. 2) Nell'ipotesi in cui si applichi l'art. 14 quater, n. 1, lett. b), del citato regolamento, il diritto comunitario non osta a che la normativa di uno dei due Stati membri assicuri la persona interessata solo contro una parte dei rischi coperti dal suo regime previdenziale, purché non venga operata a questo proposito alcuna discriminazione tra i cittadini dello Stato ospitante ed i cittadini degli altri Stati membri. 3) In caso d'applicazione dell'art. 14 quater, n. 1, lett. b), del citato regolamento, il diritto comunitario non osta a che uno dei due Stati membri determini l'importo dei contributi che devono essere versati dall'assicurato che svolga un'attività lavorativa nel suo territorio solo in taluni giorni lavorativi della settimana, senza tener conto dei contributi che il medesimo assicurato versi eventualmente nell'altro Stato membro a causa dell'attività lavorativa da lui ivi svolta negli altri giorni.

62007CJ0303

el

Η αίτηση εκδόσεως προδικαστικής αποφάσεως αφορά την ερμηνεία των άρθρων 43 ΕΚ, 48 ΕΚ, 56 ΕΚ και 58 ΕΚ. Η αίτηση αυτή υποβλήθηκε στο πλαίσιο ένδικης διαδικασίας την οποία κίνησε η Aberdeen Property Fininvest Alpha Oy (στο εξής: Alpha), εταιρία φινλανδικού δικαίου, ενώπιον του Korkein hallinto-oikeus (ανωτάτου διοικητικού δικαστηρίου), σχετικά με την παρακράτηση φόρου στην πηγή επί των μερισμάτων που διανέμει στην Aberdeen Property Nordic Fund I SICAV (στο εξής: Nordic Fund SICAV), εταιρία επενδύσεων μεταβλητού κεφαλαίου (SICAV), λουξεμβουργιανού δικαίου, με έδρα το Λουξεμβούργο. Το νομικό πλαίσιο Η κοινοτική νομοθεσία Η οδηγία 90/435/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 23ης Ιουλίου 1990, σχετικά με το κοινό φορολογικό καθεστώς το οποίο ισχύει για τις μητρικές και τις θυγατρικές εταιρίες διαφορετικών κρατών μελών ( ΕΕ L 225, σ. 6 ), όπως τροποποιήθηκε από την οδηγία 2003/123/EΚ του Συμβουλίου, της ( ΕΕ 2004, L 7, σ. 41 , στο εξής: οδηγία 90/435), προβλέπει στο άρθρο 2: «1.   Για την εφαρμογή της […] οδηγίας [90/435], με τον όρο εταιρία κράτους μέλους νοείται κάθε εταιρία: α) η οποία έχει περιβληθεί έναν από τους νομικούς τύπους τους απαριθμούμενους στο παράρτημα […] γ) η οποία, επιπλέον, υπόκειται σε έναν από τους παρακάτω φόρους χωρίς δυνατότητα επιλογής και χωρίς να απαλλάσσεται η ίδια: […] — impôt sur le revenu des collectivités στο Λουξεμβούργο, […] — yhteisöjen tulovero/inkomstskatten för samfund στη Φινλανδία, […]». Το άρθρο 3, παράγραφος 1, στοιχείο αʹ, πρώτο εδάφιο, της οδηγίας 90/435 ορίζει ότι, για την εφαρμογή της οδηγίας, η ιδιότητα μιας εταιρίας ως μητρικής αναγνωρίζεται τουλάχιστον σε κάθε εταιρία ενός κράτους μέλους η οποία πληροί τους όρους του άρθρου 2 και συμμετέχει κατά 20% τουλάχιστον στο κεφάλαιο μιας εταιρίας άλλου κράτους μέλους που πληροί τους ίδιους όρους. Σύμφωνα με το ίδιο ως άνω άρθρο 3, παράγραφος 1, στοιχείο αʹ, τρίτο και τέταρτο εδάφιο, το ελάχιστο αυτό ποσοστό συμμετοχής καθορίζεται από 1ης Ιανουαρίου 2007 σε 15% και από σε 10%. Σύμφωνα με το άρθρο 5 της εν λόγω οδηγίας, τα κέρδη τα οποία η θυγατρική εταιρία καταβάλλει κατά τη διανομή στη μητρική εταιρία απαλλάσσονται από την παρακράτηση του φόρου στην πηγή. Το παράρτημα της οδηγίας 90/435, στοιχεία θʹ και ιγʹ, έχει ως εξής: «θ) οι εταιρίες του δικαίου του Λουξεμβούργου που αποκαλούνται “société anonyme”, “société en commandite par actions”, “société à responsabilité limitée”, “société coopérative”, “société coopérative organisée comme une société anonyme”, “association d’assurances mutuelles”, “association d’épargne-pension”, “entreprise de nature commerciale, industrielle ou minière de l’Etat, des communes, des syndicats de communes, des établissements publics et des autres personnes morales de droit public”, καθώς και άλλες εταιρίες που έχουν συσταθεί βάσει του δικαίου του Λουξεμβούργου και υπόκεινται σε φόρο εταιριών στο Λουξεμβούργο, ιγ) οι εταιρίες του φινλανδικού δικαίου που αποκαλούνται “osakeyhtiö/aktiebolag”, “osuuskunta/andelslag”, “säästöpankki/sparbank” και “vakuutusyhtiö/försäkringsbolag”». Η εθνική νομοθεσία Σύμφωνα με το άρθρο 3 του νόμου περί του φόρου εισοδήματος [Tuloverolaki (1535/1992)] της 30ής Δεκεμβρίου 1992, ως «νομικά πρόσωπα» νοούνται, ειδικότερα, οι ανώνυμες εταιρίες, οι συνεταιρισμοί, τα ταμιευτήρια και οι επενδυτικοί οργανισμοί καθώς και κάθε άλλο νομικό πρόσωπο ή σύνολο περιουσιακών στοιχείων που έχει ταχθεί για την εξυπηρέτηση ορισμένου σκοπού το οποίο μπορεί να εξομοιωθεί προς τα νομικά πρόσωπα του άρθρου αυτού. Το άρθρο 9, παράγραφος 1, του εν λόγω νόμου περί του φόρου εισοδήματος προβλέπει: «Στον φόρο εισοδήματος υπόκειται: […] 2) κάθε φυσικό πρόσωπο το οποίο κατά το οικείο οικονομικό έτος δεν είχε την κατοικία του στη Φινλανδία και κάθε αλλοδαπό νομικό πρόσωπο για τα εισοδήματα που πραγματοποιεί στη Φινλανδία (μερική υπαγωγή).» Σύμφωνα με το άρθρο 10, παράγραφος 6, του εν λόγω νόμου, τα μερίσματα που καταβάλλονται από φινλανδικές ανώνυμες εταιρίες, συνεταιρισμούς ή άλλα νομικά πρόσωπα συνιστούν εισόδημα πραγματοποιούμενο στη Φινλανδία. Ο νόμος περί του φόρου εισοδήματος από οικονομικές δραστηριότητες [Laki elinkeinotulon verottamisesta (360/1968)] της 24ης Ιουνίου 1968, που ρυθμίζει τη φορολογία των μερισμάτων που εισπράττουν οι εγκατεστημένες στη Φινλανδία ανώνυμες εταιρίες, στο άρθρο του 6 a, όπως ίσχυε στις , ορίζει: «Τα μερίσματα που εισπράττουν οι εταιρίες δεν συνιστούν φορολογητέο εισόδημα. Εντούτοις, με την επιφύλαξη των διατάξεων του δευτέρου εδαφίου, τα μερίσματα φορολογούνται σε ποσοστό 75% και απαλλάσσονται του φόρου σε ποσοστό 25% αν: 1) το μέρισμα εισπράττεται βάσει μετοχών κατεχομένων σε στοιχεία του ενεργητικού και η διανέμουσα εταιρία δεν είναι αλλοδαπή εταιρία, κατά την έννοια του άρθρου 2 της οδηγίας [90/435], της οποίας τουλάχιστον το 10% του κεφαλαίου κατέχει απευθείας, κατά τον χρόνο διανομής, ο δικαιούχος του μερίσματος· 2) η διανέμουσα το μέρισμα εταιρία δεν είναι φινλανδική εταιρία ούτε εταιρία εγκατεστημένη εντός κράτους μέλους της Ευρωπαϊκής Ένωσης κατά τα οριζόμενα στο σημείο 1, ή 3) η διανέμουσα το μέρισμα εταιρία είναι εισηγμένη στο χρηματιστήριο εταιρία, κατά την έννοια του άρθρου 33 a, δεύτερο εδάφιο, του νόμου περί του φόρου εισοδήματος, και ο δικαιούχος του μερίσματος είναι μη εισηγμένη εταιρία η οποία δεν κατέχει απευθείας, κατά τον χρόνο διανομής, τουλάχιστον το 10% του κεφαλαίου της διανέμουσας το μέρισμα εταιρίας. Ελλείψει συμβάσεως για την αποφυγή της διπλής φορολογίας μεταξύ του κράτους εγκατάστασης της αλλοδαπής εταιρίας που διανέμει το κατά το πρώτο εδάφιο, σημείο 2, μέρισμα και της [Δημοκρατίας της] Φινλανδίας η οποία να εφαρμόζεται στο διανεμόμενο κατά το επίμαχο οικονομικό έτος μέρισμα, το μέρισμα αυτό συνιστά πλήρως φορολογητέο εισόδημα. […]» Σύμφωνα με το άρθρο 3 του νόμου περί του φόρου εισοδήματος των προσώπων που υπέχουν περιορισμένη φορολογική υποχρέωση [Laki rajoitetusti verovelvollisen tulon verottamisesta (627/1978)], της 11ης Αυγούστου 1978, ο φόρος επί των μερισμάτων παρακρατείται στην πηγή. Οι διατάξεις του νόμου αυτού που εφαρμόζονται στα μερίσματα ισχύουν και για τη συμμετοχή στα κέρδη των επενδυτικών οργανισμών. Κατά το άρθρο 3, πέμπτο εδάφιο, του εν λόγω νόμου, όπως τροποποιήθηκε με τον νόμο της 30ής Ιουλίου 2004, δεν παρακρατείται φόρος στην πηγή επί του μερίσματος που καταβάλλεται σε νομικό πρόσωπο εγκατεστημένο σε κράτος μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το οποίο κατέχει απευθείας τουλάχιστον το 20% του κεφαλαίου της καταβάλλουσας το μέρισμα εταιρίας, υπό την προϋπόθεση ότι ο δικαιούχος του μερίσματος είναι μία από τις εταιρίες του άρθρου 2 της οδηγίας 90/435. Τα μερίσματα που δεν υπάγονται στην εξαίρεση που προβλέπει το εν λόγω άρθρο 3, πέμπτο εδάφιο, φορολογούνται στην πηγή, με συντελεστή που καθορίζεται από τη φορολογική σύμβαση μεταξύ του κράτους μέλους κατοικίας του δικαιούχου και της Δημοκρατίας της Φινλανδίας, ελλείψει δε τέτοιας συμβάσεως ο συντελεστής αυτός ορίζεται στο 28% του ακαθάριστου ποσού του μερίσματος. Η σύμβαση για την αποφυγή της διπλής φορολογίας Η σύμβαση μεταξύ Λουξεμβούργου και Φινλανδίας για την αποφυγή της διπλής φορολογίας στον τομέα της φορολογίας εισοδήματος και περιουσίας, που υπογράφηκε την 1η Μαρτίου 1982 ( Mémorial A 1982, σ. 1966), όπως έχει εφαρμογή στη διαφορά της κύριας δίκης (στο εξής: φορολογική σύμβαση), δεν περιλαμβάνει ειδικές διατάξεις για τις εταιρίες της μορφής «SICAV» λουξεμβουργιανού δικαίου, αλλά, κατά τη νομολογία του Korkein hallinto-oikeus, οι εταιρίες αυτές θεωρούνται, για τους σκοπούς της εν λόγω συμβάσεως, ως εγκατεστημένες στο Λουξεμβούργο. Δυνάμει του άρθρου 10 της φορολογικής συμβάσεως, τα μερίσματα που καταβάλλει εγκατεστημένη σε συμβαλλόμενο κράτος εταιρία σε πρόσωπο εγκατεστημένο σε άλλο συμβαλλόμενο κράτος μπορούν να φορολογούνται στο άλλο αυτό συμβαλλόμενο κράτος. Τα μερίσματα μπορούν επίσης να φορολογούνται στο συμβαλλόμενο κράτος όπου είναι εγκατεστημένη η καταβάλλουσα το μέρισμα εταιρία, σύμφωνα με το δίκαιο του κράτους αυτού. Εντούτοις, σε περίπτωση που ο δικαιούχος του μερίσματος απολαύει και των σχετικών με το μέρισμα πλεονεκτημάτων, ο φόρος δεν μπορεί να υπερβεί το 5% του συνολικού μερίσματος, αν δικαιούχος είναι εταιρία που κατέχει άμεσα ή έμμεσα τουλάχιστον το 25% του κεφαλαίου της καταβάλλουσας το μέρισμα εταιρίας. Η διαφορά της κύριας δίκης και το προδικαστικό ερώτημα Η Alpha ζήτησε από την Keskusverolautakunta (κεντρική φορολογική υπηρεσία) την έκδοση προκριματικής αποφάσεως όσον αφορά τη φορολογία των μερισμάτων που καταβάλλει στη Nordic Fund SICAV, της οποίας επρόκειτο να καταστεί θυγατρική κατά 100%, όπως προκύπτει από τη σχετική αίτηση. Η εταιρία Aberdeen Property Investors Luxemburg SA, μέλος του ομίλου Aberdeen Property Investors, είχε αναλάβει τη διαχείριση της Nordic Fund SICAV. Τα μερίδια της Nordic Fund SICAV έπρεπε να προταθούν κατά προτεραιότητα στους θεσμικούς επενδυτές, όπως σε ασφαλιστικές εταιρίες και γερμανικά συνταξιοδοτικά ταμεία. Ο σκοπός της Nordic Fund SICAV συνίστατο στην πραγματοποίηση επενδύσεων στον τομέα των ακινήτων στη Φινλανδία μέσω της Alpha, η οποία θα αποκτούσε μερίδια συμμετοχής σε εταιρίες επενδύσεων σε ακίνητα και, ενδεχομένως, απευθείας δικαίωμα κυριότητας επί ακινήτων. Η Alpha ζήτησε από την Keskusverolautakunta να την πληροφορήσει αν είχε υποχρέωση να παρακρατεί τον φόρο στην πηγή επί των καταβαλλομένων στη Nordic Fund SICAV μερισμάτων, ενόψει των άρθρων 43 ΕΚ και 56 ΕΚ και λαμβανομένου υπόψη ότι το μέρισμα που καταβάλλεται σε φινλανδική ανώνυμη εταιρία ανάλογη με SICAV, ασκούσα δραστηριότητες επενδύσεων σε ακίνητα, ή σε άλλο αντίστοιχο νομικό πρόσωπο εγκατεστημένο στη Φινλανδία, δεν θα συνιστούσε φορολογητέο εισόδημα βάσει της φινλανδικής νομοθεσίας και, επομένως, επ’ αυτού δεν θα παρεκρατείτο ούτε φόρος στην πηγή. Η Keskusverolautakunta, με την προκριματική απόφαση αριθ. 2/2006, της 25ης Ιανουαρίου 2006, σχετικά με την είσπραξη του φόρου στην πηγή για τα οικονομικά έτη 2005 και 2006, έκρινε ότι η Alpha είχε υποχρέωση να παρακρατεί τον φόρο στην πηγή επί των καταβαλλομένων στη Nordic Fund SICAV μερισμάτων. Αφενός, η Keskusverolautakunta επισήμανε ότι, δεδομένου ότι οι SICAV δεν περιλαμβάνονται στον κατάλογο του παραρτήματος της οδηγίας 90/435 και ότι απαλλάσσονται πλήρως του φόρου εισοδήματος στο κράτος μέλος στο οποίο είναι εγκατεστημένες, η Nordic Fund SICAV δεν θα μπορούσε να θεωρηθεί εταιρία κατά την έννοια της οδηγίας αυτής και, επομένως, τα μερίσματα, τα οποία αυτή εισπράττει, δεν απαλλάσσονται του φόρου στην πηγή. Αφετέρου, η Keskusverolautakunta επισήμανε ότι, μολονότι η Nordic Fund SICAV προσομοιάζει με τη φινλανδική ανώνυμη εταιρία («osakeyhtiö»), εντούτοις οι εταιρίες αυτές παρουσιάζουν πλείονες διαφορές. Συγκεκριμένα, διαφέρουν, πρώτον, κατά το ότι το κεφάλαιο της φινλανδικής ανώνυμης εταιρίας παραμένει δεσμευμένο και ότι, κατά την περίοδο της δραστηριότητάς της, δεν μπορεί κατά κανόνα να επιστραφεί στους μετόχους. Δεύτερον, διαφέρουν κατά το ότι η φινλανδική ανώνυμη εταιρία φορολογείται επί των εισοδημάτων της στο κράτος εγκατάστασης και, τρίτον, κατά το ότι η εταιρία αυτή αποτελεί εταιρία κατά την έννοια της οδηγίας 90/435. Επομένως, οι δύο αυτοί τύποι εταιριών δεν είναι συγκρίσιμοι κατά την έννοια του κοινοτικού δικαίου. Η Alpha προσέβαλε την απόφαση της Keskusverolautakunta ενώπιον του αιτούντος δικαστηρίου. Το Korkein hallinto-oikeus, θεωρώντας ότι η λύση της διαφοράς της οποίας έχει επιληφθεί καθιστά αναγκαία την ερμηνεία του κοινοτικού δικαίου, αποφάσισε να αναστείλει τη διαδικασία και να υποβάλει στο Δικαστήριο το ακόλουθο προδικαστικό ερώτημα: «Έχουν τα άρθρα 43 EΚ και 48 EΚ, καθώς και τα άρθρα 56 EΚ και 58 EΚ, την έννοια ότι, για την εξασφάλιση των θεμελιωδών ελευθεριών που αυτά προστατεύουν, ανώνυμη εταιρία ή επενδυτικός οργανισμός φινλανδικού δικαίου και […] SICAV λουξεμβουργιανού δικαίου πρέπει να θεωρούνται συγκρίσιμα νομικά πρόσωπα, ανεξαρτήτως του ότι το φινλανδικό δίκαιο δεν γνωρίζει αντίστοιχη με […] SICAV μορφή εταιρίας, λαμβανομένου επίσης υπόψη ότι η […] SICAV, η οποία είναι εταιρία λουξεμβουργιανού δικαίου, δεν περιλαμβάνεται στον κατάλογο των εταιριών του άρθρου 2, στοιχείο αʹ, της οδηγίας 90/435, προς την οποία είναι σύμφωνη η εφαρμοστέα εν προκειμένω φινλανδική νομοθεσία περί του φόρου στην πηγή, και λαμβανομένου ακόμη υπόψη ότι η […] SICAV απαλλάσσεται του φόρου εισοδήματος κατ’ εφαρμογή της εσωτερικής φορολογικής νομοθεσίας του Μεγάλου Δουκάτου του Λουξεμβούργου; Υπό τις συνθήκες αυτές, αντίκειται στις προαναφερθείσες διατάξεις της Συνθήκης ΕΚ το γεγονός ότι η εγκατεστημένη στο Λουξεμβούργο εταιρία SICAV, η οποία εισπράττει μέρισμα, δεν απαλλάσσεται της παρακρατήσεως του φόρου στην πηγή στη Φινλανδία επί του μερίσματος αυτού;» Επί του προδικαστικού ερωτήματος Με το ερώτημά του, το αιτούν δικαστήριο ερωτά, κατ’ ουσίαν, αν τα άρθρα 43 ΕΚ, 48 ΕΚ, 56 ΕΚ και 58 ΕΚ απαγορεύουν νομοθεσία κράτους μέλους η οποία απαλλάσσει από την παρακράτηση του φόρου στην πηγή τα μερίσματα που καταβάλλονται από εγκατεστημένη εντός του κράτους αυτού θυγατρική εταιρία σε ανώνυμη εταιρία ή επενδυτικό οργανισμό εγκατεστημένο εντός του ιδίου κράτους, αλλά παρακρατεί τον φόρο στην πηγή για τα παρόμοια μερίσματα που καταβάλλονται σε εγκατεστημένη εντός άλλου κράτους μέλους μητρική εταιρία της μορφής SICAV, η οποία έχει νομική μορφή άγνωστη στο δίκαιο του πρώτου κράτους, μη περιλαμβανόμενη στον κατάλογο των εταιριών του άρθρου 2, στοιχείο αʹ, της οδηγίας 90/435 και η οποία απαλλάσσεται του φόρου εισοδήματος κατ’ εφαρμογήν της νομοθεσίας του έτερου κράτους μέλους. Κατ’ αρχάς, πρέπει να υπομνησθεί ότι, κατά πάγια νομολογία του Δικαστηρίου, μολονότι η άμεση φορολογία εμπίπτει στην αρμοδιότητα των κρατών μελών, τα κράτη μέλη πρέπει πάντως να ασκούν την αρμοδιότητα αυτή τηρώντας το κοινοτικό δίκαιο (βλ., μεταξύ άλλων, αποφάσεις της 13ης Δεκεμβρίου 2005, C-446/03, Marks & Spencer, Συλλογή 2005, σ. I-10837 , σκέψη 29, της , C-196/04, Cadbury Schweppes και Cadbury Schweppes Overseas, Συλλογή 2006, σ. I-7995 , σκέψη 40, της , C-374/04, Test Claimants in Class IV of the ACT Group Litigation, Συλλογή 2006, σ. I-11673 , σκέψη 36, και της , C-379/05, Amurta, Συλλογή 2007, σ. I-9569 , σκέψη 16). Επισημαίνεται επίσης ότι, ελλείψει κοινοτικών μέτρων ενοποιήσεως ή εναρμονίσεως, τα κράτη μέλη διατηρούν την αρμοδιότητα να ορίζουν, συμβατικώς ή μονομερώς, τα κριτήρια κατανομής της φορολογικής τους αρμοδιότητας, προκειμένου, μεταξύ άλλων, να αποφεύγουν τη διπλή φορολογία (αποφάσεις της 12ης Μαΐου 1998, C-336/96, Gilly, Συλλογή 1998, σ. I-2793 , σκέψεις 24 και 30, της , C-307/97, Saint-Gobain ZN, Συλλογή 1999, σ. Ι-6161, σκέψη 57, της , C-470/04, N, Συλλογή 2006, σ. Ι-7409, σκέψη 44, και Amurta, προπαρατεθείσα, σκέψη 17). Το άρθρο 5 της οδηγίας 90/435 επιβάλλει στα κράτη μέλη την υποχρέωση να απαλλάσσουν από την παρακράτηση του φόρου στην πηγή τα μερίσματα τα οποία η θυγατρική εταιρία καταβάλλει κατά τη διανομή στη μητρική εταιρία, μόνον όσον αφορά τις διανομές μερισμάτων που εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής της οδηγίας αυτής. Όπως επισημαίνει το αιτούν δικαστήριο, η περίπτωση περί της οποίας πρόκειται στην κύρια δίκη δεν εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής της οδηγίας 90/435, στο μέτρο που η εταιρία της μορφής SICAV δεν πληροί τις προϋποθέσεις του άρθρου 2, παράγραφος 1, στοιχεία αʹ και γʹ, της οδηγίας. Το Δικαστήριο έχει αποφανθεί ότι, όσον αφορά τις συμμετοχές που δεν εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής της οδηγίας 90/435, τα κράτη μέλη είναι αρμόδια να καθορίζουν αν και σε ποιο βαθμό θα αποφεύγεται η οικονομική διπλή φορολογία των διανεμομένων κερδών και να δημιουργούν προς τούτο, είτε μονομερώς είτε μέσω συμβάσεων που συνάπτουν με άλλα κράτη μέλη, μηχανισμούς για την αποφυγή ή τον περιορισμό της εν λόγω οικονομικής διπλής φορολογίας. Ωστόσο, το γεγονός αυτό δεν σημαίνει ότι μπορούν να εφαρμόζουν ρυθμίσεις αντίθετες προς τις ελευθερίες που κατοχυρώνει η Συνθήκη (βλ. προπαρατεθείσες αποφάσεις Test Claimants in Class IV of the ACT Group Litigation, σκέψη 54, και Amurta, σκέψη 24). Στο μέτρο που το αιτούν δικαστήριο υπέβαλε το ερώτημα σε σχέση τόσο προς τα άρθρα 43 ΕΚ και 48 ΕΚ όσο και προς τα άρθρα 56 ΕΚ και 58 ΕΚ, πρέπει προηγουμένως να καθοριστεί αν, και σε ποιο βαθμό, εθνική ρύθμιση όπως αυτή της κύριας δίκης μπορεί να επηρεάσει τις ελευθερίες που κατοχυρώνουν τα εν λόγω άρθρα. Επί της εφαρμοστέας ελευθερίας Πρέπει να υπομνησθεί ότι εθνική νομοθεσία βάσει της οποίας η απαλλαγή από την παρακράτηση του φόρου στην πηγή των μερισμάτων που καταβάλλει ημεδαπή εταιρία εξαρτάται, πρώτον, από το αν η δικαιούχος εταιρία είναι ημεδαπή ή αλλοδαπή και, δεύτερον, εφόσον πρόκειται περί αλλοδαπής εταιρίας, από το μέγεθος της συμμετοχής της δικαιούχου εταιρίας στη διανέμουσα εταιρία, καθώς και από τον χαρακτηρισμό της δικαιούχου εταιρίας κατά την έννοια του άρθρου 2 της οδηγίας 90/435, ενδέχεται να εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής τόσο του άρθρου 43 ΕΚ, περί ελευθερίας εγκαταστάσεως, όσο και του άρθρου 56 ΕΚ, περί ελεύθερης κυκλοφορίας των κεφαλαίων. Συγκεκριμένα, δεν μπορούν να τύχουν της απαλλαγής από την παρακράτηση του φόρου στην πηγή ούτε οι αλλοδαπές εταιρίες των οποίων οι συμμετοχές στη διανέμουσα εταιρία είναι μικρότερες από το κατώτατο όριο που καθορίζει η εθνική νομοθεσία και το οποίο κατά τον χρόνο των πραγματικών περιστατικών της υποθέσεως της κύριας δίκης ανερχόταν σε 20% του εταιρικού κεφαλαίου, ούτε οι εταιρίες οι οποίες, μολονότι οι συμμετοχές τους είναι μεγαλύτερες από το όριο αυτό, εντούτοις δεν ανταποκρίνονται στον ορισμό της εταιρίας κατά την έννοια του άρθρου 2 της οδηγίας 90/435. Όπως προκύπτει από την απόφαση του αιτούντος δικαστηρίου, στην υπόθεση της κύριας δίκης, η δικαιούχος του μερίσματος εταιρία κατέχει το 100% των μεριδίων της διανέμουσας εταιρίας, αλλά δεν θεωρείται ως εταιρία κατά την έννοια του άρθρου 2 της εν λόγω οδηγίας. Πάντως, επιβάλλεται συναφώς η διαπίστωση ότι η διαφορά της κύριας δίκης αφορά αποκλειστικά τις επιπτώσεις της επίμαχης στην κύρια δίκη εθνικής νομοθεσίας στην κατάσταση ημεδαπής εταιρίας που διένειμε μερίσματα σε μετόχους που κατέχουν συμμετοχή η οποία τους παρέχει τη δυνατότητα να ασκούν αναμφισβήτητη επιρροή στις αποφάσεις της εν λόγω εταιρίας και να καθορίζουν τις δραστηριότητές της (βλ., υπό την έννοια αυτή, αποφάσεις της 12ης Δεκεμβρίου 2006, C-446/04, Test Claimants in the FII Group Litigation, Συλλογή 2006, σ. I-11753 , σκέψη 38, και της , C-284/06, Burda, Συλλογή 2008, σ. I-4571 , σκέψη 72). Κατά πάγια νομολογία, όταν μία εταιρία κατέχει σε άλλη εταιρία συμμετοχή, η οποία της παρέχει τη δυνατότητα να ασκεί αναμφισβήτητη επιρροή στις αποφάσεις της εταιρίας αυτής και να καθορίζει τις δραστηριότητές της, εφαρμόζονται οι διατάξεις της Συνθήκης ΕΚ περί ελευθερίας εγκαταστάσεως (βλ., μεταξύ άλλων, αποφάσεις Cadbury Schweppes και Cadbury Schweppes Overseas, προπαρατεθείσα, σκέψη 31, Test Claimants in Class IV of the ACT Group Litigation, προπαρατεθείσα, σκέψη 39, της 13ης Μαρτίου 2007, C-524/04, Test Claimants in the Thin Cap Group Litigation, Συλλογή 2007, σ. I-2107 , σκέψη 27, της , C-231/05, Oy AA, Συλλογή 2007, σ. I-6373 , σκέψη 20, και Burda, προπαρατεθείσα, σκέψη 69). Ακόμη και αν υποτεθεί ότι η επίμαχη στην κύρια δίκη νομοθεσία περιορίζει την ελεύθερη κυκλοφορία κεφαλαίων, πάντως, οι περιορισμοί αυτοί αποτελούν αναπόφευκτη συνέπεια ενδεχόμενου εμποδίου στην ελευθερία εγκαταστάσεως και, ως εκ τούτου, δεν δικαιολογούν αυτοτελή εξέταση της εν λόγω νομοθεσίας υπό το πρίσμα του άρθρου 56 ΕΚ (βλ., υπό την έννοια αυτή, προπαρατεθείσες αποφάσεις Cadbury Schweppes και Cadbury Schweppes Overseas, σκέψη 33, Test Claimants in the Thin Cap Group Litigation, σκέψη 34, καθώς και Oy AA, σκέψη 24). Επομένως, στο υποβληθέν ερώτημα πρέπει να δοθεί απάντηση υπό το πρίσμα αποκλειστικώς των άρθρων 43 ΕΚ και 48 ΕΚ. Επί της υπάρξεως περιορισμού στην ελευθερία εγκαταστάσεως Από τη νομολογία του Δικαστηρίου προκύπτει ότι η ελευθερία εγκαταστάσεως την οποία το άρθρο 43 ΕΚ αναγνωρίζει στους υπηκόους των κρατών μελών και η οποία συνεπάγεται γι’ αυτούς την ανάληψη και άσκηση μη μισθωτών δραστηριοτήτων, καθώς και τη σύσταση και διαχείριση επιχειρήσεων, υπό τις ίδιες προϋποθέσεις με εκείνες που καθορίζει η νομοθεσία του κράτους μέλους εγκαταστάσεως για τους δικούς του υπηκόους, περιλαμβάνει, σύμφωνα με το άρθρο 48 EK, για τις εταιρίες που έχουν συσταθεί κατά τη νομοθεσία ενός κράτους μέλους και οι οποίες έχουν την καταστατική τους έδρα, την κεντρική τους διοίκηση ή την κύρια εγκατάστασή τους εντός της Ευρωπαϊκής Κοινότητας το δικαίωμα να ασκούν τη δραστηριότητά τους στο οικείο κράτος μέλος μέσω θυγατρικής εταιρίας, υποκαταστήματος ή πρακτορείου (αποφάσεις της 23ης Φεβρουαρίου 2006, C-471/04, Keller Holding, Συλλογή 2006, σ. I-2107 , σκέψη 29, καθώς και της , C-170/05, Denkavit Internationaal και Denkavit France, Συλλογή 2006, σ. I-11949 , σκέψη 20). Όσον αφορά τις εταιρίες, πρέπει να τονιστεί ότι η έδρα τους υπό την έννοια του άρθρου 48 ΕΚ χρησιμεύει, όπως η ιθαγένεια για τα φυσικά πρόσωπα, για τον προσδιορισμό της σύνδεσής τους με την έννομη τάξη ενός κράτους μέλους. Αν γινόταν δεκτό ότι το κράτος μέλος εγκατάστασης μπορεί ελεύθερα να εφαρμόσει διαφορετική μεταχείριση για τον μοναδικό λόγο ότι η έδρα μιας εταιρίας βρίσκεται σε άλλο κράτος μέλος, το άρθρο 43 ΕΚ δεν θα είχε πλέον καμία έννοια. Σκοπός της ελευθερίας εγκαταστάσεως είναι να διασφαλιστεί η ίση μεταχείριση ημεδαπών και αλλοδαπών στο κράτος μέλος υποδοχής, διά της απαγορεύσεως κάθε δυσμενούς διακρίσεως βάσει του τόπου της έδρας των εταιριών (βλ., προπαρατεθείσες αποφάσεις Test Claimants in Class IV of the ACT Group Litigation, σκέψη 43, Denkavit Internationaal και Denkavit France, σκέψη 22, Burda, σκέψη 77, καθώς και απόφαση της 22ας Δεκεμβρίου 2008, C-282/07, Truck Center, Συλλογή 2008, σ. I-10767 , σκέψη 32). Εν προκειμένω, δεν αμφισβητείται ότι τα μερίσματα που καταβάλλονται από την εγκατεστημένη στη Φινλανδία εταιρία σε ανώνυμη εταιρία ή επενδυτικό οργανισμό εγκατεστημένο επίσης στη Φινλανδία απαλλάσσονται, καταρχήν, του φόρου, ενώ τα μερίσματα που καταβάλλονται από ημεδαπή εταιρία σε αλλοδαπή εταιρία, η οποία δεν θεωρείται εταιρία κατά την έννοια του άρθρου 2 της οδηγίας 90/435, υπόκεινται σε παρακράτηση φόρου στην πηγή. Στο μέτρο που τα διανεμόμενα από ημεδαπή εταιρία μερίσματα φορολογούνται στο όνομα της διανέμουσας εταιρίας ως πραγματοποιηθέντα κέρδη, η δικαιούχος αλλοδαπή εταιρία, η οποία δεν θεωρείται εταιρία κατά την έννοια του άρθρου 2 της οδηγίας 90/435, πλήττεται, λόγω της παρακράτησης φόρου στην πηγή, με αλλεπάλληλη φορολόγηση επί των μερισμάτων αυτών, ενώ η αλλεπάλληλη αυτή φορολόγηση αποφεύγεται όσον αφορά τα μερίσματα που λαμβάνει μια ημεδαπή ανώνυμη εταιρία ή ένας ημεδαπός επενδυτικός οργανισμός. Η διαφορετική αυτή φορολογική μεταχείριση των μερισμάτων μεταξύ μητρικών εταιριών, αναλόγως του τόπου όπου εδρεύουν, συνιστά περιορισμό της ελευθερίας εγκαταστάσεως, ο οποίος αντιβαίνει, καταρχήν, στα άρθρα 43 ΕΚ και 48 ΕΚ, καθόσον καθιστά λιγότερο ελκυστική την άσκηση της ελευθερίας αυτής εκ μέρους εταιριών εγκατεστημένων σε άλλα κράτη μέλη, οι οποίες, για τον λόγο αυτόν, ενδέχεται να μην αποκτήσουν, να μη συστήσουν ή να μη διατηρήσουν θυγατρική εταιρία στο κράτος μέλος που θεσπίζει το εν λόγω μέτρο (βλ., υπό την έννοια αυτή, απόφαση Denkavit Internationaal και Denkavit France, προπαρατεθείσα, σκέψεις 29 και 30). Ασφαλώς, το Δικαστήριο έχει κρίνει ότι, όσον αφορά τα μέτρα που προβλέπει ένα κράτος μέλος για την πρόληψη ή τη μείωση της αλλεπάλληλης ή της διπλής οικονομικής φορολογίας των διανεμόμενων από ημεδαπή εταιρία κερδών, οι ημεδαποί δικαιούχοι μέτοχοι δεν βρίσκονται υποχρεωτικά σε ανάλογη κατάσταση με αυτή των δικαιούχων μετόχων που κατοικούν σε άλλο κράτος μέλος (προπαρατεθείσες αποφάσεις Denkavit Internationaal και Denkavit France, σκέψη 34, καθώς και Amurta, σκέψη 37). Ωστόσο, από τη στιγμή που ένα κράτος μέλος επιβάλλει φόρο, μονομερώς ή με σύμβαση, όχι μόνο στο εισόδημα των ημεδαπών μετόχων, αλλά και στο εισόδημα των αλλοδαπών μετόχων, για τα μερίσματα που λαμβάνουν από ημεδαπή εταιρία, η κατάσταση των εν λόγω αλλοδαπών μετόχων προσεγγίζει την κατάσταση των ημεδαπών μετόχων (προπαρατεθείσες αποφάσεις Test Claimants in Class IV of the ACT Group Litigation, σκέψη 68, Denkavit Internationaal και Denkavit France, σκέψη 35, καθώς και Amurta, σκέψη 38). Επομένως, εφόσον κράτος μέλος επέλεξε να προφυλάξει τις ημεδαπές μητρικές εταιρίες από την αλλεπάλληλη φορολόγηση επί των διανεμομένων από τις θυγατρικές εταιρίες κερδών, πρέπει να επεκτείνει το μέτρο αυτό και στις αλλοδαπές μητρικές εταιρίες που τελούν σε παρόμοια κατάσταση, στον βαθμό που η ανάλογη φορολογία η οποία πλήττει τις αλλοδαπές αυτές εταιρίες προέρχεται από την άσκηση της φορολογικής του αρμοδιότητας επ’ αυτών (βλ., υπό την έννοια αυτή, απόφαση Denkavit Internationaal και Denkavit France, προπαρατεθείσα, σκέψη 37). Πάντως, η Φινλανδική Κυβέρνηση υποστηρίζει ότι, στο μέτρο που η εθνική νομοθεσία δεν προβλέπει την ίδρυση στη Φινλανδία εταιριών της ίδιας νομικής φύσεως με τη λουξεμβουργιανού δικαίου SICAV, η εταιρία αυτή, λόγω της νομικής της φύσεως και της φορολογικής της μεταχειρίσεως, τελεί σε αντικειμενικώς διάφορη κατάσταση από τις εγκατεστημένες στη Φινλανδία εταιρίες ή επενδυτικούς οργανισμούς. Η εν λόγω κυβέρνηση υποστηρίζει ότι η SICAV, αντίθετα προς τη φινλανδική ανώνυμη εταιρία, δεν υπόκειται σε φόρο εισοδήματος στο κράτος μέλος εγκατάστασης, στο μέτρο που μια εταιρία αυτής της μορφής υπόκειται στο Λουξεμβούργο μόνο σε φόρο επί του κεφαλαίου με συντελεστή 0,01%, τα δε κέρδη που η εταιρία αυτή διανέμει σε πρόσωπα εγκατεστημένα σε άλλο κράτος μέλος δεν υπόκεινται σε παρακράτηση φόρου στην πηγή. Αντιθέτως, τα μερίσματα που καταβάλλονται στις φινλανδικές ανώνυμες εταιρίες απαλλάσσονται του φόρου μόνον προκειμένου να αποφευχθεί η αλλεπάλληλη φορολόγησή τους κατά τη διανομή κερδών μεταξύ ανωνύμων εταιριών, ενώ τα λοιπά εισοδήματα των εταιριών αυτών υπόκεινται στον φόρο. Συναφώς, η Ιταλική Κυβέρνηση προσθέτει ότι μια SICAV επενδύσεων σε ακίνητα η οποία δεν εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής της οδηγίας 85/611/EΟΚ του Συμβουλίου, της 20ής Δεκεμβρίου 1985, για τον συντονισμό των νομοθετικών, κανονιστικών και διοικητικών διατάξεων σχετικά με ορισμένους οργανισμούς συλλογικών επενδύσεων σε κινητές αξίες (ΟΣΕΚΑ) ( ΕΕ L 375, σ. 3 ), και η οποία έχει ως μοναδικό λόγο ύπαρξης τη συλλογική επένδυση των κεφαλαίων που συγκεντρώνει μέσω της πωλήσεως στο κοινό των μετοχών της συνιστά ένα φορέα χαρακτηριζόμενο από απόλυτη διαφάνεια, ο οποίος σκοπεί, μέσω της συλλογικής διαχείρισης, στην αξιοποίηση της ατομικής συνεισφοράς εκάστου εταίρου και ο οποίος δεν είναι καθεαυτό συγκρίσιμος προς μια συνήθη εταιρία. Ο ιδιαίτερος χαρακτήρας μιας τέτοιας εταιρίας δικαιολογεί την απαλλαγή της από τον φόρο εισοδήματος στο κράτος εγκατάστασης, διότι το μοναδικό εισόδημα που πρέπει να ληφθεί υπόψη είναι, στην πραγματικότητα, το εισόδημα εκάστου εταίρου. Επομένως, το πρόβλημα της αλλεπάλληλης φορολογίας τίθεται στο επίπεδο των εταίρων και όχι στο επίπεδο της SICAV και, κατ’ ακολουθία, απόκειται στο δίκαιο του οικείου κράτους μέλους να το αντιμετωπίσει. Όσον αφορά τη σύγκριση μιας SICAV λουξεμβουργιανού δικαίου με επενδυτικό οργανισμό φινλανδικού δικαίου, η Φινλανδική Κυβέρνηση υπογραμμίζει, αφενός, ότι κατά την επίμαχη στην κύρια δίκη χρονική περίοδο, η εθνική νομοθεσία απαγόρευε σε έναν τέτοιο οργανισμό, απαλλασσόμενο φόρων, να πραγματοποιήσει επενδύσεις σε ακίνητα όπως αυτές περί των οποίων γίνεται λόγος στην αίτηση εκδόσεως προδικαστικής αποφάσεως. Αφετέρου, τα διανεμόμενα από μια SICAV κέρδη δεν υπέκειντο στο Λουξεμβούργο σε παρακράτηση φόρου στην πηγή, σε αντίθεση προς τα διανεμόμενα από φινλανδικό επενδυτικό οργανισμό κέρδη σε πρόσωπο εγκατεστημένο σε άλλο κράτος μέλος, εκτός αν άλλως όριζε σύμβαση για την αποφυγή της διπλής φορολογίας. Το επιχείρημα αυτό δεν μπορεί να γίνει δεκτό. Πρώτον, πρέπει να υπομνησθεί ότι το γεγονός ότι στο φινλανδικό δίκαιο δεν απαντά μορφή εταιρίας της ίδιας νομικής φύσεως με τη SICAV του λουξεμβουργιανού δικαίου δεν μπορεί, αυτό καθεαυτό, να δικαιολογήσει διαφορετική μεταχείριση, στο μέτρο που, ελλείψει πλήρους εναρμονίσεως του δικαίου περί εταιριών των κρατών μελών σε κοινοτικό επίπεδο, το γεγονός αυτό θα στερούσε την ελευθερία εγκαταστάσεως από κάθε πρακτική αποτελεσματικότητα. Δεύτερον, ακόμη και αν το γεγονός που επικαλείται η Φινλανδική Κυβέρνηση περί μη φορολογήσεως των εισοδημάτων των SICAV στο Λουξεμβούργο θεωρηθεί αποδεδειγμένο, πάντως, το γεγονός αυτό δεν συνιστά διαφορά μεταξύ μιας SICAV και μιας ημεδαπής ανώνυμης εταιρίας ικανή να δικαιολογήσει τη διαφορετική μεταχείριση όσον αφορά την παρακράτηση φόρου στην πηγή επί των μερισμάτων που καταβάλλονται στις δύο αυτές κατηγορίες εταιριών. Συγκεκριμένα, αφενός, κατά τη Φινλανδική Κυβέρνηση, τα μερίσματα που καταβάλλει ημεδαπή εταιρία σε άλλη ημεδαπή εταιρία δεν φορολογούνται ούτε μέσω παρακράτησης του φόρου στην πηγή ούτε κατά το μέτρο που αποτελούν τμήμα των εισοδημάτων της δικαιούχου εταιρίας. Κατά συνέπεια, η μη φορολόγηση αυτής της κατηγορίας εισοδημάτων στο Λουξεμβούργο δεν είναι ικανή να δικαιολογήσει τη φορολόγηση αυτών από το Φινλανδικό Δημόσιο, στο μέτρο που το δεύτερο επέλεξε να μην ασκήσει την αρμοδιότητά του επί των ως άνω εισοδημάτων, όταν εισπράττονται από εγκατεστημένες στη Φινλανδία εταιρίες. Αφετέρου, η Φινλανδική Κυβέρνηση δεν προσδιόρισε τον λόγο για τον οποίο η φορολογική μεταχείριση άλλων κατηγοριών εισοδημάτων των ημεδαπών εταιριών και των αλλοδαπών SICAV θα μπορούσε να αποτελέσει βάσιμο κριτήριο για την εκτίμηση της δυνατότητας συγκρίσεως των δύο αυτών μορφών εταιριών όσον αφορά την απαλλαγή από την παρακράτηση του φόρου στην πηγή για τα μερίσματα που εισπράττουν. Τρίτον, δεν είναι ομοίως βάσιμο το επιχείρημα της Ιταλικής Κυβέρνησης ότι, καθόσον το Μεγάλο Δουκάτο του Λουξεμβούργου δεν φορολογεί τα εισοδήματα μιας SICAV, η αλλεπάλληλη φορολόγηση επιβάλλεται στο επίπεδο όχι αυτής αλλά των μετόχων της και πρέπει να αποφεύγεται από το κράτος μέλος της κατοικίας τους. Συγκεκριμένα, η Δημοκρατία της Φινλανδίας είναι αυτή που, προβλέποντας παρακράτηση φόρου στην πηγή για τα εισοδήματα τα οποία έχουν ήδη φορολογηθεί στο επίπεδο της διανέμουσας εταιρίας, επιβάλλει την αλλεπάλληλη φορολόγηση, την οποία ακριβώς το κράτος μέλος αυτό επέλεξε να μην επιβάλλει προκειμένου περί των διανεμομένων στις ημεδαπές εταιρίες μερισμάτων. Υπό τις περιστάσεις αυτές, οι διαφορές μεταξύ μιας SICAV λουξεμβουργιανού δικαίου και μιας ανώνυμης εταιρίας φινλανδικού δικαίου, τις οποίες επικαλούνται η Φινλανδική και η Ιταλική Κυβέρνηση, δεν αποτελούν επαρκή στοιχεία για τη θεμελίωση αντικειμενικής διάκρισης όσον αφορά την απαλλαγή από την παρακράτηση του φόρου στην πηγή επί των εισπραττομένων μερισμάτων. Επομένως, παρέλκει η εξέταση του αν και σε ποιο βαθμό οι διαφορές μεταξύ μιας SICAV λουξεμβουργιανού δικαίου και ενός φινλανδικού επενδυτικού οργανισμού, τις οποίες προβάλλουν οι εν λόγω κυβερνήσεις, είναι ικανές να θεμελιώσουν μια αντικειμενικά διαφορετική κατάσταση. Κατά συνέπεια, η διαφορετική μεταχείριση των αλλοδαπών SICAV και των ημεδαπών ανωνύμων εταιριών όσον αφορά την απαλλαγή από την παρακράτηση φόρου στην πηγή για τα διανεμόμενα από τις ημεδαπές εταιρίες μερίσματα συνιστά περιορισμό στην ελευθερία εγκαταστάσεως, απαγορευόμενο, κατ’ αρχήν από τα άρθρα 43 ΕΚ και 48 ΕΚ. Επί της δικαιολογήσεως του περιορισμού στην ελευθερία εγκαταστάσεως Από τη νομολογία του Δικαστηρίου προκύπτει ότι ένας περιορισμός της ελευθερίας εγκαταστάσεως μπορεί να γίνει δεκτός μόνον αν δικαιολογείται από επιτακτικούς λόγους γενικού συμφέροντος. Επιπλέον, θα πρέπει, στην περίπτωση αυτή, ο περιορισμός να είναι κατάλληλος για τη διασφάλιση της επιτεύξεως του οικείου σκοπού και να μην υπερβαίνει το αναγκαίο για την επίτευξη του σκοπού αυτού μέτρο (βλ. αποφάσεις της 15ης Μαΐου 2008, C-414/06, Lidl Belgium, Συλλογή 2008, σκέψη 27, καθώς και της , C-157/07, Krankenheim Ruhesitz am Wannsee-Seniorenheimstatt, Συλλογή 2008, σ. I-8061 , σκέψη 40 και εκεί παρατιθέμενη νομολογία). Συναφώς, η Φινλανδική Κυβέρνηση υποστηρίζει ότι το εθνικό σύστημα σκοπεί στην αποτροπή της φοροδιαφυγής, στο μέτρο που η απαλλαγή από την παρακράτηση φόρου στην πηγή των μερισμάτων που καταβάλλονται σε εταιρία εγκατεστημένη εντός άλλου πλην της Δημοκρατίας της Φινλανδίας κράτους μέλους, η οποία δεν υπόκειται σε φόρο επί του εισοδήματος αυτού και της οποίας τα διανεμόμενα μερίσματα επίσης δεν υπόκεινται σε παρακράτηση φόρου στην πηγή, συνεπάγεται τον κίνδυνο εμφανίσεως μεθοδεύσεων που αποσκοπούν στην αποφυγή οποιασδήποτε φορολογήσεως των εισοδημάτων. Επιπλέον, το επίμαχο στην κύρια δίκη φορολογικό καθεστώς σκοπεί να αποτρέψει συμπεριφορές δυνάμενες να υπονομεύσουν το δικαίωμα της Δημοκρατίας της Φινλανδίας να ασκεί τη φορολογική της αρμοδιότητα για τις δραστηριότητες που ασκούνται στο έδαφός της. Η εφαρμογή της παρακράτησης του φόρου στην πηγή δικαιολογείται, έτσι, από την ανάγκη εξασφάλισης της ισόρροπης κατανομής της φορολογικής εξουσίας που συμφωνήθηκε με τη φορολογική σύμβαση μεταξύ του κράτους μέλους αυτού και του Μεγάλου Δουκάτου του Λουξεμβούργου, κατά την οποία το κράτος προέλευσης του εισοδήματος διατηρεί το δικαίωμα να παρακρατεί στην πηγή το 5% του εισοδήματος αυτού. Η Ιταλική Κυβέρνηση προσθέτει ότι η απαλλαγή από την παρακράτηση του φόρου στην πηγή θα ενθάρρυνε τους ομίλους εταιριών να επιλέγουν ως τόπο εγκατάστασης των μητρικών τους εταιριών τα κράτη στα οποία οι φόροι είναι χαμηλότεροι, αν όχι ανύπαρκτοι, γεγονός το οποίο θα παρείχε, εν τέλει, στους ομίλους εταιριών την εξουσία να επιλέγουν που και σε ποιο βαθμό τα μερίσματα που γεννώνται στο έδαφος κράτους μέλους πρέπει να φορολογούνται, με συνέπεια το οικείο κράτος να χάνει τη φορολογική του αρμοδιότητα επί των μερισμάτων αυτών. Κατά την κυβέρνηση αυτή, η ανάγκη αποτροπής της φοροδιαφυγής και εξασφάλισης της ισόρροπης κατανομής της φορολογικής εξουσίας δικαιολογεί την παρακράτηση στην πηγή. Τέλος, κατά τη Φινλανδική Κυβέρνηση, η επίμαχη στην κύρια δίκη νομοθετική ρύθμιση δικαιολογείται από την ανάγκη διατηρήσεως της συνοχής του φινλανδικού φορολογικού συστήματος, το οποίο στηρίζεται στην αρχή ότι η απαλλαγή από την παρακράτηση του φόρου στην πηγή των μερισμάτων που εισπράττει η ημεδαπή ανώνυμη εταιρία και ο ημεδαπός επενδυτικός οργανισμός αντισταθμίζεται από τη φορολόγηση του αντίστοιχου εισοδήματος στο επίπεδο του δικαιούχου φυσικού προσώπου, καθόσον ο μέτοχος της ανώνυμης εταιρίας καταβάλλει φόρο επί των μερισμάτων αυτών και το κέρδος που καταβάλλεται από τον επενδυτικό οργανισμό θεωρείται στη Φινλανδία ως εισόδημα από κεφάλαια, το οποίο φορολογείται με συντελεστή 28%. Οι δικαιολογητικοί λόγοι τους οποίους επικαλούνται κατά τα ανωτέρω η Φινλανδική και η Ιταλική Κυβέρνηση δεν μπορούν να γίνουν δεκτοί. Καταρχάς, όσον αφορά το σχετικό με την αποτροπή της φοροδιαφυγής επιχείρημα, πρέπει να υπομνησθεί ότι, κατά πάγια νομολογία, ένα εθνικό μέτρο που περιορίζει την ελευθερία εγκαταστάσεως μπορεί να δικαιολογείται όταν πρόκειται σαφώς για αμιγώς τεχνητές μεθοδεύσεις, μοναδικός σκοπός των οποίων είναι η μη υπαγωγή στη νομοθεσία του ενδιαφερομένου κράτους μέλους (βλ., υπό την έννοια αυτή, απόφαση της 16ης Ιουλίου 1998, C-264/96, ICI, Συλλογή 1998, σ. I-4695 , σκέψη 26, καθώς και προπαρατεθείσες αποφάσεις Marks & Spencer, σκέψη 57, Cadbury Schweppes και Cadbury Schweppes Overseas, σκέψη 51, και Test Claimants in the Thin Cap Group Litigation, σκέψη 72). Για να μπορεί να δικαιολογηθεί ένας περιορισμός της ελευθερίας εγκαταστάσεως από λόγους καταπολεμήσεως των καταχρήσεων, ο περιορισμός πρέπει να σκοπεί ειδικά την παρεμπόδιση συμπεριφορών που συνίστανται στη δημιουργία αμιγώς τεχνητών μεθοδεύσεων, χωρίς οικονομική ουσία, με σκοπό την αποφυγή του φόρου που κανονικά θα βάρυνε τα κέρδη που πηγάζουν από δραστηριότητες ασκούμενες στην ημεδαπή (προπαρατεθείσες αποφάσεις Cadbury Schweppes και Cadbury Schweppes Overseas, σκέψη 55, καθώς και Test Claimants in the Thin Cap Group Litigation, σκέψη 74). Πάντως, αρκεί να υπομνησθεί ότι το επίμαχο στην κύρια δίκη φορολογικό καθεστώς δεν αφορά ειδικά τέτοιες αμιγώς τεχνητές μεθοδεύσεις, χωρίς οικονομική ουσία, οι οποίες δημιουργούνται με σκοπό την αποφυγή του φόρου που κανονικά θα βάρυνε τα κέρδη που πηγάζουν από δραστηριότητες ασκούμενες στην ημεδαπή και, επομένως, δεν μπορεί να δικαιολογηθεί από λόγους αποτροπής της φοροδιαφυγής. Εν συνεχεία, όσον αφορά το σχετικό με την ισόρροπη κατανομή της φορολογικής εξουσίας επιχείρημα, πρέπει να υπομνησθεί ότι ένας τέτοιος δικαιολογητικός λόγος μπορεί να γίνει δεκτός, ιδίως, όταν το επίμαχο καθεστώς σκοπεί να αποτρέψει συμπεριφορές δυνάμενες να υπονομεύσουν το δικαίωμα κράτους μέλους να ασκεί τη φορολογική του αρμοδιότητα σε σχέση με τις δραστηριότητες που ασκούνται στο έδαφός του (βλ. απόφαση της 29ης Μαρτίου 2007, C-347/04, Rewe Zentralfinanz, Συλλογή 2007, σ. I-2647 , σκέψη 42, καθώς και προπαρατεθείσες αποφάσεις Oy AA, σκέψη 54, και Amurta, σκέψη 58). Πάντως, όταν κράτος μέλος επιλέγει να μη φορολογήσει τις εδρεύουσες στο έδαφός του δικαιούχους εταιρίες γι’ αυτό το είδος εισοδημάτων, δεν μπορεί να επικαλεστεί την ανάγκη εξασφάλισης της ισόρροπης κατανομής της φορολογικής εξουσίας μεταξύ των κρατών μελών προκειμένου να δικαιολογήσει τη φορολόγηση των εδρευουσών σε άλλο κράτος μέλος δικαιούχων εταιριών (απόφαση Amurta, προπαρατεθείσα, σκέψη 59). Συναφώς, στερείται σημασίας το γεγονός ότι η φορολογική σύμβαση παρέχει στη Δημοκρατία της Φινλανδίας το δικαίωμα να ασκεί τη φορολογική της αρμοδιότητα σε σχέση με τα μερίσματα που διανέμουν οι εγκατεστημένες στο κράτος μέλος αυτό εταιρίες στους δικαιούχους που έχουν την κατοικία τους στο Λουξεμβούργο. Συγκεκριμένα, ένα κράτος μέλος δεν μπορεί να επικαλεσθεί σύμβαση περί αποφυγής της διπλής φορολογίας για να αποφύγει τις υποχρεώσεις που υπέχει από τη Συνθήκη (βλ. προπαρατεθείσες αποφάσεις Denkavit Internationaal και Denkavit France, σκέψη 53, καθώς και Amurta, σκέψη 55). Επιπλέον, στο μέτρο που τα μερίσματα που διανέμουν οι εγκατεστημένες στο κράτος μέλος αυτό εταιρίες φορολογούνται στο όνομα των διανεμουσών εταιριών ως πραγματοποιηθέντα κέρδη, η απαλλαγή από την παρακράτηση στην πηγή του φόρου για τα μερίσματα αυτά δεν εμποδίζει τη Δημοκρατία της Φινλανδίας να φορολογήσει τα εισοδήματα από δραστηριότητες ασκούμενες στο έδαφός της. Τέλος, όσον αφορά το επιχείρημα σχετικά με τη συνοχή του φινλανδικού φορολογικού συστήματος, πρέπει να υπομνησθεί ότι το Δικαστήριο έχει δεχτεί ότι η ανάγκη προστασίας της συνοχής αυτής μπορεί να αποτελεί δικαιολογητικό λόγο για την επιβολή περιορισμού στην άσκηση των θεμελιωδών ελευθεριών που κατοχυρώνονται με τη Συνθήκη (βλ. αποφάσεις της 28ης Ιανουαρίου 1992, C-204/90, Bachmann, Συλλογή 1992, σ. I-249 , σκέψη 28, C-300/90, Επιτροπή κατά Βελγίου, Συλλογή 1992, σ. I-305, σκέψη 21, προπαρατεθείσες αποφάσεις Keller Holding, σκέψη 40, Amurta, σκέψη 46, και της , C-293/06, Deutsche Shell, Συλλογή 2008, σ. I-1129 , σκέψη 37). Ωστόσο, για την ευδοκίμηση ενός επιχειρήματος στηριζόμενου στον δικαιολογητικό αυτό λόγο, το Δικαστήριο απαιτεί να αποδεικνύεται ότι υπάρχει άμεσος σύνδεσμος μεταξύ του οικείου φορολογικού πλεονεκτήματος και της αντισταθμίσεώς του από συγκεκριμένη φορολογική επιβάρυνση (αποφάσεις της 14ης Νοεμβρίου 1995, C-484/93, Svensson και Gustavsson, Συλλογή 1995, σ. I-3955 , σκέψη 18, ICI, προπαρατεθείσα, σκέψη 29, της , C-319/02, Manninen, Συλλογή 2004, σ. I-7477 , σκέψη 42, καθώς και Keller Holding, προπαρατεθείσα, σκέψη 40), η δε αμεσότητα του συνδέσμου αυτού πρέπει να αποδεικνύεται σε σχέση με τον σκοπό της εν λόγω ρύθμισης (προπαρατεθείσες αποφάσεις Manninen, σκέψη 43, και Deutsche Shell, σκέψη 39, καθώς και απόφαση της , C-418/07, Papillon, Συλλογή 2008, σ. I-8947 , σκέψη 44). Στο πλαίσιο του επίμαχου στην κύρια δίκη φορολογικού καθεστώτος, η απαλλαγή των μερισμάτων από την παρακράτηση του φόρου στην πηγή δεν προϋποθέτει ότι τα μερίσματα που εισπράττει η ανώνυμη εταιρία αναδιανέμονται από αυτή και ότι η φορολόγησή τους στο πρόσωπο των κατόχων μεριδίων της εν λόγω εταιρίας αντισταθμίζεται δια της απαλλαγής από την παρακράτηση του φόρου στην πηγή. Κατά συνέπεια, μεταξύ της απαλλαγής από την παρακράτηση του φόρου στην πηγή και της φορολογήσεως των εν λόγω μερισμάτων ως εισοδημάτων των κατόχων μεριδίων ανώνυμης εταιρίας δεν υπάρχει άμεσος σύνδεσμος, κατά την έννοια της παρατιθέμενης στη σκέψη 72 της παρούσας αποφάσεως νομολογίας. Κατά συνέπεια, ο περιορισμός στην ελευθερία εγκαταστάσεως που συνεπάγεται η επίμαχη στην κύρια δίκη νομοθεσία δεν μπορεί να δικαιολογηθεί από την ανάγκη προστασίας της συνοχής του φινλανδικού φορολογικού συστήματος. Κατόπιν των ανωτέρω, στο υποβληθέν ερώτημα πρέπει να δοθεί η απάντηση ότι τα άρθρα 43 ΕΚ και 48 ΕΚ έχουν την έννοια ότι απαγορεύουν νομοθεσία κράτους μέλους η οποία απαλλάσσει από την παρακράτηση του φόρου στην πηγή τα μερίσματα που διανέμονται από θυγατρική εταιρία εγκατεστημένη εντός του κράτους μέλους αυτού σε ανώνυμη εταιρία εγκατεστημένη εντός του ιδίου κράτους, αλλά παρακρατεί τον φόρο στην πηγή για τα παρόμοια μερίσματα που καταβάλλονται σε εγκατεστημένη εντός άλλου κράτους μέλους μητρική εταιρία της μορφής SICAV, η οποία έχει νομική μορφή άγνωστη στο δίκαιο του πρώτου κράτους, μη περιλαμβανόμενη στον κατάλογο των εταιριών του άρθρου 2, στοιχείο αʹ, της οδηγίας 90/435, και η οποία απαλλάσσεται του φόρου εισοδήματος κατ’ εφαρμογήν της νομοθεσίας του έτερου κράτους μέλους. Επί των δικαστικών εξόδων Δεδομένου ότι η παρούσα διαδικασία έχει ως προς τους διαδίκους της κύριας δίκης τον χαρακτήρα παρεμπίπτοντος που ανέκυψε ενώπιον του εθνικού δικαστηρίου, σ’ αυτό εναπόκειται να αποφανθεί επί των δικαστικών εξόδων. Τα έξοδα στα οποία υποβλήθηκαν όσοι υπέβαλαν παρατηρήσεις στο Δικαστήριο, πλην των ως άνω διαδίκων, δεν αποδίδονται. Για τους λόγους αυτούς, το Δικαστήριο (πρώτο τμήμα) αποφαίνεται: Τα άρθρα 43 ΕΚ και 48 ΕΚ έχουν την έννοια ότι απαγορεύουν νομοθεσία κράτους μέλους η οποία απαλλάσσει από την παρακράτηση του φόρου στην πηγή τα μερίσματα που διανέμονται από θυγατρική εταιρία εγκατεστημένη εντός του κράτους αυτού σε ανώνυμη εταιρία εγκατεστημένη εντός του ιδίου κράτους, αλλά παρακρατεί τον φόρο στην πηγή για τα παρόμοια μερίσματα που καταβάλλονται σε εγκατεστημένη εντός άλλου κράτους μέλους μητρική εταιρία συσταθείσα ως εταιρία επενδύσεων μεταβλητού κεφαλαίου (SICAV), η οποία έχει νομική μορφή άγνωστη στο δίκαιο του πρώτου κράτους, μη περιλαμβανόμενη στον κατάλογο των εταιριών του άρθρου 2, στοιχείο αʹ, της οδηγίας 90/435/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 23ης Ιουλίου 1990, σχετικά με το κοινό φορολογικό καθεστώς το οποίο ισχύει για τις μητρικές και τις θυγατρικές εταιρίες διαφορετικών κρατών, όπως τροποποιήθηκε από την οδηγία 2003/123/ΕΚ του Συμβουλίου, της , και η οποία απαλλάσσεται του φόρου εισοδήματος κατ’ εφαρμογήν της νομοθεσίας του έτερου κράτους μέλους. (υπογραφές) ( *1 ) Γλώσσα διαδικασίας: η φινλανδική.

61998CJ0352

el

για τα δικαστικά έξοδα Επί των δικαστικών εξόδων 73 Σύμφωνα με το άρθρο 69, παράγραφος 2, του Κανονισμού Διαδικασίας, που εφαρμόζεται στη διαδιακασία της αναιρέσεως δυνάμει του άρθρου 118, ο ηττηθείς διάδικος καταδικάζεται στα δικαστικά έξοδα εφόσον υπήρξε σχετικό αίτημα. Δεδομένου ότι οι αναιρεσείοντες ηττήθηκαν, πρέπει να καταδικαστούν στα δικαστικά έξοδα. Σύμφωνα με το άρθρο 69, παράγραφος 2, του ίδιου κανονισμού, η Γαλλική Δημοκρατία, παρεμβαίνουσα, θα φέρει τα δικαστικά της έξοδα. Διατακτικό Για τους λόγους αυτούς, ΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ αποφασίζει: 1) Απορρίπτει την αίτηση αναιρέσεως. 2) Καταδικάζει τη Laboratoires pharmaceutiques Bergaderm SA, υπό εκκαθάριση, και τον Jean-Jacques Goupil στα δικαστικά έξοδα. 3) Η Γαλλική Δημοκρατία θα φέρει τα δικαστικά της έξοδα.

62005CJ0284

ro

Prin cererea introductivă formulată, Comisia Comunităților Europene solicită Curții să constate că Republica Finlanda nu și-a îndeplinit obligațiile care îi revin în temeiul articolului 26 CE, al articolului 20 din Regulamentul (CEE) nr. 2913/92 al Consiliului din 12 octombrie 1992 de instituire a Codului vamal comunitar ( JO L 302, p. 1 , Ediție specială, 02/vol. 5, p. 58, denumit în continuare „Codul vamal comunitar”) și, în consecință, în temeiul Tarifului vamal comun întrucât a scutit de taxe vamale importul de echipamente militare între anii 1998-2002 și nici obligațiile care îi revin în temeiul articolelor 2 și 9-11 din Regulamentul (CEE, Euratom) nr. 1552/89 al Consiliului din 29 mai 1989 de punere în aplicare a Deciziei 88/376/CEE, Euratom privind resursele proprii ale Comunităților ( JO L 155, p. 1 ), astfel cum a fost modificat prin Regulamentul (Euratom, CE) nr. 1355/96 al Consiliului din 8 iulie 1996 ( JO L 175, p. 3 , denumit în continuare „Regulamentul nr. 1552/89”), precum și în temeiul acelorași articole din Regulamentul (CE, Euratom) nr. 1150/2000 al Consiliului din 22 mai 2000 privind punerea în aplicare a Deciziei 94/728/CE, Euratom referitoare la sistemul resurselor proprii ale Comunităților ( JO L 130, p. 1 , Ediție specială, 01/vol. 2, p. 184) prin refuzul de a calcula, de a constata și de a pune la dispoziția Comisiei resursele proprii aferente, precum și prin refuzul de a plăti dobânzi de întârziere datorate ca urmare a faptului că nu a pus la dispoziția Comisiei resursele proprii menționate. Cadrul juridic Reglementarea comunitară Articolul 2 alineatul (1) din Decizia 88/376/CEE, Euratom a Consiliului din 24 iunie 1988 privind sistemul de resurse proprii ale Comunităților ( JO L 185, p. 24 , Ediție specială, 01/vol. 1, p. 62) și articolul 2 alineatul (1) din Decizia 94/728/CE, Euratom a Consiliului din 31 octombrie 1994 privind sistemul de resurse proprii ale Comunităților Europene ( JO L 293, p. 9 ) prevăd: „Veniturile următoare constituie resurse proprii înscrise în bugetul Comunităților: […] (b) taxe ale Tarifului vamal comun și alte taxe stabilite sau de stabilit de către instituțiile Comunităților privind schimburile cu țările nemembre și taxe vamale asupra produselor prevăzute de Tratatul de instituire a Comunității Europene a Cărbunelui și Oțelului; […]” Articolul 20 din Codul vamal comunitar prevede: „(1)   Drepturile legal datorate la apariția unei datorii vamale se bazează pe Tariful vamal al Comunităților Europene. […] (3)   Tariful vamal al Comunităților Europene cuprinde: (a) Nomenclatura combinată a mărfurilor; […] (c) ratele și alte elemente de taxare aplicabile în mod normal mărfurilor cuprinse în Nomenclatura combinată în ceea ce privește: — drepturile vamale […] (d) măsurile tarifare preferențiale cuprinse în acorduri pe care le-a încheiat Comunitatea cu anumite țări sau grupuri de țări și care prevăd acordarea tratamentului tarifar preferențial; (e) măsurile tarifare preferențiale adoptate unilateral de Comunitate pentru anumite țări, grupuri de țări sau teritorii; (f) măsurile autonome de suspendare, care prevăd o reducere sau o exonerare de drepturi de import aferente anumitor mărfuri; (g) alte măsuri tarifare prevăzute de legislația comunitară. […]” Articolul 217 alineatul (1) din Codul vamal comunitar prevede: „Orice valoare a drepturilor de import sau export care rezultă dintr-o datorie vamală, denumită în continuare «valoarea drepturilor», se calculează de autoritățile vamale de îndată ce intră în posesia datelor necesare și este înregistrată de autoritățile respective în evidențele contabile sau pe orice alt suport echivalent (înscrierea în evidența contabilă). […]” În cadrul punerii la dispoziția Comisiei a resurselor proprii ale Comunităților, Consiliul Uniunii Europene a adoptat Regulamentul nr. 1552/89, aplicabil în perioada în discuție în prezenta cauză până la 30 mai 2000. Acest regulament a fost înlocuit de la 31 mai 2000 de Regulamentul nr. 1150/2000, care procedează la codificarea Regulamentului nr. 1552/89 fără modificarea conținutului acestuia. Articolul 2 din Regulamentul nr. 1552/89 prevede: „(1)   În scopul aplicării prezentului regulament, dreptul Comunității asupra resurselor proprii la care se referă articolul 2 alineatul (1) literele (a) și (b) din Decizia 88/376/CEE, Euratom se constată de îndată ce sunt îndeplinite condițiile prevăzute de regulamentul vamal privind înregistrarea sumei cuvenite și notificarea debitorului. (1a)   Data stabilită la care se referă dispozițiile din alineatul (1) trebuie să fie data înregistrării, prevăzută de regulamentul vamal. […]” [traducere neoficială] Articolul 9 alineatul (1) din acest regulament prevede: „Conform procedurii definite la articolul 10, fiecare stat membru înscrie resursele proprii în creditul contului deschis în acest scop în numele Comisiei la trezoreria sa sau la organismul pe care l-a desemnat. Contul se menține fără a se plăti taxe.” [traducere neoficială] În conformitate cu articolul 10 alineatul (1) din regulamentul menționat: „După deducerea cu 10% sub formă de cheltuieli de încasare, conform articolului 2 alineatul (3) din Decizia 88/376/CEE, Euratom, înregistrarea resurselor proprii la care se referă articolul 2 alineatul (1) literele (a) și (b) din decizia menționată trebuie făcută cel târziu în prima zi lucrătoare după data de 19 a celei de a doua luni următoare aceleia în care s-a constatat dreptul, conform articolului 2 din prezentul regulament. […]” [traducere neoficială] Articolul 11 din Regulamentul nr. 1552/89 prevede: „Orice întârziere în intrările în conturi prevăzută la articolul 9 alineatul (1) are drept rezultat plata de către statul membru vizat a unei dobânzi la o rată egală cu rata dobânzii aplicate finanțărilor pe termen scurt în ziua scadenței pe piața monetară a statului membru, majorată cu două puncte. Această rată este majorată cu 0,25 puncte pentru fiecare lună de întârziere. Rata majorată se aplică întregii perioade de întârziere.” [traducere neoficială] În conformitate cu articolul 22 din Regulamentul nr. 1150/2000: „Regulamentul (CEE, Euratom) nr. 1552/89 se abrogă. Trimiterile la acest regulament trebuie înțelese ca fiind trimiteri la prezentul regulament și se citesc în conformitate cu tabelul de corespondențe din anexă, partea A.” Astfel, cu excepția împrejurării că Regulamentul nr. 1552/89 și, respectiv, Regulamentul nr. 1150/2000 fac trimitere la Decizia 88/376 și, respectiv, la Decizia 94/728, articolele 2 și 9-11 din aceste două regulamente sunt, în esență, identice. Rata de 10% prevăzută la articolul 10 alineatul (1) din Regulamentul nr. 1150/2000 a fost majorată la 25% prin Decizia 2000/597/CE, Euratom a Consiliului din 29 septembrie 2000 privind sistemul de resurse proprii al Comunităților Europene ( JO L 253, p. 42 , Ediție specială, 01/vol. 2, p. 206). Punctul 1 din motivarea deciziei menționate prevede: „Consiliul European care s-a întrunit la Berlin la 24 și 25 martie 1999 a hotărât, inter alia , că sistemul de resurse proprii al Comunităților trebuie să fie echitabil, transparent, eficient, simplu și bazat pe criteriul care exprimă cel mai bine capacitatea de contribuție a fiecărui stat membru.” Regulamentul CE nr. 150/2003 al Consiliului din 21 ianuarie 2003 privind suspendarea drepturilor vamale la anumite armamente și echipamente militare ( JO L 25, p. 1 , Ediție specială, 02/vol. 15, p. 71), adoptat pe baza articolului 26 CE, prevede în considerentul (5): „Pentru a se ține seama de protecția secretului militar al statelor membre, este necesar să se prevadă proceduri administrative specifice pentru acordarea beneficiului suspendării drepturilor. O declarație a autorității competente din statul membru ale cărui forțe armate sunt destinatare ale armamentului sau ale echipamentelor militare, care ar putea, de asemenea, să îndeplinească rolul de declarație vamală în sensul Codului vamal, ar constitui o garanție corespunzătoare a îndeplinirii condițiilor cerute. Declarația ar lua forma unui certificat. Este necesar să se precizeze forma pe care trebuie să o ia aceste certificate și să se prevadă, de asemenea, posibilitatea de a întocmi declarația cu ajutorul tehnicilor de prelucrare a datelor.” Articolul 1 din acest regulament prevede: „Prezentul regulament stabilește condițiile necesare pentru suspendarea autonomă a drepturilor vamale la anumite armamente și echipamente militare importate din țări terțe de către autoritățile însărcinate cu apărarea militară ale statelor membre sau în numele acestora.” Articolul 3 alineatul (2) din regulamentul menționat prevede: „Fără a aduce atingere alineatului (1), din motive de secret militar, certificatul și mărfurile importate pot fi prezentate altor autorități desemnate în acest scop de către statul membru importator. În acest caz, autoritatea competentă care emite certificatul transmite în fiecare an autorităților vamale din statul său membru, înainte de 31 ianuarie și 31 iulie, un raport de sinteză cu privire la importurile în cauză. Raportul acoperă o perioadă de șase luni imediat premergătoare lunii în cursul căreia a fost prezentat raportul. Acesta precizează numărul și data emiterii certificatelor, data importului și valoarea totală, precum și greutatea brută a produselor importate împreună cu certificatele.” În conformitate cu articolul 8, Regulamentul nr. 150/2003 se aplică de la 1 ianuarie 2003. Procedura precontencioasă Comisia a inițiat împotriva Republicii Finlanda, în cursul anului 2001, o primă procedură privind importul cu scutire de taxe vamale de material destinat unor scopuri militare. S-a pus capăt acestei proceduri în 2003, an în cursul căruia a fost inițiată împotriva statului membru menționat procedura aflată la originea prezentului litigiu. Prin scrisoarea din 15 octombrie 2003, Comisia a pus în întârziere Republica Finlanda și a invitat-o să efectueze calculele necesare în scopul stabilirii cuantumului resurselor proprii care nu fuseseră plătite Comunității ca urmare a scutirii de taxe vamale la importul de echipamente militare în ceea ce privește exercițiile bugetare 1998-2002, să pună aceste resurse la dispoziția Comisiei și să plătească dobânzile de întârziere datorate în aplicarea articolului 11 din Regulamentul nr. 1150/2000. În răspunsul său din 11 decembrie 2003, Republica Finlanda a apreciat că, în considerarea situației sale specifice, este îndrituită să deroge, în virtutea articolului 296 alineatul (1) litera (b) CE, de la aplicarea Tarifului vamal comun, în cazul în care importul privește echipamente destinate exclusiv unor scopuri militare, și aceasta pentru protecția intereselor esențiale ale siguranței sale. După ce a luat cunoștință de răspunsul Republicii Finlanda, Comisia a emis, la 7 iulie 2004, un aviz motivat prin care invita acest stat membru să ia măsurile necesare pentru a se conforma în termen de două luni de la primirea acestuia. Statul membru menționat a răspuns la acest aviz motivat la 2 septembrie 2004, reiterând și precizând considerațiile prezentate anterior. Ținând seama de elementele astfel furnizate de Republica Finlanda, Comisia, întrucât consideră că acest stat membru nu s-a conformat avizului motivat, a introdus prezenta acțiune. Prin Ordonanța din 13 septembrie 2007, președintele Curții a admis intervenția Regatului Danemarcei, a Republicii Federale Germania, a Republicii Elene, a Republicii Italiene, a Republicii Portugheze și a Regatului Suediei, în susținerea concluziilor Republicii Finlanda. Cu privire la acțiune Argumentele părților Comisia arată că în mod eronat invocă Republica Finlanda articolul 296 CE pentru a refuza plata taxelor vamale corespunzătoare importurilor în cauză, întrucât perceperea acestora nu amenință interesele esențiale ale siguranței acestui stat membru. Comisia consideră eronat raționamentul Republicii Finlanda care constă în a susține că nu puteau să îi fie transmise informațiile referitoare la importurile de echipamente militare și, prin urmare, la siguranța acestui stat membru și că, în consecință, nu trebuia să îi plătească taxele vamale în cauză. Comisia consideră că măsurile care consacră derogări sau excepții, precum, printre altele, articolul 296 CE, trebuie interpretate strict. Astfel, statul membru în cauză, care pretinde aplicarea acestui articol, ar trebui să demonstreze îndeplinirea tuturor condițiilor prevăzute de acesta din urmă în cazul în care înțelege să deroge de la articolul 20 din Codul vamal comunitar, în care figurează principiul general al perceperii taxelor astfel cum este stabilit la articolul 26 CE. Comisia apreciază de asemenea că simpla împrejurare că anumite produse figurează pe lista stabilită prin Decizia 255/58 a Consiliului din 15 aprilie 1958, listă care definește produsele cărora le este aplicabil articolul 296 alineatul (1) litera (b) CE, nu este suficientă în sine pentru antrenarea aplicării acestei dispoziții, care presupune că toate condițiile prevăzute de aceasta din urmă sunt îndeplinite. Comisia susține, în consecință, că revine Republicii Finlanda sarcina de a proba în mod concret și circumstanțiat că perceperea taxelor vamale la importul în discuție în prezenta cauză amenință interesele esențiale ale siguranței acestui stat membru. În această privință, Comisia apreciază că nu a primit un răspuns detaliat care să dovedească, în măsura posibilului prin recurgerea la cifre precise, că, în cazul în care Republica Finlanda percepea taxele vamale prevăzute de reglementarea vamală comunitară cu privire la importurile în discuție, nu ar fi fost în măsură să protejeze suficient interesele esențiale ale siguranței sale. Nici invocarea clauzelor de confidențialitate conținute de convențiile internaționale, nici argumentația acestui stat membru potrivit căreia secretele militare s-ar opune aplicării reglementării vamale comunitare nu ar constitui o asemenea probă. Comisia afirmă că în niciun moment ea nu a pretins încălcarea clauzelor de confidențialitate. Ea ar fi solicitat doar ca taxele vamale în cauză să fie percepute și puse la dispoziția sa. Comisia apreciază că, în conformitate cu reglementarea comunitară, procedura de impunere a taxelor vamale este aptă să garanteze confidențialitatea datelor prelucrate. În plus, ar incumba Republicii Finlanda sarcina de a veghea la respectarea obligației de confidențialitate, întrucât aceasta din urmă nu poate să invoce punerea în pericol a intereselor siguranței sale arătând că propriile autorități vamale nu ar respecta regulile prevăzute în materie de Codul vamal comunitar. Comisia subliniază de asemenea că niciun alt stat membru care s-a conformat reglementării vamale comunitare nu s-a plâns de modul în care instituțiile comunitare au tratat informațiile referitoare la perceperea taxelor vamale la importul de echipamente militare și la plata resurselor corespunzătoare în favoarea Comunității. Comisia subliniază că neperceperea taxelor vamale în discuție de către Republica Finlanda determină o inegalitate între statele membre din perspectiva contribuțiilor lor respective la bugetul comunitar. Republica Finlanda apreciază că, în virtutea articolului 296 alineatul (1) litera (b) CE, statele membre dispun de o importantă putere de apreciere privind măsurile pe care le adoptă pentru protecția intereselor esențiale ale siguranței lor și care se raportează la produsele cărora li se aplică dispozițiile alineatului (1) litera (b) menționat anterior. Astfel, această dispoziție ar permite statelor membre să deroge de la articolul 26 CE și de la Codul vamal comunitar în cazul importurilor de echipamente destinate exclusiv unor scopuri militare și atunci când obiectivul acestor importuri este de a proteja interesele esențiale ale siguranței lor, ținând seama de situația specifică a statului membru în cauză. Republica Finlanda consideră că articolul 296 CE are un domeniu de aplicare general și nu se limitează la anumite dispoziții din tratat. El permite, așadar, să se deroge de la aplicarea articolului 26 CE, care este o dispoziție destinată să servească drept bază juridică legiuitorului comunitar pentru adoptarea reglementării vamale. Republica Finlanda apreciază că îi revine obligația de a evalua măsurile necesare pentru apărarea intereselor esențiale ale siguranței sale și consideră că, pentru a da Curții posibilitatea de a controla că statul membru în cauză nu abuzează de drepturile sale, acesta trebuie să precizeze interesele esențiale ale siguranței sale pe care le invocă și să demonstreze că a adoptat măsurile în discuție cu convingerea că erau necesare în scopul garantării acestor interese. Republica Finlanda arată că nu ar fi putut respecta procedura vamală comunitară pentru importul echipamentelor de apărare în discuție fără riscul ca informații esențiale pentru siguranța sa ajungă la cunoștința unei terțe părți. Ea adaugă că, pentru a păstra siguranța aprovizionării cu echipamente de apărare de înaltă tehnologie, trebuia să respecte foarte strict acordurile de confidențialitate încheiate cu statele exportatoare anterior aderării sale la Uniunea Europeană. Mai particular, în ceea ce privește plata taxelor vamale, Republica Finlanda apreciază că nevoia de a invoca articolul 296 CE la momentul importului de echipamente militare depinde în mod esențial de aspectul dacă statul membru în cauză are o industrie militară de relativă importanță, de natura echipamentelor de apărare care trebuie importate și de măsura în care acest stat membru este tributar importurilor. Ar incumba astfel statului membru în cauză obligația de a veghea la apărarea intereselor esențiale ale siguranței sale și de a determina de la care dispoziții ale tratatului este obligat să deroge pe baza articolului 296 CE. Republica Finlanda subliniază că lista echipamentelor militare pe care le scutește de taxe vamale nu este, în esență, mai extinsă decât cea vizată la articolul 296 alineatul (2) CE. Ea adaugă că, pe baza Regulamentului nr. 150/2003, perceperea taxelor vamale la importul de asemenea echipamente a fost de asemenea exclusă începând de la 1 ianuarie 2003. Cu începere de la această dată, interesele Republicii Finlanda în ceea ce privește echipamentele de apărare importate ar fi fost protejate prin dispozițiile acestui regulament. Ar exista, cu toate acestea, o nevoie echivalentă pentru produsele importate anterior. Republica Finlanda subliniază că interesele sale în materie de echipamente de apărare importate erau identice atât în luna decembrie 2002, cât și în luna ianuarie 2003. Republica Finlanda susține că faptul că un stat membru a scutit materialul militar de taxe vamale la import pe baza articolului 296 CE nu încalcă în mod necesar principiul bunei gestiuni financiare care impune o repartizare echitabilă a cheltuielilor bugetare între statele membre. De asemenea, în opinia Republicii Finlanda, articolul 307 CE nu se aplică în speță, întrucât comportamentul său a fost conform cu dreptul comunitar și în special cu articolul 296 CE. Răspunzând Comisiei, cu titlu subsidiar, acest stat membru susține totuși că clauzele de confidențialitate conținute în contractele încheiate anterior aderării sale la Uniunea Europeană, însă parțial executate după această aderare, nu puteau fi contestate sau rediscutate fără riscul de a pune în pericol executarea însăși a contractelor și, așadar, siguranța sa. Cu titlu subsidiar, Republica Finlanda solicită, în ceea ce privește plata eventualelor dobânzi de întârziere, ca acestea să nu fie datorate decât de la data pronunțării prezentei hotărâri, având în vedere durata deosebit de îndelungată a procedurii și refuzul Comisiei de a deschide negocieri privind o plată condiționată. Aprecierea Curții Codul vamal comunitar prevede perceperea taxelor vamale la importul de bunuri de uz militar, precum cele din speță, provenite din state terțe. Nicio dispoziție din reglementarea vamală comunitară nu prevedea, pentru perioada importurilor în litigiu, și anume perioada cuprinsă între 1 ianuarie 1998 și 31 decembrie 2002, scutirea specifică de taxe vamale pentru importul acestui tip de bunuri. În consecință, nu exista pentru această perioadă nici o scutire expresă de obligația de a plăti autorităților competente taxele datorate, însoțite, după caz, de dobânzi de întârziere. Se poate deduce, pe de altă parte, din adoptarea Regulamentului nr. 150/2003, care prevede suspendarea taxelor vamale la anumite armamente și echipamente militare începând de la 1 ianuarie 2003, că legiuitorul comunitar a plecat de la ipoteza că o obligație de a plăti taxele vamale exista anterior acestei date. Republica Finlanda nu a negat, în niciun moment, existența importurilor în litigiu pe parcursul perioadei luate în considerare. Ea s-a mărginit să conteste dreptul Comunității la resursele proprii în cauză, argumentând că, în virtutea articolului 296 CE, obligația de a plăti taxele vamale pe armamentul importat din state terțe ar aduce o gravă atingere intereselor esențiale ale siguranței sale. Potrivit unei jurisprudențe constante a Curții, deși adoptarea măsurilor apte să asigure siguranța lor internă și externă este de competența statelor membre, totuși nu rezultă din aceasta că asemenea măsuri se sustrag în totalitate domeniului de aplicare al dreptului comunitar (a se vedea Hotărârea din 26 octombrie 1999, Sirdar, C-273/97, Rec., p. I-7403, punctul 15, și Hotărârea din 11 ianuarie 2000, Kreil, C-285/98, Rec., p. I-69, punctul 15). Astfel, după cum Curtea a constatat deja, tratatul prevede derogări exprese aplicabile în situații susceptibile să afecteze siguranța publică doar la articolele 30 CE, 39 CE, 46 CE, 58 CE, 64 CE, 296 CE și 297 CE, care privesc ipoteze excepționale precis delimitate. Nu se poate deduce din aceasta că ar exista o rezervă generală, inerentă tratatului, care ar exclude din sfera de aplicare a dreptului comunitar orice măsură luată în temeiul siguranței publice. Recunoașterea unei astfel de rezerve, în afara condițiilor specifice ale prevederilor tratatului, ar risca să aducă atingere caracterului imperativ al dreptului comunitar și aplicării uniforme a acestuia (a se vedea Hotărârea din 11 martie 2003, Dory, C-186/01, Rec., p. I-2479, punctul 31 și jurisprudența citată). În plus, astfel cum rezultă dintr-o jurisprudență constantă în ceea ce privește derogările de la libertățile fundamentale (a se vedea printre altele Hotărârea din 31 ianuarie 2006, Comisia/Spania, C-503/03, Rec., p. I-1097, punctul 45, Hotărârea din 18 iulie 2007, Comisia/Germania, C-490/04, Rep., p. I-6095, punctul 86, și Hotărârea din11 septembrie 2008, Comisia/Germania, C-141/07, Rep., p. I-6935, punctul 50), derogările prevăzute la articolele 296 CE și 297 CE trebuie interpretate strict. Mai particular, în ceea ce privește articolul 296 CE, trebuie subliniat că, deși acest articol face vorbire de măsuri pe care un stat membru le poate aprecia ca necesare pentru protecția intereselor esențiale ale siguranței sale sau de informații a căror divulgare o consideră contrară acestor interese, acesta nu poate totuși să fie interpretat într-un asemenea mod încât să confere statelor membre autoritatea de a deroga de la dispozițiile tratatului prin simpla invocare a intereselor menționate. Pe de altă parte, în domeniul taxei pe valoarea adăugată, în Hotărârea din 16 septembrie 1999, Comisia/Spania ( C-414/97, Rec., p. I-5585 ), Curtea a constatat neîndeplinirea obligațiilor în cauză pentru motivul că Regatul Spaniei nu demonstrase că scutirea de taxa menționată la importurile și achizițiile de armament, de muniție și de material de uz exclusiv militar, scutire prevăzută de legislația spaniolă, era justificată, în temeiul articolului 296 alineatul (1) litera (b) CE, de necesitatea de a proteja interesele esențiale ale siguranței acestui stat membru. În consecință, statul membru care invocă beneficiul articolului 296 CE trebuie să dovedească necesitatea recurgerii la derogarea prevăzută la acest articol în scopul protejării intereselor esențiale ale siguranței sale. În lumina acestor considerații, nu poate fi admis ca un stat membru să invoce scumpirea materialului militar ca urmare a aplicării taxelor vamale la importurile de astfel de material provenind din state terțe pentru a pretinde să fie scutit, în detrimentul altor state membre care, în ceea ce le privește, percep și achită taxele vamale referitoare la asemenea importuri, de obligațiile pe care i le impune solidaritatea financiară în privința bugetului comunitar. În ceea ce privește argumentul potrivit căruia procedurile vamale comunitare nu ar fi de natură să asigure siguranța Republicii Finlanda, având în vedere exigențele de confidențialitate conținute în acordurile încheiate cu statele exportatoare, trebuie subliniat, după cum observă pe bună dreptate Comisia, că aplicarea regimului vamal comunitar implică intervenția agenților, comunitari și naționali, care sunt ținuți dacă este cazul de o obligație de confidențialitate, în situația prelucrării unor date sensibile, de natură să protejeze interesele esențiale ale siguranței statelor membre. Pe de altă parte, declarațiile pe care statele membre trebuie să le completeze și să le transmită Comisiei în mod periodic nu presupun atingerea unui nivel de precizie de o asemenea natură încât să conducă la prejudicierea intereselor statelor menționate atât în materie de siguranță, cât și de confidențialitate. În aceste condiții și în conformitate cu articolul 10 CE referitor la obligația care revine statelor membre de a facilita îndeplinirea misiunii Comisiei care constă în a veghea la respectarea tratatului, acestea sunt ținute să pună la dispoziția acestei instituții documentele necesare verificării regularității transferului de resurse proprii ale Comunității. Totuși, o asemenea obligație nu se opune, astfel cum a subliniat avocatul general la punctul 168 din concluzii, posibilității statelor membre de a limita informația transmisă, de la caz la caz și în mod excepțional, pe baza articolului 296 CE, la anumite elemente ale unui document sau de a refuza complet transmiterea acesteia. Având în vedere considerațiile care precedă, Republica Finlanda nu a demonstrat îndeplinirea condițiilor necesare pentru aplicarea articolului 296 CE. În ceea ce privește cererea Republicii Finlanda având ca obiect limitarea efectelor prezentei hotărâri, referitor la obligația de a plăti dobânzi de întârziere, la perioada posterioară datei pronunțării acesteia, trebuie subliniat că această cerere este motivată prin durata deosebit de îndelungată a procedurii și prin refuzul Comisiei de a deschide negocieri privind o plată condiționată. În această privință, trebuie să se amintească faptul că numai în mod excepțional Curtea poate, în aplicarea principiului general al securității juridice inerent ordinii juridice comunitare, să considere necesar să limiteze posibilitatea oricărei persoane interesate de a invoca o dispoziție pe care a interpretat-o în scopul de a contesta raporturi juridice stabilite cu bună-credință (a se vedea printre altele Hotărârea din 23 mai 2000, Buchner și alții, C-104/98, Rec., p. I-3625, punctul 39). Astfel, Curtea nu a recurs la această soluție decât în împrejurări foarte precise, atunci când exista un risc de repercusiuni economice grave, cauzate mai ales de numărul mare de raporturi juridice constituite cu bună-credință pe baza reglementării considerate în mod legitim ca fiind în vigoare, și când reieșea că atât particularii, cât și autoritățile naționale au fost determinați să adopte un comportament neconform cu dreptul comunitar ca urmare a unei incertitudini obiective și importante privind înțelesul normelor comunitare, incertitudine la care contribuise, eventual, și comportamentul altor state membre sau comportamentul Comisiei (Hotărârea din 12 septembrie 2000, Comisia/Regatul Unit, C-359/97, Rec., p. I-6355, punctul 91). Presupunând chiar că hotărârile emise în temeiul articolului 226 CE au aceleași efecte precum cele emise în temeiul articolului 234 CE și că, în consecință, considerații ce privesc siguranța juridică ar putea face necesară, în mod excepțional, limitarea efectelor lor în timp (a se vedea Hotărârea din 7 iunie 2007, Comisia/Grecia, C-178/05, Rec., p. I-4185, punctul 67, Hotărârea din 12 februarie 2009, Comisia/Polonia, C-475/07, punctul 61, și Hotărârea din 26 martie 2009, Comisia/Grecia, C-559/07, punctul 78), este suficient să se constate că Republica Finlanda nu a încercat în niciun mod, în cadrul observațiilor sale scrise sau cu ocazia ședinței, să demonstreze existența unui risc de repercusiuni economice grave. În consecință, cererea Republicii Finlanda având ca obiect limitarea efectelor în timp ale prezentei hotărâri trebuie respinsă. Rezultă din ceea ce precedă că Republica Finlanda nu și-a îndeplinit obligațiile care îi revin în temeiul articolului 26 CE, al articolului 20 din Codul vamal comunitar și, în consecință, în temeiul Tarifului vamal comun întrucât a scutit de taxe vamale importul de echipamente militare între anii 1998-2002 și nici obligațiile care îi revin în temeiul articolelor 2 și 9-11 din Regulamentul nr. 1552/89, precum și în temeiul acelorași articole din Regulamentul nr. 1150/2000 prin refuzul de a calcula, de a constata și de a pune la dispoziția Comisiei resursele proprii aferente, precum și prin refuzul de a plăti dobânzile de întârziere datorate ca urmare a faptului că nu a pus la dispoziția Comisiei resursele proprii menționate. Cu privire la cheltuielile de judecată În temeiul articolului 69 alineatul (2) din Regulamentul de procedură, partea care cade în pretenții este obligată, la cerere, la plata cheltuielilor de judecată. Întrucât Comisia a solicitat obligarea Republicii Finlanda la plata cheltuielilor de judecată, iar Republica Finlanda a căzut în pretenții, se impune obligarea acesteia la plata cheltuielilor de judecată. Conform alineatului (4) primul paragraf al aceluiași articol, Regatul Danemarcei, Republica Federală Germania, Republica Elenă, Republica Italiană, Republica Portugheză și Regatul Suediei, care au intervenit în litigiu, suportă propriile cheltuieli de judecată. Pentru aceste motive, Curtea (Marea Cameră) declară și hotărăște: 1) Republica Finlanda nu și-a îndeplinit obligațiile care îi revin în temeiul articolului 26 CE, al articolului 20 din Regulamentul (CEE) nr. 2913/92 al Consiliului din 12 octombrie 1992 de instituire a Codului vamal comunitar și, în consecință, în temeiul Tarifului vamal comun întrucât a scutit de taxe vamale importul de echipamente militare între anii 1998 și 2002 și nici obligațiile care îi revin în temeiul articolelor 2 și 9-11 din Regulamentul (CEE, Euratom) nr. 1552/89 al Consiliului din 29 mai 1989 de punere în aplicare a Deciziei 88/376/CEE, Euratom privind resursele proprii ale Comunităților, astfel cum a fost modificat prin Regulamentul (CE, Euratom) nr. 1355/96 al Consiliului din 8 iulie 1996, precum și în temeiul acelorași articole din Regulamentul (CE, Euratom) nr. 1150/2000 al Consiliului din 22 mai 2000 privind punerea în aplicare a Deciziei 94/728/CE, Euratom referitoare la sistemul resurselor proprii ale Comunităților prin refuzul de a calcula, de a constata și de a pune la dispoziția Comisiei Comunităților Europene resursele proprii aferente, precum și prin refuzul de a plăti dobânzi de întârziere datorate ca urmare a faptului că nu a pus la dispoziția Comisiei Comunităților Europene resursele proprii menționate. 2) Obligă Republica Finlanda la plata cheltuielilor de judecată. 3) Regatul Danemarcei, Republica Federală Germania, Republica Elenă, Republica Italiană, Republica Portugheză și Regatul Suediei suportă propriile cheltuieli de judecată. Semnături ( *1 ) Limba de procedură: finlandeza.

61984CJ0058

de

1 DIE COUR DU TRAVAIL LÜTTICH HAT MIT URTEIL VOM 24 . FEBRUAR 1984 , BEIM GERICHTSHOF EINGEGANGEN AM 6 . MÄRZ 1984 , GEMÄSS ARTIKEL 177 EWG-VERTRAG DREI FRAGEN NACH DER AUSLEGUNG DER ARTIKEL 12 UND 46 DER VERORDNUNG NR . 1408/71 DES RATES VOM 14 . JUNI 1971 ZUR ANWENDUNG DER SYSTEME DER SOZIALEN SICHERHEIT AUF ARBEITNEHMER UND DEREN FAMILIEN , DIE INNERHALB DER GEMEINSCHAFT ZU- UND ABWANDERN ( ABL . L 149 , S . 1 ), UND DER VERORDNUNG NR . 574/72 DES RATES VOM 21 . MÄRZ 1972 ÜBER DIE DURCHFÜHRUNG DER VERORDNUNG NR . 1408/71 ( ABL . L 74 , S . 1 ) ZUR VORABENTSCHEIDUNG VORGELEGT . 2 DER RECHTSSTREIT , IN DEM SICH DIESE FRAGEN STELLEN , BETRIFFT EINE ENTSCHEIDUNG DES BEKLAGTEN UND BERUFUNGSKLAEGERS DES AUSGANGSVERFAHRENS , NÄMLICH DES OFFICE NATIONAL DES PENSIONS POUR TRAVAILLEURS SALARIES , DEM KLAEGER UND BERUFUNGSBEKLAGTEN DES AUSGANGSVERFAHRENS , EINEM FRÜHEREN ITALIENISCHEN BERGARBEITER , KEINE VOLLE RENTE VON 30/30 ZU GEWÄHREN , DA ER FÜR IN ITALIEN UND IN DEUTSCHLAND ZURÜCKGELEGTE BESCHÄFTIGUNGSZEITEN TEILRENTEN ERHALTE . 3 AUS DEN ÜBERMITTELTEN NATIONALEN GERICHTSAKTEN ERGIBT SICH , DASS EIN BERGARBEITER , DER 25 JAHRE UNTER TAGE GEARBEITET HAT , INFOLGE EINER AM 1 . APRIL 1975 ERFOLGTEN ÄNDERUNG DES ARTIKELS 10 ABSATZ 2 NR . 1 DER BELGISCHEN KÖNIGLICHEN VERORDNUNG NR . 50 VOM 24 . OKTOBER 1967 ANSPRUCH AUF EINE VOLLE RENTE VON 30/30 HAT . DIE IHM ZUGERECHNETEN FÜNF ZUSÄTZLICHEN FIKTIVEN BESCHÄFTIGUNGSJAHRE SIND KALENDERMÄSSIG NICHT FESTGELEGT . DER BEKLAGTE KÜRZTE DIESE FIKTIVEN BESCHÄFTIGUNGSJAHRE JE DOCH REGELMÄSSIG UM DIE IN EINEM ANDEREN MITGLIEDSTAAT ZURÜCKGELEGTEN JAHRE TATSÄCHLICHER BESCHÄFTIGUNG . DIESE PRAXIS ERHIELT EINE GESCHRIEBENE RECHTSGRUNDLAGE IN EINEM GESETZ VOM 10 . FEBRUAR 1981 , DAS RÜCKWIRKEND ZUM 1 . JANUAR 1981 IN KRAFT TRAT . DANACH WIRD DIE ZAHL DER EINEM BERGARBEITER ZUERKANNTEN ZUSÄTZLICHEN JAHRE UM DIE ZAHL DER JAHRE GEKÜRZT , FÜR DIE ER UNTER EINEM ANDEREN BELGISCHEN SYSTEM MIT AUSNAHME DESSEN DER SELBSTÄNDIGEN ODER UNTER EINEM AUSLÄNDISCHEN SYSTEM RENTENANSPRÜCHE HAT . 4 DER KLAEGER WAR IN ITALIEN UND IN DEUTSCHLAND ALS ARBEITNEHMER BESCHÄFTIGT , BEVOR ER IN BELGIEN VOM 13 . OKTOBER 1947 BIS ZUM 28 . FEBRUAR 1959 IM UNTERTAGEBAU ARBEITETE . VOM 1 . MÄRZ 1959 BIS ZUM 31 . DEZEMBER 1972 ERHIELT ER ALS UNTERTAGEARBEITER INVALIDITÄTSLEISTUNGEN . DA DIESER ZEITRAUM NACH BELGISCHEM RECHT EINER TATSÄCHLICHEN BESCHÄFTIGUNGSZEIT GLEICHGESTELLT IST , KONNTE ER 25 BESCHÄFTIGUNGSJAHRE NACHWEISEN . SEIT 1 . JANUAR 1973 BEZIEHT ER ALTERSRENTE . DIE DEM KLAEGER IN DER ZEIT VOM 1 . JANUAR 1973 BIS ZUM 31 . MÄRZ 1975 GEZAHLTE RENTE IST NICHT UMSTRITTEN . FÜR DIE ZEIT NACH DEM 1 . APRIL 1975 STELLTE DER BEKLAGTE MIT BESCHEID VOM 29 . OKTOBER 1979 FEST , DASS DER KLAEGER IM SINNE DES ARTIKELS 10 ABSATZ 2 NR . 1 DER BELGISCHEN KÖNIGLICHEN VERORDNUNG NR . 50 30 JAHRE BESCHÄFTIGT GEWESEN SEI UND ALSO EINE VOLLE RENTE ERHALTEN KÖNNE , KÜRZTE DIESE ABER ENTSPRECHEND SEINER STÄNDIGEN PRAXIS UM 5/30 , WAS DEN FÜNF ZUSÄTZLICHEN FIKTIVEN BESCHÄFTIGUNGSJAHREN ENTSPRACH , DA DIESE JAHRE MIT JAHREN TATSÄCHLICHER BESCHÄFTIGUNG IN ITALIEN UND IN DEUTSCHLAND ZUSAMMENTRÄFEN . 5 DER BESCHEID DES BEKLAGTEN WURDE GERICHTLICH ANGEFOCHTEN . DIE COUR DU TRAVAIL LÜTTICH , VOR DIE DIE SACHE KAM , GELANGTE ZU DER ANSICHT , DASS DIE KÜRZUNG DER BELGISCHEN BERGARBEITERRENTE FÜR DIE ZEIT VOR DEM INKRAFTTRETEN DES GENANNTEN GESETZES KEINE NATIONALE RECHTSGRUNDLAGE HABE . ANDERERSEITS FRAGTE SIE SICH , OB DAS INKRAFTTRETEN DES GESETZES VOM 10 . FEBRUAR 1981 GEEIGNET SEI , DEN GERICHTSHOF ZU EINER ANDEREN BEURTEILUNG DER VERWALTUNGSPRAXIS ALS IN SEINEM URTEIL VOM 2 . JULI 1981 IN DEN VERBUNDENEN RECHTSSACHEN 116 , 117 , 119 , 120 UND 121/80 ( CELESTRE , SLG . 1981 , 1737 ) ZU VERANLASSEN . SIE HAT DEM GERICHTSHOF DESHALB FOLGENDE FRAGEN ZUR VORABENTSCHEIDUNG VORGELEGT : ' ' 1 ) STELLT IN ANBETRACHT DER EINFÜGUNG NEUER BESTIMMUNGEN A ) IN ARTIKEL 10 ABSATZ 2 NR . 1 DER KÖNIGLICHEN VERORDNUNG NR . 50 VOM 24 . OKTOBER 1967 DURCH ARTIKEL 11 DES GESETZES VOM 10 . FEBRUAR 1981 , B ) IN DIE KÖNIGLICHE VERORDNUNG VOM 21 . DEZEMBER 1967 DURCH HINZUFÜGUNG DES ARTIKELS 32D DURCH ARTIKEL 3 DER KÖNIGLICHEN VERORDNUNG VOM 30 . MÄRZ 1981 DER SO ERGÄNZTE ARTIKEL 10 ABSATZ 2 NR . 1 EINE ANTIKUMULIERUNGSVORSCHRIFT IM SINNE VON ARTIKEL 12 DER VERORDNUNG ( EWG ) NR . 1408/71 DAR? 2)BEI BEJAHUNG DER FRAGE 1 : IST ARTIKEL 10 ABSATZ 2 NR . 1 N.F . MIT DEM EWG-VERTRAG UND DEN EINSCHLAEGIGEN GEMEINSCHAFTSVERORDNUNGEN , INSBESONDERE DEN VERORDNUNGEN NRN . 1408/71 UND 574/72 , VEREINBAR? 3)IST ARTIKEL 12 ABSATZ 2 DER VERORDNUNG NR . 1408/71 AUFGRUND DER DURCH DAS GESETZ VOM 10 . FEBRUAR 1981 UND DIE KÖNIGLICHE VERORDNUNG VOM 30 . MÄRZ 1981 NEU ERLASSENEN BESTIMMUNGEN UND DER VOM BEKLAGTEN DEM URTEIL RWP/CELESTRE GEGEBENEN AUSLEGUNG , DASS DIE ANTIKUMULIERUNGSVORSCHRIFTEN NUR DANN ANWENDBAR SEIEN , WENN DIE RENTE AUFGRUND VON ARTIKEL 46 ABSATZ 2 BUCHSTABEN A UND B DER VERORDNUNG NR . 1408/71 BERECHNET UND FESTGESTELLT WERDE , GEMÄSS ARTIKEL 46 ABSATZ 1 ANZUWENDEN , UND WELCHE BESTIMMUNGEN ODER MODALITÄTEN GELTEN DAFÜR IM KONKRETEN FALL DES KLAEGERS? ' ' 6 DIE DEM GERICHTSHOF VON DER COUR DU TRAVAIL LÜTTICH VORGELEGTEN FRAGEN BETREFFEN DIE AUSLEGUNG VON GEMEINSCHAFTSRECHT . DABEI GEHT ES UM DIE FRAGE , OB EINE NATIONALE BESTIMMUNG , WONACH DIE EINEM ARBEITNEHMER AN SICH ZUSTEHENDEN ZUSÄTZLICHEN FIKTIVEN BESCHÄFTIGUNGSJAHRE UM DIE ZAHL DER JAHRE GEKÜRZT WERDEN , FÜR DIE ER IN EINEM ANDEREN MITGLIEDSTAAT EINEN RENTENANSPRUCH HAT , EINE KÜRZUNGSKLAUSEL IM SINNE DES ARTIKELS 12 ABSATZ 2 DER VERORDNUNG NR . 1408/71 DARSTELLT , DIE NACH ARTIKEL 12 ABSATZ 2 SATZ 2 BEI DER BERECHNUNG DER RENTE NACH ARTIKEL 46 ABSATZ 1 DER VERORDNUNG NR . 1408/71 UNANWENDBAR IST . 7 DER BEKLAGTE TRAEGT VOR , ARTIKEL 12 ABSATZ 2 DER VERORDNUNG NR . 1408/71 DES RATES BETREFFE EINE LEISTUNG NACH ARTIKEL 46 ABSATZ 1 DIESER VERORDNUNG NICHT . ARTIKEL 12 SEI MIT ' ' VERBOT DES ZUSAMMENTREFFENS VON LEISTUNGEN ' ' ÜBERSCHRIEBEN . ARTIKEL 46 ABSATZ 1 ERMÄCHTIGE DEN STAAT , DIE NACH SEINEM RECHT ZU BERÜCKSICHTIGENDEN VERSICHERUNGS- ODER WOHNZEITEN ZU BESTIMMEN . DIE BEFUGNIS DER NATIONALEN GESETZGEBER ZUR BESTIMMUNG DER VERSICHERUNGSZEITEN ERGEBE SICH AUCH AUS ARTIKEL 1 BUCHSTABE R DER VERORDNUNG NR . 1408/71 . ARTIKEL 12 ABSATZ 2 DER VERORDNUNG NR . 1408/71 BEZIEHE SICH NUR AUF LEISTUNGEN , NICHT AUF VERSICHERUNGSZEITEN . BEI DER ANWENDUNG DES ARTIKELS 46 ABSATZ 1 DER VERORDNUNG NR . 1408/71 BLEIBE DESHALB EINE NATIONALE BESTIMMUNG ANWENDBAR , WONACH DIE EINEM ARBEITNEHMER AN SICH ZUSTEHENDEN ZUSÄTZLICHEN FIKTIVEN BESCHÄFTIGUNGSJAHRE UM DIE ZAHL DER JAHRE GEKÜRZT WÜRDEN , FÜR DIE ER IN EINEM ANDEREN MITGLIEDSTAAT EINEN RENTENANSPRUCH HABE . 8 NACH AUFFASSUNG DES KLAEGERS STELLT EINE BESTIMMUNG DER STREITIGEN ART EINE KÜRZUNGSKLAUSEL IM SINNE DES ARTIKELS 12 ABSATZ 2 DER VERORDNUNG NR . 1408/71 DAR . SIE SEI KRAFT DIESER BESTIMMUNG BEI DER BERECHNUNG DER RENTE EINES WANDERARBEITNEHMERS NACH ARTIKEL 46 ABSATZ 1 DIESER VERORDNUNG UNANWENDBAR . DIE KÜRZUNG ERFOLGE DERART , DASS DIE NACH DEM RECHT EINES ANDEREN MITGLIEDSTAATS ANERKANNTEN VERSICHERUNGSZEITEN VON DENEN ABGEZOGEN WÜRDEN , DIE FÜR DIE RENTENBERECHNUNG NORMALERWEISE BERÜCKSICHTIGT WÜRDEN . DARAUF KOMME ES JEDOCH NICHT AN ; ES SEI DIES BLOSS EINE TECHNISCHE AUSGESTALTUNG MIT DEM ZIEL , DAS ZUSAMMENTREFFEN VON LEISTUNGEN ZU VERHINDERN . DER KLAEGER BERUFT SICH DES WEITEREN AUF BUCHSTABE C DES TENORS DES URTEILS VOM 2 . JULI 1981 ( CELESTRE , A . A . O .). 9 NACH AUFFASSUNG DER KOMMISSION STELLT EINE NATIONALE BESTIMMUNG , WONACH DIE EINEM ARBEITNEHMER AN SICH ZUSTEHENDEN ZUSÄTZLICHEN FIKTIVEN BESCHÄFTIGUNGSJAHRE UM DIE ZAHL DER JAHRE GEKÜRZT WERDEN , FÜR DIE ER IN EINEM ANDEREN MITGLIEDSTAAT EINEN RENTENANSPRUCH HAT , EINE KÜRZUNGSKLAUSEL IM SINNE DES ARTIKELS 12 ABSATZ 2 DER VERORDNUNG NR . 1408/71 DAR , DIE GEMÄSS ARTIKEL 12 ABSATZ 2 SATZ 2 BEI DER BERECHNUNG DER LEISTUNG NACH ARTIKEL 46 ABSATZ 1 UNANWENDBAR IST . 10 DIE ITALIENISCHE REGIERUNG ENTNIMMT DEM TENOR DES URTEILS VOM 2 . JULI 1981 ( CELESTRE , A . A . O .), DASS BEI DER BERECHNUNG EINER RENTE NACH ARTIKEL 46 ABSATZ 1 DER VERORDNUNG NR . 1408/71 DEREN ARTIKEL 12 ABSATZ 2 DIE ANWENDUNG EINER NATIONALEN BESTIMMUNG VERBIETE , DIE DIE ZUSÄTZLICHEN FIKTIVEN BESCHÄFTIGUNGSJAHRE UM DIE IN EINEM ANDEREN MITGLIEDSTAAT ZURÜCKGELEGTEN VERSICHERUNGSJAHRE KÜRZE . 11 ERFÜLLT EIN ARBEITNEHMER , DER DEM RECHT MEHRERER MITGLIEDSTAATEN UNTERSTANDEN HAT , IN EINEM MITGLIEDSTAAT DIE IN DESSEN RECHT AUFGESTELLTEN VORAUSSETZUNGEN FÜR DEN LEISTUNGSANSPRUCH AUCH OHNE ANWENDUNG VON ARTIKEL 45 , SO IST SEINE RENTE IN DIESEM MITGLIEDSTAAT NACH ARTIKEL 46 ABSATZ 1 ZU BERECHNEN . 12 IM URTEIL VOM 2 . JULI 1981 ( CELESTRE , A . A . O .) HAT DER GERICHTSHOF FOLGENDES AUSGEFÜHRT : ' ' WAS DIE ANWENDUNG DES ARTIKELS 46 DER VERORDNUNG NR . 1408/71 ANGEHT , ... ( ERGIBT ) SICH AUS ARTIKEL 12 ABSATZ 2 LETZTER SATZ DER VERORDNUNG ..., DASS INNERSTAATLICHE VORSCHRIFTEN , NACH DENEN LEISTUNGEN GEKÜRZT , ZUM RUHEN GEBRACHT ODER ENTZOGEN WERDEN , NICHT ANGEWENDET WERDEN . BEI DEM BETRAG , AUF DEN ARTIKEL 46 ABSATZ 1 ABSTELLT , HANDELT ES SICH SOMIT UM DENJENIGEN BETRAG , DEN DER ARBEITNEHMER NACH DEN NATIONALEN RECHTSVORSCHRIFTEN BEANSPRUCHEN KÖNNTE , WENN ER NICHT NACH DEN RECHTSVORSCHRIFTEN EINES ANDEREN MITGLIEDSTAATS EINE RENTE BEZIEHEN WÜRDE . ' ' DARAN IST FESTZUHALTEN . 13 GEMÄSS DIESEM URTEIL IST DIE HÖHE DER RENTE EINES WANDERARBEITNEHMERS ALSO AUFGRUND DES ARTIKELS 12 ABSATZ 2 UND DES ARTIKELS 46 ABSATZ 1 DER VERORDNUNG NR . 1408/71 UNABHÄNGIG VON ALLFÄLLIGEN RENTENANSPRÜCHEN NACH DEM RECHT EINES ANDEREN MITGLIEDSTAATS NACH DEM JEWEILIGEN NATIONALEN RECHT ZU BESTIMMEN . 14 AN DIESEM ERGEBNIS ÄNDERT SICH NICHTS DADURCH , DASS DIE KÜRZUNG DER EINEM ARBEITNEHMER AN SICH ZUSTEHENDEN ZUSÄTZLICHEN FIKTIVEN BESCHÄFTIGUNGSJAHRE UM DIE ZAHL DER JAHRE , FÜR DIE ER IN EINEM ANDEREN MITGLIEDSTAAT EINEN RENTENANSPRUCH HAT , IM NATIONALEN RAHMEN KÜNFTIG KRAFT EINER GESETZLICHEN BESTIMMUNG UND NICHT MEHR NUR KRAFT VERWALTUNGSPRAXIS ERFOLGT . 15 AUF DIE FRAGE DES VORLEGENDEN GERICHTS IST DESHALB WIE FOLGT ZU ANTWORTEN : EINE NATIONALE BESTIMMUNG , WONACH DIE EINEM ARBEITNEHMER AN SICH ZUSTEHENDEN ZUSÄTZLICHEN FIKTIVEN BESCHÄFTIGUNGSJAHRE UM DIE ZAHL DER JAHRE GEKÜRZT WERDEN , FÜR DIE ER IN EINEM ANDEREN MITGLIEDSTAAT EINEN RENTENANSPRUCH HAT , IST EINE KÜRZUNGSKLAUSEL IM SINNE DES ARTIKELS 12 ABSATZ 2 DER VERORDNUNG NR . 1408/71 DES RATES VOM 14 . JULI 1971 ZUR ANWENDUNG DER SYSTEME DER SOZIALEN SICHERHEIT AUF ARBEITNEHMER UND DEREN FAMILIEN , DIE INNERHALB DER GEMEINSCHAFT ZU- UND ABWANDERN , DIE BEI DER BERECHNUNG DER RENTE NACH ARTIKEL 46 ABSATZ 1 DIESER VERORDNUNG GEMÄSS DEREN ARTIKEL 12 ABSATZ 2 SATZ 2 UNANWENDBAR IST . Kostenentscheidung KOSTEN 16 DIE AUSLAGEN DER ITALIENISCHEN REPUBLIK UND DER KOMMISSION DER EUROPÄISCHEN GEMEINSCHAFTEN , DIE ERKLÄRUNGEN VOR DEM GERICHTSHOF ABGEGEBEN HABEN , SIND NICHT ERSTATTUNGSFÄHIG . FÜR DIE PARTEIEN DES AUSGANGSVERFAHRENS IST DAS VERFAHREN EIN ZWISCHENSTREIT IN DEM VOR DEM NATIONALEN GERICHT ANHÄNGIGEN RECHTSSTREIT ; DIE KOSTENENTSCHEIDUNG IST DAHER SACHE DIESES GERICHTS . Tenor AUS DIESEN GRÜNDEN HAT DER GERICHTSHOF ( FÜNFTE KAMMER ) AUF DIE IHM VON DER COUR DU TRAVAIL LÜTTICH MIT URTEIL VOM 24 . FEBRUAR 1984 VORGELEGTEN FRAGEN FÜR RECHT ERKANNT : EINE NATIONALE BESTIMMUNG , WONACH DIE EINEM ARBEITNEHMER AN SICH ZUSTEHENDEN ZUSÄTZLICHEN FIKTIVEN BESCHÄFTIGUNGSJAHRE UM DIE ZAHL DER JAHRE GEKÜRZT WERDEN , FÜR DIE ER IN EINEM ANDEREN MITGLIEDSTAAT EINEN RENTENANSPRUCH HAT , IST EINE KÜRZUNGSKLAUSEL IM SINNE DES ARTIKELS 12 ABSATZ 2 DER VERORDNUNG NR . 1408/71 DES RATES VOM 14 . JULI 1971 ZUR ANWENDUNG DER SYSTEME DER SOZIALEN SICHERHEIT AUF ARBEITNEHMER UND DEREN FAMILIEN , DIE INNERHALB DER GEMEINSCHAFT ZU- UND ABWANDERN , DIE BEI DER BERECHNUNG DER RENTE NACH ARTIKEL 46 ABSATZ 1 DIESER VERORDNUNG GEMÄSS DEREN ARTIKEL 12 ABSATZ 2 SATZ 2 UNANWENDBAR IST .

62009TJ0015

pl

Skarga na decyzję Czwartej Izby Odwoławczej OHIM z dnia 18 listopada 2008 r. (sprawa R 70/2006‑4) dotyczącą rejestracji oznaczenia słownego EURO AUTOMATIC CASH jako wspólnotowego znaku towarowego. Informacje dotyczące sprawy Zgłaszający wspólnotowy znak towarowy: Européenne de traitement de l’Information (Euro-Information) Zgłoszony wspólnotowy znak towarowy: Słowny znak towarowy EURO AUTOMATIC CASH dla towarów i usług należących do klas 9, 35, 36, 37, 38 i 42 – zgłoszenie nr 4114864 Decyzja eksperta: Odmowa rejestracji Decyzja Izby Odwoławczej: Oddalenie odwołania Sentencja 1) Stwierdza się nieważność decyzji Czwartej Izby Odwoławczej Urzędu Harmonizacji w ramach Rynku Wewnętrznego (znaki towarowe i wzory) (OHIM) z dnia 18 listopada 2008 r. (sprawa R 70/2006‑4). 2) OHIM pokrywa cztery piąte kosztów poniesionych przez strony postępowania przez Sądem. 3) Européenne de traitement de l’information (Euro‑Information) pokrywa jedną piątą kosztów poniesionych przez strony postępowania przez Sądem. 4) OHIM pokrywa niezbędne koszty poniesione przez skarżącą w związku z postępowaniem przez Izbą Odwoławczą OHIM.

62008CJ0477

en

Failure of a Member State to fulfil obligations – Failure to adopt, within the prescribed period, the provisions necessary to comply with Directive 2005/36/EC of the European Parliament and of the Council of 7 September 2005 on the recognition of professional qualifications (OJ 2005 L 255, p. 22). Operative part The Court: 1. Declares that, by failing to adopt, within the prescribed period, all the laws, regulations and administrative provisions necessary to comply with Directive 2005/36/EC of the European Parliament and of the Council of 7 September 2005 on the recognition of professional qualifications, the Republic of Austria has failed to fulfil its obligations under Article 63 of that directive; 2. Orders the Republic of Austria to pay the costs.

62009TJ0307

it

Ricorso proposto contro la decisione della seconda commissione di ricorso dell’UAMI 11 maggio 2009 (procedimento R 27/2009‑2) relativa ad una domanda di registrazione del segno denominativo NATURALLY ACTIVE come marchio comunitario. Dati della causa Richiedente il marchio comunitario: Liz Earle Beauty Co. Ltd Marchio comunitario di cui trattasi: Marchio denominativo NATURALLY ACTIVE per prodotti e servizi delle classi 3, 5, 16, 18, 35 e 44 – domanda n. 6531438 Decisione dell’esaminatore: Diniego della registrazione Decisione della commissione di ricorso: Rigetto del ricorso Dispositivo 1) La decisione della seconda commissione di ricorso dell’Ufficio per l’armonizzazione nel mercato interno (marchi, disegni e modelli) (UAMI) 11 maggio 2009 (procedimento R 27/2009‑2) è annullata nella parte in cui nega la registrazione come marchio comunitario del segno denominativo NATURALLY ACTIVE per borse per il bucato, borse e cofanetti per cosmetici, borse da spiaggia, borse a mano, zaini, borse con chiusura a cordino, portamonete, portafogli, «vanity case», borse trucco, borse di tela e astucci porta-specchi rientranti nella classe 18, ai sensi dell’Accordo di Nizza 15 giugno 1957, relativo alla classificazione internazionale dei prodotti e dei servizi ai fini della registrazione dei marchi, come riveduto e modificato. 2) Il ricorso è respinto per il resto. 3) La Liz Earle Beauty Co. Ltd sopporterà le proprie spese nonché due terzi delle spese sostenute dall’UAMI. Quest’ultimo sopporterà un terzo delle proprie spese

61994CJ0202

fr

Motifs de l'arrêt 1 Par décision du 5 juillet 1994, parvenue à la Cour le 11 juillet 1994, le Gerechtshof te' s-Hertogenbosch a posé, en vertu de l'article 177 du traité CE, trois questions préjudicielles relatives à l'interprétation des articles 1er, paragraphe 1, et 14 de la directive 79/409/CEE du Conseil, du 2 avril 1979, concernant la conservation des oiseaux sauvages (JO L 103, p. 1, ci-après la «directive»). 2 Ces questions ont été soulevées dans le cadre d'une procédure pénale engagée à l'encontre de M. van der Feesten en application de la Vogelwet du 31 décembre 1936 (loi sur les oiseaux). Celui-ci s'étant vu saisir à son domicile un lot d'oiseaux appartenant à la sous-espèce Carduelis carduelis caniceps ou chardonneret cendré, importés du Danemark, il a fait opposition à cette mesure en vue d'obtenir leur restitution. 3 Il ressort du dossier que la Vogelwet interdit, sauf exceptions, de détenir, de proposer d'acheter, d'acheter, d'offrir à la vente, de vendre, de livrer, de transporter, d'offrir de transporter, d'importer, de faire transiter ou d'exporter du territoire néerlandais les oiseaux qui appartiennent à l'une des espèces vivant à l'état sauvage en Europe ou des produits obtenus à partir de ces oiseaux. 4 La directive, et notamment ses articles 5 et 6, dispose que sont interdits, de manière générale et sous réserve de certaines exceptions, la détention et le commerce de toutes les espèces d'oiseaux vivant naturellement à l'état sauvage sur le territoire européen des États membres auquel le traité est d'application. 5 Dans son ordonnance de renvoi, le juge national expose que le Carduelis carduelis ou chardonneret est lui-même, et par l'intermédiaire de plusieurs de ses sous-espèces, une espèce d'oiseaux vivant naturellement à l'état sauvage sur le territoire européen des États membres auquel le traité est d'application. Toutefois, le Carduelis carduelis caniceps serait une sous-espèce ne vivant naturellement à l'état sauvage qu'en dehors du territoire européen en question. 6 Éprouvant des doutes quant à la question de savoir si la réglementation néerlandaise, en application de laquelle le lot d'oiseaux en cause a été saisi, transposait correctement la directive, le juge de renvoi a décidé de surseoir à statuer et de poser à la Cour les questions préjudicielles suivantes: «1) Une réglementation nationale de protection des oiseaux (au sens de la directive 79/409/CEE, du 2 avril 1979, concernant la conservation des oiseaux sauvages, telle que modifiée à différentes reprises par la suite), qui protège des oiseaux dont il est établi qu'ils appartiennent à une sous-espèce qui, comme telle, ne vit pas naturellement à l'état sauvage sur le territoire européen des États membres, et ce au seul motif que l'espèce (principale) et/ou d'autres sous-espèces de cette espèce principale vivent en revanche naturellement à l'état sauvage sur ce territoire ou sur celui de l'État membre concerné, est-elle compatible avec les termes et/ou la portée de la directive, et plus particulièrement avec les dispositions des articles 1er, paragraphe 1, et 14 de celle-ci? 2) Aux fins de la réponse à la première question, importe-t-il que les autorités compétentes de l'État membre concerné puissent affirmer que, pour les autorités chargées des poursuites et disposant des compétences techniques requises, il est impossible ou très difficile de distinguer les oiseaux de la sous-espèce concernée d'autres oiseaux appartenant à la même espèce (principale) ou à d'autres sous-espèces de cette espèce principale ou encore à d'autres espèces ou sous-espèces? 3) Au cas où il faudrait considérer que l'on est en présence d'une mesure plus stricte au sens de l'article 14 de la directive, la question de savoir si les oiseaux de la sous-espèce concernée découverts dans l'État membre concerné ont été importés en provenance d'un autre État membre qui aurait pu adopter une même mesure plus stricte, mais qui, en l'espèce, n'a/avait pas (encore) adopté une telle mesure au moment des faits litigieux, fait-elle alors une différence?» Sur la première question 7 Par sa première question, le juge national vise à savoir si la directive s'applique aux sous-espèces d'oiseaux ne vivant naturellement à l'état sauvage qu'en dehors du territoire européen des États membres, dès lors que l'espèce à laquelle elles appartiennent ou d'autres sous-espèces de cette espèce vivent naturellement à l'état sauvage sur le territoire en question. 8 A titre liminaire, il y a lieu de relever que, aux termes des deuxième et troisième considérants de la directive, «... un grand nombre d'espèces d'oiseaux vivant naturellement à l'état sauvage (sur le territoire européen des États membres) subissent une régression de leur population, très rapide dans certains cas, et que cette régression constitue un danger sérieux pour la conservation du milieu naturel, notamment à cause des menaces qu'elle fait peser sur les équilibres biologiques;» «... la protection efficace des oiseaux[, notamment des espèces migratrices, qui constituent une grande partie du patrimoine aviaire commun,] est un problème d'environnement typiquement transfrontalier qui implique des responsabilités communes». 9 Quant au champ d'application de la directive, l'article 1er, paragraphe 1, de celle-ci dispose que «La présente directive concerne la conservation de toutes les espèces d'oiseaux vivant naturellement à l'état sauvage sur le territoire européen des États membres auquel le traité est d'application. Elle a pour objet la protection, la gestion et la régulation de ces espèces et en réglemente l'exploitation.» 10 Il ressort tant de ces considérants que de l'article 1er de la directive et, plus généralement, de cette dernière considérée dans son ensemble qu'elle vise à la protection efficace de l'avifaune européenne et que cette protection est bâtie autour de la notion d'espèce. 11 En taxinomie aviaire, la notion d'espèce englobe, par définition, toutes ses subdivisions, telles que les races et les sous-espèces. En conséquence, un individu d'une sous-espèce appartiendra toujours à l'espèce dont relève la sous-espèce en question. 12 A supposer que le champ d'application de la directive soit défini en fonction de la notion taxinomique d'espèce, il s'ensuit que, dès lors qu'une sous-espèce vit naturellement à l'état sauvage sur le territoire européen des États membres auquel le traité est d'application, l'espèce à laquelle appartient cette sous-espèce est à considérer comme une espèce européenne et, partant, toutes les autres sous-espèces de l'espèce en question, y compris celles non européennes, sont concernées par la directive. 13 A cet égard, il convient de relever que, si la notion d'espèce recouvre une entité biologique dont la définition scientifique est largement reconnue et repose sur des caractères faisant partie du patrimoine génétique des individus de l'espèce concernée, il n'en est pas de même pour la notion de sous-espèce. Celle-ci désigne en effet une population qui, à l'intérieur d'une espèce, se distingue d'autres populations de la même espèce par des critères tels que la morphologie, l'habitat ou le comportement de ses individus. 14 A l'appui de ces considérations, il y a lieu de rappeler que, comme l'ont relevé le gouvernement français et la Commission, les individus issus d'accouplements entre individus d'espèces différentes sont généralement stériles, alors que les individus issus d'accouplements entre individus appartenant à des sous-espèces de la même espèce sont féconds. 15 Il apparaît donc que la notion de sous-espèce n'est pas fondée sur des critères distinctifs aussi rigoureux et objectifs que ceux qui servent à délimiter les espèces entre elles. Ainsi, il n'est pas rare qu'il y ait des divergences au sein de la communauté scientifique quant à la possibilité d'isoler et de distinguer certaines sous-espèces les unes des autres. 16 Il découle de ce qui précède que, si le champ d'application de la directive était limité aux sous-espèces qui vivent sur le territoire européen et ne s'étendait pas aux sous-espèces non européennes, la directive, comme l'ont soutenu en substance les gouvernements français et néerlandais ainsi que la Commission, serait difficile à mettre en application dans les États membres et risquerait, en conséquence, de donner lieu à une application non uniforme dans la Communauté. Un tel résultat, d'une part, irait à l'encontre de l'objectif de la protection efficace de l'avifaune européenne et, d'autre part, pourrait conduire à des distorsions de concurrence à l'intérieur de la Communauté. 17 Par ailleurs, il convient de faire observer que, si les sous-espèces non européennes pouvaient être librement introduites dans la Communauté, le risque évoqué notamment par le gouvernement français et par la Commission que des sous-espèces exotiques y soient lâchées dans la nature, avec pour conséquence une modification artificielle de l'avifaune naturelle de la Communauté, ne saurait être exclu. Cela est incompatible avec l'objectif de la sauvegarde des équilibres biologiques, tel qu'il ressort du deuxième considérant de la directive. 18 Eu égard aux développements qui précèdent, il y a lieu de répondre à la première question que la directive s'applique aux sous-espèces d'oiseaux ne vivant naturellement à l'état sauvage qu'en dehors du territoire européen des États membres, dès lors que l'espèce à laquelle elles appartiennent ou d'autres sous-espèces de cette espèce vivent naturellement à l'état sauvage sur le territoire en question. Sur les autres questions 19 Compte tenu de la réponse donnée à la première question, les deuxième et troisième questions sont devenues sans objet. Décisions sur les dépenses Sur les dépens 20 Les frais exposés par les gouvernements néerlandais et français, ainsi que par la Commission des Communautés européennes, qui ont soumis des observations à la Cour, ne peuvent faire l'objet d'un remboursement. La procédure revêtant, à l'égard des parties au principal, le caractère d'un incident soulevé devant la juridiction nationale, il appartient à celle-ci de statuer sur les dépens. Dispositif Par ces motifs, LA COUR (troisième chambre), statuant sur les questions à elle soumises par le Gerechtshof te 's-Hertogenbosch, par décision du 5 juillet 1994, dit pour droit: La directive 79/409/CEE du Conseil, du 2 avril 1979, concernant la conservation des oiseaux sauvages, s'applique aux sous-espèces d'oiseaux ne vivant naturellement à l'état sauvage qu'en dehors du territoire européen des États membres, dès lors que l'espèce à laquelle elles appartiennent ou d'autres sous-espèces de cette espèce vivent naturellement à l'état sauvage sur le territoire en question.

62004CJ0105

fi

1       Nederlandse Federatieve Vereniging voor de Groothandel op Elektrotechnisch Gebied (Alankomaiden sähkötekniikka-alan tukkukaupan liitto, jäljempänä FEG) vaatii valituksessaan, että Euroopan yhteisöjen ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen yhdistetyissä asioissa T‑5/00 ja T‑6/00, Nederlandse Federatieve Vereniging voor de Groothandel op Elektrotechnisch Gebied ja Technische Unie vastaan komissio, 16.12.2003 antama tuomio (Kok. 2003, s. II‑5761; jäljempänä valituksenalainen tuomio) kumotaan tai että kyseinen tuomio kumotaan ainakin asian T‑5/00 osalta siltä osin kuin ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin hylkäsi FEG:n kanteen, jossa vaadittiin EY:n perustamissopimuksen 81 artiklan mukaisesta menettelystä (Asia IV/33.884 – Nederlandse Federatieve Vereniging voor de Groothandel op Elektrotechnisch Gebied (FEG) ja Technische Unie (TU)) 26 päivänä lokakuuta 1999 tehdyn komission päätöksen 2000/117/EY (EYVL 2000, L 39, s. 1; jäljempänä riidanalainen päätös) kumoamista. Tosiseikat 2       CEF Holdings Ltd ‑niminen yhtiö, joka on Yhdistyneeseen kuningaskuntaan sijoittautunut sähköteknisten tuotteiden tukkukauppias, ja sen tytäryhtiö CEF City Electrical Factors BV, jonka perustaminen liittyi siihen, että mainittu yhtiö aloitti toiminnan Alankomaiden markkinoilla (jäljempänä yhteisnimellä CEF), tekivät 18.3.1991 Euroopan yhteisöjen komissiolle kantelun, joka koski kyseisten yhtiöiden kohtaamia toimitusongelmia Alankomaissa. 3       Tämä kantelu koski kolmea Alankomaissa sähkötekniikan markkinoilla toimivaa yritysten yhteenliittymää. FEG:n lisäksi kyse oli Nederlandse Vereniging van Alleenvertegenwoordigers op Elektrotechnisch Gebiedistä (Alankomaiden sähkötekniikka-alan yksinmyyntiin oikeutettujen myyntiedustajien liitto, jäljempänä NAVEG) ja Unie van de Elektrotechnische Ondernemersistä (Sähkötekniikka-alan yritysten unioni, jäljempänä UNETO). 4       CEF moitti mainitussa kantelussa näitä kolmea yhteenliittymää ja niiden jäseniä siitä, että ne olivat tehneet kollektiivisia ja vastavuoroisia yksinmyyntisopimuksia Alankomaissa sähköteknisten tuotteiden jakeluketjun kaikilla tasoilla, minkä johdosta sellaisen sähköteknisten tuotteiden tukkukauppiaan, joka ei ollut FEG:n jäsen, oli lähes mahdotonta aloittaa toiminta Alankomaiden markkinoilla. Täten valmistajat ja niiden myyntiedustajat tai maahantuojat toimittivat sähköteknisiä tuotteita ainoastaan FEG:n jäsenille ja asennusurakoitsijat tekivät hankintansa ainoastaan niiltä. 5       CEF laajensi kantelunsa kohdetta myöhemmin vuosina 1991 ja 1992 ilmiantamalla FEG:n ja sen jäsenten välisiä sopimuksia, jotka koskivat hintoja ja hintojen alennuksia, sopimuksia, joilla pyrittiin estämään se, että CEF voisi osallistua tiettyihin hankkeisiin, sekä tiettyjen sähköteknisten tuotteiden valmistajien ja FEG:n jäseninä olevien tukkukauppiaiden välisiä vertikaalisia, hintoja koskevia sopimuksia. 6       Komissio lähetti 16.9.1991 FEG:lle ja sen jäsenille varoituskirjeen sekä useita tietojensaantipyyntöjä FEG:lle, ja sen yksiköt tekivät tarkastuksia, jotka koskivat yhdenmukaistamista, jota FEG:n jäsenten väitettiin toteuttaneen, minkä jälkeen komissio lähetti 3.7.1996 väitetiedoksiannon FEG:lle ja seitsemälle sen jäsenyrityksistä, joiden joukossa oli Technische Unie BV (jäljempänä TU). Suullinen kuuleminen järjestettiin 19.11.1997 kaikkien väitetiedoksiannon adressaattien sekä CEF:n läsnä ollessa. 7       Komissio teki 26.10.1999 riidanalaisen päätöksen, jossa todetaan seuraavaa: –       FEG on rikkonut EY 81 artiklan 1 kohtaa, kun se tekemällä NAVEG:n kanssa sopimuksen sekä yhteensovittamalla menettelytapoja NAVEG:n ulkopuolisten tavarantoimittajien kanssa muodosti kollektiivisen yksinoikeusjärjestelyn, jolla pyrittiin estämään toimitukset FEG:hen kuulumattomille yrityksille (riidanalaisen päätöksen 1 artikla) –       FEG on rikkonut EY 81 artiklan 1 kohtaa rajoittamalla suoraan ja epäsuorasti jäsentensä vapautta määrätä myyntihintansa, mikä toteutettiin hinnoista ja julkaisuista tehtyjen sitovien sopimusten ja FEG:n jäsenille jaettujen brutto‑ ja nettohintoja koskevien suositusten avulla sekä tarjoamalla FEG:n jäsenille neuvottelupaikka, jossa näiden oli mahdollista keskustella hinnoista ja alennuksista (riidanalaisen päätöksen 2 artikla) –       TU on rikkonut EY 81 artiklan 1 kohtaa osallistumalla aktiivisesti riidanalaisen päätöksen 1 ja 2 artiklassa tarkoitettuihin rikkomisiin (kyseisen päätöksen 3 artikla). 8       FEG:lle määrättiin 4,4 miljoonan euron sakko ja TU:lle 2,15 miljoonan euron sakko edellisessä kohdassa mainituista rikkomisista (riidanalaisen päätöksen 5 artikla). 9       Komissio kuitenkin otti huomioon menettelyn huomattavan keston (102 kuukautta) ja päätti omasta aloitteestaan alentaa sakkojen määrää 100 000 eurolla. Riidanalaisessa päätöksessä todetaan tältä osin seuraavaa: ”(152) – – Komissio myöntää, että käsiteltävässä tapauksessa menettely, joka alkoi vuonna 1991, on kestänyt huomattavan kauan. Tähän on erilaisia syitä, jotka osaksi johtuvat komissiosta ja osittain osapuolista. Komissio myöntää olevansa omalta osaltaan vastuussa asian pitkittymisestä. (153)          Näistä syistä komissio alentaa sakon määrää FEG:n osalta [4,5 miljoonasta eurosta] 4,4 miljoonaan euroon ja TU:n osalta [2,25 miljoonasta eurosta] 2,15 miljoonaan euroon.” Kanne ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimessa ja valituksenalainen tuomio 10     FEG nosti ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimeen 14.1.2000 jättämällään kannekirjelmällä kanteen (T‑5/00), jossa vaadittiin ensisijaisesti riidanalaisen päätöksen kumoamista, toissijaisesti kyseisen päätöksen 5 artiklan 1 kohdan kumoamista tai ainakin FEG:lle määrätyn sakon määrän alentamista tuhanteen euroon. 11     TU nosti ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimeen samana päivänä jättämällään kannekirjelmällä kanteen (T‑6/00), jonka kohde oli sama kuin FEG:n kanteen kohde. 12     Ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen ensimmäisen jaoston puheenjohtaja hyväksyi 16.10.2000 antamallaan määräyksellä CEF:n väliintulijaksi tukemaan komission vaatimuksia. 13     Valituksenalaisessa tuomiossa FEG:n ja TU:n kanteet, jotka yhdistettiin suullista käsittelyä ja tuomion antamista varten, hylättiin. Kyseiset asianosaiset velvoitettiin vastaamaan omista oikeudenkäyntikuluistaan sekä korvaamaan komissiolle ja ensimmäisessä oikeusasteessa väliintulijoina olleille osapuolille aiheutuneet oikeudenkäyntikulut molemmissa asioissa, jotka kantajat olivat panneet vireille. Asianosaisten vaatimukset yhteisöjen tuomioistuimessa 14     FEG vaatii valituksessaan, että yhteisöjen tuomioistuin –       kumoaa valituksenalaisen tuomion tai kumoaa sen ainakin asiaa T‑5/00 koskevilta osin, käsittelee asian uudelleen ja kumoaa riidanalaisen päätöksen kokonaan tai osittain ja ainakin alentaa huomattavasti FEG:lle määrätyn sakon määrää –       toissijaisesti kumoaa valituksenalaisen tuomion tai ainakin kumoaa sen asiaa T‑5/00 koskevilta osin ja palauttaa kyseisen asian ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimeen –       velvoittaa komission korvaamaan molemmissa oikeusasteissa aiheutuneet oikeudenkäyntikulut. 15     Komissio vaatii, että yhteisöjen tuomioistuin –       jättää valituksen kokonaan tutkimatta tai ainakin hylkää sen perusteettomana –       velvoittaa FEG:n korvaamaan oikeudenkäyntikulut. Valitusperusteet 16     FEG vetoaa valituksensa tueksi seitsemään valitusperusteeseen, jotka koskevat sitä, että ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin –       loukkasi käsittelyaikojen kohtuullisuuden periaatetta, kun se totesi, ettei hallinnollisen menettelyn liiallisen keston pitänyt johtaa riidanalaisen päätöksen kumoamiseen –       loukkasi syyttömyysolettamaa ja perusteluvelvollisuutta koskevia periaatteita, kun se ei pitänyt tiettyjä varoituskirjeen lähettämisen jälkeen laadittuja asiakirjoja asianomaisen puolesta puhuvina todisteina –       rikkoi EY 81 artiklan 1 kohtaa ja loukkasi perusteluvelvollisuutta siltä osin kuin se piti uskottavina komission esittämiä todisteita, jotka koskivat väitetyn kollektiivisen yksinoikeusjärjestelyn kestoa –       rikkoi EY 81 artiklan 1 kohtaa ja loukkasi perusteluvelvollisuutta, kun se sivuutti FEG:n argumentit, jotka liittyivät hintoja koskeviin sopimuksiin, tai kun se esitti kyseiset argumentit virheellisesti –       loukkasi perusteluvelvollisuutta, joka liittyi FEG:n vastuuseen väitetyn kollektiivisen yksinmyyntijärjestelyn laajentamisesta NAVEG:hen kuulumattomiin tavarantoimittajiin –       rikkoi neuvoston asetuksen N:o 17 (perustamissopimuksen [81] ja [82] artiklan ensimmäinen täytäntöönpanoasetus), joka on annettu 6 päivänä helmikuuta 1962 (EYVL 1962, 13, s. 204), 15 artiklan 2 kohtaa tai loukkasi suhteellisuusperiaatetta sakkojen vahvistamisessa ja perusteluvelvollisuutta, kun se hylkäsi FEG:n ja TU:n argumentit, jotka koskivat rikkomisten kestoa –       rikkoi asetuksen N:o 17 15 artiklan 2 kohtaa tai loukkasi suhteellisuusperiaatetta sakkojen vahvistamisessa ja perusteluvelvollisuutta, kun se totesi, että FEG ja TU eivät esittäneet – hallinnollisen menettelyn liiallisesta kestosta huolimatta – seikkoja, joilla perusteltaisiin sakon määrän alentaminen. Valituksen tarkastelu Ensimmäinen valitusperuste, joka koskee käsittelyaikojen kohtuullisuuden periaatteen loukkaamista Asianosaisten lausumat 17     FEG väittää, että yhteisön oikeuden yleisen periaatteen nojalla komissiolla on velvollisuus tehdä päätöksensä kohtuullisessa ajassa. Ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin loukkasi tätä periaatetta, kun se totesi valituksenalaisen tuomion 94 kohdassa, että kaikki väitteet, jotka koskivat kohtuullisen ajan ylittymistä, oli hylättävä ja että riidanalaista päätöstä ei ollut kumottava hallinnollisen menettelyn liiallisen keston perusteella. 18     FEG väittää, että vakiintuneen oikeuskäytännön mukaan on syytä tehdä ero yhtäältä tutkintavaiheen ja toisaalta komission väitetiedoksiannosta kyseisen toimielimen tekemään päätökseen ulottuvan vaiheen välillä. 19     Tutkintavaiheen osalta ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin totesi FEG:n mukaan virheellisesti valituksenalaisen tuomion 79 kohdassa, että pelkkä hallinnollisen menettelyn tämän vaiheen pitkittäminen ei ole sellaisenaan omiaan vaarantamaan puolustautumisoikeuksia, koska yhteisön kilpailupolitiikan alalla käytävässä menettelyssä asianosaisia ei moitita virallisesti mistään ennen väitetiedoksiannon vastaanottamista. 20     Lisäksi FEG riitauttaa ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen tulkinnan Euroopan ihmisoikeustuomioistuimen oikeuskäytännöstä, joka koskee sitä, mistä hetkestä alkaa kulua Roomassa 4.11.1950 allekirjoitetun, ihmisoikeuksien ja perusvapauksien suojaamiseksi tehdyn yleissopimuksen 6 artiklan 1 kappaleessa tarkoitettu kohtuullinen aika, joka ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen mukaan ”alkaa hetkestä, jolloin henkilöä syytetään rikoksesta” (valituksenalaisen tuomion 79 kohta). 21     FEG päättelee mainitusta oikeuskäytännöstä, että toisin kuin ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin totesi, kohtuullinen aika alkoi joko kesäkuussa 1991, jolloin komissio lähetti sille ensimmäisen tietojensaantipyynnön ja antoi sille tiedon kyseisen pyynnön taustalla olevan CEF:n valituksen, joka oli tämän pyynnön liitteenä, sisällöstä, tai viimeistään 16.9.1991, jolloin komission varoituskirje oli päivätty. 22     FEG väittää lisäksi, että valituksenalaisen tuomion 87 kohdasta ilmenee, ettei ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin havainnut, millaisia vaikeuksia menettelyn liiallisesta kestosta aiheutui. FEG vetoaa siihen, että näin pitkäkestoisen menettelyn yhteydessä on mahdotonta ottaa yhteys asianomaisiin henkilöihin selvitysten saamiseksi pöytäkirjojen ja muiden kyseessä olevien yritysten hallitusten kokouksiin liittyvien asiakirjojen tietyistä kohdista, koska kyseisten yritysten johdon ja henkilöstön osalta tapahtuu merkittävästi vaihtuvuutta. Kyse ei ole, kuten ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin virheellisesti toteaa mainitussa 87 kohdassa, kirjallisten todisteiden häviämisestä. 23     Lisäksi FEG huomauttaa, että koska valtaosa tosiseikoista tapahtui niin kauan aikaa sitten, ettei kukaan niistä henkilöistä, joita asia välittömästi koskee, muista tosiseikkoja riittävän tarkasti, FEG:n oli erittäin vaikeaa ja jopa mahdotonta puolustautua tehokkaasti. 24     FEG väittää lisäksi, että ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin teki virheen, kun se jätti kokonaan huomioimatta FEG:n intressin saattaa menettely päätökseen pikaisesti, koska FEG:n olemassaolo oli tässä oikeusriidassa suoraan uhattuna. FEG ei voinut riidanalaisen päätöksen antamisen jälkeen ryhtyä mihinkään toimintaan, ja sen jäsenten lukumäärä pieneni kuudestakymmenestä yhdeksääntoista. 25     Komissio väittää, että ensimmäinen valitusperuste perustuu valituksenalaisen tuomion 79 kohdan virheelliseen tulkintaan, koska kyseistä kohtaa on luettava yhdessä sitä edeltävien 77 ja 78 kohdan kanssa. 26     Komission mukaan ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin totesi valituksenalaisen tuomion 77 kohdassa, että hallinnollisen menettelyn ensimmäinen vaihe kesti liian kauan. Ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin otti siten huomioon mainitun menettelyn ensimmäisen vaiheen, kun se arvioi sitä, oliko aika, joka kului tämän menettelyn ensimmäisten toimien ja riidanalaisen päätöksen tekemisen välillä, kohtuullinen. 27     Komissio väittää, että kun ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin katsoi, että sekä hallinnollisen menettelyn ensimmäinen että sen toinen vaihe olivat kestäneet liian kauan, ja kun se tarkasteli myöhemmin sitä, oliko tällaisella kohtuullisen ajan ylittämisellä vaarannettu FEG:n puolustautumisoikeudet, sen menettely oli sopusoinnussa yhteisöjen tuomioistuimen sen oikeuskäytännön kanssa, jonka mukaan tutkimuksen eri vaiheiden kohtuuton kesto ei merkitse automaattisesti käsittelyaikojen kohtuullisuuden periaatteen loukkaamista. Komission mukaan on myös välttämätöntä, että kyseessä olevat yritykset osoittavat, että tällä kohtuuttomalla kestolla vaarannettiin puolustautumisoikeudet (yhdistetyt asiat C‑238/99 P, C‑244/99 P, C‑245/99 P, C‑247/99 P, C‑250/99 P–C‑252/99 P ja C‑254/99 P, Limburgse Vinyl Maatschappij ym. v. komissio, tuomio 15.10.2002, Kok. 2002, s. I‑8375, 173–178 kohta). 28     Esillä olevassa asiassa FEG ei komission mukaan esittänyt vakuuttavia todisteita sen väitteensä tueksi, jonka mukaan hallinnollisen menettelyn liiallisella kestolla vaarannettiin puolustautumisoikeudet. Komissio vetoaa valituksenalaisen tuomion 87–92 kohtaan osoittaakseen, että ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin ulotti analyysinsä sekä mainitun menettelyn ensimmäiseen että sen toiseen vaiheeseen, kun se tarkasteli kysymystä siitä, oliko sen toteama kyseisen menettelyn kohtuuton kesto vaikuttanut tässä tapauksessa FEG:n puolustautumisoikeuksiin. Komission mukaan ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin hylkäsi yksitellen seikat, joihin FEG vetosi osoittaakseen, että puolustautumisoikeuksia oli loukattu, ja tämä hylkääminen perustui joko paikkansapitäviin oikeudellisia seikkoja koskeviin toteamuksiin tai tosiseikkoja koskeviin toteamuksiin, joita ei voida tarkastella uudelleen valitusasiassa. 29     Sen moitteen osalta, jonka FEG kohdistaa ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimeen siitä syystä, että tämä ei ottanut huomioon ongelmia, joita FEG:lle aiheutui hallinnollisen menettelyn liiallisen keston johdosta sen puolesta puhuvien todisteiden kokoamisessa, komissio viittaa valituksenalaisen tuomion 87 kohtaan, jossa muistutetaan, että yleisen varovaisuusvelvoitteen nojalla yritysten on säilytettävä huolellisesti kirjanpidossaan tai arkistossaan seikat, jotka liittyvät niiden toimintaan, ja tämä velvollisuus on olemassa erityisesti siitä hetkestä alkaen, kun yritykselle osoitetaan tietojensaantipyyntö tai varoituskirje. 30     Komissio viittaa FEG:llä olevan menettelyn joutuisaa etenemistä koskevan intressin osalta valituksenalaisen tuomion 80 kohtaan, jossa ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin vahvisti nimenomaisesti, että kun yritys on vastaanottanut väitetiedoksiannon, sillä on erityinen intressi siihen, että komissio noudattaa tässä menettelyn vaiheessa erityistä ripeyttä, kunhan puolustautumisoikeuksia ei vaaranneta. Komissio väittää, että ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin tarkasteli myöhemmin tällaisen seikan valossa sitä, vaikuttiko kohtuullisen keston ylittäminen FEG:n puolustukseen. 31     Komissio väittää, että ensimmäisen valitusperusteen tutkittavaksi ottamisen perusteet puuttuvat selvästi, koska sillä pyritään kyseenalaistamaan ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen suorittama tosiseikkojen arviointi, joka koski sitä, haittasiko kohtuullisen ajan ylittäminen FEG:n puolustuksen valmistelua, ja että kyseinen valitusperuste on selvästi perusteeton siltä osin kuin se perustuu virheelliseen tulkintaan valituksenalaisesta tuomiosta. 32     Myös CEF väittää sille tiedoksiannetun valituksen johdosta antamassaan vastauksessa, että FEG:n ensimmäinen valitusperuste perustuu valituksenalaisen tuomion virheelliseen tulkintaan. Kohtuullista aikaa arvioidessaan ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin on perustellusti ulottanut tutkintansa koskemaan ajanjaksoa, joka alkoi tietojensaantipyynnön ajankohdasta eli 25.7.1991. 33     Kohtuullisen käsittelyajan ja puolustautumisoikeuksien loukkaamisen osalta CEF viittaa asiassa C‑185/95 P, Baustahlgewebe vastaan komissio, 17.12.1998 annetun tuomion (Kok. 1998, s. I‑8417) 49 kohtaan väittäessään, että ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin ei ole soveltanut virheellistä oikeudellista käsitettä katsoessaan, että vaikka hallinnollisen menettelyn ensimmäinen vaihe on kestänyt liian kauan, käsittelyaikojen kohtuullisuuden periaatetta ei ole jätetty noudattamatta näytön puuttuessa siitä, että puolustautumisoikeuksia olisi loukattu. 34     CEF katsoo joka tapauksessa, että käsiteltävänä olevassa tapauksessa on kyse ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen esittämistä tosiseikkoja koskevista toteamuksista, joita yhteisöjen tuomioistuin ei voi tutkia uudelleen. Ensimmäinen valitusperuste on siis jätettävä tutkimatta tai joka tapauksessa hylättävä perusteettomana. Yhteisöjen tuomioistuimen arviointi asiasta 35     Kohtuullisen käsittelyajan noudattaminen kilpailupolitiikkaa koskevissa hallinnollisissa menettelyissä on yhteisön oikeuden yleinen oikeusperiaate, jonka noudattamista yhteisöjen tuomioistuimet valvovat (asia C‑282/95 P, Guérin automobiles v. komissio, tuomio 18.3.1997, Kok. 1997, s. I‑1503, 36 ja 37 kohta sekä em. asia Limburgse Vinyl Maatschappij ym. v. komissio, tuomion 167–171 kohta). 36     On tarkistettava, onko ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin tehnyt oikeudellisen virheen hylätessään väitteet, jotka perustuvat siihen, että komissio on väitetysti loukannut tätä periaatetta. 37     Toisin kuin FEG väittää, ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin on käsittelyaikojen kohtuullisuuden periaatetta soveltaessaan tehnyt eron hallinnollisen menettelyn kahden vaiheen eli väitetiedoksiantoa edeltäneen tutkintavaiheen ja muun hallinnollisen menettelyn välillä (ks. valituksenalaisen tuomion 78 kohta). 38     Tämä menettelytapa on täysin sopusoinnussa yhteisöjen tuomioistuimen oikeuskäytännön kanssa. Yhteisöjen tuomioistuin totesi siten edellä mainituissa yhdistetyissä asioissa Limburgse Vinyl Maatschappij ym. vastaan komissio antamansa tuomion 181–183 kohdassa muun muassa, että hallintomenettelyyn voi kuulua kaksi toisiaan seuraavaa vaihetta, joista molempiin liittyy oma sisäinen logiikka. Ensimmäinen vaihe, joka kestää aina väitetiedoksiantoon asti, alkaa siitä hetkestä, jona komissio yhteisön lainsäätäjän sille antamia valtuuksia käyttäessään ryhtyy toimenpiteisiin, jotka merkitsevät moitetta kilpailusääntöjen rikkomisesta, ja komission on tämän ensimmäisen vaiheen perusteella voitava ottaa kantaa siihen, kuinka menettelyä jatketaan. Toinen vaihe puolestaan kestää väitetiedoksiannosta lopullisen päätöksen tekemiseen. Komission on voitava toisen vaiheen nojalla ottaa lopullisesti kantaa kilpailusääntöjen rikkomista koskevaan moitteeseen. 39     Ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen erotettua toisistaan hallinnollisen menettelyn kaksi vaihetta se siirtyi tutkimaan sitä, olivatko nämä molemmat vaiheet kestäneet liian kauan. 40     Ensimmäisen vaiheen osalta ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin totesi valituksenalaisen tuomion 76 kohdassa, että FEG:lle 16.9.1991 lähetetyn varoituskirjeen ja 8.12.1994 toteutettujen tarkastusten välillä kului huomattavan pitkä aika. Ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin totesi, että tällainen kesto on liiallinen ja se johtuu komission toimimattomuudesta. 41     Hallinnollisen menettelyn toisen vaiheen osalta ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin totesi valituksenalaisen tuomion 85 kohdassa, että asianosaisten kuulemisen ja riidanalaisen päätöksen tekemisen välillä oli kulunut noin 23 kuukautta, joka oli huomattava aika, eikä sen voitu katsoa olevan FEG:n tai TU:n vastuulla. Ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin päätteli tästä, että komissio oli ylittänyt mainitun päätöksen tekemiseksi normaalisti tarpeellisen ajan. 42     Koska menettelyn liiallisen keston, jonka ei voida katsoa olevan FEG:n tai TU:n vastuulla, toteaminen ei sellaisenaan riitä siihen, että päätellään, että käsittelyaikojen kohtuullisuuden periaatetta on loukattu, ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin arvioi tällaisen keston vaikutusta FEG:n puolustautumisoikeuksiin. Tällaisen lähestymistavan edellytys ilmenee valituksenalaisen tuomion 74 kohdasta, jossa ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin totesi, että kohtuullisen ajan ylittyminen voi olla kumoamisperuste vain silloin, kun kyse on päätöksestä, jossa on todettu kilpailusääntöjen rikkomiset, jos on näytetty toteen, että tätä periaatetta loukkaamalla on vaarannettu kyseessä olevien yritysten puolustautumisoikeudet. Ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen mukaan tätä erityistapausta lukuun ottamatta ratkaisun tekemistä kohtuullisessa ajassa koskevan velvoitteen noudattamatta jättäminen ei vaikuta asetuksen N:o 17 mukaisen hallinnollisen menettelyn pätevyyteen. 43     Tähän kriteeriin on täysin sallittua vedota käsittelyaikojen kohtuullisuuden periaatteen loukkaamisen toteamisessa. Yhteisöjen tuomioistuin nimittäin totesi edellä mainitussa asiassa Baustahlgewebe vastaan komissio antamansa tuomion 49 kohdassa ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimessa käydyn menettelyn kestoa koskevan arvion yhteydessä, että todiste, jonka mukaan oikeudenkäynnin kestolla on ollut vaikutuksia asian ratkaisun sisältöön, voi johtaa siihen, että valituksenalainen tuomio kumotaan. Ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin noudatti perusteluissaan samaa lähestymistapaa, kun se katsoi, että komissiossa käydyn menettelyn liiallisesta kestosta oli seurattava riidanalaisen päätöksen kumoaminen, jos FEG:n puolustautumisoikeuksia loukattiin, jolloin on kyse tilanteesta, jossa voidaan väistämättä vaikuttaa menettelyn lopputulokseen. 44     Näin ollen on tarkasteltava ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen analyysia, joka koskee tässä yhteydessä väitettyä FEG:n puolustautumisoikeuksien loukkaamista. 45     Valituksenalaisesta tuomiosta ilmenee, että tämä analyysi rajoittuu sen arvioimiseen, mikä vaikutus hallinnollisen menettelyn toisen vaiheen liiallisella kestolla oli FEG:n puolustautumisoikeuksien käyttöön. Ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin totesi muun muassa mainitun tuomion 93 kohdassa, että hallinnollisen menettelyn liiallinen pitkittyminen suullisen kuulemisen jälkeen ei ollut vaikuttanut FEG:n ja TU:n puolustautumisoikeuksiin. 46     Väitetiedoksiantoa edeltäneen tutkintavaiheen osalta ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin totesi valituksenalaisen tuomion 79 kohdassa, että pelkkä hallinnollisen menettelyn tämän vaiheen pitkittäminen ei ollut sellaisenaan omiaan vaarantamaan puolustautumisoikeuksia, koska FEG:tä ja TU:ta ei moitittu virallisesti mistään ennen väitetiedoksiannon vastaanottamista. 47     Tämä päätelmä on oikea siltä osin kuin ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin on katsonut, että FEG:lle ja TU:lle on vasta väitetiedoksiannon lähettämisen jälkeen virallisesti ilmoitettu niistä rikkomisista, joista komissio niitä moittii omien tutkimustensa johdosta. Ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen päättelyn takana oleva ajatus on se, että kyseessä olevat yritykset voivat ainoastaan hallinnollisen menettelyn toisessa vaiheessa täysin vedota puolustautumisoikeuksiin, mitä ne eivät voi tehdä väitetiedoksiantoa edeltävässä vaiheessa, koska komissio ei ole tuolloin muotoillut toteamiaan väitettyjä rikkomisia koskevia moitteita. 48     Ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen valituksenalaisen tuomion 79 kohdassa esittämässä toteamuksessa ei kuitenkaan oteta huomioon mahdollisuutta, jonka mukaan tutkintavaiheen liiallinen kesto olisi voinut vaikuttaa FEG:n puolustautumisoikeuksien käyttöön hallinnollisen menettelyn toisessa vaiheessa eli väitetiedoksiannon lähettämisen jälkeen. 49     Hallinnollisen menettelyn ensimmäisen vaiheen liiallinen kesto voi vaikuttaa kyseessä olevien yritysten tuleviin puolustautumismahdollisuuksiin erityisesti vähentämällä puolustautumisoikeuksien tehokkuutta, kun niihin vedotaan menettelyn toisessa vaiheessa. Kuten julkisasiamies on ratkaisuehdotuksensa 129 kohdassa todennut, mitä enemmän aikaa kuluu tutkimustoimenpiteen – käsiteltävänä olevassa tapauksessa varoituskirjeen lähettäminen – ja väitetiedoksiannon välillä, sitä todennäköisempää nimittäin on, että tässä tiedoksiannossa tarkoitettuja rikkomisia koskevia asianomaisen puolesta puhuvia mahdollisia todisteita ei voida enää hankkia tai että niiden hankkiminen on vaikeaa etenkin, kun kyse on asianomaisen puolesta puhuvista todistajista, erityisesti kyseessä olevien yritysten johtoelinten kokoonpanossa mahdollisesti tapahtuneiden muutosten ja niiden muun henkilöstön osalta mahdollisesti tapahtuneiden vaihdosten takia. Käsittelyaikojen kohtuullisuuden periaatetta tarkastellessaan ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin ei ole kyseisen periaatteen toteutumisen osalta ottanut riittävästi huomioon tätä näkökohtaa. 50     Koska puolustautumisoikeuksien kunnioittamisella eli periaatteella, jonka perustavanlaatuisuutta on useaan otteeseen korostettu yhteisöjen tuomioistuimen oikeuskäytännössä (ks. mm. asia 322/81, Michelin v. komissio, tuomio 9.11.1983, Kok. 1983, s. 3461, Kok. Ep. VII, s. 339, 7 kohta), on olennainen merkitys nyt kyseessä olevan menettelyn kaltaisissa menettelyissä, on vältettävä se, että nämä oikeudet voisivat korjaamattomalla tavalla vaarantua tutkintavaiheen liiallisen keston takia ja että tämä kesto voisi estää sellaisten todisteiden esittämisen, joilla pyritään osoittamaan vääräksi sellaisten kilpailukäyttäytymisten olemassaolo, joista kyseessä olevat yritykset joutuvat vastuuseen. Tästä syystä puolustautumisoikeuksien käyttämistä koskevan mahdollisen esteen tutkimista ei pidä rajoittaa siihen samaan vaiheeseen, jossa näillä oikeuksilla on täysi oikeusvaikutus, eli hallinnollisen menettelyn toiseen vaiheeseen. Puolustautumisoikeuksien tehokkuuden mahdollisen heikkenemisen alkusyyn arvioinnin on ulotuttava koko tähän menettelyyn siten, että se koskee sen kokonaiskestoa. 51     Ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin teki siten oikeudellisen virheen siltä osin kuin se rajoitti valituksenalaisessa tuomiossa hallinnollisen menettelyn liiallisesta kestosta väitetysti johtunutta puolustautumisoikeuksien loukkaamista koskevan tutkinnan laajuuden ainoastaan kyseisen menettelyn toiseen vaiheeseen. Se jätti tutkimatta, onko komission vastuulla oleva koko hallinnollisen menettelyn – väitetiedoksiantoa edeltänyt vaihe mukaan lukien – liiallinen kesto voinut vaikuttaa FEG:n ja TU:n tuleviin puolustautumismahdollisuuksiin ja oliko erityisesti jälkimmäinen yritys osoittanut tämän seikan riittävällä tavalla. 52     Tästä seuraa, että FEG:n ensimmäinen valitusperuste on hyväksyttävä siltä osin kuin se perustuu käsittelyaikojen kohtuullisuuden periaatteen soveltamisessa tapahtuneeseen oikeudelliseen virheeseen. Valituksenalainen tuomio on näin ollen kumottava siltä osin kuin siinä todetaan, että hallinnollisen menettelyn ensimmäisen vaiheen pitkittyminen ei ole sellaisenaan voinut vaarantaa FEG:n puolustautumisoikeuksia. 53     Yhteisöjen tuomioistuimen perussäännön 61 artiklan ensimmäisessä kohdassa määrätään, että jos muutoksenhaku todetaan aiheelliseksi, yhteisöjen tuomioistuin kumoaa ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen päätöksen. Se voi tällöin joko itse ratkaista asian lopullisesti, jos asia on ratkaisukelpoinen, tai palauttaa asian ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen ratkaistavaksi. 54     Koska käsiteltävänä olevassa asiassa puolustautumisoikeuksien noudattamatta jättämistä koskevaa kysymystä, jota on tutkittu ottamalla huomioon hallinnollisen menettelyn liiallinen kesto, on käsitelty ensimmäisessä oikeusasteessa ja koska FEG:llä on siten ollut mahdollisuus esittää tältä osin väitteensä, yhteisöjen tuomioistuin voi ratkaista tämän aineellisen kysymyksen. 55     FEG väittää ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimessa nostamassaan kanteessa, että kohtuullisen käsittelyajan noudattamatta jättämisestä seurasi puolustautumisoikeuksien loukkaaminen. Ajan kuluessa FEG:n oli nimittäin entistä hankalampaa hankkia tietoja komission esittämien moitteiden osalta. FEG:n mukaan valtaosa henkilöistä, jotka kuuluivat tämän järjestön johtoon ajanjaksolla, jota komission tutkimus koskee, eivät ole olleet kyseisen järjestön johtoelimissä vuosiin, ja osa aikaisemmista johtajista on jäänyt eläkkeelle, tai heidät on siirretty tehtäviin ulkomaille, eikä heihin saada enää yhteyttä selvitysten saamiseksi. 56     Tältä osin on todettava, että perustelut, joihin FEG on vedonnut tukeakseen väitettä puolustautumisoikeuksien loukkaamisesta, ovat abstrakteja ja epäselviä. FEG:n oli kuitenkin puolustautumisoikeuksien loukkaamisen – myös tutkimusvaiheen liiallisesta kestosta johtuvan – osoittamiseksi näytettävä toteen, että silloin kun väitetiedoksianto annettiin tiedoksi eli 3.7.1996, sen mahdollisuudet osoittaa komission moitteet vääriksi olivat rajoitetut, mikä johtui syistä, jotka olivat seurausta siitä, että hallinnollisen menettelyn ensimmäinen vaihe oli kestänyt kohtuuttoman kauan. 57     Tässä tapauksessa FEG ei täsmentänyt ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimessa nostamassaan kanteessa, keitä ovat ne kyseisessä yhteenliittymässä työskennelleet henkilöt, joiden lähtö esti FEG:tä hankkimasta selvityksiä tapahtumista, joita komission moitteet koskevat. 58     FEG ei myöskään mainitse, milloin kyseiset henkilöt lähtivät tai millaisia FEG:n puolustuksen kannalta välttämättömät tiedot tai täsmennykset olivat luonteeltaan tai laajuudeltaan, eikä FEG mainitse myöskään sitä, mitkä olivat ne olosuhteet, joiden johdosta kyseisten henkilöiden, joiden poissaolo rajoitti puolustautumisoikeuksien tehokasta käyttämistä, oli mahdotonta todistaa asiassa. 59     Näillä yleisillä perusteluilla ei osoiteta puolustautumisoikeuksien tosiasiallista loukkaamista, jota on tarkasteltava kunkin yksittäistapauksen erityisolosuhteiden perusteella. 60     Kaikesta edellä esitetystä seuraa, että FEG:n perustelujen, jotka liittyvät puolustautumisoikeuksien loukkaamiseen, tueksi ei ole vakuuttavia todisteita, joilla osoitettaisiin, että tällainen loukkaaminen olisi voinut seurata väitetiedoksiantoa edeltäneen hallinnollisen menettelyn vaiheen liiallisesta kestosta ja että väitetiedoksiannon antamisajankohtana FEG:n mahdollisuudet puolustautua tehokkaasti olisivat tästä syystä jo heikentyneet. 61     Siten FEG:n kanneperuste, jonka se esitti ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimessa nostamansa kanteen tueksi ja joka koskee käsittelyaikojen kohtuullisuuden periaatteen loukkaamista, ei ole perusteltu, ja se on näin ollen hylättävä. 62     FEG:n ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimessa nostama kanne on näin ollen hylättävä siltä osin kuin se perustuu mainittuun kanneperusteeseen. Toinen valitusperuste, joka koskee varoituskirjeen lähettämistä seuranneiden asianomaisen puolesta puhuvien todisteiden väitettyä sivuuttamista Asianosaisten lausumat 63     FEG arvostelee väitettyä sisäistä ristiriitaa, joka vaikutti ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen arvioon asiasta, siltä osin kuin väitetiedoksiantoa edeltänyttä ajanjaksoa ei otettu huomioon arvioitaessa hallinnollisen menettelyn keston kohtuullisuutta, koska ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen mukaan kyseistä yhteenliittymää vastaan esitettiin moitteita vasta tämän tiedoksiannon lähettämisestä alkaen, kun taas asianomaisen puolesta puhuvia todisteita, jotka liittyvät samaan ajanjaksoon, hylättiin automaattisesti, mikä on omiaan osoittamaan, että FEG:n menettelyä moitittiin hallinnollisen menettelyn ensimmäisestä vaiheesta alkaen. 64     FEG:n mukaan muun muassa valituksenalaisen tuomion 196 ja 208 kohdasta ilmenee, että ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin ei antanut mitään arvoa asianomaisen puolesta puhuville, ensimmäisiä tietojensaantipyyntöjä seuranneille todisteille, jotka ovat tässä tapauksessa 22.5. ja 14.8.1991 päivättyjä kirjeitä, jotka ovat peräisin Spaanderman Lichtilta, joka on NAVEG:n jäsenyritys, ja joilla kyseenalaistetaan komission toteamukset kollektiivisen yksinoikeusjärjestelyn olemassaolosta sekä joilla voidaan kumota komission FEG:hen kohdistamat moitteet. 65     FEG katsoo, että siinä, että ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin hylkäsi nämä menettelyn aloittamista seuranneet asianomaisen puolesta puhuvat todisteet antamatta muuta selitystä kuin ajankohdan, jolloin mainitut todisteet esitettiin, on kyse siitä, että valituksenalaisen tuomion perustelut ovat huomattavan puutteelliset, ja sillä loukataan syyttömyysolettaman periaatetta. 66     Komissio väittää ensisijaisesti, että tämä valitusperuste on jätettävä tutkimatta, koska FEG pyrkii valituksessa saattamaan yhteisöjen tuomioistuimelle uudelleen käsiteltäväksi ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen suorittaman tosiseikkojen arvioinnin, joka koski asiakirja-aineiston todistusarvoa. 67     Toissijaisesti komissio väittää, että FEG:n toinen valitusperuste on perusteeton. Komission mukaan valituksenalaisen tuomion 208 ja 196 kohdassa ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin perusteli riittävästi mainittujen kirjeiden vakuuttavuuden puuttumista. Yhteisöjen tuomioistuimen arviointi asiasta –       Alustavat huomautukset 68     On syytä muistuttaa yhteisöjen tuomioistuimen valitusasioissa harjoittaman valvonnan rajoista. 69     EY 225 artiklasta ja yhteisöjen tuomioistuimen perussäännön 58 artiklan ensimmäisestä kohdasta ilmenee, että ainoastaan ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin on toimivaltainen toisaalta määrittämään ratkaisun perustaksi asetettavan tosiseikaston, lukuun ottamatta sellaisia tapauksia, joissa määritetyn tosiseikaston paikkansapitämättömyys käy ilmi ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimelle toimitetusta aineistosta, ja toisaalta arvioimaan tätä tosiseikastoa. Kun ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin on määrittänyt asian tosiseikaston tai arvioinut sitä, yhteisöjen tuomioistuin on EY 225 artiklan nojalla toimivaltainen harjoittamaan tämän tosiseikaston oikeudelliseen luonnehdintaan ja ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen sen pohjalta tekemiin oikeudellisiin päätelmiin kohdistuvaa valvontaa (ks. mm. em. asia Baustahlgewebe v. komissio, tuomion 23 kohta ja asia C‑551/03 P, General Motors v. komissio, tuomio 6.4.2006, 51 kohta, ei vielä julkaistu oikeustapauskokoelmassa). 70     Yhteisöjen tuomioistuimella ei siten ole toimivaltaa määrittää asian tosiseikastoa eikä lähtökohtaisesti myöskään arvioida sitä selvitystä, johon ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin on asian tosiseikastoa määrittäessään tukeutunut. Silloin, kun tämä selvitys on saatu asianmukaisesti ja todistustaakkaa sekä asian selvittämistä koskevia menettelysääntöjä ja yleisiä oikeusperiaatteita on noudatettu, ainoastaan ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen tehtävänä nimittäin on arvioida sille esitetyn selvityksen näyttöarvoa. Lukuun ottamatta sitä tapausta, että tuomioistuimelle esitetty selvitys on otettu huomioon vääristyneellä tavalla, tämä arviointi ei näin ollen ole sellainen oikeuskysymys, että se sinänsä kuuluisi yhteisöjen tuomioistuimen harjoittaman valvonnan piiriin (em. asia Baustahlgewebe v. komissio, tuomion 24 kohta ja em. asia General Motors v. komissio, tuomion 52 kohta). 71     On toisaalta huomautettava, että kysymys ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen tuomion perustelujen ristiriitaisuudesta tai puutteellisuudesta on oikeuskysymys, minkä vuoksi se voi olla muutoksenhaun kohteena (asia C‑401/96 P, Somaco v. komissio, tuomio 7.5.1998, Kok. 1998, s. I‑2587, 53 kohta ja asia C‑446/00 P, Cubero Vermurie v. komissio, tuomio 13.12.2001, Kok. 2001, s. I‑10315, 20 kohta). 72     Perusteluvelvollisuuden osalta vakiintuneesta oikeuskäytännöstä ilmenee, ettei se velvoita ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuinta esittämään selvitystä, jossa seurattaisiin tyhjentävästi ja kohta kohdalta kaikkia riidan asianosaisten esittämiä päätelmiä. Perustelut voivat siten olla implisiittisiä, kunhan asianosaiset saavat niiden avulla selville syyt, joiden vuoksi kyseiset toimenpiteet on toteutettu, ja toimivaltaisella tuomioistuimella on käytettävissään riittävät tiedot, jotta se kykenee harjoittamaan laillisuusvalvontaansa (ks. vastaavasti yhdistetyt asiat C‑204/00 P, C‑205/00 P, C‑211/00 P, C‑213/00 P, C‑217/00 P ja C‑219/00 P, Aalborg Portland v. komissio, tuomio 7.1.2004, Kok. 2004, s. I‑123, 372 kohta). –       Toisen valitusperusteen tutkiminen 73     Siltä osin kuin FEG pyrkii toisella valitusperusteellaan osoittamaan, että valituksenalaisen tuomion perustelut, jotka koskevat eräiden asiakirjojen todistusarvon hylkäämistä, ovat puutteellisia tai jopa ristiriitaisia, kyseinen valitusperuste on otettava tutkittavaksi. 74     FEG ja TU ovat ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimessa nostamissaan kanteissa riitauttaneet seikat, jotka komissio otti riidanalaisessa päätöksessä huomioon esimerkkeinä sen NAVEG:n ja FEG:n välillä tehdyn ”herrasmiessopimuksen” toteuttamisesta, joka koski toimituksia FEG:n jäsenille (jäljempänä herrasmiessopimus). Tältä osin on tuotu esiin erityisesti kaksi kirjettä Spaanderman Licht ‑nimiseltä yritykseltä. 75     Ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin tarkasteli näiden kirjeiden todistusarvoa valituksenalaisen tuomion 196 ja 208 kohdassa. 76     Erityisesti 14.8.1991 päivätyn kirjeen osalta ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin arvioi mainitussa 196 kohdassa kyseisen kirjeen todistusarvoa punnitsemalla sen sisältöä suhteessa sen asiayhteyteen. Ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin totesi ensinnäkin, että tämä kirje oli osoitettu NAVEG:lle vastauksena NAVEG:n kaksi päivää aiemmin esittämään kysymykseen. Näin ollen NAVEG teki aloitteen kysyä Spaanderman Lichtilta viimeksi mainitun syitä olla toimittamatta tavaraa CEF:lle. Toiseksi ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin totesi, että tämä kirje seurasi komission 25.7.1991 FEG:lle ja TU:lle esittämiä tietojensaantipyyntöjä, joten se ei ollut vakuuttava. 77     Sen kirjeen osalta, jonka Spaanderman Licht lähetti CEF:lle 22.5.1991, ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin totesi, että Spaanderman Licht ainoastaan ilmoitti, ettei se halunnut laajentaa jälleenmyyjäverkostoaan. Ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin kuitenkin totesi, että tämä kirje oli laadittu sen jälkeen, kun komissio oli jo aloittanut tutkimuksensa. 78     Siten valituksenalaisen tuomion 196 ja 208 kohdasta ilmenee, että ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin perusteli riittävästi mainittujen kirjeiden vakuuttavuuden puuttumista ja sitä, että niitä ei otettu huomioon asianomaisen puolesta puhuvina todisteina. 79     Valituksenalaisen tuomion perustelujen ristiriitaisuuden osalta, johon FEG viittaa, on todettava, että kuten julkisasiamies on totesi ratkaisuehdotuksensa 27 kohdassa, koska hallinnollisen menettelyn kohtuullista kestoa ja ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimelle todisteena esitettyjen asiakirjojen todistusvoimaa koskevat arvioinnit eivät ole minkäänlaisessa johdonmukaisessa yhteydessä keskenään, mainittuun tuomioon ei sisälly ristiriitaa. 80     Lisäksi osapuolten ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimelle todisteena esittämien asiakirjojen todistusarvo, jonka arvioiminen on yksinomaan ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen tehtävä, ei välttämättä määräydy sen hallinnollisen menettelyn vaiheen mukaan, jonka kuluessa kyseiset asiakirjat on laadittu. Kuten julkisasiamies totesi ratkaisuehdotuksensa 28 kohdassa, tämä todistusarvo on tutkittava siten, että otetaan huomioon kaikki yksittäistapaukseen liittyvät seikat. Valituksenalaisen tuomion 196 ja 208 kohdasta ilmenee kuitenkin, että se, että komissio oli jo aloittanut tutkimuksensa, ei ole ainut ratkaiseva tekijä, jonka johdosta ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin hylkäsi muun muassa Spaanderman Lichtin 22.5. ja 14.8.1991 päivätyt kirjeet sen vuoksi, että niillä ei voitu kyseenalaistaa komission esittämiä todisteita, jotka koskivat herrasmiessopimuksen täytäntöönpanoa. Mainittuja 196 ja 208 kohtaa ei näin ollen voida tulkita siten, että komission tutkimuksen aloittamisen jälkeen laaditulle asiakirjalle ei voitaisi luonteensa johdosta antaa mitään arvoa todisteena. 81     Edellä esitetyn perusteella toinen valitusperuste, johon on vedottu valituksen tueksi, on hylättävä perusteettomana. Kolmas valitusperuste, joka koskee ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen arviota komission esittämistä todisteista, jotka koskivat kollektiivisen yksinoikeusjärjestelyn kestoa Asianosaisten lausumat 82     FEG arvostelee kolmannessa valitusperusteessaan ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen arviota, joka liittyy todisteisiin, joihin komissio perusti toteamuksensa siitä pääasiallisesta EY 81 artiklan 1 kohdan rikkomisesta, josta FEG:tä moititaan, eli kollektiivisesta yksinoikeusjärjestelystä, joka ohjasi FEG:n ja NAVEG:n välisiä suhteita 11.3.1986 ja 25.2.1994 välisenä aikana. Nämä todisteet ovat FEG:n mukaan niin heikkoja ja välillisiä, ettei niitä voida missään tapauksessa luonnehtia laillisiksi ja vakuuttaviksi todisteiksi jatketusta rikkomisesta. 83     FEG viittaa muun muassa valituksenalaisen tuomion 141 kohtaan, jossa ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin totesi, että komissio oli perustanut arvionsa ”kaikkien merkityksellisten todisteiden ja aihetodisteiden kokonaisvaltaiseen tarkasteluun”. FEG katsoo, että tässä tapauksessa on kyse asian selvittämistoimien riittämättömästä oikeudellisesta perustasta, ja FEG:n mukaan todetusta rikkomisesta ja sen kestosta on esitettävä laillisia ja vakuuttavia todisteita eikä aihetodisteita. 84     Lisäksi FEG moittii ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuinta siitä, ettei se ottanut huomioon sitä, että komissio ei esittänyt ajanjaksojen 12.3.1986–28.2.1989 ja 18.11.1991–25.2.1994 osalta perusteluissaan mitään todisteita tällaisen yksinoikeusjärjestelyn olemassaolosta. 85     FEG arvostelee valituksenalaisen tuomion 411 kohtaa, jossa ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin totesi FEG:n osalta, että ”komissio on esittänyt todisteet vuosien 1986 ja 1994 välisenä aikana tapahtuneen jatketun rikkomisen olemassaolosta”. Ainoa perustelu, joka ilmenee mainitun tuomion 406 kohdasta, on FEG:n mukaan se, että ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin katsoi rikkomisten, joista TU:ta moitittiin, osalta, että ne ”ovat jo luonteensa puolesta jatkettuja”. FEG riitauttaa tämän päättelyn, ja se väittää, ettei se täytä perusteluvelvollisuudesta seuraavia vaatimuksia. 86     Komissio puolestaan katsoo, että kolmas valitusperuste on jätettävä tutkimatta siltä osin kuin sillä vaaditaan yhteisöjen tuomioistuinta tutkimaan uudelleen ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen jo analysoimat ja sen jo hylkäämät kanneperusteet ja argumentit. 87     Toissijaisesti komissio väittää, että tämä valitusperuste on perusteeton. FEG:n sen moitteen osalta, että ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin käytti virheellistä oikeudellista kriteeriä nojautuessaan ”aihetodisteisiin”, komissio väittää, että yhteisöjen tuomioistuin on vahvistanut edellä mainituissa yhdistetyissä asioissa Aalborg Portland ym. vastaan komissio antamansa tuomion 57 kohdassa, että tällainen kriteeri on riittävä. 88     Todisteiden, jotka koskevat kollektiivisen yksinoikeusjärjestelyn olemassaoloa tiettyinä ajanjaksoina, väitetyn puuttumisen osalta komissio riitauttaa tällaisen valituksenalaista tuomiota koskevan tulkinnan ja toteaa, että ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin totesi, että rikkomista oli pidettävä ”jatkettuna rikkomisena” (ks. mainitun tuomion 90, 406 ja 411 kohta). 89     Komissio katsoo, että toisin kuin FEG väittää, ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin ei nojautunut yksinomaan rikkomuksen ”jatkuvuuteen”, kun se määritti kollektiivisen yksinoikeusjärjestelyn kestoa. Komissio viittaa valituksenalaisen tuomion 192 ja 408 kohtaan, joissa ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin kuvaili konkreettiset aihetodisteet, joiden nojalla komissio määritti rikkomisen keston. Yhteisöjen tuomioistuimen arviointi asiasta 90     FEG riitauttaa kolmannessa valitusperusteessaan oikeudelliset kriteerit, joihin ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin nojautui arvioidessaan todisteita, jotka komissio esitti EY 81 artiklan 1 kohdan rikkomisen kestoa koskevan toteamuksensa tueksi. Lisäksi FEG katsoo, että valituksenalaisen tuomion perustelut ovat puutteelliset kollektiivisen yksinoikeusjärjestelyn ”jatkuvuuden” osalta. Tämän vuoksi kolmas valitusperuste koskee oikeuskysymyksiä, jotka voidaan saattaa yhteisöjen tuomioistuimen käsiteltäväksi valitusasiassa, ja kyseinen valitusperuste on otettava tutkittavaksi. 91     Koska FEG ja TU kiistivät herrasmiessopimuksen olemassaolon, ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin totesi valituksenalaisen tuomion 141 kohdassa, että oli arvioitava, täyttikö komissio riidanalaisessa päätöksessä sille kuuluvan todistustaakan, kun se totesi, että tämän herrasmiessopimuksen olemassaolosta oli todisteita 11.3.1986 alkaen. Ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin totesi, että tämä arviointi perustui kaikkien merkityksellisten todisteiden ja aihetodisteiden kokonaisvaltaiseen tarkasteluun. 92     Ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin tarkasteli mainitun herrasmiessopimuksen syntymistapaa ja täytäntöönpanoa, minkä jälkeen se totesi valituksenalaisen tuomion 210 kohdassa, että yleisen arvioinnin päätteeksi FEG ja TU eivät olleet onnistuneet kyseenalaistamaan komission riidanalaisessa päätöksessä käyttämien aihetodisteiden vakuuttavuutta, objektiivisuutta ja yhtäpitävyyttä. 93     Esillä olevassa valitusasiassa FEG riitauttaa sen, että viittaus ”aihetodisteisiin” olisi asianmukainen näyttö kollektiivisen yksinoikeusjärjestelyn olemassaolosta. 94     Tätä argumenttia ei voida hyväksyä. Yhteisöjen tuomioistuin on jo todennut, että useimmissa tapauksissa kilpailunvastaisen menettelytavan tai sopimuksen olemassaolo on pääteltävä tietyistä yhteensattumista ja aihetodisteista, jotka yhdessä tarkasteltuina voivat muun johdonmukaisen selityksen puuttuessa olla osoitus kilpailusääntöjen rikkomisesta (em. yhdistetyt asiat Aalborg Portland ym. v. komissio, tuomion 57 kohta). 95     Kuten julkisasiamies totesi ratkaisuehdotuksensa 38 kohdassa, tällaisten aihetodisteiden ja yhteensattumien avulla on mahdollista tuoda julki paitsi kilpailunvastaisia menettelytapoja tai sopimuksia, myös jatkettujen kilpailusääntöjen vastaisten menettelytapojen kesto tai kilpailunvastaisten sopimusten soveltamisajanjakso. 96     Tämän oikeuskäytännön valossa ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin ei tehnyt oikeudellista virhettä siltä osin kuin se perusti arvionsa kollektiivisen yksioikeusjärjestelyn olemassaolosta sekä sen kestosta ”kaikkien merkityksellisten todisteiden ja aihetodisteiden kokonaisvaltaiseen tarkasteluun”. Kysymys siitä, millaisen todistusarvon ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin antoi näiden komission esittämien todisteiden ja aihetodisteiden kullekin osalle, on kuitenkin tosiseikkojen arviointia koskeva kysymys, minkä vuoksi se ei voi olla valitusasiassa yhteisöjen tuomioistuimen valvonnan kohteena. 97     FEG moittii kolmannessa valitusperusteessaan ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuinta myös siitä, että se jätti ottamatta huomioon sen, että kollektiivisesta yksinoikeusjärjestelystä ei ole näyttöä tiettyjen ajanjaksojen osalta. 98     Tältä osin on täsmennettävä, että ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin totesi valituksenalaisen tuomion 411 kohdassa, että komissio oli esittänyt todisteet vuosien 1986 ja 1994 välisenä aikana tapahtuneen jatketun rikkomisen olemassaolosta. Se, että tällaisia todisteita ei esitetty tiettyjen ajanjaksojen osalta, ei ole esteenä sille, että rikkominen katsotaan toteen näytetyksi kyseisiä ajanjaksoja pidemmän kokonaisajanjakson osalta, sillä tällainen toteamus perustuu objektiivisiin ja yhtäpitäviin aihetodisteisiin. Usean vuoden ajalle ulottuvassa rikkomisessa se, että kartelli tai muu yhteisjärjestely ilmenee eri ajanjaksoina, joiden välillä voi olla pidempiä tai lyhyempiä aikoja, ei vaikuta tämän kartellin tai muun yhteisjärjestelyn olemassaoloon, kunhan toimilla, jotka ovat osa tätä rikkomista, on yksi ainoa tavoite ja ne toteutetaan yhden ainoan jatketun rikkomisen yhteydessä. 99     FEG kuitenkin kritisoi myös ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen toteamusta ”jatketun rikkomisen” olemassaolosta. FEG katsoo, että tällaisen rikkomisen ainoana perusteluna, joka esitetään valituksenalaisen tuomion 406 kohdassa, on se, että ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin totesi niiden rikkomisten osalta, joista TU:ta moitittiin, että ne ”ovat jo luonteensa puolesta jatkettuja”. FEG riitauttaa tämän päättelyn siltä osin kuin se ei ole sopusoinnussa perusteluvelvollisuuden kanssa, koska pelkkä viittaus rikkomisten ”luonteeseen” ei voi olla riittävä aineellinen perustelu. 100   Tässä argumentissa ei selvästikään oteta huomioon valituksenalaisen tuomion 411 kohtaa, jossa ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin totesi, että komissio oli esittänyt todisteet vuosien 1986 ja 1994 välisenä aikana tapahtuneen jatketun rikkomisen olemassaolosta. Ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin viittasi tältä osin perusteluihin, jotka se esitti mainitun tuomion edeltävissä kohdissa ja muun muassa sen 408 kohdassa, jossa se selvitti yksityiskohtaisesti tämän rikkomisen keston perusteen. Kyseisen kohdan sanamuoto on seuraava: ”Riidanalaisen päätöksen 1 artiklassa tarkoitetun rikkomisen osalta komissio ei ole voinut määrittää tarkasti päivämäärää, jolloin kollektiivisesta yksinoikeusjärjestelystä on sovittu. Komissio on kuitenkin kyennyt esittämään todisteet tämän järjestelyn olemassaolosta 11.3.1986 pidetystä kokouksesta lähtien, jonka aikana FEG:n ja NAVEG:n hallitukset käsittelivät herrasmiessopimusta. Komissio otti huomioon myös tämän kokouksen jälkeisiä aihetodisteita, joiden perusteella se katsoi, että NAVEG:n jäsenet sovelsivat edelleen herrasmiessopimusta (ks. riidanalaisen päätöksen 47–49 perustelukappale). Komissio on esittänyt useita aihetodisteita, jotka osoittavat NAVEG:n jäsenten noudattaneen NAVEG:n neuvoja herrasmiessopimuksen mukaisesti (riidanalaisen päätöksen 50–52 perustelukappale). Viimeinen näistä aihetodisteista on Hemmink‑nimisen yhtiön 25.2.1994 pidetyn sellaisen sisäisen kokouksen pöytäkirja, jonka aikana tämä NAVEG:n jäsen totesi kieltäytyneensä toimittamasta tavaraa FEG:hen kuulumattomalle tukkukauppiaalle. – – .” 101   Edellä esitetyn perusteella kolmas valitusperuste, johon FEG on vedonnut valituksensa tueksi ja joka koskee väitettyä oikeudellista virhettä ja väitettyä perustelujen puuttumista ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen sen arvion osalta, joka koskee kollektiivisen yksinoikeusjärjestelyn kestoa, sellaisena kuin komissio vahvisti sen riidanalaisessa päätöksessä, on hylättävä perusteettomana. Neljäs valitusperuste, joka koskee ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen arviota FEG:n argumenteista, jotka liittyvät yhdenmukaistettuihin menettelytapoihin hintojen vahvistamisen yhteydessä 102   Neljännessä valitusperusteessaan FEG väittää rikkomiseen, josta FEG:tä moititaan, liittyvän usean näkökohdan osalta, että ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin ei tarkastellut FEG:n esittämiä argumentteja niiden keskeisiltä osilta tai se teki niistä selkoa selvästi virheellisesti eikä siten noudattanut sillä olevaa perusteluvelvollisuutta. Tämä valitusperuste koostuu viidestä osasta. Neljännen valitusperusteen ensimmäinen osa, joka liittyy siihen, että hintojen vahvistamisen yhteydessä toteutettujen yhdenmukaistettujen menettelytapojen määriteltiin muodostavan yhden ainoan jatketun rikkomisen –       Asianosaisten lausumat 103   FEG katsoo, että ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen toteamus, joka sisältyy valituksenalaisen tuomion 403–412 kohtaan ja jonka mukaan hintoja koskevat eri sopimukset muodostivat yhden ainoan jatketun rikkomisen, on käsittämätön ja ristiriidassa perusteluvelvollisuuden kanssa. 104   FEG väittää, että vakiintuneen oikeuskäytännön mukaan yhden ainoan rikkomisen olemassaolon toteamiseksi on osoitettava, että kyseessä olevat eri toimenpiteet kuuluvat ”yhteisen tavoitteensa” johdosta ”kokonaissuunnitelmaan” (ks. vastaavasti em. yhdistetyt asiat Aalborg Portland ym. v. komissio, tuomion 258 kohta). 105   FEG:n mukaan tässä tapauksessa on kuitenkin kyse hyvin monenlaisista päätöksistä ja menettelytavoista, joilla on aivan eri tavoitteet, eikä komissio voi rajoittua päättelemään niistä, että on olemassa kokonaissuunnitelma, vaan sen on osoitettava, että nämä menettelytavat kuuluvat aineellisesti yhteen. Ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen olisi pitänyt tarkistaa, oliko komissio todella osoittanut, että tällainen yhteenkuuluvuus oli olemassa. 106   FEG kiistää tällaisen kokonaissuunnitelman olemassaolon ja katsoo, että ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen päätelmät ovat niin puutteelliset, että ne ovat ristiriidassa perusteluvelvollisuuden kanssa. 107   Komissio väittää tältä osin ensisijaisesti, että FEG pyrkii tässä valitusperusteessa siihen, että yhteisöjen tuomioistuin tarkastelee uudelleen ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen suorittamaa tosiseikkojen arviointia, joka koskee todisteita ”kokonaissuunnitelman” olemassaolosta. Neljännen valitusperusteen tämä osa on komission mukaan siis jätettävä tutkimatta. 108   Komissio väittää toissijaisesti, että neljännen valitusperusteen ensimmäinen osa ei ole perusteltu. Komission mukaan ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin katsoi valituksenalaisen tuomion 342 kohdassa selvästi ja perustellen, että todetut kaksi rikkomista eli kollektiivinen yksinoikeusjärjestely ja hinnan vahvistamiseen liittyvät sopimukset olivat osa ”kokonaissuunnitelmaa”, koska niillä oli sama kilpailunvastainen tarkoitus. Komissio väittää, että sen, mikä pätee näihin kahteen rikkomiseen, on välttämättä pädettävä myös kyseisten rikkomisten pääasiallisiin osatekijöihin. –       Yhteisöjen tuomioistuimen arviointi asiasta 109   FEG:n neljännen valitusperusteen ensimmäinen osa kohdistuu niihin oikeudellisiin kriteereihin, joihin ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin nojautui määritelläkseen, että hintojen vahvistamiseen liittyvät eri menettelytavat muodostavat yhden ainoan jatketun rikkomisen, ja valituksenalaisen tuomion tätä seikkaa koskeviin perusteluihin. Mainittu osa otetaan siis tutkittavaksi. 110   EY 81 artiklan 1 kohdan rikkominen voi johtua paitsi yksittäisestä toimenpiteestä, myös useista toimenpiteistä tai jopa jatkevasta käyttäytymisestä. Tämän tulkinnan oikeellisuutta ei voida kiistää sillä perusteella, että yksi tai useampi osatekijä tästä useiden toimenpiteiden sarjasta tai tästä jatketusta käyttäytymisestä voisi sellaisenaankin ja erikseen tarkasteltuna merkitä kyseisen määräyksen rikkomista. Kun eri toimenpiteet kuuluvat ”kokonaissuunnitelmaan”, koska niiden yhteisenä tavoitteena on kilpailun vääristäminen yhteismarkkinoiden sisällä, komissiolla on oikeus kohdistaa vastuu näistä toimenpiteistä sen mukaan, miten yritykset ovat osallistuneet kilpailusääntöjen rikkomiseen kokonaisuutena arvioiden (ks. em. yhdistetyt asiat Aalborg Portland ym. v. komissio, tuomion 258 kohta). 111   Valituksenalaisesta tuomioista ilmenee, että ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin katsoi nimenomaan tällaisen päättelyn nojalla, että hintoja koskevat yhdenmukaistetut menettelytavat muodostavat yhden ainoan jatketun rikkomisen. 112   Ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin totesi erityisesti valituksenalaisen tuomion 342 kohdassa, että kollektiivisella yksinoikeusjärjestelyllä ja hinnan vahvistamiseen liittyvillä käytännöillä oli sama kilpailunvastainen tarkoitus pitää hinnat kilpailuhintoja korkeammalla tasolla yhtäältä vähentämällä niiden yritysten kilpailukykyä, jotka pyrkivät toimimaan sähköteknisten tuotteiden tukkukaupan markkinoilla Alankomaissa ja kilpailemaan näin ollen FEG:n jäsenten kanssa kuulumatta tähän yritysten yhteenliittymään, ja toisaalta koordinoimalla osittain yhteenliittymän jäsenten hintapolitiikkaa. 113   Kuten julkisasiamies totesi ratkaisuehdotuksensa 47 kohdassa, tällaisesta toteamuksesta seuraa myös, että kumpikin kilpailusääntöjen rikkomisista erikseen tarkasteltuna eli kollektiivinen yksinoikeussopimus sekä hintojen vahvistamiseen liittyvät yhdenmukaistetut menettelytavat kohdistuivat kyseiseen yhtenäiseen päämäärään. 114   Valituksenalaisen tuomion 403–412 kohtaan, luettuna ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen mainitussa 342 kohdassa esittämän toteamuksen valossa, ei siis sisälly oikeudellista virhettä, eivätkä tämän tuomion perustelut ole puutteelliset. 115   Neljännen valitusperusteen ensimmäinen osa on näin ollen hylättävä perusteettomana. Neljännen valitusperusteen toinen osa, joka liittyy vakioalennuksiin kouluille suuntautuvan sähköteknisten tuotteiden myynnin osalta –       Asianosaisten lausumat 116   Neljännen valitusperusteen tässä osassa FEG moittii ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuinta siitä, että tämä katsoi valituksenalaisen tuomion 412 kohdassa, että vakioalennukset, jotka myönnettiin kouluille suuntautuvan sähköteknisten tuotteiden myynnin yhteydessä, olivat todiste ”hintoja koskevan yhteisjärjestelyn jatkamisesta vuoden 1991 jälkeen”. 117   FEG väittää, että kyse oli kuitenkin yksittäistapauksesta, jossa UNETO:n pyynnöstä mainitun yhteenliittymän jäsenille oli annettu konkreettinen suositus, joka koski ainoastaan määrältään merkityksettömiä tavarantoimituksia tukkukauppiaille, ja jonka osalta oli olemassa erityinen yhteiskunnallinen syy ja peruste. FEG:n mukaan kyse oli määrältään huomattavista erikoisalennuksista, jotka koskivat koulutarvikkeita, joita ostivat julkiset oppilaitokset, joiden oppilaat muodostavat asennusyritysten kohderyhmän. Tällaisilla alennuksilla vastattiin siis pyyntöön erityisestä tuesta, jolla on yhteiskunnallinen tarkoitus. 118   FEG moittii ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuinta siitä, että se ei huomioinut näitä argumentteja, kun se totesi valituksenalaisen tuomion 324 kohdassa, että tämän yhteisymmärryksen väitettyä yhteiskunnallista tarkoitusta ei täytynyt ottaa huomioon EY 81 artiklan 1 kohdan yhteydessä. Siten ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin rikkoi tätä määräystä, koska se ei tutkinut, täyttikö erikoisalennuksia koskeva järjestely kaikki kyseisen määräyksen soveltamisedellytykset ja erityisesti edellytyksen, joka koskee vaikutusta yhteisön sisäiseen kauppaan. 119   Lisäksi FEG katsoo, että ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen tältä osin esittämät perustelut ovat puutteelliset. 120   Komissio puolestaan väittää ensisijaisesti, että FEG pyrkii neljännen valitusperusteen tällä osalla kyseenalaistamaan ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen suorittaman tosiseikkojen arvioinnin, joka koski kouluille myönnettyjä alennuksia koskevan sopimuksen kilpailunvastaista tarkoitusta, ja että mainittu osa on näin ollen jätettävä tutkimatta. 121   Toissijaisesti komissio väittää, että neljännen valitusperusteen tämä osa on perusteeton. Komission mukaan ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin tarkasteli valituksenalaisen tuomion 324 kohdassa asianmukaisesti FEG:n edellä mainittuja argumentteja, jotka mainitaan kyseisen tuomion 311 kohdassa. Myöskään sillä, että alennuksia koskeva sopimus oli ”yksittäistapaus”, kuten FEG väittää, ei ole asian kannalta merkitystä. Menettely, jolla on selvästi kilpailunvastainen tarkoitus ja joka koskee valtaosaa sähköteknisten tuotteiden tukkukaupasta Alankomaissa, ei nimittäin jää EY 81 artiklan 1 kohdassa määrätyn kiellon soveltamisalan ulkopuolelle sen vuoksi, että kyseessä on ”yksittäistapaus”. –       Yhteisöjen tuomioistuimen arviointi asiasta 122   Neljännen valitusperusteen tämä osa otetaan tutkittavaksi, koska se koskee yhtäältä oikeudellisia kriteerejä, jotka ovat perustana määrittelylle, jonka mukaan vakioalennukset kouluille suuntautuvan sähköteknisten tuotteiden myynnin osalta ovat todiste hintoja koskevien yhdenmukaistettujen menettelytapojen jatkamisesta vuoden 1991 jälkeen, ja toisaalta valituksenalaisen tuomion tämän kysymyksen osalta puutteellisiksi väitettyjä perusteluja. 123   Ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin totesi valituksenalaisen tuomion 317 kohdassa, että TU ja FEG eivät kiistäneet, etteikö keskusteluja olisi käyty FEG:n jäsenten alennuksista, hinnoista, marginaaleista ja liikevaihdoista, mutta ne katsoivat, etteivät nämä keskustelut olleet EY 81 artiklan 1 kohdan vastaisia, koska niillä ei ollut vaikutuksia markkinoihin, sillä niitä ei ollut pantu täytäntöön tai niillä ei ollut merkittäviä vaikutuksia. 124   Ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin hylkäsi nämä argumentit. Se totesi valituksenalaisen tuomion 324 kohdassa seuraavaa: ”Kouluille suuntautuvalle sähköteknisten tuotteiden myynnille annettavien vakioalennusten osalta (riidanalaisen päätöksen 83 perustelukappale) on kiistatonta, että FEG, TU ja muut FEG:n jäsenet sopivat yhteisestä 35 prosentin suuruisesta alennuksesta. Tällaisen yhteisymmärryksen tarkoituksena on selvästi rajoittaa FEG:n jäsenten vapaata päätöksentekoa liikeasioista. Tämän yhteisymmärryksen väitettyä yhteiskunnallista tarkoitusta ei voida ottaa huomioon EY 81 artiklan 1 kohdan yhteydessä.” 125   Ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin ei tehnyt valituksenalaisen tuomion tässä kohdassa oikeudellista virhettä, koska EY 81 artiklan 1 kohtaa sovellettaessa sopimuksen konkreettisten vaikutusten huomioon ottaminen on tarpeetonta, kun on ilmeistä, että sen tarkoituksena on estää, rajoittaa tai vääristää kilpailua yhteismarkkinoilla (em. yhdistetyt asiat Aalborg Portland ym. v. komissio, tuomion 261 kohta). 126   Ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen toteaman, kouluille myönnettyjä vakioalennuksia koskevan yhteisymmärryksen kilpailunvastainen tarkoitus tai sen yksittäistapauksellinen luonne taikka näiden alennusten yhteiskunnallinen tarkoitus eivät estä sitä, että kyseisiä alennuksia koskevaan sopimukseen sovelletaan EY 81 artiklan 1 kohtaa. 127   Edellä esitetyn perusteella argumentti, johon FEG on vedonnut ja joka koskee valituksenalaisen tuomion perustelujen väitettyä puutteellisuutta tältä osin, on hylättävä. 128   Neljännen valitusperusteen toinen osa on näin ollen hylättävä. Neljännen valitusperusteen kolmas osa, joka liittyy ”johto ja kaapeli” ‑tuotekomitean menettelytapoihin ja väitettyihin muihin tietojenvaihtotapauksiin –       Asianosaisten lausumat 129   Neljännen valitusperusteen tämä osa kohdistuu valituksenalaisen tuomion 317–323 kohtaan, joissa ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin tarkasteli rikkomista, joka oli seurausta ”johto ja kaapeli” ‑tuotekomitean menettelytavoista. 130   FEG väittää, että tästä tarkastelusta ilmenee, että ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin ei todennut, että kyseisen tuotekomitean yhteydessä oli esiintynyt menettelytapoja, joilla rajoitettiin tosiasiallisesti kilpailua, mutta että ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin katsoi kuitenkin valituksenalaisen tuomion 323 kohdassa, että komissio oli oikeutetusti voinut pitää näitä menettelytapoja ”osoituksina käytännöistä, joiden tarkoituksena oli rajoittaa kilpailua EY 81 artiklan 1 kohdassa tarkoitetulla tavalla”. 131   FEG väittää, että tämä toteamus perustuu virheelliseen kriteeriin. Sen mukaan komissio ei voi tyytyä yksilöimään aihetodisteita, vaan sen on tosiasiallisesti osoitettava, että näitä rajoittavia menettelytapoja on tosiasiassa esiintynyt. FEG katsoo osoittaneensa perustellen ja yksityiskohtaisesti, että konkreettisia menettelytapoja, jotka vastaavat komission yksilöimiä kilpailun rajoittamista koskevia tarkoituksia, ei pantu täytäntöön ja että edellytykset, joiden perusteella on mahdollista todeta EY 81 artiklan 1 kohdassa tarkoitettujen yhdenmukaistettujen menettelytapojen olemassaolo, eivät siis täyty pätevästi. 132   Komissio väittää tältä osin, että neljännen valitusperusteen tässä kohdassa jätetään huomiotta valituksenalaisen tuomion 321 ja 323 kohta, joiden mukaan ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin piti kyseessä olevaa tietojenvaihtojärjestelmää lisätodisteena sellaisten käytäntöjen kokonaisuuden olemassaolosta, jolla pyrittiin rajoittamaan hintakilpailua. Komissio katsoo kuitenkin, että vakiintuneen oikeuskäytännön mukaan EY 81 artiklan 1 kohdassa kielletään päätökset ja sopimukset, joiden tarkoituksena on rajoittaa kilpailua, eikä niiden konkreettisten vaikutusten huomioon ottaminen ole tarpeen (em. yhdistetyt asiat Aalborg Portland ym. v. komissio, tuomion 261 kohta). 133   Komissio huomauttaa lisäksi, että yhteisöjen tuomioistuimen oikeuskäytännössä todetaan, että EY:n perustamissopimuksen mainitussa määräyksessä vahvistettua kieltoa sovelletaan yhdenmukaistettuihin menettelytapoihin, vaikka kilpailua rajoittavaa vaikutusta tai käyttäytymistä ei olisi näytetty toteen: pelkästään se riittää, että käyttäytyminen tapahtuu markkinoilla (asia C‑49/92 P, komissio v. Anic Partecipazioni, tuomio 8.7.1999, Kok. 1999, s. I‑4125, 122–124 kohta). –       Yhteisöjen tuomioistuimen arviointi asiasta 134   Kuten edellä olevat neljännen valitusperusteen osat, sen kolmas osa koskee ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen arviota, joka liittyy FEG:n argumentteihin, joiden mukaan komission toteamat hintoja ja kouluille myönnettyjä alennuksia koskevat yhdenmukaistetut menettelytavat eivät olleet EY 81 artiklan 1 kohdan vastaisia, koska niillä ei ollut vaikutuksia markkinoihin, sillä niitä ei pantu täytäntöön tai niillä ei ollut merkittäviä vaikutuksia. Tämän vuoksi neljännen valitusperusteen tämä kohta koskee oikeuskysymystä, ja se on näin ollen otettava tutkittavaksi. 135   Vakiintuneen oikeuskäytännön mukaan kilpailunvastaisen menettelytavan tai sopimuksen olemassaolo on pääteltävä tietyistä yhteensattumista ja aihetodisteista, jotka yhdessä tarkasteltuina voivat muun johdonmukaisen selityksen puuttuessa olla osoitus kilpailusääntöjen rikkomisesta (em. yhdistetyt asiat Aalborg Portland ym. v. komissio, tuomion 57 kohta). 136   Lisäksi EY 81 artiklan 1 kohtaa sovellettaessa sopimuksen konkreettisten vaikutusten huomioon ottaminen on tarpeetonta, kun on ilmeistä, että sen tarkoituksena on estää, rajoittaa tai vääristää kilpailua yhteismarkkinoilla (em. yhdistetyt asiat Aalborg Portland ym. v. komissio, tuomion 261 kohta). 137   Samoin yhdenmukaistettu menettelytapa kuuluu EY 81 artiklan 1 kohdan soveltamisalaan, vaikka kilpailunvastaisia vaikutuksia markkinoilla ei ole. 138   Ensinnäkin jo mainitun määräyksen sanamuodosta ilmenee, että kuten yritysten väliset sopimukset ja yritysten yhteenliittymien päätökset, yhdenmukaistetut menettelytavat ovat kiellettyjä vaikutuksista riippumatta, kun niillä on kilpailunvastainen tarkoitus. 139   Vaikka yhdenmukaistetun menettelytavan käsite sinänsä edellyttää markkinoilla toimivien yritysten tietynlaista käyttäytymistä, se ei välttämättä merkitse sitä, että tämän käyttäytymisen konkreettisena vaikutuksena olisi kilpailun rajoittuminen, estyminen tai vääristyminen (asia C‑199/92 P, Hüls v. komissio, tuomio 8.7.1999, Kok. 1999, s. I‑4287, 165 kohta). 140   Valituksenalaisesta tuomiosta ilmenee, että ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin nojautui nimenomaan näihin periaatteisiin, kun se arvioi komission riidanalaisessa päätöksessä toteamia hintoja ja kouluille myönnettyjä alennuksia koskevia yhdenmukaistettuja menettelytapoja. 141   Ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin totesi tämän arvioinnin yhteydessä valituksenalaisen tuomion 321 kohdassa, että komissio on oikeutetusti voinut arvioida, että kyseessä olevan tietojenvaihtojärjestelmän tarkoituksena oli vaikuttaa markkinoihin. Ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin päätteli tästä, että näin ollen komission oli mahdollista katsoa, että kyseessä oli lisätodiste sellaisten käytäntöjen olemassaolosta, joilla pyrittiin rajoittamaan FEG:n jäsenten välistä hintakilpailua. 142   Lisäksi ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin huomautti valituksenalaisen tuomion 322 kohdassa ”johto ja kaapeli” ‑tuotekomitean osalta, että riidanalaisen päätöksen mukaan sen tarkoituksena oli ”pyrkiä pitämään markkinat rauhallisina ja säilyttämään hintataso”. Ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin katsoi, että kyse oli selvästi EY 81 artiklan 1 kohdassa kielletystä tarkoituksesta, koska sillä pyrittiin korvaamaan yritysten omat päätökset kyseisten yritysten hintoja koskevalla yhteisymmärryksellä. 143   Koska hintatietojen vaihtoa koskevien yhdenmukaistettujen menettelytapojen kilpailunvastainen tarkoitus oli näytetty toteen, ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen ei tarvinnut tarkastella kyseisten menettelytapojen konkreettisia vaikutuksia markkinoilla. 144   Neljännen valitusperusteen kolmas osa on näin ollen hylättävä perusteettomana. Neljännen valitusperusteen neljäs osa, joka liittyy kiinteitä hintoja koskevaan sitovaan päätökseen ja julkaisuja koskevaan sitovaan päätökseen –       Asianosaisten lausumat 145   FEG toteaa, että koska kiinteitä hintoja koskevaa sitovaa päätöstä lakattiin noudattamasta jo pian sen tekemisen jälkeen vuonna 1984, ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin ei voinut todeta pätevästi, että tähän päätökseen liittyvä rikkominen jatkui siihen saakka, kun se kumottiin muodollisesti, eli 23.11.1993 saakka. 146   Lisäksi FEG väittää, että sitä ei ole osoitettu pätevästi, että kiinteitä hintoja koskevaa sitovaa päätöstä ja julkaisuja koskevaa sitovaa päätöstä sovellettiin. Se väittää, että kyse voi olla EY 81 artiklan 1 kohdassa tarkoitetusta yhdenmukaistetusta menettelytavasta ainoastaan, kun tällaista menettelytapaa on tosiasiallisesti noudatettu markkinoilla. Ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin ei kuitenkaan todennut yhdenmukaistetun menettelytavan olemassaoloa, vaan tyytyi toteamaan valituksenalaisen tuomion 291 kohdassa, ettei ollut tarpeen tutkia, oliko nämä kaksi päätöstä tosiasiallisesti pantu täytäntöön, koska niillä oli kilpailua rajoittava tarkoitus. 147   Lisäksi mainitut sitovat päätökset ovat FEG:n mukaan luonteeltaan niin erilaisia niihin muihin hintoja koskeviin rikkomisiin nähden, joihin sen väitetään syyllistyneen, että ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin ei noudattanut perusteluvelvollisuutta, kun se katsoi niiden muodostavan yhden ainoan rikkomisen. Komission olisi pitänyt käsitellä näitä kahta sitovaa päätöstä EY 81 artiklan 1 kohdan kannalta itsenäisinä päätöksinä, ja ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen olisi pitänyt suorittaa tämä tarkastelu ottaen huomioon kyseisten päätösten vaikutus valtioiden väliseen kauppaan. 148   Komissio väittää tältä osin ensisijaisesti, että neljännen valitusperusteen tässä osassa pyritään kyseenalaistamaan ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen tekemä tosiseikkoja koskeva toteamus ja että se on näin ollen jätettävä tutkimatta. 149   Komissio väittää toissijaisesti, että mainittu osa ei ole perusteltu. Vaikka kiinteitä hintoja koskevalla sitovalla päätöksellä ei olisi tehokasta vaikutusta, kuten FEG väittää, tämä ei ole komission mukaan esteenä ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen toteamukselle siitä, että mainitussa päätöksessä oli kyse kielletystä käyttäytymisestä, joka kesti kyseisen päätöksen peruuttamiseen saakka 23.11.1993. 150   Komissio toteaa, että ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin totesi perustellusti valituksenalaisen tuomion 295 kohdassa, että kiinteitä hintoja koskeva sitova päätös oli EY 81 artiklan 1 kohdassa tarkoitetun yritysten yhteenliittymän sitova päätös, jolla oli kilpailua rajoittava tarkoitus. Komission mukaan mainitussa määräyksessä kielletään tällaiset päätökset, eikä niiden konkreettisia vaikutuksia ole tarpeen tarkastella. 151   Lisäksi komissio katsoo, että FEG:n esittämä kritiikki, joka koskee ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen toteamusta, jonka mukaan kyseessä olevat kaksi sitovaa päätöstä muodostivat yhden ja saman rikkomisen, ei ole perusteltua. Komission mukaan ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin nojautui arviossaan asianmukaiseen oikeudelliseen kriteeriin eli kyseisten päätösten tarkoitukseen, joka oli rajoittaa kilpailua. –       Yhteisöjen tuomioistuimen arviointi asiasta 152   Neljännen valitusperusteen neljäs osa on jätettävä tutkimatta siltä osin kuin sillä pyritään riitauttamaan ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen suorittama tosiseikkojen arviointi, jonka mukaan hintoja koskeva sitova päätös oli voimassa siihen saakka, kun se kumottiin muodollisesti. Tällainen ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen toteamien tosiseikkojen ja todisteiden uudelleen tarkasteleminen ei nimittäin kuulu yhteisöjen tuomioistuimen toimivaltaan valitusasiassa. 153   Sitä vastoin se, onko neljännen valitusperusteen tämä osa perusteltu, on tutkittava siltä osin kuin kyseisessä osassa arvostellaan valituksenalaisen tuomion perusteluja, jotka koskevat näiden kahden sitovan päätöksen määrittelyä ”yhdeksi ainoaksi rikkomiseksi”, ja oikeudellista virhettä, joka ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen väitetään tehneen sen johdosta, että se ei tutkinut, pantiinko nämä päätökset tosiasiallisesti täytäntöön. 154   Ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin totesi valituksenalaisen tuomion 289 kohdassa, että komissio tarkasteli riidanalaisen päätöksen 2 artiklassa FEG:n kahta ”sitovaa sopimusta”, joista yksi koski kiinteitä hintoja ja toinen julkaisuja. Se täsmensi, että tämän yhteenliittymän perussääntöjen mukaan nämä päätökset sitoivat sen jäseniä ja että näiden päätösten rikkominen saattoi johtaa jäsenyyden peruuttamiseen tai jäsenen erottamiseen. 155   Valituksenalaisen tuomion 290 kohdasta ilmenee, että FEG ja TU väittivät ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimessa, ettei mainittuja päätöksiä ollut noudatettu ennen 23.11.1993, jolloin ne kumottiin. Tämän vuoksi mitään kilpailua rajoittavaa vaikutusta ei FEG:n ja TU:n mukaan voinut olla olemassa. 156   Ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin totesi mainitun tuomion 291 kohdassa, että oli tutkittava, oliko kyseessä olevilla sitovilla päätöksillä kilpailua rajoittava tarkoitus. Jos nimittäin vastaus oli myöntävä, näiden päätösten seurausten arvioinnilla ei ollut merkitystä EY 81 artiklan 1 kohdan soveltamisen kannalta. 157   Ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin teki nimenomaan tämän päätelmän valituksenalaisen tuomion 292–300 kohdassa. 158   Ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin totesi täten kiinteitä hintoja koskevan sitovan päätöksen osalta valituksenalaisen tuomion 295 kohdassa, että tämä yritysten yhteenliittymän päätös rajoitti jäsentensä vapautta vahvistaa hinnat, ja sillä oli EY 81 artiklan 1 kohdassa tarkoitettu kilpailua rajoittava tarkoitus. 159   Julkaisuja koskevan sitovan päätöksen osalta ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin totesi valituksenalaisen tuomion 300 kohdassa, että kyseisessä päätöksessä pyrittiin rajoittamaan FEG:n jäsenten itsenäistä toimintaa niiden julkaisuja koskevan liiketaloudellisen käytännön osalta, jotta niitä suojattaisiin sellaisen kilpailun vaikutuksilta, jota ne pitivät haitallisena. Ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin totesi, että tällaisen päätöksen, jonka teki yritysten yhteenliittymä, tarkoitus oli selvästi rajoittaa kilpailua perustamissopimuksen mainitussa määräyksessä tarkoitetulla tavalla. 160   Koska ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin totesi, että näillä kahdella sitovalla sopimuksella oli kilpailunvastainen tarkoitus, ei voida vaatia, toisin kuin FEG väittää, että ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin toteaa myös, mitä konkreettisia vaikutuksia kyseisillä sopimuksilla oli markkinoilla. Kuten tämän tuomion 136 kohdassa muistutettiin, EY 81 artiklan 1 kohtaa sovellettaessa sopimuksen konkreettisten vaikutusten huomioon ottaminen on nimittäin tarpeetonta, kun on ilmeistä, että sen tarkoituksena on estää, rajoittaa tai vääristää kilpailua yhteismarkkinoilla. 161   Sen argumentin osalta, joka koskee valituksenalaisen tuomion perustelujen väitettyä puutteellisuutta siltä osin, että kiinteitä hintoja koskevan sitovan päätöksen ja julkaisuja koskevan sitovan päätöksen katsottiin muodostavan ”yksi ainoa rikkominen”, on viitattava yhteisöjen tuomioistuimen EY 81 artiklan 1 kohtaa koskevaan vakiintuneeseen oikeuskäytäntöön, josta muistutettiin tämän tuomion 110 kohdassa. 162   Valituksenalaisen tuomion 338 kohdasta ilmenee, joskin ainoastaan implisiittisesti, että ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin todellakin totesi ”kokonaissuunnitelman” olemassaolon. Se nimittäin totesi, että FEG:n jäsenet ja FEG, joilla on määräävä taloudellinen merkitys relevanteilla markkinoilla, ovat useilla käytännöillä, sopimuksilla ja päätöksillä pyrkineet yhteistoimin rajoittamaan niiden välistä hintakilpailua keskustelemalla hinnoista ja alennuksista ja tekemällä FEG:n tasolla sitovia päätöksiä hinnoista ja mainonnasta. 163   Mainittujen sitovien päätösten välisillä eroilla, joihin FEG viittaa, ei ole merkitystä kyseisten päätösten määrittelyssä ”yhdeksi ainoaksi rikkomiseksi” siltä osin kuin ne kuuluvat joukkoon menettelytapoja, joilla on sama tarkoitus eli tarkoitus rajoittaa hintakilpailua. 164   Kaikesta edellä esitetystä seuraa, että neljännen valitusperusteen neljäs osa jätetään osittain tutkimatta, ja se on osittain perusteeton. Neljännen valitusperusteen viides osa, joka liittyy hintoja koskevien suositusten lähettämiseen FEG:n välityksellä sen jäsenille –       Asianosaisten lausumat 165   FEG moittii neljännen valitusperusteen viidennessä ja samalla viimeisessä osassa ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuinta siitä, että se ei ottanut huomioon sitä, että hintoja koskevat suositukset, joita FEG osoitti jäsenilleen tuoteryhmän ”muoviputket” osalta, olivat erittäin merkityksettömiä laajuudeltaan ja ainutkertaisia, ja siitä, että ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin tyytyi vahvistamaan, että näillä suosituksilla oli kilpailua rajoittava tarkoitus, sellaisena kuin komissio oli sen yksilöinyt, mikä oli ristiriidassa kyseisellä tuomioistuimella olevan perusteluvelvollisuuden kanssa. 166   Lisäksi FEG arvostelee valituksenalaisen tuomion 333 kohtaa, jossa ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin hylkäsi vastaväitteet, jotka FEG oli esittänyt komission toteamuksista, jotka koskivat sitä, että tietty määrä kyseisen yhteenliittymän merkittäviä jäseniä käytti bruttohintojen osalta samankaltaisia hinnastoja, ja totesi, että komissio ei ollut määritellyt näitä menettelytapoja erillisiksi kilpailuoikeuden rikkomisiksi, vaan todetuista menettelytavoista aiheutuneiksi seurauksiksi. FEG väittää, että syy, miksi ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin hylkäsi sen vastaväitteet, on ristiriidassa sen seikan kanssa, että ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin selvittää myöhempänä yksityiskohtaisesti kilpailun rajoittamista Alankomaiden sähköteknisten tuotteiden markkinoilla todetakseen mainitun tuomion 339 kohdassa, että ”komissio on näin ollen osoittanut oikeudellisesti riittävällä tavalla, että FEG:n käytännöt olivat EY 81 artiklan vastaisia”. 167   FEG pitää käsittämättömänä ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen näkemystä, joka on ilmaistu valituksenalaisen tuomion 337 kohdassa ja jonka mukaan FEG ja TU eivät esittäneet riittävästi vakuuttavia todisteita komission sen väitteen kumoamiseksi, jonka mukaan tukkukauppiaiden hinnat Alankomaissa olivat korkeammat kuin muissa jäsenvaltioissa voimassa olleet hinnat. FEG:n mukaan komission on näytettävä toteen tällaisten korkeampien hintojen olemassaolo, mutta tämä ei esittänyt näitä todisteita. Ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen ei olisi pitänyt tyytyä mainitussa 337 kohdassa oleviin perusteluihin, vaan sen olisi pitänyt edellyttää, että komissio tukee ”aihetodisteitaan” ja ”viittauksiaan” konkreettisin todistein, jotka koskevat FEG:n toteuttamien yhdenmukaistettujen menettelytapojen, jotka ovat johdonmukaisia ja joilla pyritään rajoittamaan kilpailua, olemassaoloa. 168   FEG väittää lopuksi, että valituksenalaisen tuomion perusteluissa, jotka liittyvät rikkomisiin, joihin FEG:n väitetään syyllistyneen hintojen osalta, on niin vakavia puutteita, että kyseinen tuomio tai ainakin sen osa, jossa käsitellään mainittuja rikkomisia, on kumottava. Lisäksi ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin rikkoi useaan otteeseen EY 81 artiklan 1 kohtaa, kun se määritteli sopimuksen yhdenmukaistetuksi menettelytavaksi toteamatta, että kyseinen sopimus oli tosiasiassa johtanut tällaiseen menettelytapaan. 169   Komissio katsoo, että neljännen valitusperusteen tätä osaa ei ole otettava tutkittavaksi, koska siinä pyritään kyseenalaistamaan ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen suorittama tosiseikkojen arviointi, joka koski käytettävissä olevia todisteita. 170   Toissijaisesti komissio viittaa valituksenalaisen tuomion 327 ja 328 kohtaan, joissa ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin hylkäsi perustellen FEG:n ja TU:n argumentin, jonka mukaan moititulla käyttäytymisellä ei ollut kilpailua rajoittava tarkoitus. 171   Komission mukaan valituksenalaisen tuomion 333 kohdan ja 334–339 kohdan välillä ei myöskään ole ristiriitaa, toisin kuin FEG väittää. 172   Ensinnäkin komission mukaan ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin todellakin totesi valituksenalaisen tuomion 333 kohdassa, että FEG oli tulkinnut riidanalaista päätöstä virheellisesti, koska siinä vedotaan suurimpien tukkukauppiaiden hinnastoissa havaittuihin samankaltaisuuksiin osoituksena markkinoilla vallitsevasta heikosta kilpailusta, ja 334 kohdassa, että hintoja koskevien sopimusten kilpailua rajoittava luonne oli osoitettu oikeudellisesti riittävällä tavalla ja että näin ollen oli tarpeetonta tutkia niiden seurauksia markkinoilla. 173   Komission mukaan ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin tarkasteli tämän jälkeen valituksenalaisen tuomion 335–338 kohdassa TU:n yritystä selittää hinnastojen huomattava samankaltaisuus. Sitten ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin esitti komission mukaan valituksenalaisen tuomion 338 ja 339 kohdassa tuomion tätä osaa, jossa käsiteltiin tosiseikkojen oikeudelliseen luonnehdintaan liittyviä väitteitä, koskevan yleisen päätelmän, kun se katsoi, että ”FEG:n jäsenet ja FEG, joilla on määräävä taloudellinen merkitys relevanteilla markkinoilla, ovat useilla käytännöillä, sopimuksilla ja päätöksillä pyrkineet yhteistoimin rajoittamaan niiden välistä hintakilpailua keskustelemalla hinnoista ja alennuksista ja tekemällä FEG:n tasolla sitovia päätöksiä hinnoista ja mainonnasta” ja että ”komissio on näin ollen osoittanut oikeudellisesti riittävällä tavalla, että FEG:n käytännöt olivat EY 81 artiklan vastaisia”. 174   Komissio katsoo, että FEG pyrkii valituksenalaisen tuomion 337 kohtaa koskevalla kritiikillään tosiasiassa kyseenalaistamaan ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen tekemän tosiseikkoja koskevan toteamuksen. Komissio väittää joka tapauksessa, että kyseistä kohtaa on tulkittava jatkona mainitun tuomion 334 kohdalle, jossa ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin totesi, että hintoja koskevien menettelytapojen tarkoituksena oli rajoittaa kilpailua ja että näin ollen oli tarpeetonta tutkia niiden seurauksia markkinoilla. 175   Komissio väittää, että neljännen valitusperusteen tämä osa on jätettävä tutkimatta tai että se on ainakin perusteeton, kuten neljäs valitusperuste kokonaisuudessaan. –       Yhteisöjen tuomioistuimen arviointi asiasta 176   On katsottava, että neljännen valitusperusteen viides osa voidaan ottaa tutkittavaksi siltä osin kuin se koskee lähinnä FEG:n jäsenilleen osoittamien hintoja koskevien suositusten oikeudellista luonnehdintaa, jonka mukaan ne muodostavat aihetodisteen kilpailunrajoitusten olemassaolosta, sekä valituksenalaisen tuomion tältä osin virheellisiksi väitettyjä perusteluja. 177   Ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin totesi valituksenalaisen tuomion 326 kohdassa seuraavaa: ”Sen osalta, että FEG lähetti jäsenilleen suosituksia hinnoista, on kiistatonta, että TU auttoi FEG:tä tiettyjen muovituotteiden toimittajien käyttämien suositeltujen nettohintojen muuntamisessa suositelluiksi bruttohinnoiksi. On myös kiistatonta, että FEG lähetti jäsenilleen säännöllisesti luetteloita näiden tuotteiden viimeisimmistä hinnoista. [FEG ja TU] eivät ole kiistäneet, että PVC‑putkien osalta FEG lähetti jäsenilleen valmistajien päättämien hinnanmuutosten vuoksi päivitettyjä hintaluetteloita, joissa mainittiin myös alennus‑ ja korotusprosentit, joita se suositteli jäsentensä käyttävän (riidanalaisen päätöksen 85 perustelukappale). [FEG ja TU] eivät ole myöskään kiistäneet FEG:n 2.3.1989 pidetyn aluekokouksen pöytäkirjan paikkansapitävyyttä eikä komission riidanalaisen päätöksen 87 perustelukappaleessa siitä esittämää tulkintaa. Tästä asiakirjasta ilmenee, että FEG suositti muoviputkien hinnankorotuksen jälkeen jäsenilleen suositeltujen hintojen noudattamista.” 178   Ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin hylkäsi mainitun tuomion 328 kohdassa FEG:n ja TU:n väitteen, että muuntamistoimenpiteellä ei ollut kilpailua rajoittava tarkoitus. Se totesi, että FEG ja TU olivat voineet vaikuttaa hintojen vapaaseen muodostamiseen FEG:n jäsenten välityksellä harjoittamalla tietojenvaihtoa ja ‑välitystä tiettyjen sähköteknisten muovituotteiden hintojen ja alennusten osalta. Ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin päätteli tästä, että näin ollen komissio oli oikeutetusti voinut käyttää näitä seikkoja aihetodisteina kilpailunrajoituksen olemassaolosta. 179   Tältä osin riittää, kun todetaan, että ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin ainoastaan sovelsi yhteisöjen tuomioistuimen vakiintunutta oikeuskäytäntöä, jonka mukaan sopimuksen konkreettisten vaikutusten huomioon ottaminen on tarpeetonta, kun on ilmeistä, että sen tarkoituksena on estää, rajoittaa tai vääristää kilpailua yhteismarkkinoilla. 180   Lisäksi FEG:n argumentti, joka koskee väitettyä ristiriitaa niiden toteamusten välillä, jotka ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin esitti valituksenalaisen tuomion 333 ja 339 kohdassa, on hylättävä, koska se perustuu virheelliseen tulkintaan kyseisistä kohdista. Mainitun tuomion 339 kohdasta, luettuna yhdessä kyseisen tuomion 338 kohdan kanssa, ilmenee, että siinä esitetään tuomion tätä osaa koskeva yleinen päätelmä, jossa hintojen vahvistamiseen liittyvät yhdenmukaistetut menettelytavat määritellään EY 81 artiklan vastaisiksi. Tämä toteamus ei siis liity hintojen ja alennusten samankaltaisuuksiin, joihin vedottiin, kuten 333 kohdassa selvästi todetaan, esimerkkinä, jolla pyrittiin luonnehtimaan kyseessä olevien menettelytapojen seurauksia markkinoilla, eikä riidanalaisen päätöksen päätösosassa mainituista rikkomisista erillisenä rikkomisena. 181   FEG:n valituksenalaisen tuomion 337 kohtaan kohdistaman kritiikin osalta on todettava, ettei ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin kääntänyt perusteettomasti todistustaakkaa. Koska komissio totesi perustellen riidanalaisen päätöksen 119 perustelukappaleessa, että FEG:n jäsenten välisen hintakilpailun puuttuminen ilmeni myös Alankomaiden tukkumarkkinoiden hintatasosta ja että oli paljon todisteita siitä, että sähköteknisten tuotteiden hintataso oli Alankomaissa korkeampi kuin muissa jäsenvaltioissa, FEG:n oli esitettävä todisteet tällaisten toteamusten kumoamiseksi. 182   Koska valituksenalaisen tuomion perustelut ovat tältä osin riittävät, neljännen valitusperusteen viides osa on hylättävä perusteettomana, ja kyseinen valitusperuste on näin ollen hylättävä kokonaisuudessaan. Viides valitusperuste, joka koskee kollektiivisen yksinoikeusjärjestelyn laajentamisen lukemista FEG:n syyksi Asianosaisten lausumat 183   FEG moittii ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuinta siitä, että se tulkitsi virheellisesti yhteisön oikeutta, kun se totesi valituksenalaisen tuomion 231, 236 ja 393 kohdassa ilman riittäviä aihetodisteita, joilla olisi osoitettu FEG:n ”suora osallistuminen”, että komission oli mahdollista nojautua pätevästi FEG:n yksittäisten jäsenten asiakirjoihin lukeakseen todetun rikkomisen kyseisen yhteenliittymän syyksi. FEG:n mukaan ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin ei ottanut huomioon sitä, että FEG:illä ei ollut omaa ja sen jäsenistä erillistä tehtävää moitittujen menettelytapojen täytäntöönpanossa. 184   FEG väittää kuitenkin, että jotta komissio voi ottaa huomioon yritysten yhteenliittymän ja sen tiettyjen jäsenten samanaikaisen osallistumisen yhteen ja samaan rikkomiseen, komission on osoitettava, että kyseisen yhteenliittymän toiminta erottuu sen jäsenten toiminnasta. 185   FEG viittaa valituksenalaisen tuomion 227 kohtaan, luettuna yhdessä kyseisen tuomion 226 kohdan kanssa, jossa ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin totesi, että komissio ei ollut esittänyt muita aihetodisteita FEG:n suorasta osallistumisesta kollektiivisen yksinoikeusjärjestelyn laajentamiseen liittyviin tapahtumiin kuin yhdeltä sen jäseneltä peräisin olevan, 12.9.1990 päivätyn sisäisen muistion. FEG:n mukaan tällaista sisäistä muistiota, joka on laadittu FEG:n tietämättä, ei voida käyttää osoittamaan sitä, että FEG:llä oli oma ja sen jäsenistä erillinen tehtävä näissä tapahtumissa. 186   Sen, minkä ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin määritteli valituksenalaisen tuomion 230 ja 392 kohdassa 26:n FEG:n jäsenen yhteiseksi toiminnaksi, osalta FEG katsoo, että komissio ei osoittanut, että kyseinen yhteenliittymä oli ilmaissut nimenomaisesti tai hiljaisesti hyväksyvänsä tämän toiminnan sisällön. Pelkästään se, että tähän toimintaan osallistuneet yritykset olivat FEG:n jäseniä, ei FEG:n mukaan riitä siihen, että tällainen toiminta voitaisiin lukea FEG:n syyksi. FEG:n mukaan ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin ei myöskään tarkastellut sitä, oliko FEG osallistunut jäsentensä yhteiseen toimintaan liittyviin täytäntöönpanotoimenpiteisiin vai ei. 187   FEG riitauttaa myös valituksenalaisen tuomion 392 kohtaan sisältyvän ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen toteamuksen, jonka mukaan FEG:n 26 jäsentä, jotka olivat osallistuneet mainittuun yhteiseen toimintaan, toimivat muiden FEG:n jäsenten yleisen edun nimissä, ja FEG katsoo, että tällainen toteamus on käsittämätön, koska se ei riitä siihen, että tämä toiminta luetaan FEG:n syyksi. 188   FEG katsoo myös, että ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin sovelsi oikeuskäytäntöä virheellisesti, kun se totesi valituksenalaisen tuomion 391 kohdassa, että pelkästään sen seikan, että rajoitettu määrä FEG:n 26 jäsenen edustajia oli jossain johtotehtävissä FEG:ssä, perusteella yhdenmukaistetut menettelytavat oli mahdollista lukea FEG:n syyksi. Tämä seikka ei voi olla aihetodisteena FEG:n omasta ja sen jäsenistä erillisestä tehtävästä suhteessa tällaisiin menettelytapoihin. 189   Komissio katsoo ensisijaisesti, että tämä valitusperuste on jätettävä tutkimatta, koska siinä pyritään kyseenalaistamaan ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen suorittama tosiseikkojen arviointi. 190   Toissijaisesti komissio väittää, että tämä valitusperuste perustuu valituksenalaisen tuomion virheelliseen tulkintaan ja että on väärin katsoa, että ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin nojautui ainoastaan FEG:n yksittäisten jäsenten asiakirjoihin, kun se luki mainitut yhdenmukaistetut menettelytavat FEG:n syyksi. 191   Komissio väittää, että ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin totesi valituksenalaisen tuomion 236 kohdassa, että sekä FEG:llä että TU:lla oli oma ja erillinen tehtävä rikkomisessa. Yhteenliittymän ja sen jäsenten yhteisen samaan rikkomiseen osallistumisen toteen näyttämiseksi riittää, että komissio osoittaa tämän yhteenliittymän osalta sellaisen käyttäytymisen olemassaolon, joka on erillinen suhteessa kyseisen yhteenliittymän jäsenten käyttäytymiseen. Komissio katsoo, että ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin menetteli juuri tällä tavalla. 192   Lisäksi komissio väittää, että FEG ei ota huomioon sitä seikkaa, että ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen mukaan kyseessä oleva kielletty käyttäytyminen oli osa yhtä ainoaa rikkomista (ks. valituksenalaisen tuomion 391 ja 406 kohta). Komission mukaan siis riittää, että osoitetaan, että FEG myötävaikutti toteuttamansa kollektiivisen yksinoikeusjärjestelyn tavoitteiden toteutumiseen, ja se oli tai sen piti olla tietoinen muiden rikkomiseen osallistuneiden yritysten pyrkimyksistä laajentaa tätä järjestelyä sellaisiin yrityksiin, jotka eivät olleet NAVEG:n jäseniä. Komission mukaan ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin totesi mainitun tuomion 391–393 kohdassa, että komissio oli soveltanut tältä osin asianmukaista kriteeriä. 193   Komissio vaatii siis, että tämä valitusperuste jätetään tutkimatta tai ainakin hylätään perusteettomana. Yhteisöjen tuomioistuimen arviointi asiasta 194   Siltä osin kuin FEG riitauttaa viidennessä valitusperusteessaan oikeudelliset kriteerit, joiden perusteella ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin päätyi toteamukseen siitä, että kollektiivisen yksinoikeusjärjestelyn laajentaminen voitiin pätevästi lukea FEG:n syyksi, ja valituksenalaisen tuomion perustelut tältä osin, viides valitusperuste otetaan tutkittavaksi. 195   Kuten valituksenalaisen tuomion 213 kohdasta ilmenee, komissio katsoi riidanalaisessa päätöksessä, että FEG ja TU olivat yrittäneet laajentaa herrasmiessopimuksen soveltamisalaa tavarantoimittajiin, joita ei edustanut NAVEG:hen kuuluva myyntiedustaja tai maahantuoja. Komissio tukeutui useisiin esimerkkeihin yritysten Draka Polva, Holec, ABB ja Klöckner Moeller kaltaisten tavarantoimittajien kokemasta painostuksesta (ks. riidanalaisen päätöksen 53–66 ja 104–106 perustelukappale). Komissio korosti myös, että FEG oli pyrkinyt laajentamaan kollektiivista yksinoikeusjärjestelyä Philipsiin, joka on kuluttajille tarkoitettujen sähköteknisten tuotteiden toimittaja. 196   Ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin totesi valituksenalaisen tuomion 236 kohdassa, ettei minkään ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen tarkasteleman väitteen perusteella voitu kyseenalaistaa niiden tosiseikkojen paikkansapitävyyttä, jotka mainittiin riidanalaisessa päätöksessä todisteena FEG:n ja TU:n tiettyihin NAVEG:hen kuulumattomiin tavarantoimittajiin kohdistamasta painostuksesta. Se totesi, että näin ollen komissio oli perustellusti objektiivisten ja yhtäpitävien aihetodisteiden perusteella todennut yhtäältä, että FEG pyrki laajentamaan herrasmiessopimuksen soveltamisalaa tavarantoimittajiin, joilla ei ollut siteitä NAVEG:hen, ja toisaalta, että TU oli osallistunut useisiin toimenpiteisiin tämän tavoitteen toteuttamiseksi. 197   Tässä tapauksessa on selvää, että ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin tarkasteli FEG:llä ollutta erillistä tehtävää herrasmiessopimuksen laajentamisessa. Ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin totesi valituksenalaisen tuomion 226 kohdassa tarkasteltuaan FEG:n hallituksen 29.1.1991 pidetyn kokouksen pöytäkirjaa ja TU:n 12.9.1990 päivättyä sisäistä muistiota, että nämä asiakirjat olivat aihetodiste FEG:n jäsenten välisestä sopimuksesta ja FEG:n suorasta osallistumisesta vastaukseen, jota suunniteltiin CEF:n Alankomaiden markkinoille tulon vuoksi. 198   Viittaus kriteeriin, joka koskee FEG:n suoraa osallistumista jäsentensä yrityksiin laajentaa kollektiivinen yksinoikeusjärjestely koskemaan kolmansia tavarantoimittajia, sisältyy lisäksi valituksenalaisen tuomion 231 kohtaan. Kyseisen tuomion 227–230 kohdassa ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin tarkasteli muutamia yhtäpitäviä aihetodisteita, joista ilmeni, että FEG:n jäsenet olivat pyrkineet yksin tai yhdessä saamaan NAVEG:n ulkopuolisilta tavarantoimittajilta sitoumuksia kaikkien FEG:n jäsenten hyväksi siten, että nämä tavarantoimittajat saattoivat perustellusti olettaa, että kyseiset toimenpiteet toteutettiin FEG:n suojeluksessa tai sen suostumuksella. 199   Ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin totesi näiden seikkojen perusteella valituksenalaisen tuomion 231 kohdassa, että joidenkin FEG:n jäsenten – joiden joukossa oli useita FEG:n hallituksen jäsenenä olleita johtajia – yhteisistä toimenpiteistä ilmenee, etteivät ne toimineet itsenäisesti vaan kaikkien FEG:n jäsenten lukuun toimimatta kuitenkaan suoraan sen nimissä. Ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen mukaan komissio oli oikeutetusti voinut päätellä näistä toimenpiteistä, että FEG oli ilmaissut aikomuksensa laajentaa kollektiivinen yksinoikeusjärjestely koskemaan NAVEG:hen kuulumattomia tavarantoimittajia. 200   Kuten julkisasiamies totesi ratkaisuehdotuksensa 85 kohdassa, ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin ei siis missään tapauksessa rinnastanut FEG:n ja sen jäsenyritysten, erityisesti TU:n, käyttäytymistä vaan arvioi erikseen kyseisen yhteenliittymän osallistumista kilpailunvastaisiin menettelytapoihin. 201   Tällaisessa tilanteessa ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin saattoi perustellusti omaksua komission toteamukset FEG:n osallistumisesta kollektiivisen yksinoikeusjärjestelyn laajentamiseen. Tältä osin ei myöskään voida todeta, että perustelut olisivat puutteelliset. Viides valitusperuste, jonka FEG on esittänyt valituksensa tueksi, on siis hylättävä perusteettomana. Kuudes valitusperuste, joka koskee kilpailusääntöjen rikkomisten, jotka komissio luki FEG:n syyksi, keston määrittämistä Asianosaisten lausumat 202   FEG kritisoi valituksenalaista tuomiota siltä osin kuin ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin hylkäsi sen ja TU:n esittämät argumentit, jotka koskivat komission suorittamaa kilpailusääntöjen rikkomisen keston määrittämistä. Ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin rikkoi täten asetuksen N:o 17 15 artiklan 2 kohtaa sekä loukkasi yhteisön oikeuden yleistä periaatetta, joka koskee tuomioistuimen päätösten perustelua, ja suhteellisuusperiaatetta sakkojen määrän osalta. 203   FEG:n mukaan ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen oikeudellisessa analyysissä ei virheellisesti tehty eroa kyseessä olevien eri rikkomisten välillä niiden heterogeenisuudesta huolimatta. 204   FEG luonnehtii käsittämättömäksi ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen toteamusta, joka sisältyy valituksenalaisen tuomion 406 kohtaan ja jonka mukaan kyseisessä kohdassa mainitut rikkomiset ovat ”jatkettuja”. FEG väittää, että ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin teki virheen, kun se ei ottanut kyseisten rikkomisten keston määrittämisessä huomioon sitä, että tässä tapauksessa ei ollut olemassa mitään ”kokonaissuunnitelmaa”. 205   Komissio toteaa ensisijaisesti, että kuudes valitusperuste koskee ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen suorittamaa tosiseikkojen arviointia, ja se on näin ollen jätettävä tutkimatta. 206   Toissijaisesti komissio katsoo, että tämä valitusperuste perustuu valituksenalaisen päätöksen virheelliseen tulkintaan. Komission mukaan ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin totesi kyseisen tuomion 342 kohdassa nimenomaisesti, että molemmilla rikkomisilla, joista FEG:tä moititaan eli kollektiivisella yksinoikeusjärjestelyllä ja hintojen vahvistamiseen liittyvillä yhdenmukaistetuilla menettelytavoilla, on sama tavoite, ja ne ovat keskenään johdonmukaisia. 207   Komissio esittää siis, että kuudes valitusperuste jätetään tutkimatta tai ainakin hylätään perusteettomana. Yhteisöjen tuomioistuimen arviointi asiasta 208   Kuudennesta valitusperusteesta ilmenee, että tässä valitusperusteessa FEG ainoastaan toistaa samat argumentit, joihin se vetosi kolmannessa valitusperusteessaan, joka koskee ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen arviota komission kollektiivisen yksinoikeusjärjestelyn keston osalta esittämistä todisteista, ja neljännen valitusperusteensa ensimmäisessä osassa, joka liittyy siihen, että hintojen vahvistamisen yhteydessä toteutettujen yhdenmukaistettujen menettelytapojen määriteltiin muodostavan yksi ainoa jatkettu rikkominen. Näin ollen riittää, että viitataan yhteisöjen tuomioistuimen toteamuksiin, jotka liittyvät kolmanteen valitusperusteeseen ja neljännen valitusperusteen ensimmäiseen osaan, jotka hylättiin tämän tuomion 101 ja 115 kohdassa. Seitsemäs valitusperuste, joka liittyy vaatimukseen sakon määrän alentamisesta Asianosaisten ja muun osapuolen lausumat 209   FEG:n tämä valitusperuste kohdistuu valituksenalaisen tuomion 436–438 kohtaan, joiden mukaan hallinnollisen menettelyn liiallisen keston ei pidä johtaa FEG:lle määrätyn sakon määrän huomattavaan alentamiseen. 210   FEG katsoo, että ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin sovelsi virheellisesti asetuksen N:o 17 15 artiklan 2 kohtaa tai ainakin yhteisön oikeuden yleistä periaatetta, joka koskee tuomioistuimen päätösten perustelua, ja suhteellisuusperiaatetta sakkojen määrän vahvistamisessa, kun se totesi valituksenalaisen tuomion 438 kohdassa, että FEG tai TU eivät ole esittäneet mitään perusteita niille määrätyn sakon määrän alentamiselle vielä lisää. 211   FEG moittii ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuinta siitä, että se totesi valituksenalaisen tuomion 85 ja 436 kohdassa, että komissio oli vastuussa menettelyn kohtuuttomasta kestosta, mutta ei ottanut huomioon tätä kestoa perustellakseen sen, että sakon määrää alennetaan lisää. 212   Komissio väittää tältä osin, että tämän valitusperusteen tutkittavaksi ottamisen edellytykset puuttuvat selvästi, koska yhteisöjen tuomioistuimen asiana ei ole korvata ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen harkintaa omallaan, kun ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin on päättänyt yhteisön oikeuden rikkomisesta yrityksille määrättyjen sakkojen suuruudesta (ks. em. yhdistetyt asiat Limburgse Vinyl Maatschappij ym. v. komissio, tuomion 614 kohta). Lisäksi komission mukaan FEG riitauttaa tällä valitusperusteella ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen tekemän tosiseikkoja koskevan toteamuksen, jonka mukaan käsittelyaikojen kohtuullisuuden periaatteen loukkaaminen ei vaikuttanut tämän yhteenliittymän mahdollisuuteen puolustautua. 213   Komissio väittää toisaalta, että ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin tutki, oliko FEG:lle määrätyn sakon alentaminen perusteltua asian erityisten olosuhteiden johdosta, ja katsoi tältä osin, ettei tällainen alentaminen ollut perusteltu (valituksenalaisen tuomion 436–438 kohta). 214   Komissio katsoo siis, että seitsemännen valitusperusteen tutkittavaksi ottamisen edellytykset puuttuvat selvästi, tai se on ainakin perusteeton. 215   Myös CEF väittää huomautuksissaan, jotka se esitti vastauksena valitusta koskevaan tiedonantoon, joka sille osoitettiin sen johdosta, että se oli ensimmäisessä oikeusasteessa väliintulijana, että seitsemättä valitusperustetta ei pidä ottaa tutkittavaksi, koska se koskee tässä tapauksessa ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen tekemiä tosiseikkoja koskevia toteamuksia, joita ei voida tarkastella uudelleen esillä olevassa valitusasiassa. 216   Toissijaisesti CEF katsoo, että seitsemäs valitusperuste on perusteeton. Yhteisöjen tuomioistuimen arviointi asiasta 217   On huomautettava, että pelkästään ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimella on toimivalta valvoa sitä, miten komissio on yksittäistapauksessa arvioinut lainvastaisen toiminnan vakavuuden. Muutoksenhaun yhteydessä yhteisöjen tuomioistuin valvoo ensinnäkin sitä, onko ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin ottanut oikeudellisesti asianmukaisella tavalla huomioon kaikki ne tekijät, jotka ovat olennaisia arvioitaessa sitä, miten vakavana tiettyä menettelytapaa on pidettävä EY 81 artiklan ja asetuksen N:o 17 15 artiklan valossa, ja toiseksi yhteisöjen tuomioistuin tutkii, onko ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin käsitellyt oikeudellisesti riittävällä tavalla kaikkia kantajan esittämiä argumentteja, joilla pyritään sakon poistamiseen tai pienentämiseen (ks. mm. em. asia Baustahlgewebe v. komissio, tuomion 128 kohta). 218   Kuten tämän tuomion 9 kohdassa esitetyistä riidanalaisen päätöksen 152 ja 153 perustelukappaleesta ilmenee, komissio otti huomioon sakkojen määrää alentaessaan hallinnollisen menettelyn liiallisen keston, josta se oli vastuussa. 219   Ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin totesi valituksenalaisen tuomion 438 kohdassa seuraavaa: ”komissio on omasta aloitteestaan alentanut sakkoa. Mahdollisuus tehdä tällainen alennus kuuluu komission harkintavallan käyttöön. Kantajat eivät ole toimittaneet mitään perusteita sille, että ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin alentaisi täyttä harkintavaltaansa käyttäessään sakon määrää vielä lisää. Tämän vuoksi kantajien tätä koskevaa vaatimusta ei voida hyväksyä”. 220   Koska tähän toteamukseen ei sisälly oikeudellista virhettä, seitsemäs valitusperuste on hylättävä perusteettomana. Oikeudenkäyntikulut 221   Yhteisöjen tuomioistuimen työjärjestyksen 122 artiklan ensimmäisen kohdan mukaan silloin, kun valitus on perusteeton tai kun valitus on perusteltu ja yhteisöjen tuomioistuin ratkaisee itse riidan lopullisesti, se päättää oikeudenkäyntikuluista. Mainitun työjärjestyksen 69 artiklan 2 kohdan mukaan, jota sovelletaan sen 118 artiklan nojalla muutoksenhakumenettelyyn, asianosainen, joka häviää asian, velvoitetaan korvaamaan oikeudenkäyntikulut, jos vastapuoli on sitä vaatinut. Koska FEG on hävinnyt asian lukuun ottamatta valitusperustetta, joka koskee käsittelyaikojen kohtuullisuuden periaatteen loukkaamista ja jonka yhteisöjen tuomioistuin on kuitenkin hylännyt, se on velvoitettava korvaamaan tästä menettelystä aiheutuneet oikeudenkäyntikulut. Ensimmäisessä oikeusasteessa käytyihin menettelyihin, jotka johtivat valituksenalaisen tuomion antamiseen, liittyvien oikeudenkäyntikulujen osalta on päätettävä, että siitä huolimatta, että kyseinen tuomio on kumottu osittain, FEG vastaa kyseisistä oikeudenkäyntikuluista mainitun tuomion tuomiolauselman 2 kohdassa määrätyllä tavalla. Näillä perusteilla yhteisöjen tuomioistuin (ensimmäinen jaosto) on ratkaissut asian seuraavasti: 1) Euroopan yhteisöjen ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen yhdistetyissä asioissa T‑5/00 ja T‑6/00, Nederlandse Federatieve Vereniging voor de Groothandel op Elektrotechnisch Gebied ja Technische Unie vastaan komissio, 16.12.2003 antama tuomio kumotaan ainoastaan siltä osin kuin ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin jätti tutkimatta, kun se tarkasteli kanneperustetta, joka koski käsittelyaikojen kohtuullisuuden periaatteen loukkaamista, onko Euroopan yhteisöjen komission vastuulla oleva koko hallinnollisen menettelyn – väitetiedoksiantoa edeltänyt vaihe mukaan lukien – liiallinen kesto voinut vaikuttaa Nederlandse Federatieve Vereniging voor de Groothandel op Elektrotechnisch Gebiedin tuleviin puolustautumismahdollisuuksiin. 2) Valitus hylätään muilta osin. 3) Nederlandse Federatieve Vereniging voor de Groothandel op Elektrotechnisch Gebiedin ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimessa nostama kanne hylätään käsittelyaikojen kohtuullisuuden periaatteen loukkaamista koskevaa kanneperustetta koskevilta osin. 4) Nederlandse Federatieve Vereniging voor de Groothandel op Elektrotechnisch Gebied velvoitetaan korvaamaan tästä menettelystä aiheutuneet oikeudenkäyntikulut. Nederlandse Federatieve Vereniging voor de Groothandel op Elektrotechnisch Gebied vastaa ensimmäisessä oikeusasteessa käytyihin menettelyihin, jotka johtivat yhdistetyissä asioissa T‑5/00 ja T‑6/00, Nederlandse Federatieve Vereniging voor de Groothandel op Elektrotechnisch Gebied ja Technische Unie vastaan komissio, 16.12.2003 annettuun tuomioon, liittyvistä oikeudenkäyntikuluista mainitun tuomion tuomiolauselman 2 kohdassa määrätyllä tavalla. Allekirjoitukset * Oikeudenkäyntikieli: hollanti.

61996CJ0045

en

Grounds 1 By order of 11 January 1996, received at the Court on 15 February 1996, the Bundesgerichtshof (Federal Court of Justice) referred to the Court for a preliminary ruling under Article 177 of the EC Treaty a question concerning the interpretation of Council Directive 85/577/EEC of 20 December 1985 to protect the consumer in respect of contracts negotiated away from business premises (OJ 1985 L 372, p. 31). 2 That question has been raised in proceedings between Bayerische Hypotheken- und Wechselbank AG (`the Bank') and Edgar Dietzinger concerning the performance of a contract of guarantee concluded by Mr Dietzinger with the Bank. 3 Article 1(1) of Directive 85/577 provides as follows: `This Directive shall apply to contracts under which a trader supplies goods or services to a consumer and which are concluded: - during an excursion organised by the trader away from his business premises, or - during a visit by a trader (i) to the consumer's home or to that of another consumer; (ii) to the consumer's place of work; where the visit does not take place at the express request of the consumer.' 4 Next, Article 2 provides: `For the purposes of this Directive: - "consumer" means a natural person who, in transactions covered by this Directive, is acting for purposes which can be regarded as outside his trade or profession; - "trader" means a natural or legal person who, for the transaction in question, acts in his commercial or professional capacity, and anyone acting in the name or on behalf of a trader.' 5 Under Article 4 of Directive 85/577, traders are required to give consumers written notice of their right to cancel the contract within a specified period. Article 5 provides that that period is to be not less than seven days from receipt by the consumer of the notice of his right to renounce the effects of the contract. 6 Mr Dietzinger's father ran a building firm in respect of which the Bank, inter alia, granted a current account overdraft facility. On 11 September 1992, Mr Dietzinger gave a direct recourse written guarantee, for a sum not to exceed DM 100 000, covering his parents' obligations to the Bank. 7 The contract of guarantee was concluded at the house of Mr Dietzinger's parents during a visit by an employee of the Bank to which Mr Dietzinger's mother had agreed over the telephone. Mr Dietzinger was not informed of his right of cancellation. 8 In May 1993, the Bank called in, with immediate effect, all the loans which it had granted to Mr Dietzinger's parents, which at that time totalled more than DM 1.6 million. It also sued Mr Dietzinger for payment of DM 50 000 under the guarantee. Mr Dietzinger sought to renounce the guarantee, maintaining that he had not been informed of his right of cancellation, contrary to the Gesetz über den Widerruf von Haustürgeschäften und ähnlichen Geschäften (Law on the Cancellation of `Doorstep' Transactions and Analogous Transactions, BGBl. I, p. 122) of 16 January 1986, which transposed Directive 85/577 into German law. 9 The Landgericht (Regional Court) found in favour of the Bank. Mr Dietzinger then appealed to the Oberlandesgericht (Higher Regional Court), which quashed the decision given at first instance. 10 The Bank then appealed on a point of law to the Bundesgerichtshof, which held that an interpretation of Directive 85/577 was necessary in order to determine the dispute. It therefore referred the following question to the Court for a preliminary ruling: `Where a contract of guarantee or suretyship is concluded under German law between a financial institution and a natural person who is not acting in that connection in the course of his trade or profession, in order to secure a claim by the financial institution against a third party in respect of a loan, is it covered by the words "contracts under which a trader supplies goods or services to a consumer" (Article 1(1) of Council Directive 85/577/EEC of 20 December 1985 to protect the consumer in respect of contracts negotiated away from business premises, OJ 1985 L 372, p. 31)?' 11 By its question, the Bundesgerichtshof is asking in effect whether a contract of guarantee concluded by a natural person who is not acting in the course of a trade or profession is covered by Directive 85/577. 12 Mr Dietzinger and the Commission consider that Directive 85/577 applies to a contract of guarantee by virtue of the directive's aim, which is to protect those consumers who conclude a contract where, because it involved `doorstep selling', they were unable to prepare themselves for its negotiation. Like a purchaser, a guarantor undertakes to perform obligations and is even more in need of protection since he receives no consideration in exchange for his commitment. 13 In the Commission's view, Article 1 of Directive 85/577 is applicable to any contract concluded between a natural person and a trader who, in the course of his business activities, supplies goods or services to consumers in general, even if the contract in question does not involve such consideration. In referring to `contracts under which a trader supplies goods or services to a consumer', the directive is simply making clear that its scope is not restricted to sellers of goods. 14 The German, Belgian, French and Finnish Governments, on the other hand, consider that guarantees are not covered by Directive 85/577, essentially because a guarantee is not a contract `under which a trader supplies goods or services to a consumer' within the meaning of Article 1. 15 According to those Governments, the wording of the provision implies that goods or services are supplied by a trader to a consumer who relies on the protection afforded by Directive 85/577, so that it is not enough for the trader to be a supplier of goods or services in general. They point out that such an interpretation is strongly suggested by the English version of the directive (`contracts under which a trader supplies goods or services to a consumer'). In circumstances such as those of the instant case, the guarantor's commitment gives rise to no consideration, in the sense that the guarantor receives no goods or services from the trader to whom the commitment was given. 16 Those Governments argue further that Directive 85/577 does not cover guarantees; if it did, the directive would have contained specific rules providing, in particular, for the fate of the contract whose performance is guaranteed by the guarantor in the event of his exercising the right of cancellation. Consequently, protection of guarantors is a matter for national law alone. In particular, the French Government argues that, since Directive 85/577 does not govern the effects, on the principal contract, of possible invalidity of a contract of guarantee, such guarantees must, in view of their ancillary nature, be excluded from the scope of the directive. 17 The Court observes that, according to Article 1, Directive 85/577 applies to `contracts under which a trader supplies goods or services to a consumer' which are concluded away from the trader's business premises, unless the trader was expressly requested by the consumer to visit him with a view to the negotiation of the contract. 18 In determining whether a contract of guarantee securing performance of a credit agreement by the principal debtor can fall within the scope of Directive 85/577, it should be noted that, apart from the exceptions listed in Article 3(2), the scope of the directive is not limited according to the nature of the goods or services to be supplied under a contract; the only requirement is that the goods or services must be intended for private consumption. The grant of a credit facility is indeed the provision of a service, the contract of guarantee being merely ancillary to the principal contract, of which in practice it is usually a precondition. 19 Furthermore, nothing in the wording of the directive requires that the person concluding the contract under which goods or services are to be supplied be the person to whom they are supplied. Directive 85/577 is designed to protect consumers by enabling them to withdraw from a contract concluded on the initiative of the trader rather than of the customer, where the customer may have been unable to see all the implications of his act. Consequently, a contract benefiting a third party cannot be excluded from the scope of the directive on the sole ground that the goods or services purchased were intended for the use of the third party standing outside the contractual relationship in question. 20 In view of the close link between a credit agreement and a guarantee securing its performance and the fact that the person guaranteeing repayment of a debt may either assume joint and several liability for payment of the debt or be the guarantor of its repayment, it cannot be excluded that the furnishing of a guarantee falls within the scope of the directive. 21 Moreover, the possible termination of a contract of guarantee concluded in the context of `doorstep selling' within the meaning of Directive 85/577 is merely one particular situation where the question may arise as to the effect of the possible invalidity of an ancillary contract upon the principal contract. In those circumstances, the mere fact that the directive contains no provision governing the fate of the principal contract where the guarantor exercises the right of renunciation conferred by Article 5 cannot be taken to mean that the directive does not apply to guarantees. 22 However, it is apparent from the wording of Article 1 of Directive 85/577 and from the ancillary nature of guarantees that the directive covers only a guarantee ancillary to a contract whereby, in the context of `doorstep selling', a consumer assumes obligations towards the trader with a view to obtaining goods or services from him. Furthermore, since the directive is designed to protect only consumers, a guarantee comes within the scope of the directive only where, in accordance with the first indent of Article 2, the guarantor has entered into a commitment for a purpose which can be regarded as unconnected with his trade or profession. 23 The answer to the question referred to the Court must therefore be that, on a proper construction of the first indent of Article 2 of Directive 85/577, a contract of guarantee concluded by a natural person who is not acting in the course of his trade or profession does not come within the scope of the directive where it guarantees repayment of a debt contracted by another person who, for his part, is acting within the course of his trade or profession. Decision on costs Costs 24 The costs incurred by the German, Belgian, French and Finnish Governments and by the Commission of the European Communities, which have submitted observations to the Court, are not recoverable. Since these proceedings are, for the parties to the main proceedings, a step in the action pending before the national court, the decision on costs is a matter for that court. Operative part On those grounds, THE COURT (Fifth Chamber), in answer to the question referred to it by the Bundesgerichtshof by order of 11 January 1996, hereby rules: On a proper construction of the first indent of Article 2 of Directive 85/577/EEC of 20 December 1985 to protect the consumer in respect of contracts negotiated away from business premises, a contract of guarantee concluded by a natural person who is not acting in the course of his trade or profession does not come within the scope of the directive where it guarantees repayment of a debt contracted by another person who, for his part, is acting within the course of his trade or profession.

62008TJ0482

fr

Recours formé contre la décision de la quatrième chambre de recours de l’OHMI du 9 septembre 2008 (affaire R 1858/2007‑4) relative à une procédure de déchéance entre M. Alfred Hartmann et Atlas Transport GmbH. Données relatives à l’affaire Titulaire de la marque communautaire : Atlas Transport GmbH Marque communautaire enregistrée faisant l’objet d’une demande en déchéance : Marque verbale Atlas Transport pour les services transports (transport de marchandise) de la classe 39 – marque communautaire n° 545681 Partie demandant la déchéance de la marque communautaire : Alfred Hartmann Décision de la division d’annulation : Rejet de la demande Décision de la chambre de recours : Il est fait droit à la demande de déchéance Dispositif 1) La décision de la quatrième chambre de recours de l’Office de l’harmonisation dans le marché intérieur (marques, dessins et modèles) (OHMI) du 9 septembre 2008 (affaire R 1858/2007-4) est annulée. 2) L’OHMI est condamné à supporter ses propres dépens ainsi que ceux exposés par Atlas Transport GmbH. 3) M. Alfred Hartmann supportera ses propres dépens.

62005CJ0250

de

1       Das Vorabentscheidungsersuchen betrifft die Auslegung der Positionen 3215 und 8473 der Kombinierten Nomenklatur (im Folgenden auch: KN) in Anhang I der Verordnung (EWG) Nr. 2658/87 des Rates vom 23. Juli 1987 über die zolltarifliche und statistische Nomenklatur sowie den Gemeinsamen Zolltarif (ABl. L 256, S. 1) in der Fassung der Verordnung (EG) Nr. 1734/96 der Kommission vom 9. September 1996 (ABl. L 238, S. 1). 2       Diese Frage stellt sich in einem Rechtsstreit zwischen der Turbon International GmbH (im Folgenden: Turbon International) mit Sitz in Hattingen als Gesamtrechtsnachfolgerin der Kores Nordic Deutschland GmbH und der Oberfinanzdirektion Koblenz über die Tarifierung von Tintenkartuschen ohne integrierten Druckkopf, die für Tintenstrahldrucker der Marke Epson Stylus Color bestimmt sind. Rechtlicher Rahmen Die Kombinierte Nomenklatur 3       Die durch die Verordnung Nr. 2658/87 eingeführte KN soll sowohl den Erfordernissen des Gemeinsamen Zolltarifs als auch denen der Außenhandelsstatistik der Europäischen Gemeinschaft entsprechen. Sie stützt sich auf das Harmonisierte System zur Bezeichnung und Codierung der Waren (im Folgenden: HS), das vom Rat für die Zusammenarbeit auf dem Gebiet des Zollwesens, jetzt Weltzollorganisation, ausgearbeitet, durch das am 14. Juni 1983 in Brüssel geschlossene Internationale Übereinkommen eingeführt und im Namen der Gemeinschaft mit dem Beschluss 87/369/EWG des Rates vom 7. April 1987 (ABl. L 198, S. 1) genehmigt wurde. 4       In der im entscheidungserheblichen Zeitpunkt geltenden Fassung, die in Anhang I der Verordnung Nr. 1734/96 enthalten ist, erfasste die KN u. a. in Abschnitt VI Kapitel 32 „Gerb‑ und Farbstoffauszüge; Tannine und ihre Derivate; Farbstoffe, Pigmente und andere Farbmittel; Anstrichfarben und Lacke; Kitte; Tinten“, die Position 3215 „Druckfarben, Tinte und Tusche zum Schreiben oder Zeichnen und andere Tinten und Tuschen, auch konzentriert oder in fester Form“ sowie die Unterpositionen 3215 90 10 „Tinte und Tusche zum Schreiben oder Zeichnen“ und 3215 90 80 „andere“. 5       In Abschnitt XVI Kapitel 84 „Kernreaktoren, Kessel, Maschinen, Apparate und mechanische Geräte; Teile davon“ enthielt die KN u. a. die Position 8471 „Automatische Datenverarbeitungsmaschinen und ihre Einheiten; magnetische oder optische Schriftleser, Maschinen zum Aufzeichnen von Daten auf Datenträger in Form eines Codes und Maschinen zum Verarbeiten dieser Daten, anderweit weder genannt noch inbegriffen“ und die Unterposition 8471 60 40 „Drucker“. Sie enthielt außerdem die Position 8473 „Teile und Zubehör (ausgenommen Koffer, Schutzhüllen und dergleichen), erkennbar ausschließlich oder hauptsächlich für Maschinen, Apparate oder Geräte der Positionen 8469 bis 8472 bestimmt“ sowie die Unterposition 8473 30 90 „andere“. 6       Die Allgemeinen Vorschriften für die Auslegung der KN, die sich in Teil I Titel I Buchstabe A der KN finden, sehen u. a. vor: „Für die Einreihung von Waren in die [KN] gelten folgende Grundsätze: 1.      Die Überschriften der Abschnitte, Kapitel und Teilkapitel sind nur Hinweise. Maßgebend für die Einreihung sind der Wortlaut der Positionen und der Anmerkungen zu den Abschnitten oder Kapiteln und – soweit in den Positionen oder in den Anmerkungen zu den Abschnitten oder Kapiteln nichts anderes bestimmt ist – die nachstehenden Allgemeinen Vorschriften. 2.      a) … b)      Jede Anführung eines Stoffes in einer Position gilt für diesen Stoff sowohl in reinem Zustand als auch gemischt oder in Verbindung mit anderen Stoffen. Jede Anführung von Waren aus einem bestimmten Stoff gilt für Waren, die ganz oder teilweise aus diesem Stoff bestehen. Solche Mischungen oder aus mehr als einem Stoff bestehenden Waren werden nach den Grundsätzen der Allgemeinen Vorschrift 3 eingereiht. 3.      Kommen für die Einreihung von Waren bei Anwendung der Allgemeinen Vorschrift 2 b) oder in irgendeinem anderen Fall zwei oder mehr Positionen in Betracht, so wird wie folgt verfahren: a)      Die Position mit der genaueren Warenbezeichnung geht den Positionen mit allgemeiner Warenbezeichnung vor. Zwei oder mehr Positionen, von denen sich jede nur auf einen Teil der in einer gemischten oder zusammengesetzten Ware enthaltenen Stoffe oder nur auf einen oder mehrere Bestandteile einer für den Einzelverkauf aufgemachten Warenzusammenstellung bezieht, werden im Hinblick auf diese Waren als gleich genau betrachtet, selbst wenn eine von ihnen eine genauere oder vollständigere Warenbezeichnung enthält. b)      Mischungen, Waren, die aus verschiedenen Stoffen oder Bestandteilen bestehen, und für den Einzelverkauf aufgemachte Warenzusammenstellungen, die nach der Allgemeinen Vorschrift 3 a) nicht eingereiht werden können, werden nach dem Stoff oder Bestandteil eingereiht, der ihnen ihren wesentlichen Charakter verleiht, wenn dieser Stoff oder Bestandteil ermittelt werden kann. …“ Die Erläuterungen zum HS 7       Nach Artikel 6 Absatz 1 des Internationalen Übereinkommens vom 14. Juni 1983 wird ein als „Ausschuss für das Harmonisierte System“ bezeichneter Ausschuss, der aus Vertretern aller Vertragsparteien zusammengesetzt ist, innerhalb des Rates für die Zusammenarbeit auf dem Gebiet des Zollwesens eingerichtet. Seine Aufgabe besteht u. a. darin, Änderungen des Übereinkommens vorzuschlagen und Erläuterungen, Einreihungsavise und sonstige Stellungnahmen zur Auslegung des HS auszuarbeiten. 8       Nach HS-Erläuterung VIII zur Allgemeinen Vorschrift 3 b ist „[d]as Merkmal, das den Charakter einer Ware bestimmt, … je nach Art der Ware verschieden. Es kann sich z. B. aus der Art und Beschaffenheit des Stoffes oder der Bestandteile, aus seinem Umfang, seiner Menge, seinem Gewicht, seinem Wert oder aus der Bedeutung des Stoffes in Bezug auf die Verwendung der Ware ergeben“. Ausgangsverfahren und Vorlagefrage 9       Mit Urteil vom 7. Februar 2002 in der Rechtssache C‑276/00 (Turbon International, Slg. 2002, I‑1389) hat der Gerichtshof für Recht erkannt, dass Anhang I der Verordnung Nr. 2658/87 in der Fassung der Verordnung Nr. 1734/96 dahin auszulegen ist, dass eine Tintenkartusche ohne integrierten Druckkopf, bestehend aus einem Kunststoffgehäuse, Schaumstoff, einem Metallsieb, Dichtungen, einer Siegelfolie, einem Aufkleber, Tinte und Verpackungsmaterial, die sowohl bezogen auf die Patrone wie auch auf die Tinte ausschließlich in einem Drucker mit den gleichen Merkmalen wie die Tintenstrahldrucker der Marke Epson Stylus Color eingesetzt werden kann, in die Unterposition 3215 90 80 der KN einzureihen ist. 10     Aus der Vorlageentscheidung geht hervor, dass Turbon International vor dem vorlegenden Gericht im Anschluss an dieses Urteil den in dessen Randnummer 30 enthaltenen Teil der Begründung angegriffen hat, dass das mechanische und elektronische Funktionieren des Druckers nicht vom Vorhandensein einer Tintenkartusche wie der in Rede stehenden abhänge. Turbon International trägt vor, dass das in tatsächlicher Hinsicht nicht zutreffe und dass der Gerichtshof daraus den falschen Schluss gezogen habe, dass eine Tintenkartusche wie die in Rede stehende nicht als „Teil“ eines Druckers im Sinne der Position 8473 der KN eingestuft werden könne. 11     Im Rahmen der Beweiserhebung ließ sich das vorlegende Gericht die Funktionsweise eines Epson‑Stylus‑Color‑Druckers unter verschiedenen Betriebsbedingungen vorführen. 12     Es führt aus, dass diese Demonstration den Vortrag von Turbon International bestätigt habe, dass nämlich der mit einem Computer verbundene Drucker, in dem keine oder nur eine Kartusche eingesetzt sei, auf den an diesem Computer gegebenen Befehl „drucken“ nicht reagiere. Weder würden die Daten vom Rechner auf den Drucker übertragen, noch bewege sich der Druckkopf hin und her. Es werde auch kein Papier eingezogen. Der Drucker sei sozusagen tot. 13     Seien hingegen die Kartuschen eingesetzt, und zwar ganz gleich, ob diese voll oder leer seien, so initialisiere sich der Drucker zunächst, d.h., er führe einen internen mechanischen Vorgang aus, mit Hilfe dessen sichergestellt werde, dass zwischen dem Druckkopf im Gerät und den Kartuschen in dem Schlauchsystem keine Luft mehr vorhanden sei. Die Daten würden vom PC in den Drucker übernommen, und der Druckkopf setze sich in Bewegung. Auch bei Verwendung von leeren Kartuschen ziehe der Drucker das Papier ein; der Unterschied bestehe allerdings darin, dass das Blatt Papier bei Verwendung von leeren Kartuschen naturgemäß den Drucker ohne Beschriftung verlasse. 14     Aufgrund dieser Feststellungen fragt sich das vorlegende Gericht, ob die betreffenden Tintenkartuschen nicht doch als „Teil“ eines Druckers anzusehen seien und daher in die Position 8473 der KN eingereiht werden müssten. 15     Da das Hessische Finanzgericht in Kassel der Auffassung ist, dass die Entscheidung der bei ihm anhängigen Rechtsstreitigkeiten die Auslegung der Positionen 3215 und 8473 der KN erfordere, hat es beschlossen, das Verfahren auszusetzen und dem Gerichtshof folgende Frage zur Vorabentscheidung vorzulegen: Ist entgegen der im Urteil Turbon International des Gerichtshofes getroffenen Entscheidung, dass Anhang I der Verordnung (EWG) Nr. 2658/87 in der Fassung der Verordnung (EG) Nr. 1734/96 dahin auszulegen ist, dass eine Tintenkartusche ohne integrierten Druckkopf, bestehend aus einem Kunststoffgehäuse, Schaumstoff, einem Metallsieb, Dichtungen, einer Siegelfolie, einem Aufkleber, Tinte und Verpackungsmaterial, die sowohl bezogen auf die Patrone wie auch auf die Tinte ausschließlich in einem Drucker mit den gleichen Merkmalen wie die Tintenstrahldrucker der Marke Epson Stylus Color eingesetzt werden kann, in die Unterposition 3215 90 80 der KN einzureihen ist, die vorbezeichnete Tintenkartusche nicht richtigerweise als Teil oder Zubehör eines Druckers in die Position 8473 der KN einzureihen, weil das mechanische und elektronische Funktionieren des Druckers davon abhängt, dass eine solche Kartusche vorhanden ist? Zur Vorlagefrage 16     Nach ständiger Rechtsprechung ist im Interesse der Rechtssicherheit und der leichten Nachprüfbarkeit das entscheidende Kriterium für die zollrechtliche Tarifierung von Waren allgemein in deren objektiven Merkmalen und Eigenschaften zu suchen, wie sie im Wortlaut der Position der KN festgelegt sind. Die von der Kommission der Europäischen Gemeinschaften zur KN und von der Weltzollorganisation zur HS ausgearbeiteten Erläuterungen sind ein wichtiges, wenn auch nicht rechtsverbindliches Hilfsmittel für die Auslegung der einzelnen Tarifpositionen (Urteil vom 13. Juli 2006 in der Rechtssache C‑14/05, Anagram International, Slg. 2006, I‑0000, Randnr. 20). 17     Aus der Rechtsprechung des Gerichtshofes ergibt sich außerdem, dass der Begriff „Teil“ im Sinne der Position 8473 impliziert, dass es ein Ganzes gibt, für dessen Funktionieren dieses Teil unabdingbar ist (Urteil vom 19. Oktober 2000 in der Rechtssache C‑339/98, Peacock, Slg. 2000, I‑8947, Randnr. 21). 18     Im vorliegenden Fall lässt sich den vom vorlegenden Gericht übermittelten detaillierten Angaben entnehmen, dass die Kartusche als solche für das Funktionieren des Druckers unerlässlich ist. Sie kann also als „Teil“ eingestuft und daher in die Unterposition 8473 30 90 der KN eingereiht werden. 19     Wie jedoch die Generalanwältin in den Nummern 72 und 74 ihrer Schlussanträge ausgeführt hat, lässt sich die in der Kartusche enthaltene Tinte nicht als Teil des Druckers qualifizieren. Eine Tintenkartusche wie die im Ausgangsverfahren in Rede stehende hat somit zwei Bestandteile, die, isoliert betrachtet, jeweils einer Position zugeordnet werden können, nämlich den Unterpositionen 3215 90 80 und 8473 30 90 der KN, von denen jedoch keine die Ware insgesamt erfassen kann. 20     Da die streitige Ware aus verschiedenen Stoffen besteht und keine der beiden oben erwähnten Unterpositionen genauer als die andere ist, kann für die Einreihung dieser Ware nur auf die Allgemeine Vorschrift 3 b zurückgegriffen werden (vgl. in diesem Sinne Urteil vom 21. Juni 1988 in der Rechtssache 253/87, Sportex, Slg. 1988, 3351, Randnr. 7). 21     Nach dieser Allgemeinen Vorschrift ist zur Tarifierung einer Ware die Feststellung erforderlich, welcher der Stoffe, aus denen sie besteht, ihr ihren wesentlichen Charakter verleiht; hierzu ist zu prüfen, ob die Ware auch ohne den einen oder anderen ihrer Bestandteile ihre charakteristischen Eigenschaften behalten würde (Urteil Sportex, Randnr. 8; siehe in diesem Sinne auch Urteile vom 10. Mai 2001 in der Rechtssache C‑288/99, VauDe Sport, Slg. 2001, I‑3683, Randnr. 25, und Turbon International, Randnr. 26). 22     Nach HS-Erläuterung VIII zur Allgemeinen Vorschrift 3 b kann sich das charakterbestimmende Merkmal je nach Art der Ware z. B. aus der Art und Beschaffenheit des Stoffes oder der Bestandteile, aus seinem Umfang, seiner Menge, seinem Gewicht, seinem Wert oder aus der Bedeutung des Stoffes in Bezug auf die Verwendung der Ware ergeben. 23     Wenn auch eine Tintenkartusche wie die im Ausgangsverfahren in Rede stehende so konstruiert ist, dass der Drucker ohne die genannte Kartusche nicht funktionieren kann, so ist doch die in der Kartusche enthaltene Tinte in Bezug auf die Verwendung der fraglichen Ware von überwiegender Bedeutung. Denn die Kartusche wird in den Drucker nicht zu dem Zweck eingesetzt, den Drucker als solchen in Funktion zu setzen, sondern eben zu dem Zweck, ihn mit Tinte zu versorgen. Daraus folgt, dass einer Tintenkartusche wie der im Ausgangsverfahren in Rede stehenden die Tinte ihren wesentlichen Charakter verleiht. 24     Dieser Auslegung steht das Vorbringen der Turbon International nicht entgegen, Tintenkartuschen mit integriertem Druckkopf würden in die Position 8473 der KN eingereiht. Da derartige Tintenkartuschen aus anderen Stoffen als die Tintenkartuschen des Ausgangsverfahrens bestehen, kann aus der Tarifierung der erstgenannten nicht zwingend auf die Tarifierung der letztgenannten geschlossen werden. 25     Daher ist auf die vorgelegte Frage zu antworten, dass Anhang I der Verordnung Nr. 2658/87 in der Fassung der Verordnung Nr. 1734/96 dahin auszulegen ist, dass eine Tintenkartusche ohne integrierten Druckkopf, bestehend aus einem Kunststoffgehäuse, Schaumstoff, einem Metallsieb, Dichtungen, einer Siegelfolie, einem Aufkleber, Tinte und Verpackungsmaterial, die sowohl bezogen auf die Patrone wie auch auf die Tinte ausschließlich in einem Drucker mit den gleichen Merkmalen wie die Tintenstrahldrucker der Marke Epson Stylus Color eingesetzt werden kann, in die Unterposition 3215 90 80 der KN einzureihen ist. Kosten 26     Für die Parteien des Ausgangsverfahrens ist das Verfahren ein Zwischenstreit in dem bei dem vorlegenden Gericht anhängigen Rechtsstreit; die Kostenentscheidung ist daher Sache dieses Gerichts. Die Auslagen anderer Beteiligter für die Abgabe von Erklärungen vor dem Gerichtshof sind nicht erstattungsfähig. Aus diesen Gründen hat der Gerichtshof (Zweite Kammer) für Recht erkannt: Anhang I der Verordnung (EWG) Nr. 2658/87 des Rates vom 23. Juli 1987 über die zolltarifliche und statistische Nomenklatur sowie den Gemeinsamen Zolltarif in der Fassung der Verordnung (EG) Nr. 1734/96 der Kommission vom 9. September 1996 ist dahin auszulegen, dass eine Tintenkartusche ohne integrierten Druckkopf, bestehend aus einem Kunststoffgehäuse, Schaumstoff, einem Metallsieb, Dichtungen, einer Siegelfolie, einem Aufkleber, Tinte und Verpackungsmaterial, die sowohl bezogen auf die Patrone wie auch auf die Tinte ausschließlich in einem Drucker mit den gleichen Merkmalen wie die Tintenstrahldrucker der Marke Epson Stylus Color eingesetzt werden kann, in die Unterposition 3215 90 80 der Kombinierten Nomenklatur einzureihen ist. Unterschriften * Verfahrenssprache: Deutsch.

62001CJ0261

fi

Tuomion perustelut 1 Hof van Beroep te Antwerpen on esittänyt yhteisöjen tuomioistuimelle 28.6.2001 tekemillään päätöksillä, jotka ovat saapuneet yhteisöjen tuomioistuimeen 5.7.2001, EY 234 artiklan nojalla useita ennakkoratkaisukysymyksiä yhteisön oikeuden ja erityisesti EY:n perustamissopimuksen 93 artiklan (josta on tullut 88 artikla) ja 173 artiklan (josta on muutettuna tullut EY 230 artikla) sekä tuesta nro N 366/96 9.8.1996 tehdyn komission päätöksen (jäljempänä vuoden 1996 päätös) tulkinnasta. 2 Nämä kysymykset on esitetty asioissa, joissa valittajana on Belgian valtio ja vastapuolina karjakauppiaat Van Calster ja Cleeren yhtäältä ja teurastamo Openbaar Slachthuis NV (jäljempänä Openbaar Slachthuis) toisaalta. Van Calster ja Cleeren sekä Openbaar Slachthuis vaativat Belgian valtiota palauttamaan eläinten terveys- ja tuotantorahastoon (jäljempänä vuoden 1987 rahasto) suorittamansa maksut sillä perusteella, että ne on peritty yhteisön oikeuden vastaisesti. Asiaa koskevat oikeussäännöt Kansallinen lainsäädäntö 3 Eläinten terveydestä 24.3.1987 annetussa laissa (Moniteur Belge 17.4.1987, s. 5788; jäljempänä vuoden 1987 laki) otettiin käyttöön järjestelmä eläintautien torjuntaan sekä eläinten ja eläintuotteiden puhtauden, terveyden ja laadun parantamiseen liittyvien etuuksien rahoittamiseksi (jäljempänä vuoden 1987 järjestelmä). Kyseisen lain 2 §:n mukaisesti sen tavoitteena on "eläintautien torjunta kansanterveyden ja eläinten pitäjien taloudellisen hyvinvoinnin edistämiseksi". 4 Vuoden 1987 lain 32 §:n 2 momentissa säädetään seuraavaa: "[Vuoden 1987 rahasto] perustetaan maatalousministeriön yhteyteen - - . Tämän rahaston tarkoituksena on rahoittaa korvauksia, tukia ja muita etuuksia, jotka liittyvät eläintautien torjuntaan sekä eläinten ja eläintuotteiden puhtauden, terveyden ja laadun parantamiseen. Rahastoa kartutetaan: 1 pakollisilla maksuilla, joita peritään henkilöiltä, jotka tuottavat, jalostavat, kuljettavat, käsittelevät, myyvät tai kauppaavat eläimiä; - - - - Jos pakollinen maksu on peritty henkilöiltä, jotka jalostavat, kuljettavat, käsittelevät, myyvät tai kauppaavat eläimiä tai eläintuotteita, maksu vyörytetään joka liiketapahtumaan tuottajaportaaseen asti." 5 Vuoden 1987 laissa oikeutettiin kuningas määräämään päätöksellään näiden pakollisten maksujen suuruudesta ja niiden perimistä koskevista yksityiskohtaisista säännöistä. Eläinten terveys- ja tuotantorahastoon perittäviä pakollisia maksuja koskevalla 11.12.1987 tehdyllä kuninkaan päätöksellä (Moniteur Belge 23.12.1987, s. 19317; jäljempänä vuoden 1987 päätös) määrättiin teurastamojen ja maastaviejien maksettavaksi 1.1.1988 lukien 105 Belgian frangia jokaisesta teurastetusta tai elävänä maasta viedystä naudasta, vasikasta ja siasta. Vuoden 1987 lakia ja päätöstä on muutettu useaan otteeseen sen jälkeen. Mitään näistä toimenpiteistä ei ole annettu tiedoksi komissiolle EY:n perustamissopimuksen 93 artiklan 3 kohdan mukaisesti. 6 Eläinten ja eläintuotteiden terveyden ja laadun edistämiseksi perustettavasta talousarviorahastosta 23.3.1998 annetun lain (Moniteur Belge 30.4.1998, s. 13469; jäljempänä vuoden 1998 laki) nojalla vuoden 1987 järjestelmä ja rahasto on poistettu taannehtivasti ja korvattu uudella järjestelmällä (jäljempänä vuoden 1998 järjestelmä), johon sisältyy uusi 1.1.1988 lukien taannehtivasti sovellettava pakollisia maksuja koskeva järjestelmä, sekä uudella rahastolla eli eläinten ja eläintuotteiden terveyden ja laadun edistämiseksi perustetulla talousarviorahastolla (jäljempänä vuoden 1998 rahasto). Vuoden 1998 järjestelmä eroaa olennaisesti vuoden 1987 järjestelmästä siltä osin, ettei siinä säädetä maahan tuotuja eläimiä koskevasta maksusta ja että maksuja maasta viedyistä eläimistä ei enää peritä 1.1.1997 lukien. 7 Vuoden 1998 lain 5 §:ssä säädetään, että vuoden 1998 rahastoa kartutetaan muun muassa kuninkaan määräämillä maksuilla, joita peritään eläimiä tai eläintuotteita tuottavilta, jalostavilta, kuljettavilta, käsitteleviltä, myyviltä tai kauppaavilta luonnollisilta henkilöiltä ja oikeushenkilöiltä. 8 Vuoden 1998 lain 14 §:ssä säädetään teurastamojen ja maastaviejien suoritettavista maksuista. Näiden maksujen suuruus vaihtelee sen ajanjakson mukaan, jolta ne on maksettava. Kyseisessä pykälässä säädetään seuraavaa: "Teurastamojen ja maastaviejien on maksettava seuraavat pakolliset maksut rahastoon: - - Nämä pakolliset maksut vyörytetään tuottajalle. Nämä pakolliset maksut peritään vain kotimaisista eläimistä. Niitä ei peritä maahan tuoduista eläimistä. Näitä maksuja ei peritä maasta viedyistä eläimistä enää 1.1.1997 lukien. Maahan tuoduista eläimistä 1.1.1988 jälkeen eläinten terveys- ja tuotantorahastoon suoritettavista pakollisista maksuista 11.12.1987 tehdyn kuninkaan päätöksen, sellaisena kuin se on muutettuna 8.4.1989, 23.11.1990, 19.4.1993, 15.5.1995, 25.2.1996 ja 13.3.1997 tehdyillä kuninkaan päätöksillä, mukaisesti suoritetut pakolliset maksut palautetaan velkojille, jotka osoittavat, että heidän maksamansa pakolliset maksut ovat koskeneet maahan tuotuja eläimiä, että he eivät ole vyöryttäneet näitä pakollisia maksuja tuottajalle tai että vyöryttäminen on peruutettu sekä että he ovat kokonaan maksaneet pakolliset maksut kotimaisista eläimistä, mukaan lukien maasta viedyt teuraseläimet ja maasta viedyt siitos- ja käyttöeläimet." 9 Vuoden 1998 lain 15 ja 16 §:n mukaan maksut peritään niiltä, jotka ovat vastuussa tiloista, joilla pidetään sikoja, sekä meijereiltä ja maitotuotteiden myyntiluvan haltijoilta. 10 Vuoden 1998 lain 17 §:n toisessa momentissa säädetään vuoden 1987 järjestelmän mukaisesti suoritettuihin maksuihin ja vuoden 1998 järjestelmän nojalla suoritettaviin maksuihin liittyvien saatavien kuittauksesta suoraan lain nojalla. Menettely komissiossa 11 Komissio on EY:n perustamissopimuksen 93 artiklan 2 kohdassa määrätyn menettelyn mukaisesti todennut eläinten terveys- ja tuotantorahastosta Belgiassa 7.5.1991 tehdyssä päätöksessään 91/538/ETY (EYVL L 294, s. 43; jäljempänä vuoden 1991 päätös), että vuoden 1987 järjestelmä oli EY:n perustamissopimuksen 92 artiklassa (josta on muutettuna tullut EY 87 artikla) tarkoitetulla tavalla yhteismarkkinoille soveltumaton ja että sitä ei voitu enää toteuttaa siltä osin kuin pakolliset maksut rasittivat teurastusvaiheessa myös muista jäsenvaltioista tuotuja eläimiä ja tuotteita. 12 Belgian kuningaskunta ilmoitti 7.12.1995 ja 20.5.1996 päivätyillä kirjeillä EY:n perustamissopimuksen 93 artiklan 3 kohdan mukaisesti lainsäädäntötoimenpiteitä koskevan ehdotuksen, jonka tarkoituksena oli vuoden 1987 järjestelmän kumoaminen ja sen korvaaminen uudella järjestelmällä. 13 Tämän ehdotuksen tarkoituksena oli erityisesti ratkaista maahan tuoduista eläimistä kannettuja maksuja koskeva ongelma, jonka vuoksi komissio oli vuoden 1991 päätöksessä todennut vuoden 1987 järjestelmän yhteismarkkinoille soveltumattomaksi. 14 Komissio totesi vuoden 1996 päätöksellä vuoden 1998 lakia koskevan ehdotuksen yhteismarkkinoille soveltuvaksi. Pääasiat 15 Van Calster ja Cleeren ostavat ja myyvät eläimiä, joista osa viedään maasta. He ovat suorittaneet maksuja vuoden 1987 rahastoon vuoden 1987 lain ja päätöksen perusteella. Openbaar Slachthuis ostaa, teurastaa ja myy karjaa ja pitää kaupan lihaa. Se on myös suorittanut maksuja vuoden 1987 rahastoon. Pääasioissa Van Calster ja Cleeren sekä Openbaar Slachthuis vaativat palauttamaan osan näistä maksuista sillä perusteella, että ne on peritty yhteisön oikeuden vastaisesti. 16 Kyseisiä maksuja on vaadittu sekä kotimaisista eläimistä ja eläintuotteista että maahan tuoduista eläimistä ja eläintuotteista. 17 Ottaen huomioon, että vuoden 1998 lain 14 §:n viimeisessä virkkeessä säädetään maasta viedyistä eläimistä ja eläintuotteista perittyjen maksujen palauttamista koskevasta järjestelmästä, pääasioissa rajoitutaan kotimaisista eläimistä ja eläintuotteista perittyihin maksuihin. 18 Kansalliset tuomioistuimet, joiden käsiteltäväksi asiat oli saatettu ensimmäisenä oikeusasteena, hyväksyivät tekemillään päätöksillä Van Calsterin ja Cleerenin sekä Openbaar Slachthuisin kanteet. Belgian valtio kuitenkin valitti kyseisistä päätöksistä ennakkoratkaisua pyytäneeseen tuomioistuimeen. 19 Belgian valtio vetosi vuoden 1998 lain 17 §:n toiseen momenttiin Van Calsterin ja Cleerenin sekä Openbaar Slachthuisin esittämiä vaatimuksia vastaan. Se esitti, että kyseisen säännöksen nojalla saatavat, jotka perustuvat vuoden 1987 järjestelmän mukaisesti suoritettujen maksujen palauttamiseen, ja maksut, jotka suoritetaan taannehtivasti vuoden 1998 järjestelmän nojalla, kuitataan keskenään. 20 Van Calster ja Cleeren sekä Openbaar Slachthuis väittivät kuitenkin, että vuoden 1998 laki ei voi olla perustana taannehtivalle verotukselle. Tässä tarkoituksessa ne vetosivat muun muassa argumenttiin, jonka mukaan tällainen taannehtivuus on yhteisön oikeuden vastaista. 21 Tältä osin ennakkoratkaisua pyytänyt tuomioistuin korostaa, että komissio ei ole katsonut vuoden 1991 päätöksessään eikä arvioidessaan vuoden 1998 järjestelmää, että elävinä maasta viedyistä eläimistä 1.1.1997 saakka perityt maksut olisivat perustamissopimuksen vastaisia. Lisäksi se mainitsee, että komissio on vuoden 1996 päätöksessään todennut, että sillä ei ollut huomautettavaa niiden toimenpiteiden suhteen, jotka sisältyivät vuoden 1998 lakia koskevaan ehdotukseen. Kyseisen tuomioistuimen mukaan vuoden 1996 päätös merkitsee sitä, että lainsäädäntö, jossa säädetään eläinten maasta viennistä 1.1.1997 saakka perittävästä maksusta, ei ollut yhteisön oikeuden vastainen. 22 Vientiä koskevien maksujen osalta ennakkoratkaisua pyytänyt tuomioistuin muistuttaa, että vakiintuneen oikeuskäytännön mukaisesti tällaiset maksut eivät voi kuulua vaikutukseltaan vastaavia maksuja koskevan kiellon piiriin, jos niitä sovelletaan samansuuruisina kotimaan markkinoille tarkoitettuihin samanlaisiin tuotteisiin (ks. yhdistetyt asiat 36/80 ja 71/80, Irish Creamery Milk Suppliers Association ym., tuomio 10.3.1981, Kok. 1981, s. 735, Kok. Ep. VI, s. 29). Pääasioissa maksuja peritään sen mukaan eläimistä järjestelmällisesti ja samoin perustein riippumatta siitä, onko kyseiset eläimet tarkoitettu vientiin vai teurastettaviksi. Lisäksi ennakkoratkaisua pyytänyt tuomioistuin katsoo, että pääasiassa kyseessä olevat vientimaksut eivät kuulu EY:n perustamissopimuksen 95 artiklan (josta on muutettuna tullut EY 90 artikla) soveltamisalaan, koska siinä kielletään vain tuontituotteisiin kohdistuva verosyrjintä. 23 Lisäksi ennakkoratkaisua pyytänyt tuomioistuin katsoo, että perustamissopimus ei ole esteenä sille, että Belgian valtio, vaikka sillä on velvollisuus palauttaa perusteettomasti perityt summat kokonaisuudessaan, säätää uusista tukitoimenpiteistä, jotka voidaan toteuttaa komissiolle tehdyn ilmoituksen ja sen antaman hyväksynnän jälkeen. Tämän tuomioistuimen mukaan esiin nousee kuitenkin kysymys siitä, onko EY:n perustamissopimuksen vastaista, että uudella tukijärjestelmällä on taannehtiva vaikutus niin, että maksuja peritään toimista, jotka ovat tapahtuneet useita vuosia ennen kyseisen ilmoituksen antamista. 24 Tältä osin ennakkoratkaisua pyytänyt tuomioistuin katsoo, että koska komissio on hyväksynyt vuoden 1998 järjestelmässä säädetyt tuet, se on myös päättänyt, että kyseisten tukien rahoitustapa eli maksun periminen vuoden 1998 rahastoon on yhteismarkkinoille soveltuva. 25 Se kuitenkin korostaa, että Van Calster ja Cleeren sekä Openbaar Slachthuis ovat kiistäneet komission toimivallan asiassa. 26 Ennakkoratkaisua pyytänyt tuomioistuin katsoo tältä osin, että ainoastaan yhteisöjen tuomioistuin on toimivaltainen valvomaan komission toteuttamien toimien laillisuutta EY:n perustamissopimuksen 173 artiklan nojalla. Se korostaa, että pääasioissa on selvää, että vuoden 1996 päätös koskee Van Calsteria ja Cleereniä sekä Openbaar Slachthuisia suoraan ja erikseen. Se tähdentää, että on kuitenkin kysyttävä, eikö mainittua päätöstä ole pidettävä jäsenvaltiolle annettuna valtuutuksena ja eikö pääasian asianosaisia koske näin ollen suoraan ja erikseen jäsenvaltion päätös tämän valtuutuksen toimeenpanosta eikä komission toimi. Se katsoo, että tähän kysymykseen annettava vastaus ratkaisee sen, voidaanko toimivallan puuttumista koskeva väite hyväksyä. Ennakkoratkaisukysymykset 27 Koska ennakkoratkaisua pyytänyt tuomioistuin on tässä yhteydessä katsonut, että sen käsiteltävinä olevien oikeusriitojen ratkaisemiseksi on tulkittava tiettyjä yhteisön oikeuden sääntöjä, se on päättänyt lykätä asian käsittelyä ja esittää yhteisöjen tuomioistuimelle useita ennakkoratkaisukysymyksiä. 28 Kahdessa pääasiassa esitetyt kysymykset on ilmaistu samalla tavalla ja samassa järjestyksessä lukuun ottamatta sitä, että ennakkoratkaisupyyntö asiassa C-262/01 sisältää toisen kysymyksen, jota ei ole esitetty asiassa C-261/01. Hof van Beroep te Antwerpen on esittänyt asiassa C-262/01 seuraavat ennakkoratkaisukysymykset: "1) Onko tukijärjestelmä, jonka komissio on 30.7.1996 katsonut yhteismarkkinoille soveltuvaksi siitä tehdyn ilmoituksen jälkeen ja jossa jäsenvaltio yleisen edun vuoksi perii taannehtivin vaikutuksin maksuja: - eläinten terveys- ja tuotantorahaston rahoittamiseksi - luonnollisilta henkilöiltä ja oikeushenkilöiltä, jotka määritellään edellä mainitun 23.3.1998 annetun lain, sellaisena kuin se on muutettuna Arbitragehofin 9.2.2000 asioissa nro 1414, 1450, 1452, 1453 ja 1454 antamalla tuomiolla, 14, 15 ja 16 §:ssä - näissä pykälissä säädetyistä toimista, jotka on tehty vuoden 1988 ja 21.5.1996 välisenä aikana, jolloin tukitoimille ei vielä ollut annettu hyväksyntää edellä kuvatuissa olosuhteissa yhteisön oikeuden ja erityisesti EY:n perustamissopimuksen 93 artiklan 3 kohdan - - mukainen? 2) Onko komissio hyväksyessään 23.3.1998 annetulla lailla käyttöön otetut tukitoimet hyväksynyt myös lain taannehtivan vaikutuksen? 3) Onko komission 30.7.1996 tekemä päätös merkitykseltään vain jäsenvaltiolle yksittäistapauksessa annettu valtuutus suunniteltujen tukitoimien toteuttamiseksi? 4) Koskeeko tämä komission toimi näiden maksujen maksamiseen velvollisia EY:n perustamissopimuksen 173 artiklassa - - tarkoitetulla tavalla suoraan ja erikseen? 5) Jos kysymykseen 3 vastataan kieltävästi, sallitaanko yhteisön oikeudessa silloin se, että maksuvelvolliset tuensaajina tekevät toimivallan puuttumista koskevan väitteen kyseistä komission päätöstä vastaan, jolla on annettu valtuutus toteuttaa tukitoimet, joissa he ovat tuensaajina? 6) Jos katsotaan, että komission riidanalainen päätös koskee valittajan vastapuolia maksuvelvollisina ja/tai tuensaajina suoraan ja erikseen ja että he voivat sen vuoksi laillisesti tehdä toimivallan puuttumista koskevan väitteen, onko komissio 30.7.1996 tekemällään päätöksellä ylittänyt harkintavaltansa ja rikkonut EY:n perustamissopimuksen 93 artiklan 3 kohtaa - - ?" 29 Asiat C-261/01 ja C-262/01 yhdistettiin yhteisöjen tuomioistuimen presidentin 4.10.2001 antamalla määräyksellä kirjallista ja suullista käsittelyä sekä tuomion antamista varten. Ensimmäinen ennakkoratkaisukysymys asioissa C-261/01 ja C-262/01 30 Asioissa C-261/01 ja C-262/01 esittämällään ensimmäisellä kysymyksellä ennakkoratkaisua pyytänyt tuomioistuin tiedustelee, onko perustamissopimuksen 93 artiklan 3 kohtaa tulkittava niin, että siinä kielletään pääasioissa kyseessä olevien kaltaisissa olosuhteissa sellaisten maksujen periminen, joilla rahoitetaan tukijärjestelmää, joka on komission päätöksellä todettu yhteismarkkinoille soveltuvaksi, jos mainitut maksut peritään taannehtivasti. Yhteisöjen tuomioistuimelle esitetyt huomautukset 31 Belgian valtio korostaa lähtökohtaisesti, että tosiseikat asiassa C-354/90, Fédération nationale du commerce extérieur des produits alimentaires ja Syndicat national des négociants et transformateurs de saumon, jossa annettiin tuomio 21.11.1991 (Kok. 1991, s. I-5505, Ep. XI, s. I-495), ovat täysin erilaiset verrattuna pääasioissa vallitsevaan tilanteeseen. Sen mukaan kyseinen tuomio koskee itse asiassa tapauksia, joissa kansalliset viranomaiset ovat toteuttaneet tukitoimenpiteitä EY:n perustamissopimuksen 93 artiklan 3 kohdan viimeisen virkkeen vastaisesti ilmoittamatta niistä ennakolta komissiolle tai odottamatta komission lopullista päätöstä. Pääasioissa on kuitenkin kysymys tukitoimenpiteestä, joka on ilmoitettu asianmukaisesti komissiolle ja jota vastaan tällä ei ollut huomautettavaa. 32 Ensinnäkin vuoden 1998 laki vastaa Belgian valtion mukaan sitä ehdotusta, jonka komissio arvioi vuoden 1996 päätöksessä. Näin ollen pääasiassa kyseessä olevat tukitoimenpiteet eivät ole yhteismarkkinoille soveltumattomia. Komissio on sitä paitsi jo nimenomaisesti katsonut vuoden 1991 päätöksessä, että "säädetyt tuet ovat sekä muodoltaan että tavoitteiltaan yhteisön oikeuden mukaisia". Ainoastaan se osa vuoden 1987 rahaston rahoituksesta, joka toteutetaan veronluonteisilla maksuilla, jotka rasittavat myös maahan tuotavia yhteisön tuotteita, on yhteisön oikeuden kannalta ongelmallinen. Belgian valtio korostaa, ettei se kiistä sitä, että vuoden 1991 päätös ei voinut poistaa ilmoittamatta jääneiden tukitoimenpiteiden sääntöjenvastaisuutta, kuten edellä mainitussa asiassa Fédération nationale du commerce extérieur des produits alimentaires ja Syndicat national des négociants et transformateurs de saumon annetusta tuomiosta ilmenee. Pääasioissa on kuitenkin Belgian valtion mukaan kysymys toisesta seikasta eli siitä, mikä vaikutus on vuoden 1996 päätöksellä, joka tehtiin uudesta laillisesta järjestelmästä tehdyn ilmoituksen jälkeen. 33 Tämän jälkeen Belgian valtio korostaa, että säätäessään taannehtivasta vaikutuksesta ainoastaan pakollisille maksuille, joiden komissio ei ollut katsonut vuoden 1991 päätöksessä aiheuttavan mitään ongelmaa, Belgian lainsäätäjä ei halunnut millään tavalla korjata aikaisemmin tehtyjä menettelyvirheitä. Sitä vastoin se yritti varmistaa vuoden 1987 rahaston toiminnan laadun ja jatkuvuuden yleiseen etuun ja erityisesti kansanterveyteen liittyvistä syistä ja täydellisessä sopusoinnussa yhteisen maatalouspolitiikan tavoitteiden ja periaatteiden kanssa. 34 Lisäksi Belgian valtio väittää, että yhteisöjen tuomioistuimen olisi otettava huomioon EY:n perustamissopimuksen 90 artiklan 2 kohta (josta on tullut EY 86 artiklan 2 kohta). Sen mukaan on ilmeistä, että vuoden 1987 rahaston ja vuoden 1998 rahaston tehtävät ovat olleet yleisiin taloudellisiin tarkoituksiin liittyviä kyseisessä määräyksessä tarkoitetussa merkityksessä. Belgian valtio ei katso, että vaikutukseltaan taannehtivat toimenpiteet, joilla pyritään varmistamaan, että vuoden 1987 ja vuoden 1998 rahastojen kaltaiset yksiköt voivat suorittaa yleisen edun mukaiset tehtävänsä, ovat vapautettuja EY:n perustamissopimuksen 93 artiklan 3 kohdassa määrätystä ilmoitusvelvollisuudesta. Sen sijaan se korostaa, että perustamissopimuksen 90 artiklan 2 kohdalla on tärkeä merkitys komission tarkastellessa yleisiin taloudellisiin tarkoituksiin liittyvien palvelujen tuottamista, kun komission on arvioitava, voiko ja missä määrin vuoden 1998 lailla perustetun kaltainen järjestelmä vaikuttaa osittain taannehtivasti. 35 Lopuksi Belgian valtio korostaa, että taannehtiva vaikutus, joka vuoden 1998 laissa säädetään kannettavia maksuja koskevalle järjestelmälle, on joka tapauksessa yhteydessä yleisen edun mukaiseen syyhyn ja että tällaisen vaikutuksen puuttuessa sen järjestelmän perusta, johon vuoden 1998 rahaston toiminta sekä rahoituksellinen ja taloudellinen tasapaino nojautuvat, horjuisi. 36 Van Calster ja Cleeren sekä Openbaar Slachthuis korostavat puolestaan, että EY:n perustamissopimuksen 5 artiklan toisen kohdan (josta on tullut EY 10 artiklan toinen kohta) mukaisesti kansallisen tuomioistuimen on toimivaltansa puitteissa varmistettava yhteisön oikeuden täysi vaikutus ja suojeltava siinä yksityisille annettuja oikeuksia. Käsiteltävänä olevassa asiassa kansallisen tuomioistuimen on siis taattava EY:n perustamissopimuksen 93 artiklan 3 kohdan välitön oikeusvaikutus. 37 Tältä osin ne väittävät julkisasiamies Tesauron asiassa C-17/91, Lornoy ym. (tuomio 16.12.1992, Kok. 1992, s. I-6523), antamaan ratkaisuehdotukseen vedoten, että on mahdotonta tehdä eroa maksujen ja tukitoimenpiteiden välillä, sillä yhtäältä maksut muodostavat keinon, jonka ansiosta kyseisillä toimenpiteillä voi olla hyödyllinen vaikutus, ja toisaalta ne voivat aiheuttaa häiriöitä markkinoilla. Tämän vuoksi EY:n perustamissopimuksen 93 artiklan 3 kohtaa on niiden mukaan sovellettava pääasioissa sekä maksuihin että tukitoimenpiteisiin. 38 Lisäksi ne päättelevät edellä mainitussa asiassa Fédération nationale du commerce extérieur des produits alimentaires ja Syndicat national des négociants et transformateurs de saumon annetun tuomion 15-17 kohdasta, että vaikka komissio päättää, että tukitoimenpide on yhteismarkkinoille soveltuva, perusteettomasti perityt maksut eivät tämän seurauksena tule laillisiksi. Komissiolla ja kansallisella tuomioistuimella on tältä osin kaksi erillistä tehtävää. 39 Toisaalta Van Calster ja Cleeren sekä Openbaar Slachthuis katsovat, että sääntöä, jonka tavoitteena on estää se, että jäsenvaltioilla olisi houkutus rikkoa EY:n perustamissopimuksen 93 artiklan 3 kohtaa, ja joka ilmenee samasta tuomiosta, sovelletaan myös tukiin, joilla on taannehtiva vaikutus, toisin sanoen tukiin, joita jäsenvaltio haluaa myöntää ajanjaksoksi, joka on niistä ilmoitettaessa jo kulunut. Tätä sääntöä sovelletaan niiden mukaan sitäkin suuremmalla syyllä taannehtiviin toimenpiteisiin, joiden tavoitteena ja vaikutuksena on se, että perusteettomasti perittyjen maksujen palauttaminen estetään. Tällaisessa tapauksessa EY:n perustamissopimuksen 93 artiklan 3 kohdassa määrätty toteuttamiskielto nimittäin kierretään antamalla suunnitelluille toimenpiteille taannehtiva vaikutus. Jos tällainen menettely sallitaan, kyseinen artikla jää kuolleeksi kirjaimeksi. Itse asiassa riittää, että perusteettomasti perityt maksut tai perusteettomasti myönnetty tuki otetaan käyttöön uudelleen taannehtivasti. 40 Alankomaiden hallitus korostaa, että pääasiassa kyseessä olevien maksujen taannehtivan vaikutuksen ja EY:n perustamissopimuksen 93 artiklan 3 kohdan määräyksen, jolla estetään suunniteltujen toimenpiteiden toteuttaminen, välillä ei ole yhteyttä. Kyseisen hallituksen mukaan pääasioissa ei ole kysymys siitä, että jäsenvaltio toteuttaa tukitoimenpiteen kyseisessä määräyksessä tarkoitetun kiellon vastaisesti. Maksujen oikeudellinen perusta on vuoden 1998 laki, joka on ilmoitettu komissiolle ehdotusvaiheessa ja joka on tullut voimaan vasta komission hyväksynnän jälkeen. 41 Toisaalta Alankomaiden hallitus korostaa, että kansallinen tuomioistuin näyttää perustavan ennakkoratkaisukysymyksensä oletukselle, jonka mukaan komission on aina valtiontukia koskevissa päätöksissään lausuttava erikseen perittävien maksujen ajallisesta vaikutuksesta. Alankomaiden hallitus väittää, että näin ei kuitenkaan ole asianlaita. Sen mukaan komissio menettelee niin vain siinä tapauksessa, että maksujen taannehtiva vaikutus johtaa perustamissopimuksen rikkomiseen. Kun komissio ei ole näin todennut, tukitoimenpiteen, mukaan lukien maksujärjestelmä ja mahdollinen taannehtiva vaikutus, on katsottava soveltuvan yhteismarkkinoille. 42 Komissio korostaa, että on selvää, että vuoden 1998 järjestelmä on ilmoitettu sille EY:n perustamissopimuksen 93 artiklan 3 kohdan mukaisesti ja että se on todettu yhteismarkkinoille soveltuvaksi vuoden 1996 päätöksellä. Se tähdentää, että tässä päätöksessä mainitaan, että se on "pannut merkille, että teurastamoilta perittäviä pakollisia maksuja koskevan järjestelmän mukaan maasta viedyistä tai maahan tuoduista eläimistä ei enää peritä maksuja". 43 Komissio korostaa, että vuoden 1998 järjestelmä on ilmoitettu sääntöjen mukaisesti ja on näin ollen laillinen siltä osin kuin se koskee 9.8.1996 jälkeistä ajanjaksoa. Sitä vastoin komissio katsoo, että kyseisen järjestelmän soveltaminen mainittua päivämäärää edeltävään ajanjaksoon vastaa todellisuudessa sellaisen tuen myöntämistä, jota komissio ei ole hyväksynyt, ja sillä rikotaan EY:n perustamissopimuksen 93 artiklan 3 kohtaa. Itse asiassa päinvastainen päätelmä mahdollistaisi sen, että jäsenvaltio poistaa taannehtivan lainsäädännön avulla valtiontukien, joita ei ole hyväksytty, toteuttamista koskevan kiellon tehokkaan vaikutuksen. Yhteisöjen tuomioistuimen vastaus 44 Ensimmäiseen kysymykseen vastaamiseksi on ensin ratkaistava, sovelletaanko EY:n perustamissopimuksen 93 artiklan 3 kohdassa määrättyä valtiontuen ilmoittamisvelvollisuutta ja kyseisen velvollisuuden mahdollisesta noudattamatta jättämisestä aiheutuvia seurauksia myös tällaisen tuen rahoitustapaan. Itse asiassa tämä kysymys koskee tukitoimenpidettä, jossa säädetään olennaisesti siihen kuuluvasta, nimenomaan ja pelkästään tuen rahoittamiseen tarkoitetusta maksujärjestelmästä. 45 EY:n perustamissopimuksen 93 artiklan nojalla yksinomaan komissiolla on toimivalta, jonka käyttöä yhteisöjen tuomioistuin valvoo, arvioida valtiontukitoimenpiteen soveltuvuutta yhteismarkkinoille. 46 Yhteisöjen tuomioistuin on todennut, että EY:n perustamissopimuksen 92 artiklassa ei sallita, että komissio erottaa varsinaisen tuen sen rahoitustavasta ja jättää ottamatta huomioon rahoitustavan, jos se yhdessä varsinaisen tuen kanssa tekee koko järjestelmän yhteismarkkinoille soveltumattomaksi (asia 47/69, Ranska v. komissio, tuomio 25.6.1970, Kok. 1970, s. 487, Kok. Ep. I, s. 447, 4 kohta). 47 Vaikka rahoitustapa täyttää perustamissopimuksen muut ja erityisesti sen 95 artiklasta ilmenevät vaatimukset, tämä seikka ei merkitse sitä, että kyseinen toimenpide olisi oikeutettu perustamissopimuksen 92 ja 93 artiklan mukaan (ks. vastaavasti em. asia Ranska v. komissio, tuomion 13 kohta). On mahdollista, että varsinainen tuki ei olennaisesti vaikuta jäsenvaltioiden väliseen kauppaan ja sen vuoksi sitä voidaan pitää hyväksyttävänä, mutta tuen rahoitustapa voi lisätä sen aiheuttamaa häiriötä ja saada aikaan sen, että koko järjestelmä on yhteismarkkinoille soveltumaton ja yleisen edun vastainen (ks. em. asia Ranska v. komissio, tuomion 16 kohta). 48 Jos maksu, joka on nimenomaan tarkoitettu tuen rahoittamiseen, osoittautuu lisäksi EY:n perustamissopimuksen muiden määräysten, kuten 9 ja 12 artiklan (joista on muutettuina tullut EY 23 ja EY 25 artikla) tai 95 artiklan vastaiseksi, komissio ei voi todeta tukijärjestelmää, jonka osa maksu on, yhteismarkkinoille soveltuvaksi (ks. vastaavasti asia 73/79, komissio v. Italia, tuomio 21.5.1980, Kok. 1980, s. 1533, 11 kohta). 49 Tästä seuraa, että tuen rahoitustapa voi tehdä koko tukijärjestelmän, joka sillä on tarkoitus rahoittaa, yhteismarkkinoille soveltumattomaksi. Näin ollen tukea ei voida tarkastella erillään sen rahoitustavan vaikutuksista (em. asia Ranska v. komissio, tuomion 8 kohta). Päinvastoin komission suorittamassa tukitoimenpiteen arvioinnissa on välttämättä otettava huomioon tuen rahoitustapa silloin, kun se kuuluu olennaisesti toimenpiteeseen. 50 Tällaisessa tapauksessa EY:n perustamissopimuksen 93 artiklan 3 kohdan mukaisen ilmoituksen on koskettava tukitoimenpiteen lisäksi myös tuen rahoitustapaa, jotta komissio voi suorittaa arviointinsa kattavien tietojen perusteella. Muussa tapauksessa ei voida sulkea pois sitä, että sellainen tukitoimenpide todetaan yhteismarkkinoille soveltuvaksi, jota ei olisi voitu sellaiseksi todeta, jos komission tiedossa olisi ollut sen rahoitustapa. 51 Jotta varmistettaisiin näin ollen ilmoitusvelvollisuuden tehokas vaikutus sekä se, että komissio voi arvioida valtiontuen asianmukaisesti ja kattavasti, jäsenvaltion on kyseisen velvoitteen noudattamiseksi ilmoitettava varsinaisen tukisuunnitelman lisäksi myös tuen rahoitustapa sikäli kuin se kuuluu olennaisesti suunniteltuun toimenpiteeseen. 52 Kun otetaan huomioon, että ilmoitusvelvollisuus kattaa myös tuen rahoitustavan, seurauksia, jotka aiheutuvat siitä, että kansalliset viranomaiset rikkovat perustamissopimuksen 93 artiklan 3 kohdan viimeistä virkettä, on sovellettava myös tähän tukitoimenpiteen osatekijään. 53 Tältä osin on syytä huomauttaa yhtäältä, että on kansallisten tuomioistuinten tehtävänä turvata yksityisten oikeudet, jos kansalliset viranomaiset eivät noudata EY:n perustamissopimuksen 93 artiklan 3 kohdan viimeisessä virkkeessä tarkoitettua tukien toteuttamista koskevaa kieltoa, jolla on välitön oikeusvaikutus (em. asia Fédération nationale du commerce extérieur des produits alimentaires ja Syndicat national des négociants et transformateurs de saumon, tuomion 12 kohta ja em. asia Lornoy ym., tuomion 30 kohta), ja toisaalta, että jäsenvaltiolla on pääsääntöisesti velvollisuus palauttaa yhteisön oikeuden vastaisesti kannetut verot tai perityt maksut (yhdistetyt asiat C-192/95-C-218/95, Comateb, tuomio 14.1.1997, Kok. 1997, s. I-165, 20 kohta). 54 Tästä seuraa, että jos tukitoimenpide, johon rahoitustapa olennaisesti kuuluu, toteutetaan jättämällä noudattamatta ilmoitusvelvollisuutta, kansallisten tuomioistuinten on lähtökohtaisesti määrättävä nimenomaan kyseisen tuen rahoittamiseksi perittyjen verojen tai maksujen palauttamisesta. 55 Käsiteltävänä olevissa asioissa vuoden 1998 lain 14-16 §:n nojalla perityillä maksuilla kartutetaan vuoden 1998 rahastoa. Kyseisiä maksuja peritään siis nimenomaan ja pelkästään pääasiassa kyseessä olevien tukitoimenpiteiden rahoittamiseksi. 56 Vuoden 1998 laki ilmoitettiin komissiolle ja todettiin yhteismarkkinoille soveltuvaksi vuoden 1996 päätöksellä. Sekä varsinainen tuki että sen rahoittamiseksi perittävät maksut ovat näin ollen laillisia siltä osin kuin ne koskevat ajanjaksoa, joka alkaa juuri kyseisen päätöksen tekopäivästä eli 9.8.1996. 57 Vuoden 1998 laissa säädetään kuitenkin maksuista, jotka ovat vaikutukseltaan taannehtivia 1.1.1988 lukien. Osa vuoden 1998 lailla säädetyistä maksuista on näin ollen peritty vuoden 1996 päätöstä edeltävältä ajanjaksolta. 58 Näin ollen sikäli kuin vuoden 1998 laissa säädetään vaikutukseltaan taannehtivista maksuista 1.1.1988 ja 8.8.1996 väliseksi ajanjaksoksi, kyseinen laki on lainvastainen sen vuoksi, että tältä osin ei ole noudatettu vaatimusta, jonka mukaan tukijärjestelmän toteuttamisesta on ilmoitettava etukäteen. Kyseiset maksut on siis peritty EY:n perustamissopimuksen 93 artiklan 3 kohdan viimeisen virkkeen vastaisesti. 59 Lisäksi vuoden 1998 lailla kumottiin vuoden 1987 laki, josta ei ollut ilmoitettu komissiolle, ja korvattiin viimeksi mainitussa laissa säädetty tukia ja maksuja koskeva järjestelmä uudella pääosin samanlaisella järjestelmällä, jonka taannehtiva vaikutus ulottui 1.1.1988 saakka eli vuoden 1987 lain voimaantulopäivään. Kuten julkisasiamies on ratkaisuehdotuksensa 14 kohdassa korostanut, Belgian lainsäätäjä halusi korjata siten seuraukset, jotka johtuivat vuoden 1987 laissa säädettyjen tukitoimenpiteiden ennalta ilmoittamista koskevan velvollisuuden rikkomisesta. 60 Tällaista lainsäädäntötekniikkaa ei voida pitää yhteensoveltuvana EY:n perustamissopimuksen 93 artiklan 3 kohdassa määrätyn ilmoitusvelvollisuuden kanssa. Jos se hyväksyttäisiin, jäsenvaltiot voisivat nimittäin toteuttaa valtiontukisuunnitelman välittömästi siitä ilmoittamatta ja seuraukset ilmoittamatta jättämisestä voitaisiin välttää kumoamalla tukitoimenpide ja ottamalla se samanaikaisesti uudelleen käyttöön taannehtivin vaikutuksin. 61 Tätä päätelmää ei voida kumota Belgian valtion argumentilla, joka perustuu EY:n perustamissopimuksen 90 artiklan 2 kohtaan. Itse asiassa jopa siinä tilanteessa, että kyseistä määräystä voitaisiin soveltaa vuoden 1998 rahastoon, on syytä korostaa, että kuten Belgian valtio on itsekin myöntänyt, vuoden 1998 laki piti joka tapauksessa ilmoittaa EY:n perustamissopimuksen 93 artiklan 3 kohdan mukaisesti (ks. asia C-332/98, Ranska v. komissio, tuomio 22.6.2000, Kok. 2000, s. I-4833, 31-33 kohta). Myös kyseistä lakia koski välttämättä mainitusta kohdasta johtuva toteuttamiskielto. 62 On vielä korostettava, että tukitoimenpiteen tai tällaisen toimenpiteen osan lainvastaisuuteen, joka johtuu siitä, että velvollisuutta ilmoittaa tuesta ennen sen toteuttamista ei ole noudatettu, ei vaikuta se, että kyseinen toimenpide on todettu yhteismarkkinoille soveltuvaksi komission lopullisessa päätöksessä. 63 Yhteisöjen tuomioistuin on itse asiassa jo todennut, että jotta perustamissopimuksen 93 artiklan 3 kohdan viimeisen virkkeen välitöntä oikeusvaikutusta ei heikennettäisi ja jotta ei loukattaisi niitä yksityisten intressejä, joiden suojaaminen on kansallisten tuomioistuinten tehtävänä, komission tällaisesta lopullisesta päätöksestä ei seuraa, että kyseisen tuen täytäntöönpanotoimien, jotka olivat pätemättömiä sen vuoksi, että ne oli toteutettu 93 artiklassa tarkoitetun kiellon vastaisesti, pätemättömyys korjaantuisi jälkikäteen. Muunlainen tulkinta johtaisi siihen, että kyseessä oleva jäsenvaltio hyötyisi tämän määräyksen noudattamatta jättämisestä ja että tämän määräyksen tehokas vaikutus jäisi toteutumatta (ks. em. asia Fédération nationale du commerce extérieur des produits alimentaires ja Syndicat national des négociants et transformateurs de saumon, tuomion 16 kohta). 64 Lisäksi on muistettava, että kansallisten tuomioistuinten tehtävänä on turvata yksityisten oikeudet, jos kansalliset viranomaiset eivät noudata perustamissopimuksen 93 artiklan 3 kohdan viimeisessä virkkeessä tarkoitettua tukien toteuttamista koskevaa kieltoa, jolla on välitön oikeusvaikutus. Kun yksityiset vetoavat tällaiseen noudattamatta jättämiseen ja kansalliset tuomioistuimet toteavat sen olemassaolon, näiden on tehtävä asiasta kaikki päätelmät kansallisen lainsäädäntönsä mukaisesti sekä kyseessä olevien tukitoimenpiteiden toteuttamista koskevien toimien pätevyyden osalta että myönnetyn rahallisen tuen takaisin perimisen osalta (ks. em. asia Fédération nationale du commerce extérieur des produits alimentaires ja Syndicat national des négociants et transformateurs de saumon, tuomion 12 kohta ja em. asia Lornoy ym., tuomion 30 kohta). 65 Edellä esitetty huomioon ottaen ensimmäiseen kysymykseen yhdistetyissä asioissa C-261/01 ja C-262/01 on vastattava, että EY:n perustamissopimuksen 93 artiklan 3 kohtaa on tulkittava niin, että siinä kielletään pääasiassa kyseessä olevien kaltaisissa olosuhteissa sellaisten maksujen periminen, joilla rahoitetaan nimenomaan tukijärjestelmää, joka on komission päätöksellä todettu yhteismarkkinoille soveltuvaksi, siltä osin kuin mainitut maksut peritään taannehtivasti kyseisen päätöksen tekopäivää edeltävältä ajanjaksolta. Toinen ennakkoratkaisukysymys asiassa C-262/01 66 Kansallinen tuomioistuin tiedustelee asiassa C-262/01 esittämässään toisessa kysymyksessä, onko vuoden 1996 päätöstä tulkittava niin, että se sisältää vuoden 1998 lain taannehtivan vaikutuksen hyväksymisen. Yhteisöjen tuomioistuimelle esitetyt huomautukset 67 Belgian valtio katsoo, että tähän kysymykseen on vastattava myöntävästi. Vuoden 1998 lakia koskevan ehdotuksen koko teksti nimittäin lähetettiin komissiolle. Belgian valtion mukaan vuoden 1998 järjestelmä toi esiin ongelmia yksinomaan sen osalta, onko järjestelmän rahoitustapa yhteismarkkinoille soveltuva. Se katsoo, että tämän vuoksi komissio väistämättä tutki tarkasti kyseisen ehdotuksen maksuja koskevat säännökset, mukaan lukien niiden ajallinen vaikutus. Belgian valtion käsityksen mukaan komissio analysoi näin ollen kyseisen ehdotuksen perusteellisesti, kuten lisätietoja koskevat pyynnötkin osoittavat. 68 Belgian valtio päättelee tämän vuoksi, että kyseisen ehdotuksen ja erityisesti sen 14 artiklan perusteellisen arvioinnin jälkeen komissio oli epäilemättä tietoinen siitä, että tässä säännöksessä säädettiin vuoden 1998 rahastoon 1.1.1988 lukien suoritettavista pakollisista maksuista. Koska komissiolla ei ollut huomautettavaa ilmoitettujen toimenpiteiden kokonaisuudesta, se hyväksyi Belgian valtion mukaan kyseisen säännöksen. 69 Van Calster ja Cleeren sekä Openbaar Slachthuis väittävät, että vuoden 1998 lain tavoitteena ja seurauksena oli maksujen käyttöönotto menneen ajan osalta. Lisäksi nämä korostavat, ettei vuoden 1996 päätöksen sanamuodosta mitenkään ilmene, että komissio olisi hyväksynyt tukitoimenpiteiden toteuttamisen taannehtivasti. Näiden mukaan komissio ainoastaan totesi, että vuoden 1998 lailla tulevaisuudessa käyttöön otettavat tukitoimenpiteet olivat yhteismarkkinoille soveltuvia. Van Calster ja Cleeren sekä Openbaar Slachthuis katsovat, että tämä merkitsee sitä, että kyseinen laki on lainvastainen siltä osin kuin siinä säädetään taannehtivista maksuista. Kyseistä lakia on sovellettu vuodesta 1988 eli kahdeksan vuotta ennen kuin komissio teki vuoden 1996 päätöksen. Vuoden 1996 päätöksellä ei siis millään tavalla oikeutettu tai hyväksytty EY:n perustamissopimuksen 93 artiklan 3 kohdan rikkomista, johon Belgian viranomaiset syyllistyivät. 70 Joka tapauksessa Van Calster ja Cleeren sekä Openbaar Slachthuis väittävät, ettei komissiolla ole toimivaltaa lausua ennen sen päätöstä toteutettujen toimenpiteiden laillisuudesta eikä palauttaa tällaisten toimenpiteiden laillisuutta. Näin ollen jos yhteisöjen tuomioistuin katsoo, että vuoden 1996 päätös todellakin sisältää vuoden 1998 laissa säädettyjen toimenpiteiden toteuttamisen hyväksymisen ennen kyseisen päätöksen tekemistä, on todettava, että kyseinen päätös on pätemätön. 71 Komissio korostaa, että vuoden 1996 päätöksessä ei mainita mitään vuoden 1998 järjestelmän taannehtivuudesta. Se lisää, että tukijärjestelmän laillisuus ei ole asia, josta komissio tekee aineellisia päätelmiä, toisin kuin kansallinen tuomioistuin. Yhteisöjen tuomioistuimen vastaus 72 On syytä lähtökohtaisesti korostaa, että vuoden 1996 päätöksessä ei mainita, että vuoden 1998 laissa säädetään vaikutukseltaan taannehtivista maksuista. 73 Joka tapauksessa siinäkään tilanteessa, että komissio olisi arvioinut taannehtivasti perittävien maksujen soveltuvuutta yhteismarkkinoille, sillä ei ole toimivaltaa päättää, että EY:n perustamissopimuksen 93 artiklan 3 kohdan vastaisesti toteutettu tukijärjestelmä on laillinen. 74 Itse asiassa kansallisilla tuomioistuimilla ja komissiolla on toisiaan täydentävät ja erilliset tehtävät valvoa sitä, noudattavatko jäsenvaltiot niille perustamissopimuksen 92 ja 93 artiklassa asetettuja velvoitteita (asia C-39/94, SFEI ym., tuomio 11.7.1996, Kok. 1996, s. I-3547, 41 kohta). 75 Sen arvioiminen, ovatko tukitoimenpiteet yhteensopivia yhteismarkkinoiden kanssa, kuuluu komission yksinomaiseen toimivaltaan, jonka käyttämistä yhteisöjen tuomioistuin valvoo, kun taas kansalliset tuomioistuimet huolehtivat yksityisten oikeuksien suojaamisesta siinä tapauksessa, että EY:n perustamissopimuksen 93 artiklan 3 kohdassa säädettyä velvoitetta ilmoittaa valtiontuista etukäteen komissiolle on rikottu (ks. asia C-295/97, Piaggio, tuomio 17.6.1999, Kok. 1999, s. I-3735, 31 kohta). 76 Näin ollen komissio ei voi, toisin kuin kansalliset tuomioistuimet, määrätä valtion tukea palautettavaksi vain sillä perusteella, että siitä ei ole ilmoitettu EY:n perustamissopimuksen 93 artiklan 3 kohdan mukaisesti (ks. em. asia Fédération nationale du commerce extérieur des produits alimentaires ja Syndicat national des négociants et transformateurs de saumon, tuomion 13 kohta ja em. asia SFEI ym., tuomion 43 kohta). 77 Edellä esitetystä seuraa, että asiassa C-262/01 esitettyyn toiseen kysymykseen on vastattava, että vuoden 1996 päätöksessä ei hyväksytä vuoden 1998 lain taannehtivaa vaikutusta. Toinen, kolmas, neljäs ja viides kysymys asiassa C-261/01 ja kolmas, neljäs, viides ja kuudes kysymys asiassa C-262/01 78 Ennakkoratkaisupyynnöistä ilmenee, että Hof van Beroep te Antwerpen on esittänyt toisen, kolmannen, neljännen ja viidennen kysymyksen asiassa C-261/01 ja kolmannen, neljännen, viidennen ja kuudennen kysymyksen asiassa C-262/01 vain sikäli kuin yhteisöjen tuomioistuin päätyisi siihen, että komissio antoi vuoden 1996 päätöksellä hyväksyntänsä vuoden 1998 lain taannehtivalle vaikutukselle. 79 Ottaen huomioon, että yhteisöjen tuomioistuin päätyi päinvastaiseen tulokseen asiassa C-262/01 esitettyyn toiseen kysymykseen antamassaan vastauksessa, mainittuihin kysymyksiin ei ole tarpeen vastata. Päätökset oikeudenkäyntikuluista Oikeudenkäyntikulut 80 Yhteisöjen tuomioistuimelle huomautuksensa esittäneille Alankomaiden hallitukselle ja komissiolle aiheutuneita oikeudenkäyntikuluja ei voida määrätä korvattaviksi. Pääasian asianosaisten osalta asian käsittely yhteisöjen tuomioistuimessa on välivaihe kansallisessa tuomioistuimessa vireillä olevan asian käsittelyssä, minkä vuoksi kansallisen tuomioistuimen asiana on päättää oikeudenkäyntikulujen korvaamisesta. Päätöksen päätösosa Näillä perusteilla YHTEISÖJEN TUOMIOISTUIN on ratkaissut Hof van Beroep te Antwerpenin 28.6.2001 tekemillään päätöksillä esittämät kysymykset seuraavasti: 1) EY:n perustamissopimuksen 93 artiklan 3 kohtaa (josta on tullut EY 88 artiklan 3 kohta) on tulkittava niin, että siinä kielletään pääasiassa kyseessä olevien kaltaisissa olosuhteissa sellaisten maksujen periminen, joilla rahoitetaan nimenomaan tukijärjestelmää, joka on komission päätöksellä todettu yhteismarkkinoille soveltuvaksi, sikäli kuin mainitut maksut peritään taannehtivasti kyseisen päätöksen tekopäivää edeltävältä ajanjaksolta. 2) Tuesta nro N 366/96 9.8.1996 tehdyllä komission päätöksellä ei ole hyväksytty eläinten ja eläintuotteiden terveyden ja laadun edistämiseksi perustettavasta talousarviorahastosta 23.3.1998 annetun lain taannehtivaa vaikutusta.

61999CJ0314

es

Motivación de la sentencia 1 Mediante recurso presentado en la Secretaría del Tribunal de Justicia el 23 de agosto de 1999, el Reino de los Países Bajos solicitó, con arreglo al artículo 230 CE, párrafo primero, la anulación del punto 3 del anexo de la Directiva 1999/51/CE de la Comisión, de 26 de mayo de 1999, por la que se adapta al progreso técnico por quinta vez el anexo I de la Directiva 76/769/CEE del Consejo, relativa a la aproximación de las disposiciones legales, reglamentarias y administrativas de los Estados miembros que limitan la comercialización y el uso determinadas sustancias y preparados peligrosos (estaño, PCF y cadmio) (DO L 142, p. 22). 2 Mediante auto del Presidente del Tribunal de Justicia de 11 de abril de 2000, se admitió la intervención del Reino de Suecia en apoyo de las pretensiones de la Comisión de las Comunidades Europeas. Marco jurídico 3 La Directiva 76/769/CEE del Consejo, de 27 de julio de 1976, relativa a la aproximación de las disposiciones legales, reglamentarias y administrativas de los Estados miembros que limitan la comercialización y el uso de determinadas sustancias y preparados peligrosos (DO L 262, p. 201; EE 13/05, p. 208), establece reglas que restringen la comercialización y la utilización de ciertas sustancias y preparados peligrosos. A tenor de su artículo 1, apartado 1, la Directiva se aplica a las sustancias y preparados enumerados en su anexo I. 4 El artículo 2 de la Directiva 76/769 dispone: «Los Estados miembros tomarán todas las medidas que consideren necesarias para que las sustancias y preparados peligrosos mencionadas en el anexo sólo puedan comercializarse o utilizarse en las condiciones previstas por éste [...]» 5 La Directiva 89/678/CEE del Consejo, de 21 de diciembre de 1989, por la que se modifica la Directiva 76/769 (DO L 398, p. 24), insertó en la Directiva 76/769 un artículo 2 bis, conforme al cual las modificaciones necesarias para adaptar los anexos al progreso técnico en lo relativo a las sustancias y preparados ya cubiertos por la Directiva 76/769 deben adoptarse con arreglo al procedimiento previsto en el artículo 29 de la Directiva 67/548/CEE del Consejo, de 27 de junio de 1967, relativa a la aproximación de las disposiciones legales, reglamentarias y administrativas en materia de clasificación, embalaje y etiquetado de las sustancias peligrosas (DO 1967, 196, p. 1; EE 13/01, p. 50), en su versión modificada por la Directiva 92/32/CEE del Consejo, de 30 de abril de 1992 (DO L 154, p. 1; en lo sucesivo, «Directiva 67/548»). 6 El artículo 29 de la Directiva 67/548 prevé que, a los efectos de la adaptación al progreso técnico, la Comisión está asistida por un comité compuesto por representantes de los Estados miembros y presidido por el representante de la Comisión. Dicho artículo precisa, en particular, que la Comisión adopta las medidas previstas si se ajustan al dictamen del comité y que, en caso contrario, somete al Consejo, que se pronuncia por mayoría cualificada, una propuesta relativa a las medidas que han de adoptarse. 7 La Directiva 91/338/CEE del Consejo, de 18 de junio de 1991, por la que se modifica por décima vez la Directiva 76/769 (DO L 186, p. 59), adoptada sobre la base del artículo 100 A del Tratado CEE (actualmente artículo 95 CE, tras su modificación), insertó en el anexo I de la Directiva 76/769 un nuevo punto 24 que incluye el cadmio y sus compuestos entre las sustancias y preparados peligrosos cuya comercialización y uso se hallan limitados. Dicho punto enumera tres tipos de aplicación del cadmio y sus compuestos -como colorantes, como estabilizadores y para el tratamiento de superficies (cadmiado)- cuyo uso regula. 8 El artículo 2 de la Directiva 91/338 dispone: «Habida cuenta de la evolución de los conocimientos y de las técnicas en materia de productos de sustitución menos peligrosos que el cadmio y sus compuestos, la Comisión, en consulta con los Estados miembros, revisará la situación, por primera vez, tras un plazo de tres años a partir de la fecha contemplada en el apartado 1 del artículo 3 y, a continuación, a intervalos regulares, según el procedimiento establecido en el artículo 2 bis de la Directiva 76/769/CEE.» 9 El artículo 69, apartado 1, del Acta relativa a las condiciones de adhesión de la República de Austria, la República de Finlandia y el Reino de Suecia y a las adaptaciones de los Tratados en los que se fundamenta la Unión Europea (DO 1994, C 241, p. 21, y DO 1995, L 1, p. 1; en lo sucesivo, «Acta de adhesión») establecía, por lo que respecta a la República de Austria, que las disposiciones contempladas en el anexo VIII no se aplicarían a Austria durante un período de cuatro años a partir de la fecha de la adhesión, de conformidad con dicho anexo y con arreglo a las condiciones establecidas en él. 10 El artículo 112, apartado 1, del Acta de adhesión preveía la misma medida transitoria, redactada en términos idénticos, en favor del Reino de Suecia, por lo que respecta a las disposiciones del anexo XII. 11 Entre las disposiciones contempladas en el anexo VIII del Acta de adhesión, relativo a la República de Austria, figura el punto 24, sección 2.1, que se refiere al uso del cadmio como estabilizador en PVC (cloruro de polivinilo), del anexo I de la Directiva 76/769, en su versión modificada por la Directiva 91/338. 12 Entre las disposiciones contempladas en el anexo XII del Acta de adhesión, relativo al Reino de Suecia, figura el punto 24 del anexo I de la Directiva 76/769, en su versión modificada por la Directiva 91/338. El mencionado anexo precisa que este nuevo Estado miembro «mantendrá [, sin embargo,] durante el período transitorio, con respecto a los productos de porcelana y de cerámica, incluidas las tejas de cerámica, la libre circulación establecida por la disposición de su "ordenanza" actual relativa a las exenciones de la prohibición sobre el uso del cadmio para tratamiento de las superficies como estabilizador o como agente colorante». 13 Los artículos 69, apartado 2, y 112, apartado 2, del Acta de adhesión, de igual tenor y relativos, respectivamente, a la República de Austria y al Reino de Suecia, disponen: «[Durante un período de cuatro años a partir de la fecha de la adhesión], volverán a ser examinadas las disposiciones contempladas en el apartado 1 de conformidad con los procedimientos comunitarios. Sin perjuicio del resultado de la citada revisión, al finalizar [dicho] período [...], será aplicable a los nuevos Estados miembros el acervo comunitario en las mismas condiciones que a los Estados miembros actuales.» 14 El 26 de mayo de 1999, la Comisión adoptó, sobre la base del artículo 2 bis de la Directiva 76/769, en su versión modificada por la Directiva 89/678 (en lo sucesivo, «Directiva 76/769»), la Directiva 1999/51. El quinto considerando de dicha Directiva señala que la Resolución 88/C 30/01 del Consejo, de 25 de enero de 1988, relativa a un programa de acción para combatir la contaminación ambiental por cadmio (DO C 30, p. 1), recomienda la adopción de una estrategia global de lucha contra la contaminación medioambiental producida por el cadmio y, en particular, de medidas para limitar el uso de cadmio y fomentar el desarrollo de productos de sustitución. El mismo considerando indica además que los riesgos planteados por el cadmio están siendo evaluados actualmente en el marco del Reglamento (CEE) nº 793/93 del Consejo, de 23 de marzo de 1993, sobre evaluación y control del riesgo de las sustancias existentes (DO L 84, p. 1), que la Comisión va a revisar las restricciones sobre el uso de cadmio a la vista de los resultados de dicha evaluación y que, por ello, procede autorizar a la República de Austria y al Reino de Suecia, como medida provisional, a mantener disposiciones de mayor alcance en la materia. 15 El punto 3 del anexo de la Directiva 1999/51 (en lo sucesivo, «disposición impugnada») añadió al punto 24, relativo al cadmio y a sus compuestos, del anexo I de la Directiva 76/769, en su versión modificada por la Directiva 91/338, la siguiente sección 4: «Austria y Suecia, que ya aplican para el cadmio restricciones de más alcance que las prescritas en las secciones 1, 2 y 3, pueden seguir aplicando dichas restricciones hasta el 31 de diciembre de 2002. La Comisión revisará las disposiciones sobre el cadmio del anexo I de la Directiva 76/769/CEE antes de dicha fecha a la vista de los resultados de la evaluación de riesgos y de la evolución de los conocimientos y técnicas sobre productos de sustitución del cadmio.» El recurso de anulación 16 El Reino de los Países Bajos invoca cuatro motivos en apoyo de su pretensión de anulación de la disposición impugnada. En primer lugar, afirma que la Comisión sobrepasó sus competencias al adoptar dicha disposición sobre la base del artículo 2 bis de la Directiva 76/769. En segundo lugar, sostiene que la disposición impugnada es contraria a las disposiciones de fondo de la misma Directiva, ya que implica que el punto 24 de su anexo I, en su versión modificada por la Directiva 91/338, supone una armonización exhaustiva de los posibles usos del cadmio. En tercer lugar, alega que la disposición impugnada fue adoptada vulnerando el principio de seguridad jurídica. En cuarto lugar, aduce que dicha disposición no cumple las exigencias de motivación contempladas en el artículo 253 CE. Sobre el primer motivo, basado en la violación del principio de legalidad por la Comisión 17 En la primera parte de su primer motivo, el Gobierno neerlandés alega que la disposición impugnada no puede considerarse una modificación necesaria para adaptar el anexo I de la Directiva 76/769 al progreso técnico, en el sentido del artículo 2 bis de dicha Directiva. Alegaciones de las partes 18 El Gobierno neerlandés señala que, en virtud del artículo 2 bis de la Directiva 76/769, la Comisión es competente para adoptar, conforme al procedimiento previsto en el artículo 29 de la Directiva 67/548, las modificaciones necesarias para adaptar el anexo I de la Directiva 76/769 al progreso técnico por lo que respecta a las sustancias y preparados ya incluidos en dicho anexo. En su opinión, el objetivo esencial de dicha disposición es permitir a las autoridades comunitarias reaccionar inmediatamente, imponiendo limitaciones a los usos existentes de sustancias y preparados peligrosos, cuando se detecta un daño para la población o el medio ambiente, especialmente si se observan casos que presentan graves consecuencias para la salud humana. 19 A juicio del Gobierno neerlandés, resulta de lo anterior que no puede considerarse que la disposición impugnada constituya una modificación necesaria para adaptar al progreso técnico, en el sentido del artículo 2 bis de la Directiva 76/769, el punto 24 del anexo I de dicha Directiva, en su versión modificada por la Directiva 91/338. Por una parte, la disposición impugnada no está basada en el progreso de los conocimientos y de las técnicas en materia de productos de sustitución del cadmio, como se desprende claramente del quinto considerando de la Directiva 1999/51. En efecto, cuando la Comisión adoptó la disposición impugnada, no se había procedido a la evaluación del riesgo para el medio ambiente y la salud de las personas derivado del uso del cadmio. Por otra parte, el progreso de los conocimientos y de las técnicas en materia de productos de sustitución del cadmio debería por su naturaleza afectar de igual manera a todos los Estados miembros. La disposición impugnada creó, sin embargo, un régimen especial para la República de Austria y el Reino de Suecia. 20 El Gobierno neerlandés afirma que el objetivo esencial de la disposición impugnada es prevenir las dificultades prácticas que habrían aparecido en ambos Estados miembros si éstos se hubieran visto obligados, tras la expiración de las excepciones previstas en los artículos 69 y 112 del Acta de adhesión, a modificar su legislación poco tiempo antes del establecimiento de nuevas limitaciones comunitarias al uso del cadmio. En tales circunstancias, debe considerarse que la disposición impugnada constituye una modificación del anexo I de la Directiva 76/769 que se anticipa a una futura adaptación de dicho anexo al progreso técnico, en el sentido del artículo 2 bis de la mencionada Directiva. 21 La Comisión, apoyada por el Gobierno sueco, alega que, en virtud del artículo 2 bis de la Directiva 76/769, es competente para adoptar, con arreglo al procedimiento previsto en el artículo 29 de la Directiva 67/548, modificaciones menores del anexo I de la Directiva 76/769. En contra de lo afirmado por el Gobierno neerlandés, nada prohíbe, de manera general, que la Comisión ejerza dicha competencia aunque no existan estudios científicos definitivos y completos sobre los riesgos derivados del uso del cadmio y la posibilidad de reemplazarlo por productos de sustitución. Al adoptar la disposición controvertida, la Comisión tuvo en cuenta los resultados preliminares de la evaluación que se estaba efectuando respecto a los riesgos ligados al cadmio, que indicaban que era preciso introducir restricciones adicionales a su uso, y la inminente presentación de una propuesta legislativa en este sentido. 22 La Comisión afirma, además, que puesto que, muy probablemente, serán necesarias ciertas limitaciones adicionales que limiten la utilización del cadmio, si no hubiese adoptado la disposición impugnada habría defraudado la confianza legítima tanto de la República de Austria como del Reino de Suecia y violado el principio de buena gestión. De no haberlo hecho, los mencionados Estados se habrían visto obligados a eliminar las restricciones contempladas en su legislación, aun siendo muy probable que, en breve, debieran introducirse restricciones similares en el ámbito comunitario. 23 Por último, la Comisión alega que, en dichas circunstancias particulares, estaba justificado un régimen especial para la República de Austria y el Reino de Suecia, equivalente al previsto con carácter transitorio por el Acta de adhesión. Dicho régimen refleja simplemente el hecho de que ambos Estados miembros ocupan una posición más avanzada en el ámbito de la prevención de los riesgos que el cadmio representa para la salud y de que las estrictas reglas sobre su uso recogidas en sus legislaciones serán adoptadas, con toda probabilidad, a escala comunitaria en un futuro próximo. Apreciación del Tribunal de Justicia 24 En virtud del artículo 2 bis de la Directiva 76/769, la Comisión es competente para adoptar «las modificaciones necesarias para adaptar [el anexo I] al progreso técnico». Dicha disposición fue introducida en la Directiva 76/769 por la Directiva 89/678, cuyos considerandos primero y tercero señalan que «[...] la población y el medio ambiente se hallan continuamente expuestos a nuevos riesgos provocados por el uso de productos químicos; que cuando se comprueban daños y especialmente cuando se observan casos que presentan graves consecuencias para la salud humana, debe llevarse a cabo una intervención inmediata para prohibir o limitar en la Comunidad la comercialización y el uso de determinadas sustancias y preparados peligrosos» y que «[...] el progreso de la técnica hace necesaria una rápida adaptación de la disposiciones contempladas en el anexo de la Directiva 76/769/CEE». 25 Así, al establecer un procedimiento alternativo al previsto en el artículo 95 CE, el legislador comunitario quiso hacer posible, a escala comunitaria, la adaptación inmediata del anexo I de la Directiva 76/769, cuando se constatan nuevos riesgos para la salud humana y el medio ambiente que exigen nuevas limitaciones del uso de ciertas sustancias y preparados peligrosos. 26 Para que la Comisión pueda recurrir a dicho procedimiento, ha de disponer de elementos científicos suficientemente fiables que demuestren la necesidad de establecer tales limitaciones al uso de la sustancia o del preparado de que se trate. 27 Ahora bien, la disposición impugnada no conlleva nuevas limitaciones al uso del cadmio a escala comunitaria. En efecto, dicha disposición se limita a permitir que la República de Austria y el Reino de Suecia mantengan las limitaciones existentes al uso de dicha sustancia. 28 La Comisión no niega que, en el momento de la adopción de la disposición impugnada, no disponía de información científica suficientemente fiable que le permitiera proponer una adaptación al progreso técnico del punto 24, relativo al cadmio y a sus compuestos, del anexo I de la Directiva 76/769, en su versión modificada por la Directiva 91/338, a escala comunitaria. Por otra parte, ninguna de las partes que han intervenido en el procedimiento sostiene que, teniendo en cuenta los conocimientos científicos en la materia, existan en Austria o Suecia circunstancias específicas que puedan justificar en ambos Estados una apreciación de los riesgos derivados del uso del cadmio diferente de la realizada a escala comunitaria. 29 En estas circunstancias, procede declarar que la disposición impugnada no puede considerarse una adaptación al progreso técnico del anexo I de la Directiva 76/769, en el sentido del artículo 2 bis de dicha Directiva. 30 En consecuencia, procede estimar la primera parte del primer motivo del Gobierno neerlandés y anular la disposición impugnada, sin que sea necesario examinar la segunda parte del mismo motivo ni los motivos segundo, tercero y cuarto. 31 En la vista, el Gobierno neerlandés sugirió que, en caso de anulación de la disposición impugnada, el Tribunal de Justicia limitara los efectos en el tiempo de dicha anulación. No obstante, aunque ciertos motivos de seguridad jurídica de gran importancia, comparables a los que concurren en caso de anulación de determinados reglamentos, pueden justificar que el Tribunal de Justicia haga uso de la facultad que le confiere el artículo 231 CE, párrafo segundo, para decidir el mantenimiento de los efectos de los actos anulados, no se ha precisado si existen tales motivos en el presente asunto. En consecuencia, el Tribunal de Justicia estima que no procede aplicar dicha disposición en el caso de autos. Decisión sobre las costas Costas 32 A tenor del artículo 69, apartado 2, del Reglamento de Procedimiento, la parte que pierda el proceso será condenada en costas, si así lo hubiera solicitado la otra parte. El Reino de los Países Bajos ha pedido que se condene en costas a la Comisión. Al haber sido desestimados los motivos formulados por ésta, procede condenarla en costas. Conforme al artículo 69, apartado 4, párrafo primero, de dicho Reglamento, el Reino de Suecia, que ha intervenido en el litigio, soportará sus propias costas. Parte dispositiva En virtud de todo lo expuesto, EL TRIBUNAL DE JUSTICIA decide: 1) Anular el punto 3 del anexo de la Directiva 1999/51/CE de la Comisión, de 26 de mayo de 1999, por la que se adapta al progreso técnico por quinta vez el anexo I de la Directiva 76/769/CEE del Consejo, relativa a la aproximación de las disposiciones legales, reglamentarias y administrativas de los Estados miembros que limitan la comercialización y el uso de determinadas sustancias y preparados peligrosos (estaño, PCF y cadmio). 2) Condenar en costas a la Comisión de las Comunidades Europeas. 3) El Reino de Suecia cargará con sus propias costas.

62009CJ0105

sk

Návrhy na začatie prejudiciálneho konania sa týkajú výkladu článku 3 smernice 2001/42/ES Európskeho parlamentu a Rady z 27. júna 2001 o posudzovaní účinkov určitých plánov a programov na životné prostredie (Ú. v. ES L 197, s. 30; Mim. vyd. 15/006, s. 157). Tieto návrhy boli podané v rámci dvoch sporov medzi Terre wallonne ASBL (ďalej len „Terre wallonne“) a Inter-Environnement Wallonie ASBL (ďalej len „Inter‑Environnement“), na jednej strane, a Valónskym regiónom, na druhej strane, vo veci zrušenia nariadenia valónskej vlády z 15. februára 2007, ktorým bola zmenená a doplnená kniha II zákonníka o životnom prostredí tvoriaca zákonník o vodách v súvislosti s trvalo udržateľným hospodárením s dusíkom v poľnohospodárstve ( Moniteur belge zo 7. marca 2007, s. 11118, ďalej len „napadnuté nariadenie“). Právny rámec Právo Únie Smernica 91/676/EHS Článok 1 smernice Rady 91/676/EHS z 12. decembra 1991 o ochrane vôd pred znečistením dusičnanmi z poľnohospodárskych zdrojov (Ú. v. ES L 375, s. 1; Mim. vyd. 15/002, s. 68) stanovuje: „Cieľom tejto smernice je: –        zníženie znečistenia vôd zapríčinené alebo vyvolané dusičnanmi z poľnohospodárskych zdrojov a –        zabránenie ďalšiemu znečisťovaniu tohto druhu.“ Článok 3 ods. 1 a 2 tejto smernice stanovujú: „1.      Vody zasiahnuté znečistením a vody, ktoré by mohli byť zasiahnuté znečistením v prípade, že by sa nerealizovali opatrenia podľa článku 5, členské štáty identifikujú v súlade s kritériami stanovenými v prílohe 1. 2.      V priebehu dvoch rokov po oznámení tejto smernice označia členské štáty ako ohrozené pásma všetky známe pôdne pásma na svojich územiach, ktorých vody zodpovedajú identifikácii podľa odseku 1 a ktoré sa podieľajú na znečisťovaní. Členské štáty budú o tomto počiatočnom označení informovať Komisiu v priebehu šiestich mesiacov.“ Článok 4 uvedenej smernice znie takto: „1.      S cieľom poskytnutia všeobecnej úrovne ochrany všetkých vôd pred znečistením uskutočnia členské štáty v priebehu dvoch rokov od oznámenia tejto smernice nasledujúce kroky: a)      vypracujú kódex alebo kódexy vhodných postupov v poľnohospodárstve, ktoré budú poľnohospodári uplatňovať na princípe dobrovoľnosti a v ktorých by mali byť obsiahnuté ustanovenia dotýkajúce sa prinajmenšom položiek uvedených v prílohe II A; …“ V článku 5 tej istej smernice sa uvádza: „1.      V priebehu dvoch rokov od zostavenia počiatočného zoznamu označených ohrozených pásiem, uvedeného v článku 3 ods. 2 alebo v priebehu jedného roka od každého ďalšieho označovania, uvedeného v článku 3 ods. 4 vypracujú členské štáty s cieľom realizácie cieľov špecifikovaných v článku 1 akčné programy vo vzťahu k označeným ohrozeným pásmam. 2.      Akčný program sa môže vzťahovať na všetky ohrozené pásma na území daného členského štátu, ak to však členský štát považuje za vhodné, môžu byť pre rôzne ohrozené pásma alebo časti pásem vypracované osobitné programy. 3.      V akčných programoch sa zohľadnia: a)      dostupné vedecké a technické údaje, predovšetkým so zreteľom na príslušné hodnoty dusičnanov pochádzajúcich z poľnohospodárskych a iných zdrojov; b)      podmienky životného prostredia v príslušných oblastiach daných členských štátov. 4.      Akčné programy sa realizujú v priebehu štyroch rokov od ich vypracovania a pozostávajú z nasledujúcich záväzných opatrení: a)      opatrenia uvedené v prílohe III; b)      opatrenia, ktoré členské štáty stanovili v kódexoch vhodných poľnohospodárskych postupov vypracovaných v súlade s článkom 4, s výnimkou opatrení, ktoré boli nahradené opatreniami uvedenými v prílohe III. 5.      Okrem toho v prípadoch, ak sa na začiatku alebo na základe skúseností z realizácie akčných programov zistí, že opatrenia uvedené v odseku 4 nebudú postačujúce na dosiahnutie cieľov špecifikovaných v článku 1, prijmú členské štáty v rámci akčných programov podľa potreby doplňujúce opatrenia alebo účinnejšie postupy. Pri výbere týchto opatrení a postupov zohľadnia členské štáty ich účinnosť a výšku nákladov v porovnaní s inými možnými preventívnymi opatreniami. …“ Príloha III smernice nazvaná „Opatrenia, ktoré majú byť súčasťou akčných programov uvedených v článku 5 ods. 4. písm. a)“ stanovuje: „1.      Súčasťou týchto opatrení sú pravidlá týkajúce sa: … (2)      kapacity zásobníkov na skladovanie maštaľného hnoja; táto kapacita musí byť väčšia ako kapacita požadovaná na skladovanie počas najdlhšieho obdobia, v ktorom je aplikácia na pôdu v ochranných pásmach zakázaná, s výnimkou prípadov, keď sa dá príslušnému orgánu preukázať, že akékoľvek množstvo hnoja prevyšujúce skutočnú skladovaciu kapacitu sa bude likvidovať spôsobom, ktorý nepoškodí životné prostredie; …“ Smernica 2001/42/ES Článok 2 smernice 2001/42/ES stanovuje: „Na účely tejto smernice: a)      ,plány a programy‘ sú plány a programy vrátane tých, na ktorých financovaní sa podieľa Európske spoločenstvo, ako aj ich akékoľvek modifikácie: –        ktoré sú predmetom prípravy a/alebo schvaľovania úradom na štátnej, regionálnej alebo miestnej úrovni alebo ktoré úrad pripravuje na schválenie prostredníctvom parlamentného alebo vládneho legislatívneho postupu a –        ktoré vyžadujú legislatívne, regulatívne alebo správne predpisy [ktoré sú vyžadované zákonmi, inými právnymi predpismi a správnymi opatreniami – neoficiálny preklad ]; b)      ,environmentálne posudzovanie‘ je príprava environmentálnej správy, uskutočnenie porád, zohľadnenie environmentálnej správy a výsledkov porád pri rozhodovaní a poskytnutie informácií o rozhodnutí v súlade s článkami 4 až 9; …“ Podľa znenia článku 3 uvedenej smernice: „1.      Environmentálne posudzovanie sa vykonáva v súlade s článkami 4 až 9 pre plány a programy uvedené v odsekoch 2 až 4, ktoré majú pravdepodobne významné environmentálne účinky. 2.      Podľa [s výnimkou uvedenou v – neoficiálny preklad ] odseku 3 sa environmentálne posudzovanie vykonáva pre všetky plány a programy, a)      ktoré sa pripravujú pre poľnohospodárstvo, lesníctvo, rybárstvo, energetiku, dopravu, odpadové hospodárstvo, vodné hospodárstvo, telekomunikácie, turistiku, plánovanie miest a vidieka alebo využívanie územia a ktoré stanovujú rámec pre súhlas budúceho rozvoja projektov [a ktoré stanovujú rámec pre budúce povoľovanie projektov – neoficiálny preklad ] uvedených v prílohách I a II k smernici 85/337/EHS, alebo b)      pri ktorých sa určilo, že vyžadujú posudzovanie podľa článku 6 alebo 7 smernice 92/43/EHS s ohľadom na ich pravdepodobný účinok na lokality. 3.      Plány a programy uvedené v odseku 2, ktoré určujú využívanie malých území na miestnej úrovni a menšie modifikácie plánov a programov, na ktoré sa vzťahuje odsek 2, vyžadujú environmentálne posudzovanie iba v prípade, ak členské štáty určia, že majú pravdepodobne významné environmentálne účinky [pravdepodobne významný vplyv na životné prostredie – neoficiálny preklad ]. 4.      Členské štáty určia, či iné plány alebo programy ako sú uvedené v odseku 2, ktoré stanovujú rámec pre odsúhlasenie budúceho rozvoja projektov [ktoré stanovujú rámec pre budúce povoľovanie projektov – neoficiálny preklad ], majú pravdepodobne významné environmentálne účinky [pravdepodobne významný vplyv na životné prostredie – neoficiálny preklad ]. 5.      Členské štáty určia, či plány alebo programy, na ktoré sa vzťahujú odseky 3 a 4, majú pravdepodobne významné environmentálne účinky [pravdepodobne významný vplyv na životné prostredie – neoficiálny preklad ], preskúmaním každého jednotlivého prípadu, alebo špecifikovaním typov plánov a programov alebo kombináciou oboch týchto prístupov. Na tento účel členské štáty vezmú vo všetkých prípadoch do úvahy relevantné kritériá uvedené v prílohe II a tým zabezpečia, že sa plány a programy s pravdepodobne významnými účinkami [významným vplyvom – neoficiálny preklad ] na životné prostredie zahrnú pod účinnosť tejto smernice. …“ Smernica 85/337/EHS Článok 1 ods. 2 smernice Rady 85/337/EHS z 27. júna 1985 o posudzovaní vplyvov určitých verejných a súkromných projektov na životné prostredie (Ú. v. ES L 175, s. 40; Mim. vyd. 15/001, s. 248), zmenenej a doplnenej smernicou Rady 97/11/ES z 3. marca 1997 (Ú. v. ES 73, s. 5; Mim. vyd. 15/003, s. 151, ďalej len „smernica 85/337“), stanovuje: „Na účely tejto smernice: ,projekt‘ znamená: –        realizácia stavieb alebo iných zariadení, alebo plánov, –        iné zásahy do prírodného prostredia a krajiny, vrátane ťažby nerastných surovín; …“ Podľa článku 4 ods. 1 smernice 85/337 projekty uvedené v prílohe I podliehajú posúdeniu ich vplyvov na životné prostredie. Podľa článku 8 uvedenej smernice: „Výsledky konzultácií a informácie získané podľa článkov 5, 6 a 7 sa musia vziať do úvahy v povoľovacom konaní.“ Príloha I smernice 85/337 nazvaná „Projekty, ktoré sú predmetom článku 4 ods. 1“ stanovuje: „… 17.      Zariadenia na [intenzívny – neoficiálny preklad ] chov hydiny, alebo ošípaných s viac ako: a)      85 000 miestami pre brojlery, 60 000 miestami pre sliepky; b)      3 000 miestami pre chov ošípaných (nad 30 kg); alebo c)      900 miestami pre prasnice. …“ Príloha II tejto smernice nazvaná „Projekty, ktoré sú predmetom článku 4 ods. 2“ uvádza: „1.      Poľnohospodárstvo, lesné hospodárstvo a vodné hospodárstvo … b)      projekty na využitie neskultivovanej zeme, alebo poloprírodných oblastí na intenzívnu poľnohospodársku výrobu; … e)      veľké zariadenia pre chov dobytka [zariadenia na intenzívny chov – neoficiálny preklad ] (projekty neobsiahnuté v prílohe I); …“ Smernica 2003/35/ES Odôvodnenie č. 10 smernice 2003/35/ES Európskeho parlamentu a Rady z 26. mája 2003, ktorou sa ustanovuje účasť verejnosti pri navrhovaní určitých plánov a programov týkajúcich sa životného prostredia, a ktorou sa menia a dopĺňajú s ohľadom na účasť verejnosti a prístup k spravodlivosti, smernice Rady 85/337/EHS a 96/61/ES (Ú. v. EÚ L 156, s. 17; Mim. vyd. 15/007, s. 466), uvádza nasledujúce: „mal by sa vytvoriť predpis s ohľadom na určité smernice v oblasti životného prostredia, ktoré vyžadujú od členských štátov prípravu plánov a programov týkajúcich sa životného prostredia, ale ktoré neobsahujú dostatočné ustanovenia na účasť verejnosti, aby sa zaistila účasť verejnosti konzistentná s ustanoveniami Århuského dohovoru [o prístupe k informáciám, účasti verejnosti na rozhodovacom procese a prístupe k spravodlivosti v záležitostiach životného prostredia, uzavretého v mene Európskeho spoločenstva rozhodnutím Rady 2005/370/ES zo 17. februára 2005 (Ú. v. EÚ L 124, s. 1, ďalej len ,Århuský dohovor‘)], najmä jeho článku; iné relevantné právne predpisy spoločenstva už poskytujú účasť verejnosti pri príprave plánov a programov a do budúcnosti sa požiadavky účasti verejnosti v súlade s Århuským dohovorom začlenia do príslušných právnych predpisov od začiatku;“. Článok 2 tejto smernice nazvaný „Účasť verejnosti na plánoch a programoch“ vo svojich odsekoch 2 a 5 stanovuje: „2.      Členské štáty zaistia, aby verejnosť dostala včasné a účinné príležitosti zúčastniť sa prípravy a zmeny alebo revízie plánov alebo programov, ktorých vytvorenie sa vyžaduje v predpisoch uvedených v prílohe I. … 5.      Tento článok sa nevzťahuje na plány a programy uvedené v prílohe I, pri ktorých sa uskutočňuje účasť verejnosti podľa [smernice 2001/42/ES] alebo podľa smernice Európskeho parlamentu a Rady 2000/60/ES z 23. októbra 2000, ktorou sa stanovuje rámec pôsobnosti pre opatrenia spoločenstva v oblasti vodného hospodárstva.“ Príloha I smernice 2003/35 nazvaná „Ustanovenia o plánoch a programoch uvedené v článku 2“ uvádza: „… c)      článok 5 ods. 1 [smernice 91/676]. …“ Vnútroštátne právo Smernica 2001/42 bola do práva Valónskeho regiónu prebratá článkom D. 52 a nasledujúcimi článkami knihy I zákonníka o životnom prostredí ( Moniteur belge z 9. júla 2004, s. 54654). Článok D. 53 tohto zákonníka stanovuje: „1.      Posudzovanie vplyvov plánov a programov na životné prostredie sa uskutočňuje podľa článkov 52 až 61 v prípade plánov a programov, ako aj ich zmien, ktorých zoznam I vypracováva vláda a ktoré: (1)      sa pripravujú pre poľnohospodárstvo, lesníctvo, rybárstvo, energetiku, dopravu, odpadové hospodárstvo, vodné hospodárstvo, využívanie pôdy, telekomunikácie, turistiku a stanovujú rámec pre budúce povoľovanie projektov uvedených v zozname vypracovanom podľa článku 66 [ods.] 2; (2)      podliehajú posudzovaniu podľa článku 29 zákona z 12. júla 1973 o ochrane prírody. … 3.      Podľa tejto hlavy môže vláda predložiť na posúdenie vplyvov na životné prostredie plány alebo programy, ktoré môžu mať nezanedbateľný vplyv na životné prostredie a ktoré nie sú upravené právnymi alebo správnymi predpismi. …“ Článok R. 47 uvedeného zákonníka stanovuje: „Zoznam plánov a programov uvedený v článku 53 ods. [1] časti predstavujúcej nariadenie je stanovený v prílohe V.“ Uvedená príloha V, ktorá bola prijatá nariadením valónskej vlády zo 17. marca 2005 o knihe I zákonníka o životnom prostredí ( Moniteur belge zo 4. mája 2005, s. 21184) obsahuje najmä akčný program kvality ovzdušia, akčný program kvality pôdy a akčný program ochrany prírody. Táto príloha však neobsahuje akčný program hospodárenia s dusíkom v poľnohospodárstve v ohrozených pásmach, ktorý bol pôvodne do práva Valónskeho regiónu zavedený nariadením z 10. októbra 2002. Čo sa týka konkrétne tohto posledného uvedeného akčného programu, v súčasnej dobe platné relevantné právne predpisy Valónskeho regiónu sú uvedené v napadnutom nariadení. Toto nariadenie stanovuje podmienky pre hospodárenie s dusíkom v poľnohospodárstve na celom území Valónskeho regiónu. Upravuje tiež hospodárenie s dusíkom v ohrozených pásmach, kde predstavuje akčný program stanovený v článku 5 smernice 91/676. Ohrozené pásma predstavujú 42 % územia uvedeného regiónu a 54 % jeho využívanej poľnohospodárskej pôdy. V hlave IV napadnutého nariadenia sa nachádza oddiel 3 nazvaný „Podmienky pre hospodárenie s dusíkom v poľnohospodárstve na celom území Valónskeho regiónu“. Tento oddiel obsahuje jednak pododdiely 1 až 5, ktoré sa uplatňujú na celé územie tohto regiónu, vrátane ohrozených pásiem, a jednak pododdiely 6 a 7, ktoré sa uplatňujú výlučne na ohrozené pásma. Všetky tieto pododdiely spoločne tvoria akčný program upravený v článku 5 ods. 1 smernice 91/676. Spor vo veci samej a prejudiciálne otázky Súdny dvor svojím rozsudkom z 22. septembra 2005, Komisia/Belgicko (C‑221/03, Zb. s. I‑8307) určil, že Belgické kráľovstvo si tým, že v stanovenej lehote neprijalo opatrenia potrebné na úplné a správne prebratie smernice 91/676, nesplnilo povinnosti, ktoré mu vyplývajú z tejto smernice. Na účely vykonania uvedeného rozsudku prijala valónska vláda podľa článku 5 smernice 91/676 napadnuté nariadenie. Toto nariadenie mení a dopĺňa knihu II zákonníka o životnom prostredí tvoriacu zákonník o vodách, čo sa týka trvalo udržateľného hospodárenia s dusíkom v poľnohospodárstve. Terre Wallonne ASBL a Inter-Environnement Wallonie ASBL požiadali Conseil d’État (štátna rada) o zrušenie uvedeného nariadenia, pričom najmä tvrdili, že program, ktorý obsahuje, nebol predmetom posúdenia vplyvov na životné prostredie podľa smernice 2001/42. Valónska vláda tvrdila, že program hospodárenia s dusíkom v poľnohospodárstve nespadá do pôsobnosti smernice 2001/42. Vnútroštátny súd zastáva názor, že nemožno vylúčiť, že by také akčné programy, aké sú uvádzané v smernici 91/676, boli plánmi alebo programami v zmysle smernice 2001/42. Uvedený súd okrem toho uvádza, že žiadny právny predpis Valónskeho regiónu uplatniteľný v čase prijatia napadnutého nariadenia nestanovoval, že plán hospodárenia s dusíkom podlieha posúdeniu vplyvov na životné prostredie, že nie je nevyhnutne preukázané, že by táto situácia bola v rozpore so smernicou 2001/42 a že správne uplatnenie práva Únie nie je natoľko zrejmé, že by neponechávalo priestor pre akékoľvek rozumné pochybnosti. Conseil d’État preto rozhodol konanie prerušiť a položiť Súdnemu dvoru tieto prejudiciálne otázky: „1.      Je program hospodárenia s dusíkom vo vzťahu k označeným ohrozeným pásmam, ktorých vytvorenie je stanovené v článku 5 ods. 1 [smernice 91/676] plánom alebo programom uvedeným v článku 3 ods. 2 [písm.] a) [smernice 2001/42], ktorý je pripravený pre poľnohospodárstvo, lesníctvo, rybárstvo, energetiku, dopravu, odpadové hospodárstvo, vodné hospodárstvo, telekomunikácie, turistiku, plánovanie miest a vidieka alebo využívanie územia a ktorý stanovuje rámec pre budúce povoľovanie projektov uvedených v prílohách I a II [smernice 85/337]? 2.      Je program hospodárenia s dusíkom vo vzťahu k označeným ohrozeným pásmam, ktorých vytvorenie je stanovené v článku 5 ods. 1 [smernice 91/676] plánom alebo programom uvedeným v článku 3 ods. 2 [písm.] b) [smernice 2001/42], pri ktorých sa určilo, že vyžadujú posudzovanie podľa článku 6 alebo 7 [smernice 92/43] vzhľadom na ich pravdepodobný vplyv na lokality, obzvlášť keď predmetný program hospodárenia s dusíkom sa uplatňuje na všetky určené ohrozené pásma Valónskeho regiónu? 3.      Je program hospodárenia s dusíkom vo vzťahu k označeným ohrozeným pásmam, ktorých vytvorenie je stanovené v článku 5 ods. 1 [smernice 91/676] iným plánom alebo programom, ako sú uvedené v článku 3 ods. 2 [smernice 2001/42], ktorý stanovuje rámec pre budúce povoľovanie projektov, pre ktoré členské štáty musia podľa článku 3 ods. 4 [smernice 2001/42] určiť, či majú pravdepodobne významný vplyv na životné prostredie v súlade s [článkom 3 ods. 5 tejto smernice]?“ O prejudiciálnych otázkach O prvej otázke Vnútroštátny súd sa svojou prvou otázkou v podstate pýta Súdneho dvora, či program hospodárenia s dusíkom v poľnohospodárstve, akým je predmetný program vo veci samej, môže byť plánom alebo programom uvedeným v článku 3 ods. 2 písm. a) smernice 2001/42. Predovšetkým treba uviesť, hlavným cieľom smernice 2001/42, ako vyplýva z jej článku 1, je, aby plány a programy, ktoré môžu mať pravdepodobne významný vplyv na životné prostredie, boli environmentálne posudzované pri ich vypracovávaní a pred ich prijatím. V prípade, keď je takéto environmentálne posudzovanie požadované smernicou 2001/42, tá stanovuje minimálne pravidlá týkajúce sa prípravy environmentálnej správy, uskutočňovania porád, zohľadňovania environmentálnej správy a poskytovania informácií o rozhodnutí prijatom v nadväznosti na toto posúdenie. Na účely určenia, či akčné programy vypracované podľa článku 5 ods. 1 smernice 91/676 (ďalej len „akčné programy“) spadajú pod článok 3 ods. 2 písm. a) smernice 2001/42, treba po prvé preskúmať, či uvedené akčné programy sú „plánmi a programami“ v zmysle článku 2 písm. a) poslednej uvedenej smernice, a po druhé, či spĺňajú podmienky stanovené v jej článku 3 ods. 2 písm. a). O uplatnení článku 2 smernice 2001/42 Najprv treba uviesť, že akčné programy sú jednak vypracovávané orgánom na národnej, regionálnej či miestnej úrovni alebo orgánom, ktorý má za cieľ ich prijatie parlamentom alebo vládou prostredníctvom legislatívneho procesu, a jednak sú vyžadované zákonmi, inými právnymi predpismi a správnymi opatreniami. Ďalej treba uviesť, že smernica 91/676 požaduje vypracovanie takých akčných programov vo všetkých „ohrozených pásmach“ označených členskými štátmi na základe ich právnych predpisov a že tieto programy musia obsahovať opatrenia a postupy takého druhu, aké sú uvedené v jej článku 5, ktoré sú určené na boj proti znečisťovaniu dusičnanmi a ktorých vykonávanie a monitorovanie prislúcha členským štátom. Príslušné orgány musia takisto pravidelne preverovať relevantnosť opatrení a postupov a prípadne upravovať akčné programy. Okrem toho, ako uviedla generálna advokátka v bodoch 25 až 28 svojich návrhov, takéto konštatovanie potvrdzuje odôvodnenie č. 10 smernice 2003/35, ako aj jej článok 2 ods. 5 a príloha I. V tejto súvislosti treba uviesť, že smernica 2003/35 stanovuje účasť verejnosti na vypracovávaní niektorých plánov a programov týkajúcich sa životného prostredia s cieľom zosúladiť právnu úpravu Únie s Århuským dohovorom. Z odôvodnenia č. 10 smernice 2003/35 vyplýva, že niektoré legislatívne akty Spoločenstva už obsahovali ustanovenia týkajúce sa účasti verejnosti na vypracovávaní plánov a programov, ktoré boli v súlade s Århuským dohovorom. V dôsledku toho článok 2 ods. 5 tejto smernice vylučuje z pôsobnosti tohto článku „plány a programy“ uvedené v prílohe I uvedenej smernice, v prípade ktorých boli také ustanovenia zavedené smernicou 2001/42. Medzi tieto plány a programy pritom patria akčné programy uvedené v článku 5 ods. 1 smernice 91/676. Článok 2 ods. 5 smernice 2003/35 bol síce prijatý v rámci ustanovení týkajúcich sa účasti verejnosti na vypracovávaní niektorých plánov a programov týkajúcich sa životného prostredia. Bolo by však protichodné pripustiť, že akčné programy spadajú do pôsobnosti článku 2 smernice 2001/42 v prípade, keď sa týkajú ustanovení súvisiacich s účasťou verejnosti pri prijímaní plánu alebo programu, ale že tie isté akčné programy už nespadajú do pôsobnosti tohto ustanovenia, ak sa týkajú posudzovania vplyvov na životné prostredie. Napokon treba upresniť, že ak nie každé legislatívne opatrenie týkajúce sa ochrany vôd pred znečistením dusičnanmi z poľnohospodárskych zdrojov predstavuje „plán“ alebo „program“ v zmysle smernice 2001/42, samotná okolnosť, že také opatrenie bolo prijaté legislatívnou cestou, ho nevylučuje z pôsobnosti tejto smernice, pokiaľ sa vyznačuje charakteristikami uvedenými v bode 36 tohto rozsudku. Zo všetkého, čo bolo uvedené, vyplýva, že akčné programy tak svojimi charakteristikami, ako aj samotným zámerom normotvorcu Únie predstavujú „plány“ a „programy“ v zmysle smernice 2001/42. O uplatnení článku 3 ods. 2 písm. a) smernice 2001/42 Treba uviesť, že podľa článku 3 ods. 2 písm. a) smernice 2001/42 sú systematicky environmentálne posudzované plány a programy, ktoré sa jednak pripravujú v určitých odvetviach a jednak stanovujú rámec pre budúce povoľovanie projektov uvedených v prílohách I a II smernice 85/337. Pokiaľ ide o prvú podmienku stanovenú v článku 3 ods. 2 písm. a) smernice 2001/42, stačí uviesť, že zo samotného názvu smernice 91/676 vyplýva, že akčné programy sú pripravované pre odvetvie poľnohospodárstva. Pokiaľ ide o druhú podmienku, na určenie, či akčné programy stanovujú rámec pre budúce povoľovanie projektov uvedených v prílohách I a II smernice 85/337, treba posúdiť obsah a účel týchto programov so zreteľom na rozsah environmentálneho posudzovania projektov tak, ako je stanovený uvedenou smernicou. Čo sa týka účelu akčných programov, zo smernice 91/676 a najmä z jej deviateho až jedenásteho odôvodnenia, článku 1 a článkov 3 až 5, ako aj z jej príloh vyplýva, že tieto programy zahrňujú globálne posúdenie problémov týkajúcich sa životného prostredia ohrozených pásiem, ktoré súvisia so znečistením dusičnanmi z poľnohospodárskych zdrojov, a že zavádzajú usporiadaný systém, ktorý má zabezpečiť všeobecnú úroveň ochrany pred takým znečistením. Špecifický charakter predmetných programov spočíva v skutočnosti, že predstavujú ucelený a koherentný prístup, ktorý má charakter konkrétneho a členeného plánovania pokrývajúceho ohrozené pásma, prípadne celé územie štátu, a týkajúceho sa zníženia znečistenia spôsobeného dusičnanmi z poľnohospodárskych zdrojov, ako aj jeho predchádzania. Pokiaľ ide o obsah akčných programov, z článku 5 smernice 91/676 v spojení s jej prílohou III vyplýva, že uvedené programy obsahujú konkrétne a záväzné opatrenia, ktoré sa týkajú najmä období, keď je zakázaná aplikácia určitých typov hnojív pôdy, kapacity zásobníkov na skladovanie maštaľného hnoja, spôsobov aplikácie do pôdy a maximálneho množstva maštaľného hnoja obsahujúceho dusík, ktoré sa môže aplikovať do pôdy (pozri v tomto zmysle rozsudok z 8. septembra 2005, Komisia/Španielsko, C‑416/02, Zb. s. I‑7487, bod 34). Tieto opatrenia zabezpečujú najmä, ako stanovuje bod 2 prílohy III smernice 91/676, aby vo vzťahu ku každému poľnohospodárskemu podniku alebo k určitému množstvu dobytka množstvo maštaľného hnojiva aplikovaného každoročne do pôdy vrátane toho, ktoré sa do nej dostane priamo od zvierat, neprekročilo množstvo stanovené na hektár, ktoré zodpovedá množstvu hnoja obsahujúceho 170 kg dusíka. Pokiaľ ide o rozsah posudzovania vplyvov na životné prostredie upravený smernicou 85/337, treba predovšetkým poznamenať, že opatrenia uvedené v akčných programoch sa týkajú zariadení na intenzívny chov vymenovaných v bode 17 prílohy I a bode 1 písm. e) prílohy II smernice 85/337. Treba uviesť, že v rámci posudzovania vplyvov na životné prostredie stanoveného smernicou 85/337 musia vnútroštátne orgány vziať do úvahy nielen priame vplyvy plánovaných prác, ale aj vplyvy na životné prostredie, ktoré môžu vzniknúť používaním alebo prevádzkou zariadení, ktoré budú výsledkom týchto prác (rozsudky z 28. februára 2008, Abraham a i., C‑2/07, Zb. s. I‑1197, bod 43, a z 25. júla 2008, Ecologistas en Acción-CODA, C‑142/07, Zb. s. I‑6097, bod 39). Pokiaľ ide najmä o zariadenia na intenzívny chov, také posúdenie vplyvov na životné prostredie sa musí zaoberať vplyvmi uvedených zariadení na kvalitu vôd (pozri v tomto zmysle rozsudok z 8. septembra 2005, Komisia/Španielsko, C‑121/03, Zb. s. I‑7569, bod 88). Ako správne uviedla generálna advokátka v bode 80 svojich návrhov, článok 8 smernice 85/337 vyžaduje, aby aspekty životného prostredia, ktoré majú akčné programy upravovať, boli zohľadnené v povoľovacom konaní projektov na prevádzkovanie takých zariadení. Okrem toho treba konštatovať, že z článku 5 ods. 4 smernice 91/676 vyplýva, že akčné programy prijaté podľa odseku 1 tohto článku musia stanovovať súbor opatrení, ktorých dodržanie môže podmieňovať vydanie povolenia, ktoré má byť poskytované projektom vymenovaným v prílohách I a II smernice 85/337, a pri vymedzovaní ktorých priznáva smernica 91/676 členským štátom určitú mieru voľnej úvahy. To je najmä prípad opatrení týkajúcich sa skladovania maštaľného hnoja upravených v prílohe III smernice 91/676, pokiaľ ide o projekty zariadení na intenzívny chov vymenovaných v prílohách I a II smernice 85/337. V takom prípade, ktorého reálnosť a dosah vzhľadom na predmetný akčný program však prislúcha posúdiť vnútroštátnemu súdu, treba vyvodiť záver, že tento program sa má považovať, pokiaľ ide o uvedené opatrenia, za stanovujúci rámec pre budúce povoľovanie projektov uvedených v prílohách I a II smernice 85/337 v zmysle článku 3 ods. 2 písm. a) smernice 2001/42. Vzhľadom na všetko čo bolo uvedené vyššie, treba na prvú otázku odpovedať, že akčný program prijatý na základe článku 5 ods. 1 smernice 91/676 je v zásade plánom alebo programom uvedeným v článku 3 ods. 2 písm. a) smernice 2001/42, ak predstavuje „plán“ alebo „program“ v zmysle článku 2 písm. a) tejto poslednej uvedenej smernice a obsahuje opatrenia, ktorých dodržanie podmieňuje vydanie povolenia, ktoré má byť poskytované pre uskutočňovanie projektov vymenovaných v prílohách I a II smernice 85/337. O druhej a tretej otázke Vzhľadom na odpoveď na prvú otázku treba konštatovať, že na riešenie sporu vo veci samej nie je potrebné rozhodnúť o tom, či článok 3 ods. 2 písm. b) smernice 2001/42 ukladá tiež posúdenie vplyvov akčných programov na životné prostredie. Na druhú otázku preto netreba odpovedať. So zreteľom na skutočnosť, že článok 3 ods. 4 smernice 2001/42 sa uplatňuje len v prípade, keď sa neuplatňujú ustanovenia odseku 2 toho istého článku, netreba odpovedať na tretiu otázku. O trovách Vzhľadom na to, že konanie pred Súdnym dvorom má vo vzťahu k účastníkom konania vo veci samej incidenčný charakter a bolo začaté v súvislosti s prekážkou postupu v konaní pred vnútroštátnym súdom, o trovách konania rozhodne tento vnútroštátny súd. Iné trovy konania, ktoré vznikli v súvislosti s predložením pripomienok Súdnemu dvoru a nie sú trovami uvedených účastníkov konania, nemôžu byť nahradené. Z týchto dôvodov Súdny dvor (štvrtá komora) rozhodol takto: Akčný program prijatý na základe článku 5 ods. 1 smernice Rady 91/676/EHS z 12. decembra 1991 o ochrane vôd pred znečistením dusičnanmi z poľnohospodárskych zdrojov je v zásade plánom alebo programom uvedeným v článku 3 ods. 2 písm. a) smernice 2001/42/ES Európskeho parlamentu a Rady z 27. júna 2001 o posudzovaní účinkov určitých plánov a programov na životné prostredie, ak predstavuje „plán“ alebo „program“ v zmysle článku 2 písm. a) tejto poslednej uvedenej smernice a obsahuje opatrenia, ktorých dodržanie podmieňuje vydanie povolenia, ktoré má byť poskytované pre uskutočňovanie projektov vymenovaných v prílohách I a II smernice Rady 85/337/EHS z 27. júna 1985 o posudzovaní vplyvov určitých verejných a súkromných projektov na životné prostredie, zmenenej a doplnenej smernicou Rady 97/11/ES z 3. marca 1997. Podpisy * Jazyk konania: francúzština.

62007CJ0396

de

Entscheidungsgründe 1. Das Vorabentscheidungsersuchen betrifft die Auslegung von Art. 4 Abs. 2 der Richtlinie 2001/23/EG des Rates vom 12. März 2001 zur Angleichung der Rechtsvorschriften der Mitgliedstaaten über die Wahrung von Ansprüchen der Arbeitnehmer beim Übergang von Unternehmen, Betrieben oder Unternehmens- oder Betriebsteilen (ABl. L 82, S. 16). 2. Dieses Ersuchen ergeht im Rahmen eines Rechtsstreits zwischen Frau Juuri und ihrem ehemaligen Arbeitgeber, Fazer Amica Oy (im Folgenden: Amica), wegen dessen Weigerung, Frau Juuri im Anschluss an die Beendigung ihres Arbeitsvertrags nach einem Betriebsübergang verschiedene Entschädigungen zu gewähren. Rechtlicher Rahmen Gemeinschaftsrecht 3. Mit der Richtlinie 2001/23 wurde die Richtlinie 77/187/EWG des Rates vom 14. Februar 1977 zur Angleichung der Rechtsvorschriften der Mitgliedstaaten über die Wahrung von Ansprüchen der Arbeitnehmer beim Übergang von Unternehmen, Betrieben oder Betriebsteilen (ABl. L 61, S. 26) in der durch die Richtlinie 98/50/EG des Rates vom 29. Juni 1998 (ABl. L 201, S. 88) geänderten Fassung kodifiziert. 4. In Art. 3 Abs. 3 der Richtlinie 2001/23 heißt es: „Nach dem Übergang erhält der Erwerber die in einem Kollektivvertrag vereinbarten Arbeitsbedingungen bis zur Kündigung oder zum Ablauf des Kollektivvertrags bzw. bis zum Inkrafttreten oder bis zur Anwendung eines anderen Kollektivvertrags in dem gleichen Maße aufrecht, wie sie in dem Kollektivvertrag für den Veräußerer vorgesehen waren. …“ 5. Art. 4 Abs. 2 dieser Richtlinie lautet: „Kommt es zu einer Beendigung des Arbeitsvertrags oder Arbeitsverhältnisses, weil der Übergang eine wesentliche Änderung der Arbeitsbedingungen zum Nachteil des Arbeitnehmers zur Folge hat, so ist davon auszugehen, dass die Beendigung des Arbeitsvertrags oder Arbeitsverhältnisses durch den Arbeitgeber erfolgt ist.“ 6. Dieser Wortlaut stimmt mit dem Wortlaut des Art. 4 Abs. 2 der Richtlinie 77/187 in der durch die Richtlinie 98/50 geänderten Fassung überein. Nationales Recht 7. In Kapitel 7 § 6 des Gesetzes 55/2001 über den Arbeitsvertrag (Työsopimuslaki [55/2001]) vom 26. Januar 2001 (im Folgenden: Arbeitsvertragsgesetz), mit dem Art. 4 Abs. 2 der Richtlinie 2001/23 in das finnische Recht umgesetzt wurde, heißt es: „Wenn der Arbeitsvertrag wegen der infolge des Betriebsübergangs wesentlich verschlechterten Arbeitsbedingungen des Arbeitnehmers beendet worden ist, ist davon auszugehen, dass die Beendigung des Arbeitsverhältnisses durch den Arbeitgeber erfolgt ist.“ 8. Kapitel 12 § 2 dieses Gesetzes gewährt Arbeitnehmern im Fall der ungerechtfertigten Beendigung des Arbeitsvertrags einen Anspruch auf eine Entschädigung durch den Arbeitgeber. Danach wird der Arbeitgeber zur Zahlung einer Entschädigung verurteilt, wenn er den Arbeitsvertrag unter Missachtung der in diesem Gesetz geregelten Gründe beendet hat. Er kann außerdem zur Zahlung einer Entschädigung verurteilt werden, wenn der Arbeitnehmer als berechtigt anzusehen war, selbst den Arbeitsvertrag zu beenden. 9. Der Arbeitnehmer hat jedoch keinen Anspruch auf eine Entschädigung nach Kapitel 12 § 2 des Arbeitsvertragsgesetzes, wenn der Arbeitgeber den Arbeitsvertrag aus sachlichen und wichtigen Gründen gekündigt hat. Doch auch dann erhält der Arbeitnehmer während der Kündigungsfrist seinen Arbeitslohn und andere Vergünstigungen. Ausgangsverfahren und Vorlagefragen 10. Frau Juuri war seit dem 5. April 1994 als Arbeitnehmerin in der Betriebskantine der Rautaruukki Oyj (im Folgenden: Rautaruukki) in Hämeenlinna beschäftigt. Für ihr Arbeitsverhältnis galt der Kollektivvertrag der Metallindustrie. 11. Am 31. Januar 2003, dem letzten Tag der Gültigkeit dieses Kollektivvertrags, ging der Betrieb der Kantineneinheit in Hämeenlinna von Rautaruukki auf Amica über. Amica teilte Frau Juuri mit, dass ihr Arbeitsverhältnis ab dem 1. Februar 2003 unter den für Amica verbindlichen Kollektivvertrag des Beherbergungs- und Gaststättengewerbes falle. Frau Juuri verlangte jedoch, dass für sie weiterhin der Kollektivvertrag der Metallindustrie gelte. Da Amica dem nicht zustimmte, kündigte Frau Juuri am 19. Februar 2003 ihren Arbeitsvertrag fristlos. 12. Sie erhob daraufhin Klage beim Helsingin käräjäoikeus (Gericht erster Instanz Helsinki), mit der sie von Amica eine dem Lohn während der Kündigungsfrist entsprechende Entschädigung für vier Monate, eine Urlaubsentschädigung für den Kündigungszeitraum sowie eine Entschädigung in Höhe von 14 Monatslöhnen für die rechtswidrige Beendigung des Arbeitsvertrags verlangte. 13. Sie berief sich hierfür auf Kapitel 12 § 2 des Arbeitsvertragsgesetzes und machte geltend, dass sich ihr Einkommen wegen der Anwendung des Kollektivvertrags des Beherbergungs- und Gaststättengewerbes um 300 Euro im Monat verringert habe. Außerdem hätte sie zu anderen Arbeitsstellen von Amica wechseln müssen. Die Bedingungen ihres Arbeitsverhältnisses hätten sich wegen des Betriebsübergangs wesentlich verschlechtert. Daher sei Amica nach Kapitel 7 § 6 des Arbeitsvertragsgesetzes für die Beendigung des Arbeitsvertrags verantwortlich. 14. Amica wies die Forderungen von Frau Juuri zurück. Sie sei weder für die Beendigung des Arbeitsverhältnisses von Frau Juuri verantwortlich, noch habe sie fahrlässig oder vorsätzlich gegen den Arbeitsvertrag oder das Arbeitsvertragsgesetz verstoßen. Sie sei daher nicht für den durch die Vertragsbeendigung entstandenen Schaden verantwortlich. 15. Das Helsingin käräjäoikeus wies die Klage von Frau Juuri am 11. Februar 2005 ab. Es vertrat die Auffassung, dass Kapitel 7 § 6 des Arbeitsvertragsgesetzes nicht dahin auszulegen sei, dass er die Schadensersatzregelung dieses Gesetzes um eine neue Rechtsgrundlage für eine Schadensersatzforderung des Arbeitnehmers ergänze. Frau Juuri sei somit nicht berechtigt gewesen, auf der Grundlage dieser Bestimmung eine Entschädigung zu fordern. Außerdem habe Amica keine ihrer Pflichten verletzt. 16. Nachdem das Helsingin hovioikeus (Berufungsgericht Helsinki) diese Entscheidung bestätigt hatte, legte Frau Juuri ein Rechtsmittel beim Korkein oikeus ein. Sie trug vor, dass die Richtlinie 2001/23 zum Ziel habe, eine Schadensersatzpflicht des Arbeitgebers gegenüber dem Arbeitnehmer einzuführen, wenn das Arbeitsverhältnis wegen wesentlicher Änderungen beendet werde, und zwar auch für den im Ausgangsverfahren vorliegenden Fall, dass der Arbeitgeber gemäß Art. 3 Abs. 3 dieser Richtlinie den für den Veräußerer verbindlichen Kollektivvertrag, der dem Arbeitnehmer bessere Arbeitsbedingungen gesichert habe, nur bis zum Ende seiner Gültigkeit eingehalten habe. 17. Das Korkein oikeus stellt fest, dass eine solche Auslegung bedeuten würde, dass der Arbeitgeber selbst dann gegenüber dem kündigenden Arbeitnehmer entschädigungspflichtig sein könnte, wenn er vollständig im Einklang mit der anwendbaren Regelung und dem jeweils verbindlichen Kollektivvertrag gehandelt habe. 18. Falls dieser Auslegung der Richtlinie zu folgen wäre, sei dann noch zu entscheiden, ob die Entschädigung des Arbeitnehmers nach Kapitel 12 § 2 des Arbeitsvertragsgesetzes festzusetzen sei, d. h. auf einen Betrag von höchstens 24 Monatslöhnen, oder ob sie höchstens der Entschädigung entsprechen sollte, die ein Arbeitgeber schulde, der einen sachlichen und wichtigen Grund für die Beendigung des Arbeitsvertrags habe, so dass sie dem Lohn während der viermonatigen Kündigungsfrist und der damit verbundenen Urlaubsentschädigung für diesen Zeitraum entsprechen würde. 19. Unter diesen Umständen hat das Korkein oikeus das Verfahren ausgesetzt und dem Gerichtshof folgende Fragen zur Vorabentscheidung vorgelegt: 1. Ist Art. 4 Abs. 2 der Richtlinie 2001/23 dahin auszulegen, dass der Mitgliedstaat in den Fällen, in denen der Arbeitnehmer wegen der infolge des Betriebsübergangs wesentlich verschlechterten Arbeitsbedingungen selbst seinen Arbeitsvertrag kündigt, unter Berücksichtigung dessen, dass der Arbeitgeber gemäß Art. 3 Abs. 3 der Richtlinie den für den Veräußerer verbindlichen Kollektivvertrag, der dem Arbeitnehmer bessere Arbeitsbedingungen sichert, nur bis zum Ende seiner Gültigkeit eingehalten hat und dadurch die Verschlechterung der Arbeitsbedingungen eingetreten ist, verpflichtet ist, dem Arbeitnehmer gesetzlich das Recht zu garantieren, in derselben Weise eine finanzielle Entschädigung von seinem Arbeitgeber zu erhalten wie im Fall der rechtswidrigen Beendigung des Arbeitsvertrags? 2. Ist die Verantwortlichkeit des Arbeitgebers im Sinne der Richtlinie 2001/23, wenn sie nicht so umfassend ist, wie in Frage 1 beschrieben, dennoch in der Weise umzusetzen, dass z. B. der Lohn und die sonstigen Leistungen für den vom Arbeitgeber einzuhaltenden Kündigungszeitraum zu ersetzen sind? Zu den Vorlagefragen 20. Mit seinen Fragen, die zusammen zu prüfen sind, möchte das vorlegende Gericht im Wesentlichen wissen, ob Art. 4 Abs. 2 der Richtlinie 2001/23 dahin auszulegen ist, dass er die Mitgliedstaaten im Fall der Beendigung eines Arbeitsvertrags oder Arbeitsverhältnisses im Anwendungsbereich dieser Bestimmung verpflichtet, dem Arbeitnehmer gegen seinen Arbeitgeber einen Anspruch auf eine finanzielle Entschädigung zu denselben Bedingungen zu garantieren, wie sie für den Anspruch gelten, der dem Arbeitnehmer zusteht, wenn der Arbeitgeber den Arbeitsvertrag oder das Arbeitsverhältnis rechtswidrig beendet, oder zumindest zu solchen Bedingungen, wie sie für den Anspruch gelten, der dem Arbeitnehmer während der Kündigungsfrist zusteht, die der Arbeitgeber nach dem anwendbaren nationalen Recht im Fall der Beendigung des Arbeitsvertrags aus einem sachlichen und wichtigen Grund einzuhalten hat. 21. In diesem Zusammenhang möchte das vorlegende Gericht zudem wissen, wie es sich auswirkt, dass der Arbeitgeber gemäß Art. 3 Abs. 3 der Richtlinie 2001/23 den für den Veräußerer verbindlichen Kollektivvertrag, der dem Arbeitnehmer bessere Arbeitsbedingungen sichert, nur bis zum Ende seiner Gültigkeit eingehalten hat und dadurch – nach Ansicht des vorlegenden Gerichts – die Verschlechterung der Arbeitsbedingungen verursacht hat. Zum Grundsatz der finanziellen Entschädigung durch den Arbeitgeber 22. Nach seinem Wortlaut sieht Art. 4 Abs. 2 der Richtlinie 2001/23 eine Regelung vor, nach der dem Arbeitgeber die Beendigung des Arbeitsvertrags oder Arbeitsverhältnisses unabhängig davon zugerechnet wird, welche Partei die Beendigung formell herbeigeführt hat. Die sich daraus ergebenden Rechtsfolgen regelt er hingegen nicht. Er begründet also keine Verpflichtung der Mitgliedstaaten, Arbeitnehmern eine bestimmte Entschädigungsregelung zu garantieren, und folglich auch nicht die Verpflichtung, sicherzustellen, dass die Modalitäten dieser Regelung den Modalitäten derjenigen Regelung entsprechen, die für Arbeitnehmer gilt, wenn der Arbeitgeber den Arbeitsvertrag rechtswidrig beendet, oder die für sie während der vom Arbeitgeber zu beachtenden Kündigungsfrist gilt. 23. Das stimmt mit dem Zweck der Richtlinie 2001/23 überein, die nur eine teilweise Harmonisierung auf dem betreffenden Gebiet vornimmt, indem sie hauptsächlich den Schutz, der den Arbeitnehmern durch die Rechtsvorschriften der einzelnen Mitgliedstaaten selbst bereits gewährt wird, auch auf den Fall des Unternehmensübergangs ausdehnt. Sie will kein für die gesamte Europäische Gemeinschaft aufgrund gemeinsamer Kriterien einheitliches Schutzniveau schaffen. Die Richtlinie 2001/23 kann daher nur in Anspruch genommen werden, um sicherzustellen, dass der betroffene Arbeitnehmer in seinen Rechtsbeziehungen zum Erwerber in gleicher Weise geschützt ist, wie er es nach den Rechtsvorschriften des betreffenden Mitgliedstaats in seinen Beziehungen zum Veräußerer war (Urteil vom 6. November 2003, Martin u. a., C‑4/01, Slg. 2003, I‑12859, Randnr. 41). 24. Zudem ergibt sich aus der Begründung des Vorschlags der Richtlinie 77/187 (KOM[74] 351) ausdrücklich, dass in den Fällen, in denen davon auszugehen ist, dass die Beendigung des Arbeitsvertrags durch den Arbeitnehmer aus einem Grund veranlasst ist, den der Arbeitgeber zu vertreten hat, die sich daraus ergebenden Rechtsfolgen wie Abfindungen oder Schadensersatz nach den Rechts- und Verwaltungsvorschriften der Mitgliedstaaten zu beurteilen sind. 25. Unter diesen Umständen kann Art. 4 Abs. 2 der Richtlinie 2001/23 nicht dahin verstanden werden, dass er implizit über die in ihm vorgesehene Zurechnungsregel hinaus ein einheitliches Schutzniveau für Arbeitnehmer geschaffen hat. Daraus folgt insbesondere, dass er nicht bestimmt, welche wirtschaftlichen Folgen es hat, wenn dem Arbeitgeber unter den genannten Umständen die Beendigung des Arbeitsvertrags oder Arbeitsverhältnisses zugerechnet wird. Diese Folgen sind deshalb in jedem Mitgliedstaat nach den einschlägigen nationalen Vorschriften festzulegen. 26. Jedoch ist daran zu erinnern, dass die Freiheit bei der Wahl der Mittel und Wege zur Durchführung einer Richtlinie die Verpflichtung der einzelnen Mitgliedstaaten unberührt lässt, im Rahmen ihrer nationalen Rechtsordnung alle erforderlichen Maßnahmen zu ergreifen, um die vollständige Wirksamkeit der Richtlinie entsprechend ihrer Zielsetzung zu gewährleisten (vgl. Urteile vom 10. April 1984, von Colson und Kamann, 14/83, Slg. 1984, 1891, Randnr. 15, und vom 15. April 2008, Impact, C‑268/06, Slg. 2008, I‑0000, Randnr. 40). 27. Die sich aus einer Richtlinie ergebende Verpflichtung der Mitgliedstaaten, das in dieser Richtlinie vorgesehene Ziel zu erreichen, sowie die Pflicht der Mitgliedstaaten gemäß Art. 10 EG, alle zur Erfüllung dieser Verpflichtung geeigneten Maßnahmen allgemeiner oder besonderer Art zu treffen, obliegen allen Trägern öffentlicher Gewalt in den Mitgliedstaaten, und zwar im Rahmen ihrer Zuständigkeiten auch den Gerichten (Urteile von Colson und Kamann, Randnr. 26, und Impact, Randnr. 41). 28. Die Richtlinie 2001/23 soll die Wahrung der Ansprüche der Arbeitnehmer bei einem Wechsel des Inhabers des Unternehmens dadurch gewährleisten, dass sie ihnen die Möglichkeit gibt, ihr Beschäftigungsverhältnis mit dem neuen Arbeitgeber zu eben den Bedingu ngen fortzusetzen, die mit dem Veräußerer vereinbart waren (vgl. u. a. Urteile vom 10. Februar 1988, Tellerup [„Daddy’s Dance Hall“], 324/86, Slg. 1988, 739, Randnr. 9, und vom 9. März 2006, Werhof, C‑499/04, Slg. 2006, I‑2397, Randnr. 25). 29. Dieser Zweck wird von der Richtlinie 2001/23 auch im weiteren Verlauf verfolgt, da sie, wenn der Betriebsübergang zu einer wesentlichen Änderung der Arbeitsbedingungen führt, die Beendigung des Arbeitsvertrags oder Arbeitsverhältnisses dem Erwerber zurechnet, wobei die Folgen dieser Zurechnung dem anwendbaren nationalen Recht unterliegen. 30. Nach alledem ist Art. 4 Abs. 2 der Richtlinie 2001/23 dahin auszulegen, dass er im Fall einer Beendigung des Arbeitsvertrags oder Arbeitsverhältnisses, in dem – unabhängig von einem Verstoß des Erwerbers gegen seine Verpflichtungen aus der Richtlinie – die Voraussetzungen für die Anwendung dieser Bestimmung erfüllt sind, die Mitgliedstaaten nicht verpflichtet, dem Arbeitnehmer gegen den Erwerber einen Anspruch auf eine finanzielle Entschädigung zu denselben Bedingungen zu garantieren, wie sie für den Anspruch gelten, der dem Arbeitnehmer zusteht, wenn sein Arbeitgeber den Arbeitsvertrag oder das Arbeitsverhältnis rechtswidrig beendet. Das nationale Gericht hat jedoch im Rahmen seiner Zuständigkeiten sicherzustellen, dass der Erwerber in einem solchen Fall zumindest die Folgen trägt, die das anwendbare nationale Recht an die Beendigung des Arbeitsvertrags oder Arbeitsverhältnisses durch den Arbeitgeber knüpft, wie die Zahlung des Arbeitslohns und die Gewährung anderer Vergünstigungen während der vom Arbeitgeber einzuhaltenden Kündigungsfrist. Zur Bedeutung von Art. 3 Abs. 3 der Richtlinie 2001/23 31. Wie in Randnr. 21 des vorliegenden Urteils ausgeführt, wirft das vorlegende Gericht im Ausgangsverfahren vor dem Hintergrund, dass der Erwerber den Kollektivvertrag der Metallindustrie nur bis zum Ende seiner Gültigkeit eingehalten hat und dieser Zeitpunkt mit dem Betriebsübergang zusammenfiel, die Frage nach dessen Verhalten im Hinblick auf Art. 3 Abs. 3 der Richtlinie 2001/23 auf. 32. Nach Art. 3 Abs. 3 der Richtlinie 2001/23 muss der Erwerber nach dem Betriebsübergang die in einem Kollektivvertrag vereinbarten Arbeitsbedingungen bis zur Kündigung oder zum Ablauf des Kollektivvertrags bzw. bis zum Inkrafttreten oder bis zur Anwendung eines anderen Kollektivvertrags in dem gleichen Maße aufrechterhalten, wie sie in dem Kollektivvertrag für den Veräußerer vorgesehen waren. 33. Diese Bestimmung soll demnach gewährleisten, dass trotz des Betriebsübergangs alle Arbeitsbedingungen so aufrechterhalten werden, wie sie von den Parteien des Kollektivvertrags gewollt waren. Sie kann aber keine Grundlage für eine Abweichung von dem Willen dieser Parteien sein, wie er im Kollektivvertrag seinen Ausdruck gefunden hat. Sind die Vertragsparteien übereingekommen, gewisse Arbeitsbedingungen nicht über einen bestimmten Zeitpunkt hinaus zu gewährleisten, kann Art. 3 Abs. 3 der Richtlinie 2001/23 den Erwerber folglich nicht verpflichten, sie nach dem vereinbarten Ablaufdatum des Kollektivvertrags einzuhalten, weil dieser nach diesem Zeitpunkt nicht mehr in Kraft ist. 34. Somit verpflichtet Art. 3 Abs. 3 der Richtlinie 2001/23 den Erwerber nicht, die Aufrechterhaltung der mit dem Veräußerer vereinbarten Arbeitsbedingungen über das Ablaufdatum des Kollektivvertrags hinaus zu garantieren, auch wenn dieses Datum mit dem Betriebsübergang zusammenfällt. 35. Unter diesen Umständen ist auf die Vorlagefragen zu antworten, dass Art. 4 Abs. 2 der Richtlinie 2001/23 dahin auszulegen ist, dass er im Fall einer Beendigung des Arbeitsvertrags oder Arbeitsverhältnisses, in dem – unabhängig von einem Verstoß des Erwerbers gegen seine Verpflichtungen aus der Richtlinie – die Voraussetzungen für die Anwendung dieser Bestimmung erfüllt sind, die Mitgliedstaaten nicht verpflichtet, dem Arbeitnehmer gegen den Erwerber einen Anspruch auf eine finanzielle Entschädigung zu denselben Bedingungen zu garantieren, wie sie für den Anspruch gelten, der dem Arbeitnehmer zusteht, wenn sein Arbeitgeber den Arbeitsvertrag oder das Arbeitsverhältnis rechtswidrig beendet. Das nationale Gericht hat jedoch im Rahmen seiner Zuständigkeiten sicherzustellen, dass der Erwerber in einem solchen Fall zumindest die Folgen trägt, die das anwendbare nationale Recht an die Beendigung des Arbeitsvertrags oder Arbeitsverhältnisses durch den Arbeitgeber knüpft wie die Zahlung des Arbeitslohns und die Gewährung anderer Vergünstigungen während der vom Arbeitgeber einzuhaltenden Kündigungsfrist. 36. Es ist Sache des vorlegenden Gerichts, den Sachverhalt des Ausgangsverfahrens unter Berücksichtigung der Auslegung von Art. 3 Abs. 3 der Richtlinie 2001/23 zu würdigen, wonach die Aufrechterhaltung der Arbeitsbedingungen, die in einem Kollektivvertrag vereinbart sind, der im Zeitpunkt des Betriebsübergangs ausläuft, nicht über diesen Zeitpunkt hinaus garantiert wird. Kosten 37. Für die Parteien des Ausgangsverfahrens ist das Verfahren ein Zwischenstreit in dem bei dem vorlegenden Gericht anhängigen Rechtsstreit; die Kostenentscheidung ist daher Sache dieses Gerichts. Die Auslagen anderer Beteiligter für die Abgabe von Erklärungen vor dem Gerichtshof sind nicht erstattungsfähig. Tenor Aus diesen Gründen hat der Gerichtshof (Vierte Kammer) für Recht erkannt: Art. 4 Abs. 2 der Richtlinie 2001/23/EG des Rates vom 12. März 2001 zur Angleichung der Rechtsvorschriften der Mitgliedstaaten über die Wahrung von Ansprüchen der Arbeitnehmer beim Übergang von Unternehmen, Betrieben oder Unternehmens- oder Betriebsteilen ist dahin auszulegen, dass er im Fall einer Beendigung des Arbeitsvertrags oder Arbeitsverhältnisses, in dem – unabhängig von einem Verstoß des Erwerbers gegen seine Verpflichtungen aus der Richtlinie – die Voraussetzungen für die Anwendung dieser Bestimmung erfüllt sind, die Mitgliedstaaten nicht verpflichtet, dem Arbeitnehmer gegen den Erwerber einen Anspruch auf eine finanzielle Entschädigung zu denselben Bedingungen zu garantieren, wie sie für den Anspruch gelten, der dem Arbeitnehmer zusteht, wenn sein Arbeitgeber den Arbeitsvertrag oder das Arbeitsverhältnis rechtswidrig beendet. Das nationale Gericht hat jedoch im Rahmen seiner Zuständigkeiten sicherzustellen, dass der Erwerber in einem solchen Fall zumindest die Folgen trägt, die das anwendbare nationale Recht an die Beendigung des Arbeitsvertrags oder Arbeitsverhältnisses durch den Arbeitgeber knüpft, wie die Zahlung des Arbeitslohns und die Gewährung anderer Vergünstigungen während der vom Arbeitgeber einzuhaltenden Kündigungsfrist. Es ist Sache des vorlegenden Gerichts, den Sachverhalt des Ausgangsverfahrens unter Berücksichtigung der Auslegung von Art. 3 Abs. 3 der Richtlinie 2001/23 zu würdigen, wonach die Aufrechterhaltung der Arbeitsbedingungen, die in einem Kollektivvertrag vereinbart sind, der im Zeitpunkt des Betriebsübergangs ausläuft, nicht über diesen Zeitpunkt hinaus garantiert wird.

61985CJ0332

el

για τα δικαστικά έξοδα Επί των δικαστικών εξόδων 26 Κατά το άρθρο 69, παράγραφος 2, του κανονισμού διαδικασίας, ο ηττηθείς διάδικος καταδικάζεται στα δικαστικά έξοδα . Επειδή η Επιτροπή ηττήθηκε, πρέπει να καταδικαστεί στα δικαστικά έξοδα . Διατακτικό Για τους λόγους αυτούς ΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ αποφασίζει : 1 ) Ακυρώνει την απόφαση 85/453 της Επιτροπής, της 28ης Αυγούστου 1985, περί εκκαθαρίσεως των λογαριασμών που υπέβαλε η Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας για τις δαπάνες που χρηματοδοτούνται από το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Προσανατολισμού και Εγγυήσεων, τμήμα Εγγυήσεων, για το οικονομικό έτος 1981, κατά το μέτρο που με την απόφαση αυτή η Επιτροπή δεν ενέκρινε την κοινοτική χρηματοδότηση επιστροφών λόγω εξαγωγής σκόμβρου προς τρίτες χώρες ύψους 309 084,24 DM . 2 ) Καταδικάζει την Επιτροπή στα δικαστικά έξοδα .

62006TJ0122

de

Klage nach Art. 238 EG auf Verurteilung der Kommission zur Zahlung eines angeblich aufgrund des Vertrags über die finanzielle Unterstützung des Projekts „Dark Blue World“ (Projekt 2002‑4212‑0103DI010006DE) durch die Gemeinschaft geschuldeten Betrags Tenor 1. Die Klage wird abgewiesen. 2. Die Helkon Media AG trägt die Kosten.

62008CJ0581

ro

Cererea de pronunțare a unei hotărâri preliminare privește interpretarea noțiunilor „mostre” și „cadouri de mică valoare”, care figurează la articolul 5 alineatul (6) a doua teză din A șasea directivă 77/388/CEE a Consiliului din 17 mai 1977 privind armonizarea legislațiilor statelor membre referitoare la impozitele pe cifra de afaceri – sistemul comun al taxei pe valoarea adăugată: baza unitară de evaluare (JO L 145, p. 1, denumită în continuare „A șasea directivă”). Această cerere a fost formulată în cadrul unui litigiu între EMI Group Ltd (denumită în continuare „EMI”) și Commissioners for Her Majesty’s Revenue and Customs (denumită în continuare „Commissioners”) cu privire la cererea EMI de a obține rambursarea sumelor pe care le‑ar fi plătit în mod greșit în calitate de taxă pe valoarea adăugată (denumită în continuare „TVA”) pentru perioada cuprinsă între luna aprilie 1987 și luna iunie 2003 pentru copiile gratuite de înregistrări muzicale furnizate unor diferite persoane în scopul promovării publicațiilor sale muzicale și cu privire la cererea de plată a TVA‑ului pentru oferirea unor astfel de copii, notificată EMI de către Commissioners, pentru perioada cuprinsă între iulie 2003 și decembrie 2004. Cadrul juridic Dreptul Uniunii Articolul 2 din A șasea directivă prevede: „Sunt supuse [TVA‑ului]: (1)      livrările de bunuri și prestările de servicii efectuate cu titlu oneros pe teritoriul țării de către o persoană impozabilă care acționează ca atare; (2)      importul de bunuri.” [traducere neoficială] Articolul 5 alineatul (6) din A șasea directivă are următorul cuprins: „Utilizarea de către o persoană impozabilă a bunurilor care fac parte din activele activității sale economice în interes propriu sau în interesul personalului său sau transferul lor gratuit sau, mai general, utilizarea lor în alte scopuri decât cele legate de desfășurarea activității economice sunt considerate livrări cu titlu oneros atunci când [TVA‑ul] aferent bunurilor respective sau părților componente ale bunurilor respective a fost dedus total sau parțial. Cu toate acestea, nu se tratează în acest mod utilizarea bunurilor ca mostre sau pentru oferirea de cadouri de mică valoare în scopul desfășurării activității.” [traducere neoficială] A șasea directivă a fost abrogată prin Directiva 2006/112/CE a Consiliului din 28 noiembrie 2006 privind sistemul comun al taxei pe valoarea adăugată (JO L 347, p. 1, Ediție specială, 09/vol. 3, p. 7), al cărei articol 16 alineatul (2) este formulat în termeni foarte similari cu cei ai articolului 5 alineatul (6) a doua teză din A șasea directivă. Reglementarea națională Prevederile naționale relevante care figurează la articolul 5 alineatul 1 din Legea din 1994 privind TVA‑ul (Value Added Tax Act 1994) și la alineatul 5 punctele 1, 2, 2 ZA și 3 din anexa 4 la această lege au fost modificate de mai multe ori pe parcursul perioadei în discuție în acțiunea principală. Potrivit versiunii în vigoare în prezent, aceste dispoziții prevăd că transferul sau actele de dispoziție cu privire la bunurile care fac parte din activele activității economice ale unei persoane impozabile constituie, în esență, o livrare suspusă TVA‑ului, indiferent dacă sunt efectuate cu titlu oneros sau în alt mod, cu excepția distribuirii de cadouri oferite în scopul desfășurării activității și a distribuirii de mostre. În ceea ce privește cadourile, excepția este supusă condiției ca valoarea acestora pe persoană și pe an să nu depășească suma de 50 GBP. Până în luna octombrie 2003, această excepție nu acoperea cadourile care fac parte dintr‑o serie de cadouri. În ceea ce privește mostrele, numai prima mostră beneficiază de scutire atunci când sunt oferite mai multe mostre identice aceleiași persoane. Anterior lunii iulie 1993, scutirea nu acoperea decât mostrele industriale oferite sub o formă care nu este în mod obișnuit disponibilă spre vânzare. Acțiunea principală și întrebările preliminare EMI este o societate de drept englez care desfășoară o activitate în domeniul producției și al vânzării de muzică înregistrată și în domeniul publicării de muzică. Din 1987, EMI promovează noile înregistrări pe care le produce prin furnizarea de copii gratuite ale acestor înregistrări, sub formă de discuri de vinil, casete și compact discuri (denumite în continuare „CD‑uri”) diferitor persoane care pot să evalueze calitatea comercială a înregistrării și să influențeze nivelul de publicitate de care beneficiază un artist. În cadrul acestei activități de promovare, astfel de copii gratuite sunt distribuite, printre altele, unor persoane care lucrează în presă, unor posturi de radio, unor realizatori de programe de televiziune, unor agenții de publicitate, unor centre comerciale și unor cinematografe. EMI a recurs de asemenea la promotori numiți „pluggers”, care sunt persoane în măsură să promoveze înregistrările în mass‑media audiovizuală și în presă și care le distribuie cu titlu gratuit de asemenea propriilor lor contacte, stabilite și grupate pe liste special elaborate pentru lansarea fiecărui nou CD. În acest scop, EMI pune la dispoziție înregistrările muzicale sub diferite forme, și anume sub formă de CD‑uri înregistrabile de tip „watermarked” pentru distribuire înainte de ieșirea albumului, pe care se identifică numele destinatarului și care permit să se stabilească originea unor eventuale copii, CD‑uri înregistrabile de tip „un‑watermarked” distribuite într‑un ambalaj de carton alb înainte de ieșirea albumului, CD‑uri convenționale de tip „un‑watermarked” distribuite într‑un ambalaj de carton identic cu modul de prezentare a albumului principal destinat vânzării către public, precum și CD‑uri în forma finală destinată vânzării către public. Pe ultimele dintre acestea este aplicat un abțibild inscripționat cu mențiunea „copie promoțională, revânzarea interzisă”. Celelalte tipuri de înregistrări distribuite în scopuri promoționale sunt prevăzute cu o inscripție potrivit căreia drepturile de proprietate rămân ale EMI. Potrivit deciziei de trimitere, aproximativ 90 % din CD‑urile promoționale sunt trimise către persoane desemnate nominal, principala excepție fiind reprezentată de trimiterea acestora către persoane desemnate datorită funcției pe care o exercită în interiorul unei universități sau al altor instituții de învățământ superior. Potențialii destinatari ai copiilor gratuite de înregistrări muzicale considerați de EMI influenți în domeniul muzicii sunt în total în număr de aproape 7 000. Cu ocazia promovării unei înregistrări determinate, este creată o listă specială conținând 200 până la 500 de destinatari. Această listă cuprinde numele persoanelor presupuse a fi cele mai influente pentru promovarea vânzărilor de înregistrări ale tipului particular de muzică avut în vedere. Atunci când o nouă înregistrare se află pe punctul de a fi introdusă pe piață, EMI distribuie cu titlu gratuit, în general, între 2 500 și 3 750 de copii. Un singur „plugger” poate primi până la 600 de înregistrări gratuite pe care le poate redistribui. Invers, pot fi trimise copii în mod separat către mai multe persoane care lucrează pentru aceeași organizație, precum BBC. Pentru perioada cuprinsă între luna aprilie 1987 și luna iunie 2003, EMI a declarat TVA‑ul aferent copiilor după înregistrări distribuite în condițiile descrise mai sus. Apreciind ulterior că legislația națională este incompatibilă cu articolul 5 alineatul (6) a doua teză din A șasea directivă TVA, în temeiul căruia pentru astfel de distribuiri nu ar fi datorat TVA‑ul, EMI a adresat Commissioners o cerere de rambursare a sumelor plătite cu titlu de TVA aferent acestor distribuiri. Întrucât Commissioners a respins această cerere de rambursare, EMI a introdus o acțiune la instanța de trimitere. Pe de altă parte, întrucât începând din luna iulie 2003 EMI a încetat să declare TVA‑ul aferent distribuirilor promoționale de CD‑uri cu titlu gratuit, Commissioners i‑a transmis o decizie de impunere referitoare la aceste operațiuni pentru perioada iulie 2003-decembrie 2004, împotriva căreia EMI a introdus de asemenea o acțiune la instanța de trimitere, care ulterior a fost conexată cu prima acțiune. Acestea sunt împrejurările în care VAT and Duties Tribunal, London Tribunal Centre, a hotărât să suspende judecarea cauzei și să adreseze Curții următoarele întrebări preliminare: „1)      Cum trebuie interpretat articolul 5 alineatul (6) ultima teză din A șasea directivă în contextul împrejurărilor prezentei cauze? 2)      În special, care sunt caracteristicile esențiale ale unei «mostre» în sensul articolului 5 alineatul (6) ultima teză din A șasea directivă? 3)      Un stat membru este autorizat să limiteze interpretarea termenului «mostră» prevăzut la articolul 5 alineatul (6) ultima teză din A șasea directivă: a)      la o mostră industrială oferită unui client existent sau potențial al întreprinderii, sub o formă care nu este în mod obișnuit disponibilă spre vânzare către public (până în 1993) [?] b)      numai la o mostră sau numai la prima mostră dintr‑un număr de mostre oferite de aceeași persoană aceluiași destinatar, dacă aceste mostre sunt identice sau nu diferă în mod substanțial unele de altele (începând cu 1993)? 4)      Un stat membru este autorizat să limiteze interpretarea noțiunii «cadouri de mică valoare», prevăzută la articolul 5 alineatul (6) ultima teză din A șasea directivă, într‑un mod care să excludă: a)      un cadou constând în bunuri care face parte dintr‑o serie sau dintr‑o succesiune de cadouri, oferite din când în când aceleiași persoane (până în octombrie 2003)[?] (b)      orice cadouri oferite în scopul desfășurării activității aceleiași persoane în cursul unei perioade de 12 luni, atunci când costul total al acestora depășește 50 GBP (începând din octombrie 2003)? 5)      În cazul unui răspuns afirmativ la [partea a doua a celei de a treia întrebări] sau la o parte a [celei de a patra întrebări], atunci când o persoană impozabilă oferă un cadou similar sau identic, care constă în muzică înregistrată, către doi sau mai mulți particulari pentru calitățile lor personale datorită cărora pot influența nivelul de publicitate de care beneficiază artistul în discuție, statul membru este autorizat să considere că aceste bunuri au fost oferite aceleiași persoane numai pentru că acești particulari sunt angajați de aceeași persoană? (6)      Răspunsurile la întrebările [prima‑a cincea] de mai sus ar fi afectate de faptul că destinatarul este o persoană supusă integral la plata taxei sau este angajat de o persoană supusă integral la plata taxei care ar putea (sau ar fi putut) să deducă orice taxă aferentă intrărilor ce ar trebui plătită pentru livrările de bunuri constând în mostre?” Cu privire la întrebările preliminare Cu privire la prima întrebare, în măsura în care privește noțiunea de mostre, precum și cu privire la a doua și la a treia întrebare Prin intermediul primei întrebări, în măsura în care aceasta privește noțiunea de mostre, precum și prin intermediul celei de a doua și al celei de a treia întrebări, care trebuie examinate împreună, instanța de trimitere urmărește să afle cum trebuie interpretată noțiunea „mostre” în sensul articolului 5 alineatul (6) a doua teză din A șasea directivă și în special dacă această noțiune acoperă numai bunurile donate sub o formă nedisponibilă la vânzare și numai primul exemplar dintr‑o serie de bunuri identice donate aceluiași destinatar. Trebuie să se constate de la bun început că A șasea directivă nu conține nicio definiție a noțiunii respective. Prin urmare, pentru interpretarea acestei noțiuni, trebuie să se ia în considerare termenii, contextul și obiectivele articolului 5 alineatul (6) a doua teză din A șasea directivă (a se vedea în acest sens Hotărârea din 6 martie 2008, Nordania Finans și BG Factoring, C‑98/07, Rep., p. I‑1281, punctul 17 și jurisprudența citată). În această privință, trebuie amintit că în prima teză a articolului 5 alineatul (6) menționat se consideră anumite operațiuni pentru care persoana impozabilă nu obține nicio contraprestație reală ca fiind livrări de bunuri efectuate cu titlu oneros, supuse TVA‑ului în conformitate cu articolul 2 alineatul (1) din A șasea directivă. Potrivit unei jurisprudențe consacrate, obiectivul dispoziției menționate este să asigure o egalitate de tratament între persoana impozabilă care utilizează un bun în interes propriu sau al personalului său, pe de o parte, și consumatorul final care își procură un bun de același tip, pe de altă parte (a se vedea în special Hotărârea din 20 ianuarie 2005, Hotel Scandic Gåsabäck, C‑412/03, Rec., p. I‑743, punctul 23 și jurisprudența citată). Astfel, așa cum arată guvernul german, impozitarea utilizărilor menționate la articolul 5 alineatul (6) prima teză din A șasea directivă urmărește evitarea cazurilor de consum final netaxat. A doua teză a articolului 5 alineatul (6) constituie o excepție de la această regulă, prin faptul că exclude totuși de la taxare utilizarea bunurilor ca mostre sau pentru oferirea de cadouri de mică valoare în scopul desfășurării activității (a se vedea în acest sens Hotărârea din 27 aprilie 1999, Kuwait Petroleum, C‑48/97, Rec., p. I‑2323, punctul 23). În consecință, termenii care figurează la articolul 5 alineatul (6) a doua teză din A șasea directivă sunt de strictă interpretare, astfel încât să nu se aducă atingere obiectivului primei teze a respectivului articol 5 alineatul (6), asigurându‑se totodată faptul ca excepția referitoare la mostre și la cadouri de mică valoare să nu fie lipsită de efectul său util (a se vedea, prin analogie, Hotărârea din 18 noiembrie 2004, Temco Europe, C‑284/03, Rec., p. I‑11237, punctul 17, și Hotărârea din 14 iunie 2007, Horizon College, C‑434/05, Rep., p. I‑4793, punctul 16). Având în vedere imposibilitatea de a acoperi printr‑o definiție uniformă și exhaustivă numărul infinit de bunuri de natură foarte diversă care pot face obiectul operațiunilor supuse TVA‑ului și contextul comercial propriu fiecărei operațiuni în care astfel de bunuri pot fi oferite de o persoană impozabilă în calitate de mostre, este necesar să se procedeze la o examinare în două etape. Astfel, în primul rând, trebuie să se verifice dacă oferirea bunurilor în discuție corespunde caracteristicilor esențiale comune oricărui tip de mostră și, în al doilea rând, să se examineze împrejurările specifice în care bunurile respective sunt oferite de către o persoană impozabilă. În ceea ce privește primul aspect, este necesar să se arate că obiectivul excepției prevăzute la articolul 5 alineatul (6) a doua teză din A șasea directivă referitor la „utilizarea bunurilor ca mostre” este să reflecte realitatea comercială potrivit căreia oferirea de mostre este efectuată în vederea promovării produsului ale cărui mostre sunt specimene, permițând evaluarea calității acestui produs și verificarea prezenței proprietăților căutate de un cumpărător potențial sau efectiv. În plus, având în vedere a doua teză a articolului 5 alineatul (6) din A șasea directivă, excepția referitoare la mostre nu urmărește să scutească de la plata TVA‑ului livrările de bunuri al căror scop este satisfacerea nevoilor unui consumator în ceea ce privește produsul în discuție. În ceea ce privește cel de al doilea aspect, trebuie să se analizeze, în primul rând, dacă noțiunea de mostre poate fi limitată la bunurile donate sub o formă care nu este în mod obișnuit disponibilă spre vânzare către public. De la punctul 23 din prezenta hotărâre rezultă că obiectivul excepției prevăzute la articolul 5 alineatul (6) a doua teză din A șasea directivă nu poate consta în scutirea de TVA referitoare la bunurile care determină un alt consum final decât cel care este inerent unor astfel de operațiuni de promovare. Or, bunurile oferite ca mostre care sunt identice cu produsul final, gata să fie introdus pe piață, sunt susceptibile în mod cert să facă obiectul unui consum final. Această împrejurare nu poate justifica totuși faptul ca excepția respectivă referitoare la mostre să acopere numai specimenele care diferă de produsul reprezentat, dat fiind că, în numeroase cazuri, punerea la dispoziție a specimenelor care corespund acestui produs în forma sa finală este o condiție prealabilă necesară în procesul de evaluare. Astfel, este necesar să se constate că, pentru a permite evaluarea bunurilor furnizate în calitate de „mostre”, este necesar ca acestea să prezinte toate caracteristicile esențiale ale produsului pe care îl reprezintă, sub forma sa finală. Or, dacă în anumite cazuri specimenele pot să prezinte toate caracteristicile esențiale ale produsului reprezentat fără a avea forma finală a acestuia, în alte cazuri se poate dovedi necesar, în funcție de natura acestui produs, ca specimenele să corespundă exact produsului final pentru ca aceste caracteristici să poată fi revelate cumpărătorului potențial sau efectiv. Situația se prezintă astfel, printre altele, în cazul produselor din domeniul artistic, în special al CD‑urilor, precum cele în discuție în acțiunea principală, care necesită să fie oferite în forma lor finală pentru a putea fi evaluate în mod complet de către destinatar. Astfel, în cazul oferirii unui CD unei persoane în scopul ca aceasta să asigure promovarea CD‑ului către public în cadrul funcțiilor sale, această persoană nu poate aprecia în întregime valoarea CD‑ului respectiv decât dacă are posibilitatea să asculte în integralitate conținutul CD‑ului, astfel cum acesta va fi distribuit pe piață. În al doilea rând, în ceea ce privește problema dacă noțiunea de mostre implică faptul ca destinatarul imediat al mostrelor să fie un cumpărător potențial sau efectiv al produsului pe care acestea îl reprezintă, trebuie să se constate că nu este contrar obiectivului articolului 5 alineatul (6) a doua teză din A șasea directivă ca bunurile să poată fi oferite cu titlu de „mostre” unei alte persoane decât un astfel de cumpărător, în măsura în care un asemenea transfer corespunde obiectivelor urmărite de o oferire de mostre, astfel cum aceste obiective au fost expuse la punctul 22 din prezenta hotărâre. În special în domeniul produselor artistice, oferirea de exemplare gratuite de opere noi unui intermediar a cărui sarcină este să efectueze o apreciere critică cu privire la calitatea acestora din urmă și care, prin urmare, poate influența gradul de atenție de care beneficiază produsul în discuție pe piață, precum un jurnalist sau un moderator al unei emisiuni de radio, face parte dintr‑un mecanism de promovare în care utilizarea mostrei este o consecință inerentă a procesului de promovare și de evaluare. În al treilea rând, având în vedere practica specifică, legată de domeniul în discuție în acțiunea principală, a promovării înregistrărilor muzicale prin oferirea unui număr foarte mare de exemplare ale unui CD către un „plugger”, instanța de trimitere solicită să se stabilească dacă noțiunea de mostre trebuie interpretată în sensul că, atunci când o persoană impozabilă donează un anumit număr de bunuri aceluiași destinatar și niciunul dintre aceste bunuri nu diferă în mod esențial de celelalte, fiecare dintre aceste bunuri poate fi considerat utilizat pentru donarea de mostre sau dacă numai primul exemplar oferit poate primi această calificare. În această privință, chiar dacă oferirea unui singur specimen ar putea fi suficientă pentru evaluarea unui bun, nu se poate considera că oferirea mai multor specimene cu titlu de mostre este exclusă, în principiu, din domeniul de aplicare al excepției referitoare la mostre, prevăzută la articolul 5 alineatul (6) a doua teză din A șasea directivă, deoarece cantitatea de mostre pe care o persoană impozabilă o poate remite aceluiași destinatar, și anume în speță un intermediar, depinde de natura produsului reprezentat, precum și de utilizarea pe care destinatarul trebuie să o dea acestuia. Astfel, în anumite cazuri, oferirea unor numeroase specimene sau chiar a unei cantități considerabile de specimene ale aceluiași produs unui destinatar determinat poate fi necesară pentru a răspunde obiectivelor urmărite de oferirea de mostre. Astfel, în cazul înregistrărilor muzicale, poate fi necesar, în scopul evaluării critice și al promovării unui CD, ca numeroase exemplare ale acestuia să fie donate unor intermediari pentru ca aceștia să le poată transmite, ulterior, persoanelor alese în funcție de capacitatea lor de a promova vânzările unei înregistrări muzicale. Simplul fapt că numărul de exemplare oferite într‑un astfel de context poate atinge mai multe sute de bucăți în cazul în care o societate de producție și de vânzare de muzică înregistrată, precum EMI, a recurs la „pluggers” pentru distribuirea exemplarelor noilor sale înregistrări nu poate fi considerat, în sine, contrar obiectivului urmărit prin excepția referitoare la mostre, în măsura în care acest număr de exemplare are legătură cu natura produsului reprezentat, precum și cu utilizarea pe care respectivul „plugger”, în calitate de intermediar, trebuie să o dea acestuia, aspecte care trebuie verificate de instanța de trimitere. În același mod, eventualitatea ca un „plugger”, în loc să dea copiilor gratuite ale unor înregistrări muzicale puse la dispoziția sa destinația convenită, să le utilizeze în mod abuziv, de exemplu prin introducerea acestora în circuitul obișnuit de comercializare, nu poate avea, în sine, un efect asupra calificării respectivelor copii gratuite ca „mostre”. Cu toate acestea, pentru a asigura în mod deplin respectarea limitelor excepției prevăzute la articolul 5 alineatul (6) a doua teză din A șasea directivă, statele membre pot impune persoanelor impozabile care distribuie mostre în scopul desfășurării activității lor să ia măsuri de precauție pentru evitarea riscului ca aceste mostre să facă obiectul unei utilizări abuzive. Astfel de măsuri de precauție ar putea consta, de exemplu, în obligații de etichetare din care reiese calitatea de mostră a bunului sau în clauze contractuale referitoare la răspunderea civilă a intermediarilor care, precum „pluggers”, primesc mostre în vederea unui transfer către alte persoane. Atunci când oferirea mostrelor determină totuși un consum final care nu este inerent evaluării produsului reprezentat de aceste mostre, un astfel de consum constituie un abuz. Având în vedere considerațiile precedente, trebuie să se răspundă la prima întrebare, în măsura în care privește noțiunea de mostre, precum și la a doua și la a treia întrebare că o „mostră”, în sensul articolului 5 alineatul (6) a doua teză din A șasea directivă, este un specimen al unui produs care urmărește promovarea vânzărilor acestuia și care permite evaluarea caracteristicilor și a calităților acestui produs, fără a determina un alt consum final decât cel care este inerent unor astfel de operațiuni de promovare. Această noțiune nu poate fi limitată în mod general, printr‑o reglementare națională, la specimenele donate sub o formă nedisponibilă la vânzare sau la primul exemplar dintr‑o serie de specimene identice donate de o persoană impozabilă aceluiași destinatar, fără ca această reglementare să permită să se țină seama de natura produsului reprezentat și de contextul comercial propriu fiecărei operațiuni în care sunt oferite aceste specimene. Cu privire la prima întrebare, în măsura în care privește noțiunea „cadouri de mică valoare”, precum și cu privire la a patra întrebare Prin intermediul primei întrebări, în măsura în care privește noțiunea „cadouri de mică valoare” în sensul articolului 5 alineatul (6) a doua teză din A șasea directivă și prin intermediul celei de a patra întrebări, instanța de trimitere urmărește să afle dacă această dispoziție trebuie interpretată în sensul că se opune unei reglementări naționale prin care se impun restricții cantitative privind numărul sau valoarea cadourilor ce pot fi primite de aceeași persoană din când în când sau în cursul unei perioade prestabilite. Fără a fi necesar să se examineze dacă expresia „mică valoare” constituie o noțiune de drept al Uniunii sau efectuează o trimitere implicită la dreptul național, această din urmă interpretare fiind susținută de statele membre care au prezentat observații și de Comisia Europeană, trebuie să se constate că, având în vedere termenii, contextul și obiectivele articolului 5 alineatul (6) a doua teză din A șasea directivă, această dispoziție nu cuprinde indicațiile necesare unei definiții uniforme și precise a expresiei respective. Prin urmare, statele membre beneficiază de o anumită marjă de apreciere în ceea ce privește interpretarea acestei expresii, cu condiția ca acestea să nu încalce obiectivul și locul dispoziției în discuție în economia celei de A șasea directive (a se vedea, prin analogie, Hotărârea din 14 septembrie 2006, Wollny, C‑72/05, Rec., p. I‑8297, punctul 28). În consecință, trebuie să se examineze dacă limite cantitative, precum cele prevăzute de legislația în discuție în acțiunea principală, îndeplinesc condițiile respective. Astfel cum arată toate statele membre care au prezentat observații și Comisia, stabilirea într‑o reglementare națională a unui plafon valoric, precum cel instituit prin legislația în discuție în acțiunea principală, și anume 50 GBP, nu depășește marja de apreciere acordată statelor membre. Aceeași este situația unei norme potrivit căreia un astfel de plafon se aplică în mod cumulativ cadourilor oferite aceleiași persoane în cursul unei perioade de 12 luni sau care fac parte dintr‑o serie sau dintr‑o succesiune de cadouri. Astfel, asemenea plafonări sunt compatibile cu obiectivele articolului 5 alineatul (6) din A șasea directivă, fără a lipsi de efect util excepția prevăzută de acest articol în ceea ce privește cadourile de mică valoare. Având în vedere considerațiile precedente, trebuie să se răspundă la prima întrebare, în măsura în care privește noțiunea „cadouri de mică valoare” în sensul articolului 5 alineatul (6) a doua teză din A șasea directivă, și la a patra întrebare că această noțiune trebuie interpretată în sensul că nu se opune unei reglementări naționale prin care se stabilește un plafon valoric, precum cel instituit prin legislația în discuție în acțiunea principală, și anume 50 GBP, pentru cadourile oferite aceleiași persoane în cursul unei perioade de 12 luni sau care fac parte dintr‑o serie sau dintr‑o succesiune de cadouri. Cu privire la a cincea întrebare Prin intermediul celei de a cincea întrebări, care, având în vedere formularea sa, nu privește decât noțiunea „cadouri de mică valoare”, în sensul articolului 5 alineatul (6) a doua teză din A șasea directivă, instanța de trimitere solicită, în esență, să se stabilească dacă, în vederea aplicării anumitor plafoane, se poate prevedea printr‑o reglementare națională că sunt considerate donate aceleiași persoane cadourile oferite de o persoană impozabilă unor persoane diferite având un angajator comun. În această privință, trebuie să se constate că, chiar dacă statele membre dispun de o anumită marjă de apreciere în ceea ce privește interpretarea expresiei „mică valoare”, astfel cum s‑a stabilit la punctul 42 din prezenta hotărâre, o reglementare națională prin care se prevede că sunt considerate ca fiind donate aceleiași persoane, și anume angajatorului comun, cadourile oferite de o persoană impozabilă unor persoane diferite având același angajator nu este compatibilă cu obiectivele articolului 5 alineatul (6) din A șasea directivă. Astfel, o asemenea reglementare națională, cu atât mai mult atunci când prevede un plafon valoric cumulativ pentru toate cadourile donate aceleiași persoane în cursul unei perioade prestabilite, ar lipsi de efectul său util dispoziția potrivit căreia sunt scutite de TVA cadourile de mică valoare oferite în scopul desfășurării activității. Calificarea oferirii unui bun ca fiind „cadou de mică valoare” depinde de cine era donatarul final avut în vedere de donator, fără ca raportul de muncă existent între donatar și angajatorul său sau faptul că mai mulți donatari au un angajator comun să aibă o influență asupra acestei calificări. În consecință, trebuie să se răspundă la a cincea întrebare că articolul 5 alineatul (6) a doua teză din A șasea directivă se opune unei reglementări naționale prin care se instituie o prezumție potrivit căreia bunurile ce constituie „cadouri de mică valoare” în sensul acestei dispoziții și sunt oferite de o persoană impozabilă unor persoane diferite având un angajator comun sunt considerate că au fost donate aceleiași persoane. Cu privire la a șasea întrebare Prin intermediul celei de a șasea întrebări, instanța de trimitere solicită, în esență, să se stabilească dacă faptul că destinatarul „mostrelor” în sensul articolului 5 alineatul (6) a doua teză din A șasea directivă este o persoană supusă integral la plata impozitului, care are dreptul să deducă taxa aferentă intrărilor, ce trebuie plătită pentru livrările de bunuri constând în mostre, are o influență asupra răspunsurilor date la primele cinci întrebări. În această privință, trebuie să se constate că din această dispoziție reiese că nu se face distincție în funcție de regimul fiscal al destinatarului mostrelor. În consecință, trebuie să se răspundă la a șasea întrebare că regimul fiscal al destinatarului mostrelor nu are influență asupra răspunsurilor date la celelalte întrebări. Cu privire la cheltuielile de judecată Întrucât, în privința părților din acțiunea principală, procedura are caracterul unui incident survenit la instanța de trimitere, este de competența acesteia să se pronunțe cu privire la cheltuielile de judecată. Cheltuielile efectuate pentru a prezenta observații Curții, altele decât cele ale părților menționate, nu pot face obiectul unei rambursări. Pentru aceste motive, Curtea (Camera a treia) declară: 1) O „mostră”, în sensul articolului 5 alineatul (6) a doua teză din A șasea directivă 77/388/CEE a Consiliului din 17 mai 1977 privind armonizarea legislațiilor statelor membre referitoare la impozitele pe cifra de afaceri – sistemul comun al taxei pe valoarea adăugată: baza unitară de evaluare, este un specimen al unui produs care urmărește promovarea vânzărilor acestuia și care permite evaluarea caracteristicilor și a calităților acestui produs, fără a determina un alt consum final decât cel care este inerent unor astfel de operațiuni de promovare. Această noțiune nu poate fi limitată în mod general, printr‑o reglementare națională, la specimenele donate sub o formă nedisponibilă la vânzare sau la primul exemplar dintr‑o serie de specimene identice donate de o persoană impozabilă aceluiași destinatar, fără ca această reglementare să permită să se țină seama de natura produsului reprezentat și de contextul comercial propriu fiecărei operațiuni în care sunt oferite aceste specimene. 2) Noțiunea „cadouri de mică valoare”, în sensul articolului 5 alineatul (6) a doua teză din A șasea directivă 77/388, trebuie interpretată în sensul că nu se opune unei reglementări naționale prin care se stabilește un plafon valoric, precum cel instituit prin legislația în discuție în acțiunea principală, și anume 50 GBP, pentru cadourile oferite aceleiași persoane în cursul unei perioade de 12 luni sau care fac parte dintr‑o serie sau dintr‑o succesiune de cadouri. 3) Articolul 5 alineatul (6) a doua teză din A șasea directivă 77/388 se opune unei reglementări naționale prin care se instituie o prezumție potrivit căreia bunurile ce constituie „cadouri de mică valoare” în sensul acestei dispoziții și sunt oferite de o persoană impozabilă unor persoane diferite având un angajator comun sunt considerate că au fost donate aceleiași persoane. 4) Regimul fiscal al destinatarului mostrelor nu are influență asupra răspunsurilor date la celelalte întrebări. Semnături * Limba de procedură: engleza.

62005CJ0287

pl

Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 4 ust. 2a rozporządzenia Rady (EWG) nr 1408/71 z dnia 14 czerwca 1971 r. w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego do pracowników najemnych, osób prowadzących działalność na własny rachunek i do członków ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie w brzmieniu zmienionym i zaktualizowanym rozporządzeniem Rady (WE) nr 118/97 z dnia 2 grudnia 1996 r. ( Dz.U. 1997, L 28, str. 1 ), zmienionym rozporządzeniem Rady (WE) nr 1223/98 z dnia 4 czerwca 1998 r. ( Dz.U. L 168, str. 1 ) (zwanego dalej „rozporządzeniem nr 1408/71”) oraz zakresu zastosowania art. 12 WE, 18 WE, 39 WE i art. 7 ust. 1 rozporządzenia Rady (EWG) nr 1612/68 z dnia 15 października 1968 r. w sprawie swobodnego przepływu pracowników wewnątrz Wspólnoty ( Dz.U. L 257, str. 2 ). Wniosek ten został złożony w ramach sporu pomiędzy D.P.W. Hendriksem a Raad van Bestuur van het Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen (zarządem instytutu zarządzania ubezpieczeniami pracowników najemnych, zwanym dalej „UWV”). Skarżący w postępowaniu przed sądem krajowym kwestionuje odmowę przyznania mu przez pozwanego świadczenia na podstawie ustawy z dnia 24 kwietnia 1997 r. o ubezpieczeniu młodych osób niepełnosprawnych w razie niezdolności do pracy (Wet arbeidsongeschiktheidsvoorziening jonggehandicapten, Stb. 1997, nr 177, zwanej dalej „Wajong”), ze względu fakt, iż skarżący nie zamieszkiwał w Niderlandach. Ramy prawne Uregulowania wspólnotowe Artykuł 2 rozporządzenia nr 1408/71 definiuje podmiotowy zakres zastosowania tego rozporządzenia i stanowi w ust. 1: „Niniejsze rozporządzenie stosuje się do pracowników najemnych lub do osób prowadzących działalność na własny rachunek, lub do studentów, którzy podlegają lub podlegali ustawodawstwu jednego lub kilku państw członkowskich i są obywatelami jednego z państw członkowskich […], jak i do członków ich rodzin i do osób pozostałych przy życiu”. Zgodnie z art. 4 rozporządzenia nr 1408/71, zatytułowanym „Zakres przedmiotowy”: „1.   Niniejsze rozporządzenie stosuje się do wszystkich ustawodawstw odnoszących się do działów zabezpieczenia społecznego, które dotyczą: a) świadczeń w razie choroby i macierzyństwa; b) świadczeń z tytułu inwalidztwa, łącznie ze świadczeniami służącymi zachowaniu albo zwiększeniu zdolności do zarobkowania; […] 2a.   Niniejsze rozporządzenie stosuje się również do specjalnych świadczeń nieskładkowych, wynikających z ustawodawstwa lub z systemów innych niż określone w ust. 1 lub które są wyłączone na podstawie ust. 4, jeżeli świadczenia te służą: a) zapewnieniu uzupełniającego, zastępczego lub pomocniczego pokrycia od ryzyka objętego działami zabezpieczenia społecznego określon[ymi] w ust. 1 lit. a)–h) lub b) wyłącznie do zapewnienia szczególnej ochrony osobom niepełnosprawnym. […] 4.   Niniejszego rozporządzenia nie stosuje się do pomocy społecznej […]”. W odniesieniu do specjalnych świadczeń nieskładkowych, o których mowa w art. 4 ust. 2a rozporządzenia nr 1408/71, art. 10a ust. 1 tego rozporządzenia przewiduje: „Nie naruszając przepisów w art. 10 i tytułu III, osoby, do których stosuje się niniejsze rozporządzenie, korzystają ze specjalnych świadczeń pieniężnych nieskładkowych, określonych w art. 4 ust. 2a, wyłącznie na terytorium państwa członkowskiego, w którym zamieszkują, zgodnie z ustawodawstwem tego państwa, pod warunkiem że te świadczenia wymienione są w załączniku IIa. Świadczenia te przyznawane są przez instytucję miejsca zamieszkania i na jej koszt”. W załączniku IIa sekcji J) rozporządzenia nr 1408/71 świadczenia, które są w Niderlandach przyznawane na podstawie Wajong, zostały zakwalifikowane jako specjalne świadczenia nieskładkowe. Artykuł 7 rozporządzenia nr 1612/68, wydany w celu wykonania postanowień traktatu WE dotyczących swobodnego przepływu pracowników, stanowi: „1.   Pracownik będący obywatelem państwa członkowskiego nie może być na terytorium innego państwa członkowskiego ze względu na swą przynależność państwową traktowany odmiennie niż pracownicy krajowi pod względem warunków zatrudnienia i pracy, w szczególności warunków wynagrodzenia, zwolnienia i, jeżeli straci pracę, powrotu do pracy lub ponownego zatrudnienia. 2.   Pracownik korzysta z takich samych przywilejów socjalnych i podatkowych jak pracownicy krajowi. […]”. Uregulowania krajowe Wet op de arbeidsongeschiktheidsverzerkering z dnia 18 lutego 1966 r. (ustawa o ubezpieczeniu w razie niezdolności do pracy, Stb. 1966, nr 84, zwana dalej „WAO”) zapewnia pracownikom ubezpieczenie od wynikającego z niezdolności do pracy ryzyka utraty wynagrodzenia. Ubezpieczenie to jest finansowane ze składek pracodawców od wynagrodzeń wypłacanych pracownikom. Aby skorzystać ze świadczenia na podstawie WAO, pracownik powinien być ubezpieczony w momencie, gdy stał się niezdolny do pracy. Algemene Arbeidsongeschiktheidswet z dnia 11 grudnia 1975 r. (ustawa o powszechnym ubezpieczeniu w razie niezdolności do pracy, Stb. 1975, nr 674, zwana dalej „AAW”) ustanowiła do 1998 r. obejmujące wszystkich powszechne ubezpieczenie obowiązkowe od ryzyka konsekwencji finansowych długotrwałej niezdolności do pracy. Począwszy od dnia 1 stycznia 1998 r. AAW została zastąpiona po pierwsze — w odniesieniu do osób prowadzących działalność na własny rachunek — przez Wet arbeidsongeschiktheids-verzekering zelfstandigen z dnia 24 kwietnia 1997 r. (ustawę o ubezpieczeniu w razie niezdolności do pracy osób prowadzących działalność na własny rachunek, Stb. 1997 r., nr 176), oraz po drugie przez Wajong, mającą na celu ochronę młodych osób niepełnosprawnych od ryzyka konsekwencji finansowych długotrwałej niezdolności do pracy. Wajong przewiduje wypłatę świadczenia minimalnego osobom młodym, które jeszcze przed wejściem na rynek pracy są już całkowicie lub częściowo długotrwale niezdolne do pracy. Za młode osoby niepełnosprawne uważa się osoby zamieszkujące na terytorium Niderlandów, które w dniu swych siedemnastych urodzin są już niezdolne do pracy lub, w przypadku gdy niezdolność pojawiła się później, studiowały przez co najmniej sześć miesięcy w roku bezpośrednio poprzedzającym dzień, w którym pojawiła się niezdolność do pracy. Świadczenie przysługuje po ukończeniu osiemnastego roku życia. Wysokość świadczenia wypłacanego na podstawie Wajong zależy od stopnia niezdolności do pracy i może wynosić do 70% ustawowego wynagrodzenia minimalnego w przypadku całkowitej niezdolności do pracy, przy czym próg został określony na 25%. Prawo do tego świadczenia nie zależy od opłacania premii ubezpieczeniowej lub składki. Nie zależy również od warunku związanego z zasobami własnymi beneficjenta, chociaż wspomniane świadczenie może zostać ograniczone, jeśli uzyskiwany jest dochód z pracy lub w przypadku zbiegu tego świadczenia z innymi świadczeniami w razie niezdolności do pracy. Świadczenie przewidziane przez Wajong jest wypłacane przez Arbeidsongeschiktheidsfonds jonggehandicapten (fundusz niezdolności do pracy młodych osób niepełnosprawnych) i na podstawie art. 64 lit. a) tej ustawy jest finansowane przez skarb państwa. W odróżnieniu od AAW, która nie przewiduje żadnego ograniczenia, przenoszenie świadczenia przysługującego na podstawie Wajong jest wykluczone, jeżeli beneficjent nie zamieszkuje w Niderlandach. Artykuł 17 ust. 1 Wajong stanowi w tym kontekście, że „prawo do świadczenia w razie niezdolności do pracy wygasa […] pierwszego dnia miesiąca następującego po tym, w którym młoda osoba niepełnosprawna przeniosła miejsce swojego zamieszkania poza terytorium Niderlandów”. Artykuł 17 ust. 7 Wajong upoważnia jednakże do dokonywania odstępstw od tego postanowienia, jeśli wygaśnięcie prawa do świadczenia prowadzi do sytuacji „oczywistej niesprawiedliwości”. W decyzji z dnia 29 kwietnia 2003 r. UWV uściśliła, iż pojęcie „oczywistej niesprawiedliwości” dotyczy przypadku, w którym młoda osoba niepełnosprawna z nadrzędnych względów przenosi miejsce swojego zamieszkania poza terytorium Niderlandów i gdy należy uważać, że przerwanie wypłaty tego świadczenia znacząco ją skrzywdzi. Za nadrzędne względy uznaje się w szczególności leczenie trwające przez pewien czas, przyjęcie zatrudnienia oferującego pewną perspektywę reintegracji lub konieczność dołączenia do osób, od których młoda niepełnosprawna osoba zależy, jeśli osoby te są zmuszone opuścić terytorium Niderlandów. Postępowanie przed sądem krajowym i pytania prejudycjalne D.P.W. Hendrix urodził się w dniu 26 września 1975 r. i ma obywatelstwo niderlandzkie. Cierpi z powodu lekkiego upośledzenia umysłowego. W dniu 26 września 1993 r. przyznane mu zostało świadczenie na podstawie AAW, które w dniu 1 stycznia 1998 r. zostało przekształcone w świadczenie na podstawie Wajong. D.P.W. Hendrix był od zawsze uznawany za osobę niezdolną do pracy w 80–100%, ponieważ na wolnym rynku pracy nie ma dostatecznej ilości stanowisk, które, z obiektywnego punktu widzenia, byłyby dostosowane do jego kompetencji i zdolności. Począwszy od dnia 1 lutego 1994 r. D.P.W. Hendrix wykonywał pracę w przystosowanych dla niego warunkach, w dziale wynagrodzeń sklepu z materiałami budowlanymi Formido Bouwmarkt w Maastricht (Niderlandy). D.P.W. Hendrix otrzymywał z tego tytułu wynagrodzenie, lecz kontynuował również pobór świadczenia na podstawie Wajong, którego wysokości została obniżona po uwzględnieniu uzyskiwanego przez niego wynagrodzenia za pracę. D.P.W. Hendrix nie wykonywał żadnej działalności zawodowej poza terytorium Niderlandów. W dniu 1 czerwca 1999 r. D.P.W. Hendrix przeprowadził się do Belgii, w dalszym ciągu pracując w Niderlandach. Ze względu na zmianę miejsca zamieszkania decyzją z dnia 28 czerwca 1999 r. UWV pozbawił D.P.W. Hendriksa prawa do świadczenia na podstawie Wajong ze skutkiem od dnia 1 lipca 1999 r., powołując się na art. 17 ust. 1 initio i lit. c) tej ustawy, który przewiduje, że prawo do świadczenia wygasa pierwszego dnia miesiąca następującego po tym, w którym młoda osoba niepełnosprawna przeniosła miejsce swojego zamieszkania poza terytorium Niderlandów. Decyzją z dnia 17 września 1999 r. UWV oddaliła zażalenie wniesione przez D.P.W. Hendriksa na decyzję z dnia 28 czerwca 1999 r. jako bezpodstawne. Wyrokiem z dnia 16 marca 2001 r. Rechtbank Amsterdam uznał skargę wniesioną przez D.P.W. Hendriksa na decyzję z dnia 17 września 1999 r. za bezpodstawną. D.P.W. Hendrix wniósł apelację od tego wyroku do Centrale Raad van Beroep. Stwierdzając, że rozstrzygnięcie sporu wymaga dokonania wykładni prawa wspólnotowego, Centrale Raad van Beroep postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi: „1. Czy świadczenie wypłacane z tytułu Wajong, wymienione w załączniku IIa do rozporządzenia nr 1408/71, należy uważać za specjalne świadczenie nieskładkowe w rozumieniu art. 4 ust. 2a rozporządzenia nr 1408/71, z takim skutkiem, że w odniesieniu do osób takich jak wnoszący odwołanie stosować należy wyłącznie zasadę koordynacji wprowadzoną przez art. 10a rozporządzenia nr 1408/71? Czy dla udzielenia odpowiedzi na to pytanie ma znaczenie, że zainteresowany pobierał pierwotnie (finansowane ze składek) świadczenie [na podstawie] AAW dla młodych osób niepełnosprawnych, które z dniem 1 stycznia 1998 r. przekształcone zostało z mocy prawa w świadczenie z tytułu Wajong? 2. W przypadku udzielenia odpowiedzi twierdzącej na pytanie pierwsze: Czy pracownik może powołać się na art. 39 WE wykonywany przez art. 7 rozporządzenia nr 1612/68 wobec państwa członkowskiego, którego jest obywatelem, jeżeli pracował włącznie w tym państwie członkowskim, ale zamieszkuje na terytorium innego państwa członkowskiego? 3. W przypadku udzielenia odpowiedzi twierdzących na pytanie pierwsze i drugie: Czy art. 39 WE wykonywany przez art. 7 ust. 2 rozporządzenia nr 1612/68 należy rozumieć w ten sposób, że zgodny jest z nim zawsze przepis prawny, który uzależnia przyznanie lub kontynuowanie wypłacania świadczenia od tego, aby zainteresowany miał miejsce zamieszkania na terytorium państwa członkowskiego, którego uregulowanie prawne znajduje zastosowanie, o ile uregulowanie to przewiduje specjalne świadczenie nieskładkowe w rozumieniu art. 4 ust. 2a rozporządzenia nr 1408/71 i jest wymienione w załączniku IIa do tego rozporządzenia? 4. W przypadku udzielenia odpowiedzi twierdzącej na pytanie pierwsze i drugie i odpowiedzi przeczącej na pytanie trzecie: Czy prawo wspólnotowe (w szczególności art. 7 ust. 2 rozporządzenia nr 1612/68 i art. 39 WE oraz art. 12 WE i 18 WE) należy interpretować w ten sposób, że istotne cechy Wajong stanowią wystarczające uzasadnienie dla powołania się na wymóg miejsca zamieszkania przeciwko obywatelowi Unii, który w Niderlandach świadczy pracę w pełnym wymiarze i z tego tytułu podlega wyłącznie przepisom niderlandzkim?”. W przedmiocie pytań prejudycjalnych W przedmiocie pytania pierwszego Przedkładając Trybunałowi pytanie pierwsze sąd odsyłający pragnie w istocie ustalić, czy świadczenie wypłacane na podstawie Wajong stanowi specjalne świadczenie nieskładkowe w rozumieniu przepisów art. 4 ust. 2a i art. 10a rozporządzenia nr 1408/71, z czego wynikałoby, że dopuszczalne jest uzależnienie jego wypłacania od spełnienia wymogu zamieszkiwania. Sąd odsyłający pragnie również dowiedzieć się, jakie znaczenie ma branie pod uwagę wcześniejszej sytuacji skarżącego w postępowaniu przed sądem krajowym. Uwagi przedstawione Trybunałowi Skarżący w postępowaniu przed sądem krajowym twierdzi po pierwsze, że jedynie świadczenia nieobjęte zakresem zastosowania ustawodawstw określonych w art. 4 ust. 1 rozporządzenia nr 1408/71 mogą zostać uznane za specjalne świadczenia nieskładkowe. Po drugie skarżący w postępowaniu przed sądem krajowym podnosi, że świadczenie przyznawane w związku z potrzebami stanowi świadczenie specjalne. Zwraca on również uwagę, że świadczenie przewidziane przez Wajong służy pokryciu niedomiaru dochodów spowodowanego przez wystąpienie jednego z rodzajów ryzyka określonych w art. 4 ust. 1 rozporządzenia nr 1408/71. Skarżący w postępowaniu przed sądem krajowym dodaje, że świadczenie to zostało zastąpione przez inne, wypłacane na podstawie AAW, które może być przenoszone. Wywodzi on z tego, że może powoływać się na przepisy przejściowe zawarte w art. 2 rozporządzenia Rady (EWG) nr 1247/92 z dnia 30 kwietnia 1992 r. zmieniającego rozporządzenie nr 1408/71 ( Dz.U. L 136, str. 1 ) i domagać się przeniesienia tego świadczenia. Pozwany w postępowaniu przed sądem krajowym jest zdania, że świadczenie przewidziane przez Wajong stanowi świadczenie specjalne, jako że zastępuje ono nie tyle utracony dochód (w takim przypadku chodziłoby o świadczenie z tytułu zabezpieczenia społecznego), lecz przypuszczalną utratę dochodu, jako że młode osoby niepełnosprawne nie mogą być porównywane z pracownikami. Rząd niderlandzki uważa, że świadczenie to stanowi świadczenie zastępcze przeznaczone dla osób, które nie spełniają warunków ubezpieczenia dla nabycia prawa do normalnego świadczenia z tytułu inwalidztwa. Komisja Wspólnot Europejskich uważa, że świadczenie przewidziane przez Wajong stanowi świadczenie mieszane należące w części do domeny zabezpieczeń społecznych i w części — pomocy społecznej. Komisja podnosi poza tym, że świadczenie to stanowi świadczenie specjalne, ponieważ mimo iż pokrywa tę samą ewentualność wystąpienia ryzyka ubezpieczeniowego, dotyczy ono osób, które nie będąc uprzednio zatrudnione, nigdy nie były ubezpieczone na podstawie WAO ani ustawy o ubezpieczeniu w razie niezdolności do pracy osób prowadzących działalność na własny rachunek z dnia 24 kwietnia 1997 r., a ponadto nigdy nie mogły były być ubezpieczone. W końcu pozwany w postępowaniu przed sądem krajowym, rząd niderlandzki oraz Komisja są zdania, że okoliczność, iż D.P.W. Hendrix pobierał podobne świadczenie na podstawie innej ustawy przed wprowadzeniem świadczenia przyznawanego na podstawie Wajong, jest pozbawiona znaczenia. Rząd Zjednoczonego Królestwa uważa, że aby świadczenie przewidziane przez Wajong mogło zostać zakwalifikowane jako specjalne świadczenie nieskładkowe, musi ono spełniać przesłanki materialne zarówno świadczenia specjalnego, jak i świadczenia nieskładkowego, dodatkowo wpisanego na listę świadczeń zawartą w załączniku IIa rozporządzenia nr 1408/71. W odniesieniu do nieskładkowego charakteru świadczenia rząd Zjednoczonego Królestwa jest zdania, że świadczenie przewidziane przez Wajong ma charakter nieskładkowy, ponieważ jest finansowane ze środków publicznych. W odniesieniu do drugiej części pytania rząd Zjednoczonego Królestwa uważa, że nie ma znaczenia, czy skarżący w postępowaniu przed sądem krajowym otrzymywał pierwotnie świadczenie w części podobne i w części odmienne, ponieważ okoliczność ta nie wpływa na istotę pytania przedłożonego przez sąd odsyłający. Odpowiedź Trybunału — W przedmiocie pierwszej części pytania W wyroku z dnia 6 lipca 2006 r. w sprawie C-154/05 Kersbergen-Lap i Dams-Schipper, Zb.Orz. str. I-6249 , Trybunał orzekł, że świadczenie przysługujące na podstawie Wajong należy uznać za specjalne świadczenie o charakterze nieskładkowym w rozumieniu art. 4 ust. 2a rozporządzenia nr 1408/71. — W przedmiocie drugiej części pytania W ww. wyroku w sprawie Kersbergen-Lap i Dams-Schipper (pkt 43) Trybunał orzekł, że osoba w sytuacji skarżącego w postępowaniu przed sądem krajowym nie może powoływać się na prawo do zachowania świadczeń nabytych na podstawie AAW, obowiązującej przed przyjęciem Wajong. Skutki prawne (możliwość przenoszenia świadczenia przysługującego na podstawie Wajong) wywołane ustanowieniem miejsca zamieszkania poza terytorium Niderlandów powinny zatem być badane w świetle zasad obowiązujących w momencie powstania tych okoliczności faktycznych, a zatem w świetle nowych przepisów. Ponadto jeżeli chodzi o argument skarżącego w postępowaniu przed sądem krajowym oparty na art. 2 rozporządzenia nr 1247/92, o ile osoby, które przed dniem 1 czerwca 1992 r., tj. przed datą wejścia w życie tego rozporządzenia, otrzymywały świadczenie na podstawie AAW bądź spełniały wymogi jego przyznania, mogą zgodnie z tym art. 2 rozporządzenia w dalszym ciągu powoływać się na zasadą wyrażoną w art. 10 rozporządzenia nr 1408/71, zgodnie z którą uchylone zostają klauzule zamieszkania, to sytuację osób, które tak jak skarżący w postępowaniu przed sądem krajowym spełniły te wymogi dopiero po upływie wymienionej daty, reguluje tymczasem art. 10a rozporządzenia nr 1408/71 (zob. podobnie wyrok z dnia 11 czerwca 1998 r. w sprawie C-297/96 Partridge, Rec. str. I-3467 , pkt 39). W świetle powyższych rozważań należy zatem odpowiedzieć sądowi odsyłającemu, że świadczenie takie jak przyznawane na podstawie Wajong należy uznać za specjalne świadczenie nieskładkowe w rozumieniu art. 4 ust. 2a rozporządzenia nr 1408/71, z takim skutkiem, że w odniesieniu do osób będących w sytuacji takiej jak skarżący w postępowaniu przed sądem krajowym stosować należy wyłącznie zasadę koordynacji wprowadzoną przez art. 10a tego rozporządzenia i że dopuszczalne jest zastrzeżenie wypłaty tego świadczenia na rzecz osób zamieszkujących na terytorium państwa członkowskiego, które przyznaje to świadczenie. Okoliczność, że zainteresowany pobierał wcześniej świadczenie dla młodych osób niepełnosprawnych, które mogło było być przenoszone, nie ma wpływu na stosowanie tych przepisów. W przedmiocie pytania drugiego i trzeciego Przedkładając Trybunałowi pytanie drugie i trzecie sąd odsyłający pragnie w istocie ustalić, czy skarżący w postępowaniu przed sądem krajowym może powoływać się na art. 39 WE wprowadzany w życie przez art. 7 rozporządzenia nr 1612/68 i czy w takim przypadku przepisy te stoją w jego sytuacji na przeszkodzie temu, aby wypłata świadczenia przyznanego na podstawie Wajong zastała wstrzymana za względu na to, że opuścił on terytorium Niderlandów. Uwagi przedstawione Trybunałowi Skarżący w postępowaniu przed sądem krajowym uważa, że jest pracownikiem korzystającym z przysługującego mu prawa swobodnego przemieszczania się w rozumieniu prawa wspólnotowego i powołuje się w szczególności na wyrok z dnia 26 stycznia 1999 r. w sprawie C-18/95 Terhoeve, Rec. str. I-345 , w której Trybunał orzekł, że każdy obywatel wspólnotowy, niezależnie od miejsca zamieszkania czy przynależności państwowej, który korzysta z prawa do swobodnego przepływu pracowników i wykonuje działalność zawodową w innym państwie członkowskim niż państwo jego miejsca zamieszkania, jest objęty zakresem zastosowania rozporządzenia nr 1612/68. Skarżący podkreśla również, że w wyroku z dnia 27 listopada 1997 r. w sprawie C-57/96 Meints, Rec. str. I-6689 , Trybunał orzekł, że rozporządzenie nr 1612/68 nie zezwala na uzależnienie przyznania przywileju socjalnego od spełnienia wymogu zamieszkiwania przez beneficjenta na terytorium państwa członkowskiego, które miałoby przyznać mu świadczenie. Pozwany w postępowaniu przed sądem krajowym uznaje, że również osoba fizyczna może powoływać się na art. 39 WE wobec państwa członkowskiego, którego jest obywatelem, pod warunkiem że skorzystała z prawa do swobodnego przemieszczania się (zob. w szczególności ww. wyrok w sprawie Terhoeve, pkt 27 i 28). Podnosi on jednak, że wykonywane tego prawa musi polegać na przeprowadzeniu się do innego państwa członkowskiego w celu podjęcia bądź kontynuowania działalności zarobkowej albo przynajmniej pozostawać w związku z działalnością zawodową, czy to już prowadzoną, czy też planowaną w przyszłości. Pozwany uważa, że D.P.W. Hendrix nie znajduje się jednak w takiej sytuacji. Co prawda opuścił on państwo swojego pochodzenia, lecz jedynie w celu zamieszkania w innym państwie członkowskim, a nie w celu wykonywania w tym państwie działalności zawodowej. Pracując wyłącznie w Niderlandach, D.P.W. Hendrix nigdy nie skorzystał z przysługującego mu prawa do swobodnego przemieszczania się. Zdaniem pozwanego w postępowaniu przed sądem krajowym do art. 39 WE należy zastosować per analogiam rozumowanie, które Trybunał rozwinął w odniesieniu do swobody przedsiębiorczości w wyroku z dnia 26 stycznia 1993 r. w sprawie C-112/91 Werner, Rec. str. I-429 . W wyroku tym Trybunał orzekł, że sam fakt zamieszkiwania w państwie członkowskim, któremu nie towarzyszy podjęcie działalności gospodarczej, nie stanowi dostatecznego elementu transgranicznego dla powoływania się na art. 43 WE. Rząd niderlandzki i Komisja podnoszą w istocie te same argumenty co strona pozwana w postępowaniu przed sądem krajowym. Rząd Zjednoczonego Królestwa podnosi również, że rozstrzygnięcie, które zapadło w ww. wyroku w sprawie Terhoeve, nie ma zastosowania w sprawie zawisłej przed sądem krajowym. Rząd ten uważa, że D.P.W. Hendrix nie może być uważany za pracownika, który skorzystał z prawa do swobodnego przemieszczania się, i przywołuje ponadto inne rozstrzygnięcie, które zostało zastosowane w ww. sprawie Werner, oraz pkt 93–97 opinii rzecznika generalnego F.G. Jacobsa w zakończonych wyrokiem z dnia sprawach połączonych C-245/94 i C-312/94 Hoever i Zachow, Rec. str. I-4895 . Zdaniem rzecznika generalnego F.G. Jacobsa rozporządzenie nr 1612/68 stosuje się wyłącznie do pracowników, którzy są obywatelami jednego państwa członkowskiego, ale pracują w innym państwie członkowskim. Rząd Zjednoczonego Królestwa wywodzi z tego, biorąc pod uwagę sytuację D.P.W. Hendriksa, że nie można uważać go za pracownika, który skorzystał z prawa do swobodnego przemieszczania się i z tego względu mogącego powoływać się na przepisy rozporządzenia nr 1612/68. Odpowiedź Trybunału W sprawie zawisłej przed sądem krajowym D.P.W. Hendrix był zatrudniony od dnia 1 lutego 1994 r. w sklepie z materiałami budowlanymi w Niderlandach. W dniu 1 czerwca 1999 r. D.P.W. Hendrix przeprowadził się do Belgii, lecz mimo to w dalszym ciągu pracował w Niderlandach; początkowo w tym samym sklepie, w którym otrzymywał wynagrodzenie niższe od ustawowego wynagrodzenia minimalnego. Wynagrodzenie to było uzupełniane przez świadczenie wypłacane na podstawie Wajong. Gdy decyzją z dnia 28 czerwca 1999 r. UWV zaprzestała wypłacania świadczeń na podstawie Wajong ze skutkiem od dnia 1 lipca 1999 r., a pracodawca oddalił wniosek o podwyższenie wynagrodzenia, D.P.W. Hendrix rozwiązał ten stosunek pracy. Jednakże począwszy od dnia 5 lipca 1999 r. D.P.W. Hendrix został zatrudniony w innym sklepie z materiałami budowlanymi, gdzie otrzymywał ustawowe wynagrodzenie minimalne. W 2001 r. D.P.W. Hendrix ponownie osiedlił się w Niderlandach. Sytuacja, której dotyczy spór przed sądem krajowym, jest zatem sytuacją osoby, która kontynuując zatrudnienie w charakterze pracownika najemnego w państwie członkowskim jej pochodzenia przeniosła swoje miejsce zamieszkania do innego państwa członkowskiego, a następnie podjęła inne zatrudnienie w tym samym charakterze w swoim państwie pochodzenia. Okoliczność, że D.P.W. Hendrix, po tym jak osiedlił się w Belgii, kontynuował zatrudnienie w Niderlandach, a następnie zmienił pracodawcę w tym samym państwie, nadaje mu cechę pracownika migrującego i poddaje go, w całym spornym okresie, tj. od czerwca 1999 r. do roku 2001, zakresowi zastosowania prawa wspólnotowego i w szczególności zakresowi zastosowania tych jego przepisów, które dotyczą swobody przepływu pracowników (wyroki z dnia 21 lutego 2006 r. w sprawie C-152/03 Ritter-Coulais, Zb.Orz. str. I-1711 , pkt 31 i 32, i z dnia 18 lipca 2007 r. w sprawie C-212/05 Hartmann, Zb.Orz. str. I-6303 , pkt 17). Zgodnie z art. 7 rozporządzenia nr 1612/68 pracownik migrujący korzysta z takich samych przywilejów socjalnych jak pracownicy krajowi. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem pojęcie pracownika w rozumieniu tego przepisu obejmuje pracowników przygranicznych, którzy mogą korzystać z postanowień tego przepisu z takiego samego tytułu jak każdy inny pracownik, którego dotyczy ten przepis (zob. podobnie ww. wyrok w sprawie Meints, pkt 50; wyrok z dnia 8 czerwca 1999 r. w sprawie C-337/97 Meeusen, Rec. str. I-3289 , pkt 21, i ww. wyrok w sprawie Hartmann, pkt 24). Jeżeli chodzi o pojęcie przywileju socjalnego, do którego odnosi się art. 7 ust. 2 rozporządzenia nr 1612/68, to obejmuje ono wszelkie przywileje, związane lub niezwiązane z umową o pracę, z jakich korzystają zwykle pracownicy krajowi, przede wszystkim jako pracownicy, ale też tylko z racji zamieszkiwania na terytorium kraju, których rozszerzenie na pracowników migrujących wydaje się w związku z tym przyczyniać się do ułatwienia ich mobilności we Wspólnocie (wyroki z dnia 27 marca 1985 r. w sprawie 249/83 Hoeckx, Rec. str. 973 , pkt 20, i z dnia 12 maja 1998 r. w sprawie C-85/96 Martinez Sala, Rec. str. I-2691 , pkt 25). Świadczenie przyznawane na podstawie Wajong stanowi przywilej przyznawany pracownikom, którzy z powodu choroby lub ułomności nie są w stanie uzyskać z tytułu pracy wynagrodzenia, które osoba ciesząca się pełnią zdrowia, posiadająca takie samo wykształcenie i doświadczenie zawodowe, uzyskuje zwykle z tytułu wykonywanej przez nią pracy. Tak jak stwierdził sąd odsyłający, przedmiotowe świadczenie stanowi zatem przywilej socjalny w rozumieniu art. 7 ust. 2 rozporządzenia nr 1612/68. Trybunał orzekł, że państwo członkowskie nie może uzależniać przyznania przywileju socjalnego w rozumieniu art. 7 od spełnienia przez beneficjentów tego przywileju wymogu zamieszkania na terytorium tego państwa członkowskiego (ww. wyroki w sprawie Meints, pkt 51, i w sprawie Meeusen, pkt 21). Prawdą jest, że świadczenie przyznawane na podstawie Wajong należy do kategorii specjalnych świadczeń nieskładkowych, o których mowa w przepisach art. 4 ust. 2a i art. 10a rozporządzenia nr 1408/71, i że dopuszczalne jest zastrzeżenie ich wypłaty na rzecz osób zamieszkujących na terytorium państwa członkowskiego, którego przepisy przewidują jego przyznanie, jak również że art. 42 ust. 2 rozporządzenia nr 1612/68 stanowi, iż rozporządzenie to „nie narusza przepisów wydanych zgodnie z art. 51 traktatu (obecnie, po zmianie, art. 42 WE)”, do których należy rozporządzenie koordynujące takie jak rozporządzenie nr 1408/71. Jednakże jak Trybunał orzekał już kilkakrotnie, przepisy rozporządzenia nr 1408/71 wydane w celu stosowania art. 42 WE należy interpretować w świetle celu tego artykułu, jakim jest udział w ustanawianiu możliwie najszerszej swobody przepływu pracowników migrujących (wyrok z dnia 8 marca 2001 w sprawie C-215/99 Jauch, Rec. str. I-1901 , pkt 20). W tym kontekście art. 7 ust. 2 rozporządzenia nr 1612/68 stanowi, w specyficznej dziedzinie przyznawania przywilejów socjalnych, szczególny wyraz zasady równości traktowania ustanowionej w art. 39 ust. 2 WE i należy interpretować go w ten sam sposób co art. 39 ust. 2 WE (zob. wyrok z dnia 23 lutego 2006 r. w sprawie C-205/04 Komisja przeciwko Hiszpanii, Zb.Orz. str. I-2755 , pkt 15). Wynika z tego, że wymóg zamieszkiwania w Niderlandach w celu nabycia prawa do świadczenia przyznawanego na podstawie Wajong może być egzekwowany względem osoby znajdującej się w sytuacji D.P.W. Hendriksa tylko wtedy, gdy jest obiektywnie uzasadniony i proporcjonalny do realizowanego celu. Otóż jak orzekł Trybunał w pkt 33 ww. wyroku w sprawie Kersbergen-Lap i Dams-Schipper, świadczenie przyznawane na podstawie Wajong jest ściśle związane z sytuacją społeczno-ekonomiczną tego państwa członkowskiego, gdyż zależy od ustawowego wynagrodzenia minimalnego oraz poziomu życia w Niderlandach. Ponadto świadczenie to należy do kategorii specjalnych świadczeń nieskładkowych, o których mowa w przepisach art. 4 ust. 2a i art. 10a rozporządzenia nr 1408/71, które są przyznawane osobom objętym podmiotowym zakresem zastosowania tego rozporządzenia tylko w tym państwie, na którego terytorium zamieszkują, i na podstawie przepisów prawnych tego państwa. Wynika z tego, że wymóg zamieszkiwania, taki jak ustanowiony w prawie krajowym, jest obiektywnie uzasadniony. Dodatkowo konieczne jest, aby egzekwowanie tego wymogu nie naruszało praw, które osoba w sytuacji D.P.W. Hendriksa wywodzi ze swobody przepływu pracowników, co stanowi warunek wykraczający poza wymóg realizacji uzasadnionego celu przyjętego przez prawo krajowe. W tym kontekście należy zauważyć, że jak wskazano w pkt 15 niniejszego wyroku, przepisy prawa krajowego przewidują wyraźnie, że istnieje możliwość odstępstwa od wymogu zamieszkiwania, jeżeli jego stosowanie prowadzi do sytuacji „oczywistej niesprawiedliwości”. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem sąd krajowy jest zobowiązany interpretować prawo krajowe w najszerszym możliwym zakresie w świetle wymogów prawa wspólnotowego (wyrok z dnia 13 listopada 1990 r. w sprawie C-106/89 Marleasing, Rec. str. I-4135 , pkt 8, i z dnia 5 października 2004 r. w sprawach połączonych od C-397/01 do C-403/01 Pfeiffer i in., Zb.Orz. str. I-8835 , pkt 113). W związku z tym sąd odsyłający musi upewnić się, że w okolicznościach niniejszej sprawy wymóg zamieszkiwania na terytorium krajowym nie prowadzi do tego rodzaju niesprawiedliwości, biorąc pod uwagę, że D.P.W. Hendrix korzystał z przysługującego mu prawa swobodnego przepływu pracowników i że utrzymał swoje więzi ekonomiczne i socjalne z Niderlandami. W świetle powyższych rozważań należy zatem odpowiedzieć sądowi odsyłającemu, że art. 39 WE i art. 7 rozporządzenia nr 1612/68 należy interpretować w ten sposób, że nie stoją one na przeszkodzie istnieniu uregulowania krajowego, które wykonuje art. 4 ust. 2a i art. 10a rozporządzenia nr 1408/71 i przewiduje, że specjalne świadczenie nieskładkowe wymienione w załączniku IIa do tego ostatniego rozporządzenia może zostać przyznane jedynie osobom zamieszkującym na terytorium krajowym. Jednakże stosowanie tego uregulowania nie może naruszać prawa przysługujących osobie w sytuacji skarżącego w postępowaniu przed sądem krajowym, co stanowi warunek wykraczający poza wymóg realizacji uzasadnionego celu przyjętego przez prawo krajowe. Na sądzie krajowym, który jest zobowiązany dokonać, w najszerszym możliwym zakresie, wykładni prawa krajowego zgodnej z prawem wspólnotowym, spoczywa obowiązek uwzględnienia w szczególności, że pracownik ten utrzymał wszystkie swoje więzi ekonomiczne i socjalne z państwem członkowskim pochodzenia. W przedmiocie pytania czwartego Za pomocą tego pytania sąd odsyłający pragnie ustalić, czy zasady dotyczące w szczególności obywatelstwa Unii mogą stać na przeszkodzie istnieniu uregulowania, zgodnie z którym specjalne świadczenie nieskładkowe, takie jak świadczenie przewidziane przez Wajong, nie podlega przenoszeniu. W ramach odpowiedzi udzielonych na poprzednie pytania podniesione zostało, że obywatel państwa członkowskiego znajdujący się w sytuacji D.P.W. Hendriksa jest objęty zakresem zastosowania postanowień traktatu dotyczących swobodnego przepływu pracowników. Zgodnie z utrwalonym już orzecznictwem art. 18 WE, który formułuje w sposób ogólny prawo każdego obywatela do swobodnego przemieszczania się i przebywania na terytorium państw członkowskich, znajduje swoje uszczegółowienie w art. 39 WE w odniesieniu do swobodnego przepływu pracowników (zob. wyrok z dnia 26 listopada 2002 r. w sprawie C-100/01 Oteiza Olazabal, Rec. str. I-10981 , pkt 26, oraz z dnia 26 kwietnia 2007 r. w sprawie C-392/05 Alevizos, Zb.Orz. str. I-3505 , pkt 66). Jako że sprawa przed sądem krajowym objęta jest zakresem stosowania art. 39 WE, nie ma potrzeby wydawania orzeczenia w przedmiocie wykładni art. 18 WE (zob. ww. wyroki w sprawie Oteiza Olazabal, pkt 26, i w sprawie Alevizos, pkt 80) ani udzielania odpowiedzi na pytanie czwarte. W przedmiocie kosztów Dla stron postępowania przed sądem krajowym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed tym sądem, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty poniesione przez strony postępowania przed sądem krajowym, nie podlegają zwrotowi. Z powyższych względów Trybunał (wielka izba) orzeka, co następuje: 1) Świadczenie takie jak przyznawane na podstawie ustawy z dnia 24 kwietnia 1997 r. o ubezpieczeniu młodych osób niepełnosprawnych w razie niezdolności do pracy (Wet arbeidsongeschiktheidsvoorziening jonggehandicapten) należy uznać za specjalne świadczenie nieskładkowe w rozumieniu art. 4 ust. 2a rozporządzenia Rady (EWG) nr 1408/71 z dnia 14 czerwca 1971 r. w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego do pracowników najemnych, osób prowadzących działalność na własny rachunek i do członków ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie, w brzmieniu zmienionym i zaktualizowanym rozporządzeniem Rady (WE) nr 118/97 z dnia 2 grudnia 1996 r., zmienionym rozporządzeniem Rady (WE) nr 1223/98 z dnia 4 czerwca 1998 r., z takim skutkiem, że w odniesieniu do osób będących w sytuacji takiej jak skarżący w postępowaniu przed sądem krajowym stosować należy wyłącznie zasadę koordynacji wprowadzoną przez art. 10a tego rozporządzenia i że dopuszczalne jest zastrzeżenie wypłaty tego świadczenia na rzecz osób zamieszkujących na terytorium państwa członkowskiego, które przyznaje to świadczenie. Okoliczność, że zainteresowany pobierał wcześniej świadczenie dla młodych osób niepełnosprawnych, które mogło było być przenoszone, nie ma wpływu na stosowanie tych przepisów. 2) Artykuł 39 WE i art. 7 rozporządzenia Rady (EWG) nr 1612/68 z dnia 15 października 1968 r. w sprawie swobodnego przepływu pracowników wewnątrz Wspólnoty należy interpretować w ten sposób, że nie stoją one na przeszkodzie istnieniu uregulowania krajowego, które wykonuje art. 4 ust. 2a i art. 10a rozporządzenia nr 1408/71 w brzmieniu zmienionym i zaktualizowanym rozporządzeniem nr 118/97, ze zmianami wprowadzonymi rozporządzeniem nr 1223/98 i przewiduje, że specjalne świadczenie nieskładkowe wymienione w załączniku IIa do tego rozporządzenia może zostać przyznane jedynie osobom zamieszkującym na terytorium krajowym. Jednakże stosowanie tego uregulowania nie może naruszać praw przysługujących osobie w sytuacji skarżącego w postępowaniu przed sądem krajowym, co stanowi warunek wykraczający poza wymóg realizacji uzasadnionego celu przyjętego przez prawo krajowe. Na sądzie krajowym, który jest zobowiązany dokonać, w najszerszym możliwym zakresie, wykładni prawa krajowego zgodnej z prawem wspólnotowym, spoczywa obowiązek uwzględnienia w szczególności, że pracownik ten utrzymał wszystkie swoje więzi ekonomiczne i socjalne z państwem członkowskim pochodzenia. Podpisy ( *1 ) Język postępowania: niderlandzki.

61976CJ0025

el

(το μέρος που περιέχει τα περιστατικά παραλείπεται) Σκεπτικό Με Διάταξη της 18ης Φεβρουαρίου 1976, η οποία περιήλθε στη γραμματεία του Δικαστηρίου στις 11 Μαρτίου 1976, το BUNDESGERICHTSHOF υπέβαλε, δυνάμει του πρωτοκόλλου της 3ης Ιουνίου 1971 σχετικά με την ερμηνεία της Συμβάσεως της 27ης Σεπτεμβρίου 1968 για τη διεθνή δικαιοδοσία και την εκτέλεση αποφάσεων σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις (στο εξής η Σύμβαση), προδικαστικά ερωτήματα ως προς την ερμηνεία του άρθρου 17 της εν λόγω Συμβάσεως. Από τη Διάταξη περί παραπομπής προκύπτει ότι στο παρόν στάδιο η διαφορά που εκκρεμεί κατόπιν αναιρέσεως ενώπιον του BUNDESGERICHTSHOF αναφέρεται στην αρμοδιότητα του LANDGERICHT του Αμβούργου να επιληφθεί αγωγής που άσκησε εμπορική επιχείρηση, εδρεύουσα στην περιφέρεια του δικαστηρίου αυτού, κατά εμπορικής εταιρίας με έδρα τις Βρυξέλλες· με την αγωγή ζητείται η καταβολή του υπολοίπου του τιμήματος για την αγορά ταπήτων στην οποία προέβη η εταιρία των Βρυξελλών στο Αμβούργο. Η σύμβαση, η οποία συ-νήφθη προφορικώς μεταξύ των συμβαλλομένων, εκτελέστηκε αυθημερόν από τον πωλητή έναντι μερικής καταβολής του τιμήματος εκ μέρους του αγοραστή. Κατά την παράδοση του εμπορεύματος, ο πωλητής εγχείρισε στον αγοραστή έγγραφο που χαρακτηρίστηκε ως «βεβαίωση παραγγελίας και τιμολόγιο», σύμφωνα με το οποίο η πώληση και η παράδοση πραγματοποιούνταν «υπό τους αναγραφόμενους στην οπίσθια όψη όρους». Οι «όροι πωλήσεως, παραδόσεως και πληρωμής» που αναγράφονται στην οπίσθια όψη του εγγράφου αυτού περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων και ρήτρα περί αποκλειστικής αρμοδιότητας των δικαστηρίων του Αμβούργου για τυχόν διαφορές. Το έγγραφο αυτό δεν επιβεβαιώθηκε από τον αγοραστή. Δεδομένου ότι ο αγοραστής κατέστη υπερήμερος όσον αφορά την καταβολή του υπολοίπου τιμήματος, ο πωλητής άσκησε αγωγή ενώπιον του LANDGERICHT του Αμβούργου το οποίο, με απόφαση που εκδόθηκε ερήμην στις 16 Μαΐου 1973, καταδίκασε τον αγοραστή στην καταβολή του υπολοίπου τιμήματος, προσαυξημένου κατά τους τόκους υπερημερίας. Κατόπιν ανακοπής του αγοραστή, το LANDGERICHT, με απόφαση της 17ης Δεκεμβρίου 1973, εξαφάνισε την ερήμην εκδοθείσα απόφασή του και διαπίστωσε την έλλειψη διεθνούς δικαιοδοσίας του, διότι οι διάδικοι δεν είχαν συνάψει συμφωνία διεθνούς δικαιοδοσίας κατά την έννοια του άρθρου 17 της Συμβάσεως. Κατόπιν εφέσεως του πωλητή, το HANSEATISCHE OBERLANDESGERICHT, κρίνοντας ότι οι διάδικοι είχαν εγκύρως συνάψει συμφωνία διεθνούς δικαιοδοσίας σύμφωνα με το άρθρο 17 της Συμβάσεως, εξαφάνισε την απόφαση του LANDGERICHT και ανέπεμψε την υπόθεση ενώπιόν του. Ο αγοραστής άσκησε αναίρεση κατά της αποφάσεως αυτής ενώπιον του BUNDESGERICHTSHOF, το οποίο υπέβαλε δύο ερωτήματα ως προς την ερμηνεία του άρθρου 17, πρώτη παράγραφος. Επί της ερμηνείας του άρθρου 17 της Συμβάσεως γενικά Σύμφωνα με το άρθρο 17, πρώτη παράγραφος της Συμβάσεως, «αν τα μέρη, από τα οποία ένα τουλάχιστον έχει την κατοικία του στο έδαφος συμβαλλόμενου κράτους, συμφώνησαν, είτε γραπτά είτε προφορικά με γραπτή επιβεβαίωση, ότι ένα δικαστήριο ή τα δικαστήρια συμβαλλόμενου κράτους θα δικάζουν τις διαφορές που έχουν προκύψει ή που θα προκύψουν από συγκεκριμένη έννομη σχέση, το δικαστήριο αυτό ή τα δικαστήρια του κράτους αυτού έχουν αποκλειστική διεθνή δικαιοδοσία. Κατά την ερμηνεία των προϋποθέσεων εφαρμογής της διατάξεως αυτής, πρέπει να λαμβάνονται υπόψη τα αποτελέσματα της παρεκτάσεως διεθνούς δικαιοδοσίας, που συνίστανται στον αποκλεισμό τόσο της διεθνούς δικαιοδοσίας που θεμελιώνεται βάσει της γενικής αρχής του άρθρου 2, όσο και των ειδικών βάσεων διεθνούς δικαιοδοσίας που προβλέπονται στα άρθρα 5 και 6 της Συμβάσεως. Λαμβανομένων υπόψη των συνεπειών που μπορεί να έχει τέτοια επιλογή για τη δικονομική θέση των διαδίκων, οι προϋποθέσεις από τις οποίες εξαρτά το άρθρο 17 την ισχύ συμφωνιών διεθνούς δικαιδοσίας πρέπει να ερμηνεύονται στενά. Εφόσον το άρθρο 17 απαιτεί την ύπαρξη «συμφωνίας», το επιληφθέν δικαστήριο οφείλει καταρχάς να εξετάσει αν η συμφωνία που θεμελιώνει τη διεθνή δικαιοδοσία του αποτέλεσε πράγματι αντικείμενο συμπτώσεως της βουλήσεως των συμβαλλομένων, η οποία διατυπώθηκε κατά τρόπο σαφή και ακριβή. Σκοπός των τυπικών προϋποθέσεων του άρθρου 17 είναι η εξασφάλιση ότι συντρέχει πράγματι σύμπτωση της βουλήσεως των συμβαλλόμενων. Τα ερωτήματα του BUNDESGERICHTSHOF πρέπει να εξεταστούν υπό το φως των σκέψεων αυτών. Επί των ερωτημάτων που υπέβαλε το BUNDESGERICHTSHOF Με το πρώτο ερώτημα ερωτάται αν πληρούνται οι προϋποθέσεις του άρθρου 17 της Συμβάσεως όταν, κατά την προφορική σύναψη συμβάσεως πωλήσεως, ο πωλητής δήλωσε ότι προετίθετο να συνάψει τη σύμβαση υπό τους γενικούς όρους υπό τους οποίους συνάπτει τέτοιες συμβάσεις, στη συνέχεια δε απέστειλε στον αγοραστή γραπτή επιβεβαίωση της συναφθείσας συμβάσεως, επισυνάπτοντας στην επιβεβαίωση αυτή τους γενικούς του όρους πωλήσεως που περιλαμβάνουν και ρήτρα διεθνούς δικαιοδοσίας. Σύμφωνα με τις ανωτέρω εκτεθείσες γενικές σκέψεις, δεν μπορεί να τεκμαίρεται η παραίτηση συμβαλλομένου από το νομικό πλεονέκτημα της διεθνούς δικαιοδοσίας που προβλέπεται στη Σύμβαση. Δεν μπορεί επομένως να θεωρηθεί ότι ο αγοραστής, ακόμη και αν δήλωσε σε προφορικώς συναπτόμενη σύμβαση ότι δέχεται να συμβληθεί υπό τους γενικούς όρους του πωλητή, αποδέχεται επίσης ρήτρα διεθνούς δικαιοδοσίας που ενδεχομένως περιλαμβάνεται στους γενικούς αυτούς όρους. Κατά συνέπεια, η γραπτή επιβεβαίωση της συμβάσεως από τον πωλητή, στην οποία επισυνάπτεται το κείμενο των γενικών του όρων, είναι ανίσχυρη όσον αφορά ενδεχόμενη ρήτρα διεθνούς δικαιοδοσίας, εκτός αν αποδεχτεί γραπτώς τη ρήτρα αυτή ο αγοραστής. Με το δεύτερο ερώτημα ερωτάται αν το άρθρο 17 της Συμβάσεως εφαρμόζεται όταν, μεταξύ εμπόρων, ο πωλητής, μετά την προφορική σύναψη συμβάσεως πωλήσεως, αποστέλλει στον αγοραστή γραπτή επιβεβαίωση της συνάψεως της συμβάσεως υπό τους δικούς του γενικούς όρους πωλήσεως, επισυνάπτοντας στη γραπτή επιβεβαίωση τους εν λόγω γενικούς όρους που περιλαμβάνουν ρήτρα διεθνούς δικαιοδοσίας, χωρίς ο αγοραστής να προβάλει αντιρρήσεις έναντι του εγγράφου αυτού. Από την παραβολή του κειμένου των δύο ερωτημάτων και από τις διευκρινίσεις που δόθηκαν κατά τη διαδικασία προκύπτει ότι το δεύτερο ερώτημα αναφέρεται στην περίπτωση της συνάψεως συμβάσεως πωλήσεως χωρίς καμία αναφορά σε υπάρχοντες γενικούς όρους πωλήσεως. Σε τέτοια περίπτωση, είναι προφανές ότι ρήτρα διεθνούς δικαιοδοσίας, που αποτελεί ενδεχομένως συστατικό μέρος αυτών των γενικών όρων, δεν υπήρξε αντικείμενο της συμβάσεως που συνήφθη προφορικώς μεταξύ των συμβαλλομένων. Η μεταγενέστερη ανακοίνωση των γενικών όρων που περιλαμβάνουν τέτοια ρήτρα δεν είναι συνεπώς ικανή να μεταβάλει το περιεχόμενο της συμβάσεως που συνήψαν οι συμβαλλόμενοι, εκτός αν ο αγοραστής αποδέχθηκε τους όρους αυτούς ρητώς και εγγράφως. Από τα ανωτέρω προκύπτει ότι και στις δύο περιπτώσεις που αναφέρει το BUNDESGERICHTSHOF, μια μονομερής έγγραφη δήλωση, όπως η προκείμενη, δεν επαρκεί για να θεμελιώσει συμφωνία διεθνούς δικαιοδοσίας. Το αντίθετο ισχύει εντούτοις όταν μια σύμβαση συνάπτεται προφορικά στα πλαίσια συνήθων εμπορικών σχέσεων μεταξύ των συμβαλλομένων και όταν είναι επί πλέον βέβαιο ότι οι σχέσεις αυτές διέπονται στο σύνολό τους από τους γενικούς όρους του συντάκτη της γραπτής επιβεβαίωσης, οι οποίοι περιλαμβάνουν ρήτρα διεθνούς δικαιοδοσίας. Υπό τις συνθήκες αυτές, θα αντέβαινε προς την καλή πίστη να αρνηθεί ο αποδέκτης της επιβεβαιώσεως την ύπαρξη συμφωνίας διεθνούς δικαιοδοσίας, έστω και ελλείψει έγγραφης αποδοχής εκ μέρους του. Είναι συνεπώς δυνατό να δοθεί ενιαία απάντηση στα δύο υποβληθέντα ερωτήματα, υπό την έννοια ότι σε περίπτωση συμβάσεως που συνάπτεται προφορικά, οι τυπικές προϋποθέσεις του άρθρου 17, πρώτη παράγραφος πληρούνται μόνον αν ο αγοραστής αποδέχθηκε εγγράφως τη γραπτή επιβεβαίωση που απέστειλε ο πωλητής, επισυνάπτοντας τους γενικούς του όρους πωλήσεως. Το γεγονός ότι ο αγοραστής δεν προέβαλε αντιρρήσεις έναντι της μονομερούς επιβεβαιώσεως εκ μέρους του αντισυμβαλλομένου δεν θεωρείται αποδοχή όσον αφορά τη ρήτρα διεθνούς δικαιοδοσίας, εκτός αν προφορικώς η συναφθείσα σύμβαση εντάσσεται στα πλαίσια συνήθων εμπορικών σχέσεων, που υφίστανται μεταξύ των συμβαλλομένων βάσει των γενικών όρων ενός συμβαλλομένου και οι οποίοι περιλαμβάνουν ρήτρα διεθνούς δικαιοδοσίας. Για τους λόγους αυτούς, ΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ, κρίνοντας επί των ερωτημάτων που του υπέβαλε το BUNDESGERICHTSHOF με Διάταξη της 18ης Φεβρουαρίου 1976, αποφαίνεται: Σε περίπτωση συμβάσεως που συνάπτεται προφορικά, οι τυπικές προϋποθέσεις του άρθρου 17, πρώτη παράγραφος, της Συμβάσεως για τη διεθνή δικαιοδοσία και την εκτέλεση αποφάσεων σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις πληρούνται μόνον αν ο αγοραστής αποδέχθηκε εγγράφως τη γραπτή επιβεβαίωση που απέστειλε ο πωλητής, επισυνάπτοντας τους γενικούς του όρους πωλήσεως. Το γεγονός ότι ο αγοραστής δεν προέβαλε αντιρρήσεις έναντι της μονομερούς επιβεβαιώσεως εκ μέρους του αντισυμβαλλομένου δεν θεωρείται αποδοχή όσον αφορά τη ρήτρα διεθνούς δικαιοδοσίας, εκτός αν η προφορικώς συναφθείσα σύμβαση εντάσσεται στα πλαίσια συνήθων εμπορικών σχέσεων που υφίστανται μεταξύ των συμβαλλομένων βάσει των γενικών όρων ενός συμβαλλομένου και οι οποίοι περιλαμβάνουν ρήτρα διεθνούς δικαιοδοσίας. Kutscher Donner Pescatore Mertens de Wilmars Sørensen Mackenzie Stuart O'Keeffe Κρίθηκε από το Δικαστήριο στο Λουξεμβούργο στις 14 Δεκεμβρίου 1976. Δημοσιεύθηκε στο Λουξεμβούργο στις 14 Δεκεμβρίου 1976. Kutscher Donner Pescatore Mertens de Wilmars Sørensen Mackenzie Stuart O'Keeffe Ο γραμματέας Α. Van Houtte Ο Πρόεδρος Η. Kutscher ( *1 ) Γλώσσα διαδικασίας: η γερμανική.

62008CJ0101

de

Das Vorabentscheidungsersuchen betrifft die Frage, ob es im Gemeinschaftsrecht einen allgemeinen Rechtsgrundsatz der Gleichbehandlung von Aktionären gibt, vermöge dessen die Minderheitsaktionäre dadurch geschützt sind, dass der Hauptaktionär, der die Kontrolle über eine Gesellschaft erwirbt oder ausübt, verpflichtet ist, ihre Aktien zu den gleichen Bedingungen aufzukaufen wie denen, die beim Erwerb einer Beteiligung an dieser Gesellschaft vereinbart wurden, mit der dem Hauptaktionär die Kontrolle verschafft oder seine Kontrolle verstärkt wird, sowie gegebenenfalls die Wirkungen eines solchen Grundsatzes in zeitlicher Hinsicht. Dieses Ersuchen ergeht im Rahmen eines Rechtsstreits zwischen Minderheitsaktionären der Gesellschaft RTL Group (im Folgenden: RTL) und den Gesellschaften Groupe Bruxelles Lambert SA (GBL) (im Folgenden: GBL), Bertelsmann AG (im Folgenden: Bertelsmann) sowie RTL über zwischen GBL und Bertelsmann getroffene Vereinbarungen. Rechtlicher Rahmen Der fünfte Erwägungsgrund der Zweiten Richtlinie 77/91/EWG des Rates vom 13. Dezember 1976 zur Koordinierung der Schutzbestimmungen, die in den Mitgliedstaaten den Gesellschaften im Sinne des Artikels 58 Absatz 2 des Vertrages im Interesse der Gesellschafter sowie Dritter für die Gründung der Aktiengesellschaft sowie für die Erhaltung und Änderung ihres Kapitals vorgeschrieben sind, um diese Bestimmungen gleichwertig zu gestalten (ABl. 1977, L 26, S. 1), lautet: „Im Hinblick auf die in Artikel 54 Absatz 3 Buchstabe g) verfolgten Ziele ist es erforderlich, dass die Rechtsvorschriften der Mitgliedstaaten bei Kapitalerhöhungen und Kapitalherabsetzungen die Beachtung der Grundsätze über die Gleichbehandlung der Aktionäre, die sich in denselben Verhältnissen befinden, und den Schutz der Gläubiger von Forderungen, die bereits vor der Entscheidung über die Herabsetzung bestanden, sicherstellen und für die harmonisierte Durchführung dieser Grundsätze Sorge tragen“. Art. 20 Art. 1 dieser Richtlinie bestimmt: „Die Mitgliedstaaten brauchen Artikel 19 [der den Erwerb eigener Aktien durch eine Gesellschaft bestimmten Bedingungen unterwirft] nicht anzuwenden … d)      auf Aktien, die auf Grund einer gesetzlichen Verpflichtung oder einer gerichtlichen Entscheidung zum Schutz der Minderheitsaktionäre, insbesondere im Falle der Verschmelzung, der Änderung des Gegenstands oder der Rechtsform der Gesellschaft, der Verlegung des Sitzes der Gesellschaft ins Ausland oder der Einführung von Beschränkungen der Übertragbarkeit von Aktien erworben werden; … f)      auf Aktien, die erworben werden, um Minderheitsaktionäre verbundener Gesellschaften zu entschädigen; …“ Art. 42 der Richtlinie 77/91 bestimmt: „Für die Anwendung dieser Richtlinie müssen die Rechtsvorschriften der Mitgliedstaaten die Gleichbehandlung der Aktionäre sicherstellen, die sich in denselben Verhältnissen befinden.“ In Randnr. 6 der Empfehlung 77/534/EWG der Kommission vom 25. Juli 1977 betreffend europäische Wohlverhaltensregeln für Wertpapiertransaktionen (ABl. L 212, S. 37) heißt es: „… durch Konsultation der betroffenen Kreise konnte die Kommission übrigens feststellen, dass hier ein weitgehender Konsens über diese Grundsätze besteht.“ Randnr. 11 Buchst. C dieser Empfehlung bestimmt: „ Der dritte allgemeine Grundsatz betrifft die Gleichbehandlung und Chancengleichheit der Aktionäre. Die Kommission hat es trotz gewisser Kritiken für notwendig gehalten, den Grundsatz der Gleichbehandlung beizubehalten, und hat seine Anwendung durch zwei ergänzende Grundsätze veranschaulicht, wobei das Schwergewicht auf einer konkreten Publizitätspflicht liegt. Im ergänzenden Grundsatz Nr. 17 wird die Gleichbehandlung der sonstigen Aktionäre beim Transfer einer Kontrollbeteiligung erwähnt, andererseits aber zugegeben, dass diese Aktionäre auf andere Weise geschützt werden könnten, um der Tatsache Rechnung zu tragen, dass in der Bundesrepublik Deutschland die Befugnisse des Hauptaktionärs gesetzlich begrenzt sind. …“ Der erste und der dritte allgemeine Grundsatz der europäischen Wohlverhaltensregeln (im Folgenden: Wohlverhaltensregeln) in der Anlage zur Empfehlung 77/534 bestimmen: „1.      Das Ziel dieser Wohlverhaltensregeln und die allgemeinen Grundsätze sind auch in denjenigen Fällen zu beachten, die nicht ausdrücklich von einem ergänzenden Grundsatz erfasst werden. Jede Betätigung auf den Wertpapiermärkten setzt voraus, dass die in den Mitgliedstaaten geltenden Rechtsvorschriften nicht nur dem Buchstaben, sondern auch dem Geiste nach beachtet, und dass die Wohlverhaltensgrundsätze eingehalten werden, die auf diesen Märkten üblich oder in den vorliegenden Regeln empfohlen sind. … 3.      Allen Besitzern von Wertpapieren gleicher Art, die von ein und derselben Gesellschaft begeben wurden, ist Gleichbehandlung zu gewährleisten; insbesondere ist bei jeder Handlung, die mittelbar oder unmittelbar die Übertragung einer Beteiligung zur Folge hat, die de jure oder de facto eine Kontrolle über eine Gesellschaft ermöglicht, deren Wertpapiere am Markt gehandelt werden, das Recht aller Aktionäre auf Gleichbehandlung zu berücksichtigen.“ Der ergänzende Grundsatz Nr. 17 der Wohlverhaltensregeln bestimmt: „Jede Transaktion, die die Übertragung einer Kontrollbeteiligung im Sinne des allgemeinen Grundsatzes Nr. 3 zur Folge hat, darf nicht stillschweigend ohne Unterrichtung der anderen Aktionäre und der Aufsichtsbehörden vollzogen werden. Es ist wünschenswert, dass die Möglichkeit, ihre Wertpapiere zu den gleichen Bedingungen zu veräußern, allen Aktionären der Gesellschaft, deren Kontrolle übertragen wurde, geboten wird, außer wenn sie anderweitig einen Schutz genießen, der als gleichwertig betrachtet werden kann.“ Gemäß Art. 4 Art. 2 der Richtlinie 79/279/EWG des Rates vom 5. März 1979 zur Koordinierung der Bedingungen für die Zulassung von Wertpapieren zur amtlichen Notierung an einer Wertpapierbörse (ABl. L 66, S. 21) müssen die Emittenten von zur amtlichen Notierung zugelassenen Wertpapieren die in Schema C im Anhang dieser Richtlinie aufgeführten Pflichten einhalten. Der Anhang dieser Richtlinie enthält nämlich ein Schema C über die „Pflichten der Gesellschaft, deren Aktien zur amtlichen Notierung an einer Wertpapierbörse zugelassen sind“. Darin heißt es in Nr. 2 Buchst. a: „Die Gesellschaft muss den Aktionären, die sich in denselben Verhältnissen befinden, die gleiche Behandlung sicherstellen.“ Diese Bestimmung wurde in Art. 65 Art. 1 der Richtlinie 2001/34/EG des Europäischen Parlaments und des Rates vom 28. Mai 2001 über die Zulassung von Wertpapieren zur amtlichen Börsennotierung und über die hinsichtlich dieser Wertpapiere zu veröffentlichenden Informationen (ABl. L 184, S. 1), die Art. 111 Art. 1 die Richtlinie 79/279 aufgehoben hat, wieder aufgegriffen. Art. 65 der Richtlinie 2001/34 wurde allerdings gemäß Art. 32 Nr. 5 der Richtlinie 2004/109/EG des Europäischen Parlaments und des Rates vom 15. Dezember 2004 zur Harmonisierung der Transparenzanforderungen in Bezug auf Informationen über Emittenten, deren Wertpapiere zum Handel auf einem geregelten Markt zugelassen sind, und zur Änderung der Richtlinie 2001/34 (ABl. L 390, S. 38) mit Wirkung ab dem 20. Januar 2007 gestrichen. Art. 17 der Richtlinie 2004/109 („Informationspflichten der Emittenten von zum Handel an einem geregelten Markt zugelassenen Aktien“) bestimmt in Art. 1: „Ein Emittent von Aktien, die zum Handel an einem geregelten Markt zugelassen sind, muss allen Aktionären, die sich in der gleichen Lage befinden, die gleiche Behandlung sicherstellen.“ In den Erwägungsgründen 8 und 10 der Richtlinie 2004/25/EG des Europäischen Parlaments und des Rates vom 21. April 2004 betreffend Übernahmeangebote (ABl. L 142, S. 12) heißt es: „(8)      Im Einklang mit den allgemeinen Grundsätzen des Gemeinschaftsrechts und insbesondere dem Anspruch auf rechtliches Gehör sollten die Entscheidungen einer Aufsichtsstelle gegebenenfalls von einem unabhängigen Gericht überprüft werden können. … … (10)      Die Verpflichtung, allen Wertpapierinhabern ein Angebot zu unterbreiten, sollte nicht für diejenigen Kontrollbeteiligungen gelten, die zum Zeitpunkt des Inkrafttretens der nationalen Vorschriften zur Umsetzung dieser Richtlinie bereits bestehen.“ Diese Richtlinie findet gemäß Art. 1 Art. 1 Anwendung auf Übernahmeangebote in Bezug auf die Wertpapiere einer dem Recht eines Mitgliedstaats unterliegenden Gesellschaft, sofern deren Wertpapiere zum Handel auf einem geregelten Markt zugelassen sind. Art. 3 dieser Richtlinie („Allgemeine Grundsätze“) sieht in Art. 1 Buchst. a und Art. 2 Buchst. a vor: „(1)      Die Mitgliedstaaten stellen zur Umsetzung dieser Richtlinie sicher, dass die folgenden Grundsätze beachtet werden: a)      Alle Inhaber von Wertpapieren einer Zielgesellschaft, die der gleichen Gattung angehören, sind gleich zu behandeln; darüber hinaus müssen die anderen Inhaber von Wertpapieren geschützt werden, wenn eine Person die Kontrolle über eine Gesellschaft erwirbt. … (2)      Um die Beachtung der in Absatz 1 aufgeführten Grundsätze sicherzustellen, a)      sorgen die Mitgliedstaaten dafür, dass die in dieser Richtlinie vorgeschriebenen Mindestanforderungen eingehalten werden …“ Art. 5 der Richtlinie 2004/25 („Schutz der Minderheitsaktionäre, Pflichtangebot und angemessener Preis“) sieht in Art. 1 und 4 vor: „(1)      Hält eine natürliche oder juristische Person infolge ihres alleinigen Erwerbs oder des Erwerbs durch gemeinsam mit ihr handelnde Personen Wertpapiere einer Gesellschaft im Sinne des Artikels 1 Absatz 1, die ihr bei Hinzuzählung zu etwaigen von ihr bereits mittels solcher Wertpapiere gehaltenen Beteiligungen und den Beteiligungen der gemeinsam mit ihr handelnden Personen unmittelbar oder mittelbar einen bestimmten, die Kontrolle begründenden Anteil an den Stimmrechten dieser Gesellschaft verschaffen, so stellen die Mitgliedstaaten sicher, dass diese Person zum Schutz der Minderheitsaktionäre dieser Gesellschaft zur Abgabe eines Angebots verpflichtet ist. Dieses Angebot wird unverzüglich allen Wertpapierinhabern für alle ihre Wertpapiere zu einem im Sinne des Absatzes 4 angemessenen Preis unterbreitet. … (4)      Als angemessener Preis gilt der höchste Preis, der vom Bieter oder einer mit ihm gemeinsam handelnden Person in einem von den Mitgliedstaaten festzulegenden Zeitraum von mindestens sechs und höchstens zwölf Monaten vor dem Angebot gemäß Absatz 1 für die gleichen Wertpapiere gezahlt worden ist. …“ Art. 16 dieser Richtlinie („Andienungsrecht“) sieht vor: „(1)      Die Mitgliedstaaten stellen sicher, dass im Anschluss an ein an alle Wertpapierinhaber der Zielgesellschaft gerichtetes Angebot für sämtliche Wertpapiere die Absätze 2 und 3 Anwendung finden. (2)      Die Mitgliedstaaten stellen sicher, dass ein Inhaber verbleibender Wertpapiere von dem Bieter verlangen kann, dass er seine Wertpapiere gemäß den Bedingungen des Artikels 15 Absatz 2 zu einem angemessenen Preis erwirbt. (3)      Die Bestimmungen des Artikels 15 Absätze 3 bis 5 gelten entsprechend.“ In Art. 15 Art. 2 der Richtlinie, auf den Art. 16 Art. 2 verweist, wird der erforderliche Schwellenwert der Beteiligung auf 90 % des stimmberechtigten Kapitals festgelegt. Nach Art. 15 Art. 5, auf den Art. 16 Art. 3 der Richtlinie 2004/25 Bezug nimmt, stellen die Mitgliedstaaten sicher, dass eine angemessene Abfindung garantiert wird. Ausgangsverfahren und Vorlagefragen Die Audiolux SA und die anderen Klägerinnen des Ausgangsverfahrens (im Folgenden zusammen: Audiolux) sind Minderheitsaktionäre von RTL, deren Aktien an den geregelten Börsen von Luxemburg, Brüssel und London notiert waren. Wie aus der Akte hervorgeht, hielt GBL vor den Ereignissen, die Anlass zu dem Ausgangsrechtsstreit gegeben haben, 30 % der Aktien von RTL. Bertelsmann hielt einen Anteil von 80 % an der Bertelsmann Westdeutsche TV GmbH, die restlichen 20 % standen im Besitz der Westdeutsche Allgemeine Zeitungsverlagsgesellschaft E. Brost & J. Funke GmbH & Co. Die Bertelsmann Westdeutsche TV GmbH hielt 37 % der Aktien an RTL, die britische Gruppe Pearson Television einen Anteil von 22 % und den Rest, 11 % der Aktien, das breite Publikum, darunter Audiolux. Im Zuge mehrerer Transaktionen, die in der ersten Hälfte des Jahres 2001 stattfanden, übertrug GBL ihren Anteil von 30 % am Kapital von RTL an Bertelsmann im Austausch gegen 25 % an deren Kapital. Im weiteren Verlauf erwarb Bertelsmann im Dezember 2001 den Anteil von Pearson Television und betrieb RTL das „delisting“ ihrer Wertpapiere von der Londoner Börse, das am 31. Dezember 2002 wirksam wurde. Die Übertragung des von GBL gehaltenen Anteils an Bertelsmann war Gegenstand eines Urteils des Tribunal d’arrondissement (Luxemburg) vom 8. Juli 2003, das die von Audiolux erhobenen Klagen mit der Begründung abwies, dass sie auf keinen im luxemburgischen Recht anerkannten Rechtsgrundsatz gestützt seien. Bei diesen Klagen ging es insbesondere um die Gültigkeit der Transaktionen, die zur Übertragung dieses Anteils führte, und um den Ersatz des Schadens, der durch die Nichteinhaltung der Verpflichtung verursacht worden sei, den Klägern anzubieten, ihre Aktien an RTL gegen Aktien von Bertelsmann zu den gleichen Bedingungen zu tauschen wie denen, die mit GBL vereinbart worden seien. Nach diesem Urteil sieht das geltende luxemburgische Gesellschaftsrecht, wenn ein Großaktionär seine Aktien einem anderen Großaktionär überträgt, keinen Anspruch der Minderheitsaktionäre vor, ihre Aktien zu denselben Bedingungen zu übertragen. Auch das luxemburgische Börsenrecht könne nicht als Rechtsgrundlage für die zu prüfenden Forderungen dienen. Das Urteil stellt insbesondere fest, dass die Empfehlung 77/534 durch keine Bestimmung des luxemburgischen Rechts umgesetzt worden sei. Das „delisting“ der Wertpapiere von RTL von der Londoner Börse war Gegenstand eines Urteils des Tribunal d’arrondissement vom 30. März 2004, mit dem die von Audiolux erhobenen Klagen abgewiesen wurden, die u. a. die Verpflichtung betrafen, die Wertpapiere von RTL breiter in der Öffentlichkeit zu streuen und sie nicht von der Notierung an der Londoner Börse zurückzuziehen. Die Cour d’appel (Luxemburg) bestätigte nach Verbindung der beiden Rechtssachen diese Urteile, wobei sie in Bezug auf das Urteil vom 8. Juli 2003 ausführte, dass in dieser Rechtssache die Existenz eines allgemeinen Grundsatzes in Rede stehe, dem gemäß die Minderheitsaktionäre einer börsennotierten luxemburgischen Gesellschaft einen Anspruch auf Gleichbehandlung durch die Mehrheitsaktionäre bei der Übertragung eines bedeutenden Anteils an dieser Gesellschaft geltend machen könnten. In dieser Hinsicht vertrat die Cour d’appel die Auffassung, dass ein allgemeiner Gleichbehandlungsgrundsatz für Aktionäre im geltenden Recht nicht existiere und er nicht als Rechtsgrundlage für die Ansprüche der Berufungsklägerinnen dienen könne. Die von Audiolux erhobene Kassationsbeschwerde richtet sich nur gegen die das Urteil vom 8. Juli 2003 bestätigenden Feststellungen dieses Urteils. Audiolux rügt darin die Verletzung eines allgemeinen Grundsatzes der Gleichbehandlung der Aktionäre und verlangt, dass ihr dieselbe Behandlung gewährt werde, die GBL bei der Übertragung ihres Anteils an RTL auf Bertelsmann zuteil geworden sei und eine Kontrollprämie beinhaltet habe. Unter diesen Umständen hat die Cour de cassation beschlossen, das Verfahren auszusetzen und dem Gerichtshof folgende Fragen zur Vorabentscheidung vorzulegen: 1.      Gehen die Verweise auf die Gleichbehandlung von Aktionären und insbesondere auf den Schutz der Minderheitsaktionäre a)      in den Art. 20 und 42 der Zweiten „gesellschaftsrechtlichen“ Richtlinie 77/91, b)      im „dritten allgemeinen Grundsatz“ und im „ergänzenden Grundsatz Nr. 17“ der Empfehlung 77/534, c)      im Schema C Nr. 2 Buchst. a des Anhangs der Richtlinie 79/279 und in der Richtlinie 2001/34, d)      in Art. 3 Art. 1 Buchst. a der Richtlinie 2004/25 im Licht ihres achten Erwägungsgrundes auf einen allgemeinen Grundsatz des Gemeinschaftsrechts zurück? 2.      Falls die erste Frage bejaht wird: Gilt dieser allgemeine Grundsatz nur im Verhältnis zwischen einer Gesellschaft und ihren Aktionären, oder ist er vielmehr, insbesondere bei einer Gesellschaft, deren Aktien an einer Wertpapierbörse notiert sind, auch im Verhältnis zwischen den Mehrheitsaktionären, die die Kontrolle über eine Gesellschaft ausüben oder erwerben, und den Minderheitsaktionären dieser Gesellschaft anzuwenden? 3.      Falls die beiden vorausgehenden Fragen bejaht werden: War dieser Grundsatz im Hinblick auf die zeitliche Entwicklung der in Frage 1 genannten Verweise im Verhältnis zwischen Mehrheits- und Minderheitsaktionären im Sinne der Frage 2 schon vor dem Inkrafttreten der Richtlinie 2004/25 und im vorliegenden Fall bereits vor dem streitgegenständlichen Sachverhalt aus dem ersten Halbjahr 2001 anzuwenden? Zu den Vorlagefragen Zur Zulässigkeit Bertelsmann bestreitet die Zulässigkeit des Vorabentscheidungsersuchens, da der rechtliche und tatsächliche Rahmen der vorgelegten Fragen darin nicht hinreichend festgelegt worden sei. Zwar ist eine Vorlagefrage eines nationalen Gerichts unzulässig, wenn der Gerichtshof nicht über die tatsächlichen und rechtlichen Angaben verfügt, die für eine zweckdienliche Beantwortung der ihm vorgelegten Fragen erforderlich sind (vgl. Urteil vom 14. Dezember 2006, Confederación Española de Empresarios de Estaciones de Servicio, C‑217/05, Slg. 2006, I‑11987, Randnr. 28 und die dort angeführte Rechtsprechung), doch ist im vorliegenden Fall festzustellen, dass die Vorlageentscheidung die Bestimmung der Tragweite der vorgelegten Fragen erlaubt und den Beteiligten tatsächlich die Möglichkeit gegeben hat, gemäß Art. 23 der Satzung des Gerichtshofs Erklärungen abzugeben, wie aus dem Inhalt der in diesem Verfahren abgegebenen Erklärungen ersichtlich ist. Daher verfügt der Gerichtshof über hinreichende Angaben zum rechtlichen und tatsächlichen Rahmen des Ausgangsrechtsstreits, um die betreffenden Rechtsvorschriften der Gemeinschaft auszulegen und die vorgelegten Fragen sachdienlich zu beantworten. Zur ersten und zur zweiten Frage Mit diesen Fragen, die zusammen zu prüfen sind, möchte das vorlegende Gericht im Wesentlichen wissen, ob es im Gemeinschaftsrecht einen allgemeinen Rechtsgrundsatz betreffend die Gleichbehandlung von Aktionären gibt, vermöge dessen die Minderheitsaktionäre dadurch geschützt sind, dass der Hauptaktionär, der die Kontrolle über eine Gesellschaft erwirbt oder ausübt, verpflichtet ist, ihre Aktien zu den gleichen Bedingungen aufzukaufen wie denen, die beim Erwerb einer Beteiligung an dieser Gesellschaft vereinbart wurden, mit der dem Hauptaktionär die Kontrolle verschafft oder seine Kontrolle verstärkt wird. Insoweit nimmt das vorlegende Gericht Bezug auf mehrere Bestimmungen des abgeleiteten Gemeinschaftsrechts, nämlich die Art. 20 und 42 der Richtlinie 77/91, den dritten allgemeinen Grundsatz und den ergänzenden Grundsatz Nr. 17 der Wohlverhaltensregeln, Schema C Nr. 2 Buchst. a des Anhangs der Richtlinie 79/279 und Art. 3 Art. 1 Buchst. a der Richtlinie 2004/25 im Licht des achten Erwägungsgrundes dieser Richtlinie. Vorab ist darauf hinzuweisen, dass der bloße Umstand, dass es im abgeleiteten Gemeinschaftsrecht verschiedene Vorschriften zum Schutz von Minderheitsaktionären gibt, für sich genommen noch nicht für den Nachweis der Existenz eines allgemeinen Grundsatzes des Gemeinschaftsrechts genügt, insbesondere wenn ihr Anwendungsbereich auf sehr genau festgelegte und bestimmte Rechte beschränkt ist. Die Prüfung der vom vorlegenden Gericht genannten Vorschriften dient daher allein der Feststellung, ob diese Vorschriften schlüssige Indizien für die Existenz des gesuchten Grundsatzes bieten. Einen Indizwert haben diese Vorschriften nur, soweit sie zwingend formuliert sind (vgl. in diesem Sinne Urteile vom 23. November 1999, Portugal/Rat, C‑149/96, Slg. 1999, I‑8395, Randnr. 86, sowie vom 12. Juli 2001, Jippes u. a., C‑189/01, Slg. 2001, I‑5689, Randnr. 74) und sich der genaue Inhalt des gesuchten Grundsatzes aus ihnen ergibt (vgl. in diesem Sinne Urteil Jippes u. a., Randnr. 73). Erstens ist festzustellen, dass sich die oben genannten Vorschriften der Richtlinien 77/91 und 79/279 nur auf ganz bestimmte Situationen beziehen und keine Situation betreffen, wie sie im Ausgangsverfahren in Rede steht. Mit den Bezugnahmen auf den Schutz von Minderheitsaktionären in Art. 20 der Richtlinie 77/91 wird nicht auf die Existenz eines allgemeinen Grundsatzes des Gemeinschaftsrechts hingewiesen, sondern sollen lediglich, wie sich aus ihrem Wortlaut ergibt, die Ziele angegeben werden, die es den Mitgliedstaaten unter bestimmten Bedingungen erlauben, von der Anwendung von Art. 19 dieser Richtlinie abzusehen. Auch die in Art. 42 der Richtlinie 77/91 genannte Verpflichtung, die Gleichbehandlung der Aktionäre sicherzustellen, die sich in denselben Verhältnissen befinden, gilt, wie sich aus dem vorangestellten Nebensatz „für die Anwendung dieser Richtlinie“ ergibt, nur im Rahmen dieser Richtlinie, d. h., wie in deren fünftem Erwägungsgrund ausgeführt wird, bei Kapitalerhöhungen und Kapitalherabsetzungen. Somit ist diese Bestimmung auf Situationen anwendbar, die völlig verschieden sind von denen, auf die sich die Verpflichtung bezieht, die im Ausgangsverfahren nach dem von Audiolux behaupteten allgemeinen Grundsatz des Gemeinschaftsrechts dem Hauptaktionär auferlegt sein soll. Die Feststellung, dass die in dem erwähnten Art. 42 vorgesehene Regel der Gleichbehandlung der Aktionäre nach der Absicht des Gemeinschaftsgesetzgebers nicht dazu bestimmt ist, außerhalb des Rahmens der Richtlinie 77/91 angewandt zu werden, wird durch den Zweck dieser Richtlinie gestützt. Diese Richtlinie soll nämlich nur ein Mindestmaß des Schutzes für Aktionäre in allen Mitgliedstaaten sicherstellen (vgl. Urteile vom 12. März 1996, Pafitis u. a., C‑441/93, Slg. 1996, I‑1347, Randnr. 38, vom 19. November 1996, Siemens, C‑42/95, Slg. 1996, I‑6017, Randnr. 13, sowie vom 18. Dezember 2008, Kommission/Spanien, C‑338/06, Slg. 2008, I‑0000, Randnr. 23). Ferner ist darauf hinzuweisen, dass Art. 42 der Richtlinie 77/91 selbst im Rahmen dieser Richtlinie nicht als Ausdruck eines allgemeinen Grundsatzes des Gemeinschaftsrechts angesehen werden kann. Der Gerichtshof hat nämlich eine weite Auslegung dieser Vorschrift mit der Begründung abgelehnt, dass diese zur Folge hätte, Art. 29 Art. 4 der betreffenden Richtlinie über die Voraussetzungen, unter denen das Bezugsrecht beschränkt werden kann, seine praktische Wirksamkeit zu nehmen (vgl. Urteil Kommission/Spanien, Randnrn. 32 und 33). Zu Schema C Nr. 2 Buchst. a des Anhangs der Richtlinie 79/279, wonach die Gesellschaft den Aktionären, die sich in denselben Verhältnissen befinden, die gleiche Behandlung sicherstellen muss, genügt die Feststellung, dass diese Bestimmung inzwischen aufgehoben und durch Art. 17 der Richtlinie 2001/34 ersetzt worden ist, die gemäß ihrem Titel nur auf die Informationspflicht gegenüber den Inhabern von Wertpapieren anwendbar ist. Somit sind sowohl die Bestimmungen der Richtlinie 77/91 als auch die der Richtlinie 79/279, die vom vorlegenden Gericht angeführt werden, auf ganz bestimmte Sachlagen anwendbar, die sich deutlich von der im Ausgangsverfahren in Rede stehenden unterscheiden. Wie die Generalanwältin in Nr. 84 ihrer Schlussanträge ausgeführt hat, beschränken sich diese Bestimmungen ferner im Wesentlichen darauf, sehr spezifische gesellschaftsrechtliche Fallkonstellationen zu regeln, indem sie der Gesellschaft bestimmte Verpflichtungen zum Schutz aller Aktionäre auferlegen. Ihnen fehlt somit der allgemeine übergreifende Charakter, der sonst allgemeinen Rechtsgrundsätzen naturgemäß innewohnt. Zweitens ist, was den dritten allgemeinen Grundsatz und den ergänzenden Grundsatz Nr. 17 der Wohlverhaltensregeln und die Richtlinie 2004/25 betrifft, darauf hinzuweisen, dass weder in diesen Regeln noch in der Richtlinie ausdrücklich von der Existenz eines allgemeinen Grundsatzes des Gemeinschaftsrechts in Bezug auf den Schutz von Minderheitsaktionären die Rede ist. In Bezug auf die Wohlverhaltensregeln ist zum einen hervorzuheben, dass in Art. 2 ihres ersten allgemeinen Grundsatzes zwischen den geltenden Rechtsvorschriften und den Wohlverhaltensgrundsätzen unterschieden wird. Insoweit stellt dieser erste Grundsatz die auf dem Markt gebräuchlichen und die von den Wohlverhaltensregeln empfohlenen Grundsätze auf eine Stufe. Hieraus ergibt sich, dass diese Grundsätze gemäß den Wohlverhaltensregeln als Rechtsquelle denselben Wert haben wie die auf den Märkten gebräuchlichen Grundsätze. Eine solche Feststellung in Bezug auf die Rechtsnatur dieser Grundsätze ist aber unvereinbar mit der Hypothese, dass hinter dem dritten allgemeinen Grundsatz und dem ergänzenden Zusatz Nr. 17 der Wohlverhaltensregeln ein allgemeiner Grundsatz des Gemeinschaftsrechts steht. Zum anderen bringen weder der dritte allgemeine Grundsatz noch der ergänzende Grundsatz Nr. 17 die Pflicht zur Gleichbehandlung uneingeschränkt und zwingend zum Ausdruck. Insbesondere ist es gemäß Art. 2 des ergänzenden Grundsatzes Nr. 17 lediglich „wünschenswert“, allen Aktionären die Möglichkeit zu bieten, ihre Wertpapiere zu veräußern, und auch dies nur, soweit die Minderheitsaktionäre nicht anderweitig einen gleichwertigen Schutz genießen. In Anbetracht der in Randnr. 34 dieses Urteils zitierten Rechtsprechung steht eine solche Formulierung aber der Möglichkeit entgegen, aus diesen Bestimmungen die Existenz eines allgemeinen Grundsatzes des Gemeinschaftsrechts in Bezug auf den Schutz von Minderheitsaktionären herzuleiten. Die in Randnr. 6 der Empfehlung 77/534 getroffene Feststellung, wonach in den betroffenen Kreisen ein weitgehender Konsens über die Grundsätze der Wohlverhaltensregeln bestehe, ist somit unerheblich. Die Richtlinie 2004/25 verpflichtet in Art. 5 einen Aktionär, der die Kontrolle über eine Gesellschaft erworben hat, ein Pflichtangebot abzugeben. In Art. 16 sieht sie ein Andienungsrecht vor. Erstens jedoch weisen die auf das Pflichtangebot und das Andienungsrecht bezogenen Erwägungsgründe 2, 9 bis 11 und 24 der Richtlinie 2004/25 weder explizit noch implizit darauf hin, dass die von dieser Richtlinie aufgestellten Regeln aus einem allgemeinen Grundsatz des Gemeinschaftsrechts hervorgingen. Außerdem nehmen diese Erwägungsgründe keinen Bezug auf die Wohlverhaltensregeln oder auf die Richtlinien 77/91 und 79/279, so dass die Richtlinie 2004/25 nicht als die Umsetzung eines mit den Wohlverhaltensregeln oder den genannten Richtlinien begonnenen Vorhabens angesehen werden kann. Zweitens ist der Anwendungsbereich sowohl des Pflichtangebots als auch des Andienungsrechts gemäß Art. 1 der Richtlinie 2004/25 auf börsennotierte Gesellschaften beschränkt. Außerdem ist das Pflichtangebot gemäß Art. 5 Art. 1 der Richtlinie nur anwendbar, wenn eine Person aufgrund eines Erwerbs eine Beteiligung hält, die ihr die Kontrolle über diese Gesellschaft verschafft, und gilt das Andienungsrecht gemäß den Art. 15 und 16 dieser Richtlinie nur in Situationen, in denen ein Aktionär im Zuge eines öffentlichen Angebots mehr als 90 % des stimmberechtigten Kapitals erwirbt. Somit sind diese Bestimmungen der Richtlinie 2004/25 auf spezielle Situationen anwendbar, so dass aus ihnen kein allgemeiner Grundsatz mit einem bestimmten Inhalt abgeleitet werden kann. Ihnen fehlt auch, wie bereits in Bezug auf die Bestimmungen der Richtlinien 77/91 und 79/279 in Randnr. 42 dieses Urteils festgestellt, der allgemeine übergreifende Charakter, der allgemeinen Rechtsgrundsätzen naturgemäß innewohnt. Was insbesondere die Bestimmungen der Richtlinie 2004/25 angeht, auf die das vorlegende Gericht Bezug nimmt, ist festzustellen, dass im achten Erwägungsgrund dieser Richtlinie zwar von allgemeinen Grundsätzen des Gemeinschaftsrechts die Rede ist, dieser Erwägungsgrund aber nur auf Verfahrensgarantien abstellt und keinen Bezug zu einem Grundsatz der Gleichbehandlung von Aktionären aufweist. Ebenso wenig kann aus der Verwendung der Begriffe „Allgemeine Grundsätze“ in Art. 3 dieser Richtlinie geschlossen werden, dass der Gemeinschaftsgesetzgeber damit die in diesem Artikel genannten Grundsätze mit allgemeinen Grundsätzen des Gemeinschaftsrechts gleichzusetzen beabsichtigte. Wie aus der Wendung „zur Umsetzung dieser Richtlinie“ hervorgeht, handelt es sich nur um Leitprinzipien für die Umsetzung dieser Richtlinie durch die Mitgliedstaaten. Nach alledem ist festzustellen, dass die Bestimmungen des abgeleiteten Gemeinschaftsrechts, auf die das vorlegende Gericht Bezug nimmt, keine schlüssigen Indizien für die Existenz eines allgemeinen Grundsatzes der Gleichbehandlung von Minderheitsaktionären bieten. Außerdem ist noch zu prüfen, ob die von Audiolux geforderte Behandlung als spezielle Ausprägung des allgemeinen Gleichbehandlungsgrundsatzes im Bereich des Gesellschaftsrechts aufgefasst werden kann. Der allgemeine Gleichheitsgrundsatz besagt nach ständiger Rechtsprechung, dass vergleichbare Sachverhalte nicht unterschiedlich und unterschiedliche Sachverhalte nicht gleich behandelt werden dürfen, es sei denn, dass eine solche Behandlung objektiv gerechtfertigt ist (vgl. Urteil vom 16. Dezember 2008, Arcelor Atlantique et Lorraine u. a., C‑127/07, Slg. 2008, I‑0000, Randnr. 23 und die dort angeführte Rechtsprechung). Im vorliegenden Fall soll mit der von Audiolux geforderten Behandlung eine Verpflichtung begründet werden, die nur den Aktionär trifft, der die Kontrolle über eine Gesellschaft erwirbt oder seine Kontrolle verstärkt. Diese Pflicht zwänge ihn zum Vertragsabschluss mit allen Minderheitsaktionären zu denselben Bedingungen wie denen, die beim Erwerb einer die Kontrolle verschaffenden oder verstärkenden Beteiligung vereinbart wurden, und führte zu einem entsprechenden Recht aller Aktionäre, ihre Aktien an den Hauptaktionär zu verkaufen. Es ist zu bestimmen, ob die in der vorstehenden Randnummer dargestellten Gesichtspunkte als Ausdruck des allgemeinen Gleichbehandlungsgrundsatzes angesehen werden können. Was die Begründung der Pflicht des Hauptaktionärs und die Festlegung der mit ihr verbundenen Bedingungen betrifft, ist festzustellen, dass der allgemeine Gleichbehandlungsgrundsatz für sich genommen weder eine besondere Pflicht des Hauptaktionärs zugunsten der anderen Aktionäre entstehen lassen noch die spezielle Situation definieren kann, an die eine solche Pflicht anknüpft. Für die Begründung einer dem Hauptaktionär obliegenden Pflicht sowie die Festlegung der Bedingungen, die diese Pflicht auslösen, wäre nämlich eine Entscheidung darüber erforderlich, ob die Minderheitsaktionäre in der besonderen Situation, in der ein Aktionär die Kontrolle über eine Gesellschaft erwirbt oder verstärkt, einen besonderen Schutz benötigen, der dadurch verwirklicht werden muss, dass dem Hauptaktionär eine Pflicht auferlegt wird. Eine solche Entscheidung setzte die Abwägung sowohl der Interessen der Minderheitsaktionäre und des Mehrheitsaktionärs als auch der erheblichen Folgen auf dem Gebiet der Unternehmensakquisitionen voraus und bedürfte gemäß dem Grundsatz der Rechtssicherheit einer spezifischen Formulierung, damit die Betroffenen ihre Rechte und Pflichten eindeutig erkennen und sich darauf einstellen können (vgl. zu den Erfordernissen des Grundsatzes der Rechtssicherheit Urteil vom 10. März 2009, Heinrich, C‑345/06, Slg. 2009, I‑0000, Randnr. 44). Auch sind selbst unter der Annahme, dass die Minderheitsaktionäre eines besonderen Schutzes bedürfen, verschiedene Mittel zur Sicherstellung dieses Schutzes denkbar, unter denen eine Auswahl getroffen werden müsste. Die Wohlverhaltensregeln nehmen nämlich in ihrem ergänzenden Grundsatz Nr. 17 auf einen „gleichwertigen Schutz“ für die Minderheitsaktionäre Bezug, und in Randnr. 11 Buchst. C der Empfehlung 77/534 wird als Beispiel für einen solchen gleichwertigen Schutz die Begrenzung der Befugnisse des Hauptaktionärs genannt. Daher kann der allgemeine Gleichbehandlungsgrundsatz auch nicht die Auswahl zwischen verschiedenen denkbaren Mitteln des Schutzes der Minderheitsaktionäre bestimmen, wie sie in diesen Vorschriften des abgeleiteten Gemeinschaftsrechts empfohlen werden. Ein Grundsatz, wie er von Audiolux geltend gemacht wird, setzt gesetzgeberische Entscheidungen voraus, die auf der Abwägung der in Rede stehenden Interessen und im Vorhinein festgelegten klaren und detaillierten Regeln beruhen (vgl. entsprechend Urteile vom 15. Juli 1970, ACF Chemiefarma/Kommission, 41/69, Slg. 1970, 661, Randnrn. 18 bis 20, vom 5. März 1980, Ferwerda, 265/78, Slg. 1980, 617, Randnr. 9, sowie Beschluss vom 5. März 1999, Guérin automobiles/Kommission, C‑153/98 P, Slg. 1999, I‑1441, Randnrn. 14 und 15), und kann nicht aus dem allgemeinen Gleichbehandlungsgrundsatz abgeleitet werden. Die allgemeinen Grundsätze des Gemeinschaftsrechts haben nämlich Verfassungsrang, während der von Audiolux geltend gemachte Grundsatz durch eine Detailliertheit gekennzeichnet ist, die eine gesetzgeberische Ausarbeitung erforderlich macht, die auf Gemeinschaftsebene durch einen Rechtsakt des abgeleiteten Gemeinschaftsrechts erfolgt. Der von Audiolux befürwortete Grundsatz kann daher nicht als ein selbständiger allgemeiner Grundsatz des Gemeinschaftsrechts angesehen werden. Nach alledem ist auf die erste und die zweite Frage zu antworten, dass das Gemeinschaftsrecht keinen allgemeinen Rechtsgrundsatz enthält, vermöge dessen die Minderheitsaktionäre dadurch geschützt sind, dass der Hauptaktionär, der die Kontrolle über eine Gesellschaft erwirbt oder ausübt, verpflichtet ist, ihre Aktien zu den gleichen Bedingungen aufzukaufen wie denen, die beim Erwerb einer Beteiligung vereinbart wurden, mit der dem Hauptaktionär die Kontrolle verschafft oder seine Kontrolle verstärkt wird. In Anbetracht dieser Antwort ist die dritte Frage nicht zu beantworten. Kosten Für die Parteien des Ausgangsverfahrens ist das Verfahren ein Zwischenstreit in dem bei dem vorlegenden Gericht anhängigen Rechtsstreit; die Kostenentscheidung ist daher Sache dieses Gerichts. Die Auslagen anderer Beteiligter für die Abgabe von Erklärungen vor dem Gerichtshof sind nicht erstattungsfähig. Aus diesen Gründen hat der Gerichtshof (Vierte Kammer) für Recht erkannt: Das Gemeinschaftsrecht enthält keinen allgemeinen Rechtsgrundsatz, vermöge dessen die Minderheitsaktionäre dadurch geschützt sind, dass der Hauptaktionär, der die Kontrolle über eine Gesellschaft erwirbt oder ausübt, verpflichtet ist, ihre Aktien zu den gleichen Bedingungen aufzukaufen wie denen, die beim Erwerb einer Beteiligung vereinbart wurden, mit der dem Hauptaktionär die Kontrolle verschafft oder seine Kontrolle verstärkt wird. Unterschriften * Verfahrenssprache: Französisch.

61995CJ0057

sv

Domskäl 1 Republiken Frankrike har genom ansökan som inkom till domstolens kansli den 4 mars 1995 med stöd av artikel 173 första stycket i EG-fördraget väckt talan om ogiltigförklaring av en rättsakt som antagits av kommissionen och har titeln "Kommissionens meddelande om en inre marknad för pensionsfonder" (94/C 360/08) (EGT C 360, 1994, s. 7, nedan kallat meddelandet.). 2 Genom beslut av domstolens ordförande den 20 september 1995 har Konungariket Spanien tillåtits intervenera i målet till stöd för sökandens yrkanden. 3 Kommissionen framlade den 21 oktober 1991 ett förslag för rådet till direktiv om förvaltnings- och investeringsfrihet för fonder som inrättats av pensionskassor (EGT C 312, 1991, s. 3, nedan kallat förslaget till direktiv) med stöd av artikel 57.2 och artikel 66 i EEG-fördraget. Den 6 december 1994 drog kommissionen tillbaka sitt förslag på grund av att rådets godkännande inte erhållits. Den 17 december 1994 publicerade kommissionen meddelandet i Europeiska gemenskapernas officiella tidning. 4 Meddelandet innehåller en första del med titeln "Inledning och allmänna överväganden" i vilken kommissionen framhåller den ekonomiska och sociala vikten av pensionsfonder för den inre marknaden, nämner de inskränkningar som medlemsstaterna kan införa av försiktighetsskäl och uppräknar vissa principer om försiktig investering som alla pensionskassor borde tillämpa. Den andra delen av meddelandet, med titeln "Tolkning", innehåller först en definition av termerna "pensionskassor", "pensioner", "deltagande företag", "deltagande organ", "dotterföretag" och "intresseföretag" (punkt 2.1) och anger slutligen meddelandets tillämpningsområde (punkt 2.2). 5 Punkterna 2.3 och 2.4 i meddelandet lyder: "2.3 Investerings- och depositionstjänster 2.3.1 Den faktiska utövningen av den i fördraget föreskrivna fria rörligheten för tjänster, i detta fall investeringstjänster, förutsätter inte bara att tjänsteutövarna är fria att erbjuda sina tjänster överallt inom gemenskapen, utan även att kunderna är fria att välja en tjänsteutövare som är etablerad i en annan medlemsstat. Medan annan gemenskapslagstiftning reglerar tillstånd och den verksamhet som utövas av investeringsförvaltarna, är det nödvändigt att klargöra att pensionskassorna är fria att välja mellan dem som har tillstånd att tillhandahålla tjänsterna. De pensionskassor som har tillstånd att utnyttja de tjänster som en extern förvaltare erbjuder för förvaltningen av deras investeringar skall således inte vara förhindrade att för att förvalta hela eller en del av sina tillgångar välja en förvaltare som är etablerad i en annan medlemsstat och som har vederbörligt tillstånd att utöva denna verksamhet, detta i enlighet med rådets direktiv 89/646/EEG, 92/96/EEG eller 93/22/ EEG. 2.3.2 Likaledes skall de pensionskassor som har tillstånd att utnyttja de tjänster som externa organ erbjuder för att förvara och förvalta de tillgångar som omfattas av punkt 12 i bilagan till direktiv 89/646/EEG och av punkt C.1 i bilagan till direktiv 93/22/EEG inte vara förhindrade att för att erhålla dessa tjänster välja ett kreditinstitut eller värdepappersföretag som är etablerat i en annan medlemsstat och som har vederbörligt tillstånd i enlighet med ovannämnda direktiv. 2.3.3 Det är nödvändigt att pensionskassans tillsynsmyndighet får möjlighet att effektivt fullgöra sina tillsynsuppgifter när kassan själv inte kan eller vill tillhandahålla de upplysningar som rimligtvis kan begäras av den eller att vidta de åtgärder beträffande tillgångarna som faller utanför tillsynsmyndighetens omedelbara behörighet. Oavsett andra bestämmelser i detta meddelande och för tillsynen av kassan är det följaktligen önskvärt att medlemsstaterna kräver att alla avtal som sluts mellan en pensionskassa och tjänsteutövare som omfattas av första och andra styckena innehåller bestämmelser som ålägger tjänsteutövarna skyldigheten att tillhandahålla tillsynsmyndigheten alla upplysningar som är nödvändiga för att myndigheten skall få full kännedom om kassans tillgångar eller att efterkomma alla myndighetens anmodningar att förbjuda fri disposition av dessa tillgångar i fall dessa mål inte uppnås genom ett direkt ingripande mot pensionskassan från myndighetens sida när dessa upplysningar är nödvändiga för att myndigheten skall kunna utöva sin tillsyn. 2.3.4 För att de mål som anges i punkt 2.3.3 skall kunna uppnås är det önskvärt att varje medlemsstat utser en enda behörig myndighet som skall samarbeta med sina motsvarande myndigheter i andra medlemsstater. Kommissionen kommer att skicka en lista till medlemsstaterna över de myndigheter som medlemsstaterna har utsett för att följa denna punkt. 2.4 Fri investering av tillgångar 2.4.1 Det är önskvärt att de pensionskassor som är etablerade i en medlemsstat investerar alla sina tillgångar för att täcka sina förväntade framtida pensionsutbetalningar i enlighet med följande principer: a) Tillgångarna skall investeras i de anslutna personernas och förmånstagarnas intresse i enlighet med vad som är lämpligt med hänsyn till förpliktelsernas karaktär och varaktighet och kassans fondfinansieringsgrad samt med beaktande av de krav på säkerhet, kvalitet, likviditet och avkastning som kan ställas på pensionskassans portfölj som helhet. b) Tillgångarna skall spridas tillräckligt för att överdriven ackumulering av riskerna i portföljen som helhet skall undvikas. c) Investeringar i ett eller flera deltagande företag, dotterföretag, intresseföretag eller i ett eller flera deltagande organ skall begränsas till en försiktig nivå. Vid tillämpningen av dessa principer kan hänsyn tas till en försäkring som täcker risken för insolvens eller till en statlig garanti. 2.4.2 Medlemsstaterna kan utesluta tillgångar som har investerats i ett eller flera deltagande företag eller i ett eller flera intresseföretag från tillämpningsområdet för punkt 2.4.1 när a) alla medlemmar som betalar eller har betalat bidrag eller för vilkas räkning bidragen betalas eller har betalats till kassan är eller har varit - direktörer, styrelsemedlemmar eller aktieägare och antalet inte överstiger elva, som var för sig har samtyckt till investeringen eller - personer som driver företaget eller företagen i egenskap av egenföretagare och bolagsmän eller b) investeringen har skett innan förevarande meddelande antogs. Medlemsstaterna skall regelbundet undersöka de områden som undantagits enligt denna punkt för att avgöra huruvida det är berättigat att undantagen består. 2.4.3 En lämplig spridning av tillgångarna, däri inbegripen en spridning av tillgångar i andra valutor än den som pensionskassans skulder bestämts i är en viktig omständighet för att pensionskassorna skall kunna uppnå bästa möjliga avkastning av sina tillgångar inom ramen för en lämplig risktagningsnivå. I enlighet med bestämmelserna i fördraget skall medlemsstaterna inte ålägga pensionskassorna någon skyldighet att investera eller inte investera i bestämda kategorier av tillgångar och ej heller att investera i någon bestämd medlemsstat, såvida det inte är föranlett av försiktighetshänsyn. I synnerhet får de inte bestämma någon minimi- eller maximinivå på investeringarna i bestämda kategorier av tillgångar såvida inte sådana krav är berättigade av försiktighetsskäl, och de får inte införa regler i fråga om lokalisering av tillgångar eller valutakongruens som skulle kunna få den verkan att möjligheten till investeringar över gränserna begränsas. Alla begränsningar som införs av försiktighetsskäl måste också stå i proportion till de legitima syften som de tjänar. Under den första tiden får medlemsstaterna inte i något fall ålägga pensionskassorna skyldighet att inneha mer än 60 % av sina tillgångar i kongruenta valutor, med beaktande av kassornas eventuella instrument för valutakurssäkring, eftersom detta i allmänhet inte kan motiveras av försiktighetsskäl. Tillgångar i ecu anses som kongruenta i förhållande till envar av gemenskapens valutor. 2.4.4 Medlemsstaterna får inte ålägga en pensionskassa eller dess förvaltare någon skyldighet att i förväg inhämta godkännande eller till systematisk anmälan." Talans upptagande till sakprövning 6 Kommissionen har invänt att talan inte kan tas upp till sakprövning på den grund att meddelandet inte är en rättsakt som kan överklagas i enlighet med artikel 173 i fördraget. Den har anfört att meddelandet inte är avsett att ha någon rättsverkan och att den inte hade för avsikt att genom meddelandet ålägga medlemsstaterna skyligheter. Kommissionen har vidare förklarat att den, för att meddelandet skulle överensstämma med förslaget till direktiv, var tvungen att i meddelandet återge huvuddragen i det förslag till direktiv som den tvingades dra tillbaka, för att inte ge intrycket att tillbakadragandet av direktivet innebar att de däri angivna principerna övergavs. 7 Det bör erinras om att talan om ogiltigförklaring enligt fast rättspraxis kan föras beträffande varje av institutionerna vidtagen åtgärd, oavsett karaktär eller utformning, som är avsedd att ha rättsverkan (se dom av den 31 mars 1971 i mål C-22/70, kommissionen mot rådet, Rec. 1971, s. 263, punkt 42, och av den 16 juni 1993 i mål C-325/91, Frankrike mot kommissionen, Rec. 1993, s. I-3283, punkt 9). 8 I förevarande mål är det fråga om ett meddelande som har antagits av kommissionen och som har publicerats i sin helhet i serie C i Europeiska gemenskapernas officiella tidning. Som framgår av handlingarna i målet har denna rättsakt till syfte att tillkännage kommissionens allmänna inställning vad gäller tillämpningen av fördragets grundprinciper med avseende på pensionskassor. 9 För att kunna bedöma huruvida meddelandet syftar till att skapa nya rättsverkningar gentemot dem som en tillämpning av fördragets grundprinciper omfattar måste meddelandets innehåll undersökas. 10 Av detta följer att bedömningen av invändningen att målet inte kan tas upp till sakprövning måste göras tillsammans med bedömningen av själva saken. Saken 11 Till stöd för sin talan har Republiken Frankrike, stödd av Konungariket Spanien, för det första åberopat grunder som hänför sig till kommissionens bristande behörighet, till brott mot artikel 190 i EG-fördraget och till rättssäkerhetsprincipen. Republiken Frankrike har vidare gjort gällande att meddelandet är ogiltigt av det skälet att det därav skulle följa att de som innehar andelar av pensionsfonder behandlades på annat sätt än de som har livförsäkringar. 12 Vad beträffar kommissionens bristande behörighet har Republiken Frankrike i huvudsak anfört att meddelandet är en tvingande rättsakt, eftersom det av dess ordalydelse klart framgår att det ålägger medlemsstaterna nya skyldigheter och att det därför borde ha haft en bestämd rättslig grund för att dess lagenlighet skulle kunna kontrolleras. En jämförelse mellan texten i förslaget till direktiv och meddelandets text visar att en parallellitet föreligger, bland annat vad avser definitioner, tillämpningsområde och innehåll. Det faktum att meddelandet har publicerats efter det att förslaget till direktiv hade återtagits skulle enligt Republiken Frankrike visa att kommissionen genom meddelandet förökte uppnå att samma eller liknande regler tillämpades som dem i förslaget till direktiv. 13 Det bör således undersökas huruvida kommissionen genom meddelandet nöjer sig med att tydliggöra de bestämmelser om fri rörlighet för tjänster, etableringsfrihet och fri rörlighet för kapital som är tilllämpliga på pensionskassor, eller om den inför särskilda skyldigheter jämfört med dessa bestämmelser. 14 I detta hänseende har kommissionen för det första anfört att meddelandet inte har tvingande karaktär, eftersom ordet "måste" alltid föregås av ett verb som endast uttrycker en åsikt. Vidare har den gjort gällande att en analys av meddelandets innehåll visar att det är fråga om ett tolkningsmeddelande som är begränsat till att påminna om följderna av en direkt tillämpning på pensionskassorna av fördragets principer och som inte lägger några nya skyldigheter till dem som direkt följer av fördragets bestämmelser. Slutligen skulle enligt kommissionen meddelandet inte vara officiellt riktat till medlemsstaterna och inte ha delgivits dem. 15 För en mer detaljerad analys av de relevanta bestämmelserna i meddelandet hänvisas till punkt 17-19 i generaladvokatens förslag till dom. Det kan till en början konstateras att medlemsstaterna enligt första stycket i punkt 2.4.2 i meddelandet "Medlemsstaterna kan utesluta tillgångar som har investerats i ett eller flera deltagande företag eller i ett eller flera intresseföretag från tillämpningsområdet för punkt 2.4.1" när de villkor som därefter uppräknas har uppfyllts. 16 Vidare följer av andra stycket i punkt 2.4.3 i meddelandet att medlemsstaterna under den första tiden "inte i något fall får ålägga pensionskassorna skyldighet att inneha mer än 60 % av sina tillgångar i kongruenta valutor, med beaktande av kassornas eventuella instrument för valutakurssäkring, eftersom detta i allmänhet inte kan motiveras av försiktighetsskäl". 17 Slutligen föreskrivs i punkt 2.4.4 i meddelandet: "Medlemsstaterna får inte ålägga en pensionskassa eller dess förvaltare någon skyldighet att i förväg inhämta godkännande eller någon regelmässig anmälningsskyldighet." 18 Under dessa förhållanden kan först och främst konstateras att dessa bestämmelser i meddelandet är formulerade i tvingande ordalag. 19 Vidare kan konstateras att själva innehållet i punkterna 2.4.2, 2.4.3 och 2.4.4 i meddelandet visar att de inte kan anses ingå i EG-fördragets bestämmelser om fri rörlighet för tjänster, etableringsfrihet och fri rörlighet för kapital och endast syfta till att klargöra hur dessa skall tillämpas på ett korrekt sätt. 20 I detta hänseende bör det erinras om att dessa bestämmelser, som med direkt effekt förbjuder oberättigade inskränkningar i friheterna i fråga, inte som sådana är tillräckliga för att säkerställa att alla hinder för den fria rörligheten för personer, tjänster och kapital undanröjs och att de direktiv som förutses i fördraget på detta område har ett viktigt tillämpningsområde vad gäller åtgärder som skall främja en effektiv utövning av de rättigheter som tillerkänns genom dessa bestämmelser (se, beträffande rätten till fri etablering, dom av den 21 juni 1974 i mål C-2/74, Reyners (Rec. 1974, s. 631, punkt 29-31). 21 Det är just dessa åtgärder som är åsyftade i meddelandet och som dessutom var föremål för det förslag till direktiv som kommissionen drog tillbaka, eftersom "förhandlingarna med medlemsstaterna i rådet hade strandat" (punkt 1.4 i meddelandet). 22 Vad gäller kommissionens argument att meddelandet inte har delgivits medlemsstaterna, är det tillräckligt att framhålla att denna omständighet inte kan inverka på meddelandets tvingande karaktär. 23 Under dessa förhållanden kan det konstateras att meddelandet utgör en rättsakt som kan skapa egna rättsverkningar, skilda från dem som redan följer av fördragets bestämmelser om fri rörlighet för tjänster, etableringsfrihet och fri rörlighet för kapital och att det följaktligen kan vara föremål för en talan om ogiltigförklaring. 24 Vad beträffar kommissionens behörighet att anta en rättsakt som ålägger medlemsstaterna skyldigheter som inte är föreskrivna i ovannämnda bestämmelser i fördraget, bör det understrykas att en sådan behörighet inte någonstans framgår av fördraget och att i vilket fall som helst endast rådet har behörighet med stöd av artikel 57.2 och artikel 66 i fördraget att anta direktiv i syfte att samordna medlemsstaternas betämmelser i lagar och andra författningar beträffande upptagande och utövande av förvärvsverksamhet som egenföretagare. 25 Det framgår av ovanstående överväganden sammantagna, utan att det finns skäl att ta ställning till de andra grunder som Republiken Frankrike har anfört, att meddelandet är en rättsakt som har antagits av en institution som saknade behörighet att göra detta. 26 Följaktligen kan det konstateras att Republiken Frankrikes talan om ogiltigförklaring av meddelandet dels kan tas upp till sakprövning, dels är välgrundad. Beslut om rättegångskostnader Rättegångskostnader 27 Enligt artikel 69.2 i rättegångsreglerna skall tappande part förpliktas att ersätta rättegångskostnaderna. Eftersom kommissionen har tappat målet, skall den ersätta rättegångskostnaderna. Domslut På dessa grunder beslutar DOMSTOLEN följande dom: 28 Kommissionens meddelande 94/C 360/08 om en inre marknad för pensionsfonder ogiltigförklaras. 29 Kommissionen skall ersätta rättegångskostnaderna.

62001TJ0176

en

Legal framework Article 87 EC provides that, save as otherwise provided, State aid is incompatible with the common market in so far as it affects trade between Member States and is anticompetitive in that it favours certain undertakings or the production of certain goods. Article 88 EC governs cooperation between the Commission and the Member States as regards examination of existing aid systems and new aid systems. It authorises the Council to act in the event of aid which is incompatible with the common market and determines the powers of the Council. Article 174 EC provides that Community policy on the environment is to have as its objectives, inter alia, the protection and improvement of the quality of the environment and the protection of human health. Article 7 of Council Regulation (EC) No 659/1999 of 22 March 1999 laying down detailed rules for the application of Article [88] of the EC Treaty (OJ 1999 L 83, p. 1), on the decisions taken by the Commission to close the formal examination procedure, provides: ‘… The Commission shall as far as possible endeavour to adopt a decision within a period of 18 months from the opening of the procedure. This time limit may be extended by common agreement between the Commission and the Member State concerned.’ Article 6 of Commission Decision No 2496/96/ECSC of 18 December 1996 establishing Community rules for State aid to the steel industry (OJ 1996 L 338, p. 42), which was applicable until 22 July 2002, provided, in respect of the procedure: ‘1. The Commission shall be informed, in sufficient time to enable it to submit its comments, of any plans to grant or alter aid of the types referred to in Article 2 to 5. It shall likewise be informed of plans to grant aid to the steel industry under schemes on which it has already taken a decision under the EC Treaty. … 2. The Commission shall be informed, in sufficient time for it to submit its comments, and by 31 December 2001 at the latest, of any plans for transfers of State resources by Member States, regional or local authorities or other bodies to steel undertakings in the form of acquisition of shareholdings, provisions of capital, loan guarantees, indemnities or similar financing. … 5. If the Commission considers that a certain financial measure may represent State aid within the meaning of Article 1 or doubts whether a certain aid is compatible with the provisions of this Decision, it shall inform the Member State concerned and give notice to the interested parties and other Member States to submit their comments. If, after having received the comments and after having given the Member State concerned the opportunity to respond, the Commission finds that the measure in question is an aid incompatible with the provisions of this Decision, it shall take a decision not later than three months after receiving the information needed to assess the proposed measure. Article 88 of the [ECSC] Treaty shall apply in the event of a Member State’s failing to comply with that decision. 6. If the Commission fails to initiate the procedure provided for in paragraph 5 or otherwise to make its position known within two months of receiving full notification of a proposal, the planned measures may be put into effect provided that the Member State first informs the Commission of its intention to do so. …’ The Community guidelines on State aid for environmental protection (OJ 1994 C 72, p. 3; ‘the 1994 guidelines’), the period of validity of which expired on 31 December 1999 and was twice extended, until 30 June 2000 (OJ 2000 C 14, p. 8) and then until 31 December 2000 (OJ 2000 C 184, p. 25), were applicable in all the sectors governed by the EC Treaty, including those subject to specific Community rules on State aid (point 2). Those guidelines stated, at point 3, the conditions for the application of the rules on State aid, in particular for investment aid: ‘3.2.1. Aid for investment in land (when strictly necessary to meet environmental objectives), buildings, plant and equipment intended to reduce or eliminate pollution and nuisances or to adapt production methods in order to protect the environment may be authorised within the limits laid down in these guidelines. The eligible costs must be strictly confined to the extra investment costs necessary to meet environmental objectives. General investment costs not attributable to environmental protection must be excluded. Thus, in the case of new or replacement plant, the cost of the basic investment involved merely to create or replace production capacity without improving environmental performance is not eligible. … In any case aid ostensibly intended for environmental protection measures but which is in fact for general investment is not covered by these guidelines. …’ Point 3 of the 1994 Guidelines also defined the special conditions for authorisation of aid to help firms to adapt to new mandatory standards or to improve on mandatory environmental standards and also the conditions for the grant of aid in the absence of mandatory standards. The Community guidelines on State aid for environmental protection (OJ 2001 C 37, p. 3: ‘the 2001 Guidelines’), which replaced the 1994 Guidelines, provide at point 7 that they apply to aid to protect the environment in all sectors governed by the EC Treaty, including those subject to specific Community rules on State aid. As regards the reference to environmental standards, points 20 and 21 of the 2001 Guidelines state that if environmental requirements are to be taken into account in the long term, prices must accurately reflect costs and environmental protection costs must be fully internalised; accordingly, the Commission takes the view that the grant of aid is no longer justified in the case of investment designed merely to held firms to comply with existing or new Community technical standards, except in favour of small and medium-sized enterprises (SMEs) in order to enable them to adapt to new Community standards, and that it may prove a useful incentive for firms to achieve levels of protection higher than those required by Community standards. As regards the investments taken into consideration, point 36 (first sentence) of the 2001 Guidelines states: ‘The investments concerned are investments in land which are strictly necessary in order to meet environmental objectives, investments in buildings, plant and equipment intended to reduce or eliminate pollution and nuisances, and investments to adapt production methods with a view to protecting the environment.’ As regards the eligible costs, point 37 provides, in the first three paragraphs: ‘Eligible costs must be confined strictly to the extra investment costs necessary to meet the environmental objectives. This has the following consequences: where the cost of investment in environmental protection cannot be easily identified in the total cost, the Commission will take account of objective and transparent methods of calculation, e.g. the cost of a technically comparable investment that does not though provide the same degree of environmental protection. In all cases, eligible costs must be calculated net of the benefits accruing from any increase in capacity, cost savings engendered during the first five years of the life of the investment and additional ancillary production during that five-year period.’ The 2001 Guidelines state that they are to become applicable when they are published in the Official Journal of the European Communities (point 81), which they were on 3 February 2001. Furthermore, point 82 of those guidelines states: ‘The Commission will apply these guidelines to all aid projects notified in respect of which it is called upon to take a decision after the guidelines are published in the Official Journal, even where the projects were notified prior to their publication. …’ Background to the dispute In 1978 the Italian Autonomous Region of Friuli-Venezia Giulia adopted a number of measures designed to encourage the initiatives of industrial undertakings for environmental protection. The scheme in question, which results from Article 15(1) of Regional Law No 47 of 3 June 1978, was amended by Article 7 of Regional Law No 23 of 8 April 1982 and then by Article 34 of Regional Law No 2 of 20 January 1992. It was approved by the Commission (letter SG (92) D/18803 of 22 December 1992) and definitively adopted by Regional Law No 3 of 3 February 1993. Article 15(1) of Regional Law No 47 of 3 June 1978, as amended most recently by Regional Law No 3 of 3 February 1993, provides: ‘The regional administration is authorised to grant to industrial undertakings which have been in operation for at least two years and which propose to introduce or alter processes and production plant in order to reduce the quantity or danger of discharges, waste and emissions produced or noise nuisance or to improve the quality of working conditions, in accordance with the new standards fixed by the legislation applicable to the sector, financial assistance up to a maximum of 20% in equivalent gross subsidy of the costs considered eligible.’ In 1998, the Italian Autonomous Region of Friuli-Venezia Giulia voted for new credits to finance the aid scheme approved by the Commission in 1992. Article 27(c)(16) of Regional Law No 3 of 12 February 1998 on the refinancing of Regional Law No 2 of 20 January 1992 provided budget credits of ITL 4 500 million per annum for the period 1998-2000. That refinancing measure was approved by Commission Decision SG (98) D/7785 of 18 September 1998. Ferriere Nord SpA (‘Ferriere’) is an undertaking in the steel, mechanical and metallurgical industrial sector, situated in Osoppo, in the Autonomous Region of Friuli-Venezia Giulia. It makes steel products, some of which come under the ECSC Treaty while others come under the EC Treaty. The undertaking, which is one of the main European producers of electrowelded mesh, had a turnover of EUR 210 800 000 in 1999; of this, 84% was in Italy, 11% in the rest of the European Union and 5% in the rest of the world. By letter of 26 March 1997, Ferriere requested the Autonomous Region of Friuli-Venezia Giulia to make a financial contribution, under Article 15 of Regional Law No 47 of 3 June 1978, as amended, in order to … a new plant for the production of electrowelded mesh, which was technologically innovative and of such a kind as to reduce polluting and noise emissions and to improve working conditions. The total investment came to ITL 20 000 million. By Regional Decree of 8 October 1998, the Autonomous Region of Friuli-Venezia Giulia decided to grant Ferriere a contribution equal to 15% of the admissible cost, namely ITL 1 650 000 000 (EUR 852 154). By letter dated 18 February 1999, received by the Commission’s Directorate-General ‘Competition’ on 25 February, the Italian authorities notified the Commission, in the context of the procedure for systematic notification of projects involving the transfer of public resources for the benefit of steel industries provided for in Article 6(1) and (2) of Decision No 2496/96, of their intention to grant the steel undertaking Ferriere State aid for environmental protection, in application of Regional Law No 47 of 3 June 1978, as amended. The notification related to State aid for investment in continuous flow plant and in a new rolling line for welded steel mesh. Payment of the aid in respect of the second investment was suspended by the Italian authorities in order to prevent the problems which might arise if it had to be reimbursed pursuant to a Community decision finding it incompatible with the common market. By letter of 3 June 1999, the Commission informed the Italian Republic that it had decided to initiate the procedure provided for in Article 6(5) of Decision No 2496/96 concerning aid C 35/99 – Italy – Ferriere Nord (OJ 1999 C 288, p. 39). The Italian authorities informed the Commission, by letter of 3 August 1999 from the Autonomous Region of Friuli-Venezia Giulia to the Permanent Representation of Italy to the European Union, that the investment in respect of the rolling line fell within the scope of the EC Treaty, since the welded steel mesh manufactured with that equipment is not an ECSC product; that it satisfied objectives aimed at protecting health and the environment; and that the measure came within the framework of point 3.2.1 of the 1994 Guidelines. Ferriere and the European Independent Steelworks Association (EISA), by letters of 5 and 4 November 1999 respectively, also claimed that the relevant legal framework for the purposes of examining the aid measure was the EC Treaty. By letter of 25 July 2000, the Italian authorities informed the Commission that, at Ferriere’s request, they were withdrawing the part of the notification relating to the ECSC investment in respect of the continuous flow plant and confirmed the part of the notification relating to the investment in respect of the rolling line, which concerned non-ECSC steel products; and they requested the Commission to make a determination under Article 88(3) EC concerning the compatibility of the project with the common market. By letter of 14 August 2000, the Commission informed the Italian Republic that it had decided to initiate the procedure provided for in Article 88(2) EC concerning aid C 45/00 – Italy – Ferriere Nord SpA, towards investments in a new rolling line for welded steel mesh (OJ 2000 C 315, p. 4). The Commission stated, inter alia, in that decision that as Ferriere was an undertaking which did not keep separate accounts for its activities according to whether they came under the ECSC Treaty or the EC Treaty, it had to ensure that the aid did not benefit the ECSC activities. Ferriere submitted its comments in a letter of 13 November 2000, in which it emphasised the separation between its ECSC activities and its EC activities and stressed the importance of the environmental objective of its investment, stating that the aid came within the scheme approved in 1992 and that it was consistent with point 3.2.1 of the 1994 Guidelines. By letter to the Commission of 4 December 2000, the UK Iron and Steel Association stated that the aid should be examined from the aspect of the ECSC provisions and that the proposed investment had a manifestly economic purpose. In a letter dated 15 January 2001, the Italian Republic confirmed that the aid should be assessed in the light of the EC Treaty. On 28 March 2001, the Commission adopted Decision 2001/829/EC, ECSC on the State aid which Italy [was] planning to grant to Ferriere Nord SpA (OJ 2001 L 310, p. 22; ‘the contested decision’). The Commission states in the contested decision that the welded mesh, which will be manufactured in a separate unit of the undertaking using the new rolling line, is not an ECSC product and that the aid must therefore be assessed in the light of the EC Treaty. It states that the proposed financial assistance constitutes State aid. The Commission considers that the investment, which is intended to improve the undertaking’s competitiveness and to replace old equipment, is essentially based on economic reasons, that it would have been made in any event and that it does not justify the grant of aid for environmental protection. Its positive effects, from the point of view of environmental protection and working conditions, would be inherent in a new plant. The Commission observes that, in the absence of mandatory ecological standards requiring the construction of the new rolling line, the aid cannot be regarded as an individual application of a scheme which has already been approved. Last, it states that, on the assumption that the environmental purpose was predominant, it would not be possible to distinguish, within the total cost of the investment, the part attaching to environmental protection, as required by the 2001 Guidelines. Consequently, the Commission declares that the aid is incompatible with the common market and cannot be implemented. It orders the Italian Republic to comply with that decision. It terminates the procedure initiated in respect of aid C 35/99 – Italy – Ferriere Nord (see paragraph 20 above). Procedure By application lodged at the Registry of the Court of First Instance on 13 July 2001, Ferriere brought the present action on the basis of the fourth paragraph of Article 230 EC, Article 235 EC and the second paragraph of Article 288 EC. On 22 November 2001, the Italian Republic sought leave to intervene in support of the form of order sought by the applicant. By order of 14 January 2002, the President of the First Chamber, Extended Composition, granted that application. By decision of the Court of First Instance of 2 July 2003 (OJ 2003 C 184, p. 32), the Judge-Rapporteur was assigned, for the period 1 October 2003 to 31 August 2004, to the Fourth Chamber, Extended Composition, to which the case was consequently reallocated. By a measure of organisation of procedure notified to the parties on 28 October 2003, the Court requested the Commission and the Italian Republic to produce certain legislative and administrative documents concerning the aid scheme approved in 1992 and to state whether it had subsequently been amended. The applicant was also requested to indicate the factors which in its view made it possible to isolate the investment cost associated with environmental protection. By letters of 26 November 2003, the parties answered the Court’s requests. The parties presented oral argument and their answers to the questions put by the Court at the hearing on 15 January 2004. Forms of order sought by the parties Ferriere claims that the Court should: – annul the contested decision; – order the Commission to make good the harm caused to the applicant by that decision, together with interest at the statutory rate applicable in Italy and a sum taking account of monetary revaluation, both to be calculated on the amount of the aid as from 26 April 1999; – order the Commission to pay the costs. The Italian Republic claims that the Court should annul the contested decision. The Commission contends that the Court should: – dismiss the action; – order the applicant to pay the costs. The lawfulness of the contested decision In support of its action, Ferriere puts forward both procedural pleas and substantive pleas. Procedure The applicant develops six procedural pleas, alleging that the Commission was not lawfully entitled to initiate the formal aid examination procedure, that it did not observe the procedural time-limits and that it breached the rights of the defence, the principle of protection of legitimate expectations, the principle of sound administration and its obligation to state the reasons for its decision. First plea: the Commission was not lawfully entitled to initiate the formal aid examination procedure – Arguments of the parties Ferriere maintains that the Commission unlawfully initiated the formal procedure, first on 3 June 1999 and then a second time on 14 August 2000, as the aid constitutes a measure for the application of the authorised scheme. The Commission should have closed the file, notified in error, after declaring that it was compatible with the approved scheme. The initiation of the formal procedure in the circumstances of the present case thus constitutes a breach of the principles of protection of legitimate expectations and legal certainty. The Italian Republic, which alleges misuse of powers, claims that the Commission should have merely taken note of the notification and not examined it as an individual aid. The Commission contends that it was justified in initiating the formal examination procedure. First, it states that the Italian authorities notified the aid at the request of the Autonomous Region of Friuli-Venezia Giulia, since the aid was not considered to be covered by the approved scheme; that, in the second notification, of 25 July 2000, the Italian Government asked it to adopt a position on a plan to grant new aid within the meaning of Article 88(3) EC; and that, since it was not maintained that the aid was covered by the approved scheme, it had no reason to carry out further investigations. Second, when notifying the aid, the Italian authorities stated that there were no mandatory standards, contrary to the requirements of the approved scheme. The Commission further contends that, after finding, following verification, that the planned aid was not covered by an existing scheme, it then examined it in the light of the legislation in force. – Findings of the Court It is not in dispute that two decisions to initiate the formal procedure were notified to the Italian authorities, on 3 June 1999 and 14 August 2000. It follows from the Commission’s letter of 22 December 1992, referred to at paragraph 13 above, approving the aid scheme in favour of environmental protection proposed by the Autonomous Region of Friuli-Venezia Giulia, that the Commission determined the matter within the framework of the provisions of the EC Treaty, under which the scheme in question had been notified to it by the Italian authorities on 23 January 1992, and not within the framework of the ECSC Treaty. Also, in accordance with the requirements of Article 6(1) of Decision No 2496/96, which provides that the Commission is to be informed of plans to grant aid in respect of which it has already taken a decision under the EC Treaty, the Italian authorities on 18 February 1999 notified the planned aid in favour of environmental protection which they intended to grant to the applicant. The information given in that notification, to the effect that the aid was granted pursuant to Regional Law No 47 of 3 June 1978, as amended by Regional Law No 2 of 2 January 1992, ‘notified at the time to the European Community with a favourable outcome’, is immaterial, since approval had been given in the context of the EC Treaty and in such circumstances the abovementioned provisions of Decision No 2496/96 required the Member State to notified planned aid covered by the ECSC Treaty. Upon being notified of such planned aid, the Commission, when it had doubts as to its compatibility with the provisions of Decision No 2496/96 on aid to the steel industry, could lawfully, pursuant to Article 6(5) of that decision, cited at paragraph 5 above, initiate the formal procedure, as it did on 3 June 1999. Ferriere cannot therefore maintain that the Commission initially acted unlawfully in initiating the formal procedure. As regards the second initiation of the formal procedure, it should be borne in mind that, when the Commission has before it a specific grant of aid alleged to have been made in pursuance of a previously authorised scheme, it cannot at the outset examine it directly in relation to the Treaty. Prior to the initiation of any procedure, it must first examine whether the aid is covered by the general scheme and satisfies the conditions laid down in the decision approving it. If it did not do so, the Commission could, whenever it examined an individual aid measure, go back on its decision approving the aid scheme, which had already involved an examination in the light of Article 87 EC. This would jeopardise the principles of the protection of legitimate expectations and legal certainty. Aid which constitutes the strict and foreseeable application of the conditions laid down in the decision approving the general aid scheme is thus considered to be existing aid, which does not need to be notified to the Commission or examined in the light of Article 87 EC (Case C-321/99 P ARAP and Others v Commission [2002] ECR I-4287, paragraph 83, and the case-law cited). In the present case, when the Italian authorities withdrew part of the first notification and confirmed the notification in respect of the aid relating to the rolling line, on 25 July 2000, as stated at paragraph 23 above, they expressly requested the Commission to adopt a position on the compatibility of the planned aid with the common market pursuant to Article 88(3) EC, which concerns new aid, and not in the context of the permanent cooperation between the Commission and the Member States established by Article 88(1) EC, which is concerned with existing aid. Furthermore, while the letter from the Autonomous Region of Friuli-Venezia Giulia of 18 February 1999 attached to the notification of 18 February 1999, which remained valid for the part of the notification which was maintained, contained a reference to the approved scheme, the Italian authorities did not maintain that the aid in respect of Ferriere’s investment constituted a measure for the application of that scheme. Furthermore, and for the sake of completeness, although the approved scheme, cited at paragraph 13 above, concerns investments which bring improvements from the aspect of environmental protection or working conditions ‘in accordance with the new norms fixed by the legislation in the sector’, the abovementioned letter stated that Ferriere was not subject to mandatory norms or to other legal obligations, which on the face of it gave rise to doubt as to whether the notified project corresponded to the approved scheme. In those circumstances, in the light of the ambiguity of the letter of 15 February 1999 and of the fact that the Italian authorities did not maintain at the time of their second notification that the aid measure granted to Ferriere constituted a measure for the application of the approved scheme even though they twice took the initiative to notify the impugned aid project to the Commission, notifying it for the second time on the basis of Article 88(3) EC, as new aid the compatibility of which they expressly requested the Commission, in their letter of 25 July 2000, to determine, it does not appear that the Commission acted unlawfully in initiating the formal procedure for a second time. The reference which Ferriere and the Italian Republic make to the Italgrani and Tirrenia cases previously examined by the Court of Justice (Case C-47/91 Italy v Commission (‘ Italgrani ’) [1994] ECR I-4635 and Case C-400/99 Italy v Commission (‘ Tirrenia ’) [2001] ECR I-7303) is irrelevant. In those cases, the Commission had initiated the formal procedure following complaints and the Italian Government contended that the aid granted to the undertakings concerned fell, in Italgrani , within an approved scheme and, in Tirrenia ’s case, within a public service contract, so that it constituted existing aid ( Italgrani , paragraphs 6 and 12, and Tirrenia , paragraphs 8, 24 and 25). The Court of Justice stated in Italgrani that for the Commission to call in question ‘aid in strict conformity with the decision approving the aid scheme’ would jeopardise the principles of protection of legitimate expectations and legal certainty ( Italgrani , paragraph 24). The reasoning of the Court of Justice does not appear to be capable of being transposed to the present case, which concerns individual aid notified to the Commission as new aid pursuant to Article 88(3) EC. It follows from the foregoing that Ferriere cannot argue that the formal procedure was initiated unlawfully or that there has been a breach of the principles of protection of legitimate expectations and legal certainty. The first plea must therefore be rejected. Second plea: the Commission failed to observe the procedural time-limits – Arguments of the parties Ferriere claims that the Commission exceeded the procedural time-limits laid down in respect of State aid, from two aspects. First, the Commission initiated the formal procedure on 3 June 1999, more than three months after notification of the aid, when, according to the texts and the case-law, it ought to have adopted a decision within two months following notification of aid. Second, the Commission did not observe the period of 18 months prescribed by Article 7(6) of Regulation No 659/99 within which it must take a decision after initiating a formal procedure, as 20 months elapsed before the contested decision was adopted. Ferriere further submits that while the 18-month period is not mandatory, it can be extended only by common consent between the Commission and the Member State concerned. The Italian Republic maintains that the delay in adopting the contested decision constitutes a breach of Article 7(6) of Regulation No 659/1999 and that it did not agree to an extension of the period for closing the formal procedure. The intervener further contends that the Commission failed to observe the principle of loyal cooperation by declaring, in Article 3 of the contested decision, that the procedure initiated under the ECSC Treaty following the notification of 18 February 1999 was closed. The Commission contends that the plea alleging that the procedure was unduly long is unfounded. As regards the initiation of the formal procedure, it observes that the initial notification was effected on the basis of rules which proved to be irrelevant, so that it could not be compelled to react within the two-month period normally applicable, and that the Italian authorities had not informed it of their intention to implement the aid. As regards the duration of the formal examination procedure, the Commission claims that the period of 18 months in Article 7(6) of Regulation No 695/1999 is not mandatory. Furthermore, as the contested decision, dated 28 March 2001, was based on the second decision to initiate the formal procedure, dated 14 August 2000, the real duration of the procedure was seven and a half months. – Findings of the Court As regards the first decision to initiate the formal procedure, the relevant provisions, concerning a notification made under the ECSC Treaty, are those set out in Article 6(6) of Decision No 2496/96 and not, as the parties wrongly state, those of Article 4(5) of Regulation No 659/1999, which apply to the second notification. Article 6(6) of Decision No 2496/96 mentions a period of two months beyond which, if a formal procedure has not been initiated, the planned aid measures may be put into effect provided that the Member State has first informed the Commission of its intention. That provision does not impose on the Commission a period on pain of nullity but, in accordance with the principle of proper administration, invites it to act diligently and allows the Member State concerned to put the aid measures into effect once a period of two months has elapsed, subject to having previously informed the Commission that it intends to do so (Case 120/73 Lorenz [1973] ECR 1471, paragraph 6, and Case 84/82 Germany v Commission [1984] ECR 1451, paragraph 11). It is common ground that the Italian authorities did not inform the Commission of their intention to pay the aid. The intervener cannot claim that it did not grant an ‘extension’ of the period to the Commission, since such a mechanism is not provided for by Article 6(6) of Decision No 2496/96. Likewise, although the Commission, which had received notification on 25 February 1999, did not initiate the formal procedure until 3 June 1999, or three months and nine days later, that period, during which the Italian authorities did not contact the Commission according to the procedures laid down in the abovementioned provision, does not in the circumstances of the case appear excessive. In any event, it does not follow from the wording of Article 6(6) of Decision No 2496/96 that a formal procedure initiated more than two months after notification would for that reason be vitiated by nullity. Ferriere cannot therefore validly maintain that the contested decision is unlawful owing to the belated initiation of the formal procedure. As regards the time which the Commission took to adopt the contested decision, Article 7(6) of Regulation No 659/1999, cited at paragraph 4 above, which is applicable to the aid measure in question, provides that the Commission is as far as possible to endeavour to adopt a decision within 18 months from the opening of the procedure and that that period may be extended by common agreement between the Commission and the Member State concerned. In the present case, that period applies to the procedure which followed the second notification, made under the EC Treaty, and not, as the applicant contends, to the procedure which followed the first notification, made under the ECSC Treaty. Admittedly, the contested decision refers to both Treaties, mentions the first notification, effected on 25 February 1999 under the ECSC Treaty and, in Article 3, declares that the procedure initiated following that notification is closed. However, that first notification was withdrawn, as regards the planned ECSC aid which it mentions, on 25 July 2000, by the second notification. That second notification, which replaced the preceding notification, confirmed that the Commission was being requested to examine the impugned planned aid, this time by reference to the EC Treaty. On that point, the Italian authorities explained at the hearing the problems of characterisation which arise in the case of intervention in favour of steel undertakings such as the applicant, which operate within the sphere of both Treaties. Furthermore, the assessment of the time which elapsed with effect from the first decision initiating the formal procedure, taken on 3 June 1999, should be made in the light of Decision No 2496/96, which, however, does not specify a period within which a decision must be adopted following the opening of a formal procedure. Consequently, it is with effect from the decision to open the formal procedure adopted on 14 August 2000, which followed the second notification of the planned aid, based on the EC Treaty, that the duration of that procedure must be assessed, in the light of the requirements of Regulation No 659/1999. As the Commission adopted the contested decision on 28 March 2001, or 7 months and 14 days after initiating the formal procedure, the period of 18 months referred to at paragraph 65 above, which is indicative and can be extended, was complied with. The applicant is therefore not justified in maintaining that the Commission exceeded the periods laid down for adopting the contested decision. In any event, even on the assumption that the date initiating the formal procedure, namely 3 June 1999, were to be taken into consideration, the duration of the procedure would be a little under 22 months, which would not mean that the indicative period of 18 months mentioned above was unreasonably exceeded (Case T-190/00 Regione Siciliana v Commission [2003] ECR II-0000, paragraph 139). Nor does it appear that the Commission failed to fulfil its duty of loyal cooperation with the Italian Republic, in the circumstances of the present case, characterised by the fact that the undertaking engaged in two categories of activities and maintained a single set of accounts, that two successive notifications were submitted, under the ECSC Treaty and then under the EC Treaty, and that the Commission was required to ascertain the exact nature – ECSC or EC – of the activity benefiting from the aid. Article 3 of the contested decision, which declares that the procedure initiated following the notification made under the ECSC Treaty is closed, is limited, in that context, to drawing the necessary formal conclusion from the procedure initiated on 3 June 1999. It follows from the foregoing that Ferriere cannot validly maintain that the Commission failed to observe the procedural time-limits. The second plea must therefore be rejected. Third plea: failure to observe the rights of the defence – Arguments of the parties Ferriere maintains that the Commission failed to observe the rights of the defence in applying the successive guidelines on State aid for environmental protection. After initiating the formal procedure in accordance with the 1994 Guidelines, it adopted the contested decision on the basis of the 2001 Guidelines, without inviting the Italian Republic and interested parties to submit their comments in respect of the new guidelines. The Commission claims that, in the procedure involving the examination of State aid, the only party with rights of defence is the Member State, to which the decisions are addressed. The defendant further states that the applicant was informed of the opening of the formal examination procedures, that it twice submitted comments which were taken into account and that it could have submitted new comments following publication of the 2001 Guidelines. Furthermore, the criteria for assessment remained substantially unaltered when the new guidelines were published. – Findings of the Court It should first of all be noted that Ferriere’s plea must be examined not from the point of view of the rights of the defence, which only the States enjoy in State aid matters, but in consideration of the right which, pursuant to Article 88(2) EC, the ‘parties concerned’ have to submit comments during the review stage referred to in that provision (Joined Cases T-228/99 and T-233/99 Westdeutsche Landesbank Girozentrale and Land Nordrhein-Westfalen v Commission [2003] ECR II-435, paragraphs 122 to 125). It is common ground that, when the 2001 Guidelines were published, the parties concerned had already produced their comments, in consideration of the 1994 Guidelines. It follows from the 2001 Guidelines, and in particular from the introduction thereto, that they are intended to follow on from the 1994 Guidelines and define the Commission’s new approach in the light of both national and international developments in the concepts, regulations and policies relating to environmental protection. On the assumption that the Commission, as it considered it was entitled to do, could lawfully apply the new guidelines when it adopted the contested decision – a question which will be examined at paragraphs 134 to 140 below –, it would not have been able, without disregarding the procedural rights of the parties concerned, to have based its decision on new principles introduced by the 2001 Guidelines without inviting the parties concerned to submit their comments in that regard. It follows from the contested decision that the Commission declared the aid incompatible with the common market on two types of grounds, namely that the main reason for the investment was economic (recital 31), the advantages in environmental terms being marginal consequences of that investment (recital 33), and that the extra investment cost incurred in order to meet environmental objectives could not be isolated (recital 32). The principles laid down by the two sets of guidelines are, in the light of those grounds, substantially identical, as the Commission stated at recital 31 (footnote 3) to the contested decision. Like the 1994 Guidelines, the 2001 Guidelines provide that investment aimed at protecting the environment is eligible (point 3.2.1 of the 1994 Guidelines and point 36 of the 2001 Guidelines, cited at paragraphs 6 and 10 above respectively), the 1994 Guidelines expressly precluding the grant of aid ostensibly intended for environmental protection measures but in fact for general investment. Both sets of guidelines also contain the same method of calculating the cost eligible for aid (point 3.2.1 of the 1994 Guidelines and point 37, cited at paragraph 11 above, of the 2001 Guidelines). The applicant claimed at the hearing that the deletion of certain details in the 2001 Guidelines is not inconsequential, particularly as regards the new plant for which, it contends, the 1994 Guidelines permitted aid to be granted provided that the plant had a positive impact on the environment. On that point, Ferriere maintains in its written submissions that, since the 1994 Guidelines, at point 3.2.1, excluded, in the case of new or replacement investment, the cost of basic investment intended to create or replace production capacity without improving environmental performance, that meant, a contrario , that aid could be granted for new plant having a positive impact for environmental protection. In reality, however, the applicant’s observations concern the determination, envisaged at point 3.2.1 of the 1994 Guidelines, of the ‘eligible costs’ qualifying for an aid measure, which must be ‘strictly confined to the extra investment costs necessary to meet environmental objectives’. The guidelines, cited at paragraph 6, above stated that ‘[t]hus, in the case of new or replacement plant, the cost of the basic investment involved merely to create or replace production capacity without improving environmental performance is not eligible’. The terms of the 2001 Guidelines cannot therefore be regarded as containing an amendment to the previous provisions. In effect, whether the investment concerns new plant or old plant, only the extra cost associated with environmental protection can benefit from an aid measure; and although the 2001 Guidelines do not contain the same stipulation as the 1994 Guidelines, that same condition of eligibility for aid remains applicable. It therefore appears that the Commission did not derive from the new guidelines any principles or criteria for assessment which would have altered its analysis of the notified aid. In those circumstances, it was not required to consult the parties concerned again. The applicant was able to submit its comments, which are summarised in recitals 13 to 16 of the contested decision, on the principles and assessment criteria, substantially identical in both sets of guidelines, which led the Commission to declare the aid incompatible with the common market. The Commission did not therefore base its decision on grounds on which the applicant was unable to make known its comments and, accordingly, did not infringe Article 88(2) EC. Ferriere cannot therefore validly maintain that there was a breach of the rights of the defence, understood here as the procedural rights which Article 88(2) recognises to the ‘parties concerned’. Consequently, the third plea must be rejected. Fourth plea: breach of the principle of protection of legitimate expectations – Arguments of the parties Ferriere maintains that the Commission failed to provide the protection which ought to be given to a legitimate expectation of a procedural nature. Since the Commission never asked the Italian authorities or the applicant to produce documents establishing the environmental objective of the investment, it could not lawfully state in its decision that no documents had been provided to it in that regard. The Italian Republic submits that the Commission’s criticism in the decision that proof of the environmental purpose of the investment was not provided fails to observe the rules on the burden of proof, since in a procedure involving a review of compatibility with the Treaty and not a procedure for the approval of aid, the burden of proof was borne by the Commission. The Commission contends that it did not breach the principle of protection of legitimate expectations and that the Italian Government and the undertaking were clearly invited by the decisions initiating the formal procedure to adduce evidence of the environmental objective of the investment. – Findings of the Court This plea consists of two parts, concerning, first, the elements which the Commission should have requested from the parties concerned and, second, the rules on proof. First, Ferriere criticises the Commission for not having asked it or the Italian Republic to provide documentation relating to the environmental purpose of the investment, then for having stated in its decision that no evidence on that point had been provided (recital 30). The principle of protection of legitimate expectations on which the applicant relies means that in carrying out the procedure involving review of State aid, the Commission must take account of the legitimate expectations which the parties concerned may entertain as a result of what was said in the decision opening the procedure (Case T-6/99 ESF Elbe-Stahlwerke Feralpi v Commission [2001] ECR II-1523, paragraph 126) and, subsequently, that it does not base its final decision on the absence of elements which, in the light of those indications, the parties concerned were unable to consider that they must provide to it. It is apparent from the decision of 3 June 1999 initiating the formal procedure, referred to at paragraph 20 above, that the Commission stated in that decision that it had doubts that the principal objective of the investment was environmental protection, that it considered at that stage that its effect in that regard would be very limited and that the alleged advantages for environmental protection seemed to it to be more connected with the protection of the workers, which did not come under either the code on aid to the steel industry or the 1994 Guidelines. The Commission also pointed out that the decision to make the necessary investments for economic reasons owing to the age of the plant was not eligible for aid. In the decision of 14 August 2000 initiating the formal procedure, referred to at paragraph 24 above, the Commission gave an indication of its initial assessment of the investment from the point of view of environmental protection. It stated that the Italian authorities had not proved that the acquisition of the rolling line had as its main objective to improve environmental protection or the working conditions of the workforce and that it appeared to the Commission, on the contrary, that Ferriere had essentially sought to replace or increase its production capacity by acquiring very productive equipment. The Commission concluded that at that stage of its review the effects of the investment on working conditions and the environment appeared to constitute only very marginal consequences of the investment. Such reiterated information was sufficiently clear and precise for the Italian authorities and the applicant to consider that they were being invited to provide all the relevant evidence capable of showing that the investment had a principally environmental objective. Ferriere’s complaint alleging breach of a legitimate expectation of a procedural nature cannot therefore be upheld. Second, Ferriere claims that the Commission based its decision on presumptions without carrying out the specific checks which it was required to do. The Italian Republic further claims that proof of the non-environmental objective of the investment had to be adduced by the Commission and that the decision reverses the burden of proof. When the Commission decides to initiate the formal procedure, it is for the Member State and the potential recipient of the aid to put forward the arguments whereby they seek to show that the planned aid corresponds to the exceptions provided for in application of the Treaty, since the object of the formal procedure is specifically to ensure that the Commission is fully informed of all the facts of the case (see, to that effect, Germany v Commission , cited above, paragraph 13). Although the Commission is required to express its doubts clearly as to the compatibility of the aid with the common market when it opens a formal procedure in order to allow the Member State and other parties concerned to respond as fully as possible, the fact remains that it is for the applicant for the aid to dispel those doubts and to establish that its investment satisfies the condition on which it may be granted (see, to that effect, Case C-17/99 France v Commission [2001] ECR I-2481, paragraphs 41 and 45 to 49). It was therefore for the Italian Republic and Ferriere to establish that the investment in question was eligible for aid for environmental protection and, in particular, that it had the environmental objective required by the two sets of guidelines applicable in turn (see, to that effect, Joined Cases C-278/92 to C-280/92 Spain v Commission [1994] ECR I‑4103, paragraph 49, and Case C-113/00 Spain v Commission [2002] ECR I‑7601, paragraph 70). It is apparent from the case-file and, in particular, from the contested decision that the Commission, which had expressed its doubts as to the compatibility of the aid with the common market and received the comments of the interested third parties and the Italian Republic on the project in question, carried out a precise and properly reasoned analysis of the evidence submitted to it, at recitals 23 to 36 to the decision, as it was required to do. It follows from the foregoing that Ferriere cannot validly maintain that the Commission failed to observe the principle of protection of legitimate expectations during the administrative procedure. The fourth plea must therefore be rejected. Fifth plea: breach of the principle of sound administration – Arguments of the parties Ferriere maintains that the Commission failed to respect the principle of sound administration, by erring in its quest for the relevant legal basis – the ECSC Treaty and then the EC Treaty – and by embarking on a formal procedure in respect of a measure applying an authorised scheme. The Commission claims that it did not fail to respect the principle of sound administration. As two notifications were submitted to it, on the basis of the ECSC Treaty and then on the basis of the EC Treaty, it was required, in a case involving a steel undertaking which did not keep separate accounts, to examine the aid from the aspect of both Treaties. – Findings of the Court It is apparent from the case-file that Ferriere is a steel undertaking manufacturing products which in some cases come under the ECSC Treaty and in others the EC Treaty; that the Italian authorities first notified the aid in question under the ECSC Treaty; that during the administrative procedure the Italian Republic and Ferriere then stated that welded steel mesh (to be manufactured in the rolling line for which the investment was planned) was not an ECSC product but an EC product; and that a new notification was made under the EC Treaty. In that regard, the intervener explained at the hearing that it was difficult to determine the relevant legal framework in the case of undertakings whose activities are covered by both Treaties. Furthermore, in the case of a steel undertaking which, like Ferriere, does not keep separate accounts, the Commission was correct to ascertain that the aid in question would not be diverted to the ECSC activities ( ESF Elbe-Stahlwerke Feralpi v Commission , cited above, paragraphs 74 and 125). In those circumstances, the Commission cannot be imputed with alleged procedural errors, when it was not immediately certain whether the investment related to the ECSC Treaty or the EC Treaty; when the planned aid was notified to it successively under each of the two Treaties; and when in any event it was required to ascertain that the aid was not likely to benefit activities other than those in respect of which it would be granted. The Commission’s need to ascertain the legal basis on which to found its decision clearly cannot constitute a breach of the principle of sound administration. Furthermore, from a strictly procedural point of view, the fact of embarking upon two formal procedures does not in this case disclose a failure to observe the principle of sound administration when, as stated in response to the first plea (paragraphs 50, 54 and 57 above), both of those procedures were lawfully opened following the notifications submitted by the Italian authorities. As regards Ferriere’s argument concerning breach of the principle of sound administration owing to the opening of a formal procedure when the case involved a measure for the application of an approved scheme, that goes to the substantive question, which is whether, as the applicant maintains, the aid measure in question constituted such a measure, and it will be examined together with the first substantive plea (see paragraphs 116 to 128 below). It follows from the foregoing that Ferriere cannot validly maintain that the Commission failed to observe the principle of sound administration. The fifth plea must therefore be rejected. Sixth plea: breach of the obligation to state reasons – Arguments of the parties Ferriere maintains that the Commission did not sufficiently state the reasons for its decision by merely stating, at recital 30 (footnote 1), that no specific legal limits existed for the type of plant concerned. The Commission states that it could not rely on any grounds other than that it had found that no standards existed. – Findings of the Court It is settled case-law that the obligation to provide a statement of reasons laid down in Article 253 EC is an essential procedural requirement, as distinct from the question whether the reasons given are correct, which goes to the substantive legality of the contested measure. The statement of reasons must be appropriate to the act at issue and must disclose in a clear and unequivocal fashion the reasoning followed by the institution which adopted the measure in question in such a way as to enable the persons concerned to ascertain the reasons for the measure and to enable the competent court to exercise its power of review. The question whether the statement of reasons meets the requirements of Article 253 EC must be assessed with regard not only to its wording but also to its context and to all the legal rules governing the matter in question (Case C-350/88 Delacre and Others v Commission [1990] ECR I-395, paragraphs 15 and 16, and Case C-114/00 Spain v Commission [2002] ECR I-7657, paragraphs 62 and 63). In the light of that case-law, it does not appear that the Commission failed in the present case to fulfil its obligation to provide a sufficient statement of the reasons for the contested decision. The contested decision cites, at recital 1 (footnote 3), Article 15(1) of Regional Law No 47 of 3 June 1978, as amended (cited at paragraph 13 above), which provides that aid may be granted to investments made by industrial undertakings which adapt their processes or plant to new standards fixed by the legislation applicable to the sector. The contested decision refers at recital 14 to the applicant’s observations concerning the existence of mandatory limit values with which its plant complies and states in that regard, at recital 30 (footnote 1), that, contrary to the company’s contentions, no specific legal limits are prescribed for this kind of plant. The reason based on the absence of binding norms applicable to Ferriere’s plant is clearly stated in a legal and factual context which enabled the applicant to grasp its meaning. Ferriere cannot therefore validly maintain that the contested decision is vitiated by a failure to state reasons. Consequently, the sixth plea must be rejected. It follows from the foregoing that the six pleas relating to the procedure must be rejected in their entirety. Substance In support of its action, Ferriere develops substantive pleas of three types, alleging, first, that its investment constitutes a measure implementing an approved scheme and not new aid; second, that the contested decision should have been adopted on the basis of the 1994 Guidelines and not the 2001 Guidelines; and, third, that its investment pursues an environmental objective which renders it eligible on that basis for aid for environmental protection. First plea: Ferriere’s investment constitutes a measure implementing an approved scheme and not new aid – Arguments of the parties Ferriere maintains that its investment came under the regional scheme approved by the Commission in 1992 and was merely an implementing measure, so that by the contested decision the Commission failed to take account of its own decision authorising the aid. It submits that the Commission misinterpreted the aid scheme approved in 1992, as adaptation to ‘standards established by the legislation’ does not refer to adaptation to ‘mandatory environmental standards’ but may be understood as adaptation to purely indicative and therefore non-binding standards. That interpretation corresponds to the philosophy of the 1994 and 2001 Guidelines, which include that nature of the aid as an incentive. Furthermore, the 2001 Guidelines provide that aid may be authorised for investments carried out in the absence of mandatory standards. In addition, environmental standards concerning polluting emissions or sound nuisance and standards aimed at improving working conditions exist under national or Community provisions and were taken into account in the completion of the applicant’s new plant. The Italian Republic maintains that the aid comes under the scheme approved in 1992. In 1998, moreover, the Commission authorised the refinancing of that scheme in terms which show, as is also apparent from the 1994 and 2001 Guidelines, that the grant of aid is not subject to the existence of mandatory standards. The Commission therefore misinterpreted the approved scheme. The Commission claims that the aid in question is not compatible with the scheme approved in 1992. That scheme lays down as a condition of eligibility for aid that the investment concerned is aimed at adaptation to new standards in the sector. In the Commission’s submission, Ferriere’s previous plant satisfied the existing standards and the new plant has no connection with the entering into force of new standards. The standards to which the applicant refers are neither new nor binding, or indeed are relied on for the first time in the present proceedings. The Commission further states that the improvement of working conditions and hygiene or security measures taken inside the factories are not environmental protection measures. – Findings of the Court The question whether the impugned aid constitutes a measure for the implementation of the scheme approved in 1992 or new aid depends on the interpretation of the provision establishing that scheme, cited at paragraph 13 above, according to which investments intended to introduce improvements from the point of view of the environment or working conditions ‘in accordance with the new standards determined by the legislation in the sector’ are eligible for aid. It follows from the actual wording of that provision that standards must be applied in the sector in which the candidate for the aid is active, that they must have been recently introduced and that in order to be eligible the investment must bring the plant into conformity with those standards. That interpretation is corroborated by the circumstances in which, during the examination of the planned aid scheme, the condition relating to adaptation to new standards was introduced. It follows from two letters from the Commission to the permanent representation of Italy that in the first letter, dated 21 May 1992, the Commission had asked whether, according to the planned scheme, the grant of the aid was conditional upon conformity with new normative standards and that in the second, dated 9 September 1992, it stated unequivocally that ‘the aid [must] have as its objective to facilitate the adaptation of undertakings to new obligations imposed by the public authorities relating to the elimination of pollution’. No amendment was made to that scheme, particularly in the case of the condition concerning adaptation to new standards, when the Commission, by letter of 18 September 1998, gave its approval to the refinancing of the scheme approved in 1992. The summary of the authorised scheme in that letter cannot be interpreted as an amendment of the scheme. Incidentally, the Italian Republic and the Commission stated in their answers to the questions put by the Court, referred to at paragraph 36 above, that the procedure initiated in 1998 was aimed merely at the refinancing of the existing scheme and did not affect the content or the scope of that scheme. Ferriere’s request, dated 26 March 1997, to the Autonomous Region of Friuli-Venezia Giulia for aid did not mention any standard with which the plant sought to comply. Furthermore, the letter from the Region dated 15 February 1999 attached to the notification submitted by the Italian authorities on 18 February 1999, referred to at paragraphs 53 and 54 above, expressly states that there are no mandatory standards or other legal obligations to which the undertaking would be subjected and further states that the investment, made in order to improve the results from the environmental aspect, goes further than the Community standards. As stated at paragraphs 53 and 54 above, moreover, the Italian authorities did not maintain, at the time of the second notification, that the aid granted to Ferriere constituted a measure implementing the approved scheme. Admittedly, during the administrative procedure, Ferriere, in its letter of 13 November 2000, referred to at paragraph 25 above, made reference, without indicating the legal basis, to ‘limit values’ prescribed by the legislation in force, explaining that those values also complied with the guidelines in Council Directive 96/61/EC of 24 September 1996 concerning integrated pollution prevention and control (OJ 1996 L 257, p. 26), which was transposed into domestic law by Legislative Decree No 372 of 4 August 1999, i.e. at a date later than its application for aid and the notification of February 1999. However, those documents, which do not themselves contain any value in figures, merely make recommendations for the issue of authorisation in connection with industrial plant which bears no relation to the aid case in issue here. In its application, Ferriere also referred to Council Directive 86/188/EEC of 12 May 1986 on the protection of workers from the risks related to exposure to noise at work (OJ 1986 L 137, p. 28), implemented in Italy by Legislative Decree No 277 of 15 August 1991, and referred in a footnote to various measures of Community or national law laying down limit values with which its investment complies. The applicant refers, in Community law, to Council Directive 91/689/EEC of 12 December 1991 on hazardous waste (OJ 1991 L 377, p. 20), amended by Council Directive 94/31/EC of 27 June 1994 (OJ 1994 L 168, p. 28) and implemented in Italy by Legislative Decree No 22 of 5 February 1997. The applicant also mentions a number of measures of domestic law, namely Decree No 203 of the President of the Republic of 24 May 1988 on smoke and dust emissions in the atmosphere, Law No 447 of 26 October 1995 on emissions of noise nuisance outside industrial plant and one of its implementing regulations, Implementing Decree No 675900 of the President of the Council of Ministers of 14 November 1997. However, irrespective of the fact that on the date of the application for aid, 26 March 1997, those requirements were for the most part not new, Ferriere has not identified, either during the administrative procedure or during these proceedings, the standards which, in its submission, were provided for by those provisions and to which its investment was intended to adapt the industrial plant. As that information was not produced and thus could not be taken into consideration in drafting the contested decision, it cannot be relied on to challenge the legality of that decision (Case 234/84 Belgium v Commission [1986] ECR 263, paragraphs 11 and 16). As regards, moreover, the provisions of Community law on which the applicant relies, first, it is apparent that Directive 86/188 was concerned with the provision of information to and the protection and medical supervision of workers exposed to certain noise levels at their place of work, but does not deal with standards to be complied with by undertakings. Second, there is no indication in the file that Ferriere produces hazardous waste such as that referred to in Directive 91/689 and is therefore affected by the provisions of that directive. Thus, it must be held that Ferriere was not in a position to indicate, either during the administrative procedure or during the present proceedings, the precise new standards, applicable in the sector in which it is active, with which its investment was intended to comply. The arguments based on provisions of Community law or national law, which are not new or which have no connection with the grant of the aid in issue, are inadmissible in part, since they are raised for the first time before the Court, and unfounded in part, since they have no connection with the investment in question. The inevitable conclusion is that Ferriere has failed to establish the relationship between its investment and any new standards concerning its sector. Accordingly, there is no need to determine whether the standards referred to by the approved aid scheme are to be understood as mandatory or indicative standards or to ascertain whether any standard introduced after the commissioning in the 1970s of the plant to be replaced should be characterised as aid, as Ferriere maintains, as the applicant has failed to identify any standards whatsoever to which it wished to adapt its plant. Likewise, the argument that the 1994 and 2001 Guidelines would allow aid to be granted, by way of incentive, in the absence of mandatory standards or in circumstances where the investment goes beyond the standards to be complied with is of no relevance here, since the provision establishing the approved scheme requires that, in order to be eligible for aid, the investment must be aimed at the adaptation of the plant to new standards which apply to the sector. It follows from the foregoing that the Commission was correct to consider that the impugned aid could not be regarded as a measure implementing the approved scheme but was a new measure. It follows, moreover, that Ferriere’s argument, referred to at paragraph 102 above, that the Commission infringed the principle of sound administration by initiating a formal procedure in respect of a measure implementing an approved scheme cannot be upheld either. The first substantive plea must therefore be rejected. Second substantive plea: the contested decision should have been adopted in the light of the 1994 Guidelines and not the 2001 Guidelines – Arguments of the parties Ferriere claims that its investment should have been examined in the light of the 1994 Guidelines. It submits that the contested decision has an incorrect legal basis. The aid should have been evaluated on the basis of the criteria set out in the 1994 Guidelines and not by reference to those in the 2001 Guidelines. The Commission also failed to observe the principle of protection of legitimate expectations on that point. The applicant submits that, as interpreted by the Commission, point 82 of the 2001 Guidelines (cited at paragraph 12 above) is illegal. The new guidelines could be applied to aid which had already been notified only in so far as a formal procedure had not yet been initiated in respect of that aid. The Italian Republic claims that the aid should have been evaluated in the light of the 1994 Guidelines, which were in force when it was granted, on 8 October 1998, and not according to the law in force at the time of adoption of the contested decision. The Commission contends that the planned aid was incompatible with the common market in the light of the 2001 Guidelines and that it could not have been authorised under the 1994 Guidelines either. It further claims that the objection of illegality in respect of point 82 of the 2001 Guidelines was not raised in the application that that it is therefore inadmissible under Article 48(2) of the Rules of Procedure of the Court of First Instance. In any event, point 82 merely provides for the immediate application of the new system in accordance with the general principles of the application of the law ratione temporis , which does not breach the principle of protection of legitimate expectations. – Findings of the Court The compatibility with the common market of planned aid aimed at environmental protection is assessed in accordance with the combined provisions of Articles 6 EC and 87 EC and by reference to the Community guidelines which the Commission has previously adopted for the purposes of such an examination. The Commission is bound by the guidelines and notices that it issues in the area of supervision of State aid where they do not depart from the rules in the Treaty and are accepted by the Member States (Case C-351/98 Spain v Commission [2002] ECR I-8031, paragraph 53). The parties concerned are therefore entitled to rely on those guidelines and the Court will ascertain whether the Commission complied with the rules it has itself laid down when it adopted the contested decision (Case T-35/99 Keller and Keller Meccanica v Commission [2002] ECR II-261, paragraphs 74 and 77). In the present case, it must first of all be determined what Community guidelines on State aid in relation to environmental protection the Commission was required to apply when adopting its decision. The objection of illegality expressly raised in the reply is admissible, contrary to the Commission’s contention, since it constitutes the expansion, in paragraphs 12 to 18 of the reply, of a plea raised by implication in paragraph 54 of the application (see, to that effect, Case T-118/96 Thai Bicycle v Commission [1998] ECR II-2991, paragraph 142). It follows from points 81 and 82 of the 2001 Guidelines (see paragraph 12 above) that those guidelines entered into force on the date on which they were published, on 3 February 2001, and that the Commission was then required to apply them to all notified aid projects, even where they were notified prior to the publication of the Guidelines. Contrary to the applicant’s interpretation, the immediate application of the new guidelines is not subject to any reservation, and therefore does not preclude a case, such as this, in which a formal procedure has been initiated. First, what is stated at points 81 and 82, which are inspired by Article 254(2) EC on the entry into force of regulations and directives of the Council and of the Commission, proceeds from the principle that, subject to derogations, acts of the institutions are immediately applicable (Case 270/84 Licata v ESC [1986] ECR 2305, paragraph 31, and Case C-122/96 Saldanha and MTS [1997] ECR I-5325, paragraphs 12 to 14). Second, the principle of protection of legitimate expectations cannot be usefully invoked here, since, like the principle of legal certainty, it concerns situations existing before the entry into force of new provisions (Case C-34/92 GruSa Fleisch [1993] ECR I-4147, paragraph 22). Ferriere is not in such a situation, but in the temporary situation in which a Member State has notified a new aid project to the Commission and requested that it examine the compatibility of the aid with the Community rules, the grant of the aid being dependent on the outcome of that examination. Furthermore, and in any event, since the two successive sets of guidelines were essentially identical, as previously stated (see paragraph 77 above), the applicant’s legitimate expectation cannot have been affected. Consequently, the contested decision was adopted legally in application of the 2001 Guidelines, which entered into force on 3 February 2001. Third plea: Ferriere’s investment pursued an environmental objective which rendered it eligible on that basis for aid for environmental protection – Arguments of the parties Ferriere maintains that its investment was eligible for aid for environmental protection. It meets the objectives of the Community policy on the environment set out in Article 174 EC and satisfies the requirements of the Community directives and recommendations. The investment entails, in particular, improvements from the point of view of atmospheric pollution, the elimination of hazardous waste, noise nuisance and working conditions, the last two of which are expressly mentioned in the provision establishing the approved scheme. The applicant also claims that it was possible to isolate from the total cost the cost corresponding to environmental protection, which the region evaluated at ITL 11 000 million out of a total investment of ITL 20 000 million. The Commission failed to take account of the environmental purpose of the project and considered, arbitrarily, that the purpose of the investment was predominantly economic, whereas the objective of the new process was specifically to make the production system ecological. While it is logical that a new plant should be more economically efficient than an old one, the former rolling line was still perfectly satisfactory in functional and technological terms and was replaced by innovative equipment in order to eliminate the disadvantages which the old process represented for the environment. The Italian Republic claims that the investment in question was determined principally on grounds linked with environmental protection. The Commission contends that the aid was not justified in the present case, since the investment would have been made in any event for reasons unconnected with environmental protection; the reduction in nuisance and pollution was the necessary and intrinsic consequence of a predominant and inescapable economic and technological choice. Nor is it possible to isolate the additional costs associated with the environmental aspect. In addition, the documents produced for the first time at the stage of the reply, on the assumption that they are admissible, cannot have an impact on the legality of the contested decision, which was adopted in the light of the matters which came to its knowledge during the administrative procedure. – Findings of the Court The Commission declared the aid incompatible for the reasons stated at paragraph 30 above, namely that the investment, which was intended to replace old equipment by an innovative plant, was not based on environmental objectives but was being done for economic and industrial purposes, which precluded the grant of aid for environmental protection. It further considered that the advantages for environmental protection were inherent in the process, which did not make it possible to isolate from the total cost of the investment the part corresponding to environmental protection (recitals 29 and 31 to 33 to the decision). The benefit of the Community provisions on State aid for environmental protection depends on the purpose of the investment in respect of which aid is sought. Thus the 2001 Guidelines (points 36 and 37, cited at paragraphs 10 and 11 above), which are identical in that regard to the 1994 Guidelines (point 3.2.1, cited at paragraph 6 above), mention investments intended to reduce or eliminate pollution or nuisances, or to adapt production methods, and state that only the additional investment cost linked with environmental protection is eligible for aid. The eligibility for aid for environmental protection of an investment which meets, inter alia, economic considerations assumes that those considerations are not in themselves sufficient to justify the investment in the form chosen. It follows from the scheme of the 2001 Guidelines, which is identical in that regard to the scheme of the 1994 Guidelines, that any investment which adapts plant to standards, whether mandatory or not, national or Community, which exceeds such standards or which is carried out in the absence of any standards is not eligible for aid, but only investment whose very object is that environmental performance. The Commission was therefore entitled to declare the project incompatible with the common market in so far as it did not satisfy that requirement. It is therefore irrelevant that the applicant maintains that its investment brings improvements from the point of view of environmental protection, as is the fact that the contested decision recognises the advantages of the investment from the point of view of environmental protection or of the health and safety of workers. Admittedly, it is possible that a project should have an objective of improving economic productivity and at the same time an objective of environmental protection, but the existence of the second objective cannot be inferred from the mere finding that the new equipment has a less negative impact on the environment than the old equipment, which may be merely a collateral effect of a change in technology for economic purposes or of the renewal of used equipment. In order that a partially environmental object of the assisted investment may be accepted in such a case, it is necessary to establish that the same economic performance could have been obtained by using less costly, but more environmentally harmful, equipment. The outcome of the dispute therefore does not depend on whether the investment brings environmental improvements or whether it goes beyond existing environmental standards, but, primarily, on whether it was carried out in order to bring such improvements. On this point, the applicant maintains that the objective of the new process was to render the production system ecological, as explained in detail in annexes B and C to its request for aid dated 26 March 1997. Those documents confirm the technological advance represented by the new, fully-automated process for the production of welded steel mesh, which has the consequences of reducing noise from the plant and eliminating dust emissions. They therefore confirm the interest of such a plant from an economic and industrial point of view, an interest which suffices to justify the decision to make the investment. Ferriere also claims that its previous plant was still operating perfectly satisfactorily when it decided to replace it in order to acquire an innovative technique eliminating the environmental disadvantages of the old process. In that regard, the documents produced for the first time with the reply, which were therefore not communicated to the Commission during the administrative procedure, can have no impact on the lawfulness of the contested decision (see Belgium v Commission , paragraph 16). Incidentally, those documents show at the most that as early as 1993-1994 the undertaking was planning to acquire a new innovative plant. Furthermore, the fact, which seems to be accepted by the Commission at recital 29 to the contested decision, that the new rolling line did not entail an increase in production capacity does not establish the environmental objective of the investment. It is apparent, in short, that Ferriere had equipment more than 25 years old which it wished to replace by a new plant using a technologically innovative process incorporating the performance for environmental protection of any modern equipment. The inevitable conclusion is that the investment follows on from a decision of the undertaking to modernise its production equipment and that it would in any event have been made in that form. Consequently, the Commission did not make an error of assessment in taking the view that it was not established that the investment had a genuinely environmental purpose. The Commission was entitled to consider that the advantages of the investment for environmental protection were inherent in that innovative plant. Furthermore, the analysis of the advantages of the investment from the point of view of working conditions is not in contradiction with the grounds of which the applicant complains, since according to point 6 of the 2001 Guidelines actions aimed at safety and hygiene are not covered by those guidelines. Second, apart from finding that the investment had no environmental purpose, the contested decision states that the cost of the investment intended to protect the environment could not be isolated from the total cost of the operation. That ground of the contested decision is not superfluous, since if the project chosen entailed an additional cost by comparison with a different, hypothetical, project offering the same economic performance in less environmentally favourable conditions, it might be inferred that the investment had an environmental object (see paragraph 151 above). On that point, Ferriere claims that the environmental part of its investment corresponds to the part of the total costs of the investment which was recognised by the Autonomous Region of Friuli-Venezia Giulia as eligible for aid, namely ITL 11 000 million (EUR 5.68 million). When invited in a written question put by the Court, referred to at paragraph 35 above, to specify the evidence on the basis of which the additional investment cost of environmental protection could be evaluated at ITL 11 000 million of the ITL 20 000 million representing the total cost of the investment, Ferriere merely referred to the assessment made by the region. At the hearing, the applicant acknowledged that it was difficult to draw distinctions in the case of a process which in itself improves environmental protection and it indicated that the region had excluded general expenditure. The letters from Ferriere to the region, dated 26 May and 26 June 1998, which are on the file and which present the detailed budget of the investment broken down into its various components, do not answer the question. The Court has been given no further explanation which would enable it to understand the method followed and to conclude that the ITL 11 000 million correspond to the environmental cost of the investment. While it is possible to understand the difficulty in isolating the cost in a case such as this where the advantages for the environment are inherent in the process, the principles laid down in the 2001 Guidelines, which are similar to those in the 1994 Guidelines, preclude the total cost of an investment from being eligible for aid and require that the additional costs involved in attaining the objective of protecting the environment be identified. However, neither the applicant nor the Italian Republic has provided any explanation on that point. In particular, they have not indicated the procedure followed by the Autonomous Region of Friuli-Venezia Giulia in arriving at a determination of the amount of the investment eligible for aid. Consequently, the Commission could lawfully consider in the contested decision that it was not possible to isolate in the investment the expenditure specifically intended for environmental protection. Accordingly, the Commission was entitled to consider that Ferriere’s investment was not eligible for aid for environmental protection. It follows from all of the foregoing that the Commission could lawfully declare the aid incompatible with the common market. Ferriere and the Italian Republic are therefore not entitled to request annulment of the contested decision. The submissions seeking annulment of that decision must therefore be rejected. The application for compensation for the alleged harm Arguments of the parties Ferriere maintains that it suffered harm owing to the illegality of the contested decision, which impairs freedom of economic initiative and the right of property, to the initiation of the formal procedure and to the time taken to close it. As it was unable to have the aid which the region was prepared to grant it, it was required to borrow in order to finance the investment and was deprived of the possibility of using the amount advanced for other purposes. The applicant claims compensation for the period during which it was unable to have the aid. The compensation should correspond to an amount allowing it to pay the statutory interest and compensation for monetary devaluation and should be calculated as from 26 April 1999, which corresponds to the end of the two-month period following receipt of the notification, on 25 February 1999, and is the date on which the Commission should have recognised that the aid was compatible with the common market. The Commission contends that the conditions for engaging liability are not met. Among the fundamental rights, only those which protect legal certainty and legitimate expectations are in theory capable of being included in the category of rules whose breach may render the institutions liable. Furthermore, the serious and manifest nature of the breach is in any event absent in the present case. Last, the applicant does not show the alleged interference with freedom of economic initiative and the right to property. The Commission further contends that the alleged harm is neither certain nor determinable, as undertakings do not have a right to receive State aid, still less at a fixed date. Even on the assumption that the aid did come under an authorised scheme, the delay in paying it would not be imputable to the Commission but to the Italian authorities, who chose to notify the aid and then to suspend payment thereof. The claim for default interest is unfounded as regards reparation of harm. Last, as regards monetary depreciation, actual damage is not made out. Findings of the Court Ferriere’s claim for compensation, submitted on the basis of Articles 235 EC and 288 EC, seeks to establish the non-contractual liability of the Community owing to the harm allegedly caused to it as a result of the unlawfulness of the contested decision. According to established case-law, in order for the Community to incur non-contractual liability, the applicant must prove the unlawfulness of the alleged conduct of the institution concerned, actual damage and the existence of a causal link between that conduct and the damage pleaded (Case 26/81 Oleifici Mediterranei v EEC [1982] ECR 3057, paragraph 16, and Case T-40/01 Scan Office Design v Commission [2002] ECR II-5043, paragraph 18). If any one of those conditions is not satisfied, the action must be dismissed in its entirety and it is unnecessary to consider the other conditions for non-contractual liability (Case C-146/91 KYDEP v Council and Commission [1994] ECR I-4199, paragraphs 19 and 81, and Case T-170/00 Förde-Reederei v Council and Commission [2002] ECR II-515, paragraph 37). As the first condition of the which Community’s non-contractual liability within the meaning of the second paragraph of Article 288 EC, relating to the unlawfulness of the contested measure, is not fulfilled, the claim for compensation must be rejected in its entirety and there is no need to examine the other conditions of that liability, namely actual damage and the existence of a causal link between the Commission’s conduct and the damage pleaded. It follows from all the foregoing that the application must be dismissed in its entirety. Costs Under Article 87(2) of the Rules of Procedure, the unsuccessful party is to be ordered to pay the costs if these have been applied for in the successful party’s pleadings. Furthermore, Article 87(4) of the Rules of Procedure provides that the Member States are to bear their own costs when they have intervened in the proceedings. Since the applicant has been unsuccessful, it must be ordered to bear its own costs and to pay those incurred by the Commission. In accordance with Article 87(4) of the Rules of Procedure, the Italian Republic must be ordered to bear its own costs. On those grounds, THE COURT OF FIRST INSTANCE (Fourth Chamber, Extended Composition) hereby: 1. Dismisses the action; 2. Orders the applicant to bear its own costs and to pay those incurred by the Commission; 3. Orders the Italian Republic to bear its own costs. Legal Tiili Meij Vilaras Forwood Delivered in open court in Luxembourg on 18 November 2004. H. Jung H. Legal Registrar President – Language of the case: Italian.

61993CJ0255

es

Motivación de la sentencia 1 Mediante escrito presentado en la Secretaría del Tribunal de Justicia el 26 de abril de 1993, la Comisión de las Comunidades Europeas interpuso un recurso, con arreglo al artículo 169 del Tratado CEE, con el fin de que se declare que la República Francesa ha incumplido las obligaciones que le incumben en virtud del artículo 3 de la Directiva 85/339/CEE del Consejo, de 27 de junio de 1985, relativa a los envases para alimentos líquidos (DO L 176, p. 18; EE 15/06, p. 22; en lo sucesivo, "Directiva"), y del Tratado CEE, al no establecer y comunicar a la Comisión, dentro de los plazos señalados, los programas para reducir el peso y/o el volumen de los envases para alimentos líquidos, contenidos en los residuos domésticos que deben eliminarse definitivamente, previstos en dicha disposición. 2 El apartado 1 del artículo 3 de la Directiva obliga a los Estados miembros a establecer programas para reducir el peso y/o el volumen de los envases para alimentos líquidos, contenidos en los residuos domésticos que deben eliminarse definitivamente. El apartado 2 del mismo artículo precisa que los primeros programas cubrirán el período que comienza el 1 de enero de 1987 y que se comunicarán a la Comisión antes de dicha fecha. El apartado 3 prevé que los programas "se revisarán y actualizarán regularmente, al menos cada cuatro años, tomando en consideración el progreso técnico y la evolución de las condiciones económicas". 3 En virtud del apartado 1 del artículo 4, los Estados miembros, en el marco de dichos programas, deben adoptar, bien por vía legislativa o administrativa o bien por medio de acuerdos voluntarios, medidas dirigidas en particular a facilitar el relleno y/o el reciclado de los envases para alimentos líquidos, a desarrollar la educación de los consumidores en la materia, a favorecer la recogida y la transformación de los envases no rellenables, a fomentar nuevos tipos de envases, así como a conservar y, en la medida de lo posible, aumentar la proporción de envases rellenados y/o reciclados. Con arreglo al artículo 5, los Estados miembros deben velar por que el consumidor sea informado en cuanto a la posibilidad de rellenar los envases y en cuanto al importe del depósito. 4 Por último, el artículo 7 obliga a los Estados miembros a comunicar a la Comisión todas las disposiciones legales, reglamentarias y administrativas adoptadas, así como todos los acuerdos voluntarios previstos en el apartado 1 del artículo 4 y celebrados con vistas a la aplicación de la Directiva. 5 En virtud del artículo 8, los Estados miembros disponen de un plazo de veinticuatro meses, desde la notificación de la Directiva, para adoptar las medidas necesarias con el fin de atenerse a la misma. 6 La Directiva fue notificada al Gobierno francés el 3 de julio de 1985. Al no haber recibido ninguna comunicación de los programas previstos en el artículo 3, la Comisión, mediante escrito de 22 de julio de 1987, le instó a presentar sus observaciones de conformidad con el artículo 169 del Tratado. 7 En respuesta a este requerimiento, las autoridades francesas indicaron, en un escrito de 22 de septiembre de 1987, que se estaban negociando con los medios profesionales interesados programas de reducción del peso y del volumen de los envases para alimentos líquidos. Mediante escrito de 16 de marzo de 1988, dichas autoridades transmitieron a la Comisión proyectos de acuerdos voluntarios. Los acuerdos, celebrados el 9 de mayo de 1988 entre los poderes públicos y representantes de los profesionales interesados, fueron comunicados a la Comisión el 12 de agosto de 1988. Se trataba de seis contratos, relativos a seis tipos de envase diferentes: vidrio, plástico, acero, aluminio, cartón y envases retornables. 8 El 4 de noviembre de 1988, la Comisión preguntó a las autoridades francesas si se habían firmado los proyectos de contrato notificados el 16 de marzo de 1988. Dicha pregunta no tuvo respuesta. 9 El 2 de octubre de 1989, la Comisión dirigió al Gobierno francés un dictamen motivado, con arreglo al artículo 169 del Tratado, en el que le reprochaba el no haberle comunicado los programas previstos en el artículo 3 de la Directiva. Según la motivación de este dictamen, ni las acciones mencionadas en el escrito de 22 de septiembre de 1987 ni los proyectos de acuerdos correspondían al concepto de programa que figura en dicha disposición. 10 Al mantener las autoridades francesas, en su respuesta de 26 de octubre de 1989, que los acuerdos voluntarios comunicados constituían efectivamente los programas exigidos por la Directiva, la Comisión decidió interponer el presente recurso. Sobre la admisibilidad 11 Con carácter principal, el Gobierno francés solicita que se declare la inadmisibilidad del recurso, y ello por dos razones. Por una parte, el incumplimiento imputado cesó antes de que se enviara el dictamen motivado de 2 de octubre de 1989. Por otra parte, al no especificar sus imputaciones contra los acuerdos voluntarios hasta la fase del recurso, la Comisión amplió el objeto del litigio que resultaba del escrito de requerimiento y del dictamen motivado. 12 Estos dos motivos no pueden acogerse. 13 La procedencia del primero depende de la respuesta a la cuestión de si las acciones emprendidas y comunicadas el 12 de agosto de 1988 por las autoridades francesas a la Comisión constituyen programas en el sentido del artículo 3 de la Directiva. Ahora bien, esta cuestión se refiere al fondo del litigio. 14 En cuanto al segundo motivo, no es fundado. En efecto, el incumplimiento descrito en el recurso consiste en no haber comunicado los programas previstos en el artículo 3 de la Directiva, dos imputaciones que coinciden con las mencionadas en el escrito de 22 de julio de 1987 y en el dictamen motivado. 15 Por tanto, procede acordar la admisibilidad del recurso. Sobre el fondo 16 En su recurso, la Comisión alega, en primer lugar, que la Directiva hace una distinción entre las "medidas" y los "programas". Las "medidas", en el sentido del apartado 1 del artículo 4 de la Directiva, deben ser adoptadas por el Estado miembro "en el marco de los programas contemplados en el artículo 3 [...]". Esta distinción, añade, es confirmada por el hecho de que existen dos regímenes diferentes de comunicación, uno aplicable a los programas y previsto en el apartado 2 del artículo 3 y otro relativo a las medidas y contemplado en el artículo 7. 17 Según la Comisión, los acuerdos voluntarios comunicados por la República Francesa constituyen, a lo sumo, medidas en el sentido del apartado 1 del artículo 4. A diferencia de lo que ocurre con los programas establecidos con arreglo al artículo 3, añade la Comisión, estos acuerdos no contienen ni un compromiso por parte de las autoridades públicas, ni una presentación expresada numéricamente de los objetivos que han de alcanzarse, ni un calendario, ni un catálogo de las acciones previstas para realizarlos. 18 En cambio, la República Francesa considera haber cumplido la obligación de establecer programas, en el sentido del artículo 3 de la Directiva, mediante la celebración de acuerdos voluntarios que responden a los requisitos de la Directiva y que pueden, por tanto, contribuir a la realización de estos objetivos. 19 En primer lugar, todos estos acuerdos voluntarios implican, según ella, compromisos por parte de las autoridades públicas. En segundo lugar, la Directiva, en contra de lo que afirma la Comisión, no obliga a expresar numéricamente los objetivos de reducción perseguidos. En tercer lugar, al obligar a las autoridades competentes a formular un balance anual, a la vista del cual un comité de seguimiento decidirá sobre las acciones emprendidas y sobre las posibles orientaciones, los acuerdos voluntarios establecen indirectamente la obligación de prever calendarios para cada sector. 20 Para resolver el litigio, procede comprobar si los acuerdos voluntarios invocados por la República Francesa tienen todas las características de los programas de reducción contemplados en el artículo 3. 21 A este respecto, debe señalarse en primer lugar que, en contra de lo que pretende la Comisión, la Directiva no obliga a los Estados miembros a contraer compromisos unilaterales. 22 En cualquier caso, resulta que todos los acuerdos voluntarios comunicados a la Comisión implican compromisos por parte de todas las partes firmantes y, por tanto, también de las autoridades públicas francesas. En lo que respecta a los envases de vidrio, los poderes públicos aportan sus contribuciones de varias maneras, como el fomento de la recuperación, la asistencia técnica a las entidades locales y el establecimiento de un instrumento estadístico. En el ámbito de los envases de plástico, los poderes públicos se obligan a facilitar el intercambio de informaciones y la coordinación de las investigaciones y trabajos entre las entidades y las industrias, así como la concesión de las ayudas de Estado previstas en este sector. En lo que se refiere a los envases de acero, de aluminio y de cartón, se obligan a facilitar, en la medida de lo posible, las relaciones con las entidades locales, a favorecer especialmente los proyectos de inversión relativos a las operaciones de reciclado y a facilitar, en particular, la concesión de ayudas de Estado. Por último, en lo que respecta a los envases retornables, los poderes públicos deben velar especialmente por que se renueven y se respeten las instrucciones relativas a la utilización de los envases depositados en las entidades privadas. 23 En tales circunstancias, no se puede considerar que los acuerdos voluntarios de que se trata no constituyen programas de reducción por la sola razón de que no contienen un compromiso por parte de las autoridades públicas. 24 Sin embargo, no ocurre lo mismo con la imputación referente a la inexistencia de una expresión en cifras de los objetivos que han de alcanzarse, así como de un calendario preciso. 25 Como ha expuesto el Abogado General en el punto 19 de sus conclusiones, si bien la Directiva deja a los Estados miembros la función de determinar, según sus prioridades y su ritmo, sus objetivos concretos para reducir el peso y/o el volumen de los envases, les impone, para alcanzar dichos objetivos, la obligación de establecer programas antes del 1 de enero de 1987, así como de revisarlos y actualizarlos regularmente, al menos cada cuatro años. A este respecto, los Estados miembros deben comunicar a la Comisión, a su debido tiempo y antes del final de 1986, el compromiso de alcanzar dichos objetivos y las acciones, expresadas numéricamente, que pretenden adoptar o llevar a cabo en los ámbitos de que se trate, llegado el caso, de común acuerdo con los medios profesionales e industriales. Efectivamente, sólo a la vista de estas precisiones cuantitativas y temporales podrá apreciar la Comisión si las medidas previstas con arreglo al artículo 4 contribuyen realmente a la ejecución de los programas destinados a conseguir los objetivos de la Directiva. 26 En el presente asunto, debe señalarse que el acuerdo relativo al vidrio es el único que define objetivos numéricos precisos, ya que los demás acuerdos se limitan a establecer disposiciones generales no expresadas en cifras. En tales circunstancias, no puede considerarse que se cumplen los requisitos establecidos en el artículo 3. Estos requisitos se refieren, en efecto, a todos los envases mencionados en el artículo 2, a saber, los envases de vidrio, metal, plástico, papel o cualquier otro material. 27 En cuanto a la obligación de establecer un calendario para la realización de los programas, procede señalar que la aplicación de por lo menos cinco de los seis acuerdos de que se trata fue limitada a un período de treinta meses a contar desde el 10 de mayo de 1988, fecha de su firma, y que no son renovables automáticamente, mientras que el sexto, relativo al vidrio, no puede prorrogarse más allá del 31 de diciembre de 1992. Por tanto, no existe ninguna garantía de que los acuerdos serán revisados y actualizados regularmente, al menos cada cuatro años, de conformidad con el apartado 3 del artículo 3 de la Directiva. 28 A la vista de todo ello, procede considerar que los acuerdos de que se trata no tienen las características de los programas mencionados en el artículo 3 de la Directiva y, por tanto, declarar que, al no haber establecido, dentro de los plazos señalados, los programas para reducir el peso y/o el volumen de los envases para alimentos líquidos, contenidos en los residuos domésticos que deben eliminarse definitivamente, previstos en el artículo 3 de la Directiva 85/339, la República Francesa ha incumplido las obligaciones que le incumben en virtud de esta disposición y del Tratado CEE. 29 Por otra parte, en contra de lo que solicita la Comisión, este Tribunal no tiene que examinar el incumplimiento consistente en no haber comunicado a la Comisión los referidos programas, dado que la República Francesa no adoptó esos programas dentro del plazo fijado. 30 Así pues, procede declarar que la República Francesa ha incumplido las obligaciones que le incumben en virtud del artículo 3 de la Directiva 85/339, y del Tratado CEE, al no establecer, dentro de los plazos señalados, los programas para reducir el peso y/o el volumen de los envases para alimentos líquidos, contenidos en los residuos domésticos que deben eliminarse definitivamente, previstos en dicha disposición. Decisión sobre las costas Costas 31 A tenor del apartado 2 del artículo 69 del Reglamento de Procedimiento, la parte que pierda el proceso será condenada en costas, si así lo hubiera solicitado la otra parte. Por haber sido desestimados, en lo fundamental, los motivos formulados por la República Francesa, procede condenarla en costas. Parte dispositiva En virtud de todo lo expuesto, EL TRIBUNAL DE JUSTICIA decide: 1) Declarar que la República Francesa ha incumplido las obligaciones que le incumben en virtud del artículo 3 de la Directiva 85/339/CEE del Consejo, de 27 de junio de 1985, relativa a los envases para alimentos líquidos, y del Tratado CEE, al no establecer, dentro de los plazos señalados, los programas para reducir el peso y/o el volumen de los envases para alimentos líquidos, contenidos en los residuos domésticos que deben eliminarse definitivamente, previstos en dicha disposición. 2) Condenar en costas a la República Francesa.

61990CJ0145

da

1 Ved appelskrift, indleveret til Domstolens Justitskontor den 12. maj 1990, har Mario Costacurta, der er tjenestemand ved Kommissionen for De Europaeiske Faellesskaber, i medfoer af artikel 49 i EOEF-statutten samt de tilsvarende bestemmelser i EKSF- og Euratom-statutterne ivaerksat appel af en af Retten i Foerste Instans afsagt dom af 13. marts 1990. Ved dommen frifandt Retten sagsoegte i en af appellanten anlagt sag, hvorunder der var nedlagt paastand om, dels annullation af Kommissionens afgoerelser af 30. oktober 1987, 16. november 1987 og 26. april 1988, hvorved der blev meddelt afslag paa uddannelsestillaeg for datteren Nadia for perioden 1. april 1987 - 31. august 1987, dels udbetaling af tillaegget for den paagaeldende periode. 2 Til stoette for appellen - under hvilken han har nedlagt paastand for Domstolen om, at Rettens dom ophaeves - har appellanten paaberaabt sig tre appelgrunde. De to foerste angaar overtraedelse af artikel 3 i bilag VII til vedtaegten for tjenestemaend i De Europaeiske Faellesskaber (herefter benaevnt "vedtaegten") og det tredje den samlede tilsidesaettelse af artikel 2 og 3 i vedtaegtens bilag VII. Ifoelge appellanten har Retten overtraadt disse bestemmelser ved at antage, at hans datter ikke opfyldte betingelsen om regelmaessig heltidsundervisning ved en uddannelsesinstitution. 3 Vedroerende sagens faktiske omstaendigheder, retsforhandlingernes forloeb samt parternes anbringender og argumenter henvises i oevrigt til retsmoederapporten. Disse omstaendigheder omtales derfor kun i det foelgende i det omfang, det er noedvendigt for forstaaelsen af Domstolens argumentation. 4 Indledningsvis bemaerkes, at Nadia Costacurta ifoelge den afsagte dom var indskrevet for det akademiske aar 1986/1987 - der afsluttedes den 16. maj 1987 - ved undervisningen i international privatret ved universitetet i Paris-I med henblik paa eksamen efter videregaaende studier, men at hun i perioden 1. april 1987 - 31. august 1987 gennemfoerte et loennet praktikantophold i Bruxelles i Kommissionens tjenestegrene. Foerste appelgrund 5 Med den foerste appelgrund anfaegter sagsoegeren den fortolkning, Retten anlagde af betingelsen om "regelmaessig" undervisning ved en uddannelsesinstitution, jf. artikel 3, stk. 1, i vedtaegtens bilag VII. Retten henviser i sin dom til administrationschefernes afgoerelse 166/87 af 15. januar 1987, hvorefter "betingelsen om 'regelmaessig' modtagelse af undervisning i en uddannelsesinstitution, som angivet i artikel 3, stk. 1, i bilag VII er opfyldt, naar en elev eller en studerende foelger undervisningen ved en institution i mindst tre maaneder". I den forbindelse anerkendte Retten, at appellantens datter havde modtaget undervisning i en uddannelsesinstitution i en uafbrudt periode paa fire maaneder. Foelgelig goer appellanten gaeldende, at Retten urigtigt antog, at datterens modtagelse af undervisning i en uddannelsesinstitution ikke havde vaeret regelmaessig efter betydningen i naevnte artikel 3. 6 Denne appelgrund kan ikke tages til foelge. Den hviler paa en fejlagtig fortolkning af betingelsen "regelmaessig modtagelse af undervisning i en uddannelsesinstitution" og af naevnte afgoerelse 166/87. Afgoerelsen angaar alene, hvornaar der er stiftet ret til uddannelsestillaegget, og indebaerer ikke, at en saadan ret skal anerkendes for hele det akademiske aar, naar et forsoergelsesberettiget barn modtager undervisning ved en uddannelsesinstitution i en periode paa blot tre maaneder. Senere, og i overensstemmelse med, at tillaegget udbetales maanedligt, skal spoergsmaalet om, hvorvidt der bestaar ret til tillaegget, bedoemmes maaned for maaned. Heraf foelger, at retten til dette maanedlige tillaeg udloeber, naar studenten ophoerer med regelmaessigt at modtage undervisning ved institutionen. Anden appelgrund 7 Med den anden appelgrund paataler appellanten, at Retten ikke sidestillede det praktikantophold, datteren gennemfoerte ved Kommissionen mellem den 16. marts og den 31. juli 1987, med en "regelmaessig modtagelse af heltidsundervisning i en uddannelsesinstitution" efter betydningen i artikel 3, stk. 1. Ligesom for Retten goer han herved gaeldende, at praktikantopholdet blev gennemfoert med universitetets samtykke, og at der foreligger en praksis, som Kommissionen selv tilskynder til. 8 Denne appelgrund kan heller ikke tages til foelge. Som Retten antog, er et eventuelt samtykke eller en tilskyndelse fra den paagaeldende uddannelsesinstitution ikke tilstraekkelig til, at et praktikantophold, gennemfoert uden for institutionen, kan sidestilles med en regelmaessigt fulgt heltidsundervisning efter betydningen i artikel 3, stk. 1, i bilag VII. En saadan sidestilling kan kun vaere berettiget under hensyn til formaalet med artikel 3, saafremt praktikantopholdet betragtes som en integrerende del af laeseplanen ved uddannelsesinstitutionen, som tjenestemandens barn i medfoer af denne bestemmelse har pligt til at foelge regelmaessigt paa fuld tid. Heraf foelger, at Retten ved at afvise at sidestille praktikantopholdet med modtagelse af undervisning i en uddannelsesinstitution med den begrundelse, at "hverken sagens akter eller det af sagsoegeren i retsmoedet oplyste giver grundlag for at antage, at dette praktikantophold var anerkendt af det paagaeldende universitet som en del af den laeseplan, der foerer til naevnte hoejere universitetseksamen", har fortolket artikel 3, stk. 1, i bilag VII korrekt. Tredje appelgrund 9 Med den tredje appelgrund foreholder appellanten Retten, at den ukorrekt har begrundet sin afgoerelse vedroerende artikel 2 og 3 i vedtaegtens bilag VII. Herved goer han gaeldende, at Retten i dommens praemis 31 alene gentog Kommissionens opfattelse, hvorefter datterens praktikantophold udgjorde en erhvervsmaessig uddannelse efter betydningen i artikel 2 - om boernetilskud - i vedtaegtens bilag VII, skoent en given uddannelse kun kan betragtes som saadan, saafremt den gives paa grundlag af en laerlingekontrakt. 10 Heller ikke denne appelgrund kan tages til foelge. Retten har saaledes korrekt antaget, at de kriterier, der er afgoerende for udbetalingen henholdsvis af boernetilskud og uddannelsestillaeg, er forskellige, at retten til boernetilskud ikke automatisk giver ret til et uddannelsestillaeg, og at Kommissionen kunne udbetale det ene og naegte at udbetale det andet. 11 Det maa derfor fastslaas, at selv om Retten urigtigt havde lagt til grund, at det praktikantophold, appellantens datter gennemfoerte ved Kommissionen, udgjorde en erhvervsmaessig uddannelse efter betydningen i artikel 2, stk. 3, litra b), i bilag VII, ville dette vaere ganske irrelevant for appellantens ret til uddannelsestillaegget efter samme bilags artikel 3. 12 Det fremgaar af de ovenstaaende bemaerkninger, at ingen af appellantens appelgrunde har kunnet tages til foelge. Foelgelig vil appellen vaere at forkaste i det hele. Afgørelse om sagsomkostninger Sagens omkostninger 13 I henhold til procesreglementets artikel 69, stk. 2, paalaegges det den tabende part at betale sagens omkostninger. I medfoer af procesreglementets artikel 122 finder artikel 70 ikke anvendelse ved appel ivaerksat af institutionernes tjenestemaend eller oevrige ansatte. Da appellanten har tabt sagen, paalaegges det ham at betale appelsagens omkostninger. Afgørelse Paa grundlag af disse praemisser udtaler og bestemmer DOMSTOLEN 1) Appellen forkastes. 2) Det paalaegges appellanten at betale appelsagens omkostninger.

62007FJ0024

fi

Virkamiehet – Kanne – Edeltävä hallinnollinen valitus – Määräajat – Liittyminen oikeusjärjestyksen perusteisiin – Oikeuden vanhentuminen – Alkaminen uudelleen – Edellytys (Henkilöstösääntöjen 90 ja 91 artikla) Toimihenkilön ja toimielimen välillä tehdyn sopimuksen vaikutukset alkavat siitä, kun hän allekirjoittaa sopimuksen, ja sillä vahvistetaan siten, että kyseinen päätös voi olla toimihenkilölle vastainen toimi siltä osin kuin siinä vahvistetaan kaikki seikat. Koska henkilöstösääntöjen 90 ja 91 artiklassa vahvistetuilla määräajoilla pyritään varmistamaan oikeudellisten tilanteiden varmuus, ne kuuluvat oikeusjärjestyksen perusteisiin ja velvoittavat asianosaisia ja tuomioistuinta. Ainoastaan uusien ja olennaisten seikkojen olemassaolo voi olla hyväksyttävä peruste toimihenkilön palkkaluokan määrittämistä koskevan päätöksen kaltaiseen päätökseen kohdistuvan oikaisuvaatimuksen esittämiselle, jos sitä ei ole riitautettu henkilöstösääntöjen 90 ja 91 artiklan mukaisissa määräajoissa. Jotta seikka olisi ”uusi”, edellytetään, että se ei ole ollut eikä ole voinut olla kantajan eikä hallinnon tiedossa lopulliseksi tullutta aikaisempaa päätöstä tehtäessä. Jotta seikka olisi ”olennainen”, edellytetään, että kyseinen seikka voi muuttaa olennaisesti kantajan tilannetta, joka on alun perin esitetyn vaatimuksen perustana ja jonka perusteella lopulliseksi tullut aikaisempi päätös on tehty. (ks. 53 ja 55–57 kohta) Viittaukset: Yhteisöjen tuomioistuin: asia 231/84, Valentini v. komissio, 26.9.1985 (Kok., s. 3027, 14 kohta) Ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin: asia T‑16/97, Chauvin v. komissio, 11.7.1997 (Kok. H., s. I‑A‑237 ja II‑681, 32 kohta); asia T‑186/98, Inpesca v. komissio, 7.2.2001 (Kok., s. II‑557, 50 ja 51 kohta); yhdistetyt asiat T‑137/99 ja T‑18/00, Martínez Páramo ym. v. komissio, 11.7.2002 (Kok. H., s. I‑A‑119 ja II‑639, 56 kohta) ja asia T‑406/03, Ravailhe v. alueiden komitea, 14.2.2005 (Kok. H., s. I‑A‑19 ja II‑79, 57 kohta) Virkamiestuomioistuin: asia F‑49/07, R v. komissio, 19.2.2008 (ei vielä julkaistu oikeustapauskokoelmassa; tuomioon on haettu muutosta, jota koskeva asia T-156/08 P on vireillä ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimessa) ja asia F‑141/07, Maniscalco v. komissio, 10.7.2008 (25 kohta, ei vielä julkaistu oikeustapauskokoelmassa)

62008TJ0072

fr

Recours formé contre la décision de la deuxième chambre de recours de l’OHMI du 21 novembre 2007 (affaire R 1515/2006‑2), relative à une procédure d’opposition entre Eurowings Luftverkehrs AG et Travel Service a.s. Données relatives à l’affaire Demandeur de la marque communautaire : Travel Service a.s. Marque communautaire concernée : Marque communautaire figurative smartWings pour des produits et services des classes 16, 21, 37, 39, 41 et 43 – demande n° 3650595 Titulaire de la marque ou du signe invoqué à l’appui de l’opposition : Eurowings Luftverkehrs AG Marque ou signe invoqué à l’appui de l’opposition : Marque verbale nationale et internationale EuroWings pour des produits et services des classes 16 et 41, marque verbale nationale et internationale EUROWINGS pour des produits et des services des classes 39 et 42, ainsi que la marque verbale nationale WINGSGLASS pour des produits et services des classes 16, 39, 41 et 42 Décision de la division d’opposition : Accueil partiel de l’opposition Décision de la chambre de recours : Rejet du recours Dispositif 1) Le recours est rejeté. 2) Travel Service a.s. est condamnée à supporter, outre ses propres dépens, les dépens de l’Office de l’harmonisation dans le marché intérieur (marques, dessins et modèles) (OHMI) et de Eurowings Luftverkehrs AG.

61997CJ0443

fi

Tuomion perustelut 1 Espanjan kuningaskunta on nostanut EY:n perustamissopimuksen 173 artiklan (josta on muutettuna tullut EY 230 artikla) nojalla kanteen, joka on saapunut yhteisöjen tuomioistuimeen 23.12.1997 ja jossa kantaja vaatii, että yhteisöjen tuomioistuin kumoaa 15.10.1997 hyväksytyt komission sisäiset suuntaviivat, jotka koskevat nettomääräisiä rahoituskorjauksia asetuksen (ETY) N:o 2052/88 soveltamisesta rakennerahastojen toiminnan yhteensovittamisen osalta toisaalta keskenään ja toisaalta Euroopan investointipankin toiminnan ja muiden rahoitusvälineiden kanssa 19 päivänä joulukuuta 1988 annetun neuvoston asetuksen (ETY) N:o 4253/88 (EYVL L 374, s. 1) 24 artiklan soveltamisen yhteydessä, sellaisena kuin kyseinen asetus on muutettuna 20.7.1993 annetulla neuvoston asetuksella N:o 2082/93 (EYVL L 193, s. 20; jäljempänä yhteensovittamisasetus). 2 Yhteisöjen tuomioistuimen presidentin 25.6.1998 antamalla määräyksellä Italian tasavalta ja Portugalin tasavalta hyväksyttiin väliintulijoiksi tukemaan Espanjan kuningaskunnan vaatimuksia. Yhteisön oikeuden määräykset ja säännökset 3 EY:n perustamissopimuksen 205 artiklassa (josta on muutettuna tullut EY 274 artikla) määrätään, että "komissio toteuttaa talousarviota omalla vastuullaan ja annettujen määrärahojen rajoissa 209 artiklan nojalla annetun asetuksen säännöksiä noudattaen ja moitteettoman varainhoidon periaatteiden mukaisesti". 4 EY:n perustamissopimuksen 209 a artiklan ensimmäisessä kohdassa (josta on muutettuna tullut EY 280 artiklan 2 kohta) määrätään, että jäsenvaltiot toteuttavat samat toimenpiteet suojatakseen yhteisön taloudellisia etuja petolliselta menettelyltä kuin ne toteuttavat suojatakseen omia taloudellisia etujaan petolliselta menettelyltä. Tämän määräyksen toisessa kohdassa (josta on muutettuna tullut EY 280 artiklan 3 kohta) määrätään, että jäsenvaltiot sovittavat yhteen toimintansa, jonka tarkoituksena on suojata yhteisön taloudellisia etuja petolliselta menettelyltä, sanotun kuitenkaan rajoittamatta tämän sopimuksen muiden määräysten soveltamista. Tätä varten ne komission avulla järjestävät toimivaltaisten hallintoyksikköjensä kiinteän ja säännöllisen yhteistoiminnan. 5 Rakennerahastojen päämääristä ja tehokkuudesta ja niiden toiminnan yhteensovittamisesta keskenään sekä Euroopan investointipankin toiminnan ja muiden rahoitusvälineiden kanssa 24 päivänä kesäkuuta 1988 annetun neuvoston asetuksen (ETY) N:o 2052/88, sellaisena kuin se on muutettuna 20.7.1993 annetulla neuvoston asetuksella N:o 2081/93 (EYVL L 193, s. 5), 3 artiklan 5 kohdan ensimmäisessä alakohdassa säädetään seuraavaa: "Neuvosto antaa perustamissopimuksen 130 e artiklan mukaisesti tarpeelliset säännökset rakennerahastojen toiminnan yhteensovittamiseksi toisaalta keskenään, toisaalta Euroopan investointipankin toiminnan ja muiden rahoitusvälineiden kanssa. Komissio ja EIP vahvistavat yhteisellä sopimuksella niiden rahoitustoiminnan yhteensovittamista koskevat yksityiskohtaiset käytännön säännöt." 6 Tarpeelliset säännökset on annettu yhteensovittamisasetuksessa. Kyseisen asetuksen 21 artiklan 1 kohdassa, joka koskee maksujen yksityiskohtia, säädetään seuraavaa: "Rahoitustuki maksetaan talousarvioon sisältyvien maksusitoumusten mukaisesti asianomaisen jäsenvaltion hakemuksessa tätä tarkoitusta varten nimeämälle kansalliselle, alueelliselle tai paikalliselle toimielimelle tai viranomaiselle pääsääntöisesti viimeistään kahden kuukauden kuluessa asetetut edellytykset täyttävän hakemuksen vastaanottamisesta. Rahoitustuki voidaan suorittaa joko ennakkona tai todellisiin menoihin liittyvinä lopullisina maksuina. Kaksi vuotta tai kauemmin kestävien toimenpiteiden osalta maksut liittyvät 20 artiklan 2 kohdassa tarkoitettuja vuosittaisia eriä koskevien maksusitoumusten suorittamiseen." 7 Yhteensovittamisasetuksen 23 artiklan 1 kohdassa, jolla otetaan käyttöön varainhoidon valvontajärjestelmä, säädetään seuraavaa: "Julkisten tai yksityisten hankkeenedistäjien toteuttamien toimien menestyksellisyyden takaamiseksi jäsenvaltioiden on toimia täytäntöönpantaessa toteutettava tarpeelliset toimenpiteet: - voidakseen säännöllisesti todentaa, että yhteisön rahoittamat toimenpiteet toteutetaan oikein, - ehkäistäkseen epäkohtia ja ryhtyäkseen toimenpiteisiin niitä vastaan, - periäkseen takaisin varat, jotka on menetetty väärinkäytön tai laiminlyönnin vuoksi. Jäsenvaltio on toissijaisesti vastuussa aiheettomasti maksettujen varojen takaisinmaksusta, jollei jäsenvaltio ja/tai välittäjä ja/tai hankkeenedistäjä voi osoittaa, ettei kyse ole niiden syyksi luettavasta väärinkäytöksestä tai laiminlyönnistä. Yleiskattavan tuen osalta välittäjä voi jäsenvaltion ja komission suostumuksella turvautua pankkitakuuseen tai muuhun tämän riskin kattavaan vakuutukseen. Jäsenvaltioiden on toimitettava komissiolle tiedot tätä varten toteuttamistaan toimenpiteistä sekä erityisesti kuvaus toiminnan tehokkuuden takaamiseksi vahvistetuista valvonta- ja hallintojärjestelmistä. Jäsenvaltioiden on annettava komissiolle määräajoin tietoja hallinnollisista ja oikeudellisista seuraamuksista. Jäsenvaltioiden on annettava komission käyttöön kaikki aiheelliset kansalliset valvontaa koskevat kertomukset, jotka liittyvät asianomaisiin ohjelmiin tai asianomaiseen toimintaan sisältyviin toimenpiteisiin. Komissio vahvistaa heti tämän asetuksen voimaantulon jälkeen tämän kohdan soveltamista koskevat täsmälliset yksityiskohtaiset säännöt VIII osastossa tarkoitettuja menettelytapoja noudattaen ja toimittaa ne tiedoksi Euroopan parlamentille." 8 Yhteensovittamisasetuksen 24 artiklassa, joka koskee tuen vähentämistä, pidättämistä ja peruuttamista, säädetään seuraavaa: "1. Jos toiminnan tai toimenpiteen toteuttaminen ei ilmeisesti oikeuta siihen myönnettyyn rahalliseen tukeen tai osaan siitä, komissio tekee tapauksesta aiheellisen tutkimuksen yhteistyöhön osallistumista noudattaen, pyytäen erityisesti asianomaista jäsenvaltiota tai muita tämän toiminnan täytäntöönpanoa varten nimeämiä viranomaisia esittämään havaintonsa määräajassa. 2. Tämän tutkimuksen perusteella komissio voi vähentää asianomaiseen toimintaan tai toimenpiteeseen annettua tukea tai pidättää sen, jos tutkimus paljastaa epäsäännöllisyyksiä tai sellaisen huomattavan muutoksen, jolle ei ole pyydetty komission hyväksyntää ja joka vaikuttaa toiminnan tai toimenpiteen laatuun tai niihin olosuhteisiin, joissa ne pannaan täytäntöön. 3. Jokainen aiheettomasti vastaanotettu rahasumma on palautettava komissiolle. Rahasummiin, joita ei palauteta, lisätään viivästyskorko varainhoitoasetuksen säännösten ja niiden yksityiskohtaisten sääntöjen mukaisesti, jotka komissio antaa VIII osastossa tarkoitettuja menettelytapoja noudattaen." 9 Yhteensovittamisasetuksen VIII osastossa säädetään sellaisten erilaisten neuvoa-antavien komiteoiden perustamisesta, joiden puoleen komission on käännyttävä tämän saman asetuksen 30 artiklassa luetelluissa tapauksissa. 10 Kuultuaan alueellista kehitystä ja uudistamista käsittelevää neuvoa-antavaa komiteaa ja perustamissopimuksen 124 artiklassa (josta on tullut EY 147 artikla) tarkoitettua komiteaa ja viitaten yhteensovittamisasetuksen 23 artiklaan komissio on antanut useita soveltamisasetuksia, joita ovat muun muassa rakennepolitiikan rahoituksen epäsäännönmukaisuuksista ja aiheettomasti maksettujen summien takaisinperinnästä sekä tätä alaa koskevan tiedotusjärjestelmän perustamisesta 11 päivänä heinäkuuta 1994 annettu komission asetus (EY) N:o 1681/94 (EYVL L 178, s. 43) ja yksityiskohtaisista järjestelyistä neuvoston asetuksen (ETY) N:o 4253/88 soveltamiseksi jäsenvaltioiden suorittaman rakennerahastojen yhteisrahoittamien toimien varainhoidon valvonnan osalta 15 päivänä lokakuuta 1997 annettu komission asetus (EY) N:o 2064/97 (EYVL L 290, s. 1). 11 Ensimmäisestä komission hyväksymästä sisäisiä suuntaviivoja koskevasta luonnoksesta keskusteltiin ensin jäsenvaltioiden valtiovarainministerien henkilökohtaisista edustajista koostuvassa, hyvää varainhoitoa käsittelevässä ryhmässä ja sitten yhteensovittamisasetuksen VIII osastossa säädetyissä eri komiteoissa. 12 Tämän jälkeen nämä suuntaviivat saatettiin uudelleen komission jäsenten kollegion käsiteltäviksi ilmoituksella, jonka komission kuusi kyseeseen tulevaa jäsentä osoittivat komissiolle komission puheenjohtajan suostumuksella, ja puheenjohtaja kehotti komissiota "kiinnittämään huomiota" näihin "asetuksen [- -] 24 artiklan soveltamisesta nettomääräisten rahoituskorjausten yhteydessä annettuihin sisäisiin suuntaviivoihin ja antamaan asianomaisten yksiköiden tehtäväksi näiden suuntaviivojen soveltamisen". 13 Tähän ilmoitukseen sisältyi lyhyt kuvaus näistä suuntaviivoista, ja siinä lisäksi korostettiin sitä, että luonnosta oli "hieman mukautettu jäsenvaltioiden esittämien epäilyjen johdosta", mutta että "useilla jäsenvaltioilla on vielä varaumia asian suhteen". 14 Komissio hyväksyi 15.10.1997 nettomääräisiä rahoituskorjauksia yhteensovittamisasetuksen 24 artiklan soveltamisen yhteydessä koskevat sisäiset suuntaviivat (jäljempänä sisäiset suuntaviivat). Sen jälkeen kun nämä sisäiset suuntaviivat annettiin 23.10.1997 tiedoksi jäsenvaltioille, niitä tarkasteltiin Ecofin-neuvoston 17.11.1997 pidetyssä kokouksessa. 15 Sisäisiä suuntaviivoja koskevasta luonnoksesta keskusteltaessa tietyt delegaatiot totesivat, että jäsenvaltioiden ja komission välisiä neuvotteluja oli tarpeen jatkaa ennen suuntaviivojen vahvistamista niiden oikeudellisten perustojen tutkimiseksi uudelleen. Lisäksi Espanjan delegaatio esitti lausuman, joka liitettiin Ecofin-neuvoston 17.11.1997 pidetyn kokouksen pöytäkirjaan ja jossa se ilmoitti vastustavansa luonnosta sillä perusteella, ettei sen hyväksymiselle ollut oikeudellista perustaa. Helleenien tasavalta ja Portugalin tasavalta esittivät samanlaisia lausumia, kun taas Italian tasavalta muodollisesti kannatti Espanjan lausumaa. 16 Komission mukaan sisäisillä suuntaviivoilla pyritään täsmentämään niitä olosuhteita, joissa komissio aikoo tehdä yhteensovittamisasetuksen 24 artiklan nojalla nettomääräisiä rahoituskorjauksia, jotta komission eri asianomaiset yksiköt toimisivat yhtenäisesti, mikä on komission mukaan tarpeen, koska nämä yksiköt toimivat komission eri jäsenten alaisuudessa. Lisäksi komissio huomauttaa, että perustamissopimuksen 205 artiklan mukaan se toteuttaa talousarviota moitteettoman varainhoidon periaatteiden mukaisesti, ja 209 a artiklan mukaan jäsenvaltioiden on suojattava yhteisön taloudellisia etuja petolliselta menettelyltä. 17 Hyväksyessään sisäiset suuntaviivat komissio on ilmoituksensa mukaan ottanut erityisesti huomioon sen, että Euroopan parlamentti ja tilintarkastustuomioistuin ovat jo vuonna 1995 kehottaneet suurempaan huolellisuuteen rakennerahastojen yhteydessä tehtävien rahoituskorjausten osalta. 18 Sisäisissä suuntaviivoissa säädetään seuraavista neljästä korjausten lajista: nettomääräinen korjaus, suurempi rahoituskorjaus kuin kulloinkin havaitun erityisen väärinkäytöksen tai väärinkäytösten perusteella olisi suoraan aiheellista, yleismääräinen korjaus ja lopuksi nettomääräinen tilapäiskorjaus. 19 Asiakirjavihkosta ilmenee, että nämä korjaukset olisi tehtävä siinä vaiheessa, kun maksetaan niitä määriä, jotka komissio on kyseisen toimenpiteen osalta jäsenvaltioille velkaa yhteensovittamisasetuksen 21 artiklan nojalla. 20 Asiakirjavihkosta ilmenee myös, että ennen kuin komissio voi yhteensovittamisasetuksen 24 artiklan 2 kohdan nojalla vähentää tukea tai pidättää sen tekemällä sisäisten suuntaviivojen mukaisesti rahoituskorjauksen, sen on tehtävä erityinen perusteltu päätös, jota ennen sen on kuultava asianomaisia eri yksiköitä ja tutkittava asia yhteistyömenettelyssä. 21 Erilaisia korjauksia voidaan kuvailla seuraavasti: 1. Nettomääräinen korjaus (sisäisten suuntaviivojen 3 ja 4 kohta) Komission mahdollisuus tehdä nettomääräinen korjaus merkitsee sitä, että varoja ei käytetä uudelleen - vaikka niiden uudelleenkäyttäminen on tavanomainen käytäntö -, kun yhteensovittamisasetuksen 23 artiklan 1 kohtaan perustuvia velvoitteita on olennaisesti laiminlyöty. Sen ratkaisemiseksi, onko tapahtunut "merkittävä laiminlyönti", komissio tutkii, voiko väärinkäytös tai väärinkäytökset johtua jäsenvaltion jonkin tason asianomaisten julkisten viranomaisten merkittävästä puutteesta, joka koskee - sopivien varainhoidon ja valvonta- tai tilintarkastusmenetelmien perustamista tai soveltamista, - voimassaolevien määräysten asianmukaista soveltamista; näihin eivät kuulu ainoastaan sovellettavat rahoitusta koskevat säännöt, vaan myös esimerkiksi muita yhteisön politiikkoja koskeva lainsäädäntö ja väärinkäytösten ilmoittamisesta annettu asetus N:o 1681/94. Kyseisiin "muihin yhteisön politiikkoihin" kuuluvat esimerkiksi ympäristöä tai julkisia urakoita koskevat politiikat. Tällaisissa tapauksissa komissio voisi toimia rinnakkaisesti rikkomisia koskevien perustamissopimuksen määräysten mukaisesti, mutta tällainen toiminta ei sellaisenaan johda nopeasti tarvittaviin rahoituskorjauksiin, - yhteistyötä komission kanssa. Nettomääräisen korjauksen tarpeellisuuden ratkaisemisessa komissio ei ota huomioon vain itse virheellisyyden tai väärinkäytöksen lajia, vaan myös kaikki sellaiset hallintoa tai valvontaa koskeviin järjestelyihin liittyvät puutteet, jotka ovat aiheuttaneet virheellisyyden syntymisen tai johtaneet väärinkäytökseen. 2. Suurempi rahoituskorjaus kuin kulloinkin havaitun erityisen väärinkäytöksen tai erityisten väärinkäytösten perusteella olisi suoraan aiheellista (sisäisten suuntaviivojen 5 ja 6 kohta) Poiketen säännöstä, jonka mukaan jokainen nettomääräinen rahoituskorjaus kohdistuu ainoastaan havaittuun väärinkäytökseen tai havaittuihin väärinkäytöksiin, komissio voi kuitenkin tehdä suuremman rahoituskorjauksen siinä tapauksessa, että sillä on hyvä syy olla sitä mieltä, että väärinkäytös on luonteeltaan järjestelmällistä, toisin sanoen että siinä heijastuu useiden muiden samankaltaisten tapausten ohella hallintoon, valvontaan tai tilintarkastukseen liittyvä järjestelmällinen puute. Määrittäessään, kuinka suuri tällaisen suuremman rahoituskorjauksen on oltava, komissio ottaa huomioon sen hallinnollisen järjestelmän tason ja erityisluonteen, jossa puutteellisuus on ilmennyt, samoin kuin siitä johtuvan varojen väärinkäytön todennäköisen laajuuden. 3. Yleismääräiset korjaukset (sisäisten suuntaviivojen 6 ja 7 kohta) Yleismääräinen korjaus voidaan tehdä silloin, kun kyseinen jäsenvaltio ei ole toimittanut väärinkäytösten laajuuden arvioimiseksi tarpeellisia tietoja tai kun väärinkäytöksillä ei ole erityistä rahoituksellista arvoa. Tällainen korjaus perustuu väärinkäytöksen todennäköisyyden ja laajuuden perusteltuun arviointiin. 4. Nettomääräinen tilapäiskorjaus (sisäisten suuntaviivojen 9 kohta) Sisäisten suuntaviivojen mukaan on mahdollista tehdä nettomääräinen tilapäiskorjaus niissä tapauksissa, joissa jäsenvaltiolle kuuluvien velvoitteiden laiminlyönti on ollut vähemmän vakavaa tai joissa voidaan vedota lieventäviin olosuhteisiin. Kanteen tutkittavaksi ottaminen 22 Komissio on esittänyt oikeudenkäyntiväitteen, jolla se kiistää sen, että sisäiset suuntaviivat olisivat perustamissopimuksen 173 artiklassa tarkoitettu kannekelpoinen toimi. 23 Komission mukaan sisäiset suuntaviivat on tarkoitettu yksinomaan komission yksiköiden sisäiseen käyttöön, eikä niillä myöskään muuteta mitenkään olemassa olevaa oikeudellista tilannetta, joten niillä ei sellaisenaan ole oikeusvaikutuksia kolmansiin nähden. Näissä suuntaviivoissa esitetään vain se tapa, jonka mukaisesti komission yksiköiden on tehtävä rahoituskorjauksia rakennerahastojen tuen vähentämiseksi tai sen pidättämiseksi yhteensovittamisasetuksen 24 artiklan 2 kohdan nojalla. 24 Espanjan hallitus väittää, että nimestään huolimatta sisäiset suuntaviivat ovat perustamissopimuksen 173 artiklassa tarkoitettu kannekelpoinen toimi. 25 Sisäisten suuntaviivojen sisällön analysoinnin perusteella tämä hallitus päättelee, että suuntaviivoilla on sitovia oikeusvaikutuksia ja että ne vaikuttavat jäsenvaltioiden etuihin muuttaen näiden oikeusasemaa selvästi, joten ne voidaan riitauttaa nostamalla kumoamiskanne. 26 Italian tasavalta ja Portugalin tasavalta väittävät, että sisäiset suuntaviivat ovat toimi, josta voidaan nostaa kanne perustamissopimuksen 173 artikla nojalla. 27 Ensiksi on muistutettava, että vakiintuneen oikeuskäytännön mukaan kumoamiskanteen kohteena voivat olla luonteestaan tai muodostaan riippumatta kaikki ne toimielinten antamat säännökset ja määräykset, joilla on tarkoitus saada aikaan oikeusvaikutuksia (ks. asia 22/70, komissio v. neuvosto, tuomio 31.3.1971, Kok. 1971, s. 263, 42 kohta; Kok. Ep. I, s. 553 ja asia C-366/88, Ranska v. komissio, tuomio 9.10.1990, Kok. 1990, s. I-3571, 8 kohta). 28 Lisäksi on korostettava, että sisäisillä suuntaviivoilla on vaikutuksia vain hallinnon sisällä, eikä niillä luoda mitään oikeuksia tai velvoitteita kolmansille. Tällaiset toimet eivät siis ole jollekulle vastaisia toimia, joista sellaisenaan voitaisiin nostaa perustamissopimuksen 173 artiklan mukainen kumoamiskanne (ks. asia 190/84, "Les Verts" v. parlamentti, tuomio 25.2.1988, Kok. 1988, s. 1017, 8 kohta ja em. asia Ranska v. komissio, tuomion 9 kohta). 29 Nyt käsiteltävänä olevassa tapauksessa kanteen kohteena olevan toimen otsikko on "Nettomääräisiä rahoituskorjauksia asetuksen (ETY) N:o 4253/88 24 artiklan soveltamisen yhteydessä koskevat sisäiset suuntaviivat". 30 Yhteensovittamisasetuksen 24 artiklan 2 kohdan mukaan komissio voi vähentää asianomaiseen toimintaan tai toimenpiteeseen annettua tukea tai pidättää sen, jos kyseisen säännöksen 1 kohdassa tarkoitettu tutkimus paljastaa epäsäännöllisyyksiä tai sellaisen huomattavan muutoksen, jolle ei ole pyydetty komission hyväksyntää ja joka vaikuttaa toiminnan tai toimenpiteen laatuun tai niihin olosuhteisiin, joissa ne pannaan täytäntöön. 31 Mikään ei kuitenkaan estä sitä, että komissio hyväksyy edellisessä kohdassa mainitun valtuutuksen täysimääräiseksi noudattamiseksi sisäisiä suuntaviivoja, jotka koskevat yhteensovittamisasetuksen 24 artiklan soveltamisen yhteydessä tehtäviä rahoituskorjauksia, ja antaa asianomaisten yksiköidensä tehtäväksi niiden soveltamisen. 32 Näillä sisäisillä suuntaviivoilla myötävaikutetaan päinvastoin sen varmistamiseen, että kun komissio tekee päätöksiä tämän artiklan perusteella, jäsenvaltioita tai niiden nimeämiä viranomaisia kohdellaan toisiinsa verrattavissa tilanteissa samalla tavalla. Niinpä tällaisilla suuntaviivoilla voidaan vahvistaa jäsenvaltioille osoitettujen yksittäispäätösten avoimuutta. 33 Sisäisissä suuntaviivoissa todetaan näin ollen ne yleislinjat, joiden mukaisesti komissio aikoo myöhemmin tehdä yhteensovittamisasetuksen 24 artiklan nojalla yksittäispäätöksiä, joiden lainmukaisuuden asianomainen jäsenvaltio voi riitauttaa yhteisöjen tuomioistuimessa perustamissopimuksen 173 artiklassa määrätyn menettelyn mukaisesti. 34 Tällaisella komission toimella, jolla ainoastaan ilmaistaan komission aikomus noudattaa tiettyä menettelytapaa sen käyttäessä sille yhteensovittamisasetuksen 24 artiklassa annettua toimivaltaa, ei näin ollen voida katsoa olevan oikeusvaikutuksia (asia 114/86, Yhdistynyt kuningaskunta v. komissio, tuomio 27.9.1988, Kok. 1988, s. 5289, 13 kohta ja asia C-180/96, Yhdistynyt kuningaskunta v. komissio, tuomio 5.5.1998, Kok. 1998, s. I-2265, 28 kohta). 35 Tätä toteamusta eivät horjuta ne olosuhteet, joissa sisäiset suuntaviivat vahvistettiin. Kuten komissio on todennut, komissio aloitti jäsenvaltioiden valtiovarainministereiden henkilökohtaisten edustajien muodostamassa ryhmässä ennakolta käydyt keskustelut ja yhteensovittamisasetuksen VIII osastossa säädettyjen komiteoiden kuulemisen noudattaen yhteistyöperiaatetta, joka on eri rakennerahastojen varainhoidon perusta. Juuri tässä hengessä komissio antoi sisäiset suuntaviivat tiedoksi jäsenvaltioille, parlamentille ja tilintarkastustuomioistuimelle kyseisten suuntaviivojen tultua hyväksytyiksi. 36 Tästä seuraa, että sisäisiä suuntaviivoja ei voida pitää oikeusvaikutuksia aikaansaavana toimena, joten kanne on jätettävä tutkimatta. Päätökset oikeudenkäyntikuluista Oikeudenkäyntikulut 37 Yhteisöjen tuomioistuimen työjärjestyksen 69 artiklan 2 kohdan mukaan asianosainen, joka häviää asian, velvoitetaan korvaamaan oikeudenkäyntikulut. Koska Espanjan kuningaskunta on hävinnyt asian ja koska komissio on vaatinut Espanjan kuningaskunnan velvoittamista korvaamaan oikeudenkäyntikulut, se on velvoitettava korvaamaan oikeudenkäyntikulut. Saman työjärjestyksen 69 artiklan 4 kohdan nojalla Italian tasavallan ja Portugalin tasavallan on vastattava omista kuluistaan. Päätöksen päätösosa Näillä perusteilla YHTEISÖJEN TUOMIOISTUIN (kuudes jaosto) on antanut seuraavan tuomiolauselman: 1) Kanne jätetään tutkimatta. 2) Espanjan kuningaskunta velvoitetaan korvaamaan oikeudenkäyntikulut. 3) Italian tasavalta ja Portugalin tasavalta vastaavat omista oikeudenkäyntikuluistaan.

62007FJ0019

es

1. Funcionarios — Recursos — Motivos 2. Funcionarios — Concurso — Tribunal calificador — Decisión de exclusión de un candidato (Estatuto de los Funcionarios, art. 30) 1. En el marco de un recurso que pone en tela de juicio la legalidad de la decisión de excluir a un candidato de una oposición por incumplimiento de las disposiciones de la convocatoria al contactar con los miembros del tribunal calificador, corresponde al interesado, en presencia de elementos probatorios suficientemente precisos y coincidentes en apoyo de este hecho, aportar la prueba en contrario, o al menos, presentar una explicación o una justificación que pueda poner en entredicho la verosimilitud del hecho alegado, a fines de que el Tribunal de la Función Pública pueda adoptar su decisión. (véase el apartado 34) Referencia: Tribunal de Justicia: 7 de enero de 2004, Aalborg Portland y otros/Comisión (C‑204/00 P, C‑205/00 P, C‑211/00 P, C‑213/00 P, C‑217/00 P y C‑219/00 P, Rec. p. I‑123), apartado 79 2. El tribunal calificador de la oposición, habilitado para establecer la lista de aptitud en virtud del artículo 30 del Estatuto, es competente para declarar la existencia de un comportamiento irregular de un candidato, y excluirle de la oposición con arreglo a lo dispuesto en la convocatoria. A este respecto, el que la decisión formal de exclusión del candidato sólo le haya sido comunicada tras la publicación de la lista de reserva, que contenía por error el nombre del candidato, no puede entrañar la irregularidad de dicha decisión, debido a la inexistencia de plazo obligatorio alguno a este respecto, establecido en las disposiciones estatutarias aplicables, y de cualquier vulneración del principio de buena administración que pudiera reprochársele a la institución por este motivo. (véase el apartado 37)

61990CJ0159

fi

Tuomion perustelut 1 Dublinin High Court on esittänyt 5.3.1990 tekemällään päätöksellä, joka on saapunut yhteisöjen tuomioistuimeen 23.5.1990, ETY:n perustamissopimuksen 177 artiklan nojalla kolme ennakkoratkaisukysymystä yhteisön oikeuden ja erityisesti ETY:n perustamissopimuksen 60 artiklan tulkinnasta. 2 Mainitut kysymykset on esitetty asiassa, jossa Society for the Protection of Unborn Children Ireland Ltd (jäljempänä SPUC) on nostanut Stephen Grogania ja neljäätoista muuta opiskelijajärjestöjen johtajaa vastaan kanteen, joka koskee toisessa jäsenvaltiossa sijaitsevien, raskaudenkeskeytyksiä suorittavien klinikoiden tarkkojen nimi- ja osoitetietojen levittämistä Irlannissa. 3 Abortit ovat aina olleet kiellettyjä Irlannissa, ensin common law'lla ja sitten säädännäisoikeudella. Nykyään voimassa olevat asianomaiset säännökset ovat vuoden 1861 Offences Against the Person Actin (laki henkilöön kohdistuvista rikoksista) 58 ja 59 pykälä, jotka esiintyvät myös vuoden 1979 Health (Family Planning) Actissa [laki terveydestä (perhesuunnittelusta)]. 4 Vuonna 1983 kansanäänestyksellä hyväksytyn perustuslain muutoksen johdosta Irlannin perustuslain 40 pykälän 3 momenttiin lisättiin seuraavanlainen kolmas kohta: "Valtio tunnustaa syntymättömän lapsen oikeuden elämään, ja ottaen asianmukaisesti huomioon äidin yhtäläisen oikeuden elämään valtio takaa laeillaan mainitun oikeuden noudattamisen ja, siinä määrin kuin on mahdollista, sen puolustamisen ja voimassapitämisen." 5 Irlantilaisten tuomioistuinten oikeuskäytännön mukaan (High Courtin 19.12.1983 ja Supreme Courtin 16.3.1988 tekemät päätökset asiassa The Attorney General at the relation of the Society for the Protection of Unborn Children Ireland Ltd vastaan Open Door Counselling Ltd ja Dublin Wellwoman Centre Ltd, 1988, Irish Reports 593) Irlannin perustuslain 40 pykälän 3 momentin kolmannessa kohdassa kielletään sellainen toiminta, jolla autetaan raskaana olevia naisia lähtemään Irlannista raskauden keskeyttämiseksi ulkomailla, erityisesti antamalla heille raskaudenkeskeytyksiä suorittavan yhden tai useamman tietyn klinikan nimi- ja osoitetietoja sekä tietoja siitä, miten mainittuihin klinikoihin otetaan yhteyttä. 6 Pääasian kantaja SPUC on irlantilainen yhdistys, jonka tarkoituksena on erityisesti estää abortin dekriminalisointi ja vahvistaa, puolustaa ja edistää ihmiselämää hedelmöittymisen hetkestä lähtien. Pääasian vastaajat S. Grogan ym. olivat vuosien 1989-90 aikana sellaisten opiskelijayhdistysten jäseniä, jotka tuottivat opiskelijoille tarkoitettuja julkaisuja. Mainitut julkaisut sisälsivät tietoja mahdollisuuksista saada laillinen raskaudenkeskeytys Yhdistyneessä kuningaskunnassa sekä tällaisia raskaudenkeskeytyksiä suorittavien tiettyjen klinikoiden nimi- ja osoitetietoja sekä tietoja siitä, miten mainittuihin klinikoihin otetaan yhteyttä. On kiistatonta, ettei opiskelijayhdistyksillä ollut mitään yhteyksiä toisessa jäsenvaltiossa sijaitseviin klinikoihin. 7 Syyskuussa 1989 SPUC vaati pääasian vastaajia sitoutumaan kunkin yhdistyksen johtajana olemaan julkaisematta lukuvuoden 1989-90 aikana edellä kuvatun kaltaisia tietoja. Koska SPUC ei saanut vastausta mainituilta vastaajilta, se pyysi High Courtia toteamaan tällaisten tietojen levittämisen olevan laitonta ja antamaan määräyksen, jolla kielletään mainittujen tietojen levittäminen. 8 High Court päätti 11.10.1989 tekemällään päätöksellä esittää ennen ratkaisun antamista kantajan pyytämän kieltomääräyksen osalta yhteisöjen tuomioistuimelle ETY:n perustamissopimuksen 177 artiklan nojalla ennakkoratkaisukysymyksiä. Mainittuun päätökseen haettiin muutosta Supreme Courtilta, joka 19.12.1989 antoi pyydetyn kieltomääräyksen, muttei muuttanut High Courtin päätöstä, jolla pyydetään yhteisön tuomioistuimelta ennakkoratkaisua. Lisäksi kummallekin asianosaiselle annettiin lupa hakea muutosta High Courtilta Supreme Courtin päätöksen muuttamiseksi yhteisöjen tuomioistuimen antaman ennakkoratkaisutuomion perusteella. 9 High Court katsoi, kuten se oli jo 11.10.1989 antamassaan päätöksessä todennut, että asiaan liittyy yhteisön oikeuden tulkintaa koskevia ongelmia, ja päätti keskeyttää asian käsittelyn esittääkseen yhteisöjen tuomioistuimelle seuraavat ennakkoratkaisukysymykset: "1) Kuuluvatko aborttiin tai raskaudenkeskeytykseen liittyvä järjestetty toiminta tai niiden suorittaminen ETY:n perustamissopimuksen 60 artiklassa tarkoitettuun 'palvelun' käsitteeseen? 2) Voiko jäsenvaltio kieltää levittämästä toisessa jäsenvaltiossa sijaitsevan, abortteja suorittavan yhden tai useamman tietyn klinikan tarkkoja nimi- ja osoitetietoja sekä tietoja siitä, miten mainittuun klinikkaan tai mainittuihin klinikoihin otetaan yhteyttä, kun aborttiin tai raskaudenkeskeytykseen liittyvän järjestetyn toiminnan ja abortin tai raskaudenkeskeytyksen suorittamisen osalta puuttuvat toimet jäsenvaltioiden lainsäädäntöjen lähentämiseksi? 3) Silloin kun abortti on kielletty sekä perustuslailla että jäsenvaltion A rikosoikeuden mukaan, mutta on laillinen tietyin edellytyksin jäsenvaltiossa B, onko jäsenvaltiossa A asuvalla henkilöllä yhteisön oikeuden mukaan oikeutta levittää jäsenvaltiossa B sijaitsevan, abortteja suorittavan yhden tai useamman klinikan tarkkoja nimi- ja osoitetietoja sekä tietoja siitä, miten mainittuun klinikkaan tai mainittuihin klinikoihin otetaan yhteyttä?" 10 Pääasiaa koskevia tosiseikkoja, menettelyn kulkua sekä yhteisöjen tuomioistuimelle esitettyjä kirjallisia huomautuksia koskevat tarkemmat tiedot ilmenevät suullista käsittelyä varten laaditusta kertomuksesta. Oikeudenkäyntiasiakirjojen näitä osia käsitellään jäljempänä vain, mikäli se on tarpeen tuomioistuimen perustelujen selvittämiseksi. Yhteisöjen tuomioistuimen toimivalta 11 Komissio toteaa kirjallisissa huomautuksissaan, ettei ilmene selkeästi, onko ennakkoratkaisupyyntöä koskeva päätös tehty pääasian yhteydessä vai kieltomääräystä koskevan menettelyn yhteydessä. 12 Tältä osin on syytä muistuttaa, että kuten yhteisöjen tuomioistuin on 21.4.1988 antamassaan tuomiossa (asia 338/85, Pardini, Kok. 1988, s. 2041, 11 kohta) todennut, kansallinen tuomioistuin voi saattaa asian yhteisöjen tuomioistuimen käsiteltäväksi perustamissopimuksen 177 artiklassa määrätyn ennakkoratkaisumenettelyn mukaisesti ainoastaan silloin, kun ratkaistessaan asiaa kansallinen tuomioistuin voi ottaa ennakkoratkaisun huomioon. Sitä vastoin yhteisöjen tuomioistuimella ei ole toimivaltaa antaa ennakkoratkaisua silloin, kun menettely ennakkoratkaisua pyytäneessä tuomioistuimessa on jo päättynyt. 13 Nyt kyseessä olevan menettelyn osalta on huomattava, että jos High Court saattoi asian yhteisöjen tuomioistuimen käsiteltäväksi kieltomääräystä koskevan menettelyn yhteydessä, Supreme Court antoi nimenomaisesti luvan muuttaa annettua määräystä yhteisöjen tuomioistuimen ennakkoratkaisun perusteella. Sitä vastoin jos ennakkoratkaisupyynnöt esitettiin pääasian yhteydessä, High Courtin olisi annettava päätös pääasiassa. Molemmissa tapauksissa ennakkoratkaisua pyytäneeltä tuomioistuimelta pyydetään päätöstä, jonka osalta voidaan ennakkoratkaisu ottaa huomioon. Näin ollen mainittu tuomioistuin voi perustamissopimuksen 177 artiklan nojalla esittää ennakkoratkaisukysymyksiä yhteisöjen tuomioistuimelle, jolla on toimivalta ratkaista ne. 14 SPUC väittää, että kyseessä oleva menettely ei mitenkään liity yhteisön oikeuteen ja että yhteisöjen tuomioistuimen olisi kieltäydyttävä ratkaisemasta esitettyjä kysymyksiä. Ensinnäkin SPUC:n mukaan pääasian vastaajien toiminta tietojen levittämiseksi ei mitenkään liity taloudelliseen toimintaan, joten palvelujen vapaata tarjoamista koskevien sellaisten perustamissopimuksen sääntöjen soveltaminen, joiden osalta tulkintaa pyydetään, on poissuljettua. Lisäksi se väittää, että koska tiedottaminen tapahtui kokonaan Irlannissa, eikä siis koskenut muita jäsenvaltioita, mainittuja perustamissopimuksen määräyksiä ei voida soveltaa. 15 Tältä osin riittää, kun todetaan, että SPUC:n esittämien olosuhteiden tutkiminen kuuluu asiakysymysten tutkimisen yhteyteen. Vaikka ne siis voidaan ottaa huomioon mainittuihin kysymyksiin vastaamiseksi, ne eivät ole merkityksellisiä arvioitaessa yhteisöjen tuomioistuimen toimivaltaa antaa ennakkoratkaisu (katso asiassa 180/83, Moser, 28.6.1984 annettu tuomio, Kok. 1984, s. 2539). Näin ollen on syytä tutkia esitettyjä kysymyksiä. Ensimmäinen kysymys 16 Kansallisen tuomioistuimen ensimmäisessä kysymyksessä pyritään pääasiallisesti selvittämään, onko raskaudenkeskeytys, joka on sopusoinnussa sen valtion oikeuden kanssa, jossa se suoritetaan, ETY:n perustamissopimuksen 60 artiklassa tarkoitettu palvelu. 17 Perustamissopimuksen 60 artiklan ensimmäisen kohdan mukaan perustamissopimuksessa tarkoitetaan palveluilla suorituksia, joista tavallisesti maksetaan korvaus ja joita määräykset tavaroiden, pääomien tai henkilöiden vapaasta liikkuvuudesta eivät koske. Artiklan toisen kohdan d alakohdassa määrätään nimenomaisesti, että vapaiden ammattien harjoittamiseen kuuluva toiminta kuuluu palvelun käsitteeseen. 18 Raskaudenkeskeytys, sellaisena kuin se laillisena suoritetaan useissa jäsenvaltioissa, on lääkäripalvelu, joka tavallisesti on vastikkeellinen ja jonka vapaan ammatin harjoittaja voi suorittaa. Joka tapauksessa yhteisöjen tuomioistuin on jo katsonut 31.1.1984 antamassaan tuomiossa (asiat 286/82 ja 26/83, Luisi ja Carbone, Kok. 1984, s. 377, 16 kohta), että lääkäripalvelut kuuluvat perustamissopimuksen 60 artiklan soveltamisalaan. 19 SPUC väittää kuitenkin, että raskaudenkeskeytystä ei voida pitää palveluna, sillä se on erittäin moraalitonta ja tarkoittaa ihmiselämän eli syntymättömän lapsen tuhoamista. 20 Riippumatta tällaisten väitteiden moraalisesta arvosta on syytä katsoa, ettei niillä voi olla vaikutusta vastaukseen, joka ensimmäiseen esitettyyn kysymykseen annetaan. Yhteisöjen tuomioistuimen tehtävänä ei ole korvata omilla arvioillaan niiden jäsenvaltioiden lainsäätäjien arviointeja, joissa kyseessä olevia toimintoja suoritetaan laillisina. 21 Ennakkoratkaisupyynnön esittäneen tuomioistuimen ensimmäiseen kysymykseen on siis vastattava, että raskaudenkeskeytys, joka on sopusoinnussa sen jäsenvaltion oikeuden kanssa, jossa se suoritetaan, on perustamissopimuksen 60 artiklassa tarkoitettu palvelu. Toinen ja kolmas kysymys 22 Ottaen huomioon pääasian olosuhteet on syytä katsoa, että toisella ja kolmannella kysymyksellään kansallinen tuomioistuin pyrkii pääasiallisesti selvittämään, onko yhteisön oikeuden vastaista se, että jäsenvaltio, jossa raskaudenkeskeytys on kielletty, kieltää opiskelijayhdistyksiä levittämästä toisessa jäsenvaltiossa sijaitsevien, laillisia raskaudenkeskeytyksiä suorittavien klinikoiden tarkkoja nimi- ja osoitetietoja sekä tietoja siitä, miten mainittuihin klinikoihin otetaan yhteyttä, silloin kun kyseessä olevat klinikat eivät millään tavalla ole osallisina mainittujen tietojen levittämisessä. 23 Vaikka ennakkoratkaisua pyytäneen tuomioistuimen kysymyksissä viitataan yhteisön oikeuteen kokonaisuudessaan, yhteisöjen tuomioistuimen mukaan tutkinnan on kohdistuttava perustamissopimuksen 59 artiklaan ja sitä seuraaviin artikloihin, jotka koskevat palvelujen vapaata tarjontaa, sekä perusoikeuksia koskevaan väitteeseen, jota on laajalti käsitelty yhteisöjen tuomioistuimelle esitetyissä huomautuksissa. 24 Ensinnäkin perustamissopimuksen 59 artiklan määräysten osalta, joissa kielletään kaikki palvelujen vapaan liikkuvuuden rajoitukset, pääasiassa kyseessä olevista olosuhteista ilmenee, että S. Groganin ym. johtamien opiskelijayhdistysten toiminnan ja toisessa jäsenvaltiossa sijaitsevien klinikoiden välinen yhteys on liian kaukainen, jotta tietojen levittämiskieltoa voitaisiin pitää perustamissopimuksen 59 artiklassa tarkoitettuna rajoituksena. 25 Sellainen tilanne, jossa pääasiassa kyseessä olevia tietoja levittävät opiskelijayhdistykset eivät toimi yhteistyössä niiden klinikoiden kanssa, joiden osoitteita ne julkaisevat, on erilainen kuin tilanne, jonka osalta yhteisöjen tuomioistuin antoi tuomion 7.3.1990 (asia C-362/88, GB-Inno-BM, Kok. 1990, s. I-667); mainitussa asiassa yhteisöjen tuomioistuin totesi, että mainosten levittämistä koskeva kielto voi olla tavaroiden vapaan liikkuvuuden este, ja sitä näin ollen on arvioitava ottaen huomioon ETY:n perustamissopimuksen 30, 31 ja 36 artikla. 26 Niitä tietoja, joihin ennakkoratkaisukysymyksissä viitataan, ei levitetä toiseen jäsenvaltioon sijoittautuneen taloudellisen toimijan lukuun. Päin vastoin, tietoja levitettäessä on käytetty sananvapautta sekä vapautta vastaanottaa ja levittää tietoja, ja tietoja on levitetty itsenäisesti suhteessa toisessa jäsenvaltiossa sijaitsevien klinikoiden taloudelliseen toimintaan. 27 Tästä seuraa, että kieltoa levittää tietoa pääasian kaltaisissa olosuhteissa ei mitenkään voida pitää perustamissopimuksen 59 artiklassa tarkoitettuna rajoituksena. 28 Toiseksi on tutkittava pääasian vastaajien väitettä, jonka mukaan kyseessä oleva kielto, siltä osin kuin se perustuu vuonna 1983 hyväksyttyyn perustuslain muutokseen, rikkoo ETY:n perustamissopimuksen 62 artiklan määräyksiä, joiden mukaan jäsenvaltiot eivät kohdista uusia rajoituksia siihen palvelujen tarjoamisen vapauteen, joka on tosiasiallisesti saavutettu perustamissopimuksen tullessa voimaan. 29 Tältä osin riittää kun todetaan, että 62 artiklalla, joka täydentää 59 artiklan määräyksiä, ei voida kieltää rajoituksia, jotka eivät kuulu 59 artiklan soveltamisalaan. 30 Kolmanneksi ja lopuksi pääasian vastaajat väittävät, että pääasiassa tarkoitetun kiellon kaltainen kielto rikkoo perusoikeuksia ja erityisesti Euroopan ihmisoikeussopimuksen 10 artiklan 1 kappaleessa tunnustettua sananvapautta sekä vapautta vastaanottaa ja levittää tietoja. 31 Tässä yhteydessä on muistutettava, kuten 18.6.1991 annetussa tuomiossa (asia C-260/89, Elliniki Radiophonia Tileorassi, Kok. 1991, s. I-2925) todetaan, että silloin kun kansallinen säännöstö kuuluu yhteisön oikeuden soveltamisalaan ja yhteisöjen tuomioistuimen käsiteltäväksi on saatettu ennakkoratkaisupyyntö, yhteisöjen tuomioistuimen on esitettävä kansalliselle tuomioistuimelle kaikki sellaiset tulkintaan liittyvät seikat, jotka kansallinen tuomioistuin tarvitsee arvioidakseen kyseisen säännöstön yhteensopivuutta niiden perusoikeuksien kanssa, joiden noudattamista yhteisöjen tuomioistuin valvoo ja jotka johtuvat erityisesti Euroopan ihmisoikeussopimuksesta. Sitä vastoin yhteisöjen tuomioistuimella ei ole mainittua toimivaltaa arvioida kansallista säännöstöä, joka ei kuulu yhteisön oikeuden soveltamisalaan. Ottaen huomioon pääasian olosuhteet ja perustamissopimuksen 59 ja 62 artiklan määräysten ulottuvuutta koskevat aiemmat päätelmät tällainen näyttää olevan tilanne myös sen kiellon osalta, joka on oikeudenkäynnin kohteena ennakkoratkaisua pyytäneessä tuomioistuimessa. 32 Kansallisen tuomioistuimen esittämiin toiseen ja kolmanteen kysymykseen on siis vastattava, että yhteisön oikeuden vastaista ei ole se, että jäsenvaltio, jossa raskaudenkeskeytys on kielletty, kieltää opiskelijayhdistyksiä levittämästä toisessa jäsenvaltiossa sijaitsevien, laillisia raskaudenkeskeytyksiä suorittavien klinikoiden tarkkoja nimi- ja osoitetietoja sekä tietoja siitä, miten mainittuihin klinikoihin otetaan yhteyttä, silloin kun kyseessä olevat klinikat eivät millään tavalla ole osallisina mainittujen tietojen levittämisessä. Päätökset oikeudenkäyntikuluista Oikeudenkäyntikulut 33 Yhteisöjen tuomioistuimelle huomautuksensa esittäneille Irlannin hallitukselle ja Euroopan yhteisöjen komissiolle aiheutuneita oikeudenkäyntikuluja ei voida määrätä korvattaviksi. Pääasian asianosaisten osalta asian käsittely yhteisöjen tuomioistuimessa on välivaihe kansallisessa tuomioistuimessa vireillä olevan asian käsittelyssä, minkä vuoksi kansallisen tuomioistuimen asiana on päättää oikeudenkäyntikuluista. Päätöksen päätösosa Näillä perusteilla YHTEISÖJEN TUOMIOISTUIN on ratkaissut Dublinin High Courtin 5.3.1990 tekemällään päätöksellä esittämät kysymykset seuraavasti: 1) Raskaudenkeskeytys, joka on sopusoinnussa sen jäsenvaltion oikeuden kanssa, jossa se suoritetaan, on perustamissopimuksen 60 artiklassa tarkoitettu palvelu. 2) Yhteisön oikeuden vastaista ei ole se, että jäsenvaltio, jossa raskaudenkeskeytys on kielletty, kieltää opiskelijayhdistyksiä levittämästä toisessa jäsenvaltiossa sijaitsevien, laillisia raskaudenkeskeytyksiä suorittavien klinikoiden tarkkoja nimi- ja osoitetietoja sekä tietoja siitä, miten mainittuihin klinikoihin otetaan yhteyttä, silloin kun kyseessä olevat klinikat eivät millään tavalla ole osallisina mainittujen tietojen levittämisessä.

62004TJ0264

lv

Atbilstošās tiesību normas 1       Eiropas Parlamenta un Padomes 2001. gada 30. maija Regulas (EK) Nr. 1049/2001 par publisku piekļuvi Eiropas Parlamenta, Padomes un Komisijas dokumentiem (OV L 145, 43. lpp.) 2. pantā, kurā ir definēti principi, nosacījumi un ierobežojumi tiesībām iepazīties ar šo iestāžu dokumentiem, kas noteikti piemērojot EKL 255. pantu, ir paredzēts: “1. Ikvienam Savienības pilsonim un fiziskai personai, kas pastāvīgi dzīvo kādā dalībvalstī, vai juridiskai personai, kuras juridiskā adrese ir kādā dalībvalstī, ir tiesības piekļūt iestāžu dokumentiem, ievērojot šajā regulā noteiktos principus, nosacījumus un ierobežojumus. [..] 3. Šī regula attiecas uz visiem iestādes dokumentiem, tātad uz dokumentiem, ko tā ir izdevusi, saņēmusi vai kuri ir tās rīcībā un skar jebkuru darbības jomu Eiropas Savienībā.” 2       Regulas Nr. 1049/2001 4. pantā ir paredzēts: “1. Iestādes var atteikt piekļuvi dokumentam, ja iepazīšanās ar to var kaitēt: a)       sabiedrības interesēm saistībā ar: –       [..] –       [..] –       starptautiskajām attiecībām, –       Kopienas vai kādas dalībvalsts finanšu, monetāro vai ekonomikas politiku; b)       personu privātajai dzīvei un neaizskaramībai, jo īpaši saskaņā ar Kopienas tiesību aktiem par personas datu aizsardzību. 2. Iestādes var atteikt piekļuvi dokumentam, ja iepazīšanās ar to var kaitēt: –       fiziskas vai juridiskas personas komerciālo interešu, tostarp intelektuālā īpašuma, aizsardzībai, –       [..] ja vien iepazīšanās ar to nav saistīta ar sevišķām sabiedrības interesēm. 3. Var atteikt piekļuvi dokumentam, ko iestāde izdevusi iekšējām vajadzībām, vai iestādes saņemtam dokumentam, kurš skar jautājumu, par ko tā nav pieņēmusi lēmumu, ja iepazīšanās ar šo dokumentu var nopietni kaitēt lēmumu pieņemšanai iestādē, ja vien iepazīšanās ar to nav saistīta ar sevišķām sabiedrības interesēm. Var atteikt piekļuvi dokumentam, kas satur viedokļu izklāstu iekšējām vajadzībām sakarā ar apspriedēm un iepriekšējām pārrunām attiecīgās iestādes iekšienē, pat tad, ja lēmums jau ir pieņemts, ja iepazīšanās ar šo dokumentu var nopietni kaitēt lēmumu pieņemšanai iestādē, ja vien iepazīšanās ar to nav saistīta ar sevišķām sabiedrības interesēm. 4. Kas attiecas uz trešo personu dokumentiem, iestāde apspriežas ar attiecīgo trešo personu ar mērķi noskaidrot, vai ir jāpiemēro 1. vai 2. punktā paredzētais izņēmums, ja nav skaidrības par to, vai šo dokumentu drīkst izsniegt vai ne. [..] 6. Ja izņēmumi attiecas tikai uz kādu pieprasītā dokumenta daļu, pārējās dokumenta daļas publisko.” 3       Atbilstoši Regulas Nr. 1049/2001 7. pantam: “1. Pieteikumus attiecībā uz piekļuvi dokumentiem izskata ātri. Pieteikuma iesniedzējam nosūta saņemšanas apstiprinājumu. Iestāde 15 darba dienu laikā pēc pieteikuma reģistrācijas dod atļauju piekļūt pieprasītajam dokumentam un šajā laikā nodrošina to saskaņā ar 10. pantu vai rakstiskā atbildē paskaidro pilnīgā vai daļējā atteikuma iemeslus, kā arī informē pieteikuma iesniedzēju par viņa tiesībām iesniegt atkārtotu pieteikumu saskaņā ar šā panta 2. punktu. 2. Saņemot pilnīgu vai daļēju atteikumu, pieteikuma iesniedzējs 15 darba dienu laikā pēc iestādes atbildes saņemšanas var iesniegt atkārtotu pieteikumu ar lūgumu iestādei mainīt savu nostāju.” 4       Padomes 2002. gada 22. jūlija Lēmuma 2002/682/EK, Euratom , ar ko pieņem Padomes reglamentu (OV L 230, 7. lpp., turpmāk tekstā – “reglaments”), 19. pantā ir noteikts: “1. [Pastāvīgo pārstāvju komitejas ( Coreper )] uzdevums ir sagatavot Padomes darbu un īstenot tās piešķirtās pilnvaras. Tā katrā ziņā nodrošina Savienības politiku un darbību pastāvīgumu un seko, lai tiktu ievēroti šādi principi un noteikumi: [..] d)       noteikumi par procedūru, pārredzamību un projektu izstrādes kvalitāti. [..] 3. Komitejas vai darba grupas var izveidot Pastāvīgo pārstāvju komiteja vai ar Pastāvīgo pārstāvju komitejas apstiprinājumu, lai tās veiktu attiecīgu iepriekš noteiktu sagatavošanas darbu vai izpēti. Ģenerālsekretariāts atjauno un publicē sagatavošanas grupu sarakstu. Tikai šajā sarakstā iekļautās komitejas un darba grupas var rīkot sanāksmes kā Padomes sagatavošanas grupas.” 5       Atbilstoši reglamenta 21. pantam: “Neatkarīgi no pārējiem šā reglamenta noteikumiem prezidentvalsts organizē dažādu komiteju un darba grupu sanāksmes tā, lai to ziņojumi būtu pieejami pirms Pastāvīgo pārstāvju komitejas sanāksmēm, kurās tie izskatāmi. [..]” Prāvas rašanās fakti 6       Ar 2004. gada 23. februāra vēstuli WWF European Policy Programme , atbilstoši Beļģijas tiesībām dibināta bezpeļņas apvienība, pamatojoties uz Regulas Nr. 1049/2001 6. pantu, nosūtīja Padomei pieteikumu par piekļuvi dokumentiem, kas ir saistīti ar komitejas, kura saukta par “133. panta komiteju” (turpmāk tekstā – “komiteja”), locekļu vietnieku 2003. gada 19. decembra sapulces dienas kārtības pirmo punktu. Šī punkta nosaukums bija “PTO‑ilgtermiņa attīstība un tirdzniecība pēc Kankunas”. Pieprasītās ziņas bija saistītas, pirmkārt, ar sagatavošanas dokumentiem un citām ziņām, ko Komisija ir sniegusi komitejas locekļu vietniekiem attiecībā uz šo dienas kārtības punktu un kas prasītājas skatījumā cita starpā ietvēra ziņojumu par attiecīgo pārrunu gaitu, citu valstu ieņemto nostāju, Eiropas Savienības jaunākās pieejas rezultātu vērtējumu, kā arī vispārējo ideju izklāstu atbilstoši jaunajai stratēģijai, un, otrkārt, protokoliem, rezolūcijām vai rekomendācijām, kas saistībā ar šo dienas kārtības punktu sagatavoti sanāksmes rezultātā. 7       Saņemot šo pieteikumu, Padome atbilstoši Regulas Nr. 1049/2001 4. panta 4. punktam konsultējās ar Komisijas dienestiem un sniedza atbildi uz prasītājas pieteikumu ar 2004. gada 17. marta vēstuli. 8       Attiecībā uz šī pieteikuma pirmo daļu Padome vispirms norādīja, ka tā ir sagatavojusi ziņojumu par virkni jautājumu, kas attiecas uz Kankunas konferences rezultātiem un norādījusi tajā veidu, kādā būtu jāizskata jautājumi tirdzniecības jomā Pasaules Tirdzniecības organizācijas (PTO) īstenoto daudzpusējo pārrunu laikā. Šo ziņojumu ar numuru MD 578/03 un nosaukumu “Ilgtermiņa attīstība un tirdzniecība pēc Kankunas” Komisijas dienesti sagatavoja komitejas vajadzībām 2003. gada 10. decembrī (turpmāk tekstā – “ziņojums”). Padome vēlāk precizēja, ka, ņemot vērā ziņojuma raksturu un saturu, piekļuve tam ir jāatsaka atbilstoši Regulas Nr. 1049/2001 4. panta 1. punkta a) apakšpunkta trešajam un ceturtajam ievilkumam, jo iepazīšanās ar to varētu kaitēt Eiropas Savienības tirdzniecības interesēm un arī tās ekonomiskajām attiecībām ar ziņojumā minētajām trešām valstīm. Visbeidzot, Padome atteica daļēju piekļuvi ziņojumam, jo iepriekš minētie izņēmumi ir piemērojami visam dokumentam kopumā. Padome tomēr nosūtīja prasītājai kādu Komisijas paziņojumu Padomei un Eiropas Parlamentam ar nosaukumu “Gads pēc pasaules samita par ilgtermiņa attīstību: mūsu saistību īstenošana” (COM (2003) 829 galīgā redakcija), tā pielikumu un Komisijas darba dokumentu (SEC (2003) 1471), kas jau bija sabiedrībai pieejami. 9       Attiecībā uz prasītājas pieteikuma otro daļu Padome norādīja, ka tās dienesti komitejas locekļu vietnieku sapulces nav protokolējuši. 10     Ar 2004. gada 5. aprīļa vēstuli prasītāja, pamatojoties uz Regulas Nr. 1049/2001 7. panta 2. punktu, iesniedza atkārtotu pieteikumu ar lūgumu Padomei pārskatīt savu nostāju par iepazīšanos ar pieprasītajiem dokumentiem un tostarp tām ziņojuma daļām, kas attiecas uz ilgtermiņa attīstību un tirdzniecību. Prasītāja turklāt lūdza nosaukt to iestādi, kuras rīcībā ir komitejas sapulču protokoli. 11     Ar 2004. gada 30. aprīļa lēmumu (turpmāk tekstā – “apstrīdētais lēmums”), Padome apstiprināja savu atteikumu ļaut iepazīties ar ziņojumu, formulējot to šādi: “Iepazīšanās ar attiecīgo dokumentu nopietni kaitētu ES starptautiskajām ekonomiskajām attiecībām ar dokumentā minētajām trešām valstīm un būtu arī pretrunā ES tirdzniecības interesēm. Komisijas ziņojums galvenokārt attiecas uz ES centieniem reaģēt uz attīstības valstu vajadzībām un mērķiem, lai uzsvērtu vides un attīstības savstarpēju nostiprināšanu, attīstot piekļuvi tirgum, vislabāk izmantojot tirdzniecības tehnoloģijas un veicinot ieguldījumu veikšanu. Dokumentā ir atkārtoti izvērtēti būtiski ar tirdzniecību un vidi saistīti jautājumi, kā arī ir veikta attīstības valstu vajadzību sīka pārbaude, lai šajā kontekstā sniegtu savu ieguldījumu sabiedrisko attiecību labā pārvaldībā. Šajā sakarā šis dokuments ietver analītiskas ziņas un slepenus apsvērumus par ES turpmāko virzību, lai nostiprinātu tās starptautisko vadību un definētu ES vispārējo politisko virzienu, kā arī konkrētas darbības attiecību ar PTO pamata jomās. Iepazīšanās ar šo informāciju un šiem apsvērumiem kaitētu ES attiecībām ar attiecīgajām trešām valstīm, kā arī nopietni kaitētu Kopienas un tās dalībvalstu īstenotajām pārrunām, bet sliktākajā gadījumā arī visai to ekonomikas politikai. Ņemot vērā iepriekš minēto, Padome uzskata, ka piekļuve attiecīgajam dokumentam ir jāatsaka, pamatojoties uz Regulas [Nr. 1049/2001] 4. panta 1. punkta a) apakšpunkta trešo un ceturto ievilkumu. Turklāt nav iespējams piešķirt arī daļēju piekļuvi šim dokumentam, atsaucoties uz [Regulas Nr. 1049/2001] 4. panta 6. punktu, jo iepriekš minētie izņēmumi attiecas uz visu dokumenta tekstu.” 12     Apstrīdētajā lēmumā Padome turklāt apstiprināja, ka netika protokolētas komitejas locekļu vietnieku sanāksmes. Tā atzīmēja, ka atbilstoši pastāvošajai praksei protokolu neesamības gadījumā sasniegtos rezultātus attiecīgajā jautājumā katrā konkrētajā gadījumā atspoguļo pašos ziņojumos, atskaitēs vai līdzīgos dokumentos, kurus sagatavo pēc attiecīgajām sanāksmēm. Padome tomēr apgalvo, ka šajā gadījumā tās rīcībā nav šādu dokumentu par 2003. gada 19. decembra sanāksmē sasniegtajiem rezultātiem saistībā ar dienas kārtības pirmo jautājumu. 13     2004. gada 1. jūnijā Komisija savā vēstulē Padomei izskaidroja savu nostāju par prasītājas pieteikumu. Komisija tajā norādīja, ka tās skatījumā nedrīkst ļaut iepazīties ar ziņojumu pamatojoties uz Regulas Nr. 1049/2001 4. panta l. punkta a) apakšpunkta trešajā ievilkumā paredzēto izņēmumu, ar ko tiek aizsargātas saistītas sabiedrības intereses. Komisija kā papildu pamatu atteikumam minēja arī Regulas Nr. 1049/2001 4. panta 3. punktā paredzēto izņēmumu, ciktāl tas attiecas uz iestāžu lēmumu pieņemšanas procesa aizsardzību. Tiesvedība un lietas dalībnieku prasījumi 14     Ar prasības pieteikumu, kas Pirmās instances tiesas kancelejā iesniegts 2004. gada 30. jūnijā, prasītāja cēla šo prasību. 15     Ar 2004. gada 23. novembrī iesniegto dokumentu atbilstoši privātām tiesībām Londonā (Apvienotā Karaliste) dibinātā sabiedrība Friends of the Earth Ltd lūdza iestāties šajā tiesvedībā, atbalstot prasītājas prasījumus. 16     Ar dokumentu, kas Pirmās instances tiesas kancelejā iesniegts 2004. gada 10. decembrī, Komisija lūdza atļaut iestāties lietā Padomes prasījumu atbalstam. 17     Ar Pirmās instances tiesas ceturtās palātas priekšsēdētāja 2005. gada 14. februāra rīkojumu Komisijai tika ļauts iestāties lietā. 18     Ar Pirmās instances tiesas ceturtās palātas priekšsēdētāja 2005. gada 18. marta rīkojumu Friends of the Earth iesniegtais lūgums iestāties lietā tika noraidīts. 19     Lietas dalībnieku mutvārdu paskaidrojumi un to atbildes uz Pirmās instances tiesas uzdotajiem jautājumiem tika uzklausītas 2006. gada 8. novembra tiesas sēdē. 20     Prasītāja lūdz Pirmās instances tiesu atcelt apstrīdēto lēmumu. 21     Padome lūdz Pirmās instances tiesu: –       noraidīt prasību kā nepamatotu; –       piespriest prasītājai atlīdzināt tiesāšanās izdevumus. 22     Komisija lūdz Pirmās instances tiesu: –       noraidīt prasību kā nepamatotu; –       piespriest prasītājai atlīdzināt tiesāšanās izdevumus, iekaitot tos, kas radušies Komisijai. Juridiskais pamatojums 23     Prasītāja izvirza trīs pamatus, kas balstīti, pirmkārt, uz Regulas Nr. 1049/2001 4. panta 1. punkta pārkāpumu, jo Padome, atsakot piekļuvi ziņojumam, nav pietiekami pamatojusi savu atteikumu un ir nepareizi izvērtējusi attiecīgās informācijas slepenību, otrkārt, uz Regulas Nr. 1049/2001 4. panta 6. punkta pārkāpumu, jo Padome, liedzot iespēju daļēji iepazīties ar ziņojumu, nav pareizi piemērojusi samērīguma principu, un, treškārt, uz Regulas Nr. 1049/2001 2. panta pārkāpumu, jo Padome ir pārkāpusi tā tiesības piekļūt dokumentiem, liedzot iepazīties ar 2003. gada 19. decembra sanāksmes protokolu daļā par dienas kārtības pirmo jautājumu vai, protokola neesamības gadījumā, liedzot piekļuvi informācijai par šīs sanāksmes laikā noritējušo diskusiju saturu, kā arī minētās sanāksmes dalībnieku ziņojumiem. Par pirmo pamatu, kas balstīts uz Regulas Nr. 1049/2001 4. panta 1. punkta pārkāpumu Lietas dalībnieku argumenti 24     Prasītāja norāda, ka Padome, pirmkārt, nav pietiekami pamatojusi savu atteikumu atļaut iepazīties ar ziņojumu un, otrkārt, ir kļūdaini novērtējusi šī ziņojuma slepenību. 25     Attiecībā uz prasību norādīt pietiekamu pamatojumu prasītāja norāda, ka tiktāl, ciktāl ziņojums ir saistīts ar PTO un tostarp ar ilgtermiņa attīstību un tirdzniecību, Padome nav norādījusi veidu, kādā iepazīšanās ar tik vispārīgu saturu var faktiski apdraudēt starptautiskās attiecības un Kopienas ekonomikas politiku. 26     Attiecībā uz iespējami kļūdaino ziņojuma slepenības vērtējumu prasītāja atgādina Pirmās instances tiesas judikatūru saistībā ar agrākām Padomes normām par piekļuvi dokumentiem, uzsverot, ka šī judikatūra joprojām attiecas uz lēmumiem, kas ir pieņemti piemērojot Regulu Nr. 1049/2001, un tos aizstājošām iekšējās procedūras normām. No Pirmās instances tiesas 1995. gada 19. oktobra sprieduma lietā T‑194/94 Carvel un Guardian Newspapers /Padome ( Recueil , II‑2765. lpp.) cita starpā izriet, ka ikvienā atbildē uz informācijas pieprasījumu atkarībā no katra konkrētā gadījuma ir jāsamēro, no vienas puses, pilsoņa interese saņemt atļauju piekļūt attiecīgajiem dokumentiem un, no otras puses, Padomes iespējamā interese nodrošināt šo dokumentu slepenību. Līdzīgi ikviens norādītais izņēmums ir jāinterpretē šauri un atteikums iepazīties ir atbilstoši jāpamato. Padome turklāt nav konstatējusi saikni starp ziņojuma priekšmetu un negatīvām sekām, kas iespējams ir saistītas ar šo iepazīšanos. 27     No minētā prasītāja secina, ka Padome ir rīkojusies kļūdaini, pareizi nesamērojot attiecīgās intereses pieteikuma par piekļuvi ziņojumam izskatīšanas laikā un atbilstoši neizvērtējot Regulas Nr. 1049/2001 2. pantā atzītās pamattiesības piekļūt dokumentiem. 28     Padome, pirmkārt, norāda, ka tā ir pamatojusi savu lēmumu cik vien iespējams pilnīgi, neizpaužot ziņojuma saturu. Lai pierādītu pārrunu mērķu lielāko pieļaujamo pārskatāmību, prasītājai tika nosūtīti divi Komisijas dokumenti, kas sniedz plašāku informāciju par attiecīgajiem mērķiem. 29     Šajā sakarā Komisija norāda, ka apstrīdētajā lēmumā Padome ziņojuma saturu aprakstīja atbilstoši un pietiekami sīki, izskaidrojot iemeslus, kādēļ tā satura izpaušanai ir piemērojams izņēmums. Atbilstoši pastāvīgajai judikatūrai šajā jomā šāds pamatojums ir pietiekami skaidrs, lai prasītāja uztvertu iemeslus, kas Padomei liek tai liegt piekļuvi ziņojumam, un ļautu Pirmās instances tiesai kontrolēt apstrīdētā lēmuma likumību. 30     Otrkārt, Padome precizē, ka ziņojums attiecas uz veidu, kādā Kopienai būtu jāīsteno pārrunas PTO Doha pārrunu raundā tirdzniecības un vides jomā. Precīzāk, ziņojums ietvēra analītiskas ziņas un slepenus apsvērumus par Kopienas turpmāko virzību, lai nostiprinātu tās starptautisko vadību, tostarp ziņas, kas ir saistītas ar atbildi uz attīstības valstu vajadzībām un mērķiem. Padome definēja arī Kopienas vispārējo politisko virzienu, kā arī konkrētas darbības saistībā ar attiecību PTO galvenajiem aspektiem. Tiesas sēdē Padome precizēja, ka runa ir par informatīvu ziņojumu par pārrunu virzību, kurā, no vienas puses, atspoguļota trešo valstu nostāja un, no otras puses, iespējamā Kopienas rīcība. 31     Iepazīšanās ar ziņojumu apdraudētu Kopienas attiecības ar tajā minētajām trešām valstīm un būtiski kaitētu Kopienas un tās dalībvalstu nostāju paušanai PTO īstenotajās pārrunās un šī iemesla dēļ to ekonomikas politikai kopumā. 32     Padome uzsver šo pārrunu sarežģītos apstākļus, radušos šķēršļus un grūtības mēģinot panākt vienošanos, ko apliecina neveiksmīgās pārrunas PTO konferences laikā ministru līmenī 2003. gada septembrī Kankunā. Šādos apstākļos iepazīšanās ar ziņojumu, kurā uzskaitītas dažādas Kopienas iespējas, piedāvājot pieeju, kas tai būtu jāizmanto šajās pārrunās, un kurā izvērtētas citu dalībnieku nostājas šajās pārrunās, būtiski apdraudētu rīcības brīvību pārrunu laikā, kas Kopienas iestādēm ir nepieciešama, lai sarežģītajās pārrunās PTO panāktu labu rezultātu. Šajā sakarā pati prasītāja ir atzinusi, ka pārrunu taktika būtībā nav jāizpauž sabiedrībai. 33     Padome no minētā secina, ka piekļuve ziņojumam ir jāatsaka, pamatojoties uz Regulas Nr. 1049/2001 4. panta 1. punkta a) apakšpunkta trešo un ceturto ievilkumu, lai aizsargātu sabiedrības intereses, kas ir saistītas ar starptautiskajām attiecībām, kā arī Kopienas finanšu, monetāro vai ekonomikas politiku. 34     Nobeigumā Padome, ko atbalsta Komisija, norāda, ka šajā gadījumā nav jāsamēro vajadzība aizsargāt ziņojuma konfidencialitāti ar prasītājas interesi saņemt atļauju iepazīties ar ziņojumu. Pat ja Regulas Nr. 1049/2001 4. panta 2.–4. punkts liek veikt šādu samērošanu atbilstoši judikatūrai šajā jomā, tas tomēr neattiecas uz šī panta 1. punktā minēto gadījumu. Nevarētu izdarīt secinājumu, ka likumdevējs to kļūdas dēļ nav norādījis. Drīzāk tā ir skaidra izvēle, ko pamato aizsargājamo interešu nozīme. Šo pieņēmumu apstiprina Regulas Nr. 1049/2001 4. panta 1. punkta b) apakšpunktā ietvertais izņēmums attiecībā uz personu privātās dzīves aizsardzību un personas neaizskaramību saskaņā ar Kopienas tiesību aktiem par personas datu aizsardzību. 35     Padome turklāt uzskata, ka pat pieņemot, ka visi Regulas Nr. 1049/2001 4. panta paredzētie izņēmumi ir jāinterpretē šauri, tas nenozīmē, ka šie izņēmumi ir jāuzskata par nelietderīgiem. Ja Regulas Nr. 1049/2001 4. panta 1. punktā minētie nosacījumi ir izpildīti, Padomei ir jāpiemēro šis noteikums un jāatsaka piekļuve ziņojumam. Pirmās instances tiesas vērtējums 36     Attiecībā uz apstrīdētā lēmuma varbūtēji nepietiekamo pamatojumu ir jāatgādina, ka atbilstoši pastāvīgajai judikatūrai iestādes pienākuma pamatot lēmuma par atteikumu ļaut iepazīties ar dokumentu mērķis ir, pirmkārt, sniegt attiecīgajai personai pietiekamas norādes, lai konstatētu, vai lēmums ir labi pamatots vai arī tā spēkā esamību ir iespējams apstrīdēt tajā pieļauto trūkumu dēļ, un, otrkārt, ļaut Kopienu tiesai veikt lēmuma likumības kontroli. Šī pienākuma apmērs ir atkarīgs no attiecīgā akta rakstura un konteksta, kādā tas ir pieņemts (skat. Pirmās instances tiesas 2005. gada 17. marta spriedumu lietā T‑187/03 Scippacercola /Komisija, Krājums, II‑1029. lpp., 66. punkts un tajā minētā judikatūra). 37     Šajā gadījumā apstrīdētajā lēmumā Padome sīki izklāstīja tās atteikuma pamatus, norādot ziņas, kas ļauj saprast ziņojuma priekšmetu un iemeslus, kuru dēļ iepazīšanās ar to varētu apdraudēt to sabiedrības interešu aizsardzību, kas ir saistītas ar starptautiskajām attiecībām un Kopienas finanšu, monetāro vai ekonomikas politiku. Kā to pamatoti norāda Padome, nav iespējams sniegt visu informāciju, kas pamato ziņojuma slepenību, neizpaužot tā saturu un līdz ar to nepārkāpjot izņēmuma galveno mērķi. No minētā izriet, ka prasītājas arguments par to, ka Padome nav pietiekami pamatojusi savu atteikumu, nav pieņemams, jo apstrīdētajā lēmumā sniegtais pamatojums ir pietiekami skaidrs, lai prasītāja varētu saprast iemeslus, kuru dēļ Padome tai nav piešķīrusi piekļuvi ziņojumam, kas tai ļautu lietderīgi apstrīdēt šo atteikumu Pirmās instances tiesā un šai tiesai ļautu pārbaudīt apstrīdētā lēmuma likumību. 38     Attiecībā uz ziņojuma slepenības vērtējumu un atteikumu tam piekļūt atbilstoši Regulas Nr. 1049/2001 4. panta 1. punkta a) apakšpunkta trešajam un ceturtajam ievilkumam ir jākonstatē, ka Regulas Nr. 1049/2001 noteikumi būtībā pārņem to agrāko tiesību aktu saturu, kas nosaka izņēmumu apmēru saistībā ar tiesībām piekļūt dokumentiem. 39     Atbilstoši judikatūrai par tiesību aktiem publiska piekļuve iestāžu dokumentiem ir princips un piekļuves atteikums ir izņēmums no šī principa. Līdz ar to atteikums ir tulkojams un piemērojams šauri, netraucējot principa piemērošanai. Iestādei turklāt ir jāpārbauda ikviens dokuments, kuram tiek lūgta piekļuve, lai noteiktu, vai ievērojot šīs iestādes rīcībā esošās ziņas, iepazīšanās ar šo dokumentu faktiski var jebkādi traucēt sabiedrības interesēm, ko aizsargā izņēmumi, ļaujot atteikt piekļuvi. Lai piemērotu šos izņēmumus, sabiedrības interešu traucējuma riskam tādēļ ir jābūt nevis tikai iespējamam, bet gan saprātīgi paredzamam (skat. Pirmās instances tiesas 2002. gada 7. februāra spriedumu lietā T‑211/00 Kuijer /Padome, Recueil , II‑485. lpp., 55. un 56. punkts un tajos minētā judikatūra). 40     No judikatūras arī izriet, ka iestādēm, pārbaudot, vai piekļuve dokumentam var apdraudēt sabiedrības intereses, ir liela rīcības brīvība, un līdz ar to Pirmās instances tiesas veiktā iestāžu tādu lēmumu, ar ko pamatojoties uz izņēmumiem, kas saistīti ar sabiedrības interesēm, ir atteikta piekļuve dokumentiem, likumības kontrole attiecas tikai uz procesuālo un pamatojuma normu ievērošanas, faktu materiālās precizitātes, kā arī acīmredzamas kļūdas faktu vērtējumā neesamības un pilnvaru nepareizas izmantošanas pārbaudi (šajā sakarā skat. Pirmās instances tiesas 1999. gada 19. jūlija spriedumu lietā T‑14/98 Hautala /Padome, Recueil , II‑2489. lpp., 71. un 72. punkts, un iepriekš šī sprieduma 39. punktā minēto spriedumu lietā Kuijer /Padome, 53. punkts). 41     Attiecībā uz acīmredzamu kļūdu faktu vērtējumā, uz ko būtībā norāda prasītāja, ir jākonstatē, ka Padome ir atteikusi piekļuvi ziņojumam, lai novērstu iespējamos traucējumus pārrunām, kas šajā laikā norisinājās sarežģītos apstākļos, kad pretestība bija raksturīga gan attīstības valstīm, gan attīstītajām valstīm un bija grūti panākt vienošanos, kā to apliecina neveiksmīgās pārrunas PTO konferences laikā ministru līmenī 2003. gada septembrī Kankunā. Tādēļ uzskatot, ka iepazīšanās ar šo ziņojumu kaitētu attiecībām ar tajā minētajām trešām valstīm, kā arī Kopienas un tās dalībvalstu rīcības brīvībai pārrunu laikā, kas ir nepieciešama, lai pabeigtu šīs pārrunas, Padome nav pieļāvusi acīmredzamu kļūdu vērtējumā un varēja uzskatīt, ka ziņojuma nosūtīšana radītu ne tikai varbūtēju, bet gan saprātīgi paredzamu tādu sabiedrības interešu apdraudējuma risku, kas ir saistītas ar starptautiskajām attiecībām, kā arī Kopienas finanšu, monetāro vai ekonomikas politiku. 42     No iepriekš minētā izriet, ka Padome, pirmkārt, ir pietiekami pamatojusi savu atteikumu piekļuvei ziņojumam un, otrkārt, nav pārkāpusi Regulas Nr. 1049/2001 4. panta 1. punkta a) apakšpunkta trešajā un ceturtajā ievilkumā paredzētos nosacījumus, lai piemērotu izņēmumu publiskai piekļuvei dokumentiem. 43     Šos secinājumus neietekmē prasītājas argumenti par nepieciešamību samērot tās interesi iepazīties ar ziņojumu un Padomes interesi to neizpaust. 44     Regulas Nr. 1049/2001 4. panta 1. punktā paredzētie izņēmumi saistībā ar piekļuvi dokumentiem ir formulēti kā imperatīvi un tādēļ iestāžu pienākums ir atteikt piekļuvi dokumentiem, uz kuriem šie obligātie izņēmumi attiecas, ja ir pierādīta šo izņēmumu piemērošanai noteikto apstākļu esamība (skat. pēc analoģijas Pirmās instances tiesas 1997. gada 5. marta spriedumu lietā T‑105/95 WWF UK /Komisija, Recueil , II‑313. lpp., 58. punkts). Šie izņēmumi tādējādi atšķiras no Regulas Nr. 1049/2001 4. panta 3. punktā paredzētajiem izņēmumiem, kas ir saistīti ar iestāžu interesi aizsargāt savu sēžu noslēpumu, kuru piemērošanai iestādēm ir rīcības brīvība, kas tām ļauj samērot, no vienas puses, savu interesi aizsargāt sēžu noslēpumu un, no otras puses, pilsoņa interesi saņemt atļauju piekļūt dokumentiem (skat. pēc analoģijas iepriekš šī sprieduma 26. punktā minēto spriedumu lietā Carvel un Guardian Newspapers /Padome, 64. un 65. punkts). 45     Tā kā uz pamata lietā aplūkotajiem izņēmumiem attiecas Regulas Nr. 1049/2001 4. panta 1. punkts, Padomei nebija jāsamēro sabiedrības interešu aizsardzība ar prasītājas interesi iepazīties ar ziņojumu. 46     Ņemot vērā iepriekš minēto, pirmais pamats ir jānoraida. Par otro pamatu, kas balstīts uz Regulas Nr. 1049/2001 4. panta 6. punkta pārkāpumu Lietas dalībnieku argumenti 47     Prasītāja būtībā norāda, ka Padome, izvērtējot iespēju daļēji iepazīties ar ziņojumu, nav pareizi piemērojusi samērīguma principu. 48     Padome apgalvo, ka tā ir pārbaudījusi iespēju daļēji iepazīties ar ziņojumu atbilstoši Regulas Nr. 1049/2001 4. panta 6. punktam un šajā jomā pastāvošajai judikatūrai, šajā sakarā konsultējoties arī ar Komisiju, kas sagatavoja ziņojumu. Pēc šīs pārbaudes Padome secināja, ka Regulas Nr. 1049/2001 4. panta 1. punkta a) apakšpunkta trešajā un ceturtajā ievilkumā minētie izņēmumi ziņojumam ir piemērojami pilnībā un līdz ar to nedrīkst piešķirt daļēju piekļuvi ziņojumam. Tai turklāt nebija iespējams sniegt papildu precīzākas ziņas, neizpaužot ziņojuma saturu. 49     Tiesas sēdē Padome precizēja, ka tas ir kompakts dokuments, kas paredzēts informācijas sniegšanai ekspertiem konkrētos jautājumos saistībā ar īstenotajām pārrunām un kas neietver vispārīgu informāciju, kuru varētu nodalīt un izpaust. Tādēļ gan analītiskās ziņas, gan apsvērumi, kas ietverti ziņojumā, ir slepeni. Pirmās instances tiesas vērtējums 50     No Regulas Nr. 1049/2001 4. panta 6. punkta teksta izriet, ka iestādei ir jāpārbauda iespēja atļaut daļēji iepazīties ar pieteikumā par piekļuvi minētajiem dokumentiem, iespējamo atteikumu attiecinot tikai uz ziņām, uz kurām attiecas minētie izņēmumi. Iestādei ir jāpiešķir daļēja piekļuve, ja šīs iestādes mērķi, atsakot piekļuvi dokumentam, var sasniegt šai iestādei neizpaužot tikai tos fragmentus, kas var apdraudēt aizsargājamās sabiedrības intereses (šajā sakarā skat. Tiesas 2001. gada 6. decembra spriedumu lietā C‑353/99 P Padome/ Hautala , Recueil , I‑9565. lpp., 29. punkts). 51     Šajā gadījumā no apstrīdētā lēmuma izriet, kas tika apstiprināts arī tiesas sēdē, ka Padome pārbaudīja iespēju atļaut daļēji iepazīties ar ziņojumu, par kuru tā konsultējās arī ar Komisiju atbilstoši Regulas Nr. 1049/2001 4. panta 4. punktam. Pēc šīs pārbaudes Padome secināja, ka šāda daļēja iepazīšanās Regulas Nr. 1049/2001 4. panta 6. punkta nozīmē nav iespējama, jo Regulas Nr. 1049/2001 4. panta 1. punktā minētie izņēmumi ir piemērojami ziņojumam kopumā. Šādu vērtējumu ir formulējusi arī Komisija – ziņojuma sagatavotāja – sarakstē ar Padomi, tostarp tās 2004. gada 1. jūnija vēstulē. 52     Padome atteikumu daļēji iepazīties ar ziņojumu pamatoja ar apstākli, ka to pilnībā veido analītiskas ziņas un apsvērumi par dažādu Kopienas partneru nostājām pārrunās PTO un priekšlikumi Kopienas dalībnieku pārrunās iespējamai rīcībai, kuru izpaušana būtiski kaitētu īstenoto pārrunu gaitai. Tā arī precizēja, ka ziņojums bija paredzēts informācijas sniegšanai tādiem ekspertiem kā komitejas locekļiem. 53     Tādēļ no apstrīdētā lēmuma izriet – ņemot vērā, ka komitejas sanāksmes dienas kārtības pirmais punkts ir saistīts ar pārrunu gaitas PTO analīzi un ka ziņojums šajā nolūkā iepriekš tika izplatīts komitejas locekļiem, ziņojuma saturs pilnībā ir uzskatāms par slepenu un tādēļ uz to pilnībā attiecas ar starptautiskajām attiecībām un Kopienas finanšu, monetāro vai ekonomikas politiku saistītās sabiedrības intereses, ko aizsargā Regulas Nr. 1049/2001 4. panta 1. punkta a) apakšpunkta trešajā un ceturtajā ievilkumā paredzētais izņēmums. 54     No minētā izriet, ka prasītājai liedzot daļēju piekļuvi ziņojumam Padome nav nepareizi piemērojusi Regulas Nr. 1049/2001 4. panta 6. punktu. 55     Ņemot vērā iepriekš minēto, otrais pamats ir jānoraida. Par trešo pamatu, kas balstīts uz Regulas Nr. 1049/2001 2. panta pārkāpumu 56     Šo pamatu veido trīs daļas. Pirmā daļa ir saistīta ar Padomes liegto iespēju iepazīties ar 2003. gada 19. decembra sanāksmes protokolu daļā par dienas kārtības pirmo jautājumu, pamatojot to ar šāda protokola neesamību. Otrā daļa protokola neesamības gadījumā ir saistīta ar Padomes atteikumu sniegt prasītājai ziņas par diskusiju saturu, kas attiecas uz 2003. gada 19. decembra sanāksmes dienas kārtības pirmo jautājumu tādā veidā, kādā šīs ziņas ir iespējams sniegt. Trešā daļa ir saistīta ar Padomes atteikumu ļaut iepazīties ar šīs sanāksmes dalībnieku ziņojumiem. Par pirmo daļu, kas ir saistīta ar Padomes liegto iespēju iepazīties ar 2003. gada 19. decembra sanāksmes protokola daļu, kas attiecas uz dienas kārtības pirmo jautājumu, pamatojot to ar šāda protokola neesamību –       Lietas dalībnieku argumenti 57     Prasītāja uzskata, ka Regula Nr. 1049/2001 ir piemērojama komitejas sagatavotajiem un uzglabātajiem dokumentiem. Atbilstoši reglamenta 21. pantam šīs komitejas sēdes ir jāprotokolē neatkarīgi no tā, vai sanāksmē piedalās komitejas locekļu vietnieki vai paši locekļi, jo tai ir Padomes darba sagatavošanas komitejas statuss. 58     Tas, ka komitejas sanāksme netika protokolēta, ir pretrunā ne tikai pārskatāmības principam, kas minēts Regulas Nr. 1049/2001 preambulā un reglamenta 19. pantā, bet arī labas pārvaldības principam. Tiesībām iepazīties ar dokumentiem, ko nodrošina Regulas Nr. 1049/2001 2. pants, vispār nebūtu nozīmes, ja iestādes nereģistrētu informāciju veidā, kas ļauj to publiski izplatīt. Iestādēm ir jāreģistrē informācija it īpaši tad, ja tā atspoguļo diskusijas tādās komitejās, kuras pastāv, lai izskaidrotu Padomes un Komisijas lēmumu pieņemšanas procesu. 59     Padome atbild, ka šī sapulce nav protokolēta un ka nav tādas normas, kas liktu sagatavot šādu dokumentu. Ņemot vērā Padomes organizēto sanāksmju skaitu, šāda pienākuma sekas būtu acīmredzami nepieņemamas un to būtu neiespējami izpildīt. 60     Padome norāda uz judikatūru, atbilstoši kurai dokumentu, uz kuru attiecas pieteikums par piekļuvi, var uzskatīt par neesošu, ja to ir apstiprinājusi attiecīgā iestāde, bet šo vienkāršo pieņēmumu var atspēkot ar ikvienu pamatu, atsaucoties uz atbilstošām un secīgām norādēm. Tādēļ šajā gadījumā prasītājas šaubas par 2003. gada 19. decembra sanāksmes protokola neesamību pamato kļūdaina reglamenta interpretācija. –       Pirmās instances tiesas vērtējums 61     Tas, ka iestādes izmantotu dokumentu neesamību, lai izvairītos no šī reglamenta piemērošanas, būtu pretrunā Regulā Nr. 1049/2001 ietvertajam pārskatāmības pienākumam. Tiesību iepazīties ar dokumentiem faktiska esamība nozīmē to, ka attiecīgās iestādes cik vien tas ir iespējams un turklāt ne patvaļīgi, bet paredzami sagatavo un saglabā ar to darbību saistītos dokumentus. 62     No 2003. gada 19. decembra sanāksmes dienas kārtības pirmā punkta nosaukuma izriet, kas tika apstiprināts arī tiesas sēdē, ka šī punkta mērķis ir informēt komitejas locekļus par pārrunu gaitu PTO. Šī sanāksmes punkta pilnībā informatīvais raksturs un tas, ka tas neietver aicinājumu veikt kādus īstenošanas pasākumus, izskaidro to, kādēļ tika uzskatīts par nevajadzīgu to protokolēt un kādēļ par šo punktu nav sagatavots kopsavilkuma dokuments vai cita veida vēlāks komiteja akts. 63     Šādos apstākļos nevar arī uzskatīt, ka, nesagatavojot protokolu par šo sanāksmes punktu, Padome ir rīkojusies patvaļīgi vai neparedzami. Tādēļ nevar secināt, ka Padome, norādot uz šāda protokola neesamību, ir pārkāpusi Regulā Nr. 1049/2001 atzītās prasītājas tiesības iepazīties ar dokumentiem. 64     Tādēļ trešā pamata pirmā daļa ir jānoraida. Par otro daļu, kas protokola neesamības gadījumā ir saistīta ar Padomes atteikumu sniegt prasītājai ziņas par to diskusiju saturu, kuras attiecas uz 2003. gada 19. decembra sanāksmes dienas kārtības pirmo punktu –       Lietas dalībnieku argumenti 65     Prasītāja apgalvo, ka, pat ja Padomes skatījumā nepastāv 2003. gada 19. decembra sanāksmes protokols tādā nozīmē, kādā to savā 2004. gada 1. jūnija vēstulē saprot Komisija, Padomei bija tai jāļauj iepazīties ar informāciju par šīs sanāksmes laikā noritējušo diskusiju saturu. 66     Prasītāja, pirmkārt, norāda, ka ziņas par sanāksmē noritējušo diskusiju saturu būtu jāreģistrē veidā, kādā tās varētu izplatīt, lai radītu pamatu tiesībām iepazīties ar dokumentiem, ko varētu interpretēt kā tiesības uz informāciju, ņemot vērā pārskatāmības principu un iepriekš šī sprieduma 50. punktā minēto spriedumu lietā Padome/ Hautala , kurā Tiesa skaidri noraidīja Padomes argumentu, ka šīs tiesības attiecas tikai uz piekļuvi dokumentiem, bet ne uz piekļuvi tajā minētajai informācijai. 67     Tiesības iepazīties ar dokumentiem, kas interpretētas kā tiesības piekļūt informācijai, tiek īpaši izmantotas vides aizsardzības jomā atbilstoši Orhūzas [ Århus ] konvencijai par pieeju informācijai, sabiedrības dalību lēmumu pieņemšanā un iespēju vērsties tiesu iestādēs saistībā ar vides jautājumiem, ko ir parakstījusi Kopiena. Regulas projekts par tās piemērošanu Kopienu iestādēm, kas, kā tas tika precizēts tiesas sēdē, vēlāk kļuva par Eiropas Parlamenta un Padomes 2006. gada 6. septembra Regulu (EK) Nr. 1367/2006 par to, kā Kopienas iestādēm un struktūrām piemērot Orhūsas Konvenciju par pieeju informācijai, sabiedrības dalību lēmumu pieņemšanā un iespēju vērsties tiesu iestādēs saistībā ar vides jautājumiem (OV L 264, 13. lpp.), atsaucas uz Regulu Nr. 1049/2001 par piekļuvi vides informācijai, kas definēta kā “jebkura informācija rakstiskā, vizuālā, audio, elektroniskā vai jebkurā citā materiālā formā”. Tādējādi ir skaidrs, ka Regula Nr. 1049/2001 ir piemērojama informācijai vispār, bet ne tikai dokumentiem. 68     Prasītāja, otrkārt, norāda – lai pilnībā varētu izmantot Kopienu tiesību aktos garantētās tiesības piekļūt informācijai, informācija, kuru personai ir tiesības saņemt, ir jāsniedz atbilstošā veidā un pat ja dokuments, kas ietver informāciju, nevar tikt nosūtīts, tā ir jāsagatavo, jāiegūst, jārediģē vai jāpārformulē no paša oriģināla dokumenta. 69     Padome, pirmkārt, apgalvo, ka tai nav pienākuma saglabāt tādas ziņas, kas attiecas uz komitejas sanāksmes noritējušo diskusiju saturu, lai tās varētu nodot. Prasītāja, interpretējot tiesības piekļūt dokumentiem kā tiesības saņemt informāciju, pamatojas uz kļūdainu Regulas Nr. 1049/2001 un judikatūras izpratni. 70     Tādēļ no Regulas Nr. 1049/2001 noteikumiem, tostarp tās nosaukuma, 2. panta 3. punkta, 3. panta, 10. panta 3. punkta, 11. un 14. panta izriet, ka šī regula attiecas uz esošiem dokumentiem, proti, uz iestādes sagatavotiem, saņemtiem, vai tās rīcībā esošiem dokumentiem. 71     Iepriekš šī sprieduma 50. punktā minētajā spriedumā lietā Padome/ Hautala arī ir sniegta atbilde tikai uz to, vai ir jāļauj daļēji iepazīties ar jau esošu dokumentu. Judikatūrā nekas nenorāda, ka iestādēm būtu jāprotokolē ikkatra tās organizētā sanāksme. 72     Šo secinājumu neietekmē piekļuves informācijai principa piemērošana vides jomā, uz kuru atsaucas prasītāja pamatojoties uz Orhūzas konvenciju, jo apstrīdētā lēmuma pieņemšanas laikā nebija spēkā ne Orhūzas konvencija, ne regula par tās piemērošanu. Turklāt tajā iekļautais vides informācijas jēdziens neietver debates komitejā, jo tās izpaužas mutvārdos, un neviens no šiem diviem tiesību aktiem neuzliek komitejai pienākumu protokolēt savas sanāksmes. 73     No Eiropas ombuda lēmumiem izriet, ka iestādei nav jāsagatavo dokumenti atbilstoši Regulai Nr. 1049/2001, ja nepastāv dokumenti, ar kuriem var atļaut iepazīties. 74     Padome, otrkārt, norāda, ka pretēji prasītājas apgalvojumiem protokoli nav citu dokumentu kopsavilkums, bet drīzāk dokumenti, kuros rezumētas mutvārdu debates. Tādēļ prasītāja kļūdaini apgalvo, ka Padomei bija viegli pieejami nepieciešamie līdzekļi, lai sagatavotu protokolu. –       Pirmās instances tiesas vērtējums 75     Pirmkārt, ir jāatgādina par Regulas Nr. 1049/2001 piemērošanas jomu, kas atbilstoši tās 2. panta 3. punktam skar tikai “iestādes dokument[us], tātad [..] dokument[us], ko tā ir izdevusi, saņēmusi vai kuri ir tās rīcībā”. 76     Otrkārt, no judikatūras izriet, ka dokumenta jēdziens ir jānodala no informācijas jēdziena. Sabiedrības tiesības piekļūt iestāžu dokumentam attiecas tikai uz dokumentiem, bet ne informāciju vispārīgā nozīmē un neuzliek pienākumu iestādēm sniegt atbildi uz ikvienu privātpersonu informācijas pieprasījumu (skat. pēc analoģijas Pirmās instances tiesas 1999. gada 27. oktobra rīkojumu lietā T‑106/99 Meyer /Komisija, Recueil , II‑3273. lpp., 35. un 36. punkts). No iepriekš šī sprieduma 50. punktā minētā sprieduma lietā Padome/ Hautala izriet, ka Padomes 1993. gada 20. decembra Lēmums 93/731/EK par publisku piekļuvi Padomes dokumentiem (OV L 340, 43. lpp.), kas bija spēkā pirms Regulas Nr. 1049/2001, attiecas ne tikai uz pašiem iestādes rīcībā esošiem dokumentiem, bet arī uz šajos dokumentos ietverto informāciju (sprieduma 23. punkts). Tomēr piekļuvi informācijai šī sprieduma nozīmē var nodrošināt tikai tad, ja šāda informācija ir ietverta dokumentos, un tādēļ ir jāpastāv šādiem dokumentiem. 77     Šajā gadījumā 2003. gada 19. decembra sanāksmes protokola vai cita dokumenta daļā par dienas kārtības pirmo punktu neesamības gadījumā Padomei nebija jāsniedz prasītājai ziņas par šī sanāksmes dienas kārtības punkta saturu. 78     No minētā izriet, ka Padome nav pārkāpusi Regulā Nr. 1049/2001 atzītās prasītājas tiesības piekļūt dokumentiem, atsakoties tam sniegt ziņas par diskusiju saturu, kas attiecas uz 2003. gada 19. decembra sanāksmes dienas kārtības pirmo jautājumu, kaut gan šāda informācija nepastāvēja tāda dokumenta veidā, ko varētu nodot. 79     Šo konstatējumu neietekmē prasītājas argumenti saistībā ar Orhūzas konvenciju vai regulas projektu par tās piemērošanu, jo, kā to pamatoti apgalvo Padome, apstrīdētā lēmuma pieņemšanas laikā spēkā nebija ne Orhūzas konvencija, ne regula par tās piemērošanu. 80     Tādēļ trešā pamata otrā daļa ir jānoraida. Par trešo daļu, kas ir saistīta ar Padomes atteikumu ļaut iepazīties ar komitejas 2003. gada 19. decembra sanāksmes dalībnieku ziņojumiem –       Lietas dalībnieku argumenti 81     Pirmkārt, prasītāja apgalvo, ka komitejas locekļu un Komisijas ziņojumi par diskusijām komitejā nav aizsargāti no Regulas Nr. 1049/2001 piemērošanas un šī iemesla dēļ tiem ir jābūt sabiedrībai pieejamiem, ja vien netiek piemērots Regulas Nr. 1049/2001 4. panta 3. punktā minētais izņēmums saistībā ar slēgtām sēdēm. 82     Otrkārt, prasītāja norāda, ka tās lūgums sniegt informāciju bija pietiekami plašs, lai ietvertu ar diskusijām komitejā saistītos ziņojumus, un ka Komisijas sniegtā jēdziena “protokols” sašaurinātā interpretācija nav pamatota. Līdz ar to komitejas locekļu un Komisijas ziņojumi būtu jāpublisko, jo Regulas Nr. 1049/2001 4. panta 3. punktā paredzētais izņēmums kā vispārobligāts izņēmums ir interpretējams šauri. Pirmās instances tiesa turklāt jau ir noraidījusi argumentu, ka iepazīšanās ar komiteju slēgtajām sēdēm noteikti apdraud to veiksmīgu norisi un efektivitāti. 83     Padome atzīst, ka tai nav informācijas, vai valstu delegācijas jeb Komisija sagatavo iekšējos ziņojumus un kādā formā. Tā kā šie ziņojumi ir paredzēti tikai attiecīgās dalībvalsts vai Komisijas iekšējai izmantošanai, Padomei tos nenosūta. Līdz ar to, tā kā Padomes rīcībā nav šādu ziņojumu, uz tiem neattiecas Regulas Nr. 1049/2001 2. panta 3. punkts. 84     Padome turklāt uzskata, ka prasītāja savā replikā ir ievērojami grozījusi savu argumentāciju par iebildi saistībā ar savu lūgumu atļaut iepazīties ar 2003. gada 19. decembra sapulces protokolu, apgalvojot, ka Padome nav ievērojusi Regulu Nr. 1049/2001, jo tā nav ļāvusi iepazīties ar Komisijas un dalībvalstu delegāciju iekšējiem ziņojumiem. Šajā sakarā Padome apgalvo, ka atbilstoši judikatūrai lēmums, kas pieņemts par atkārtotu pieteikumu, veido tiesvedības priekšmetu. Tomēr no atkārtotā pieteikuma izriet, ka prasītāja nav lūgusi Padomei atļauju iepazīties ar šiem Komisijas un dalībvalstu delegāciju iekšējiem ziņojumiem. Tā kā tā nav atteikusi piekļuvi šiem dokumentiem apstrīdētajā lēmumā, Padomei nav jāatspēko prasītājas argumenti šajā sakarā. –       Pirmās instances tiesas vērtējums 85     Jākonstatē, ka apstrīdētā lēmuma pamatā esošajās divās vēstulēs prasītāja nav lūgusi Padomei piekļuvi 2003. gada 19. decembra sanāksmes dalībnieku ziņojumiem. Tādēļ apstrīdētais lēmums neattiecas uz piekļuvi 2003. gada 19. decembra sanāksmes dalībnieku ziņojumiem. Tā kā, pirmkārt, saņemot prasību atcelt Padomes lēmumu, ar ko atteikta piekļuve dokumentiem, Kopienu tiesa atbilstoši EKL 230. pantam pārbauda tikai šī lēmuma likumību un, otrkārt, tā kā apstrīdētais lēmums netika pieņemts pēc pieteikuma saņemšanas par piekļuvi Komisijas un dalībvalstu delegāciju iekšējiem ziņojumiem, prasītājas argumenti par piekļuvi šiem ziņojumiem tādēļ nav atbalstāmi. 86     Katrā ziņā, pat ja būtu jāuzskata, ka prasītājas pieteikums ir interpretējams kā tāds, kas ietver arī piekļuvi Komisijas un dalībvalstu delegāciju iekšējiem ziņojumiem, tā kā tie nav bijuši Padomes rīcībā un tos tā nav arī saņēmusi, tā nevar tos nosūtīt atbilstoši Regulai Nr. 1049/2001 saskaņā ar tās 2. panta 3. punktu. 87     Tātad trešā pamata trešā daļa, kā arī viss šis pamats ir noraidāms. 88     No visa iepriekš minētā izriet, ka prasība ir jānoraida. Par tiesāšanās izdevumiem 89     Atbilstoši Pirmās instances tiesas reglamenta 87. panta 2. punktam lietas dalībniekam, kuram spriedums ir nelabvēlīgs, piespriež segt tiesāšanās izdevumus, ja to ir prasījis lietas dalībnieks, kuram spriedums ir labvēlīgs. Tā kā prasītājai spriedums ir nelabvēlīgs, tai jāpiespriež atlīdzināt gan savus, gan Padomes tiesāšanās izdevumus saskaņā ar tās prasījumiem. 90     Atbilstoši Reglamenta 87. panta 4. punkta pirmajai daļai iestādes, kas iestājas lietā, pašas sedz savus tiesāšanas izdevumus. Tādēļ Komisijai savi tiesāšanās izdevumi ir jāsedz pašai. Ar šādu pamatojumu PIRMĀS INSTANCES TIESA(ceturtā palāta) nospriež: 1) prasību noraidīt; 2) prasītāja sedz savus, kā arī atlīdzina Padomes tiesāšanās izdevumus; 3) Komisija sedz savus tiesāšanās izdevumus pati. Legal Wiszniewska‑Białecka Moavero Milanesi Pasludināts atklātā tiesas sēdē Luksemburgā 2007. gada 25. aprīlī. Sekretārs Priekšsēdētājs E. Coulon H. Legal * Tiesvedības valoda – angļu.

61994TJ0175

fi

Kanteen taustalla olevat tosiseikat Mosambikin kansantasavallan kauppaministeriön Unidade de Coordenação dos Programas de Importação (tuontiohjelmien koordinointiyksikkö, jäljempänä UCPI) julkaisi 21.3.1990 tarjouspyynnön, joka koski 11 erässä tehtävää tavaranhankintaa, joka oli osa Euroopan yhteisöjen Euroopan kehitysrahaston (jäljempänä EKR) välityksellä rahoittamaa projektia (EYVL S 56, 21.3.1990, s. 5). Tarjouspyynnössä korostettiin nimenomaisesti, että tavaroiden oli ehdottomasti oltava niiden Euroopan talousyhteisön valtioiden tai Afrikan, Karibian tai Tyynenmeren valtioiden (jäljempänä AKT-valtiot) alkuperätuotteita, jotka olivat Loméssa 8.12.1984 allekirjoitetun kolmannen AKT—ETY-yleissopimuksen ( EYVL 1986 L 86, s. 3 ) allekin oittaj amaita. Yhden tavarahankintaerän osalta, joka käsitti 7400 tonnia teräsharkkoja, UCPI hyväksyi kantajan, International Procurement Services -yhtiön, tekemän tarjouksen ja lähetti kantajalle 13.7.1990 tarjouksen hyväksymistä koskevan kirjeen, jonka viitenumero oli LC 25/90/ETY. Tätä erää koskevan hankintasopimuksen arvo oli 97561461 Belgian frangia (BEF) eli 13320 BEF tonnilta. Tavaran kuljetus aloitettiin vuoden 1991 maaliskuun aikana ja viimeinen erä toimitettiin 24.4.1991. Eteläafrikkalainen yhtiö Société générale de surveillance (jäljempänä SGS), joka pyynnöstä tarkastaa kauppatavaroita, antoi 17.4. ja 30.4.1991 Johannesburgissa toimitetuille tavaroille tehdystä tarkastuksesta todistuksen, jossa se täsmensi, että tarkastukset oli tehty vuoden 1991 maalis- ja huhtikuun aikana. UCPI sai 20.6.1991 Cifel-yhtiöltä, joka oli teräsharkkojen loppukäyttäjä, kirjeen, jossa todettiin, että toimitetun tavaran mukana saapuneiden asiakirjojen mukaan tavara oli peräisin (proveniente da) eteläafrikkalaisesta Iscor-yhtiöstä ja että sen vastaanottajaksi oli merkitty (consignatario) eteläafrikkalainen John Palmer Steel -yhtiö. UCPI lähetti kantajalle 2.7.1991 teleksin, jossa todettiin, että tavaran mukana saapuneissa asiakirjoissa toimittajan (supplier) nimeksi oli merkitty Iscor ja ostajan (buyer) nimeksi John Palmer Steel. UCPI pyysi kantajalta tältä osin lisätietoja, koska kuljetusasiakirjat puuttuivat. Luganon kauppakamari antoi 20.7.1991 kantajan tavarantoimittajakseen ilmoittaman sveitsiläisen yhtiön pyynnöstä alkuperätodistuksen, jossa mainittiin kantajan nimi, UCPI:n nimi (jota edelsi englanninkielinen sana to) ja Cifelin nimi (jota edelsi lyhenne imp) sekä riidanalaiseen sopimukseen liittyvän tarjouspyynnön numero ja jossa tavaran kuvailtiin koostuvan kolmesta erästä teräsharkkoja, jotka painoivat yhteensä 7324434 kg. Tämän todistuksen mukaan tavaran alkuperämaa oli Italia. UCPI pyysi 25.7.1991 lähettämällään teleksillä RIH-yhtiötä, joka on Iscorin tuotteiden jälleenmyyjä, vahvistamaan, että John Palmer Steel -yhtiön Cif elille saman vuoden huhtikuussa toimittamat 7400 tonnia teräsharkkoja olivat Iscorin Etelä-Afrikassa valmistamia. RIH vastasi 2.8.1991 vastaanottaneensa lontoolaiselta Gover, Horowitz & Blunt -yhtiöltä tilauksen, joka koski 7400 tonnia teräsharkkoja, sekä ohjeet, joiden mukaan tavara oli luovutettava UCPLlle Maputossa. RIH täsmensi myös, että esitetty hinta viittasi eteläafrikkalaisiin tuotteisiin. Vastaaja vaati 20.8.1991 lähettämällään telekopiolla SGS:ää toimittamaan sille ”work certificates of tests and analysis” (kokeita koskevat todistukset ja analyysit tavarasta) ja ”rail consignment notes” (rautatiekuljetusta koskeva rahtikirja), joihin tämän yhtiön 17.4. ja 30.4.1991 päivätyissä tarkastustodistuksissa viitattiin. Vastaaja kehotti yhtiötä myös vahvistamaan, kuka valmistaja oli. SGS ilmoitti vastaajalle samana päivänä, että vaaditut asiakirjat oli luovutettu SGS:n toimeksiantajalle Gover, Horowitz & Bluntille. Seuraavana päivänä SGS ilmoitti vastaajalle, että sen oli ensin saatava toimeksiantajaltaan lupa vaadittujen asiakirjojen luovuttamiseen kolmansille osapuolille. Vastaaja lähetti kantajalle 22.8.1991 telekopion, jossa kantajaa kehotettiin hankkimaan itselleen kiireellisesti jäljennökset kokeita koskevista todistuksista ja tavaran analyyseistä sekä rautatiekuljetuksia koskevista rahtikirjoista yhtiöltä, jonka tehtävänä oli tarkastaa tavarat ennen niiden lähettämistä. Kantaja vastasi seuraavana päivänä, että se vaatisi pyydetyt asiakirjat myyjältä. Vastaajan ehdotuksesta UCPI vaati 19.9.1991 teleksillä kantajalta ”bona fide” asiakirjaa, jossa ilmoitetaan valmistajan henkilöllisyys sekä se reitti, jota pitkin tavara on kulkenut sen valmistaneesta tehtaasta Cifelin varastoon. UCPI ilmoitti myös, että mikäli kantaja ei toimittaisi tätä asiakirjaa, se katsoisi, että tavaroiden alkuperää koskevaa sopimusmääräystä on rikottu. Vastaaja antoi 6.11.1991 päivätyllä telekopiolla Mosambikin edustustolleen tehtäväksi ilmoittaa Mosambikin viranomaisille, että kantaja ei ollut kyennyt todistamaan, että toimitettu tavara oli valmistettu yhteisössä tai jossakin AKT-valtiossa, ja UCPI voi siten joko purkaa sopimuksen tai maksaa tuotteesta oletetun alkuperämaan mukaisen markkinahinnan. Vastauksena kantajan 24.10.1991 päivättyyn kirjeeseen vastaaja ilmoitti 25.11.1991 päivätyllä kirjeellä, että se voi maksaa kauppahinnan vasta saatuaan siihen luvan UCPl:Ita ja ettei lupaa vielä ollut saatu. Se kehotti kantajaa myös esittämään UCPl:lle kauppahinnan maksamista koskevan vaatimuksen siinä tapauksessa, että kantaja katsoi täyttäneensä kaikki velvoitteensa. UCPI ilmoitti kantajalle osoitetulla teleksillä 6.12.1991, ettei se ollut saanut vaatimaansa ”bona fide” asiakirjaa ja että se katsoi siten tavaroiden olevan eteläafrikkalaista alkuperää ja että se maksaisi niistä Etelä-Afrikan markkinoiden mukaisen hinnan. Vastaaja pyysi 11.3.1992 lähettämällään telekopiolla Mosambikin edustustoaan ilmoittamaan paikallisille viranomaisille, että ottaen huomioon kantajan ja Cifelin toimittamat ristiriitaiset asiakirjat se yhtyi paikallisviranomaisten kantaan, jonka mukaan sopimuksen kokonaisarvo oli syytä laskea Etelä-Afrikan markkinoilla vallitsevan hinnan perusteella. Kantaja ilmoitti 9.6.1992 lähettämällään teleksillä, että taloudellinen tilanne huomioon ottaen sillä ei ollut muuta vaihtoehtoa kuin hyväksyä UCPLn kanta. Se kuitenkin korosti, että se pitää tulevaa maksua ennakkomaksuna. Se ilmoitti saattavansa kysymyksen alun perin sovitun hinnan ja eteläafrikkalaisen hinnan perusteella lasketun summan välisestä erosta välimiesmenettelyyn. Seuraavana päivänä UCPI vastasi kantajalle, että vastaaja ei suostu antamaan osittaista maksua koskevaa määräystä, jos kysymys kauppahinnasta saatetaan välimiesmenettelyyn, ja että vastaaja maksaa vain, jos asia katsotaan loppuun käsitellyksi. UCPI ilmoitti, että sen mielestä kantajalla oli kaksi mahdollisuutta; joko sopia riita tekemällä sopimus hinnan alentamisesta tai saattaa asia välittömästi välimiesmenettelyyn. Kantaja ja UCPI tekivät 17.7.1992 sopimuksen, joka koski tavaran vastaanottamista, hinnan alentamista Etelä-Afrikan markkinoilla voimassa olevan hinnan perusteella 12000 BEF:iin tonnilta, sekä sitä, että asiaa ei saateta välimiesmenettelyyn (jäljempänä sopimus). Oikeudenkäyntimenettely Kantaja nosti esillä olevan kanteen EY:n perustamissopimuksen 215 artiklan 2 kohdan perusteella yhteisöjen ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimeen 20.4.1994 jätetyllä kannekirjelmällä. Esittelevä tuomari oli määrätty viidenteen jaostoon, jonka käsiteltäväksi asia siten annettiin. Ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin päätti esittelevän tuomarin kertomuksen perusteella aloittaa suullisen käsittelyn ilman edeltäviä asian selvittämistoimia. Se kuitenkin kehotti prosessinjohtotoimena asianosaisia vastaamaan kirjallisesti tiettyihin kysymyksiin ennen istuntoa ja esittämään tiettyjä asiakirjoja. Asianosaisten lausumat ja heidän vastauksensa ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen esittämiin kysymyksiin kuultiin 7.5.1996 pidetyssä istunnossa. Asianosaisten vaatimukset Kantaja vaatii, että ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin — velvoittaa vastaajan maksamaan kantajalle vahingonkorvauksena 14797706 BEF ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen määräämine viivästyskorkoineen tai muun määrän — jopa suuremmankin — jonka ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin määrittelee ex aequo et bono tai jonka asiantuntija määrittelee, ja — velvoittaa vastaajan korvaamaan oikeudenkäyntikulut. Vastaaja vaatii, että ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin — hylkää kanteen, ja — velvoittaa kantajan korvaamaan oikeudenkäyntikulut. Lyhennelmä asianosaisten kanneperusteista ja väitteistä Kantaja moittii komissiota siitä, että se oli antanut luvan vain siihen, että hankintasopimuksen kokonaisarvosta maksetaan 92,49 prosenttia, vaikka kantaja oli noudattanut kaikkia kyseisen hankintasopimuksen ehtoja. Kantajan mukaan vastaaja oli toiminut lainvastaisesti ensinnäkin, koska se ei ollut estänyt Cifeliä käyttämästä tavaraa edes sitä ennen, kun kantajan sopimuspuoli UCPI oli sen vastaanottanut ja ennen omistusoikeuden siirtoa, ja toiseksi, koska se oli toiminut aktiivisesti, kun se pyysi kokeita ja analyysejä koskevia todistuksia ja rautatiekuljetuksia koskevia rahtikirjoja, joiden esittämistä sopimuksessa ei edellytetty, sekä ”bona fide” asiakirjaa, jonka laatua ei koskaan yksilöity, ja kolmanneksi, koska se oli katsonut perusteettomasti, että rahoitusta koskevat edellytykset eivät olleet täyttyneet, kiinnittämättä huomiota Brysselin kauppakamarin antamaan alkuperätodistukseen. Viimeksi mainitun seikan osalta kantaja väittää, että alkuperätodistus osoittaa riittävästi tavaran alkuperän, koska kauppakamarit antavat tällaisia todistuksia vain, kun alkuperästä esitetään näyttöä. Toisin kuin Cif elin esittämät asiakirjat, jotka vahvistivat kantajan epäilyjä toimitetun tavaran alkuperästä, alkuperätodistuksessa, joka oli toimitettu oikeaksi todistettuna alkuperäiskappaleena, kuvailtiin yksityiskohtaisesti tavaraa, josta todistus oli annettu. Cif elin toimittamat asiakirjat olivat sitä vastoin heikosti luettavissa olevia, oikeaksi todistamattomia jäljennöksiä todistuksista, jotka koskivat sellaista terästä koskevaa valutestiä, jota parhaillaan käytetään Mosambikissa. Näiden kahdeksan kuukautta tavaran toimittamisen jälkeen laadittujen asiakirjojen perusteella ei voida päätellä, että ne koskisivat sellaista terästä, jota toimitettu tavaraerä sisälsi. Kantaja väittää kärsineensä vahingon, jonka määrä vastaa hankintasopimuksen alkuperäisen arvon ja kantajan lopulta saaman kauppahinnan (9668253 BEF) välistä eroa, johon lisätään rahoituskulut (5129453 BEF), jotka kantaja väittää joutuneensa maksamaan sen vuoksi, että vastaaja oli kieltäytynyt maksamasta alun perin sovittua hintaa eli yhteensä 14797706 BEF kokonaisuudessaan. Vahinko johtuu kantajan mukaan siitä, että vastaaja on katsonut, että hankintasopimuksen rahoittamisen edellytykset eivät ole kokonaisuudessaan täyttyneet ja että maksettava hinta on syytä laskea Etelä-Afrikan markkinoilla vallitsevien hintojen perusteella. Muistutettuaan yhteisöjen tuomioistuimen oikeuskäytännöstä, jonka mukaan EKR:n rahoittamat hankintasopimukset ovat kansallisia hankintasopimuksia, joiden kanssa komissiolla ei ole mitään tekemistä, vastaaja katsoo, että kanne on epäjohdonmukainen, koska sen tarkoituksena on vedota vastaajan sopimussuhteen ulkopuoliseen vastuuseen kantajan syyttäessä vastaajaa sopimusehtojen yksipuolisesta muuttamisesta. Vastaaja katsoo lisäksi, että mikään sopimussuhteen ulkopuolisen vastuun syntymisen edellytyksistä ei ole täyttynyt. Vastaaja väittää, ettei se ole toiminut lainvastaisesti. Sillä on toisaalta UCPI:n 20.6.1991 Cifeliltä saaman kirjeen sisällön ja RIH:n 2.8.1991 lähettämän teleksin vuoksi, sekä toisaalta sen vuoksi, kuten vastaaja istunnossa totesi, että SGS:n laatimissa tarkastustodistuksissa viitattiin Etelä-Afrikassa tehtyihin tarkastuksiin, oikeutetusti ollut vakavia epäilyksiä sen suhteen, onko toimitettu tavara peräisin yhteisöstä. Vastaaja on esittänyt kantajalle tältä osin useita vaatimuksia, jotta kantaja esittäisi asiakirjat, jotka todistavat selvästi, että toimitetut tavarat ovat peräisin yhteisöstä. Vastaaja toteaa, että kantaja ei kuitenkaan ole esittänyt tällaisia asiakirjoja eikä sopimusasiakirjojen erityismääräysten IX.5 artiklassa tarkoitettua kertomusta lastaamista ennen tehdystä tarkastuksesta. Siten kantajan on näytettävä toteen, että tavarat ovat peräisin yhteisöstä. Vastaaja epäilee kantajan esittämän alkuperätodistuksen uskottavuutta, koska sen on antanut Brysselin kauppakamari Luganon kauppakamarin antaman todistuksen perusteella usean kuukauden kuluttua riidanalaisten tavaroiden toimittamisesta, eikä Brysselin kauppakamari ole kyennyt suorittamaan mahdollisia tarkastuksia paikan päällä Italiassa. Vastaaja korostaa lopuksi, että kantaja ei ole kyennyt antamaan sille tietoja riidanalaisen tavaran matkareitistä eikä edes sitä kuljettaneen aluksen nimestä eikä esittämään tositteita, joiden perusteella alkuperätodistukset oli annettu, vaikka se olisi helposti voinut ainakin lieventää niitä epäilyksiä, joiden mukaan sillä on sopimussuhteita eteläafrikkalaisten Iscor- ja John Palmer Steel -yhtiöiden kanssa. Vedoten yhteisöjen tuomioistuimen asiassa 126/83, STS v. komissio, 10.7.1984 antamaan tuomioon (Kok. 1984, s. 2769) ja asiassa 118/83, CMC ym. v. komissio, 10.7.1985 antamaan tuomioon (Kok. 1985, s. 2325) vastaaja katsoo, että sillä oli perusteltu syy selvittää, olivatko rahoituksen saamiselle asetetut ja etenkin tavaran alkuperää koskevat edellytykset täyttyneet, pyytämällä lisätietoja tavaran alkuperästä niiden epäilysten lieventämiseksi, jotka johtuivat vastaajan hallussa olevien asiakirjojen ristiriitaisuuksista. Vastaaja kiistää kantajan kärsineen mitään vahinkoa. Hankintasopimuksen alkuperäisen hinnan ja kantajan todella saaman kauppahinnan välinen ero oli vain seurausta sopimuksesta, joka koski tavaran hinnan alentamista ja riidan välimiesmenettelyyn viemisestä luopumista ja jonka kantaja ja UCPI olivat vapaasta tahdostaan tehneet 17.7.1992. Vastaaja kiistää samoin kaiken rahoituskuluihin liittyvän vahingon, koska vastaaja maksoi tämän sopimuksen johdosta kauppahinnan määräajassa. Vastaaja kiistää myöskin lainvastaisen menettelyn ja väitetyn vahingon välisen syy-yhteyden. Alkuperäisen ja lopullisen hinnan ero ei johdu niinkään vastaajan toiminnasta kuin UCPLn ja kantajan välillä 17.7.1992 tehdystä sopimuksesta. Riidanalaiset rahoituskulut eivät myöskään johdu vastaajasta, koska sillä oli hankintasopimuksen 8 artiklan 2 kohdan mukaan velvollisuus odottaa UCPI:n lupaa kauppahinnan maksamiseen. Vastuu vahingon tästä osasta kuului kantajalle, joka oli vuosina 1991 ja 1992 aikaillut, sen sijaan että olisi toimittanut todisteet siitä, että tavara on peräisin yhteisöstä. Kantaja toteaa vastauksessaan, että sen UCPLn kanssa 17.7.1992 tekemällä sopimuksella on vaikutuksia vain sopimuspuolten välisessä suhteessa ja että sopimuksella ei ole mitään tekemistä mahdollisen sopimussuhteen ulkopuolista vastuuta koskevan kanteen kanssa. Kantaja korostaa, että juuri vastaaja ehdotti sitä, että hinnan perusteeksi otetaan Etelä-Afrikassa vallitseva hinta. Kantajan oli pakko tehdä sopimus, koska se tarvitsi likvidejä varoja, ja todellisuudessa se saattoi valita joko hinnan alennuksen tai sen, ettei se saa lainkaan maksua lähitulevaisuudessa. Vastaajan mukaan kantaja on tehnyt tavaran hinnan alentamista koskevan sopimuksen joko vapaasta tahdostaan, joten se ei voi väittää kärsineensä vahinkoa, tai kantaja on ollut pakotettu allekirjoittamaan sopimus, missä tapauksessa kantajan olisi pitänyt riitauttaa sopimus, mitä kantaja ei ole tehnyt. Yhteisöjen ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen arviointi asiasta Ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin muistuttaa aluksi, että vakiintuneen oikeuskäytännön mukaan EKR:n välityksellä rahoitetut hankintasopimukset ovat kansallisia hankintasopimuksia ja vain AKT-valtiot ovat vastuussa niiden valmistelusta, niitä koskevista neuvotteluista ja niiden tekemisestä. Tarjouksen tehneillä yrityksillä tai kyseisen tarjouskilpailun voittaneilla yrityksillä ei puolestaan ole mitään tekemistä komission ja AKT-valtioiden kahdenvälisten suhteiden kanssa tässä asiassa (em. asia STS v. komissio, tuomion 18 kohta; em. asia CMC ym. v. komissio, tuomion 28 kohta; asia C-257/90, Italsolar v. komissio, tuomio 14.1.1993, Kok. 1993, s. I-9, 22 kohta ; asia T-451/93, San Marco v. komissio, tuomio 16.11.1994, Kok. 1994, s. II-1061, 42 kohta ). Ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin muistuttaa seuraavaksi, että yhteisön vastuun syntyminen edellyttää kantajan näyttävän toteen kyseisen toimielimen moititun toiminnan yhteisön oikeuden vastaisuuden ja sen, että vahinko on todellisuudessa syntynyt ja että toiminnan ja väitetyn vahingon välillä on syy-yhteys (yhdistetyt asiat 197/80, 198/80, 199/80, 200/80, 243/80, 245/80 ja 247/80, Ludwigshafener Walzmühle ym. ν. neuvosto ja komissio, tuomio 17.12.1981, Kok. 1981, s. 3211, 18 kohta ; em. asia Italsolar v. komissio, tuomion 33 kohta; yhdistetyt asiat T-481/93 ja T-484/93, Exporteurs in Levende Varkens ym. ν. komissio, tuomio 13.12.1995, 80 kohta, Kok. 1995, s. II-2941 ). Ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin muistuttaa lopuksi, että komissiolla ei ole pelkästään oikeus vaan myös velvollisuus varmistaa aina ennen maksun suorittamista yhteisöjen varoista, että tällaisille maksuille asetetut edellytykset ovat todella täyttyneet (em. asia CMC v. komissio, tuomion 44 kohta). Tämän vuoksi komissiolla on nimenomaisesti velvollisuus kerätä tarpeellisia tietoja sen varmistamiseksi, että EKR:n varoja käytetään taloudellisesti (em. asia CMC v. komissio, tuomion 47 kohta; asia C-370/89, SGEEM ja Etroy v. EIP, tuomio 25.5.1993, Kok. 1993, s. I-2583, 31 kohta ), ja kieltäytyä hyväksymästä sille esitettyjä laskuja silloin, kun sillä on painavia syitä epäillä, että niitä edellytyksiä, jotka on asetettu yhteisön osallistumiselle rahoitukseen, ei ole noudatettu (em. asia San Marco v. komissio, tuomion 50 kohta). Näiden seikkojen valossa on tutkittava, onko vastaaja syyllistynyt lainvastaiseen tai virheelliseen toimintaan. Vastaajalla oli esillä olevassa asiassa velvollisuus varmistaa sen rahoitukseen osallistumiselle asetetun edellytyksen noudattaminen, jonka mukaan toimitetun tavaran oli oltava peräisin yhteisöstä tai jostakin AKT-valtiosta. Kantaja ei voi moittia vastaajaa siitä, ettei se ole estänyt tavaran käyttämistä ennen sen vastaanottamista ja sitä koskevan omistusoikeuden siirtoa. Koska EKR:n rahoittamat hankintasopimukset ovat kansallisia hankintasopimuksia, jonka sopimuspuolia ovat vain AKT-valtio ja yrittäjä, vastaajalla ei ollut mitään velvollisuutta puuttua näihin kokonaan sopimuksenvaraisiin kysymyksiin. Kantaja ei voi myöskään moittia vastaajaa siitä, että huolimatta Brysselin kauppakamarin antamasta alkuperätodistuksesta, jonka mukaan tavara on peräisin Italiasta ja on siten peräisin yhteisöstä, vastaaja on epäillyt sitä, täyttääkö tavara vaaditut alkuperää koskevat edellytykset. Cifelin UCPLlle lähettämästä teleksistä käy ilmi, että toimitettua tavaraa seuranneiden asiakirjojen mukaan tavara oli peräisin eteläafrikkalaisesta yhtiöstä. Kantaja ei ole kiistänyt sitä, että tavaran tarkastusta koskevia asiakirjoja ei ollut toimitettu ennen tavaran lähettämistä ja että niissä viitattiin eteläafrikkalaisen yhtiön tekemiin tarkastuksiin. Sitä paitsi tavara saapui Mosambikiin juuri Etelä-Afrikasta. Etelä-Afrikan tasavalta ei kuitenkaan ole allekirjoittanut kolmatta Lomen yleissopimusta. Koska tarjouskilpailun voittaja on velvollinen todistamaan tavaran alkuperän, vastaajalla oli edellä mainitut seikat huomioon ottaen täysi oikeus vaatia alkuperätodistusta tukevia asiakirjoja tai lisätietoja. On todettava, että kantaja ei ole esittänyt seikkoja, joiden perusteella voitaisiin varmuudella määritellä toimitetun tavaran yhteisön alkuperä. Kantaja ei ole kyennyt toimittamaan edes tositteita, joiden perusteella Luganon kauppakamari oli antanut sen alkuperätodistuksen, jota Brysselin kauppakamari puolestaan käytti antamansa todistuksen perusteena. Vastauksena ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen esittämään kirjalliseen kysymykseen kantaja tyytyi esittämään epätäydellisen jäljennöksen remburssista, johon ei sisältynyt mitään tietoja kaupan kohteena olevan tavaran alkuperästä, ja italialaisen kuljetusyhtiön päiväämättömän kirjeen, jossa vahvistettiin, että kantaja tunnetaan vientitoiminnan harjoittajana, tavaralähetysten vastaanottajana, toimeksiantajana tai takaajana erityisesti teräsalan liiketoimissa ja että Jadroplov on kuljettanut näitä tavaroita syksyn 1989 ja kesän 1991 välisenä aikana, sekä sellaisia otteita Lloydsin rekisteristä, jotka koskevat Africa-nimisiä aluksia; tämä nimi esiintyy vientiluvassa. Kantaja ei missään tapauksessa voi vedota ”bona fide” asiakirjan käsitteen epämääräisyyteen, koska se ei ole esittänyt mitään seikkaa, joka tukisi sen esittämää alkuperätodistusta. Ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin arvioi edelleen, että kantajalle on annettu runsaasti tietoa siitä, millaisia todisteita se on velvollinen esittämään (ks. edellä 13 ja 14 kohta). Tästä seuraa, että vastaaja on voinut perustellusti päätellä, että tavaran alkuperään liittyvä rahoitukselle asetettu edellytys ei esillä olevassa asiassa ole täyttynyt. Kantaja ei voi myöskään perustellusti moittia vastaajaa siitä, että se on toiminut aktiivisesti, kun se pyysi asiakirjoja, joiden esittämistä sopimuksessa ei edellytetty. Vastaaja on ilmoittanut Mosambikin viranomaisille vain omasta kannastaan sekä niistä mahdollisuuksista, joita näillä viranomaisilla oli. Näin tehdessään kantaja ei ole mitenkään loukannut Mosambikin kansantasavallan suvereniteettia. Vastaajan kantajalle 25.11.1991 lähettämästä kirjeestä (ks. edellä 16 kohta) ja vastaajan Mosambikissa olevalle edustustolleen lähettämästä telekopiosta (ks. edellä 18 kohta) käy edelleen ilmi, että Mosambikin hallitus on käyttänyt edelleen päätösvaltaa asiassa. Kantaja ei siten ole näyttänyt toteen, että vastaaja on puuttunut lainvastaisesti tai virheellisesti Mosambikin kansantasavallan ja kantajan välisiin suhteisiin. Tästä seuraa, että kantaja ei ole osoittanut vastaajan syyllistyneen mihinkään lainvastaiseen tai virheelliseen toimintaan. Lisäksi vakiintuneen oikeuskäytännön mukaan vahingon on oltava riittävän välitön seuraus moititusta toiminnasta (yhdistetyt asiat 64/76 ja 113/76, 167/78 ja 239/78, 27/79, 28/79 ja 45/79, Dumortier frères ym. v. neuvosto, tuomio 4.10.1979, Kok. 1979, s. 3091, 21 kohta ; ks. myös EHTYin perustamissopimuksen 40 artiklaa, jota voidaan vastaavan sanamuodon perusteella soveltaa tähän asiaan: yhdistetyt asiat C-363/88 ja C-364/88, Finsider ym. v. komissio, tuomio 30.1.1992, Kok. 1992, s. I-359, 25 kohta ja siinä mainittu oikeuskäytäntö). Eri asiakirjoista ja ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimessa käydyistä keskusteluista kuitenkin ilmenee, että se vahinko, johon kantaja vetoaa, johtuu ensisijaisesti seuraavasta kahdesta seikasta: toisaalta siitä, että Mosambikin kansantasavalta kieltäytyi lopulta maksamasta sovittua hintaa kokonaisuudessaan, ja toisaalta tätä seuranneesta 17.7.1992 tehdystä sopimuksesta, jonka mukaan alun perin sovittua hintaa alennettiin ja välimiesmenettelystä luovuttiin. Ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin katsoo tältä osin, että vaikka vastaaja on kyennyt vaikuttamaan välillisesti Mosambikin hallituksen toimintaan ehdottamalla sille edellä mainitun sopimuksen tekemistä, on kuitenkin selvää, ettei kantaja ole näyttänyt toteen, että se itse tai sen sopimuspuoli olisi ollut pakotettu sopimuksen tekemiseen. Sitä paitsi tämän sopimuksen allekirjoittamisen sijaan kantaja olisi voinut, kuten UCPI tälle ehdotti (ks. edellä 20 kohta), viedä asian välimiesmenettelyyn riidan ratkaisemiseksi. Siitä, että likvidien varojen kiireellisen tarpeen vuoksi kantaja päätti olla viemättä asiaa tällaiseen menettelyyn, ei voi seurata, että vastaaja olisi vastuussa vahingosta, sillä vastaajalla ei ole mitään tekemistä esitetyn syyn kanssa. On lisäksi syytä muistuttaa, että yhteisöjen tuomioistuin on katsonut tuomiossaan, että milloin valtion, joka tekee EKR:n rahoittaman hankinnan, ja tarjouskilpailun voittajan välisestä sopimusriidasta ei ole tehty aiemmin sovintoa tai sitä ei ole ratkaistu välimiesmenettelyssä, tarjouskilpailun voittajan on mahdotonta osoittaa, että komission toiminnasta on aiheutunut hänelle vahinkoa, joka on erillinen siitä.vahingosta, josta hänen on vaadittava asianmukaisella tavalla korvausta hankintayksikkönä olevalta valtiolta (asia 33/82, Murri frères ν. komissio, tuomio 19.9.1985, Kok. 1985, s. 2759, 38 kohta ). Kantaja vaatii tässä asiassa sellaisen vahingon korvaamista, joka vastaa täsmälleen sitä hinnanalennusta, jonka kantaja on myöntänyt UCPI:lle tämän kanssa 17.7.1992 tekemässään sopimuksessa, korotettuna niillä rahoituskuluilla, jotka kantajalle on aiheutunut tämän sopimuksen johdosta. Koska kantaja ei ole asianmukaisin oikeuskeinoin riitauttanut tätä sopimusta ja Mosambikin hallituksen kieltäytymistä alun perin sovitun hinnan maksamisesta kokonaisuudessaan, kantaja ei kykene osoittamaan, että vastaajan toiminta olisi aiheuttanut sille vahinkoa, joka on erillinen siitä vahingosta, josta hänen on vaadittava korvausta tältä valtiolta. Tästä syystä kantaja ei ole myöskään osoittanut, että vastaajan moititun toiminnan ja väitetyn vahingon välillä on syy-yhteys. Edellä esitetystä seuraa, että kanne on hylättävä kokonaisuudessaan. Oikeudenkäyntikulut Työjärjestyksen 87 artiklan 2 kohdan mukaan asianosainen, joka häviää asian, on velvoitettava korvaamaan oikeudenkäyntikulut, jos vastapuoli sitä vaatii. Koska kantaja on hävinnyt asian, se on vastaajan vaatimusten mukaisesti velvoitettava korvaamaan oikeudenkäyntikulut. Näillä perusteilla YHTEISÖJEN ENSIMMÄISEN OIKEUSASTEEN TUOMIOISTUIN (viides jaosto) on antanut seuraavan tuomiolauselman: 1) Kanne hylätään. 2) Kantaja velvoitetaan korvaamaan oikeudenkäyntikulut. Schintgen Garcia-Valdecasas Azizi Julistettiin Luxemburgissa 11 päivänä heinäkuuta 1996. H. Jung kirjaaja R. Schintgen viidennen jaoston puheenjohtaja ( *1 ) Oikeudenkäyntikicli: ranska.

62006FJ0009

sv

1. Tjänstemän – Betygsättning – Betygsrapport – Upprättande (Tjänsteföreskrifterna, artiklarna 2 första stycket och 43) 2. Tjänstemän – Befordran – Kriterier (Tjänsteföreskrifterna, artikel 45) 1. När betygsrapporten avseende en tjänsteman inte har kunnat upprättas enligt det normala förfarandet på grund av särskilda omständigheter, exempelvis att betygssättaren eller betygssättaren vid överklaganden inte längre arbetar vid institutionen och att den berördes generaldirektorat inte längre existerar, överensstämmer det med kravet på administrationens kontinuitet att rapporten upprättas av generaldirektören, vilken enligt det beslut som godkänts av institutionen om utövande av de befogenheter som tillsättningsmyndigheten tillerkänns enligt tjänsteföreskrifterna, innehar de befogenheter som inte särskilt avses i detta beslut. (se punkt 56) 2. Bedömningen av de befordringsbara tjänstemännens kvalifikationer är det avgörande kriteriet för befordran, varför tillsättningsmyndigheten endast i andra hand kan beakta ålder och tjänstetid. Om de befordringsbara tjänstemännen har likvärdiga kvalifikationer kan nämnda kriterier emellertid utgöra avgörande faktorer för tillsättningsmyndighetens val. En skillnad på två poäng i den analytiska bedömningen avseende två befordringsbara tjänstemän som dessutom tillhör två olika generaldirektorat kan inte anses tillräckligt betydande, med hänsyn till skillnaderna i betygsättning mellan generaldirektoraten, för att man inte skall kunna beakta andra objektiva kriterier rörande de berördas administrativa och personliga situation, såsom tjänstetid eller den omständigheten att den berörde redan har förekommit i förteckningen över de mest meriterade tjänstemännen. (se punkterna 63, 67 och 68) Hänvisning till Domstolen: 9 november 2000, kommissionen mot Hamptaux, C‑207/99 P, REG 2000, s. I‑9485, punkt 19 Förstainstansrätten: 29 februari 1996, Lopes mot domstolen, T‑280/94, REGP 1996, s. I‑A‑77 och II‑239, punkt 138; 5 mars 1998, Manzo-Tafaro mot kommissionen, T‑221/96, REGP s. I‑A‑115 och II‑307, punkt 17; 13 mars 2001, Hørbye-Möller mot kommissionen, T‑116/00, ej publicerad i rättsfallssamlingen, punkt 39; 11 juli 2002, Perez Escanilla mot kommissionen, T‑163/01, REGP 2002, s. I‑A‑131 och II‑717, punkt 29; 9 april 2003, Tejada Fernández mot kommissionen, T‑134/02, REGP 2003, s. I‑A‑125 och II‑609, punkt 42; 15 september 2005, Casini mot kommissionen, T‑132/03, REGP 2005, s. I‑A‑253 och II‑1169, punkt 57; 23 januari 2007, Tsarnavas mot kommissionen, T‑472/04, REGP 2007, s. I‑A-0000 och II‑A-0000, punkt 67

61988CJ0221

el

Με Διάταξη της 28ης Απριλίου 1988, η οποία περιήλθε στο Δικαστήριο στις 4 Αυγούστου 1988, το Tribunale της Brescia υπέβαλε, δυνάμει του άρθρου 41 της Συνθήκης ΕΚΑΧ, διάφορα προδικαστικά ερωτήματα ως προς την ερμηνεία της συστάσεως 86/198/ΕΚΑΧ της Επιτροπής, της 13ης Μαΐου 1986, σχετικά με την καθιέρωση προνομίου για τις απαιτήσεις λόγω των εισφορών στην παραγωγή άνθρακα και χάλυβα ( ΕΕ L 144, σ. 40 , στο εξής: η σύσταση ). Τα ερωτήματα αυτά ανέκυψαν στο πλαίσιο της διαφοράς μεταξύ της ΕΚΑΧ και της εταιρίας υπό πτώχευση Acciaierie e ferriere Busseni SpA (στο εξής: Busseni) αναφορικά με την προνομιακή ικανοποίηση ορισμένων απαιτήσεων της ΕΚΑΧ από την πτωχευτική περιουσία της εταιρίας. Αφού η Busseni κηρύχθηκε σε πτώχευση στις 3 Φεβρουαρίου 1987, η ΕΚΑΧ ζήτησε, αφενός, την προνομιακή ικανοποίηση από την πτωχευτική περιουσία απαιτήσεως ύψους 246652086 ιταλικών λιρετών ( LIT ) λόγω μη καταβληθεισών εισφορών και προσαυξήσεων λόγω καθυστερήσεως, αφετέρου δε, την ικανοποίηση απαιτήσεως που είχε ως εγχειρόγραφος δανειστής, ύψους 4480192938 LIT, και η οποία προερχόταν από πρόστιμα και προσαυξήσεις λόγω καθυστερήσεως. Ο εισηγητής δικαστής απέρριψε την αίτηση της ΕΚΑΧ να αναγνωριστεί η προνομιακή κατάταξη μέρους των απαιτήσεων της βάσει της συστάσεως. Κατόπιν αυτού η ΕΚΑΧ άσκησε ανακοπή ενώπιον του Tribunale της Brescia. Το Tribunale διαπίστωσε ότι, δυνάμει της συστάσεως, τα κράτη μέλη όφειλαν να παράσχουν, το αργότερο ως την 1η Ιανουαρίου 1988, στις απαιτήσεις οι οποίες γεννώνται από την επιβολή των εισφορών που αναφέρονται στα άρθρα 49 και 50 της Συνθήκης το ίδιο προνόμιο με αυτό που προβλέπεται για τις φορολογικές τους απαιτήσεις και, σε περίπτωση που υφίστανται διαφορετικά προνόμια ανάλογα με τους φόρους, προνόμιο ίδιας τάξεως με το παρεχόμενο στις απαιτήσεις του Δημοσίου από το φόρο προστιθέμενης αξίας. Δεδομένου ότι η Ιταλική Δημοκρατία δεν έχει λάβει κανένα μέτρο για να μεταφέρει στο εθνικό δίκαιο τη σύσταση, το Tribunale διερωτήθηκε αν η σύσταση αυτή μπορούσε να έχει ως αποτέλεσμα, μολονότι δεν έχουν ληφθεί τα αναγκαία για τη μεταφορά αυτή μέτρα, να παράσχει άμεσα, εντός της ιταλικής έννομης τάξης, προνόμιο στις απαιτήσεις της ΕΚΑΧ. Υπό τις συνθήκες αυτές το Tribunale υπέβαλε στο Δικαστήριο τα ακόλουθα ερωτήματα: « 1) Η σύσταση 86/198/ΕΚΑΧ, της 13ης Μαΐου 1986, η οποία προβλέπει [στις περιπτώσεις πτωχευτικών διαδικασιών ( άρθρα 1 και 2 )] ότι τα κράτη μέλη που παρέχουν στις φορολογικές απαιτήσεις του Δημοσίου προνόμιο το οποίο καλύπτει ολόκληρη ή μέρος της περιουσίας του υποχρέου έχουν την υποχρέωση να παρέχουν το ίδιο προνόμιο στις απαιτήσεις οι οποίες γεννώνται από την επιβολή των εισφορών που αναφέρονται στα άρθρα 49 και 50 της Συνθήκης και ότι τα κράτη αυτά, εφόσον παρέχουν στις φορολογικές απαιτήσεις του Δημοσίου γενικά ή ειδικά προνόμια διαφορετικής τάξης, ανάλογα με το είδος του φόρου, έχουν επίσης την υποχρέωση να παρέχουν στις εισφορές ΕΚΑΧ προνόμιο της ίδιας τάξης με το προνόμιο του φόρου προστιθέμενης αξίας, έχει άμεση και απευθείας ισχύ στα κράτη μέλη, ώστε να μπορεί να εφαρμόζεται από τα εθνικά δικαστήρια ανεξάρτητα από το αν τα κράτη στα οποία απευθύνεται έχουν λάβει μεταγενέστερα εκτελεστικά μέτρα ή η εν λόγω σύσταση διατηρεί ( άρθρο 15 της Συνθήκης ΕΚΑΧ ) τη φύση της ως κανονιστική πράξη που δεσμεύει τα κράτη στα οποία απευθύνεται ως προς τους σκοπούς της, αλλά τους αφήνει ελευθερία ως προς τα μέσα για την επίτευξη των σκοπών αυτών; 2) Εφόσον η εν λόγω σύσταση έχει άμεση και απευθείας εφαρμογή, πρέπει να θεωρηθεί ότι η εφαρμογή της περιορίζεται στις απαιτήσεις από εισφορές που γεννήθηκαν μετά την έκδοση της ( 13 Μαΐου 1986 ) ή καλύπτει και τις απαιτήσεις ο γενεσιουργός λόγος των οποίων ανάγεται στο διάστημα πριν από την έκδοση της; 3) Αν αντίθετα η εν λόγω σύσταση διατηρεί την αξία της ως κανονιστική πράξη που δεσμεύει τα κράτη στα οποία απευθύνεται ως προς τους σκοπούς, αλλά τους αφήνει ελευθερία ως προς τα μέσα, είναι η προθεσμία της 1ης Ιανουαρίου 1988, την οποία τάσσει το άρθρο 4 στα κράτη μέλη για να συμμορφωθούν με τη σύσταση, ανεπίδεκτη παρατάσεως και επομένως η παράβαση της γεννά, σύμφωνα με τα διδάγματα της νομολογίας του Συνταγματικού Δικαστηρίου, την υποψία ότι είναι αντισυνταγματική ( λόγω παραβάσεως του άρθρου 11 του Συντάγματος) η ρύθμιση περί προνομίων, κατά το μέρος κατά το οποίο δεν προβλέπει την επέκταση του φορολογικού προνομίου και στις απαιτήσεις από τις εισφορές των άρθρων 49 και 50 της Συνθήκης; » Στην έκθεση για την επ' ακροατηρίου συζήτηση αναπτύσσονται διεξοδικώς τα πραγματικά περιστατικά της διαφοράς της κύριας δίκης, η εξέλιξη της διαδικασίας, καθώς και οι παρατηρήσεις που κατατέθηκαν στο Δικαστήριο. Τα στοιχεία αυτά της δικο-γραφιας δεν επαναλαμβάνονται κατωτέρω παρά μόνο καθόσον απαιτείται για τη συλλογιστική του Δικαστηρίου. Επί της αρμοδιότητας του Δικαστηρίου Πρέπει να σημειωθεί ευθύς εξαρχής ότι, αντίθετα από ό,τι υποστηρίζει η Busseni, η πράξη της οποίας ζητείται η ερμηνεία δεν είναι γνώμη αλλά σύσταση της Επιτροπής, εκδοθείσα βάσει του άρθρου 14 της Συνθήκης ΕΚΑΧ- πρόκειται δηλαδή για πράξη η οποία συνεπάγεται, σύμφωνα με τη διάταξη αυτή, υποχρέωση ως προς το σκοπό που τάσσει, αφήνει όμως σ' εκείνους προς τους οποίους απευθύνεται την επιλογή των κατάλληλων μέσων για την επίτευξη των σκοπών αυτών. Επομένως, οι ισχυρισμοί της Busseni επί του σημείου αυτού είναι εν πάση περιπτώσει αβάσιμοι. Τίθεται όμως ένα ζήτημα όσον αφορά την αρμοδιότητα του Δικαστηρίου να επιληφθεί αιτήσεως προς έκδοση προδικαστικής αποφάσεως ως προς την ερμηνεία της Συνθήκης ΕΚΑΧ ή των πράξεων που εκδίδονται βάσει της Συνθήκης αυτής. Τα άρθρα 31 της Συνθήκης ΕΚΑΧ, 164 της Συνθήκης ΕΟΚ και 146 της Συνθήκης ΕΚΑΕ περιλαμβάνουν διατάξεις με ταυτόσημο περιεχόμενο, παρά τις καθαρά τυπικές διαφορές στη φρασεολογία μεταξύ της πρώτης και των δύο άλλων Συνθηκών κατά τις διατάξεις αυτές, το Δικαστήριο εξασφαλίζει την τήρηση του δικαίου κατά την ερμηνεία και την εφαρμογή των Συνθηκών αυτών. Εντούτοις, ενώ οι Συνθήκες ΕΟΚ και ΕΚΑΕ χρησιμοποιούν την ίδια διατύπωση, στο άρθρο 177η πρώτη και στο άρθρο 150η δεύτερη, για τον καθορισμό των προϋποθέσεων υπό τις οποίες το Δικαστήριο καλείται να ασκήσει την εξουσία του προς ερμηνεία του κοινοτικού δικαίου μέσω των αιτήσεων προς έκδοση προδικαστικής αποφάσεως τις οποίες υποβάλλουν τα εθνικά δικαστήρια, η Συνθήκη ΕΚΑΧ δεν θεσπίζει κανένα ρητό κανόνα αναφορικά με την άσκηση ερμηνευτικής εξουσίας από το Δικαστήριο. Αντίθετα, η Συνθήκη ΕΚΑΧ προβλέπει ρητά στο άρθρο 41 ότι « μόνο το Δικαστήριο αποφαίνεται με προδικαστικές αποφάσεις περί του κύρους των πράξεων της Ανωτάτης Αρχής και του Συμβουλίου, στην περίπτωση που διαφορά φερομένη ενώπιον εθνικού δικαστηρίου θέτει υπό αμφισβήτηση το κύρος αυτό ». Τα άρθρα 41 της Συνθήκης ΕΚΑΧ, 177 της Συνθήκης ΕΟΚ και 150 της Συνθήκης ΕΚΑΕ, όσο και αν έχουν μεταξύ τους φραστικές διαφορές, δεδομένου ότι η σύναψη των Συνθηκών αυτών δεν συνέπεσε χρονικά (η Συνθήκη ΕΚΑΧ συνήφθη το 1951, οι δε Συνθήκες ΕΟΚ και ΕΚΑΕ το 1957 ), εκφράζουν, τόσο το πρώτο όσο και τα δύο επόμενα, μια διπλή ανάγκη, την ανάγκη της κατά τον καλύτερο δυνατό τρόπο εξασφαλίσεως της ενότητας κατά την εφαρμογή του κοινοτικού δικαίου και της δημιουργίας για το σκοπό αυτό μιας αποτελεσματικής συνεργασίας μεταξύ του Δικαστηρίου και των εθνικών δικαστηρίων. Εξάλλου, πρέπει να σημειωθεί σχετικά η συνάφεια που υπάρχει μεταξύ ερμηνείας και εκτιμήσεως του κύρους. Αν και το άρθρο 41 της Συνθήκης ΕΚΑΧ δεν αναφέρεται παρά μόνο στην αρμοδιότητα του Δικαστηρίου προς έκδοση προδικαστικών αποφάσεων επί του κύρους των πράξεων της Επιτροπής και του Συμβουλίου, η εκτίμηση του κύρους μιας πράξεως προϋποθέτει κατ' ανάγκη την προηγούμενη ερμηνεία της. Για την εφαρμογή του άρθρου 177 της Συνθήκης ΕΟΚ, εξάλλου, το οποίο δεν περιλαμβάνει καμία ρητή διευκρίνιση επί του σημείου αυτού, το Δικαστήριο έχει κρίνει ότι μόνο το ίδιο είναι αρμόδιο να ελέγχει το κύρος των πράξεων των κοινοτικών οργάνων ( απόφαση της 22ας Οκτωβρίου 1987, Foto-Frost, 314/85, Συλλογή 1987, σ. 4199 ) και έτσι ευθυγραμμίστηκε ουσιαστικά με την ρητή διάταξη του άρθρου 41 της Συνθήκης ΕΚΑΧ. Μολονότι, λόγω της φύσεως των εξουσιών που έχουν παραχωρηθεί στις κοινοτικές αρχές, και ιδιαίτερα στην Επιτροπή, από τη Συνθήκη ΕΚΑΧ, τα εθνικά δικαστήρια δεν έχουν την ευκαιρία να εφαρμόζουν συχνά τη Συνθήκη αυτή, καθώς και τις πράξεις οι οποίες εκδίδονται βάσει αυτής, και επομένως να έχουν αμφιβολίες ως προς την ερμηνεία τους, η συνεργασία στον τομέα αυτό μεταξύ των εθνικών δικαστηρίων και του Δικαστηρίου είναι το ίδιο απαραίτητη στο πλαίσιο της Συνθήκης ΕΚΑΧ όσο και στο πλαίσιο των Συνθηκών ΕΟΚ και ΕΚΑΕ, αφού ο στόχος της εξασφαλίσεως ομοιόμορφης εφαρμογής του κοινοτικού δικαίου είναι εξίσου επιτακτικός και εξίσου πρόδηλος. Επομένως, θα ήταν αντίθετο προς τους σκοπούς και τη συνοχή των Συνθηκών το να ανήκει σε τελευταίο βαθμό στο Δικαστήριο ο προσδιορισμός της έννοιας και του περιεχομένου των κανόνων που θεσπίζονται από ή με βάση τις Συνθήκες ΕΟΚ και ΕΚΑΕ, όπως προβλέπεται με την ίδια φρασεολογία από το άρθρο 177 της Συνθήκης ΕΟΚ και το άρθρο 150 της Συνθήκης ΕΚΑΕ, πράγμα το οποίο παρέχει τη δυνατότητα εξασφαλίσεως ενότητας ως προς την εφαρμογή τους, ενώ παράλληλα, όταν οι σχετικοί κανόνες εμπίπτουν στη Συνθήκη ΕΚΑΧ, η αρμοδιότητα αυτή να ανήκει αποκλειστικά στα διάφορα εθνικά δικαστήρια, οι ερμηνείες των οποίων μπορούν να διαφέρουν, το δε Δικαστήριο να μην μπορεί να εξασφαλίσει την ενιαία ερμηνεία των κανόνων αυτών. Από το σύνολο των προηγουμένων παρατηρήσεων προκύπτει ότι το Δικαστήριο είναι αρμόδιο να αποφανθεί επί των ερωτημάτων που του υπέβαλε το Tribunale της Brescia. Επί του πρώτου ερωτήματος Με το πρώτο προδικαστικό ερώτημα το εθνικό δικαστήριο ερωτά αν η ΕΚΑΧ μπορεί να επικαλεστεί τις διατάξεις των άρθρων 1 και 2 της συστάσεως, μολονότι δεν έχει ληφθεί κανένα εθνικό μέτρο για τη μεταφορά της, ώστε σε ορισμένες από τις απαιτήσεις της που γεννήθηκαν από την επιβολή των αναφερομένων στα άρθρα 49 και 50 της Συνθήκης ΕΚΑΧ εισφορών να αναγνωρίζεται, στις προβλεπόμενες από την εθνική νομοθεσία περιπτώσεις πτωχεύσεως, γενικό ή ειδικό προνόμιο της ίδιας τάξεως με εκείνο που παρέχεται από τη νομοθεσία του οικείου κράτους στις απαιτήσεις του Δημοσίου από τον ΦΠΑ. Κατά την Επιτροπή, πληρούνται οι προϋποθέσεις που απαιτεί η νομολογία του Δικαστηρίου για να μπορεί να γίνεται επίκληση ενώπιον εθνικού δικαστηρίου των διατάξεων των οδηγιών τις οποίες τα κράτη μέλη δεν έχουν ακόμα μεταφέρει στην εσωτερική έννομη τάξη τους. H Busseni θεωρεί αντίθετα ότι, αφού δεν υφίστανται εθνικές διατάξεις περί μεταφοράς της συστάσεως στο εθνικό δίκαιο, η ΕΚΑΧ δεν μπορεί να επικαλείται ενώπιον του Tribunale τις διατάξεις της συστάσεως αυτής. Πρέπει να σημειωθεί, ευθύς εξαρχής, ότι οι κανόνες τους οποίους έθεσε το Δικαστήριο για τον καθορισμό των αποτελεσμάτων μιας οδηγίας που δεν έχει ακόμα μεταφερθεί στο εθνικό δίκαιο ισχύουν και για τις συστάσεις της Συνθήκης ΕΚΑΧ, οι οποίες είναι πράξεις της ίδιας φύσεως, που συνεπάγονται υποχρέωση ως προς το σκοπό τον οποίο τάσσουν σ' εκείνους στους οποίους απευθύνονται, αφήνοντας τους όμως τη δυνατότητα επιλογής των κατάλληλων μέσων για την επίτευξη του σκοπού αυτού. Κατά τη νομολογία του Δικαστηρίου, όταν οι κοινοτικές αρχές υποχρεώνουν με οδηγία τα κράτη μέλη να υιοθετήσουν ορισμένη συμπεριφορά, η πρακτική αποτελεσματικότητα της πράξεως αυτής θα αποδυναμωνόταν, αν οι πολίτες και τα εθνικά δικαστήρια εμποδίζονταν να τη λάβουν υπόψη ως στοιχείο του κοινοτικού δικαίου. Κατά συνέπεια, το κράτος μέλος που δεν έχει λάβει εμπροθέσμως τα εκτελεστικά μέτρα που επιβάλλει η οδηγία δεν μπορεί να αντιτάξει στους ιδιώτες την μη εκπλήρωση των υποχρεώσεων που του επιβάλλει η οδηγία. Έτσι, σε όλες τις περιπτώσεις στις οποίες προκύπτει ότι, από απόψεως περιεχομένου, οι διατάξεις μιας οδηγίας δεν περιέχουν αιρέσεις και είναι επαρκώς ακριβείς, είναι δυνατή η επίκληση των εν λόγω διατάξεων, καίτοι δεν έχουν ληφθεί εμπροθέσμως εκτελεστικά μέτρα, είτε κατά κάθε εθνικής διατάξεως που δεν είναι σύμφωνη με την οδηγία είτε στην περίπτωση κατά την οποία μπορούν να προσδιορίσουν δικαιώματα τα οποία οι ιδιώτες είναι σε θέση να προβάλουν έναντι του κράτους (βλέπε ιδίως απόφαση της 19ης Ιανουαρίου 1982, Ursula Becker, 8/81, Συλλογή 1982, σ. 53 ). Αντίθετα, η δυνατότητα αυτή δεν υφίσταται παρά μόνο έναντι του οικείου κράτους μέλους και των άλλων δημοσίων αρχών. Από αυτό έπεται ότι η οδηγία δεν μπορεί, αυτή καθαυτή, να δημιουργήσει υποχρέωση για τους ιδιώτες και ότι, επομένως, δεν μπορεί να γίνει επίκληση αυτών καθαυτών των διατάξεων της οδηγίας κατά των προσώπων αυτών ( απόφαση της 26ης Φεβρουαρίου 1986, Marshall, 152/84, Συλλογή 1986, σ. 723 ). Όμως, στις περιπτώσεις όπου, όπως στην υπό κρίση υπόθεση, οι απαιτήσεις της ΕΚΑΧ συντρέχουν όχι μόνο με τις απαιτήσεις του Δημοσίου, αλλά επίσης με τις απαιτήσεις άλλων δανειστών της επιχειρήσεως, η εφαρμογή της συστάσεως δεν παράγει αποτελέσματα μόνο έναντι του κράτους στο οποίο απευθύνεται, αλλά ενδέχεται να περιορίσει τις πιθανότητες ικανοποιήσεως των απαιτήσεων ορισμένων από αυτούς τους άλλους δανειστές. Πράγματι, η αποδοχή του αιτήματος που υπέβαλε η ΕΚΑΧ ενώπιον των αρμοδίων εθνικών οργάνων, με το οποίο ζήτησε να θεωρηθούν, βάσει της συστάσεως, ορισμένες από τις απαιτήσεις της ως προνομιακές, δεν θα επηρέαζε μόνο τη θέση του οικείου Δημοσίου, αλλά θα μετέβαλλε κατ' ανάγκη τη θέση των διαφόρων πιστωτών κατά τη διαδικασία της πτωχεύσεως. Επομένως, η παροχή προνομίου σε ορισμένες απαιτήσεις της ΕΚΑΧ θα έθιγε άμεσα τα δικαιώματα όλων εκείνων των άλλων δανειστών της επιχειρήσεως, στις απαιτήσεις των οποίων δεν αναγνωρίζεται κανένα προνόμιο ή αναγνωρίζεται μόνο προνόμιο ίσο ή κατώτερο από εκείνο των απαιτήσεων που έχει το Δημόσιο από τον ΦΠΑ. Από όλα όσα προαναφέρθηκαν προκύπτει ότι, εφόσον η εν λόγω σύσταση έχει τα χαρακτηριστικά εκείνα που καθιστούν δυνατή την επίκληση ενώπιον των εθνικών δικαστηρίων μιας οδηγίας που δεν έχει ακόμα μεταφερθεί στο εθνικό δίκαιο, η ΕΚΑΧ μπορεί να επικαλείται τη σύσταση αυτή έναντι των κρατών, υπό την επιφύλαξη ότι η αναγνώριση του δικαιώματος προνομιακής ικανοποιήσεως των απαιτήσεων της ΕΚΑΧ θα έχει αποτελέσματα μόνον έναντι του οικείου Δημοσίου, προς τα δικαιώματα του οποίου εξομοιώνονται ενδεχομένως τα δικαιώματα της Κοινότητας αυτής. Αντίθετα, το παρεχόμενο στην ΕΚΑΧ προνόμιο δεν μπορεί να θίξει τα δικαιώματα των άλλων πιστωτών πέραν του Δημοσίου, όπως θα διαμορφώνονταν τα δικαιώματα αυτά βάσει των εθνικών κανόνων που θα ρύθμιζαν τα της ικανοποιήσεως των πιστωτών αν δεν υπήρχε η σύσταση. Απομένει έτσι να εξεταστεί αν η σύσταση έχει τα χαρακτηριστικά τα οποία καθιστούν δυνατή την επίκληση της ενώπιον των εθνικών δικαστηρίων, δηλαδή αν οι διατάξεις της δεν περιέχουν αιρέσεις και είναι επαρκώς συγκεκριμένες. Πρώτον, η υποχρέωση που επιβάλλεται με τα άρθρα 1 και 2 της συστάσεως στα κράτη μέλη να παρέχουν προνόμιο στις απαιτήσεις της ΕΚΑΧ που γεννώνται από την επιβολή των αναφερομένων στα άρθρα 49 και 50 της Συνθήκης ΕΚΑΧ εισφορών είναι επαρκώς συγκεκριμένη. Δεύτερον, αφού το άρθρο 4, δεύτερο εδάφιο, της συστάσεως, που ορίζει ότι οι διατάξεις της συστάσεως εφαρμόζονται στις διαδικασίες εισπράξεως οι οποίες είναι ακόμη εκκρεμείς κατά την ημερομηνία θέσεως σε εφαρμογή της συστάσεως, επιτάσσει στα κράτη να διασφαλίσουν, « με κατάλληλες μεταβατικές διατάξεις, τη δέουσα έννομη προστασία των δικαιωμάτων των άλλων δανειστών της υπόχρεου επιχείρησης » και θέτει έτσι μια προϋπόθεση για την εφαρμογή της συστάσεως, προκύπτει από το ίδιο το γράμμα της ότι η διάταξη αυτή δεν αφορά παρά μόνο την προστασία των δικαιωμάτων των άλλων δανειστών πλην της ΕΚΑΧ και του οικείου Δημοσίου. Επομένως, στο πρώτο ερώτημα πρέπει να δοθεί η απάντηση ότι η σύσταση έχει την έννοια ότι, εφόσον δεν έχει ληφθεί κανένα εθνικό μέτρο για τη μεταφορά της στο εσωτερικό δίκαιο, η ΕΚΑΧ μπορεί, μετά τη λήξη της τασσόμενης για την εν λόγω μεταφορά προθεσμίας, να επικαλεστεί τις διατάξεις της κατά του κράτους μέλους το οποίο δεν την έχει μεταφέρει στο εθνικό δίκαιο, υπό την επιφύλαξη ότι η αναγνώριση του δικαιώματος προνομιακής ικανοποιήσεως των απαιτήσεων της θα έχει αποτελέσματα μόνον έναντι του οικείου Δημοσίου, προς τα δικαιώματα του οποίου εξομοιώνονται ενδεχομένως τα δικαιώματα της ΕΚΑΧ, και δεν θα θίγει τα δικαιώματα των άλλων πιστωτών πλην του Δημοσίου, όπως θα διαμορφώνονταν τα δικαιώματα αυτά βάσει των εθνικών κανόνων που θα ρύθμιζαν τα της ικανοποιήσεως των πιστωτών αν δεν υπήρχε η σύσταση. Επί του δευτέρου ερωτήματος Με το δεύτερο προδικαστικό ερώτημα το εθνικό δικαστήριο ερωτά αν η σύσταση, της οποίας η ΕΚΑΧ μπορεί υπό τις ανωτέρω προϋποθέσεις να ζητήσει την εφαρμογή στην έννομη τάξη ενός κράτους μέλους, παρέχει στην Κοινότητα δικαίωμα προνομιακής ικανοποιήσεως για όλες τις απαιτήσεις τις οποίες έχει έναντι των επιχειρήσεων λόγω των εισφορών που αναφέρονται στα άρθρα 49 και 50 της ΕΚΑΧ, όποιος και αν είναι ο χρόνος γενέσεως τους, ή μόνο για εκείνες που γεννήθηκαν μετά την έκδοση της. Δυνάμει του πρώτου εδαφίου του άρθρου 4 της συστάσεως, τα κράτη μέλη όφειλαν να λάβουν τα αναγκαία μέτρα για τη μεταφορά της στην εθνική έννομη τάξη « το αργότερο την 1η Ιανουαρίου 1988». Από αυτό προκύπτει, όπως εκτέθηκε προηγουμένως, ότι από την 2α Ιανουαρίου 1988 ήταν δυνατή, εφόσον δεν είχαν ληφθεί μέτρα για τη μεταφορά της, η επίκληση των διατάξεων της ενώπιον των εθνικών δικαστηρίων. Σύμφωνα με το δεύτερο εδάφιο του ίδιου άρθρου, « τα κράτη μέλη ορίζουν ότι οι εν λόγω διατάξεις εφαρμόζονται στις διαδικασίες είσπραξης οι οποίες διεξάγονται κατά την ημερομηνία θέσης σε εφαρμογή της παρούσας σύστασης ». Από το ίδιο το γράμμα της διατάξεως αυτής προκύπτει ότι ήταν δυνατή η επίκληση της συστάσεως ενώπιον των εθνικών δικαστηρίων σε όλες τις πτωχευτικές διαδικασίες που δεν είχαν περατωθεί στις 2 Ιανουαρίου 1988. Όσον αφορά δε το ζήτημα αν η σύσταση μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα την αναγνώριση προνομίου στις απαιτήσεις της ΕΚΑΧ που γεννήθηκαν πριν από την έκδοση της, ζήτημα το οποίο αποτελεί ακριβώς το αντικείμενο του υποβληθέντος ερωτήματος, πρέπει να σημειωθεί ότι, όπως προκύπτει από την έβδομη αιτιολογική σκέψη της συστάσεως, η Επιτροπή θέλησε, με τη διάταξη αυτή, να ισχύσει το παρεχόμενο με τη σύσταση προνόμιο « στις διαδικασίες όπου υπάρχουν περισσότεροι πιστωτές και διεξάγονται ακόμα κατά την ημερομηνία » της ενάρξεως της εφαρμογής της συστάσεως, « προκειμένου να εξασφαλιστεί η περισσότερο εκτεταμένη είσπραξη [ είσπραξη του κατά το δυνατόν μεγαλύτερου μέρους] των απαιτήσεων που γεννήθηκαν από την επιβολή των εισφορών στα χρόνια » πριν από τη θέσπιση της. Αντίθετα από ό,τι υποστηρίζει η Busseni, η αρχή της δικαιολογημένης εμπιστοσύνης δεν μπορεί να εμποδίσει την παραχώρηση προνομίου σε απαιτήσεις οι οποίες γεννήθηκαν πριν από την έναρξη της ισχύος της διατάξεως που το θεσπίζει, εφόσον, όπως έχει ήδη δεχτεί το Δικαστήριο, η αρχή αυτή δεν μπορεί να επεκταθεί τόσο ώστε να παρακωλύει, κατά τρόπο γενικό, την εφαρμογή των νέων ρυθμίσεων επί των μελλοντικών συνεπειών καταστάσεων που έχουν δημιουργηθεί υπό την προγενέστερη ρύθμιση ( απόφαση της 14ης Ιανουαρίου 1987, Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας κατά Επιτροπής, 278/84, Συλλογή 1987, σ. 1 ). Επομένως, στο δεύτερο προδικαστικό ερώτημα πρέπει να δοθεί η απάντηση ότι το δεύτερο εδάφιο του άρθρου 4 της συστάσεως έχει την έννοια ότι η ΕΚΑΧ μπορεί να επικαλείται το προνόμιο της, υπό τις προϋποθέσεις και τις επιφυλάξεις που καθορίζονται ανωτέρω, για το σύνολο των απαιτήσεων της εξ εισφορών των άρθρων 49 και 50 της Συνθήκης ΕΚΑΧ κατά των επιχειρήσεων, ανεξαρτήτως του χρόνου της γεννήσεως τους, εφόσον, κατά τις διατάξεις του εθνικού δικαίου περί ικανοποιήσεως των πιστωτών, οι απαιτήσεις αυτές μπορούν ακόμη να συμπεριληφθούν στο παθητικό της πτωχεύσεως. Επί του τρίτου ερωτήματος Με το τρίτο ερώτημα το εθνικό δικαστήριο ερωτά στην ουσία αν η προθεσμία της 1ης Ιανουαρίου 1988, την οποία η σύσταση τάσσει στα κράτη μέλη για τη μεταφορά της στο εθνικό δίκαιο, έχει αναγκαστικό χαρακτήρα. Όπως έχει ήδη δεχτεί το Δικαστήριο (απόφαση της 19ης Ιανουαρίου 1982, Ursula Becker, όπ.π. ), από το γράμμα του άρθρου 189, τρίτο εδάφιο, της Συνθήκης ΕΟΚ προκύπτει ότι οι οδηγίες επιβάλλουν στα κράτη στα οποία απευθύνονται υποχρέωση αποτελέσματος, προς την οποία οφείλουν να συμμορφώνονται εντός των προθεσμιών που τους τάσσουν οι ίδιες οι οδηγίες. Από την αρχή αυτή, η οποία ισχύει για τις συστάσεις που εκδίδονται βάσει του άρθρου 14 της Συνθήκης ΕΚΑΧ, προκύπτει ότι η λήξασα την 1η Ιανουαρίου 1988 προθεσμία, την οποία τάσσει η σύσταση με το άρθρο 4, πρώτο εδάφιο, στα κράτη μέλη για τη μεταφορά της στο εθνικό δίκαιο, έχει αναγκαστικό χαρακτήρα. Συνεπώς η παράλειψη από ένα κράτος της μεταφοράς της συστάσεως στο εθνικό του δίκαιο μέχρι τη λήξη της τασσόμενης προθεσμίας αποτελεί παράβαση του κοινοτικού δικαίου. Επομένως, πρέπει να δοθεί στο τρίτο ερώτημα η απάντηση ότι το άρθρο 4, πρώτο εδάφιο, της συστάσεως έχει την έννοια ότι η προθεσμία της 1ης Ιανουαρίου 1988 την οποία τάσσει έχει αναγκαστικό χαρακτήρα και η υπέρβαση της συνιστά παράβαση του κοινοτικού δικαίου. Επί των δικαστικών εξόδων Δεδομένου ότι η παρούσα διαδικασία έχει ως προς τους διαδίκους της κύριας δίκης το χαρακτήρα παρεμπίπτοντος, που ανέκυψε ενώπιον του εθνικού δικαστηρίου, σ' αυτό εναπόκειται να αποφανθεί επί των διαδικαστικών εξόδων. Για τους λόγους αυτούς ΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ, κρίνοντας επί των ερωτημάτων που του υπέβαλε το Tribunale της Brescia με Διάταξη της 28ης Απριλίου 1988, αποφαίνεται: 1) Η σύσταση 86/198/ΕΚΑΧ της Επιτροπής, της 13ης Μαΐου 1986, σχετικά με την καθιέρωση προνομίου για τις απαιτήσεις λόγω των εισφορών στην παραγωγή άνθρακα και χάλυβα, έχει την έννοια ότι, εφόσον δεν έχει ληφθεί κανένα εθνικό μέτρο για τη μεταφορά της στο εσωτερικό δίκαιο, η ΕΚΑΧ μπορεί, μετά τη λήξη της τασσόμενης για την εν λόγω μεταφορά προθεσμίας, να επικαλεστεί τις διατάξεις της κατά του κράτους μέλους το οποίο δεν την έχει μεταφέρει στο εθνικό δίκαιο, υπό την επιφύλαξη ότι η αναγνώριση του δικαιώματος προνομιακής ικανοποιήσεως των απαιτήσεων της θα έχει αποτελέσματα μόνον έναντι του οικείου Δημοσίου, προς τα δικαιώματα του οποίου εξομοιώνονται ενδεχομένως τα δικαιώματα της ΕΚΑΧ, και δεν θα θίγει τα δικαιώματα των άλλων πιστωτών πλην του Δημοσίου, όπως θα διαμορφώνονταν τα δικαιώματα αυτά βάσει των εθνικών κανόνων που θα ρύθμιζαν τα της ικανοποιήσεως των δανειστών αν δεν υπήρχε η σύσταση. 2) Το δεύτερο εδάφιο του άρθρου 4 της συστάσεως έχει την έννοια ότι η ΕΚΑΧ μπορεί να επικαλείται το προνόμιό της, υπό τις προϋποθέσεις και τις επιφυλάξεις που καθορίζονται ανωτέρω, για το σύνολο των απαιτήσεων της εξ εισφορών των άρθρων 49 και 50 της Συνθήκης ΕΚΑΧ κατά των επιχειρήσεων, ανεξαρτήτως του χρόνου της γεννήσεως τους, εφόσον, κατά τις διατάξεις του εθνικού δικαίου περί ικανοποιήσεως των πιστωτών, οι απαιτήσεις αυτές μπορούν ακόμη να συμπεριληφθούν στο παθητικό της πτωχεύσεως. 3) Το άρθρο 4, πρώτο εδάφιο, της συστάσεως έχει την έννοια ότι η προθεσμία της 1ης Ιανουαρίου 1988 την οποία τάσσει, έχει αναγκαστικό χαρακτήρα και η υπέρβαση της συνιστά παράβαση του κοινοτικού δικαίου. Due Κακούρης Schockweiler Zuleeg Koopmans Mancini Joliét O'Higgins Moitinho de Almeida Rodríguez Iglesias Grévisse Δημοσιεύθηκε σε δημόσια συνεδρίαση στο Λουξεμβούργο στις 22 Φεβρουαρίου 1990. Ο γραμματέας J.-G. Giraud Ο πρόεδρος Ο. Due ( *1 ) Γλώσσα διαδικασίας: η ιταλική.

62008CJ0232

da

Traktatbrud – tilsidesættelse af artikel 29, stk. 2, i Rådets forordning (EF) nr. 850/98 af 30. marts 1998 om bevarelse af fiskeressourcerne gennem tekniske foranstaltninger til beskyttelse af unge marine organismer, artikel 23 i Rådets forordning (EF) nr. 2371/2002 af 20. december 2002 om bevarelse og bæredygtig udnyttelse af fiskeressourcerne som led i den fælles fiskeripolitik og artikel 2, stk. 1, i Rådets forordning (EØF) nr. 2847/93 af 12. oktober 1993 om indførelse af en kontrolordning under den fælles fiskeripolitik – rødspættefiskeri – inspektion af og kontrol med fiskerfartøjer og deres virksomhed – medlemsstaternes ansvar. Konklusion 1)         Kongeriget Nederlandene har tilsidesat sine forpligtelser i henhold til artikel 23 i Rådets forordning (EF) nr. 2371/2002 af 20. december 2002 om bevarelse og bæredygtig udnyttelse af fiskeressourcerne som led i den fælles fiskeripolitik og i henhold til artikel 2, stk. 1, i Rådets forordning (EØF) nr. 2847/93 af 12. oktober 1993 om indførelse af en kontrolordning under den fælles fiskeripolitik, som ændret ved Rådets forordning (EF) nr. 768/2005 af 26. april 2005, idet det tillader, at fiskerfartøjer har en maskineffekt, som overstiger den, der er tilladt i henhold til artikel 29, stk. 2, i Rådets forordning (EF) nr. 850/98 af 30. marts 1998 om bevarelse af fiskeressourcerne gennem tekniske foranstaltninger til beskyttelse af unge marine organismer, som ændret ved Rådets forordning (EF) nr. 2166/2005 af 20. december 2005. 2)         Kongeriget Nederlandene betaler sagens omkostninger.

61996CJ0050

sv

Domskäl 1 Landesarbeitsgericht Hamburg har genom beslut av den 25 oktober 1995, som inkom till domstolen den 21 februari 1996, i enlighet med artikel 177 i EG-fördraget (nu artikel 234 EG) ställt sex frågor om tolkningen av artikel 119 i EG-fördraget (artiklarna 117-120 i EG-fördraget har ersatts av artiklarna 136 EG-143 EG) och av protokollet om artikel 119 i Fördraget om upprättandet av Europeiska gemenskapen (nedan kallat protokollet), som är fogat till EG-fördraget. 2 Dessa frågor har uppkommit i en tvist mellan Lilli Schröder och Deutsche Bundespost Telekom, numera Deutsche Telekom AG (nedan kallat Deutsche Telekom), angående villkoren för att ansluta sig till ett företags- eller yrkesbaserat system för tilläggspension och för att såsom ansluten till ett sådant system beviljas pension. Den nationella rätten 3 I artikel 3.1-3.3 i Grundgesetz für die Bundesrepublik Deutschland (Förbundsrepubliken Tysklands grundlag, nedan kallad GG) föreskrivs följande: "1. Alla människor är lika inför lagen. 2. Män och kvinnor skall ha samma rättigheter. Staten skall uppmuntra handlingar genom vilka kvinnor och män ges samma rättigheter och vidta åtgärder för att undanröja de hinder som finns. 3. Ingen får missgynnas eller gynnas på grund av sitt kön, sin härstamning, rastillhörighet, övertygelse eller sin religiösa eller politiska uppfattning. Ingen får missgynnas på grund av sitt handikapp." 4 I 612 § i Bürgerliches Gesetzbuch (den tyska civilrättslagen) har, genom 1 § i Gesetz über die Gleichbehandlung von Männern und Frauen am Arbeitsplatz (1980 års lag om likabehandling av kvinnor och män på arbetsplatsen), införts ett nytt tredje stycke med följande lydelse: "Det får i ett anställningsförhållande inte avtalas om att en arbetstagare på grund av sitt kön skall tillerkännas lägre lön än en arbetstagare av motsatt kön för arbete som är att betrakta som lika eller likvärdigt. Ett avtal om lägre lön kan inte vara berättigat av det skälet att särskilda skyddsföreskrifter gäller på grund av arbetstagarens kön." 5 År 1985 antogs Gesetz über arbeitsrechtliche Vorschriften zur Beschäftigungsförderung (lag om sysselsättningsskapande åtgärder, nedan kallad BeschFG), vars 2 och 6 §§ reglerar deltidsarbete. Enligt 2 § första stycket får en arbetsgivare inte behandla en deltidsanställd arbetstagare annorlunda än en arbetstagare som är heltidsanställd, om det inte finns sakliga skäl för olika behandling. I 6 § föreskrivs emellertid att det genom kollektivavtal får avvikas från bestämmelserna i det aktuella avsnittet, även till nackdel för arbetstagaren. 6 Enligt 24 § i Tarifvertrag für Arbeiter der Deutschen Bundespost (kollektivavtal för anställda hos Deutsche Bundespost) skall arbetstagarna vara försäkrade hos Versorgungsanstalt der Deutschen Bundespost (pensionsförsäkringskassa för Deutsche Bundespost, nedan kallat VAP), i enlighet de villkor som föreskrivs i Tarifvertrag über die Versorgung der Arbeitnehmer der Deutschen Bundespost (kollektivavtal om pension för arbetstagare hos Deutsche Bundespost, nedan kallat pensionsavtalet), enligt dess gällande lydelse. 7 3 § i pensionsavtalet hade fram till och med den 31 december 1987 följande lydelse: "En arbetstagare skall vara försäkrad hos VAP i enlighet med dess stadgar och kompletterande bestämmelser om ... hans arbetstid per vecka enligt anställningsavtalet i genomsnitt uppgår till minst hälften av den veckoarbetstid som vid varje tidpunkt är den normala för en heltidsanställd arbetstagare." 8 Denna bestämmelse ändrades därefter på så sätt att den, med verkan från och med den 1 januari 1988, fick följande lydelse: "En arbetstagare skall vara försäkrad hos VAP i enlighet med dess stadgar och kompletterande bestämmelser om ... hans arbetstid per vecka enligt anställningsavtalet i genomsnitt uppgår till minst 18 timmar." 9 3 § i pensionsavtalet har senare, genom kollektivavtal av den 22 september 1992, ännu en gång ändrats, med retroaktiv verkan från och med den 1 april 1991, och har fått följande lydelse: "En arbetstagare skall vara försäkrad hos VAP i enlighet med dess stadgar och kompletterande bestämmelser om ... hans arbete inte endast är 'av ringa omfattning' i den mening som avses i 8 § första stycket i Sozialgesetzbuch IV [den tyska lagen om social trygghet]." Tvisten vid den nationella domstolen 10 Lilli Schröder var deltidsanställd hos Deutsche Telekom, först enligt avtal om tidsbegränsad anställning från och med den 9 augusti 1974 till och med den 19 maj 1995 och därefter enligt avtal om tillsvidareanställning från och med den 20 maj 1975 till och med den 31 mars 1994, då hon gick i pension. Sedan den 1 april 1994 uppbär hon lagstadgad ålderspension. 11 I egenskap av deltidsanställd arbetstagare var Lilli Schröder först utesluten från möjligheten att ansluta sig till VAP. Efter det att 3 § i pensionsavtalet hade ändrats med verkan från och med den 1 april 1991, var hon ansluten till VAP från och med denna dag till dess att hennes anställning upphörde. 12 Lilli Schröder väckte talan vid Arbeitsgericht Hamburg och yrkade att Deutsche Telekom skulle förpliktas att betala tilläggspension till henne med ett belopp motsvarande det hon skulle ha fått om hon hade varit ansluten till VAP under hela perioden mellan den 20 maj 1975 och den 31 mars 1994. 13 Hon gjorde gällande att det förhållandet att deltidsanställda arbetstagare uteslöts från rätten till tilläggspension utgjorde diskriminering som är förbjuden enligt artikel 119 i fördraget, artikel 3 GG och 2 § första stycket BeschFG. Av de uppgifter som har lagts fram vid den nationella domstolen framgår att 95 procent av de arbetstagare som under år 1991 var deltidsanställda hos Deutsche Telekom var kvinnor. 14 Arbeitsgericht biföll yrkandet i sin helhet genom dom av den 22 december 1994. Den underströk att en sådan lösning var påkallad redan till följd av artikel 3.2 GG, och att den tidsbegränsning av rättsverkningarna av artikel 119 i fördraget som följer av såväl domstolens rättspraxis som protokollet inte var relevant. 15 Deutsche Telekom överklagade denna dom till Landesarbeitsgericht Hamburg och gjorde bland annat gällande att artikel 119 i fördraget har företräde framför artikel 3 GG och att den tidsbegränsning av dess rättsverkningar som följer av domen av den 17 maj 1990 i mål C-262/88, Barber (REG 1990, s. I-1889; svensk specialutgåva, volym 10, s. 407), och av protokollet skall gälla i alla fall av könsdiskriminering i fråga om företags- eller yrkesbaserade system för social trygghet. 16 Lilli Schröder svarade att den tjänstepension som hon har gjort gällande följer av artikel 3.1 och 3.2 GG. Hon anser att man under dessa omständigheter, oavsett hur domstolen har tolkat artikel 119 i fördraget och protokollet i sin rättspraxis därav, inte kan dra slutsatsen att medlemsstaterna inte får vidta åtgärder för att förhindra all diskriminering mellan deltids- och heltidsanställda arbetstagare, även för perioder före den 17 maj 1990. Tolkningsfrågorna 17 Landesarbeitsgericht anser att den inte kan ansluta sig till den rättspraxis som tillämpas av Bundesarbeitsgericht, enligt vilken domstolens rättspraxis och protokollet uppenbarligen inte utgör något hinder mot att retroaktivt tillämpa nationella bestämmelser vari det fastslås en princip om likabehandling i fråga om tjänstepensioner. 18 Landesarbeitsgericht Hamburg, som undrar vilken betydelse som skall tillmätas tidsbegränsningen av rättsverkningarna av den gemenskapsrättsliga principen om lika lön för kvinnliga och manliga arbetstagare, och i synnerhet vilka följder denna begränsning leder till för den nationella rätten, har beslutat att förklara målet vilande och att ställa följande tolkningsfrågor till domstolen: "1) Innebär det förhållandet att deltidsanställda arbetstagare med en veckoarbetstid på under 18 timmar genom en bestämmelse med en könsneutral formulering utesluts från tilläggspension enligt ett tjänstepensionssystem indirekt diskriminering av kvinnor i den mening som avses i domstolens rättspraxis avseende artikel 119 i EG-fördraget, när omkring 95 procent av dem som utesluts är kvinnor? 2) För det fall fråga 1 besvaras jakande: Omfattar protokollet om artikel 119 i Fördraget om upprättandet av Europeiska gemenskapen (Barber-protokollet) och det däri förekommande förbudet mot retroaktiv verkan även fall av indirekt diskriminering av kvinnor, när omständigheterna är sådana som har beskrivits i fråga 1? 3) För det fall fråga 2 besvaras jakande: Har förbudet mot retroaktiv verkan i protokollet om artikel 119 i Fördraget om upprättandet av Europeiska gemenskapen (Barber-protokollet) företräde framför den tyska grundlagen (artikel 3.1 GG) enligt vilken ett förbud mot retroaktiv verkan i det i fråga 1 beskrivna fallet är uteslutet? 4) Innebär, i ett sådant fall som har beskrivits i fråga 1, det förhållandet att retroaktiv verkan är tillåten enligt artikel 3.1 GG ett otillåtet kringgående av det förbud mot retroaktiva rättsverkningar som finns i protokollet om artikel 119 i EG-fördraget, när den nationella rätten, vid samma omständigheter och likaledes med syftet att säkerställa likabehandling i tjänstepensionssystem, till skillnad från gemenskapsrätten tillåter retroaktiva rättsverkningar till förmån för arbetstagare, särskilt indirekt diskriminerade kvinnor? 5) För det fall fråga 4 besvaras jakande: Innebär tillämpningen av 2 § första stycket Beschäftigungsförderungsgesetz av den 26 april 1985, som skulle tillåta retroaktiva rättsverkningar till den 26 april 1985, ett otillåtet kringgående av förbudet mot retroaktiv verkan i protokollet om artikel 119 i EG-fördraget (Barber-protokollet)? 6) Innebär, i ett sådant fall som har beskrivits i fråga 1, det förhållandet att retroaktiv verkan är tillåten enligt artikel 3.1 GG ett åsidosättande av gemenskapsrätten, med hänsyn till en oproportionerlig diskriminering av egna medborgare till förfång för de berörda tyska företagen, och med hänsyn till en gemenskapskonform tolkning av nationell rätt eller i övrigt en princip i gemenskapsrätten, och har gemenskapsrätten i så fall företräde framför nationell rätt?" Begäran om att det muntliga förfarandet skall återupptas 19 Deutsche Telekom har i skrivelse av den 10 november 1998 begärt att det muntliga förfarandet skall återupptas. Bolaget har för det första gjort gällande att generaladvokatens förslag till avgörande föredrogs på ett felaktigt sätt, eftersom det lästes upp vid ett sammanträde inför femte avdelningen och inte inför den sjätte avdelningen, som handlägger detta mål. Det har för det andra begärt att inom ramen för detta återupptagande få yttra sig över detta förslag, bland annat mot bakgrund av ett beslut som Bundesverfassungsgericht har fattat den 5 augusti 1998, det vill säga efter den förhandling som har hållits i förevarande mål. Deutsche Telekom anser att en vägran att medge att det muntliga förfarandet, efter det att generaladvokaten har föredragit förslaget till avgörande, vilket enligt artikel 59.2 i domstolens rättegångsregler sker innan det muntliga förfarandet avslutas, undantagsvis kan återupptas för att göra det möjligt för parterna att åberopa uppenbara felaktigheter eller förbiseenden som kan förekomma i sakframställningen eller i den rättsliga bedömningen, eller att till och med yttra sig över generaladvokatens förslag till avgörande, skulle kunna utgöra en kränkning av rätten till en opartisk rättegång i den mening som avses i artikel 6 i den Europeiska konventionen den 4 november 1950 om skydd för de mänskliga rättigheterna och de grundläggande friheterna (nedan kallad KMR). 20 I detta hänseende konstaterar domstolen för det första att de former under vilka förslaget till avgörande i detta mål har föredragits inte har inneburit någon kränkning av vare sig de regler som är tillämpliga vid domstolen eller de rättigheter som parterna tillerkänns i målet vid den nationella domstolen. 21 De domare på sjätte avdelningen som har handlagt detta mål har nämligen tagit del av generaladvokatens förslag till avgörande i samband med att det gavs in till domstolens kansli, och offentliggörandet säkerställdes bland annat genom att själva förslaget till avgörande lästes upp vid ett offentligt sammanträde och genom att förslaget gavs in till kansliet. 22 För det andra följer av domstolens beslut av den 4 februari 2000 i mål C-17/98, Emesa Sugar (REG 2000, s. I-0000), punkt 18, att det är just med hänsyn till artikel 6 KMR och själva syftet med alla berörda personers rätt till ett kontradiktoriskt förfarande och till en opartisk rättegång i den mening som avses i denna bestämmelse som domstolen ex officio eller efter att ha hört generaladvokaten eller på parternas begäran kan besluta att återuppta det muntliga förfarandet, i enlighet med artikel 61 i sina rättegångsregler, om den anser att den inte har tillräcklig kännedom om omständigheterna i målet eller om detsamma skall avgöras på grundval av ett argument som parterna inte har kunnat diskutera. 23 I förevarande mål finner domstolen emellertid, efter att ha hört generaladvokaten, att Deutsche Telekoms begäran inte grundas på någon omständighet av vilken framgår att ett sådant återupptagande är ändamålsenligt eller nödvändigt. 24 Deutsche Telekoms begäran skall följaktligen avslås. Den första frågan 25 Den nationella domstolen har ställt sin första fråga för att få klarhet i huruvida det förhållandet att deltidsanställda arbetstagare utesluts från ett sådant tjänstepensionssystem som det som är i fråga i målet vid den nationella domstolen utgör diskriminering som är förbjuden enligt artikel 119 i fördraget. 26 Parterna är ense om att frågan bör besvaras jakande. 27 Domstolen erinrar i detta avseende om att det av fast rättspraxis följer att ett sådant pensionssystem som det som är i fråga i målet vid den nationella domstolen, som i huvudsak hänger samman med den anställning som den berörda personen har innehaft, anknyter till den lön som denna person har fått och omfattas av artikel 119 i fördraget (se i detta avseende bland annat dom av den 13 maj 1986 i mål 170/84, Bilka, REG 1986, s. 1607, punkt 22, svensk specialutgåva, volym 8, s. 583, domen i det ovannämnda målet Barber, punkt 28, och dom av den 28 september 1994 i mål C-7/93, Beune, REG 1994, s. I-4471, punkt 46). Att utesluta deltidsanställda arbetstagare från ett sådant pensionssystem kan följaktligen visa sig stå i strid med artikel 119 (se i detta avseende domen i det ovannämnda målet Bilka, punkt 29). 28 Av domstolens rättspraxis följer även att för att avgöra huruvida en bestämmelse påverkar kvinnor och män i så olika utsträckning att den utgör indirekt diskriminering enligt artikel 119 i fördraget måste den nationella domstolen kontrollera om den statistik som finns tillgänglig visar att den procentandel kvinnliga arbetstagare som uppfyller villkoret i sagda bestämmelse är betydligt mindre än den procentandel manliga arbetstagare som uppfyller detta villkor. Om så är fallet föreligger indirekt könsdiskriminering, såvida inte åtgärden i fråga grundas på sakliga skäl som helt saknar samband med diskriminering på grund av kön (se dom av den 9 februari 1999 i mål C-167/97, Seymour-Smith och Perez, REG 1999, s. I-623, punkt 65). 29 Den första frågan skall följaktligen besvaras så, att det förhållandet att deltidsanställda arbetstagare utesluts från ett sådant tjänstepensionssystem som det som är i fråga i målet vid den nationella domstolen utgör diskriminering som är förbjuden enligt artikel 119 i fördraget, när denna åtgärd procentuellt sett drabbar ett väsentligt högre antal kvinnliga än manliga arbetstagare och åtgärden i fråga inte grundas på sakliga skäl som helt saknar samband med diskriminering på grund av kön. Den andra frågan 30 Den nationella domstolen har ställt sin andra fråga för att få klarhet i huruvida möjligheten att åberopa den direkta effekten av artikel 119 i fördraget är tidsbegränsad i ett fall där det utgör diskriminering som är förbjuden enligt denna artikel att utesluta deltidsanställda arbetstagare från ett tjänstepensionssystem. 31 Det skall i detta hänseende först erinras om att domstolen i dom av den 8 april 1976 i mål 43/75, Defrenne II (REG 1976, s. 455; svensk specialutgåva, volym 3, s. 59), punkt 40, fastslog att principen i artikel 119 i fördraget om lika lön kan åberopas inför nationella domstolar, som är skyldiga att skydda de rättigheter som tillkommer enskilda enligt denna bestämmelse. Domstolen preciserade emellertid i punkterna 74 och 75 i samma dom att det till följd av tvingande rättssäkerhetshänsyn som rör samtliga berörda offentliga och privata intressen inte är möjligt att åberopa den direkta effekten av artikel 119 till stöd för ersättningskrav som avser löneperioder före dagen för nämnda dom, det vill säga den 8 april 1976, vilket däremot inte gäller när arbetstagare redan tidigare har inlett ett rättsligt förfarande eller framställt motsvarande anspråk. 32 Vidare har domstolen, i fråga om tjänstepensionssystem, i punkterna 44 och 45 i domen i det ovannämnda målet Barber fastslagit att tvingande rättssäkerhetshänsyn utgör hinder mot att åberopa den direkta effekten av artikel 119 i fördraget till stöd för ett yrkande om förnyad prövning av en pensionsrätt, med verkan från en tidpunkt som infaller före dagen för nämnda dom, det vill säga den 17 maj 1990, med undantag för personer som före denna dag har inlett ett rättsligt förfarande eller framställt motsvarande anspråk. 33 Såsom domstolen har klarlagt i punkt 20 i domen av den 6 oktober 1993 i mål C-109/91, Ten Oever (REG 1993, s. I-4879; svensk specialutgåva, volym 14), följer av domen i det ovannämnda målet Barber att den direkta effekten av artikel 119 i fördraget kan åberopas för att kräva likabehandling i fråga om tjänstepensioner endast såvitt gäller sådana förmåner som är hänförliga till anställningsperioder efter den 17 maj 1990, med undantag för fall där arbetstagaren eller dennes rättsinnehavare före nämnda dag har inlett ett rättsligt förfarande eller framställt motsvarande anspråk i enlighet med den nationella rätt som är tillämplig. 34 Denna begränsning förekommer även i protokollet av vilket framgår att, vid tillämpningen av artikel 119 skall förmåner för arbetstagare på grund av sociala trygghetssystem inte anses som lön om och i den mån förmånerna kan hänföras till anställningstider före den 17 maj 1990, utom när det gäller arbetstagare eller deras förmånsberättigade anhöriga som före den tidpunkten har väckt talan vid domstol eller inlett ett likvärdigt förfarande enligt tillämplig nationell lagstiftning. 35 Av dom av den 28 september 1994 i mål C-57/93, Vroege (REG 1994, s. I-4541), punkterna 20-27, och i mål C-128/93, Fisscher (REG 1994, s. I-4583; svensk specialutgåva, volym 16), punkterna 17-24, och av den 11 december 1997 i mål C-246/96, Magorrian och Cunningham (REG 1997, s. I-7153), punkterna 27-35, framgår emellertid att den begränsning i tiden av verkningarna av artikel 119 i fördraget som följer av såväl domen i det ovannämnda målet Barber som av protokollet endast avser sådan diskriminering som av arbetsgivarna och inom pensionssystemen rimligen har kunnat betraktas som tillåtna på grund av de undantag som under en övergångsperiod har föreskrivits i den gemenskapslagstiftning som kunde tillämpas även i fråga om tjänstepensioner (dom av den 24 oktober 1996 i mål C-435/93, Dietz, REG 1996, s. I-5223, punkt 19). 36 Vad beträffar rätten att ansluta sig till företags- eller yrkesbaserade system konstaterade domstolen att det inte fanns några omständigheter som gjorde det möjligt att anse att de berörda yrkesgrupperna hade kunnat missta sig i fråga om tillämpligheten av artikel 119 i fördraget (domen i det ovannämnda målet Magorrian och Cunnigham, punkt 28). 37 Det är nämligen sedan domen i det ovannämnda målet Bilka uppenbart att diskriminering på grund av kön vid erkännandet av en sådan rätt strider mot artikel 119 i fördraget (domarna i de ovannämnda målen Vroege, punkt 29, Fisscher, punkt 26, Dietz, punkt 20, och Magorrian och Cunnigham, punkt 29). 38 Eftersom det inte har föreskrivits någon tidsbegränsning i domen i det ovannämnda målet Bilka kan den direkta effekten av artikel 119 åberopas för att retroaktivt kräva likabehandling avseende rätten att ansluta sig till ett tjänstepensionssystem, och det sedan den 8 april 1976, dagen för domen i det ovannämnda målet Defrenne II. I den sistnämnda domen erkändes för första gången att nämnda artikel har direkt effekt (domen i de ovannämnda målen Dietz, punkt 21, och Magorrian och Cunnigham, punkt 30). 39 Det skall dessutom erinras om att domstolen tidigare, i punkt 23 i domen i det ovannämnda målet Dietz och punkt 33 i domen i det ovannämnda målet Magorrian och Cunnigham, har preciserat att anslutningen till ett tjänstepensionssystem skulle vara helt utan intresse för arbetstagaren om den inte gav denne rätt till förmåner enligt systemet i fråga. Domstolen har följaktligen fastslagit att rätten att få avgångspension enligt ett tjänstepensionssystem är olösligt förbunden med rätten att vara ansluten till ett sådant system. Den har tillagt att det förhållandet att en arbetstagare kan göra anspråk på retroaktiv anslutning till ett tjänstepensionssystem inte innebär att han undslipper att betala avgifter för den aktuella anslutningsperioden (domarna i de ovannämnda målen Fisscher, punkt 37, och Dietz, punkt 34). 40 Av det föregående följer att den enda tidsbegränsningen av möjligheten att åberopa den direkta effekten av artikel 119 i fördraget i fråga om anslutningen till ett sådant tjänstepensionssystem som det som är i fråga i målet vid den nationella domstolen och den följande pensionsutbetalningen är den som följer av domen i det ovannämnda målet Defrenne II. 41 Den andra frågan skall följaktligen besvaras på så sätt att i ett fall där det utgör indirekt diskriminering som är förbjuden enligt artikel 119 i fördraget att utesluta deltidsanställda arbetstagare från ett tjänstepensionssystem, är möjligheten att åberopa den direkta effekten av denna artikel tidsbegränsad i den meningen att endast de anställningsperioder som dessa arbetstagare har fullgjort från och med den 8 april 1976, dagen för domen i det ovannämnda målet Defrenne II, får beaktas för deras retroaktiva anslutning till ett sådant system och för beräkningen av de förmåner som de har rätt till, med undantag för de arbetstagare eller deras rättsinnehavare som före nämnda dag har inlett ett rättsligt förfarande eller framställt motsvarande anspråk i enlighet med den nationella rätt som är tillämplig. Den tredje, den fjärde och den femte frågan 42 Mot bakgrund av svaret på den andra frågan avser den tredje, den fjärde och den femte frågan, som skall undersökas tillsammans, huruvida den genom domen i det ovannämnda målet Defrenne II fastslagna tidsbegränsningen av möjligheten att åberopa den direkta effekten av artikel 119 i fördraget utgör hinder mot att tillämpa nationella bestämmelser vari det fastslås en princip om likabehandling enligt vilken deltidsanställda arbetstagare, under sådana omständigheter som de som är aktuella i målet vid den nationella domstolen, har rätt att ansluta sig retroaktivt till ett tjänstepensionssystem och att uppbära pension enligt detta system. 43 Det skall i detta sammanhang först erinras om att det av fast rättspraxis (se bland annat dom av den 27 mars 1980 i mål 61/79, Denkavit italiana, REG 1980, s. 1205, punkterna 16 och 17, svensk specialutgåva, volym 5, s. 149, och i de förenade målen 66/79, 127/79 och 128/79, Salumi m.fl., REG 1980, s. 1237, punkterna 9 och 10, svensk specialutgåva, volym 5, s. 163) framgår att den tolkning som domstolen vid utövandet av den behörighet som den har enligt artikel 177 i fördraget gör av en gemenskapsrättslig bestämmelse klargör och preciserar i erforderlig utsträckning innebörden och räckvidden av denna bestämmelse, så som den skall eller skulle ha tolkats och tillämpats från och med sitt ikraftträdande. Såsom domstolen medgav i sin dom i det ovannämnda målet Defrenne II är det endast i undantagsfall som den, med tillämpning av en i gemenskapens rättsordning ingående allmän rättssäkerhetsprincip och med beaktande av de allvarliga störningar som domen retroaktivt skulle kunna medföra för i god tro etablerade rättsförhållanden, kan se sig nödsakad att begränsa de berördas möjlighet att åberopa den tolkade bestämmelsen i syfte att ifrågasätta dessa rättsförhållanden. 44 Domstolen påpekade vidare i punkt 65 i domen i det ovannämnda målet Defrenne II att de ursprungliga medlemsstaterna, däribland Förbundsrepubliken Tyskland, skulle ha säkerställt genomförandet av artikel 119 fullt ut den 1 januari 1962, som utgjorde inledningen till den andra etappen av övergångstiden. Av punkt 68 i samma dom framgår dessutom att till och med på de områden där artikel 119 saknar direkt effekt kan genomförandet av artikeln, i den mån ett sådant genomförande krävs, ske genom en samverkan mellan gemenskapsrättsliga och nationella bestämmelser. 45 Slutligen bedömde domstolen i domen i det ovannämnda målet Defrenne II, när den förordnade om att tidsbegränsa möjligheten att åberopa den direkta effekten av artikel 119 i fördraget, att det, med beaktande av flera medlemsstaters beteende och kommissionens inställning, vilken den vid upprepade tillfällen hade uppmärksammat de berörda parterna om, var lämpligt att undantagsvis ta hänsyn till att de berörda parterna under en längre period hade upprätthållit ett förfarande som stred mot artikel 119 i fördraget, men som ännu inte var förbjudet enligt deras nationella lagstiftning (domen i det ovannämnda målet Defrenne II, punkt 72). 46 Av det ovan anförda följer att begränsningen av möjligheten att åberopa den direkta effekten av artikel 119 i fördraget inte alls syftade till att utesluta möjligheten för de berörda arbetstagarna att grunda sig på nationella bestämmelser vari det fastslås en princip om likabehandling. 47 Nationella bestämmelser som leder till att genomförandet av principen om lika lön för kvinnor och män säkerställs bidrar till att genomföra artikel 119 i fördraget, i enlighet med de skyldigheter som de ursprungliga medlemsstaterna har ålagts sedan den 1 januari 1962. 48 Den i gemenskapsrätten förankrade rättssäkerhetsprincipen, som kan föranleda domstolen att undantagsvis begränsa möjligheten att åberopa den bestämmelse som den har tolkat, skall inte tillämpas i ett sådant fall och den utgör inte hinder mot att tillämpa nationella bestämmelser genom vilka ett resultat som är förenligt med gemenskapsrätten säkerställs. 49 I detta hänseende saknar det betydelse att de nationella bestämmelserna i fråga inte tolkades på så sätt som var förenligt med artikel 119 i fördraget förrän efter det att domen i det ovannämnda målet Defrenne II hade avkunnats, även om en sådan tolkning i förekommande fall kan tillämpas på situationer som har uppkommit före denna tidpunkt. Det ankommer nämligen inte på domstolen att uttala sig om hur nationella regler skall tillämpas i tiden. 50 Den tredje, den fjärde och den femte frågan skall följaktligen besvaras så, att den genom domen i det ovannämnda målet Defrenne II fastslagna tidsbegränsningen av möjligheten att åberopa den direkta effekten av artikel 119 i fördraget inte utgör hinder mot att tillämpa nationella bestämmelser vari det fastslås en princip om likabehandling enligt vilken deltidsanställda arbetstagare, under sådana omständigheter som de som är aktuella i målet vid den nationella domstolen, har rätt att ansluta sig retroaktivt till ett tjänstepensionssystem och att uppbära pension enligt detta system. Den sjätte frågan 51 Den nationella domstolen har ställt sin sjätte fråga för att få klarhet i huruvida gemenskapsrätten, och i synnerhet principen om att ingen får diskrimineras på grund av sin nationalitet och artikel 119 i fördraget, utgör hinder mot att tillämpa en medlemsstats nationella bestämmelser vari det fastslås en princip om likabehandling enligt vilken deltidsanställda arbetstagare, under sådana omständigheter som de som är aktuella i målet vid den nationella domstolen, har rätt att ansluta sig retroaktivt till ett tjänstepensionssystem och att uppbära pension enligt detta system, med hänsyn till risken för konkurrenssnedvridningar mellan ekonomiska aktörer i olika medlemsstater till förfång för de arbetsgivare som är etablerade i den förstnämnda medlemsstaten. Om detta är fallet, önskar den nationella domstolen genom den andra delen av sin fråga få veta huruvida den nationella domstolen, som inom ramen för sin behörighet har att tillämpa bestämmelser i gemenskapsrätten, är skyldig att säkerställa dessa bestämmelsers fulla verkan genom att i förekommande fall låta bli att tillämpa varje däremot stridande bestämmelse i den nationella lagstiftningen. 52 Vad beträffar principen om att ingen får diskrimineras på grund sin nationalitet erinrar domstolen om att det av fast rättspraxis följer att tillämpningen av en nationell lagstiftning inte anses strida mot denna princip enbart därför att andra medlemsstater påstås tillämpa mindre stränga bestämmelser (se i detta avseende bland annat dom av den 13 februari 1969 i mål 14/68, Wilhelm m.fl. REG 1969, s. 1, punkt 13, svensk specialutgåva, volym 1, s. 379, av den 14 juli 1981 i mål 155/80, Oebel, REG 1981, s. 1993, punkt 9, svensk specialutgåva, volym 6, s. 171, och dom av den 14 juli 1994 i mål C-379/92, Peralta, REG 1994, s. I-3453, punkt 48, svensk specialutgåva, volym 16). 53 Vad beträffar artikel 119 i fördraget ansåg domstolen visserligen i punkterna 8-11 i domen i det ovannämnda målet Defrenne II att denna artikel har ett dubbelt syfte, ett ekonomiskt och ett socialt. 54 För det första skall nämnda artikel, med hänsyn till de skillnader som föreligger i sociallagstiftningens utvecklingsnivå i de olika medlemsstaterna, hindra att företag som är etablerade i de stater som faktiskt har genomfört principen om lika lön missgynnas i konkurrensen inom gemenskapen i förhållande till företag som är etablerade i stater som ännu inte har avskaffat lönediskriminering som missgynnar kvinnor (domen i det ovannämnda målet Defrenne II, punkt 9). 55 För det andra har domstolen understrukit att denna bestämmelse utgör en del av gemenskapens sociala mål, vilka inte enbart inskränker sig till en ekonomisk union utan samtidigt strävar efter att säkerställa sociala framsteg genom gemensamma åtgärder och att fortgående förbättra levnads- och arbetsvillkoren för de europeiska folken, såsom framhävs i ingressen till fördraget. Detta mål betonas av det faktum att artikel 119 ingår i kapitlet om sociala bestämmelser vars inledande bestämmelse, artikel 117 i EG-fördraget (artiklarna 117-120 i EG-fördraget har ersatts av artiklarna 136 EG-143 EG), pekar på behovet att främja förbättringar av arbetstagarnas arbetsvillkor och levnadsstandard och att därigenom möjliggöra en harmonisering samtidigt som förbättringarna bibehålls (domen i det ovannämnda målet Defrenne, punkterna 10 och 11). 56 Som domstolen har konstaterat upprepade gånger, utgör emellertid rätten att inte bli diskriminerad på grund av sitt kön en av de grundläggande mänskliga rättigheterna som domstolen har att säkerställa respekten för (se i detta avseende dom av den 15 juni 1978 i mål 149/77, Defrenne III, REG 1978, s. 1365, punkterna 26 och 27, svensk specialutgåva, volym 4, s. 127, dom av den 20 mars 1984 i de förenade målen 75/82, 117/82, Razzouk och Beydon mot kommissionen, REG 1984, s. 1509, punkt 16, och av den 30 april 1996 i mål C-13/94, P mot S, REG 1996, s. I-2143, punkt 19). 57 Det kan mot bakgrund av denna rättspraxis konstateras att det ekonomiska syfte som eftersträvas med artikel 119 i fördraget, som består i att undanröja konkurrenssnedvridningar mellan företag som är etablerade i olika medlemsstater, är av sekundär karaktär i förhållande till det sociala mål som avses med samma bestämmelse, vilket är ett uttryck för en grundläggande rättighet som varje människa har. 58 Att det innan domen i det ovannämnda målet Defrenne II inte har varit möjligt att åberopa principen om lika lön för kvinnor och män gentemot arbetsgivare som var etablerade i andra medlemsstater än Förbundsrepubliken Tyskland, vare sig med stöd av en nationell lagstiftning eller med stöd av den direkta effekten av artikel 119 i fördraget, är mot denna bakgrund utan betydelse för tillämpningen av nationella regler genom vilka iakttagandet av denna princip säkerställs i Förbundsrepubliken Tyskland. 59 Den sjätte frågans första del skall följaktligen besvaras på så sätt att gemenskapsrätten, och i synnerhet principen om att ingen får diskrimineras på grund sin av nationalitet samt artikel 119 i fördraget, utgör inte hinder mot att tillämpa en medlemsstats nationella bestämmelser vari det fastslås en princip om likabehandling enligt vilken deltidsanställda arbetstagare, under sådana omständigheter som de som är aktuella i målet vid den nationella domstolen, har rätt att ansluta sig retroaktivt till ett tjänstepensionssystem och att uppbära pension enligt detta system, trots risken för konkurrenssnedvridningar mellan ekonomiska aktörer i olika medlemsstater till förfång för de arbetsgivare som är etablerade i den förstnämnda medlemsstaten. 60 Med hänsyn till detta svar saknas anledning att besvara den andra delen av samma fråga. Beslut om rättegångskostnader Rättegångskostnader 61 De kostnader som har förorsakats Förenade kungarikets regering och kommissionen, vilka har inkommit med yttranden till domstolen, är inte ersättningsgilla. Eftersom förfarandet i förhållande till parterna i målet vid den nationella domstolen utgör ett led i beredningen av samma mål, ankommer det på den nationella domstolen att besluta om rättegångskostnaderna. Domslut På dessa grunder beslutar DOMSTOLEN (sjätte avdelningen) - angående de frågor som genom beslut av den 25 oktober 1995 har ställts av Landesarbeitsgericht Hamburg - följande dom: 1) Att deltidsanställda arbetstagare utesluts från ett sådant tjänstepensionssystem som det som är i fråga i målet vid den nationella domstolen utgör diskriminering som är förbjuden enligt artikel 119 i fördraget (artiklarna 117-120 i EG-fördraget har ersatts av artiklarna 136 EG-143 EG), när denna åtgärd procentuellt sett drabbar ett väsentligt högre antal kvinnliga än manliga arbetstagare och åtgärden i fråga inte grundas på sakliga skäl som helt saknar samband med diskriminering på grund av kön. 2) I ett fall där det utgör indirekt diskriminering som är förbjuden enligt artikel 119 i fördraget att utesluta deltidsanställda arbetstagare från ett tjänstepensionssystem, är möjligheten att åberopa den direkta effekten av denna artikel tidsbegränsad i den meningen att endast de anställningsperioder som dessa arbetstagare har fullgjort från och med den 8 april 1976, dagen för domen i mål 43/75, Defrenne II, får beaktas för deras retroaktiva anslutning till ett sådant system och för beräkningen av de förmåner som de har rätt till, med undantag för de arbetstagare eller deras rättsinnehavare som före nämnda dag har inlett ett rättsligt förfarande eller framställt motsvarande anspråk. 3) Den genom domen i det ovannämnda målet Defrenne II fastslagna tidsbegränsningen av möjligheten att åberopa den direkta effekten av artikel 119 i fördraget utgör inte hinder mot att tillämpa nationella bestämmelser vari det fastslås en princip om likabehandling enligt vilken deltidsanställda arbetstagare, under sådana omständigheter som de som är aktuella i målet vid den nationella domstolen, har rätt att ansluta sig retroaktivt till ett tjänstepensionssystem och att uppbära pension enligt detta system. 4) Gemenskapsrätten, och i synnerhet principen om att ingen får diskrimineras på grund sin av nationalitet samt artikel 119 i fördraget, utgör inte hinder mot att tillämpa en medlemsstats nationella bestämmelser vari det fastslås en princip om likabehandling enligt vilken deltidsanställda arbetstagare, under sådana omständigheter som de som är aktuella i målet vid den nationella domstolen, har rätt att ansluta sig retroaktivt till ett tjänstepensionssystem och att uppbära pension enligt detta system, trots risken för konkurrenssnedvridningar mellan ekonomiska aktörer i olika medlemsstater till förfång för de arbetsgivare som är etablerade i den förstnämnda medlemsstaten.

61992CJ0278

en

Grounds 1 By applications lodged at the Court Registry on 19 June 1992 the Kingdom of Spain brought an action pursuant to the first paragraph of Article 173 of the EEC Treaty for the annulment of Articles 2, 3, 4 and 5 of Commission Decision 92/317/EEC of 25 March 1992 on State aid in favour of Hilaturas y Tejidos Andaluces SA ("Hytasa"), now called Mediterráneo Técnica Textil SA and its buyer (OJ 1992 L 171, p. 54), Articles 2, 3, 4 and 5 of Commission Decision 92/318/EEC of 25 March 1992 on aid granted by Spain to Industrias Mediterráneas de la Piel SA (Imepiel) (OJ 1992 L 172, p. 76) and Articles 2, 3, 4 and 5 of Commission Decision 92/321/EEC of 25 March 1992 concerning aid awarded by Spain to Intelhorce SA (ex Industrias Textiles de Guadalhorce SA), now called GTE, General Textil España SA, a State-owned producer of cotton textiles (OJ 1992 L 176, p. 57). 2 The Commission, having learned between 1987 and 1989 that, through the Spanish Patrimonio del Estado (the Property Office of the Ministry of Economic Affairs and Finance), the Spanish authorities had agreed to contribute capital to three companies which belonged to the Spanish State, two of which operated in the textile sector (Hytasa and Intelhorce) and one in the footwear sector (Imepiel), initiated procedures for the purpose of determining whether that action was compatible with Articles 92 and 93 of the Treaty. 3 The Commission' s findings show that between 1986, the date of Spain' s accession to the Community, and 1989, the State contributed PTA 7 100 million to Hytasa, PTA 6 029 million to Imepiel and PTA 7 820 million to Intelhorce through capital increases intended to cover operating losses. In view of the chronic unprofitability of the three undertakings the Spanish State decided to privatize them. 4 The terms of the sale provided in particular: ° in so far as concerned Hytasa, a contribution of capital in the amount of PTA 4 300 million by the Patrimonio del Estado at the time of the sale in order to improve the financial position of that undertaking, to make investments and to finance dismissals, and a sale price of PTA 100 million for all the shares of the company; ° in so far as concerned Imepiel, for a capital injection of PTA 8 500 million by the Patrimonio del Estado, to be used for improving the company' s financial position, restructuring the workforce and making appropriate investments in equipment and a sale price of PTA 100 million; ° in so far as concerned Intelhorce, a contribution of capital in the amount of PTA 5 869 million by the Patrimonio del Estado and a sale price of PTA 2 000 million to be paid in three instalments before completion of the sale. 5 Once those new contributions of capital had been provided, the contracts of sale were signed on 22 July 1990 (Hytasa), 3 February 1990 (Imepiel) and 4 August 1989 (Intelhorce) respectively. They included an undertaking on the part of the purchasers not to sell the companies during a period ranging from three to four years. 6 In the three contested decisions the Commission declared the aid provided between 1986 and 1989 to be unlawful on the ground that it had been granted in breach of the procedural rules laid down in Article 93(3) of the Treaty. It nevertheless considered that the aid satisfied the conditions for the exceptions provided for in Article 92(3)(c) of the Treaty and was therefore compatible with the common market (Article 1 of each of the decisions). 7 On the other hand, as regards the capital injections provided to the three companies at the time of their privatization (less the amount of the sale price), the Commission decided that not only was the aid granted in breach of the procedural rules of Article 93(3) of the Treaty but it also did not satisfy any of the conditions of the exceptions provided for in Article 92(2) and (3) of the Treaty and that it was therefore incompatible with the common market (Article 2 of each of the decisions). 8 The Commission requested that the aid be recovered in accordance with the procedures and provisions of national law (Article 3 of each of the decisions). 9 According to Article 4 of Decision 92/317 regarding Hytasa, any agreement providing for an indemnity for the buyers by the State or the Patrimonio del Estado in respect of the obligation to reimburse the aid should not be carried out. 10 Finally, Article 5 of that decision and Article 4 of Decisions 92/318 and 92/321 concerning Imepiel and Intelhorce respectively require the Spanish Government to inform the Commission of the measures taken. 11 The Kingdom of Spain claims that the decisions at issue were adopted in breach of Articles 92 and 93 of the Treaty. It puts forward various pleas in law based on the unlawfulness of the Commission' s finding that the Kingdom of Spain had infringed the procedural rules laid down in Article 93(3) of the Treaty, on the infringement of Article 92(1) and (3)(a) and (c) of the Treaty, on infringement of Article 190 of the Treaty and on the unlawfulness of the obligation to recover the aid. Unlawfulness of the Commission' s finding that the Kingdom of Spain infringed Article 93(3) of the Treaty 12 In Case C-278/92 the Kingdom of Spain maintains that the financial intervention of the State at the time of the privatization of Hytasa was not unlawful as it was effected in conformity with the provisions of Article 93(3) of the Treaty. According to the Kingdom of Spain, the essential elements of the aid had been notified to the Commission by means of documents sent on 30 May and 25 June 1990, that is to say, before they were put into effect on 25 July 1990 and before notification on 3 August 1990 of the decision to initiate the procedure provided for in Article 93(2) of the Treaty. 13 According to Article 93(3) of the Treaty "the Commission shall be informed, in sufficient time to enable it to submit its comments, of any plans to grant or alter aid. If it considers that any such plan is not compatible with the common market having regard to Article 92, it shall without delay initiate the procedure provided for in paragraph 2. The Member State concerned shall not put its proposed measures into effect until this procedure has resulted in a final decision." 14 It follows from the case-law of the Court that the objective pursued by that provision, which is to prevent the implementation of aid contrary to the Treaty, implies that the prohibition laid down to that effect by the last sentence of Article 93(3) is effective during the whole of the preliminary period, which the Court considers to be of two months (judgment in Case 120/73 Lorenz [1973] ECR 1471, paragraph 4, and Case 84/82 Germany v Commission [1984] ECR 1451, paragraph 11). 15 Since that time-limit had not expired in the present case, the Kingdom of Spain could not proceed to implement the aid at issue without infringing Article 93(3) of the Treaty. 16 The first plea put forward by the Kingdom of Spain must therefore be rejected. Infringement of Article 92(1) of the Treaty 17 The Kingdom of Spain argues in the three cases that the capital contributions provided to the undertakings in question do not constitute aid within the meaning of Article 92(1) of the Treaty. It considers that the Commission incorrectly applied the private investor test as laid down by the Court (judgments in Case 234/84 Belgium v Commission [1986] ECR 2263, paragraph 14 et seq., and Case 40/85 Belgium v Commission [1986] ECR 2321, paragraph 13 et seq.; Case C-305/89 Italy v Commission [1991] ECR I-1603, paragraph 19 et seq.). In particular, it contests the Commission' s conclusion that privatization of the undertakings was not the most economically advantageous solution. 18 As regards Hytasa, the Kingdom of Spain claims in particular that the costs of winding up that undertaking would have been substantially greater than the Commission' s estimates. Whereas the Commission assesses the total cost of winding up Hytasa at the net value of that company, the operation would have entailed a deficit for the State of PTA 5 312.6 million. The Kingdom of Spain arrives at that amount by deducting from the adjusted value of the company' s assets (PTA 8 741.8 million) the adjusted value of its liabilities (PTA 6 388 million) and the cost of redundancies (PTA 7 666.4 million). The privatization scheme was therefore beneficial to the Patrimonio del Estado. 19 So far as concerns Imepiel and Intelhorce, the Kingdom of Spain claims in particular that their liquidation would have entailed very much greater costs, arising in particular from the dismissal of 1 450 employees (Imepiel) and 1 671 employees (Intelhorce) ° costs working out at PTA 7 900 million and PTA 11 362.8 million respectively °, salaries and unemployment benefits charged to the State (PTA 3 000 million so far as concerns Intelhorce), the loss of the companies' shares, aid for the restructuring of the industrial infrastructure, and so forth. 20 The Court has consistently held that investment by the public authorities in the capital of undertakings, in whatever form, may constitute State aid where the conditions set out in Article 92 are fulfilled (Case C-305/89, cited above, paragraph 18). 21 In order to determine whether such measures are in the nature of State aid, it is necessary to consider whether in similar circumstances a private investor of a size comparable to that of the bodies administering the public sector might have provided capital of such an amount (same judgment, paragraph 19). 22 In that respect a distinction must be drawn between the obligations which the State must assume as owner of the share capital of a company and its obligations as a public authority. Since the three companies in question were constituted as limited companies, the Patrimonio del Estado, as owner of the share capital, would only have been liable for their debts up to the liquidation value of their assets. That means in the present case that the obligations arising from the cost of redundancies, payment of unemployment benefits and aid for the restructuring of the industrial infrastructure must not be taken into consideration for the purpose of applying the private investor test. 23 In those circumstances, the argument put forward by the Kingdom of Spain must be rejected. 24 The Kingdom of Spain next points out, in connection with the political, social and economic costs that the closure of undertakings of more than 1 000 employees in regions which were in social crisis always entailed, that the image of the Patrimonio del Estado, as an intangible asset, could be seriously affected by such an operation. 25 The Court has held (judgment in Case C-303/88 Italy v Commission [1991] ECR I-1433, paragraph 21) that a parent company may also, for a limited period, bear the losses of one of its subsidiaries in order to enable the latter to close down its operations under the best possible conditions. Such decisions may be motivated not solely by the likelihood of an indirect material profit but also by other considerations, such as a desire to protect the group' s image or to redirect its activities. 26 None the less, the Commission is correct in stating that a private investor pursuing a structural policy ° whether general or sectoral ° and guided by prospects of viability in the long term could not reasonably allow itself, after years of continuous losses, to make a contribution of capital which, in economic terms, proves to be not only costlier than selling the assets, but is moreover linked to the sale of the undertaking, which removes any hope of profit, even in the longer term. 27 In Cases C-278/92 and C-280/92, concerning Hytasa and Intelhorce respectively, the Kingdom of Spain claims moreover that the open and unconditional nature of the sales should not give rise to doubt since the Commission itself acknowledges that the undertakings were sold to the highest bidders. Thus, in the case of Hytasa, the sale was promoted by means of a brochure by which 160 Spanish and foreign undertakings were invited to bid. There was no pre-condition attached to the invitation to tender. The conditions which were finally imposed were the result of direct negotiations with the tenderers. Those terms were reasonable and in proportion to legitimate objectives such as the prevention of speculation and the implementation of the restructuring plan. 28 In the sixth paragraph in part IV of Decision 92/317 and the sixth paragraph of part V of Decision 92/321, the Commission states, with regard to the sale terms of Hytasa and Intelhorce that: ° the company in fact went to the highest bidder; ° nevertheless, that fact is not sufficient to ensure that no State aid element is involved in the sale of the company; ° in order to arrive at that conclusion, it has to be proved that the sale took place in an unconditional open bid; that is to say, through a tendering process where any potential buyer is invited to bid for the company and where the State does not impose any condition for settling the sale; ° in that respect, the information provided by the Spanish authorities indicates that the State imposed certain conditions on the buyers, limiting temporarily the disposal of the shareholding acquired and their right to request authorization to carry out temporary lay-offs. 29 Since the Kingdom of Spain has not disputed that last statement, its argument on that point must be rejected. 30 In Case C-278/92 the Kingdom of Spain observes that the sale contract for Hytasa requires that it formally waive a claim of PTA 822 750 396 against the Patrimonio del Estado, which was upheld by a judgment of the Spanish Supreme Court on 22 March 1990, which has the force of res judicata. That amount should in any event be deducted from the contribution of PTA 4 200 million since that claim was abandoned solely on account of the sale and made it possible to avoid public expenditure which would otherwise have been inescapable. The cost of the intervention which should therefore be taken into account is PTA 3 377.3 million. 31 That view cannot be accepted. As the Commission rightly points out, it could hardly infer from the term used in the contract of sale ("waiver of possible rights") that Hytasa had a claim of PTA 822 750 396 against the State. The Kingdom of Spain cannot rely on that element since it was put forward for the first time in the application to the Court rather than in the course of the pre-litigation procedure laid down in Article 93 of the Treaty. 32 The Kingdom of Spain states lastly that the Commission has not established that the capital contributions provided by the Spanish authorities to the three undertakings in question have affected intra-Community trade. The existence of actual or potential changes, or of a distortion, of competition has to be specifically established on a case-by-case basis since there is no automatic effect on intra-Community trade. 33 As regards Hytasa, the Kingdom of Spain criticizes the Commission for not having succeeded in demonstrating that the Community market in finished cotton and wool products would be affected. All the data, studies and analyses in the contested decision refer to the market in yarns and woven cloth from which, however, Hytasa will disappear as a supplier after the sale and become a consumer. Moreover, as regards the finished products which Hytasa would manufacture and sell, the Commission simply complains about the absence of statistics. 34 So far as concerns Imepiel, the Kingdom of Spain claims that the reprivatized company' s share of the market is marginal: 1.5% of the national market and 0.8% of the Community market, from the point of view of capacity, and 0.2% of the Community market from the point of view of production; exports for 1988 came to the negligible figure of PTA 940 million. It further claims that the contributions at issue made by the Patrimonio del Estado did not give rise to any discrimination as regards the part of the market occupied by the competing undertakings. Those contributions were intended to eliminate the financial burdens arising mainly from earlier debts and therefore to enable the undertaking to survive. There would therefore be little or no effect on intra-Community trade. 35 Finally, as regards Intelhorce, the Kingdom of Spain contends that the Commission simply analysed the general situation of the textile sector in the Community without mentioning any data reflecting the situation of the Spanish market in the Community market, or Intelhorce' s situation, or even the share of that company in the common market as a whole. 36 It should be noted that the contested decisions include, in so far as necessary, an examination of the textile and footwear sectors. 37 In the decisions concerning Hytasa and Intelhorce, the Commission points out that in 1988 the Community global production of textiles amounted to ECU 86 691 million of which over 20% corresponded to the cotton industry and over 15% to the wool sector. The intra-Community trade is very substantial for both cotton yarns, fabrics and finished fabrics, representing 22, 34 and 63% of Community production. 38 According to the decision relating to Hytasa, the company participates in Community trade both directly for sales of wool fabrics to non-member States and indirectly by occupying, for both wool and cotton products, a large share of the Spanish market. According to the data provided by the Kingdom of Spain itself, that applies also to the sale of wool and finished cotton products which Hytasa intends to manufacture after privatization. As regards Intelhorce, it participates in the cotton textile trade and occupies a large share of the Spanish market. 39 In the decision concerning Imepiel, the Commission observes that Community footwear production amounts to 1 050 million pairs of shoes and is displaying a downward trend, reflected in a fall of about 15% since 1986. The total market is about 1 290 million pairs and intra-Community trade involves about 440 million pairs (42% of production, 34% of the market). In 1986 Spain had some 14% of the Community market in terms of production, of which 61% was exported. According to the Commission, even if Imepiel does not participate significantly in the Spanish export market, its artificial presence in the Spanish market makes the penetration of that market by other Community producers more difficult. 40 According to the case-law of the Court, when State financial aid strengthens the position of an undertaking compared with other undertakings competing in intra-Community trade the latter must be regarded as affected by that aid (judgment in Case 730/79 Philip Morris v Commission [1980] ECR 2671, paragraph 11). For that purpose, it is not necessary for the beneficiary undertaking itself to export its products. Where a Member State grants aid to an undertaking, domestic production may for that reason be maintained or increased with the result that undertakings established in other Member States have less chance of exporting their products to the market in that Member State (judgment in Case 102/87 France v Commission [1988] ECR 4067, paragraph 19). 41 Having regard to the specific difficulties of the markets in cotton and wool textiles and in footwear, the Commission' s assertion that any aid granted to a particular competitor runs the risk of seriously distorting the conditions of competition does not appear to be mistaken. 42 It should be added that the relatively small amount of aid or the relatively small size of the undertaking which receives it does not as such exclude the possibility that intra-Community trade might be affected (judgment in Case C-142/87 Belgium v Commission [1990] ECR I-959, paragraph 43). 43 It follows that the submission based on infringement of Article 92(1) of the Treaty is unfounded and must therefore be rejected. Compatibility of the aid with the common market (a) Article 93(3)(a) of the Treaty 44 In Cases C-278/92 and C-280/92 the Kingdom of Spain points out that, while acknowledging that the regions of Sevilla and Malaga, in which Hytasa and Intelhorce are located, are covered by Article 92(3)(a) of the Treaty, the Commission none the less declares that provision, by virtue of which aid intended to promote the economic development of areas where the standard of living is abnormally low or where there is serious underemployment may be considered compatible with the common market, to be inapplicable. In that context, it disputes in particular the Commission' s affirmation that the restructuring plans were not likely to bring about the viability of the two undertakings in question. 45 As regards Hytasa, the Kingdom of Spain observes that the central concern throughout the privatization process was to bring about the viability of the undertaking by means of substantially modifying its production and sales by bringing in valuable know-how, design capability, fashion awareness and technological innovation. The recovery plan envisaged a substantial reduction in the workforce: the number of employees was to fall from 1 034 to 720. The company was to reduce its production of yarns and woven cloth by amounts varying from 20.8% to 30.2%. It was to cease selling those products completely, restricting production to the manufacture of products finished by the undertaking itself; the company was to concentrate henceforth on the manufacture of finished garments. 46 So far as concerns Intelhorce, the Kingdom of Spain claims that the new owners agreed to undertake a large financial and organizational effort in order to make the undertaking viable after reducing its size, the key element to that effort consisting in the know-how of the new owners. The object of the sale was not to keep the company in business artificially but to ensure its economic, technical and financial recovery. The recovery plan provided for a reduction of the workforce by 40% and a reduction of the traditional production of Intelhorce. Thus, the projected production for 1991 to 1993 represented at the end of the period a reduction of 21% of the manufacture of yarns and finished products and a reduction of 50% of that of woven cloth. 47 The Commission maintains first of all, in the decisions at issue, that the aid measures in question were not granted under the corresponding regional aid schemes but on the basis of ad hoc decisions of the Spanish Government, taking the form of discretionary capital contributions. The aid should therefore not be considered as regional. 48 In that regard, it should be noted that in a communication of 3 February 1979 on regional aid systems (OJ 1979 C 31, p. 9), to which Decision 92/317 and 92/321 refer, the Commission indicated that regional specificity is fulfilled where regional aid awarded in the regions benefiting from the European Regional Development Fund in principle forms part of a regional development programme within the meaning of Article 6 of Regulation (EEC) No 724/75 establishing that fund (OJ 1975 L 73, p. 1). In application of Council Regulation (EEC) No 1787/84 of 19 June 1984 (OJ 1984 L 169, p. 1), which replaced the abovementioned regulation, the Fund finances in particular national programmes of Community interest. Such a programme is defined at national level and consists of a set of consistent multiannual measures corresponding to national objectives and serving community objectives and policies (Article 10). 49 On the basis of those provisions, which were applicable at the material time, the Commission was justified in considering that ad hoc aid, that is to say, aid which does not form part of a national programme of Community interest, does not in principle meet the criterion of regional specificity. That aid is not primarily intended to facilitate the development of certain economic regions, but is granted, as in the present case, in the form of aid for the operation of undertakings in difficulty. In those circumstances, it is for the Member State concerned to establish that the aid in question actually fulfils the regional specificity criterion. None the less, the Commission must first specify the criteria according to which it considers ad hoc aid, exceptionally, to be regional in character. The fact that the aid in question was granted on the basis of ad hoc decisions cannot therefore preclude them from being described in the present case as regional aid within the meaning of Article 92(3)(a) of the Treaty. 50 The Commission states in the second place that even if the aid in question were to be considered as regional, it would not however be eligible for compatibility under Article 92(3)(a), because it did not contribute to the long-term development of the region without adversely affecting the common interest and competition conditions within the Community. 51 The Court has consistently held that, as regards the application of Article 92(3) of the Treaty, the Commission enjoys a wide discretion, the exercise of which involves assessments of an economic and social nature which must be made within a Community context (judgment in Case C-303/88 Italy v Commission, cited above, paragraph 34). However, the reasoning followed by the Commission must remain consistent. 52 According to the Commission, the restructuring plan submitted by Hytasa did not offer a viable solution for the undertaking, given that - the projected reductions in the manufacture and sale of semi-finished products (from 13 to 25% for yarn and fabric) were compensated for by the increase in the manufacture and sale of finished products (from 50 to 320%), which increased the pressure in a sector in difficulty; - no reduction of the productive assets was envisaged, which enabled Hytasa to relaunch in the future its activities in a sector which was saturated; - the measures for reducing the workforce were insufficient. 53 The Commission observes at the eighth paragraph of part VI of the decision at issue that: "Even if the aid in question were to be considered as regional, it would not however be eligible for compatibility under Article 92(3)(a), because aid granted pursuant to the provisions of that Article must contribute to the long-term development of the region ° this notably means in this case that the aid must at least serve for restoring the company' s viability, an objective not attained for Hytasa in the light of the information submitted so far to the Commission (this aspect was already discussed in part IV above) ° without having unacceptable negative effects on competition conditions within the Community." 54 Part IV of the decision at issue, to which the Commission refers, concerns the question of ascertaining to what extent the measure in question contained State aid elements within the meaning of Article 92(1) of the Treaty. It does not deal with the question of the restoration of the viability of Hytasa. 55 Nor is that question referred to in part III of the decision. After summarizing the contents of the two restructuring plans, the Commission questions, in the sixteenth paragraph, the validity of the statements put forward by the Spanish authorities and the forecast results. According to the Commission, the several contradictions noted between the two plans did not allow it to share the optimistic forecasts in the conclusion of the revised plan (same paragraph). The Commission does not however put forward any specific argument on that point other than that the new restructuring plan would not ensure the viability of Hytasa. 56 Finally, the Commission states in the ninth paragraph of part VI that the question of ascertaining whether the investment projects are in line with the interest of the Community and of ascertaining whether they contribute to a sound restructuring of the company are "discussed further below". In fact, the Commission discusses below the adverse effects of the aid on the conditions of competition without analysing the impact of the revised plan on the restoration of Hytasa' s profitability. Such an analysis was necessary in the present case, particularly because the plan provided for a substantial redirection of production towards the manufacture of clothing. 57 It must therefore be concluded that the Commission' s analysis of the compatibility of the aid in question with Article 92(3)(a) of the Treaty does not meet the criteria established by itself. 58 The second paragraph of Article 2, and Articles 3, 4 and 5 of the decision concerning the undertaking Hytasa must therefore be annulled. 59 So far as concerns Intelhorce, the Commission notes in the second paragraph of part IV of the decision at issue that the key objective of the new strategy was placed on the attainment of a considerable strengthening of the marketing structure, by means of the creation of a double network of shops selling own-produced finished articles in the range of both household linen and clothing, with innovative design and a new promotional registered mark. According to this strategy, over 1990 to 1992 Intelhorce planned to open 15 of its own shops in Spain for household linen, and in 1993 to 1994 another 22 under franchising contracts. As regards clothing, it planned to open 14 of its own shops in Spain over 1991 to 1992, and 50 others under franchising contracts in the period 1993 to 1994 (third paragraph of part IV). In terms of turnover, that strategy meant that Intelhorce' s result would pass from losses of PTA 2 491 million in 1990 to profits of PTA 1 044 million in 1994, this being the first year of positive surplus in the five-year planning covered by the initial restructuring programme (fourth paragraph of part IV). 60 The initial programme had to be revised, partly as a result of floods suffered by the province of Malaga in November to December 1989 which had affected the production structure of Intelhorce but also because of the proven lack of capabilities in the company to undertake the launching of the strategy for clothing products (eighth paragraph of part IV). The revised programme provided for the postponement for an indefinite time of the clothing line and its corresponding shops network, a reduction in production levels and a further reduction in workforce (same paragraph). The programme anticipated that Intelhorce' s final results would pass from PTA 1 894 million losses in 1990 to PTA 1 712 million losses in 1992 (tenth paragraph of part IV). 61 Since the Commission had serious doubts as to the possibilities of the restructuring programme submitted to secure Intelhorce' s viability, as in both its initial and revised versions the company recorded persistent negative financial results, on 18 March 1991 the Commission requested the Spanish authorities to present a newly-revised restructuring plan. Although the Spanish authorities had intended to propose a revised plan, it had still not been presented at the time of the disputed decision, 25 March 1992 (15th to 19th paragraphs of part VII). 62 On the basis of those factors, the Commission rightly decided that the programme which was presented did not contribute to a genuine restructuring fully ensuring the viability of the Intelhorce. It therefore justified considering that the conditions which must be fulfilled in order for Article 92(3)(a) to apply had not been met in that case. (b) Article 92(3)(c) of the Treaty 63 The Kingdom of Spain considers that the aid granted to Imepiel and Intelhorce must be classified as sectoral aid within the meaning of Article 92(3)(c) of the Treaty, by virtue of which aid to facilitate the development of certain economic activities or of certain economic areas, where such aid does not adversely affect trading conditions to an extent contrary to the common interest may be considered to be compatible with the common market. That aid was necessary in view of the situation of the industry concerned. The object of the aid was to restore the long-term viability of the undertaking. It was bound up with a restructuring of the sector in so far as it formed part of the viability plan drawn up by the Patrimonio del Estado and by the buyers. Moreover, it complied with the principle of proportionality since the distortion of the market was minimal. 64 The Commission states in the sixth paragraph of part VI of the decision concerning Imepiel and in the 11th paragraph of part VII of the decision concerning Intelhorce that the aid granted to the two undertakings falls under the category of aid to undertakings in difficulty, since both companies' financial position and financial record have always been precarious. According to those decisions, aid to firms in difficulties carries the greatest risk of transferring unemployment and industrial problems from one Member State to another because it acts as a means of preserving the status quo by preventing market economy forces from their normal consequences in terms of the disappearance of uncompetitive firms in their process of adaptation to changing conditions in competition. 65 According to the two decisions, for this reason the Commission takes a strict approach in assessing the compatibility of aid for restructuring firms in difficulty. In particular, the Commission requires that such public intervention be strictly conditional on the implementation of a sound restructuring or conversion programme capable of restoring the long-term viability of the beneficiary; the intervention must also contain a compensatory justification for the aid in the form of a contribution by the beneficiary or to the development of the sector as a whole on a Community level by a reduction of its presence in the market. 66 So far as concerns Imepiel, the Commission stated (20th paragraph of part VI) that upon privatization the Commission had not been presented with a restructuring plan demonstrating the company' s future viability, portraying a reduction in the company' s productive capacity, and showing a decrease in the company' s presence in the market place. The plan presented by the buyers for the company' s future provided in fact for an increase in production instead of the necessary restructuring in the interest of the sector concerned at the level of the Community (19th paragraph of part VI). 67 The Commission is right in considering that, in order to be declared compatible with Article 92(3)(c) of the Treaty, aid to undertakings in difficulty must be bound to a restructuring programme designed to reduce or redirect their activities. Since, according to the plan presented at the time of Imepiel' s privatization, the sole purpose of the aid in question was to allow the beneficiary to continue its activities on a larger scale, the Commission was justified in declaring inapplicable the derogation provided for in Article 92(3)(c) of the Treaty. 68 So far as concerns Intelhorce, the Commission noted (14th paragraph of part VII) that none of the proposed restructuring programmes envisaged a commitment for reducing production capacities; on the contrary, the initial programme foresaw a relaunching of the company' s activities by a substantial increase in its global sales, both in traditional products and in the shops network; although the revised programme foresaw a slight sales reduction by 6.5% between 1990 and 1992, nothing prevented Intelhorce from expanding its activities after 1992 to take advantage of idle capacity. 69 In those circumstances, Intelhorce too could not benefit from the derogation provided for in Article 92(3)(c) of the Treaty. Infringement of Article 190 of the Treaty 70 The Kingdom of Spain claims that the decisions at issue infringe Article 190 of the Treaty inasmuch as the Commission does not justify the different treatment which it applies to the aid granted by the State in 1988 and 1989, considered to be compatible, and the subsequent contributions made by reason of privatization, which are considered to be incompatible. According to the Kingdom of Spain, the aid granted upon privatization follows directly from previous aid and pursues the same objectives. 71 On that point, it is sufficient to observe that the assessment of the compatibility of the aid with the common market is based on a specific analysis of the contributions in question and not on a comparison with earlier interventions, whose legality is not challenged. 72 The plea based on infringement of Article 190 of the Treaty must therefore be rejected. Unlawfulness of the obligation to recover 73 The Kingdom of Spain observes, in Cases C-279/92 and C-280/92, that the obligation to recover the aid, mentioned in Article 3 of Decisions 92/318 and 92/321, infringes the principles of proportionality, legal certainty and the protection of legitimate expectation and also the requirement to give appropriate reasons. In particular, it is not sufficient that an aid should be declared prohibited by Article 92 in order for there to arise simultaneously an obligation to recover. According to the Kingdom of Spain, the Commission has an option and, where it exercises it, it must give reasons for its decision. Although the obligation to recover may not be out of proportion in principle in relation to the objectives pursued, that does not mean that it is never disproportionate. There must be a case-by-case analysis in order to verify whether the balance sought between the advantage obtained and the damage caused is real or whether, on the contrary, in a specific case, the obligation imposed by the Commission is disproportionate. 74 The Kingdom of Spain considers that an obligation to recover the capital contributions made by the Patrimonio del Estado would be totally out of proportion with the minimum damage which the aid may have had on unrestricted competition in intra-Community trade, if account is taken of the serious consequence which would follow for the creditors, the harm caused to the employees, the potential for labour disputes and unemployment and the abnormally low level of development in the regions in question. 75 The Court has consistently held that the recovery of State aid unlawfully granted for the purpose of re-establishing the previously existing situation cannot in principle be regarded as disproportionate to the objectives of the Treaty in regard to State aids (judgment in Case C-142/87, cited above, paragraph 66). 76 Moreover, a Member State whose authorities have granted aid contrary to the procedural rules laid down in Article 93 may not rely on the legitimate expectations of recipients in order to justify a failure to comply with the obligation to take the steps necessary to implement a Commission decision instructing it to recover the aid (judgment in Case C-5/89 Commission v Germany [1990] ECR I-3437, paragraph 17). Nor may it rely, for the same purposes, on the principle of legal certainty. 77 In the present case the Kingdom of Spain has not put forward any argument which would allow a derogation from those rules. 78 As regards the obligation to state reasons, it should be borne in mind that in the judgment in Case C-310/85 Deufil v Commission [1987] ECR 901, paragraph 24, to which the decisions at issue refer, the Court held that where, contrary to the provisions of Article 93(3), the proposed aid has already been granted, the decision may take the form of an order to the national authorities to recover the aid. In those circumstances, the Commission need not provide specific reasons in order to justify the exercise of the power which the Court has thus held it to have. 79 In Case C-279/92 the Kingdom of Spain claims, moreover, that in the context of proceedings for cessation of payments currently in progress, Imepiel finds it impossible to implement the measure imposed by the Commission. 80 It follows from the case-law of the Court that any procedural or other difficulties in regard to the implementation of the contested measure cannot have any influence on the lawfulness of the measure (judgment in Case C-142/87, cited above, paragraph 63). The fact that Imepiel was the subject of insolvency proceedings subsequent to the decision at issue has no bearing on the present dispute. 81 Finally, in Case C-280/92 the Kingdom of Spain criticizes the Commission for having wrongly calculated the sum to be recovered. It notes that, according to the contested decision, the aid element contained in the injection of capital amounts to PTA 4 405 million, that is to say, the difference between PTA 5 869 and PTA 1 464 million, the latter amount representing the updated value, at the moment of the sale, of the three instalments totalling PTA 2 000 million in nominal terms to be paid by Intelhorce' s buyers (actualization rate calculated by applying the interest rate fixed by the Spanish State for the ICO bonds issued in June 1989). According to the Kingdom of Spain, that mathematical calculation of the amount to be recovered is not correct. If the purchase price cannot be taken into account as a whole because its payment was spread over three instalments, neither can the capital contribution be taken into consideration as a whole since that contribution was not made in one payment either. 82 According to the fifth paragraph of part IV of the decision at issue " ... the capital contribution of PTA 5 869 million provided by the State before the sale plays an outstanding role in the restructuring programme. This contribution was deposited by the State in a blocked bank account, and Intelhorce' s managers can only make use of it gradually, if they show to the State as much investment in tangible or intangible fixed assets as the amount they had previously withdrawn. The availability of the blocked account was also limited in time according to the following schedule: ° a first section of PTA 1 869 million available just after the sale without justification, and can also be used for expenses other than investments, ° two successive sections of PTA 1 500 million each available not before 1 July of 1991 and 1992, respectively, ° a last section of PTA 1 000 million not before 1 July 1993." 83 The Commission maintains that the amount in question had thus been disbursed by the State at the time when it transferred ownership of the shares and that therefore it was part of the assets of the company at the time of sale, even though its availability was subject to certain conditions. It emphasizes that funds deposited in a bank account generally produce interest for their owner, that is to say, in the present case, Intelhorce. The Commission has no knowledge that that did not occur in the present case. 84 Since the Kingdom of Spain has not disputed that the capital contribution did not produce interest for Intelhorce from the date of the sale, it does not appear that the method adopted by the Commission in order to calculate the amount of aid is erroneous. 85 It follows that in Case C-278/92 the second paragraph of Article 2 and Articles 3, 4 and 5 of Decision 92/317 should be annulled and that the actions in Cases C-279/92 and C-280/92 should be dismissed. Decision on costs Costs 86 Under the second paragraph of Article 69(2) of the Rules of Procedure, where there are several unsuccessful parties the Court shall decide how the costs are to be shared. Since the Commission was unsuccessful in Case C-278/92 and the Kingdom of Spain was unsuccessful in Cases C-279/92 and C-280/92, the Commission should bear one-third of the costs and the Kingdom of Spain should bear two-thirds. Operative part On those grounds, THE COURT hereby: 1. Annuls the second paragraph of Article 2 and Articles 3, 4 and 5 of Commission Decision 92/317/EEC of 25 March 1992 on State aid in favour of Hilaturas y Tejidos Andaluces SA, now called Mediterráneo Técnica Textil SA, and its buyer; 2. Dismisses the applications in Cases C-279/92 and C-280/92; 3. Orders the Commission to bear one-third and the Kingdom of Spain to bear two-thirds of the costs.

62008CJ0019

et

Kõnesolev eelotsusetaotlus puudutab küsimust, kuidas tõlgendada nõukogu 18. veebruari 2003. aasta määruse (EÜ) nr 343/2003, millega kehtestatakse kriteeriumid ja mehhanismid selle liikmesriigi määramiseks, kes vastutab mõnes liikmesriigis kolmanda riigi kodaniku esitatud varjupaigataotluse läbivaatamise eest ( EÜT L 50, lk 1 ; ELT eriväljaanne 19/06, lk 109) artikli 20 lõike 1 punkti d ja lõiget 2. Eelotsusetaotlus esitati kohtumenetluses, mille poolteks on abielupaar Petrosian ja nende kolm last (edaspidi „Petrosiani perekonna liikmed”), kes kõik on Armeenia kodanikud (v.a Nelli Petrosian, kellel on Ukraina kodakondsus) ning Migrationsverket (Rootsi migratsiooniamet), mis vastutab sisserändeküsimuste eest ja tegeles Petrosiani perekonna liikmete varjupaigataotluse menetlemisega; kohtumenetluse ese oli selle ameti otsus, millega määrati Petrosiani perekonna liikmete üleandmine teisele liikmesriigile, kus nad olid esitanud esimese varjupaigataotluse. Õiguslik raamistik Ühenduse õigus Määruse nr 343/2003 põhjendus 4 sätestab: „[selge ja tõhus meetod selle liikmesriigi määramiseks, kes vastutab varjupaigataotluse läbivaatamise eest] peaks põhinema liikmesriikide ja asjaomaste isikute seisukohast erapooletutel ja õiglastel alustel. Eelkõige peaks see võimaldama kiiresti määrata vastutava liikmesriigi, et tagada tegelik juurdepääs pagulasseisundi kindlakstegemise menetlusele ja mitte seada ohtu varjupaigataotluste kiire menetlemise eesmärki.” Selle määruse põhjendus 15 on sõnastatud järgmiselt: „Käesolevas määruses järgitakse eeskätt Euroopa Liidu põhiõiguste hartas [välja kuulutatud Nizzas 7. detsembril 2000 ( EÜT C 364, lk 1 ; eesti keeles avaldatud ELT C 303, 14.12.2007, lk 1)] tunnustatud põhiõigusi ja põhimõtteid. Eelkõige püütakse määrusega tagada harta artikliga 18 tagatud varjupaigaõiguse täielik järgimine.” Määruse nr 343/2003 artikkel 1 sätestab: „Käesoleva määruses sätestatakse kriteeriumid ja mehhanismid selle liikmesriigi määramiseks, kes vastutab mõnes liikmesriigis kolmanda riigi kodaniku esitatud varjupaigataotluse läbivaatamise eest.” Selle määruse artikli 3 lõige 1 näeb ette: „Liikmesriigid vaatavad läbi kõikide selliste kolmanda riigi kodanike taotlused, kes taotlevad varjupaika mõne liikmesriigi piiril või territooriumil. Taotluse vaatab läbi üks liikmesriik, kelleks on III peatükis sätestatud kriteeriumide kohaselt vastutav liikmesriik.” Määruse artikkel 4 sätestab: „1.   Käesoleva määruse kohaselt algab vastutava liikmesriigi määramine niipea, kui varjupaigataotlus on esimest korda esitatud mõnele liikmesriigile. […] 5.   Kui varjupaigataotleja on mõnes muus liikmesriigis ja esitab seal varjupaigataotluse pärast oma taotluse tagasivõtmist vastutava liikmesriigi määramise menetluse käigus, võtab liikmesriik, kellele esitati tagasivõetud varjupaigataotlus, taotleja tagasi artiklis 20 sätestatud tingimustel, et viia varjupaigataotluse läbivaatamise eest vastutava liikmesriigi määramise menetlus lõpule. […]”. Määruse nr 343/2003 V peatükis, mis reguleerib, vastuvõtmist ja tagasivõtmist, sisalduv artikkel 16 on sõnastatud järgmiselt: „1.   Käesoleva määruse kohaselt varjupaigataotluse läbivaatamise eest vastutav liikmesriik on kohustatud: […] e) võtma artiklis 20 sätestatud tingimustel tagasi kolmanda riigi kodaniku, kelle taotluse ta on tagasi lükanud ja kes viibib loata mõnes muus liikmesriigis. […]” Määruse nr 343/2003 artikkel 20 näeb ette: „1.   Varjupaigataotleja võetakse tagasi kooskõlas artikli 4 lõikega 5 ja artikli 16 lõike 1 punktidega c, d ja e järgmiselt: a) tagasivõtmispalve peab sisaldama teavet, mis võimaldab palve saajaks oleval liikmesriigil kindlaks teha, et ta on vastutav; b) liikmesriik, kellel palutakse taotleja tagasi võtta, on kohustatud tegema vajalikud kontrollimised ja vastama talle esitatud palvele võimalikult kiiresti ja igal juhul ühe kuu jooksul palve esitamisest. Kui palve põhineb Eurodac-süsteemist saadud teabel, lüheneb see tähtaeg kahele nädalale; c) kui palve saajaks olev liikmesriik ei teata oma otsusest punktis b mainitud ühe kuu või kahe nädala jooksul, loetakse ta olevat varjupaigataotleja tagasivõtmisega nõustunud; d) liikmesriik, kes nõustub varjupaigataotleja tagasi võtma, on kohustatud lubama sellel isikul oma territooriumile naasta. Palve esitajaks olev liikmesriik annab taotleja pärast asjaomaste liikmesriikide omavahelist nõupidamist üle kooskõlas oma siseriikliku õigusega esimesel võimalusel ja hiljemalt kuue kuu jooksul ajast, mil mõni muu liikmesriik on vastuvõtmispalve rahuldanud, või kaebuse või uuesti läbi vaatamise suhtes tehtud otsusest, kui sellel on peatav toime; e) palve esitajaks olev liikmesriik teatab varjupaigataotlejale tema tagasivõtmist käsitlevast otsusest, mille vastutav liikmesriik on teinud. Otsus sisaldab põhjendust. See sisaldab üleandmise teostamistähtaega ja vajaduse korral teavet selle kohta, kuhu ja millal taotleja peaks ilmuma, kui ta reisib vastutavasse liikmesriiki omal käel. Selle otsuse võib edasi kaevata ja taotleda selle uut läbivaatamist. Otsuse edasikaebamine või selle uuesti läbi vaatamine ei peata üleandmise teostamist, välja arvatud juhul, kui kohtud või pädevad asutused ei otsusta siseriikliku õiguse kohaselt teisiti. Vajaduse korral esitab palve esitajaks olev liikmesriik varjupaigataotlejale artikli 27 lõikes 2 osutatud korras vastuvõetud näidisele vastava reisiloa. Vastutav liikmesriik teatab palve esitajaks olevale liikmesriigile sõltuvalt asjaoludest kas varjupaigataotleja kohalejõudmisest või sellest, et taotleja ei ole ettenähtud tähtaja jooksul kohale ilmunud. 2.   Kui üleandmine ei toimu kuue kuu jooksul, lasub vastutus liikmesriigil, kus varjupaigataotlus esitati. Nimetatud tähtaega võib pikendada kõige rohkem ühe aastani, kui üleandmist või taotluse läbivaatamist ei saa teostada varjupaigataotleja vangistuse tõttu, või kõige rohkem kaheksateistkümne kuuni, kui varjupaigataotleja varjab ennast. […]”. Siseriiklik õigus Välismaalaste seaduse 2005:716 [utlänningslagen (2005:716)] I peatüki artikkel 9 sätestab, et selle seaduse sätteid, mis käsitlevad varjupaigataotlejate väljasaatmist, kohaldatakse mutatis mutandis ka määruse nr 343/2003 alusel vastu võetud üleandmisotsustele. Selle seaduse 4. peatüki artikkel 6 ja 8. peatüki artiklid 4 ja 7 näevad ette, et poliitise põgeniku staatuse tunnustamise ning varjupaigataotlejate väljasaatmise otsused võtab vastu Migrationsverket. Välismaalaste seaduse 14. peatüki artikli 3 järgi on Migrationsverketi otsuse peale kaebuse esitamise korral esimene aste migrationsdomstol (piirkondlik halduskohus, mille pädevusse kuulub rändeküsimuste lahendamine), seda eelkõige juhul, kui otsus näeb ette varjupaigataotleja väljasaatmise. Välismaalaste seaduse 16. peatüki artikli 9 lõiked 1 ja 3 sätestavad, et migrationsdomstoli otsuse peale võib apellatsiooni korras edasi kaevata Migrationsöverdomstolile (teise astme halduskohus, mille pädevusse kuulub rändeküsimuste lahendamine), mille otsuseid omakorda edasi kaevata ei saa. Haldusmenetluse seaduse 1971:291 [förvaltningsprocesslagen 1971:291] artikkel 28 näeb ette, et kaebust lahendav kohus võib juhul, kui edasi kaevatud otsus kuulub viivitamatult täitmisele, määrata, et seda ei täideta kuni uue korralduse tegemiseni ning võib rakendada muid kohtuasjaga seotud esialgse õiguskaitse meetmeid. Põhikohtuasi ja eelotsuse küsimus Petrosiani perekonna liikmed esitasid 22. märtsil 2006 varjupaigataotlused oma tolleaegses asupaigas Rootsis. Taotluste läbivaatamisel ilmnes, et hagejad olid juba varem taotlenud varjupaika muu hulgas Prantsusmaal. Migrationsverket palus sellest lähtudes Prantsusmaa ametiasutustelt, et need võtaksid määruse nr 343/2003 artikli 16 lõike 1 punkti e alusel Petrosiani perekonna liikmed tagasi. Nimetatud ametiasutused ei vastanud Migrationsverketile määruse nr 343/2003 artikli 20 lõike 1 punktis b sätestatud tähtaja jooksul. Migrationsverket teatas neile seejärel, et määruse artikli 20 lõike 1 punkti c järgi loetakse Prantsuse Vabariik olevat Petrosiani perekonna liikmete tagasivõtmisega nõustunud. Hiljem kinnitasid Prantsuse ametiasutused, et nad nõustuvad huvitatud isikud tagasi võtma. Neil asjaoludel otsustas Migrationsverket 1. augustil 2006 Petrosiani perekonna liikmete üleandmise Prantsusmaale määruse nr 343/2003 artikli 20 lõike 1 punktide d ja e alusel. Petrosiani perekonna liikmed kaebasid 1. augusti 2006. aasta üleandmise otsuse peale edasi länsrätten i Skåne län, migrationsdomstolenile (Skåne piirkondlik halduskohus, mille pädevusse kuulub rändeküsimuste lahendamine), paludes oma varjupaigataotluste läbivaatamist Rootsis. See kohus otsustas 23. augustil 2006 Petrosiani perekonna liikmete Prantsusmaale üleandmise otsuse täitmise peatada asja lõpliku sisulise lahendamiseni või teistsuguse otsuse tegemiseni. 8. mai 2007. aasta sisulise lahendiga jättis nimetatud kohus Petrosiani perekonna liikmete kaebuse rahuldamata ja lõpetas nende Prantsusmaale üleandmise otsuse täitmise peatamise. Petrosiani perekonna liikmed kaebasid menetlusõiguse normi rikkumist põhjenduseks tuues länsrätten i Skåne län, migrationsdomstoleni otsuse peale edasi Kammarrätten i Stockholm, Migrationsöverdomstolenile (Stockholmi teise astme halduskohus, mille pädevusse kuulub rändeküsimuste lahendamine) ja palusid tühistada otsuse nende Prantsusmaale üleandmise kohta; teise võimalusena palusid nad saata kohtuasja tagasi länsrätten i Skåne länile. Kammarrätten i Stockholm, Migrationsöverdomstolen, otsustas 10. mail 2007 peatada Petrosiani perekonna liikmete üleandmise Prantsusmaale, kuni asja lõpliku sisulise lahendamiseni või teistsuguse otsuse tegemiseni. 16. mai 2007. aasta sisulise lahendiga tühistas nimetatud kohus länsrätten i Skåne län, migrationsdomstoleni otsuse menetlusõiguse normi rikkumise tõttu, sest asja lahendas ebaseaduslik kohtukoosseis. Kammarrätten i Stockholm, Migrationsöverdomstolen peatas Petrosiani perekonna liikmete Prantsusmaale üleandmise otsuse täitmise kuni asja lõpliku sisulise lahendamiseni või teistsuguse otsuse tegemiseni länsrätten i Skåne län, migrationsdomstoleni poolt. Viimati nimetatud kohus langetas 29. juunil 2007 asjas uue otsuse, tühistades Migrationsverketi otsuse, millega määrati Petrosiani perekonna liikmete üleandmine Prantsusmaale. Kohus saatis asja uueks läbivaatamiseks Migrationsverketile. Länsrätten i Skåne län, migrationsdomstolen viitas kohtulahendi põhistuses Kammarrätten i Stockholm, Migrationsöverdomstoleni 14. mai 2007. aasta põhimõttelise tähtsusega lahendile, milles see kohus sedastas, et määruse nr 343/2003 artikli 20 lõike 1 punkti d, mille kohaselt üleandmine peab toimuma hiljemalt kuue kuu jooksul ajast, mil mõni muu liikmesriik on vastuvõtmispalve rahuldanud, või kaebuse või uuesti läbi vaatamise suhtes tehtud otsusest, kui sellel on peatav toime, tuleb tõlgendada nii, et üleandmise teostamise tähtaeg hakkab kulgema alates esialgse õiguskaitse otsusest, millega üleandmise täitmine peatati. Kuna Länsrätten i Skåne län, migrationsdomstolen otsustas täitmise peatamise 23. augustil 2006, möödus üleandmise teostamise tähtaeg tema hinnangul 24. veebruaril 2007, kusjuures esiteks vastutas Petrosiani perekonna varjupaigataotluste läbivaatamise eest sellest kuupäevast alates määruse nr 343/2003 artikli 20 lõike 2 alusel Rootsi Kuningriik ja teiseks ei saanud selle perekonna liikmeid enam Prantsusmaale üle anda. Migrationsverket esitas Länsrätten i Skåne län, migrationsdomstoleni otsuse peale 9. juulil 2007 Kammarrätten i Stockholm, Migrationsöverdomstolenile apellatsioonkaebuse. Migrationsverket väitis kaebuses, et pärast täitmise peatamise otsust peatus üleandmise tähtaja kulgemine nii, et see kulgeb veel kuus kuud alates kuupäevast, millest otsus, mille täitmine peatati, kuulub uuesti täitmisele. Neil kaalutlustel otsustas Kammarrätten i Stockholm, Migrationsöverdomstolen menetluse peatada ja esitada Euroopa Kohtule järgmise eelotsuse küsimuse: „Kas määruse […] 343/2003 […] artikli 20 lõike 1 punkti d ja lõiget 2 tuleb tõlgendada nii, et varjupaigataotluse läbivaatamise eest vastutab riik, kus taotlus esitati, kui üleandmist ei teostatud kuue kuu jooksul alates üleandmise peatamisest esialgse õiguskaitse korras ning sõltumata sellest, millal langetati lõplik otsus üleandmise põhjendatuse kohta?” Eelotsuse küsimus Eelotsusetaotluse esitanud kohus soovib oma küsimusega sisuliselt teada, kas määruse nr 343/2003 artikli 20 lõike 1 punkti d ja lõiget 2 tuleb tõlgendada nii, et kui varjupaigataotleja üleandmise menetluse puhul näevad liikmesriigi õigusnormid ette kaebuse esitamise peatava toime, siis kas üleandmise tähtaeg hakkab kulgema juba alates üleandmise menetluse peatanud esialgse õiguskaitse määrusest või alles sisulisest kohtulahendist, milles on tuvastatud menetluse õiguspärasus ning mis ei kujuta endast takistust menetluse rakendamisel. Euroopa Kohtule esitatud märkused Käesolevas kohtuasjas kirjalikud märkused esitanud kaheksa liikmesriigi valitsused ja Euroopa Ühenduste Komisjon leiavad, et määruse nr 343/2003 artikli 20 lõike 1 punkti d ja lõiget 2 tuleb tõlgendada nii, et üleandmise otsuse peale esitatud kaebuse peatava toime korral hakkab selle üleandmise teostamiseks ette nähtud kuuekuuline tähtaeg kulgema alates sisulisest kohtulahendist vastavas asjas, mitte selle üleandmise peatanud otsuse tegemise kuupäevast. Nende valitsuste ja komisjoni hinnangul ilmneb määruse nr 343/2003 ettevalmistavatest materjalidest, et ühenduse seadusandja soovis luua süsteemi, mille kohaselt üleandmine ei toimu enne, kui asjas on jõutud sisulise lahendini. Vastupidine lahendus tooks kaasa selle, et kohtutele ja pädevatele ametiasutustele kehtestataks maksimaalne tähtaeg üleandmist käsitlevate kaebuste lahendamiseks, ehkki ühenduse seadusandjal ei ole õigust seda valdkonda reguleerida, ning lisaks eeldab iga selle määruse reguleerimisalasse kuuluv üksikjuhtum keerukat uurimist, mida on raske kuue kuu jooksul lõpule viia. Osa neist valitsustest väidab lisaks, et praktilisest vaatepunktist hinnatuna soodustab liikmesriigi kohtutele asetatav kohustus asi kuue kuu jooksul lahendada, varjupaigataotlejate poolset kaebuse esitamise võimaluse kuritarvitamist, sest liikmesriikides, kus vastavad kohtud on üle koormatud, ületatakse see tähtaeg sageli, ning seetõttu saaks palve esitanud liikmesriigist süstemaatiliselt varjupaigataotluse eest vastutav riik. Euroopa Kohtu vastus Määruse nr 343/2003 artikli 20 lõike 1 punkti d järgi antakse varjupaigataotleja üle tema tagasivõtmiseks kohustatud riigile esimesel võimalusel ja hiljemalt kuue kuu jooksul ajast, mil mõni muu liikmesriik on vastuvõtmispalve rahuldanud, või kaebuse või uuesti läbi vaatamise suhtes tehtud otsusest, kui sellel on peatav toime. Sama artikli lõige 2 sätestab, et kui üleandmine ei toimu kuue kuu jooksul, lasub vastutus liikmesriigil, kus varjupaigataotlus esitati. Nende sätete sõnastus üksi ei võimalda kindlaks määrata, kas üleandmise tähtaeg hakkab kulgema kohtumäärusest, millega peatatakse esialgse õiguskaitse korras üleandmise menetlus või üksnes sisulisest kohtulahendist, milles on tuvastatud menetluse õiguspärasus. Tuleb meenutada, et väljakujunenud kohtupraktika järgi peab ühenduse õigusnormi tõlgendamisel arvestama mitte üksnes normi sõnastust, vaid ka selle konteksti ning selle õigusaktiga taotletavaid eesmärke, mille osa see norm on (vt eelkõige 18. mai 2000. aasta otsus kohtuasjas C-301/98: KVS International, EKL 2000, lk I-3583 , punkt 21, ja 23. novembri 2006. aasta otsus kohtuasjas C-300/05: ZVK, EKL 2006, lk I-11169 , punkt 15). Vastavalt määruse nr 343/2003 artikli 20 lõike 1 punktile d koosmõjus sama artikli lõike 1 punktiga c võivad liikmesriigile varjupaigataotleja üleandmiseks jäetud kuuekuulise tähtaja alguse vastavalt asjaoludele kindlaks määrata kolm sündmust. Esiteks palve saanud liikmesriigi otsus varjupaigataotleja tagasi võtta, teiseks selle ühekuulise tähtaja möödumine, mis on palve saanud liikmesriigile antud, et vastata teise liikmesriigi palvele varjupaigataotleja tagasi võtta ja kolmandaks kaebuse või uuesti läbivaatamise kohta tehtud otsus, kui sellel on palve esitanud liikmesriigis peatav toime. Neid kolme sündmust tuleb käsitleda sellest vaatepunktist, kas palve esitanud liikmesriigi õigusnormide alusel on kaebusel peatav toime, arvestades eesmärki, mille saavutamise jaoks näeb määrus nr 343/2003 ette üleandmise teostamise tähtaja. Sellega seoses tuleb eristada kaht olukorda. Nagu selgub määruse nr 343/2003 artikli 20 lõike 1 punktist d, siis esimesel juhul, kui mingit peatava toimega kaebust ei ole ette nähtud, kulgeb üleandmise tähtaeg alates sõnaselgest või tuletatavast otsusest, millega palve saanud liikmesriik nõustub varjupaigataotleja tagasi võtma, vaatamata sellele, millistest juhtudest sõltub selle kaebuse esitamine, mille varjupaigataotleja vastaval juhul palve esitanud liikmesriigi kohtule üleandmise otsuse peale esitas. Seega jääb üle panna paika üleandmise teostamise üksikasjalikud eeskirjad ja eeskätt kinnitada selle toimumise kuupäev. Määruse nr 343/2003 artikli 20 lõike 1 punkt d annab palve esitanud liikmesriigile üleandmise teostamiseks kuuekuulise tähtaja nimelt ülalkirjeldatud kontekstis. Nii on selle tähtaja eesmärk võimaldada – arvestades üleandmisega seotud praktilisi ja korralduslikke raskusi – kahel asjassepuutuval liikmesriigil üleandmise osas nõu pidada, ja konkreetsemalt, palve esitanud liikmesriigil täpsustada üleandmise üksikasjalikud rakenduseeskirjad, sest üleandmine toimub selle liikmesriigi õigusnormide kohaselt. Komisjoni 26. juulil 2001 esitatud ettepanekule nõukogu määruse kohta, millega kehtestatakse kriteeriumid ja mehhanismid selle liikmesriigi määramiseks, kes vastutab mõnes liikmesriigis kolmanda riigi kodaniku esitatud varjupaigataotluse läbivaatamise eest [KOM(2001) 447 (lõplik), lk 5, punktid 19 ja 20], lisatud selgitustest ilmneb, et komisjon pakkus üleandmise tähtaja pikendamise välja nimelt selleks, et võtta arvesse liikmesriikidel üleandmise teostamisel ette tulnud praktilisi raskusi. Ühekuuline tähtaeg kinnitati Euroopa Ühenduse liikmesriigile esitatud varjupaigataotluse läbivaatamise eest vastutava riigi määramise konventsiooniga ( EÜT L 1997, C 254, lk 1 ), mis allkirjastati 15. juunil 1990 Dublinis; selle konventsiooni asendas määrus 343/2003, mille artikli 20 lõike 1 punkt d pikendas kõnealust tähtaega vastavalt määruse ettepanekule kuue kuuni. Olukorra puhul, kus palve esitanud liikmesriik näeb ette peatava toimega kaebuse ja kui selle liikmesriigi kohus omistab sellise toime oma lahendile, näeb määruse nr 343/2003 artikli 20 lõike 1 punkt d ette, et üleandmise teostamise tähtaeg hakkab kulgema alates „kaebuse või uuesti läbivaatamise suhtes tehtud otsusest“. Ehkki üleandmiseks ettenähtud tähtaja algus on sellise olukorra puhul esimesena käsitletud olukorra jaoks kinnitatust erinev, on see nii seetõttu, et mõlemad asjassepuutuvad liikmesriigid seisavad üleandmise korraldamisel silmitsi samade praktiliste raskustega ja seetõttu peab nende käsutuses olema sama pikk ehk kuuekuuline tähtaeg selle teostamiseks. Miski määruse nr 343/2003 artikli 20 lõike 1 punktis d ei viita sellele, et ühenduse seadusandjal oli kavatsus käsitleda kaht olukorda erinevalt. Eelnevast tuleneb, et teise kõne all olnud olukorra puhul tuleb tähtaja algus – arvestades liikmesriikidele tähtaja kehtestamise eesmärki – kindlaks määrata nii, et liikmesriikidele jääb nagu ka esimesena käsitletud olukorra puhul kuuekuuline tähtaeg, mida neil tuleb maksimaalselt kasutada üleandmise tehniliste üksikasjade ärakorraldamiseks. Üleandmise tähtaeg saab seega hakata kulgema alles hetkest, mil tulevane üleandmine on põhimõtteliselt otsustatud ja kindel ning kindlaks on vaja määrata veel vaid selle üksikasjalikud rakenduseeskirjad. Üleandmist ei saa pidada kindlaks, kui palve esitanud liikmesriigi kohus, kes on saanud kaebuse, ei ole asja sisuliselt lahendanud, vaid on üksnes peatanud vaidlustatud otsuse täitmise esialgse õiguskaitse korras. Järelikult selleks, et säilitada kasulik mõju määruse nr 343/2003 artikli 20 lõike 1 punkti d puhul, mis sätestab üleandmise tähtaja, on vaja, et see tähtaeg hakkaks kulgema mitte üleandmise menetluse peatavast esialgse õiguskaitse määrusest, vaid alates sisulisest lahendist, millega tuvastatakse menetluse õiguspärasus ning mis ei tee üleandmisele takistusi. Sellist järeldust kinnitavad kaks täiendavat hulka kaalutlusi, millest esimesed rajanevad liikmesriigi pakutava kohtuliku kaitse austusel ja teised liikmesriikide menetlusliku autonoomia põhimõttel. Esiteks tuleb tõdeda, et ühenduse seadusandja ei ole soovinud ohverdada liikmesriikide pakutavat kohtulikku kaitset; liikmesriikide kohtud võivad peatada üleandmise otsuse täitmise, võimaldades nii varjupaigataotlejal tõhusalt vaidlustada tema kohta langetatud otsused, mis on kooskõlas varjupaigataotluste kiire menetlemise nõudega. Liikmesriike, kes soovisid kehtestada menetlused, mis võivad viia üleandmise menetluse raames peatava toimega otsuste langetamiseni, ei või asetada menetluse kiiruse nõudele tuginedes ebasoodsamasse olukorda, kui see, milles on liikmesriigid, kes ei pidanud selliseid menetlusi vajalikuks. Liikmesriik, kes otsustas üleandmise menetluse raames kehtestada vajadusel peatavat toimet omavad menetlused ning kellele varjupaigataotleja väljasaatmiseks antud tähtaeg lühenes seetõttu tema kohtutel asja sisuliseks lahendamiseks kuluva aja võrra, oleks seetõttu ebamugavas olukorras, kuna juhul, kui ta ei suuda korraldada varjupaigataotleja üleandmist sisulise kohtulahendi ja üleandmise teostamise tähtaja möödumise vahele jääva äärmiselt lühikese ajavahemiku jooksul, riskiks ta jääda varjupaigataotluse läbivaatamise eest lõplikult vastutavaks vastavalt määruse nr 343/2003 artikli 20 lõikele 2, mille järgi palve saanud liikmesriik ei pea enam vastutust võtma, kui üleandmise tähtaeg on möödunud. Sellest tuleneb, et tõlgendades määruse nr 343/2003 artikli 20 lõike 1 punkti d, mis määrab kindlaks liikmesriigile varjupaigataotleja üleandmise menetluse läbiviimiseks antud tähtaja alguse, ei või jõuda järeldusele, et liikmesriik on ühenduse õigusest kinnipidamiseks kohustatud eirama peatavat toimet, mis on sellist toimet omada võiva menetluse tulemusena antud esialgse õiguskaitse määrusel ning mida liikmesriik soovis oma siseriiklikus õiguses kehtestada. Mis puudutab teiseks liikmesriikide menetlusliku autonoomia põhimõtet, tuleb märkida, et kui toetada määruse nr 343/2003 artikli 20 lõike 1 punkti d tõlgendust, mille kohaselt üleandmise tähtaeg hakkab kulgema alates peatava toimega esialgse õiguskaitse määrusest, oleks liikmesriigi kohus, kes soovib järgida ühtlasi nii eespool nimetatud tähtaega kui ka peatava toimega esialgse õiguskaitse määruse tähtaega, sunnitud otsustama üleandmise menetluse põhjendatuse üle enne viimati nimetatud tähtaja möödumist, tehes lahendi, milles ei olnud kohtule jäetud ebapiisava aja tõttu võimalik pöörata rahuldaval määral tähelepanu kohtuasjale kogu tema keerukuses. Nagu osa valitsusi ja komisjon Euroopa Kohtule esitatud kirjalikes märkustes õigesti rõhutavad, oleks selline tõlgendus vastuolus menetlusliku autonoomia põhimõttega, nii nagu see on kinnistunud ühenduse kohtupraktikas (vt selle kohta 11. septembri 2003. aasta otsus kohtuasjas C-13/01: Safalero, EKL 2003, lk I-8679 , punkt 49, ja 13. märtsi 2007. aasta otsus kohtuasjas C-432/05: Unibet, EKL 2007, lk I-2271 , punkt 39). Kõike eeltoodut arvestades tuleb vastata eelotsuse küsimusele, et määruse nr 343/2003 artikli 20 lõike 1 punkti d ja lõiget 2 tuleb tõlgendada nii, et kui palve esitanud liikmesriigi õigusnormid näevad ette kaebuse peatava toime, hakkab üleandmise tähtaeg kulgema mitte alates üleandmise menetluse peatavast esialgse õiguskaitse määrusest, vaid alles alates sisulisest lahendist, millega tuvastatakse menetluse õiguspärasus ning mis ei tee üleandmisele takistusi. Kohtukulud Kuna põhikohtuasja poolte jaoks on käesolev menetlus eelotsusetaotluse esitanud kohtus poolelioleva asja üks staadium, otsustab kohtukulude jaotuse siseriiklik kohus. Euroopa Kohtule märkuste esitamisega seotud kulusid, välja arvatud poolte kohtukulud, ei hüvitata. Esitatud põhjendustest lähtudes Euroopa Kohus (neljas koda) otsustab: Nõukogu 18. veebruari 2003. aasta määruse (EÜ) nr 343/2003, millega kehtestatakse kriteeriumid ja mehhanismid selle liikmesriigi määramiseks, kes vastutab mõnes liikmesriigis kolmanda riigi kodaniku esitatud varjupaigataotluse läbivaatamise eest artikli 20 lõike 1 punkti d ja lõiget 2 tuleb tõlgendada nii, et kui palve esitanud liikmesriigi õigusnormid näevad ette kaebuse peatava toime, hakkab üleandmise tähtaeg kulgema mitte alates üleandmise menetluse peatavast esialgse õiguskaitse määrusest, vaid alles alates sisulisest lahendist, millega tuvastatakse menetluse õiguspärasus ning mis ei tee üleandmisele takistusi. Allkirjad ( *1 ) Kohtumenetluse keel: rootsi.

62004TJ0003

pt

Antecedentes do litígio 1       Em 16 de Junho de 2000, a interveniente apresentou um pedido de registo de marca comunitária no Instituto de Harmonização do Mercado Interno (marcas, desenhos e modelos) (IHMI), nos termos do Regulamento (CE) n.° 40/94 do Conselho, de 20 de Dezembro de 1993, sobre a marca comunitária (JO 1994, L 11, p. 1), com as alterações que lhe foram introduzidas. 2       A marca cujo registo foi pedido é o sinal figurativo a seguir reproduzido: Os produtos para os quais foi pedido o registo da marca fazem parte das classes 29 e 32, na acepção do Acordo de Nice relativo à Classificação Internacional dos Produtos e dos Serviços para o registo de marcas, de 15 de Junho de 1957, tal como revisto e alterado, e correspondem, relativamente a cada uma dessas classes, à seguinte descrição: –       classe 29: «Polpas de frutos»; –       classe 32: «Águas minerais e gasosas e outras bebidas não alcoólicas contendo sumos de fruta; bebidas de frutas não alcoólicas; extractos de frutos sem álcool, sumos de fruta, xaropes e outras preparações à base de frutas, de extractos de frutas ou de polpas de frutos para fazer bebidas». 3       O pedido foi publicado no Boletim das Marcas Comunitárias n.° 6/2001, de 8 de Janeiro de 2001. 4       Em 30 de Janeiro de 2001, ao abrigo do artigo 42.° do Regulamento n.° 40/94, a recorrente deduziu oposição ao registo da marca comunitária pedida. A oposição fundamentava‑se na existência da marca comunitária n.° 427237, constituída pelo sinal nominativo KINNIE (a seguir «marca anterior»), pedida em 25 de Novembro de 1996 e registada em 7 de Abril de 1999. Os produtos dessa marca são da classe 32 na acepção do Acordo de Nice e correspondem à seguinte descrição: «bebidas não‑alcoólicas e outras preparações para bebidas». 5       A oposição foi deduzida relativamente a todos os produtos a que se referia o pedido de marca. O fundamento invocado para a oposição foi o referido no artigo 8.°, n.° 1, alínea b), do Regulamento n.° 40/94. 6       Pela decisão n.° 2880/2002, de 27 de Setembro de 2002, a Divisão de Oposição do IHMI considerou a oposição procedente por existir risco de confusão entre a marca pedida e a marca anterior no espírito do público da União Europeia devido, por um lado, à semelhança dos sinais e, por outro, à identidade ou grande semelhança dos produtos em causa. 7       Em 27 de Novembro de 2002, a interveniente interpôs recurso no IHMI da decisão da Divisão de Oposição, nos termos dos artigos 57.° a 62.° do Regulamento n.° 40/94. 8       Por decisão de 4 de Novembro de 2003, na versão corrigida pela rectificação de 10 de Novembro de 2003 (a seguir «decisão impugnada»), a Primeira Câmara de Recurso anulou a decisão da Divisão de Oposição. No essencial, a Câmara de Recurso considerou que, apesar de os produtos em causa serem idênticos ou praticamente idênticos, os sinais em conflito eram visual, fonética e conceptualmente diferentes, excluindo essa diferença qualquer risco de confusão. Pedidos das partes 9       A recorrente conclui pedindo que o Tribunal se digne: –       anular a decisão impugnada; –       confirmar a decisão da Divisão de Oposição n.° 2880/2002, de 27 de Setembro de 2002; –       ordenar ao IHMI que indefira o pedido de marca comunitária da interveniente; –       condenar o IHMI e/ou a interveniente a suportar as despesas do procedimento de oposição, do processo na Câmara de Recurso e do presente processo. 10     O IHMI conclui pedindo que o Tribunal se digne: –       declarar o quarto pedido da recorrente inadmissível na medida em que pretende obter do Tribunal uma decisão que condene o IHMI nas despesas do procedimento de oposição; –       negar provimento ao recurso quanto ao demais; –       condenar a recorrente nas despesas. 11     A interveniente conclui pedindo que o Tribunal se digne: –       negar provimento ao recurso; –       condenar a recorrente nas despesas. Questão de direito Quanto à admissibilidade 12     Nos segundo e terceiro pedidos, a recorrente pretende que o Tribunal confirme a decisão n.° 2880/2002 da Divisão de Oposição e ordene ao IHMI que indefira o pedido de marca comunitária da interveniente. 13     A este respeito, há que recordar que, em conformidade com o disposto no artigo 63.°, n.° 6, do Regulamento n.° 40/94, o IHMI deve tomar as medidas necessárias à execução do acórdão do tribunal comunitário. Por isso, não cabe ao Tribunal ordenar ao IHMI um comportamento. Incumbe a este retirar as consequências do dispositivo e dos fundamentos do presente acórdão. Os segundo e terceiro pedidos da recorrente são, portanto, inadmissíveis [acórdãos do Tribunal de Primeira Instância de 8 de Julho de 1999, Procter & Gamble/IHMI (BABY‑DRY), T‑163/98, Colect., p. II‑2383, n.° 53 e de 27 de Fevereiro de 2002, Eurocool Logistik/IHMI (EUROCOOL), T‑34/00, Colect., p. II‑683, n.° 12]. Quanto ao mérito 14     A recorrente invoca dois fundamentos em apoio do seu pedido de anulação, relativos à violação, respectivamente, do artigo 8.°, n.° 1, alínea b), e do artigo 73.° do Regulamento n.° 40/94. Quanto ao primeiro fundamento, relativo à violação do artigo 8.°, n.° 1, alínea b), do Regulamento n.° 40/94 –       Argumentos das partes 15     Em primeiro lugar, a recorrente alega que a Câmara de Recurso não deu a importância suficiente às semelhanças fonéticas e visuais entre os sinais em causa. Além disso, considera que, dado que os sinais em questão são desprovidos de sentido, não é possível nenhuma comparação conceptual entre eles. 16     No que diz respeito à comparação fonética, a recorrente afirma que as expressões «kinnie» e «kinji» são pronunciadas de modo muito semelhante em certas línguas comunitárias. Com efeito, em sueco, em dinamarquês e em neerlandês, a letra «j» é pronunciada exactamente como a letra «y» em inglês. Segundo a recorrente, contrariamente ao que afirma a Câmara de Recurso, os sinais são, pois, semelhantes no plano fonético. 17     No que diz respeito à comparação visual, a recorrente alega que, quando um sinal se compõe simultaneamente de elementos nominativos e figurativos, deve considerar‑se o elemento nominativo o elemento dominante. Acrescenta que a Câmara de Recurso cometeu um erro ao considerar que não existia grande semelhança entre os elementos nominativos dos sinais, com excepção das primeiras letras «kin». Segundo afirma, as outras letras dos dois elementos nominativos «kinji» e «kinnie» têm formas semelhantes. Mais alega que, mesmo no que diz respeito à comparação visual, não se pode ignorar a forma como as palavras são pronunciadas. Assim, perante os dois sinais, o consumidor médio, em particular o que fala sueco, dinamarquês ou neerlandês, recorda vagamente, no plano fonético, os nomes dos produtos, mas não recorda a forma das letras utilizadas para escrever esses nomes. Enquanto tais, os sinais KINJI e KINNIE apresentam, pois, uma semelhança muito significativa, mesmo no plano visual. 18     Além disso, a recorrente censura à Câmara de Recurso o facto de ter concedido demasiada importância a certos aspectos gráficos da marca cujo registo foi pedido, tais como o símbolo do guaxinim e o grafismo em forma de troncos de bambu utilizado para escrever o elemento nominativo «kinji». A Câmara de Recurso, segundo a recorrente, também violou a jurisprudência do Tribunal de Justiça segundo a qual, numa marca figurativa, é à palavra que se deve conceder maior importância. Além disso, a recorrente considera que a inscrição «by SPA» passa despercebida para a maioria dos consumidores. 19     Por outro lado, a recorrente censura à Câmara de Recurso não ter dado a devida importância ao facto de, por um lado, os produtos serem idênticos ou muito semelhantes e, por outro, a marca anterior possuir um carácter distintivo muito elevado, sendo um nome puramente inventado. 20     Relativamente à apreciação do risco de confusão, a recorrente alega que a Câmara de Recurso fundamentou erradamente a decisão impugnada na premissa de que o consumidor em causa adquirirá provavelmente os produtos em questão em supermercados ou outros estabelecimentos de venda a retalho, onde estará em condições de controlar visualmente os produtos e respectivas marcas antes de os comprar. Segundo a recorrente, os ditos produtos são geralmente vendidos ou em estabelecimentos de venda a retalho ou em bares ou restaurantes. 21     Quanto às vendas efectuadas em bares e restaurantes, a recorrente refere que, contrariamente ao que afirma a Câmara de Recurso, normalmente, os consumidores pedem os produtos oralmente, designando‑os pela sua marca, e é possível que as bebidas sejam vendidas sem que os mesmos consumidores cheguem a ver a respectiva marca. Baseando‑se no acórdão do Tribunal de Justiça de 22 de Junho de 1999, Lloyd Schuhfabrik Meyer (C‑342/97, Colect., p. I‑3819, n.° 28), a recorrente defende que não se pode excluir que a mera semelhança fonética das marcas possa criar um risco de confusão. 22     Quanto às vendas nos supermercados, a recorrente alega que, apesar de o consumidor médio ter a possibilidade de examinar os produtos, a Câmara de Recurso não levou em conta o facto de o consumidor médio só raramente ter a possibilidade de fazer uma comparação directa entre as diferentes marcas e dever confiar na imagem imperfeita que delas conservou na memória. 23     O IHMI não nega que os produtos em causa no caso em apreço sejam idênticos ou muito semelhantes, mas alega que as diferenças visuais e conceptuais entre os sinais afastam qualquer risco de confusão. 24     No que diz respeito ao aspecto visual dos sinais, o IHMI observa que são diferentes pelas razões expostas na decisão impugnada. 25     Relativamente à comparação conceptual dos sinais em causa, o IHMI afirma que o elemento figurativo da marca cujo registo foi pedido e o grafismo em forma de bambu utilizado para a expressão «kinji» são elementos distintivos que veiculam a ideia de uma personagem de desenhos animados exótica, ou seja, um guaxinim com o mesmo nome. É provavelmente esta associação que chega à percepção do consumidor, quando, pelo contrário, a marca anterior não possuía qualquer significado. Segundo o IHMI, o facto de uma das marcas em causa ter um conteúdo semântico ao passo que a outra o não tem é suficiente para concluir que os sinais são conceptualmente diferentes. 26     Relativamente à comparação fonética, o IHMI reconhece que, contrariamente ao que a Câmara de Recurso concluiu na decisão impugnada, o público de certos Estados‑Membros pode detectar uma semelhança fonética entre as marcas em conflito. O IHMI acrescenta, no entanto, que esse elemento não é suficiente para ferir a decisão impugnada de ilegalidade, uma vez que o grau de semelhança fonética entre os sinais é neutralizado pelas suas diferenças visuais e conceptuais, de tal modo que não existe nenhum risco de confusão mesmo admitindo que a marca anterior seja dotada do mais alto carácter distintivo possível. 27     A esse título, o IHMI sustenta que o grau de semelhança fonética entre as duas marcas se reveste de menor importância no caso de produtos comercializados de tal modo que, no momento da compra, o público em causa, habitualmente, tem a percepção visual da marca. É o caso dos produtos da recorrente. 28     O IHMI pretende que, mesmo nos bares e restaurantes, as garrafas estão geralmente expostas nas prateleiras atrás do balcão de modo a que os consumidores estejam em condições de os examinar. Acresce que, embora os bares e restaurantes não sejam circuitos de distribuição de valor insignificante para a venda de bebidas não alcoólicas que contêm sumos de fruta, esses circuitos são sempre insignificantes em termos de volume de vendas em relação às vendas efectuadas nos supermercados. 29     A interveniente retoma, no essencial, os argumentos expostos pela Câmara de Recurso na decisão impugnada. Alega que as marcas em conflito são visual, fonética e conceptualmente diferentes. 30     Quanto à comparação visual, a interveniente acrescenta que, tendo em conta a reputação da sua marca nos países do Benelux, as expressões «by SPA» chamam a atenção dos consumidores e excluem todo o risco de confusão relativamente à origem dos produtos em questão. 31     No que diz respeito à comparação fonética, a interveniente alega que, mesmo nos países em que a letra «j» se pronuncia como a letra «y» em inglês, a sílaba tónica da marca nominativa KINNIE é a última, o que faz com que seja pronunciada de modo suficientemente diferente para distinguir, no plano fonético, os sinais em causa. –       Apreciação do Tribunal 32     Nos termos do artigo 8.°, n.° 1, alínea b), do Regulamento n.° 40/94, após oposição do titular de uma marca anterior, o pedido de registo de marca será recusado «quando, devido à sua identidade ou semelhança com a marca anterior e devido à identidade ou semelhança dos produtos ou serviços designados pelas duas marcas, exista risco de confusão no espírito do público do território onde a marca anterior está protegida; o risco de confusão compreende o risco de associação com a marca anterior». 33     De acordo com jurisprudência assente, constitui risco de confusão o risco de que o público possa crer que os produtos ou serviços em causa provêm da mesma empresa ou, eventualmente, de empresas ligadas economicamente. Segundo esta mesma jurisprudência, o risco de confusão deve ser apreciado globalmente, de acordo com a percepção que o público pertinente tem dos sinais e dos produtos ou serviços em causa, atentos todos os factores relevantes do caso. Esta apreciação global implica uma certa interdependência entre os factores tomados em conta, nomeadamente, a semelhança das marcas e a dos produtos ou serviços designados. Assim, um reduzido grau de semelhança entre os produtos ou serviços designados pode ser compensado por um elevado grau de semelhança entre as marcas, e inversamente [v. acórdão do Tribunal de Primeira Instância de 9 de Julho de 2003, Laboratórios RTB/IHMI – Giorgio Beverly Hills (GIORGIO BERVERLY HILLS), T‑162/01, Colect., p. II‑2821, n. os 30 a 33, e jurisprudência aí referida]. 34     No caso em apreço, há que observar que, dado que a marca anterior é uma marca comunitária, o território a levar em conta para apreciar o risco de confusão é o de toda a Comunidade Europeia. 35     Por outro lado, dado que os produtos em causa são produtos de consumo corrente, o público‑alvo é composto por consumidores europeus médios, normalmente informados e razoavelmente atentos e avisados. 36     À luz das precedentes considerações, há que proceder à comparação, por um lado, dos produtos em causa e, por outro, dos sinais em conflito. 37     No que diz respeito à comparação dos produtos, há que observar, o que não é contestado pelas partes, que os produtos visados pela marca cujo registo foi pedido e os produtos designados pela marca anterior são ou similares ou idênticos. 38     No que toca à comparação dos sinais, decorre da jurisprudência que a apreciação global do risco de confusão deve, no que respeita à semelhança visual, fonética ou conceptual das marcas em causa, basear‑se na impressão de conjunto por estas produzida, atendendo, em especial, aos seus elementos distintivos e dominantes (acórdãos do Tribunal de Justiça de 11 de Novembro de 1997, SABEL, C‑251/95, Colect., p. I‑6191, n.° 23, e Lloyd Schuhfabrik Meyer, já referido, n.° 25). 39     Há, assim, que comparar os sinais em conflito no presente caso nos planos visual, fonético e conceptual. 40     Quanto à comparação visual, a Câmara de Recurso considerou que o elemento nominativo forte «kinji» e os elementos gráficos e textuais adicionais da marca cujo registo foi pedido permitem distinguir visualmente as duas marcas (n.° 18 da decisão impugnada). 41     A este respeito, há que observar que a marca cujo registo foi pedido é constituída por um sinal complexo composto de elementos figurativos e nominativos. Esse sinal complexo contém a expressão «kinji» escrita em negrito e estilizada em forma de bambu com, por baixo, as expressões «by SPA» em caracteres mais pequenos e, por cima, o elemento figurativo que representa um guaxinim que saltita vestindo uma tee‑shirt com o nome «kinji». Não se pode deixar de observar que as características gráficas do sinal cujo registo foi pedido, ou seja, a personagem de desenhos animados do guaxinim, a estilização das letras que compõem o elemento nominativo principal e as expressões em pequenos caracteres «by SPA», são especialmente marcantes, atraem o olhar do consumidor e contribuem assim para diferenciar visualmente os dois sinais, como salientou, com pertinência, a Câmara de Recurso (n.° 18 da decisão impugnada). 42     A marca anterior, em contrapartida, é uma marca nominativa desprovida de qualquer carácter gráfico ou figurativo específico. 43     A Câmara de Recurso também observou com razão, no n.° 18 da decisão impugnada, que não existe uma semelhança estreita entre o elemento nominativo forte do sinal da interveniente e o do sinal da recorrente, com excepção das três primeiras letras «kin». Como o IHMI também refere correctamente, os dois elementos nominativos em causa têm comprimentos diferentes, as respectivas terminações «nie» e «ji» são visualmente distintas e a consoante «n» dobrada na marca anterior é especialmente saliente. Acresce que a utilização de caracteres em negrito complexos, em forma de bambu, no grafismo da expressão «kinji», e a inscrição em pequenos caracteres do elemento nominativo «by SPA» acrescentam um elemento de diferenciação visual. Por último, na marca anterior KINNIE, a sílaba «kin» é seguida da sílaba «nie» de três letras. Contrariamente à sílaba de duas letras «ji» da marca contestada KINJI, a sílaba «nie» cria uma palavra perfeitamente simétrica em que os dois «n» centrais, os dois «i» e as letras «k» e «e» se equilibram perfeitamente entre si. Esta simetria confere à expressão «kinnie» um carácter visual diferente do da expressão «kinji». 44     Consequentemente, a diferença visual entre os dois sinais criada pelo carácter distinto desses dois elementos nominativos é acentuada pela presença, na marca cujo registo foi pedido, dos elementos figurativos específicos, acima referidos no n.° 41. 45     A este respeito, há que referir que, contrariamente ao que alega a recorrente, quando um sinal consiste simultaneamente em elementos figurativos e elementos nominativos, daí não decorre necessariamente que o elemento nominativo deva sempre ser considerado dominante. 46     Com efeito, uma marca complexa só pode ser considerada semelhante a outra marca, idêntica ou análoga a uma das componentes da marca complexa, se essa componente constituir o elemento dominante na impressão de conjunto produzida pela marca complexa. É o que acontece quando tal componente seja susceptível de, por si só, dominar a imagem da referida marca que o público pertinente retém na memória, de tal forma que todas as outras componentes sejam negligenciáveis na impressão de conjunto por ela produzida [acórdão do Tribunal de Primeira Instância de 23 de Outubro de 2002, Matratzen Concord/IHMI – Hukla Germany (MATRATZEN), T‑6/01, Colect., p. II‑4335, n.° 33). 47     Resulta igualmente da jurisprudência do Tribunal de Primeira Instância que, num sinal complexo, o elemento figurativo pode ter um lugar equivalente ao elemento nominativo [v. acórdão do Tribunal de Primeira Instância de 12 de Dezembro de 2002, Vedial/IHMI – France Distribution (HUBERT), T‑110/01, Colect., p. II‑5275, n.° 53]. 48     Por outro lado, mesmo em circunstâncias em que as duas marcas em conflito contêm elementos nominativos semelhantes – o que não acontece no caso em apreço – este facto não legitima por si só a conclusão de que existe uma semelhança visual entre os sinais em conflito. A presença, num dos sinais, de elementos figurativos com uma configuração particular e original é susceptível de levar a que a impressão global fornecida por cada sinal seja diferente [v., neste sentido, acórdão do Tribunal de Primeira Instância de 9 de Julho de 2003, Laboratorios RTB/IHMI – Giorgio Beverly Hills (GIORGIO AIRE), T‑156/01, Colect., p. II‑2789, n.° 74]. 49     No caso vertente, não se pode deixar de observar que o conjunto dos elementos figurativos presentes na marca cujo registo foi pedido constituem inegavelmente uma configuração individual e original, que desempenha um papel importante na percepção visual da marca e permitem diferenciá‑la da marca anterior. Por conseguinte, não procede o argumento da recorrente segundo o qual não assiste razão à Câmara de Recurso ao conceder demasiada importância a vários elementos gráficos da marca pedida, bem como aos termos «by SPA» escritos em pequenos caracteres, uma vez que os referidos elementos, segundo a recorrente, têm carácter acessório na percepção visual dos sinais em causa. 50     Resulta das considerações precedentes que a Câmara de Recurso considerou correctamente que as importantes diferenças existentes entre os elementos nominativos das marcas em questão, bem como os elementos figurativos adicionais da marca cujo registo foi pedido, têm por efeito criar uma impressão visual global diferente para cada uma dessas duas marcas. 51     Quanto à comparação conceptual, a Câmara de Recurso considerou que, apesar de nenhum dos elementos nominativos dominantes dos sinais em causa ter um significado conhecido, os elementos gráficos da marca cujo registo foi pedido evocam diversos conceitos, totalmente ausentes no caso da marca anterior (decisão impugnada, n. os 20 e 21). 52     A este respeito, há que observar, com efeito, que nem a expressão «kinnie» nem a expressão «kinji» têm qualquer significado específico e conhecido. No entanto, como a Câmara de Recurso observou e o IHMI e a interveniente sustentam, a marca cujo registo foi pedido é rica, pelo menos nos planos conceptual e visual. A referida marca utiliza um carácter estilizado em forma de bambu para o grafismo do seu principal elemento nominativo e contém um elemento figurativo constituído pela representação antropomórfica de um guaxinim que veste uma tee‑shirt com a inscrição «kinji». Assim sendo, é provável que esses elementos criem no espírito de quem os percepciona a ideia de que a marca e os produtos em questão têm uma relação com a natureza e com a vida selvagem. 53     Como o Tribunal decidiu no acórdão HUBERT, já referido, «para verificar a existência de uma semelhança conceptual entre as marcas em causa, basta comprovar se o público‑alvo irá estabelecer diferenças entre os conceitos evocados para cada sinal» (acórdão HUBERT, já referido, n.° 58). Por conseguinte, uma vez que, no caso em apreço, a marca nominativa anterior não veicula o mínimo sentido e que, ao invés, o poder evocativo da marca cujo registo foi pedido se afigura suficientemente vincado para chegar à percepção dos consumidores, há que considerar que não existe uma semelhança conceptual entre as marcas em conflito. 54     No que diz respeito à comparação fonética, é incontestável, como aliás o IHMI expressamente admitiu, que, ao contrário do que a Câmara de Recurso declarou na decisão impugnada (n.° 19), o público de certos Estados‑Membros pode detectar uma semelhança fonética entre as marcas em conflito. Com efeito, em sueco, em dinamarquês e em neerlandês, por exemplo, a letra «j» é pronunciada como a letra «y» en inglês. Por conseguinte, em conformidade com as regras de pronúncia de determinadas línguas europeias, a marca cujo registo foi pedido pronuncia‑se «kinyi». Embora esta semelhança apenas exista relativamente a um número reduzido de Estados‑Membros, não se pode deixar de observar que as marcas em conflito são, pelo menos nesses Estados‑Membros, semelhantes no plano fonético. 55     No que diz respeito à apreciação global do risco de confusão entre os sinais em causa, foi observado que as marcas em conflito apresentam diferenças significativas nos planos visual e conceptual. No caso em apreço, há que considerar que essas diferenças visuais e conceptuais neutralizam claramente a sua semelhança fonética. 56     Com efeito, como o IHMI correctamente observou, o grau de semelhança fonética entre duas marcas tem uma importância reduzida no caso de produtos comercializados de tal modo que habitualmente o público pertinente, no momento da compra, apreende visualmente a marca que os designa [v., neste sentido, acórdão do Tribunal de Primeira Instância de 14 de Outubro de 2003, Phillips‑Van Heusen/IHMI – Pash Textilvertrieb und Einzelhandel (BASS), T‑292/01, Colect., p. II‑4335, n.° 55]. 57     Ora, contrariamente ao que alega a recorrente, é o que acontece no caso em apreço. Com efeito, há que observar que a recorrente não apresentou qualquer prova destinada a demonstrar que os seus produtos são normalmente vendidos de tal modo que o público não apreende visualmente a marca. A recorrente alega simplesmente que uma das redes de venda tradicionais é constituída por bares e restaurantes, nos quais o consumidor pede os produtos oralmente dirigindo‑se a um empregado sem, em momento algum, visualizar a marca em causa. 58     A este respeito, há que observar que, como o IHMI referiu muito acertadamente, embora os bares e restaurantes sejam redes de venda significativas dos produtos da recorrente, normalmente, as garrafas estão aí expostas em prateleiras atrás do balcão, de modo que os consumidores podem também examiná‑las visualmente. Por essa razão, apesar de não se poder excluir a hipótese de os produtos em questão poderem também ser vendidos por solicitação oral, esse método não pode ser considerado o modo de comercialização habitual. Além disso, embora os consumidores possam pedir oralmente uma bebida sem ter previamente examinado as referidas prateleiras, poderão, em todo o caso, examinar visualmente a garrafa que lhes é servida. 59     Acresce que, e principalmente, não foi negado que os bares e restaurantes não são as únicas redes de vendas dos produtos em causa. Com efeito, esses produtos também são vendidos em supermercados ou outros estabelecimentos e venda a retalho (v. n.° 14 da decisão impugnada). Ora, não se pode deixar de observar que, quando fazem compras nessas superfícies, os consumidores podem apreender visualmente as marcas, uma vez que as bebidas estão à vista nos expositores, apesar de poderem não as encontrar lado a lado. 60     A recorrente alega igualmente que a Câmara de Recurso devia ter concluído que havia um maior risco de confusão entre as marcas porque a marca anterior possui um elevado carácter distintivo. A este respeito, basta observar que o carácter distintivo elevado de uma marca deve verificar‑se em função ou das suas qualidades intrínsecas da marca, ou da notoriedade que lhe está ligada [acórdão do Tribunal de Primeira Instância de 15 de Janeiro de 2003, Mystery Drinks/IHMI – Karlsberg Brauerei (MYSTERY), T‑99/01, Colect., p. II‑43, n.° 34]. Apesar de a marca KINNIE ser incontestavelmente original, a recorrente não apresentou a mínima prova que demonstrasse que a sua marca possui um elevado carácter distintivo. Limitou‑se a invocar o facto de se tratar de um nome puramente inventado para exigir que seja levado em conta o seu elevado carácter distintivo. 61     Por último, não há que acolher a argumentação da recorrente segundo a qual o consumidor médio reconhece as marcas em causa como visualmente semelhantes, pois a percepção visual das letras que compõem os elementos nominativos dos sinais é amplamente influenciada pela sua pronúncia, de tal modo que, quando vê os dois sinais, o consumidor médio recordar‑se‑á vagamente da consonância dos nomes dos produtos, mas não se recordará da forma das letras utilizadas para o seu grafismo. Com efeito, o consumidor médio apreende normalmente uma marca como um todo e não procede a uma análise das suas diferentes particularidades (acórdão SABEL, já referido, n.° 23). No entanto, importa observar que, no caso vertente, a percepção de um consumidor médio do sinal complexo cujo registo foi pedido não é determinada pela comparação entre um só dos seus elementos, ou seja, o elemento nominativo «kinji», e o sinal da recorrente. 62     Nestas circunstâncias, há que concluir que, apesar de os produtos abrangidos pelas marcas em causa serem idênticos ou muito semelhantes, as diferenças visuais e conceptuais entre os sinais em conflito constituem razões suficientes para se considerar que não existe nenhum risco de confusão no espírito do público pertinente. Consequentemente, a Câmara de Recurso concluiu com razão que não existia risco de confusão entre a marca cujo registo foi pedido e a marca anterior. 63     Tendo em conta as considerações precedentes, o fundamento relativo à violação do artigo 8.°, n.° 1, alínea b), do Regulamento n.° 40/94 deve ser julgado improcedente. Quanto ao segundo fundamento relativo à violação do artigo 73.° do Regulamento n.° 40/94 –       Argumentos das partes 64     A recorrente alega que a Câmara de Recurso violou o artigo 73.° do Regulamento n.° 40/94 ao não dar oportunidade às partes de apresentarem as suas observações sobre os fundamentos invocados no n.° 14 da decisão impugnada relativos à concepção da Câmara de Recurso sobre a forma como as bebidas são pedidas e vendidas nos bares e restaurantes. A Câmara de Recurso é assim acusada de ter violado certas formalidades essenciais. 65     O IHMI alega que a referência aos «métodos de venda» e à percepção das marcas no mercado em causa não um motivo em si, na acepção do artigo 73.° do Regulamento n.° 40/94, mas um argumento que sustenta o raciocínio segundo o qual as diferenças visuais e conceptuais entre as marcas são susceptíveis de afastar qualquer risco de confusão no mercado específico dos produtos em questão. Tal referência não é alheia à apreciação do risco de confusão, mas é parte integrante do raciocínio que a Câmara de Recurso seguiu. 66     O IHMI considera consequentemente que, ao não dar à recorrente a oportunidade de apresentar as suas observações sobre o argumento relativo aos «métodos de venda», a Câmara de Recurso não infringiu o artigo 73.° do Regulamento n.° 40/94, na medida em que esse argumento apenas foi utilizado com o objectivo de justificar a decisão impugnada com fundamento nos motivos e no raciocínio de que a recorrente já tinha conhecimento. 67     A interveniente alega que já tinha usado o argumento que a recorrente contesta no âmbito do presente recurso, nas observações que apresentou, em 27 de Janeiro de 2003, no decurso do processo na Câmara de Recurso, em que alegava que «os produtos abrangidos pelas duas marcas são bebidas não alcoólicas vendidas nos mesmos estabelecimentos e nos supermercados em geral e que, contrariamente ao que a Divisão de Oposição concluiu na sua decisão (p. 7, n.° 3), o consumidor médio tem efectivamente a possibilidade de fazer uma comparação directa entre os produtos». 68     A interveniente infere daí que, aparentemente, a recorrente não considerou necessário contestar essa afirmação, respondendo nas suas «observações em resposta ao recurso» de 21 de Março de 2003 que isso não acontecia num bar ou num restaurante. –       Apreciação do Tribunal 69     Nos termos do artigo 73.° do Regulamento n.° 40/94, as decisões do Instituto só se podem basear em motivos a respeito dos quais as partes tenham podido pronunciar‑se [acórdão do Tribunal de Primeira Instância de 9 de Outubro de 2002, KWS Saat/IHMI (Nuance d'orange), T‑173/00, Colect., p. II‑3843, n.° 57]. 70     No caso em apreço, há que observar que a Câmara de Recurso referiu, no n.° 14 da decisão impugnada, que, «apesar de os produtos serem […] vendidos em bares e restaurantes, o consumidor colocado nessas circunstâncias não os pede, normalmente, usando o seu nome, contrariamente ao que acontece, por exemplo, quando pede vinhos ou cervejas». A Câmara de Recurso acrescentou em seguida que, «normalmente, os clientes de bares e restaurantes pedem simplesmente esses produtos pelo seu nome genérico, pedindo, por exemplo, um ‘sumo de laranja fresco’». 71     Na realidade, observar‑se‑á que o que a Câmara de Recurso procura demonstrar no n.° 14 da decisão impugnada é que o consumidor típico poderá normalmente examinar visualmente os produtos antes de os comprar. Este ponto de vista é confirmado pelo último período do n.° 14 da decisão impugnada, em que a Câmara de Recurso resume a sua apreciação declarando que «[p]or outras palavras, o consumidor típico, normalmente, pode controlar visualmente os produtos e as respectivas marcas antes de os comprar (apesar de ser possível que não encontre as duas marcas lado a lado)». 72     Assim, verifica‑se que as afirmações respeitantes ao modo como os consumidores pedem os produtos das partes nos restaurantes e nos bares não constituem um fundamente autónomo da decisão impugnada, fazendo antes parte do raciocínio que a Câmara de Recurso seguiu a propósito da apreciação global do risco de confusão. Ora, o facto de a recorrente não ter apresentado argumentos sobre esse ponto não significa que não pôde tomar posição sobre os fundamentos relativos à comparação visual e fonética dos sinais em causa nos quais a decisão impugnada se baseia. 73     Nestas condições, improcede o presente fundamento relativo à violação do artigo 73.° do Regulamento n.° 40/94. 74     Tendo em conta as considerações precedentes, deve ser negado provimento ao recurso na íntegra. Quanto às despesas 75     A recorrente pede ao Tribunal que condene o IHMI e/ou a interveniente a suportar as despesas relativas ao procedimento de oposição. Não desenvolveu qualquer argumentação específica relativa a este pedido nos seus articulados. No entanto, na audiência, exprimiu a sua concordância com os argumentos apresentados pelo IHMI a este respeito. 76     O IHMI alega que esse pedido é inadmissível na medida em que essas despesas não são reembolsáveis, nos termos dos artigos 87.° e 136.° do Regulamento de Processo do Tribunal de Primeira Instância. 77     A este respeito, há que recordar que o artigo 136.°, n.° 2, do Regulamento de Processo dispõe: «As despesas indispensáveis efectuadas pelas partes para efeitos do processo perante a instância de recurso […] são consideradas despesas reembolsáveis.» 78     Assim sendo, na medida em que as despesas do procedimento de oposição não constituem despesas reembolsáveis na acepção do artigo 136.°, n.° 2, do Regulamento de Processo, há que julgar este pedido inadmissível. 79     Por força do disposto no n.° 2 do artigo 87.° do Regulamento de Processo, a parte vencida é condenada nas despesas se a parte vencedora o tiver requerido. Tendo a recorrente sido vencida, deve ser condenada no pagamento das despesas do IHMI e da interveniente, de acordo com o peticionado. Pelos fundamentos expostos, O TRIBUNAL DE PRIMEIRA INSTÂNCIA (Quinta Secção) decide: 1) É negado provimento ao recurso. 2) A recorrente é condenada nas despesas. Vilaras Martins Ribeiro Jürimäe Proferido em audiência pública no Luxemburgo, em 24 de Novembro de 2005. O secretário O presidente E. Coulon M. Vilaras * Língua do processo: inglês.

62006TJ0021

sk

Návrh na zrušenie rozhodnutia Komisie 2006/513/ES z 9. novembra 2005 o štátnej pomoci poskytnutej Spolkovou republikou Nemecko v prospech zavedenia digitálnej terestriálnej televízie (DVB‑T) v oblasti Berlín‑Brandenbursko (Ú. v. EÚ L 200, 2006, s. 14) Výrok 1. Žaloba sa zamieta. 2. Spolková republika Nemecko je povinná nahradiť trovy konania.

62009CJ0103

lt

Prašymas priimti prejudicinį sprendimą pateiktas dėl „piktnaudžiavimo“ sąvokos pagal 2006 m. vasario 21 d. Sprendimą Halifax ir kt. (C‑255/02, Rink. p. I‑1609), 2008 m. vasario 21 d. Sprendimą Part Service (C‑425/06, Rink. p. I‑897) ir 2008 m. gegužės 22 d. Sprendimą Ampliscientifica ir Amplifin (C‑162/07, Rink. p. I‑4019) išaiškinimo. Šis prašymas pateiktas nagrinėjant bylą tarp Commissioners for Her Majesty’s Revenue and Customs (toliau – Commissioners ) ir Weald Leasing Ltd (toliau – Weald Leasing ) dėl pridėtinės vertės mokesčio (toliau – PVM), kuriuo ši bendrovė buvo apmokestinta už tam tikrus jos atliktus nuomos sandorius. Teisinis pagrindas Sąjungos teisės aktai 1977 m. gegužės 17 d. Šeštosios Tarybos direktyvos 77/388/EEB dėl valstybių narių apyvartos mokesčių įstatymų derinimo – Bendra pridėtinės vertės mokesčio sistema: vienodas vertinimo pagrindas (OL L 145, p. 1; 2004 m. specialusis leidimas lietuvių k., 9 sk., 1 t., p. 23), iš dalies pakeistos 1995 m. balandžio 10 d. Tarybos direktyva 95/7/EB (OL L 102, p. 18; 2004 m. specialusis leidimas lietuvių k., 9 sk., 1 t., p. 274, toliau – Šeštoji direktyva), 2 straipsnio 1 punkte nustatyta: „(PVM) apmokestinamas: 1.      prekių tiekimas ar paslaugų teikimas, kai šalies teritorijoje už atlygį prekes tiekia ar paslaugas teikia apmokestinamasis asmuo, veikdamas kaip toks.“ Šeštosios direktyvos 17 straipsnio 2 dalies a punkto redakcijoje, kaip išdėstyta jos 28f straipsnyje, numatyta: „Tiek, kiek prekes ir paslaugas apmokestinamasis asmuo naudoja savo apmokestinamiesiems sandoriams, apmokestinamas asmuo turi turėti teisę iš mokesčio, kurį jis turi sumokėti, atskaityti: a)      (PVM), apskaičiuotą ar sumokėtą už kito apmokestinamojo asmens jam patiektas prekes ir suteiktas paslaugas.“ Šeštosios direktyvos 27 straipsnis suformuluotas taip: „1.      Taryba, Komisijos pasiūlymu, vieningai gali leisti bet kuriai valstybei imtis specialių priemonių, nukrypstant nuo direktyvos nuostatų, kad būtų supaprastinta mokesčio taikymo tvarka arba užkirstas kelias tam tikriems mokesčio vengimo ar išsisukinėjimo ar piktnaudžiavimo atvejams. Priemonės, skirtos apmokestinimo tvarkai supaprastinti, neturi daryti įtakos, nebent labai nežymiai, mokesčio sumai, apskaičiuojamai galutinio vartojimo etape. 2.      Valstybė narė, ketinanti imtis 1 dalyje nurodytų priemonių, apie jas praneša Komisijai ir jai suteikia visą susijusią informaciją. 3.      Komisija per mėnesį apie siūlomas priemones praneša kitoms valstybėms narėms. 4.      Tarybos sprendimas laikomas priimtu, jei per du mėnesius nuo to laiko, kai kitos valstybės narės buvo informuotos, kaip nustatyta 3 dalyje, nei Komisija, nei jokia kita valstybė narė nepaprašo, kad Taryba šį klausimą iškeltų. 5.      Tos valstybės narės, kurios 1977 m. sausio 1 d. taiko specialias 1 dalyje nurodytos rūšies priemones, gali ir toliau jas išlaikyti su sąlyga, kad apie tokias priemones iki 1978 m. sausio 1 d. jos praneša Komisijai, ir su sąlyga, kad tais atvejais, kai tokie nukrypimai skirti apmokestinimo tvarkai supaprastinti, jos atitiktų 1 dalyje nustatytus reikalavimus.“ Nacionalinės teisės aktai 1994 m. PVM įstatymo ( Value Added Tax Act 1994 , toliau – VAT Act 1994 ) 6 priedo 1 straipsnio 1 dalyje numatyta: „1. Kai: a)      apmokestinamojo asmens įvykdyto prekių tiekimo ar paslaugų teikimo už atlygį pinigais vertė (išskyrus šį straipsnį) yra mažesnė už jo rinkos vertę ir b)      prekių tiekimą ar paslaugų teikimą vykdantis asmuo bei asmuo, kuriam prekės tiekiamos ar paslaugos teikiamos, yra susiję; ir c)      jeigu prekių tiekimas ar paslaugų teikimas yra apmokestinamas, asmuo, kuriam prekės tiekiamos ar paslaugos teikiamos, pagal 25 ir 26 straipsnius neturi teisės į PVM kreditą už prekių tiekimą ar paslaugų teikimą, Commissioners gali nurodyti prekių tiekimo ar paslaugų teikimo verte laikyti jo rinkos vertę.“ Pagrindinė byla ir prejudiciniai klausimai Churchill Group of Companies (toliau – Churchill grupė) daugiausia teikia nuo PVM atleistas draudimo paslaugas. Churchill Management Ltd (toliau – CML) ir jos dukterinės bendrovės Churchill Accident Repair Center (toliau – CARC) bei Weald Leasing yra Churchill grupės narės. CML ir CARC susigrąžina apie 1 % pirkimo PVM, t. y. kai jos įsigyja įrangos, gali atskaityti tik 1 % su šios įrangos pirkimu susijusio PVM. Weald Leasing vykdo tokią komercinę veiklą: įsigyja nagrinėjamo turto, paskui jį išnuomoja. Suas Ltd (toliau – Suas ) – tai bendrovė, nepriklausanti Churchill grupei, kurios savininkai yra šios grupės konsultantas PVM klausimais ir jo žmona. Vienintelė reikšminga jos komercinė veikla – išsinuomoti turto iš Weald Leasing ir jį subnuomoti CML ir CARC. Kai CML arba CARC reikėjo naujos įrangos, Weald Leasing ją įsigijo ir išnuomojo Suas , kuri ją subnuomojo CML arba CARC. Naudodamosi šiais sandoriais CML ir CARC išvengė būtinybės tiesiogiai įsigyti joms reikalingą įrangą ir vienu kartu sumokėti visą su šiuo pirkimu susijusio neatskaitomo PVM sumą. Šių sandorių tikslas – suskaidyti ir išdėstyti etapais šios sumos mokėjimą, siekiant atidėti Churchill grupei tenkančių mokesčių mokėjimą. CML ir CARC iš karto mokėjo neatskaitomą PVM ne nuo visos nusipirktos įrangos kainos, o tik nuo šios įrangos nuompinigių sumos, išskaidytos per visą nuomos sutarties galiojimo laikotarpį. Commissioners pateikė pranešimus apie mokesčio dydį, kuriais atmetė Weald Leasing prašymą atskaityti pirkimo PVM, sumokėtą už turtą, išnuomotą nuo 2000 m. spalio mėn. iki 2004 m. spalio mėn., motyvuodami tuo, kad nagrinėjami sandoriai nebuvo ekonominė veikla ir kad jais buvo piktnaudžiaujama. Weald Leasing apskundė šiuos pranešimus apie mokesčio dydį, tvirtindama, kad sandoriai nebuvo sudaryti vien siekiant įgyti mokestinį pranašumą ir kad tai, jog įranga buvo suteikta pagal nuomos sutartį, neprieštaravo Šeštosios direktyvos tikslui. Paskelbus minėtą Sprendimą Halifax ir kt. , Commissioners atsisakė argumento, kad nagrinėjami sandoriai nebuvo ekonominė veikla, ir rėmėsi vien tuo, kad šiais sandoriais buvo piktnaudžiaujama. 2007 m. vasario 7 d. sprendimu VAT and Duties Tribunal nusprendė, kad pagrindinis minėtų sandorių tikslas buvo įgyti mokestinį pranašumą, t. y. pasiekti, kad Churchill grupei tenkančio PVM mokėjimas būtų atidėtas, sudarant nuomos sutartis, tačiau šis pranašumas neprieštaravo atitinkamų Šeštosios direktyvos nuostatų tikslui. Šis teismas taip pat nusprendė, kad piktnaudžiavimas galėjo kilti ne iš pačių nuomos sutarčių, bet iš jose nustatyto nuompinigių dydžio ir iš susitarimų, kuriais siekiama sutrukdyti Commissioners priimti sprendimą pagal VAT Act 1994 6 priedą. Commissioners apskundė šį sprendimą apeliacine tvarka High Court of Justice (England & Wales), Chancery Division , tvirtindami, kad Churchill grupės įgytas mokestinis pranašumas prieštaravo Šeštosios direktyvos tikslams. 2008 m. sausio 16 d. sprendimu High Court of Justice (England & Wales), Chancery Division atmetė Commissioners apeliacinį skundą dėl šio sprendimo, motyvuodamas tuo, kad vien aplinkybės, jog nagrinėjami sandoriai nebuvo įprasta komercinė veikla, neužtenka, kad būtų pripažinta, jog buvo piktnaudžiaujama, nes naudojantis šiais sandoriais Churchill grupės įgytas mokestinis pranašumas neprieštaravo nei mokestinio neutralumo principui, nei kitai Šeštosios direktyvos nuostatai. Commissioners apskundė šį sprendimą prašymą priimti prejudicinį sprendimą pateikusiame teisme dėl to, kad High Court of Justice (England & Wales), Chancery Division neišnagrinėjo, ar aptariamos nuomos sutartys buvo šalių įprastos komercinės veiklos dalis. Anot jų, leidimas apmokestinamajam asmeniui atskaityti pirkimo PVM, susidariusį vykdant realaus komercinio objekto neturinčius sandorius, kurie nebuvo atlikti įprastomis rinkos sąlygomis, kuriems nebūdingi tokioms sutartims įprasti įsipareigojimai ir rizika ir kurie nėra dalyvių įprastos komercinės veiklos dalis, prieštarautų Šeštosios direktyvos tikslams. Šiomis aplinkybėmis Court of Appeal (England & Wales) (Civil Division) nusprendė sustabdyti bylos nagrinėjimą ir pateikti Teisingumo Teismui šiuos prejudicinius klausimus: „1.      Ar tokiomis aplinkybėmis, kokios yra šioje byloje, kai didžiąja dalimi nuo mokesčio atleista įmonė, užuot tiesiogiai pirkusi turtą, sukuria turto nuomos schemą, įtraukdama tarpinę trečiąją šalį, tokia turto nuomos schema arba jos dalis sukuria mokestinį pranašumą, kuris prieštarauja Šeštosios direktyvos tikslui (minėto Sprendimo Halifax ir kt. ) 74 punkte vartojama prasme? 2.      Ar atsižvelgiant į tai, kad Šeštoji PVM direktyva reglamentuoja visiškai arba iš dalies nuo mokesčio atleistų įmonių vykdomą turto nuomą, ir į (minėto) Teisingumo Teismo sprendimo Halifaxir kt. 69 ir 80 punktuose bei (minėto Sprendimo Ampliscientifica ir Amplifin ) 27 punkte vartojamą sąvoką „įprasta komercinė veikla“, be to, į tai, kad tokia sąvoka nevartojama (minėtame Sprendime Part Service ), visiškai arba iš dalies nuo mokesčio atleista įmonė piktnaudžiauja, sudarydama nuomos sandorius, nors savo įprastoje komercinėje veikloje tokių sandorių nevykdo? 3.      Jeigu atsakymas į antrąjį klausimą yra teigiamas: a)      kokia yra sąvokos „įprasta komercinė veikla“ reikšmė atsižvelgiant į (minėto) Sprendimo Halifax ir kt. 74 ir 75 punktus: ar ji svarbi 74 punktui, ar 75 punktui, ar abiem; b)      ar sąvoka „įprasta komercinė veikla“ reiškia: –        sandorius, kuriuos aptariamas apmokestinamasis asmuo paprastai sudaro, –        sandorius, kuriuos įprastomis rinkos sąlygomis sudaro dvi ir daugiau šalių, –        sandorius, kurie yra perspektyvūs komerciniu požiūriu, –        sandorius, kurie sukuria komercinę naštą ir riziką paprastai kartu su komercine nauda, –        sandorius, kurie nėra dirbtiniai, nes turi komercinį turinį, –        bet kurio kito tipo ar kategorijos sandorius? 4.      Jeigu turto nuomos schema ar bet kuri jos dalis pripažįstama piktnaudžiavimu, kaip tinkamai juos apibrėžti iš naujo? Konkrečiai kalbant, ar nacionalinis teismas arba mokesčius surenkanti institucija turėtų: a)      neatsižvelgti į trečiosios šalies buvimą ir nurodyti, kad PVM turi būti sumokėtas nuo nuompinigių pagal rinkos vertę; b)      iš naujo apibrėžti nuomos schemą kaip tiesioginį pirkimą; ar c)      iš naujo apibrėžti sandorius bet kuriuo kitu būdu, kurį teismas arba mokesčius surenkanti institucija laiko tinkama priemone atkurti situaciją, kuri būtų egzistavusi nesant piktnaudžiaujant sudarytų sandorių?“ Dėl prejudicinių klausimų Dėl pirmojo ir antrojo klausimų Pirmuoju ir antruoju klausimais, kurie nagrinėtini kartu, prašymą priimti prejudicinį sprendimą pateikęs teismas iš esmės klausia, ar aplinkybė, kad įmonė, užuot tiesiogiai nusipirkusi turtą, naudodamasi pagrindinėje byloje nagrinėjamais šio turto nuomos sandoriais, įtraukdama tarpinę trečiąją bendrovę, įgyja mokestinį pranašumą, kurio įgijimas prieštarauja Šeštosios direktyvos nuostatų tikslui, ir ar naudojimasis šiais sandoriais yra piktnaudžiavimas, jeigu įprastoje komercinėje veikloje minėta įmonė nevykdo nuomos sandorių. Reikia priminti, kad Sąjungos teisės nuostatų taikymo negalima išplėsti tiek, kad jis apimtų ūkio subjektų piktnaudžiavimą, t. y. sandorius, kurie nėra įprasti komerciniai sandoriai, ir sudaryti dėl vienintelio tikslo – piktnaudžiaujant įgyti Sąjungos teisės numatytą pranašumą, ir kad šis draudimo piktnaudžiauti teise principas taikomas ir PVM srityje (žr. minėto Sprendimo Halifax ir kt. 69 ir 70 punktus bei minėto Sprendimo Ampliscientifica ir Amplifin 27 punktą). Rinkdamasis atleistus nuo mokesčio arba apmokestinamuosius sandorius verslininkas gali remtis visais veiksniais, taip pat PVM sistemai būdingais mokestinio pobūdžio sumetimais. Apmokestinamajam asmeniui turint galimybę rinktis iš dviejų sandorių, Šeštoji direktyva nereikalauja iš jo pasirinkti didžiausią PVM sumą lemiančio sandorio. Atvirkščiai, apmokestinamasis asmuo turi teisę pasirinkti tokį veiklos planą, kad sumažintų savo mokestinę skolą (žr. minėto Sprendimo Halifax ir kt. 73 punktą ir minėto Sprendimo Part Service 47 punktą). Šiomis aplinkybėmis Teisingumo Teismas nusprendė, kad PVM srityje galima konstatuoti, jog piktnaudžiaujama teise, tik jei kartu tenkinamos dvi sąlygos. Pirma, nagrinėjamais sandoriais, nepaisant formalaus atitinkamų Šeštosios direktyvos nuostatų ir šią direktyvą į nacionalinę teisę perkeliančių nacionalinės teisės aktų taikymo, įgyjamas mokestinis pranašumas, kurio suteikimas prieštarautų šiomis nuostatomis siekiamam tikslui (žr. minėto Sprendimo Halifax ir kt. 74 punktą ir minėto Sprendimo Part Service 42 punktą). Antra, objektyvių požymių visuma taip pat turi patvirtinti, kad nagrinėjamų sandorių pagrindinis tikslas yra įgyti mokestinį pranašumą. Iš tiesų draudimas piktnaudžiauti nebeturi reikšmės, jei nagrinėjami sandoriai gali būti pateisinami kitaip nei paprastu mokesčio pranašumo įgijimu (žr. minėtų sprendimų Halifax ir kt. 75 punktą ir Part Service 42 punktą). Dėl pagrindinės bylos iš prašymo priimti prejudicinį sprendimą matyti, kad esminis nuomos sandorių tikslas buvo įgyti mokestinį pranašumą, t. y. su nagrinėjamu įsigijimu susijusios PVM sumos mokėjimą išdėstyti etapais, taip atidedant Churchill grupei tenkančius mokesčius. Tačiau pripažinti, kad buvo piktnaudžiaujama, galima tik jei, nepaisant formalaus reikšmingomis Šeštosios direktyvos ir šią direktyvą įgyvendinančių nacionalinės teisės aktų nuostatomis numatytų sąlygų laikymosi, šis mokestinis pranašumas prieštarauja šiomis nuostatomis siekiamam tikslui. Šiuo atžvilgiu reikia pažymėti, kad nuomos sandoriai patenka į Šeštosios direktyvos taikymo sritį ir kad mokestinis pranašumas, kurį galima įgyti naudojantis tokiais sandoriais, pats savaime nėra mokestinis pranašumas, kurio įgijimas prieštarauja reikšmingomis šios direktyvos ir ją įgyvendinančių nacionalinės teisės aktų nuostatomis siekiamam tikslui. Negalima kaltinti apmokestinamojo asmens, pasirinkusio nuomos sandorį, dėl kurio jis įgyja pranašumą, kurį, kaip matyti iš sprendimo dėl prašymo priimti prejudicinį sprendimą, sudaro jo mokestinės skolos mokėjimo išdėstymas etapais, užuot sudaręs pirkimo sandorį, dėl kurio jis tokio pranašumo neįgyja, jei su šiuo nuomos sandoriu susijęs PVM yra tinkamai ir visiškai sumokėtas. Neginčijama, kad būtent taip yra su pagrindinėje byloje nagrinėjamais nuomos sandoriais susijusio PVM atveju ir kad kiekvieno iš šių sandorių atžvilgiu susijusios bendrovės pervedė teisingą pirkimo PVM sumą ir, kai galėjo, atskaitė teisingą pardavimo PVM sumą. Weald Leasing būtų galėjusi atskaityti PVM, susijusį su įsigytu turtu, tik todėl, kad ši bendrovė vykdė ne draudimo, o PVM apmokestinamą ir nuo jo neatleistą nuomos veiklą. Taip pat CML ir CARC neatskaitė su Suas mokamais nuompinigiais susijusio PVM, nes 99 % jo sumos yra negrąžintina. Be to, naudojantis turto nuomos sandoriu su juo susijusio PVM suma nėra savaime mažesnė nei ta, kuri būtų sumokėta šį turtą nusipirkus. Todėl prašymą priimti prejudicinį sprendimą pateikęs teismas turi nustatyti, ar su pagrindinėje byloje nagrinėjamais nuomos sandoriais susijusios sutarties sąlygos prieštarauja Šeštosios direktyvos ir šią direktyvą įgyvendinančių nacionalinės teisės aktų nuostatoms. Taip būtų, jei būtų susitarta dėl neįprastai mažos nuompinigių sumos, kuri neatitiktų ekonominės realybės. Šis teismas taip pat turi nustatyti, ar tarpinės trečiosios bendrovės , t. y. Suas , dalyvavimas šiuose sandoriuose kliudo taikyti šias nuostatas. Šiuo atžvilgiu šis teismas turi patikrinti, ar, kaip matyti iš kai kurių bylos dokumentų ir kaip nurodyta per posėdį, Suas dalyvavimas šiuose sandoriuose trukdė Commissioners taikyti VAT Act 1994 6 priedo 1 straipsnį. Tokiomis aplinkybėmis Weald Leasing argumentas, kad draudimo piktnaudžiauti teise principas netaikomas pažeidus VAT Act 1994 6 priedo 1 straipsnį, nes ši nuostata yra tik nacionalinės teisės dalis, yra nepriimtinas, nes ši nuostata priimta remiantis Šeštosios direktyvos 27 straipsniu ir yra šią direktyvą įgyvendinančio nacionalinės teisės akto dalis. Aplinkybė, kad įmonė, pasinaudojusi pagrindinėje byloje nagrinėjamais nuomos sandoriais, vykdydama savo įprastą komercinę veiklą nesudaro nuomos sandorių, išdėstytoms išvadoms neturi reikšmės. Piktnaudžiavimas konstatuojamas remiantis ne komercinės veiklos, kuria nagrinėjamus sandorius sudarantis asmuo paprastai užsiima, pobūdžiu, o šių sandorių turiniu, tikslu ir pasekmėmis. Tokiomis aplinkybėmis į pirmąjį ir antrąjį klausimus reikia atsakyti taip: įmonės, kuri, užuot tiesiogiai nusipirkusi turtą, naudojosi pagrindinėje byloje nagrinėjamais šio turto nuomos sandoriais, įgytas mokestinis pranašumas nėra mokestinis pranašumas, kurio įgijimas prieštarauja reikšmingų Šeštosios direktyvos iš šią direktyvą įgyvendinančių nacionalinės teisės aktų nuostatų tikslui, jei su šiais sandoriais susijusios sutarties nuostatos, būtent nustatyta nuompinigių suma, atitinka įprastas rinkos sąlygas ir tarpinės trečiosios bendrovės dalyvavimas šiuose sandoriuose netrukdo taikyti minėtas nuostatas – tai turi įvertinti prašymą priimti prejudicinį sprendimą pateikęs teismas. Aplinkybė, kad ši įmonė vykdydama savo įprastą komercinę veiklą nesudaro nuomos sandorių, šiuo atžvilgiu neturi reikšmės. Dėl trečiojo klausimo Atsižvelgiant į atsakymą į pirmąjį ir antrąjį klausimus, į trečiąjį klausimą atsakyti nereikia. Dėl ketvirtojo klausimo Ketvirtuoju klausimu prašymą priimti prejudicinį sprendimą pateikęs teismas iš esmės klausia, kaip reikia iš naujo apibrėžti pagrindinėje byloje nagrinėjamus sandorius, jei šiais sandoriais ar jų dalimi buvo piktnaudžiaujama. Šiuo atžvilgiu reikia priminti, kad jei konstatuotas piktnaudžiavimas, sandoriai, kuriais piktnaudžiauta, turi būti apibrėžti iš naujo taip, kad būtų atkurta situacija, kuri būtų egzistavusi nesant piktnaudžiaujant sudarytų sandorių (žr. minėto Sprendimo Halifax ir kt. 94 ir 98 punktus). Pirmiausia prašymą priimti prejudicinį sprendimą pateikęs teismas, remdamasis atsakant į pirmąjį ir antrąjį klausimus suteiktais nurodymais, turi nustatyti, ar kai kurie pagrindinėje byloje nagrinėjamų nuomos sandorių elementai sudaro piktnaudžiavimą. Jei taip, šis teismas turi iš naujo apibrėžti šiuos sandorius, kad atkurtų situaciją, kuri būtų egzistavusi nesant šių piktnaudžiavimo elementų. Jei prašymą priimti prejudicinį sprendimą pateikęs teismas prieitų išvadą, kad kai kurios sutarties sąlygos, susijusios su pagrindinėje byloje nagrinėjamais nuomos sandoriais, ir (arba) kad Suas dalyvavimas šiuose sandoriuose buvo piktnaudžiavimas, šis teismas turėtų iš naujo apibrėžti šiuos sandorius, neatsižvelgdamas į Suas dalyvavimą ir (arba) pakeisdamas šias sutarties sąlygas arba palikdamas jas netaikomas. Tokiomis aplinkybėmis minėtas teismas, iš naujo apibrėždamas sandorius, turi neviršyti to, kas būtina, siekiant užtikrinti tikslų PVM surinkimą ir išvengti sukčiavimo (šiuo klausimu žr. minėto Sprendimo Halifax ir kt. 92 punktą). Šiomis aplinkybėmis į ketvirtąjį klausimą reikia atsakyti taip: jei tam tikros sutarties sąlygos, susijusios su pagrindinėje byloje nagrinėjamais nuomos sandoriais, ir (arba) tarpinės trečiosios bendrovės dalyvavimas šiuose sandoriuose yra piktnaudžiavimas, šiuos sandorius reikia iš naujo apibrėžti taip, kad būtų atkurta situacija, kuri būtų egzistavusi nesant šių piktnaudžiavimą sudarančių sutarties sąlygų ir (arba) nedalyvavus šiai bendrovei. Dėl bylinėjimosi išlaidų Kadangi šis procesas pagrindinės bylos šalims yra vienas iš etapų prašymą priimti prejudicinį sprendimą pateikusio teismo nagrinėjamoje byloje, bylinėjimosi išlaidų klausimą turi spręsti šis teismas. Išlaidos, susijusios su pastabų pateikimu Teisingumo Teismui, išskyrus tas, kurias patyrė minėtos šalys, nėra atlygintinos. Remdamasis šiais motyvais, Teisingumo Teismas (trečioji kolegija) nusprendžia: 1. Įmonės, kuri, užuot tiesiogiai nusipirkusi turtą, naudojosi pagrindinėje byloje nagrinėjamais šio turto nuomos sandoriais, įgytas mokestinis pranašumas nėra mokestinis pranašumas, kurio įgijimas prieštarauja reikšmingų 1977 m. gegužės 17 d. Šeštosios Tarybos direktyvos 77/388/EEB dėl valstybių narių apyvartos mokesčių įstatymų derinimo – Bendra pridėtinės vertės mokesčio sistema: vienodas vertinimo pagrindas, iš dalies pakeistos 1995 m. balandžio 10 d. Tarybos direktyva 95/7/EB, ir šią direktyvą įgyvendinančių nacionalinės teisės aktų nuostatų tikslui, jei su šiais sandoriais susijusios sutarties nuostatos, būtent nustatyta nuompinigių suma, atitinka įprastas rinkos sąlygas ir tarpinės trečiosios bendrovės dalyvavimas šiuose sandoriuose netrukdo taikyti minėtas nuostatas – tai turi įvertinti prašymą priimti prejudicinį sprendimą pateikęs teismas. Aplinkybė, kad ši įmonė vykdydama savo įprastą komercinę veiklą nesudaro nuomos sandorių, šiuo atžvilgiu neturi reikšmės. 2. Jei tam tikros sutarties sąlygos, susijusios su pagrindinėje byloje nagrinėjamais nuomos sandoriais, ir (arba) tarpinės trečiosios bendrovės dalyvavimas šiuose sandoriuose yra piktnaudžiavimas, šiuos sandorius reikia iš naujo apibrėžti taip, kad būtų atkurta situacija, kuri būtų egzistavusi nesant šių piktnaudžiavimą sudarančių sutarties sąlygų ir (arba) nedalyvavus šiai bendrovei. Parašai. * Proceso kalba: anglų.

62006CJ0451

ro

Cererea de pronunțare a unei hotărâri preliminare privește interpretarea articolului 13 secțiunea B litera (b) din A șasea directivă 77/388/CEE a Consiliului din 17 mai 1977 privind armonizarea legislațiilor statelor membre referitoare la impozitele pe cifra de afaceri – sistemul comun al taxei pe valoarea adăugată: baza unitară de evaluare (JO L 145, p. l, denumită în continuare „A șasea directivă”). Această cerere a fost formulată în cadrul unui litigiu între doamna Walderdorff, pe de o parte, și Finanzamt Waldviertel (denumit în continuare „Finanzamt”), pe de altă parte, privind aplicarea taxei pe valoarea adăugată (denumită în continuare „TVA-ul”) pe operațiunile de concesionare a unui drept de pescuit. Cadrul juridic Reglementarea comunitară Articolul 2 punctul 1 din A șasea directivă prevede că TVA-ul se aplică „livrărilor de bunuri și prestărilor de servicii efectuate cu titlu oneros pe teritoriul țării de către o persoană impozabilă care acționează ca atare”. [traducere neoficială] Conform articolului 13 secțiunea B: „Fără a aduce atingere altor dispoziții comunitare, statele membre scutesc, în anumite condiții pe care acestea le stabilesc în scopul de a asigura aplicarea corectă și directă a scutirilor de mai jos și de a preveni orice posibilă evaziune, fraudă sau abuz: […] (b) leasingul și închirierea de bunuri imobile, cu excepția: 1. prestării de servicii de cazare, definite de legislația statelor membre, în sectorul hotelier sau în sectoare cu funcție similară, inclusiv cazări în tabere de vacanță sau în locuri amenajate pentru camping; 2. închirierii de spații pentru parcarea vehiculelor; 3. închirierii de echipamente și de instalații fixate definitiv; 4. închirierii de seifuri. Statele membre pot aplica excluderi suplimentare din sfera de aplicare a acestei scutiri. […]” [traducere neoficială] Reglementarea națională Potrivit articolului 1 alineatul 1 din Legea privind impozitul pe cifra de afaceri din 1994 (Umsatzsteuergesetz 1994, BGBl. 663/1994, denumită în continuare „UStG”), sunt supuse la plata TVA-ului livrările și prestările de servicii desfășurate cu titlu oneros în Austria de către un întreprinzător în cadrul activității sale. Conform articolului 6 alineatul 1 punctul 16 din UStG, sunt scutite: „leasingul și închirierea de bunuri imobile, cărora li se aplică dispozițiile de drept civil în materie de bunuri imobile și de proprietăți funciare și imobiliare de stat; concesionarea utilizării spațiilor comerciale sau a altor spații pe baza contractelor de folosință este considerată închiriere sau leasing de bunuri imobile. Este de asemenea scutit consumul privat. Nu sunt scutite: — închirierea (concesionarea dreptului de folosință) de bunuri imobile în scopul locuirii, cu excepția consumului privat; — închirierea și leasingul de mecanisme și de alte echipamente de orice tip, care fac parte din instalațiile unei întreprinderi, chiar dacă acestea constituie părți esențiale ale unui bun imobil; — oferta de cazare în spații de locuit și în camere de dormit amenajate în acest scop; — închirierea (concesionarea dreptului de folosință) a spațiilor sau a locurilor destinate parcării oricărui tip de vehicule; — închirierea (concesionarea dreptului de folosință) a terenurilor amenajate pentru a fi utilizate ca locuri de camping.” Acțiunea principală și întrebarea preliminară Doamna Walderdorff conduce o exploatație agricolă și forestieră în Austria. Operațiunile pe care aceasta le efectuează în cadrul activității sale economice sunt supuse sistemului general în materie de TVA. La 21 noiembrie 1995, doamna Walderdorff a încheiat cu Sportfischereiverein Zwettl (Societatea de Pescuit Sportiv din Zwettl, denumită în continuare „societatea de pescuit”) un contract pe o durată de zece ani. Potrivit acestui contract, societatea de pescuit beneficia, în schimbul unei remunerații, de dreptul de pescuit, pe de o parte, în două heleștee din exploatația doamnei Walderdorff, pentru care aceasta din urmă dispune de un drept de pescuit în calitatea sa de proprietar și, pe de altă parte, într-o zonă de pescuit aparținând domeniului public pentru care doamna Walderdorff are un drept de pescuit înregistrat în registrul cadastral (zona „Zwettl I/3”). Acest contract de concesiune a fost încheiat pentru perioada 1 ianuarie 1996-31 decembrie 2005. Doamna Walderdorff nu a plătit TVA-ul pentru aceste operațiuni de concesionare. Această taxă nu a fost facturată nici locatarului. În urma unui control fiscal efectuat pentru anii 1998-2000, Finanzamt a constatat că trebuia aplicat TVA-ul în cota normală pentru aceste operațiuni de concesionare, din moment ce veniturile obținute din închirierea în cauză nu erau percepute pe baza cesionării unui drept real imobiliar, operațiune scutită în temeiul UStG. Într-adevăr, în opinia Finanzamt, dreptul de pescuit se referea la un drept care nu are legătură cu solul. Astfel, la 24 martie 2003, Finanzamt a emis, în privința doamnei Walderdorff, decizii de rectificare a impunerii pentru anii respectivi, incluzând concesionarea dreptului de pescuit printre operațiunile pentru care era aplicabilă cota normală de 20 %. Doamna Walderdorff a formulat o contestație împotriva acestor decizii prin scrisoarea din 24 aprilie 2003, solicitând scutirea operațiunilor de concesionare a dreptului de pescuit în temeiul articolului 6 alineatul 1 punctul 16 din UStG. Finanzamt a respins această contestație și, ulterior, la cererea doamnei Walderdorff, a înaintat cauza la Unabhängiger Finanzsenat, Außenstelle Wien. Litigiul pendinte în fața acestei instanțe privește problema dacă redevențele plătite în temeiul contractului încheiat între doamna Walderdorff și societatea de pescuit se impozitează la cota normală de TVA conform sistemului general sau dacă se aplică scutirea prevăzută la articolul 6 alineatul 1 punctul 16 din UStG. În aceste condiții, Unabhängiger Finanzsenat, Außenstelle Wien a hotărât să suspende judecarea cauzei și să adreseze Curții următoarea întrebare preliminară: „Articolul 13 secțiunea B litera (b) din A șasea directivă trebuie interpretat […] în sensul că o concesionare cu titlu oneros a dreptului de a practica pescuitul în temeiul unui contract de concesiune încheiat pe o durată de zece ani, — de către proprietarul bunului imobil pe care se află luciul de apă pentru care a fost acordat dreptul; — de către titularul dreptului de pescuit pe un luciu de apă aparținând domeniului public, se încadrează la «leasingul și închirierea de bunuri imobile»?” Cu privire la întrebarea preliminară Prin intermediul întrebării preliminare adresate, instanța de trimitere solicită, în esență, să se stabilească dacă articolul 13 secțiunea B litera (b) din A șasea directivă trebuie interpretat în sensul că o concesionare cu titlu oneros, în temeiul unui contract de concesiune încheiat pe o durată de zece ani, a unui drept de a practica pescuitul pe luciuri de apă, de către proprietarul acestora din urmă, și pe un luciu de apă aparținând domeniului public, de către titularul dreptului de pescuit, constituie un „leasing sau [o] închiriere de bunuri imobile” în sensul acestei dispoziții. Cu titlu prealabil, trebuie constatat că acest contract încheiat între doamna Walderdorff și societatea de pescuit se referă la concesionarea dreptului de pescuit pe luciuri de apă. Conform prevederilor din A șasea directivă, TVA-ul se aplică, în principiu, operațiunilor de concesionare în temeiul contractului amintit. Rămâne să se stabilească dacă operațiunile fac parte din domeniul de aplicare al scutirii prevăzute de articolul 13 secțiunea B litera (b) din A șasea directivă. Trebuie amintit că, potrivit unei jurisprudențe constante, scutirile prevăzute la articolul 13 din A șasea directivă constituie noțiuni autonome de drept comunitar și, de aceea, trebuie să primească o definiție comunitară (a se vedea Hotărârea din 12 septembrie 2000, Comisia/Irlanda, C-358/97, Rec., p. I-6301 , punctul 51, Hotărârea din 16 ianuarie 2003, Maierhofer, C-315/00, Rec., p. I-563 , punctul 25, Hotărârea din 12 iunie 2003, Sinclair Collis, C-275/01, Rec., p. I-5965 , punctul 22, Hotărârea din 18 noiembrie 2004, Temco Europe, C-284/03, Rec., p. I-11237 , punctul 16, Hotărârea din 3 martie 2005, Fonden Marselisborg Lystbådehavn, C-428/02, Rec., p. I-1527 , punctul 27, și Hotărârea din 19 aprilie 2007, Velvet & Steel Immobilien, C-455/05, Rep., p. I-3225 , punctul 15). În lipsa unei definiții a noțiunilor „leasing” și „închiriere de bunuri imobile” prevăzute la articolul 13 secțiunea B litera (b) din A șasea directivă, Curtea a definit închirierea de bunuri imobile, în sensul acestei dispoziții, ca fiind dreptul pe care proprietarul unui imobil îl acordă locatarului, în schimbul unei remunerații și pe o durată determinată, de a ocupa acest imobil și de a exclude orice altă persoană de la beneficiul unui astfel de drept (a se vedea în acest sens Hotărârea din 4 octombrie 2001, „Goed Wonen”, C-326/99, p. I-6831 , punctul 55, Hotărârea din 9 octombrie 2001, Mirror Group, C-409/98, Rec., p. I-7175 , punctul 31, și Hotărârea Cantor Fitzgerald International, C-108/99, Rec., p. I-7257 , punctul 21, precum și Hotărârile citate anterior Comisia/Irlanda, punctele 52-57, Sinclair Collis, punctul 25, Temco Europe, punctul 19, și Fonden Marselisborg Lystbådehavn, punctul 30). Potrivit jurisprudenței, termenii folosiți pentru a desemna scutirile vizate la articolul 13 din A șasea directivă, inclusiv noțiunile „leasing” și „închiriere de bunuri imobile”, sunt de strictă interpretare, dat fiind că aceste scutiri constituie derogări de la principiul general potrivit căruia TVA-ul este perceput pentru fiecare prestare de servicii efectuată cu titlu oneros de către o persoană impozabilă (a se vedea în special Hotărârea din 18 ianuarie 2001, Stockholm Lindöpark, C-150/99, Rec., p. I-493 , punctul 25, precum și Hotărârile citate anterior Comisia/Irlanda, punctele 52-55, Sinclair Collis, punctul 23, Temco Europe, punctul 17, și Fonden Marselisborg Lystbådehavn, punctul 29). În acțiunea principală, este cert că doamna Walderdorff a încheiat cu societatea de pescuit, în schimbul unei remunerații, un contract de concesiune a dreptului de a practica pescuitul pe mai multe luciuri de apă pe o durată de zece ani. Curtea s-a pronunțat deja în sensul că o suprafață imersă în tot sau în parte poate fi ea însăși calificată drept bun imobil, susceptibil de a face obiectul unei închirieri sau al unui leasing (a se vedea în acest sens Hotărârea Fonden Marselisborg Lystbådehavn, citată anterior, punctul 34, și Hotărârea din 7 septembrie 2006, Heger, C-166/05, Rec., p. I-7749 , punctul 20). După cum a subliniat în mod întemeiat avocatul general la punctul 23 din concluziile prezentate, trebuie ca toate elementele definiției noțiunilor de leasing și de închiriere de bunuri imobile, amintite la punctul 17 din prezenta hotărâre, să fie întrunite. Această apreciere este valabilă în special în privința elementului conform căruia leasingul sau închirierea unui bun imobil trebuie să confere dreptul de a ocupa bunul respectiv și de a exclude orice altă persoană de la beneficiul unui astfel de drept. Or, această situație nu se regăsește în acțiunea principală. Din decizia de trimitere rezultă că, în temeiul contractului încheiat între doamna Walderdorff și societatea de pescuit, societatea dispune numai de dreptul de a practica pescuitul pe luciurile de apă avute în vedere. Din dosarul înaintat Curții rezultă de asemenea că, în contractul de concesiune, doamna Walderdorff își rezervă dreptul de pescuit pe aceste luciuri de apă și dreptul de a permite zilnic unui invitat să pescuiască. Astfel, în temeiul contractului care face obiectul acțiunii principale, societatea de pescuit nu dispune de un drept de a exclude orice altă persoană de la beneficiul dreptului de a ocupa atât luciurile de apă aflate în proprietatea doamnei Walderdorff, cât și luciul de apă care aparține domeniului public pentru care doamna Walderdorff dispune de un drept de pescuit înscris în registrul cadastral. În consecință, trebuie să se constate, fără să fie necesară pronunțarea cu privire la aspectul dacă un contract de concesiune a dreptului de a practica pescuitul, precum cel din acțiunea principală, privește un bun imobil, că unul dintre elementele definiției noțiunilor comunitare de leasing și de închiriere de bunuri imobile, utilizate în cadrul sistemului comunitar al TVA-ului, lipsește în speță, din moment ce contractul de concesiune care face obiectul acțiunii principale nu conferă societății de pescuit dreptul de a ocupa bunul imobil vizat și de a exclude orice altă persoană de la beneficiul unui astfel de drept. Prin urmare, trebuie să se răspundă la întrebarea adresată că articolul 13 secțiunea B litera (b) din A șasea directivă trebuie interpretat în sensul că o concesionare cu titlu oneros a dreptului de a practica pescuitul, în temeiul unui contract de concesiune încheiat pe o durată de zece ani, de către proprietarul luciului de apă pentru care a fost acordat acest drept, precum și de către titularul dreptului de pescuit pe un luciu de apă care aparține domeniului public, nu constituie nici leasing, nici închiriere de bunuri imobile, în măsura în care această concesionare nu conferă dreptul de a ocupa bunul imobil vizat și de a exclude orice altă persoană de la beneficiul unui astfel de drept. Cu privire la cheltuielile de judecată Întrucât, în privința părților din acțiunea principală, procedura are caracterul unui incident survenit la instanța de trimitere, este de competența acesteia să se pronunțe cu privire la cheltuielile de judecată. Cheltuielile efectuate pentru a prezenta observații Curții, altele decât cele ale părților menționate, nu pot face obiectul unei rambursări. Pentru aceste motive, Curtea (Camera a treia) declară: Articolul 13 secțiunea B litera (b) din A șasea directivă 77/388/CEE a Consiliului din 17 mai 1977 privind armonizarea legislațiilor statelor membre referitoare la impozitele pe cifra de afaceri – sistemul comun al taxei pe valoarea adăugată: baza unitară de evaluare trebuie interpretat în sensul că o concesionare cu titlu oneros a dreptului de a practica pescuitul, în temeiul unui contract de concesiune încheiat pe o durată de zece ani, de către proprietarul luciului de apă pentru care a fost acordat acest drept, precum și de către titularul dreptului de pescuit pe un luciu de apă care aparține domeniului public, nu constituie nici leasing, nici închiriere de bunuri imobile, în măsura în care această concesionare nu conferă dreptul de a ocupa bunul imobil vizat și de a exclude orice altă persoană de la beneficiul unui astfel de drept. Semnături ( *1 ) Limba de procedură: germana.

62002CJ0039

cs

Žádost o rozhodnutí o předběžné otázce se týká výkladu článků 21, 25 a 27 Úmluvy ze dne 27. září 1968 o soudní příslušnosti a o výkonu soudních rozhodnutí v občanských a obchodních věcech (Úř. věst. 1972, L 299, s. 32), ve znění Úmluvy ze dne 9. října 1978 o přistoupení Dánského království, Irska a Spojeného království Velké Británie a Severního Irska (Úř. věst. L 304, s. 1, a pozměněné znění s. 77, dále jen „Bruselská úmluva“). Tato žádost byla předložena v rámci sporu mezi společností Mærsk Olie & Gas A/S (dále jen „Mærsk“) a veřejnou obchodní společností M. de Haan a W. de Boer (dále jen „rejdaři“), jehož předmětem je žaloba na náhradu škody údajně způsobené na potrubích položených v Severním moři traulerem náležejícím rejdařům. Právní rámec Mezinárodní úmluva z roku 1957 o omezení odpovědnosti vlastníků námořních plavidel Článek 1 odst. 1 Mezinárodní úmluvy o omezení odpovědnosti vlastníků námořních plavidel ze dne 10. října 1957 (International Transport Treaties, příloha 1-10, leden 1986, s. 81, dále jen „úmluva z roku 1957“) stanoví možnost vlastníka plavidla omezit svou odpovědnost na určenou částku pro některý z důvodů, které tento článek vyjmenovává, ledaže událost, která způsobila vznik pohledávky, byla způsobena vlastním zaviněním vlastníka. Mezi vyjmenovanými důvody je uvedena pod písmenem b) hmotná škoda způsobená jednáním, nedbalostí nebo zaviněním jakékoli osoby nacházející se na palubě plavidla a vztahující se na její navigaci. Podle čl. 3 odst. 1 této úmluvy je částka omezení odpovědnosti vypočítána podle nosnosti plavidla a liší se podle povahy způsobené škody. Pokud tedy škodná událost způsobila pouze hmotnou újmu, částka, na kterou vlastník plavidla může omezit svou odpovědnost, odpovídá 1 000 „francs Poincaré“ za tunu nosnosti plavidla. Jestliže souhrn pohledávek vzniklých ze stejné škodné události překročí hranici odpovědnosti takto definovanou, čl. 2 odst. 2 a 3 uvedené úmluvy stanoví, že může být vytvořen fond odpovídající tomuto omezení, který je určen výhradně na vyrovnání pohledávek, u kterých lze omezení odpovědnosti namítat. Tento fond je rozdělen podle čl. 3 odst. 2 „mezi věřitele, úměrně výši jejich uznaných pohledávek“. Podle čl. 1 odst. 7 úmluvy z roku 1957 „skutečnost domáhání se omezení odpovědnosti neznamená uznání této odpovědnosti“. (neoficiální překlad) Článek 4 této úmluvy stanoví: „ […] pravidla o zřízení a rozdělení případného fondu a všechna pravidla řízení jsou stanovena vnitrostátním právem státu, ve kterém je fond zřízen.“ (neoficiální překlad) Ze spisu vyplývá, že Nizozemské království bylo v rozhodné době úmluvou z roku 1957 vázáno. Bruselská úmluva Z preambule Bruselské úmluvy vyplývá, že jejím cílem je usnadnit vzájemné uznávání a výkon soudních rozhodnutí v souladu s článkem 293 ES a posílit v rámci Společenství právní ochranu osob v něm trvale usazených. Uvedená preambule rovněž stanoví, že za tímto účelem je nezbytné stanovit mezinárodní pravomoc soudů smluvních států. Článek 2 Bruselské úmluvy upravuje obecné pravidlo, podle kterého jsou příslušné soudy státu, ve kterém má žalovaný své trvalé bydliště (sídlo). Článek 5 uvedené úmluvy nicméně stanoví, že „ve věcech týkajících se protiprávního jednání či jednání, které je postaveno na roveň protiprávnímu jednání [deliktní či kvazideliktní odpovědnost],“ může žalovaný být žalován „u soudu, v jehož obvodu se nachází místo, kde k protiprávnímu jednání došlo“. (neoficiální překlad) Článek 6a této úmluvy doplňuje: „Pokud je podle této úmluvy soud jednoho ze smluvních států příslušný k projednávání žalob na určení odpovědnosti z důvodu užívání nebo provozování plavidla, tento soud nebo jakýkoli jiný soud jej nahrazující v rámci vnitrostátního práva tohoto státu projedná také žaloby o omezení této odpovědnosti.“ (neoficiální překlad) Bruselská úmluva mimoto směřuje k předcházení rozporným rozhodnutím. Její článek 21, vztahující se k překážce věci zahájené, tak stanoví: „Jsou-li u soudů různých smluvních států podány žaloby mající stejný skutkový a právní základ a předmět a týkající se stejných účastníků řízení, každý soud odlišný od soudu, u kterého bylo řízení zahájeno nejdříve, se z moci úřední vzdá příslušnosti ve prospěch soudu, u kterého bylo řízení zahájeno nejdříve. Soud, který se musí vzdát příslušnosti, může řízení přerušit, je-li příslušnost jiného soudu popírána.“ (neoficiální překlad) Kromě toho článek 22 této úmluvy stanoví: „Jsou-li u soudů různých smluvních států podány žaloby, které navzájem souvisejí a probíhají na prvním stupni, může soud, u něhož byla žaloba podána později, řízení přerušit. Tento soud může také na návrh jednoho účastníka řízení prohlásit, že není příslušný, jestliže je spojení těchto řízení podle jeho právních předpisů přípustné a soud, u něhož byla žaloba podána dříve, je příslušný pro obě žaloby. Ve smyslu tohoto článku žaloby navzájem souvisejí, pokud je mezi nimi dán tak úzký vztah, že je společné projednání a rozhodnutí vhodné k tomu, aby se zabránilo možnosti dojít v oddělených řízeních k protichůdným soudním rozhodnutím.“ (neoficiální překlad) Ve věci uznání stanoví článek 25 uvedené úmluvy: „Pro účely této úmluvy se ,rozhodnutím‘ rozumí každé rozhodnutí vydané soudem smluvního státu bez ohledu na to, je-li označeno jako rozsudek, usnesení nebo příkaz k výkonu rozhodnutí včetně úředně vydaného usnesení o nákladech řízení.“ (neoficiální překlad) Článek 26 první pododstavec Bruselské úmluvy stanoví, že: „Rozhodnutí vydané ve smluvním státě bude v ostatních smluvních státech uznáno, aniž by k tomu byla potřeba zvláštního řízení“. (neoficiální překlad) Nicméně podle článku 27: „Rozhodnutí nebude uznáno […] 2. v případě rozsudku pro zmeškání, jestliže návrh na zahájení řízení nebyl žalovanému oznámen či doručen řádně a v dostatečném předstihu, umožňujícím mu zajištění obrany; […]“ (neoficiální překlad) Článek IV protokolu přiloženého k Bruselské úmluvě uvádí: „Soudní a mimosoudní písemnosti […], které mají být doručeny nebo oznámeny osobám na území jiného smluvního státu, budou předány v souladu s postupy stanovenými v úmluvách a dohodách uzavřených mezi smluvními státy. […]“ (neoficiální překlad) Spor v původním řízení a předběžné otázky V květnu 1985 Mærsk položila ropovod a plynovod v Severním moři. Během měsíce června 1985 trauler náležející rejdařům prováděl lov ryb v oblasti, ve které se nacházela tato potrubí. Mærsk konstatovala, že tato potrubí byla poškozena. Dopisem ze dne 3. července 1985 Mærsk sdělila rejdařům, že je považuje za odpovědné za tuto škodu, jejíž náhrada byla vyčíslena na 1 700 019 USD a 51 961,58 GPB. Dne 23. dubna 1987 podali rejdaři u Arrondissementsrechtbank Groningen (Nizozemsko), místa registrace jejich plavidla, návrh na omezení jejich odpovědnosti. Dne 27. května 1987 tento soud vydal usnesení, kterým určil prozatímně toto omezení na 52 417,40 NLG a nařídil rejdařům složit tuto částku zvýšenou o 10 000 NLG na pokrytí nákladů řízení. Faxem ze dne 5. června 1987 advokáti rejdařů informovali Mærsk o tomto rozhodnutí. Dne 20. června 1987 podala Mærsk žalobu na náhradu škody proti rejdařům u Vestre Landsret (Dánsko). Dne 24. června téhož roku podala Mærsk odvolání u Gerechtshof Leeuwarden (Nizozemsko) proti rozhodnutí Arrondissementsrechtbank Groningen, kterým namítala jeho nepříslušnost. Dne 6. ledna 1988 odvolací soud potvrdil rozhodnutí vydané v prvním stupni s tím, že odkázal zejména na články 2 a 6a Bruselské úmluvy. Mærsk nepodala dovolání. Doporučeným dopisem ze dne 1. února 1988 likvidátor doručil advokátovi Mærsk usnesení soudu o zřízení fondu omezujícího odpovědnost a dopisem ze dne 25. dubna vyzval Mærsk, aby předložila svou pohledávku. Mærsk na tuto výzvu nereagovala, rozhodla se však pokračovat v řízení před dánským soudem. Jelikož poškození nepředložili pohledávky, byla částka složená u nizozemského soudu rejdařům v prosinci 1988 vrácena. Rozhodnutím ze dne 27. dubna 1988 Vestre Landsret shledal, že rozhodnutí nizozemských soudů ze dne 27. května 1987 a dne 6. ledna 1988 musejí být považována za rozhodnutí soudu ve smyslu článku 25 Bruselské úmluvy, jelikož Mærsk měla možnost se během řízení hájit. Jelikož měl Vestre Landsret za to, že řízení zahájená v Nizozemsku a Dánsku se týkají stejných účastníků řízení, téhož předmětu a téhož skutkového a právního základu, aniž by toto zjištění mohlo být vyvráceno skutečností, že Mærsk neuplatnila své zájmy v rámci řízení o omezení odpovědnosti, rozhodl, že podmínky, kterým je podřízena překážka věci zahájené podle článku 21 Bruselské úmluvy, byly splněny. S ohledem na to, že řízení bylo zahájeno nejdříve v Nizozemsku (dne 23. dubna 1987) a s ohledem na konstatování Arrondissementsrechtbank Groningen, potvrzené v řízení o odvolání, že byl pro vydání rozhodnutí příslušný, se Vestre Landsret vzdal příslušnosti podle článku 21 druhého pododstavce Bruselské úmluvy ve prospěch nizozemského soudu. Mærsk podala odvolání u Højesteret. Vzhledem k tomu, že věc se týká otázek výkladu článků 21, 25 a 27 Bruselské úmluvy, předkládající soud se rozhodl přerušit řízení a položit Soudnímu dvoru následující předběžné otázky: „1) Spadá řízení směřující ke zřízení fondu omezujícího odpovědnost na návrh rejdaře [podle úmluvy z roku 1957] pod článek 21 [Bruselské] úmluvy, pokud návrh jmenovitě označuje toho, kdo by mohl být dotčen jako případný poškozený? 2) Je rozhodnutí nařizující zřízení fondu omezujícího odpovědnost podle pravidel nizozemského řízení platných v roce 1986 rozhodnutím soudu ve smyslu článku 25 výše uvedené úmluvy? 3) Může být dnes fond omezující odpovědnost, který byl zřízen dne 27. května 1987 nizozemským soudem podle nizozemských pravidel platných v rozhodné době, aniž by dotyčnému věřiteli byl doručen návrh na zahájení řízení, předmětem odmítnutí uznání v jiném členském státu na základě článku 27 [bodu 2] výše uvedené úmluvy? 4) V případě kladné odpovědi na třetí otázku: může být dotčenému věřiteli odepřeno jeho právo podle článku 27 (bodu 2) z důvodu, že v členském státu, který zřídil fond, předložil nadřízenému soudu otázku příslušnosti, aniž by namítal nedostatek doručení návrhu?“ K první otázce Svou první otázkou se předkládající soud v zásadě snaží zjistit, zda jednak návrh podaný u soudu smluvního státu vlastníkem plavidla směřující ke zřízení fondu omezujícího odpovědnost, který označuje případného poškozeného, a jednak žaloba na náhradu škody podaná u soudu jiného smluvního státu tímto poškozeným proti vlastníkovi plavidla představují žaloby týkající se téhož předmětu a skutkového a právního základu podané stejnými účastníky ve smyslu článku 21 Bruselské úmluvy. Úvodem je třeba připomenout, že článek 21 Bruselské úmluvy, společně s článkem 22, vztahujícím se na související žaloby, se nacházejí v oddílu 8 hlavy II této úmluvy, která směřuje v zájmu řádné správy soudnictví v rámci Společenství k zamezení souběžných řízení před soudy různých smluvních států a zamezení rozporů v rozhodnutích, které z nich mohou vyplynout. Cílem této úpravy tedy je v co největším možném rozsahu vyloučit od počátku situaci, která je upravena v článku 27 bodě 3 uvedené úmluvy, a to neuznání rozhodnutí z důvodu jeho neslučitelnosti s rozhodnutím vydaným mezi stejnými účastníky řízení ve státu, v němž je uznání požadováno (viz rozsudky ze dne 8. prosince 1987, Gubisch Maschinenfabrik, 144/86, Recueil, s. 4861, bod 8, a ze dne 9. prosince 2003, Gasser, C-116/02, dosud nezveřejněn ve Sbírce rozhodnutí, bod 41). Z toho vyplývá, že za účelem dosažení těchto cílů musí být článek 21 předmětem širokého výkladu zahrnujícího v zásadě všechny situace překážky věci zahájené před soudy smluvních států, nezávisle na trvalém bydlišti (sídle) účastníků řízení (rozsudky ze dne 27. června 1991, Overseas Union Insurance a další, C-351/89, Recueil, s. I -3317, bod 16, a Gasser, výše uvedený, bod 41). V tomto případě je nesporné, že cílem řízení směřujícího ke zřízení fondu omezujícího odpovědnost, které probíhá před nizozemským soudem, je povolit vlastníkovi plavidla, jehož odpovědnost může být založena z některých z důvodů uvedených v čl. 1 odst. 1 úmluvy z roku 1957, omezit jeho odpovědnost na částku vypočítanou v souladu s článkem 3 této úmluvy tak, že věřitelé nemohou za stejnou škodnou událost požadovat po vlastníkovi plavidla jiné částky než ty, které jim mohou být přiznány v rámci tohoto řízení. Takový návrh směřující ke zřízení fondu omezujícího odpovědnost zajisté představuje žalobu ve smyslu článku 21 Bruselské úmluvy. Kromě toho je však třeba přezkoumat, zda má stejný skutkový a právní základ a předmět jako žaloba na náhradu škody podaná poškozeným proti vlastníkovi plavidla před soudem jiného smluvního státu a zda tyto žaloby byly podány stejnými účastníky řízení. Tyto tři kumulativní podmínky musejí být splněny, aby se jednalo o situaci překážky věci zahájené ve smyslu uvedeného článku 21. Předmětné žaloby však jednak zjevně nemají stejný předmět. Zatímco žaloba na náhradu škody směřuje k tomu, aby byla založena odpovědnost žalovaného, cílem návrhu na omezení odpovědnosti je získat pro případ, že odpovědnost je založena, její omezení na částku vypočtenou podle úmluvy z roku 1957, přičemž je nutno mít na zřeteli, že podle čl. 1 odst. 7 uvedené úmluvy „skutečnost domáhání se omezení odpovědnosti neznamená uznání této odpovědnosti“. Okolnosti, že v rámci řízení o zřízení fondu omezujícího odpovědnost jsou pohledávky předmětem ověření likvidátorem nebo ještě mohou být napadeny dlužníkem, nemohou tuto analýzu zpochybnit. Jak totiž Soudní dvůr již rozhodl, pro ověření, zda dvě žaloby mají stejný předmět podle článku 21 Bruselské úmluvy, je třeba vzít v úvahu, tak jak vyplývá ze znění tohoto článku, pouze vzájemné nároky žalobců v každém z těchto sporů, a nikoli prostředky obrany případně uplatněné žalovaným (rozsudek ze dne 8. května 2003, Gantner Electronic, C-111/01, Recueil, s. I- 4207, bod 26). Kromě toho předmětné žaloby též nemají stejný skutkový a právní základ ve smyslu článku 21 úmluvy. Jelikož „skutkový a právní základ“ zahrnuje skutečnosti a právní pravidla, která žalobci uvádějí jako základ žaloby (viz rozsudek ze dne 6. prosince 1994, Tatry, C-406/92, Recueil, s. I-5439, bod 39), je třeba konstatovat, že i za předpokladu, že skutečnosti, které se nacházejí na počátku obou řízení, jsou totožné, právní pravidlo, které tvoří základ každé z těchto žalob, je různé, jak konstatovala Mærsk, Komise a generální advokát v bodě 41 svého stanoviska. Žaloba na náhradu škody se totiž zakládá na právu mimosmluvní odpovědnosti, zatímco návrh směřující ke zřízení fondu omezujícího odpovědnost je založen na úmluvě z roku 1957 a nizozemských právních předpisech, které ji provádějí. Následkem toho, aniž by bylo nezbytné zkoumat třetí podmínku týkající se totožnosti účastníků řízení, je namístě dojít k závěru, že při nedostatku totožnosti předmětu a skutkového a právního základu neexistuje situace překážky věci zahájené ve smyslu článku 21 Bruselské úmluvy mezi řízením směřujícím ke zřízení fondu omezujícího odpovědnost vlastníka plavidla, které bylo zahájeno v původním řízení před nizozemským soudem, a žalobou na náhradu škody podanou u předkládajícího soudu. Tento závěr v zásadě nebrání, jak konstatovala vláda Spojeného království a generální advokát v bodě 45 svého stanoviska, použití článku 22 Bruselské úmluvy. Mezi dotčenými žalobami v původním řízení existuje totiž dostatečně úzký vztah, kvůli němuž mohou být považovány za související ve smyslu třetího pododstavce tohoto článku, takže soud odlišný od toho, který řízení zahájil nejdříve, může své řízení přerušit. V tomto případě však není namístě zkoumat podmínky použitelnosti článku 22 Bruselské úmluvy, ani zejména určit, který soud za tohoto předpokladu zahájil řízení jako první, jelikož z usnesení předkládajícího soudu vyplývá, že řízení před Arrondissementsrechtbank Groningen je pravomocně skončené a že nepředložením pohledávek poškozených byla částka složená u tohoto soudu vrácena rejdařům v prosinci 1988. Za těchto podmínek již nadále neexistují „související žaloby“ ve smyslu článku 22 úmluvy. S ohledem na výše uvedené je namístě odpovědět na první otázku, že jednak návrh podaný u soudu smluvního státu vlastníkem plavidla směřující ke zřízení fondu omezujícího odpovědnost, který označuje případného poškozeného, a jednak žaloba na náhradu škody podaná u soudu jiného smluvního státu tímto poškozeným proti vlastníkovi plavidla, nevytvářejí situaci překážky věci zahájené ve smyslu článku 21 Bruselské úmluvy. Ke druhé otázce Svou druhou otázkou se předkládající soud táže, zda rozhodnutí nařízující zřízení fondu omezujícího odpovědnost, jakým je rozhodnutí v původním řízení, je rozhodnutím soudu ve smyslu článku 25 Bruselské úmluvy. V tomto ohledu je třeba připomenout, že podle článku 25 pojem „rozhodnutí“ ve smyslu uvedené úmluvy zahrnuje „každé rozhodnutí vydané soudem smluvního státu bez ohledu na jeho označení“. Jak již rozhodl Soudní dvůr (viz rozsudek ze dne 2. června 1994, Solo Kleinmotoren, C-414/92, Recueil, s. I-2237, bod 17), aby mohl být akt kvalifikován jako „rozhodnutí“ ve smyslu úmluvy, musí být vydán soudním orgánem smluvního státu, který rozhoduje z vlastní pravomoci o sporných věcech mezi účastníky řízení. Jak je připomenuto ve zprávě k Bruselské úmluvě (Úř. věst. 1979, C 59, s. 71, bod 184), článek 25 této úmluvy není omezen na rozhodnutí, kterými končí zcela, nebo částečně spor mezi účastníky řízení, ale týká se rovněž rozhodnutí v přípravném řízení a rozhodnutí, která nařizují předběžná či zajišťovací opatření. Následkem toho rozhodnutí, jakým je usnesení Arrondissementsrechtbank Groningen ze dne 27. května 1987, prozatímně určující částku, na kterou je odpovědnost vlastníka plavidla omezena, spadá pod článek 25 Bruselské úmluvy. Mærsk nicméně uplatňuje, že toto usnesení nepředstavuje rozhodnutí ve smyslu tohoto článku, jelikož bylo přijato na konci nesporného řízení. Tato námitka nemůže být připuštěna. I když je pravdou, že podle ustálené judikatury se úmluva týká především soudních rozhodnutí, která před okamžikem žádosti o jejich uznání nebo výkon v jiném státě než ve státě původu byla nebo mohla být v tomto státě původu, podle různých postupů, předmětem šetření ve sporném řízení (rozsudek ze dne 21. května 1980, Denilauler, 125/79, Recueil, s. 1553, bod 13), je nutno konstatovat, že i když usnesení nizozemského soudu bylo přijato na konci první nesporné fáze řízení, mohlo být předmětem kontradiktorní diskuze před tím, než byla položena otázka jeho uznání nebo výkonu podle této úmluvy (viz rovněž v tomto smyslu rozsudek ze dne 13. července 1995, Hengst Import, C-474/93, Recueil, s. I-2113, bod 14). Ze spisu tedy vyplývá, že takové usnesení nezpůsobuje účinky před tím, než je doručeno věřitelům, kteří mohou následně uplatnit svá práva před soudem, který jej vydal, tím že popřou právo dlužníka využít omezení odpovědnosti, jakož i částku tohoto omezení. Věřitelé mohou kromě toho podat odvolání proti tomuto usnesení, kterým popírají příslušnost soudu, který jej vydal – k čemuž mimo jiné došlo v původním řízení. S ohledem na výše uvedené je třeba odpovědět na druhou předběžnou otázku, že rozhodnutí nařizující zřízení fondu omezujícího odpovědnost, jakým je rozhodnutí v původním řízení, je rozhodnutím soudu ve smyslu článku 25 Bruselské úmluvy. Ke třetí a čtvrté otázce Třetí a čtvrtou otázkou, které je třeba zkoumat společně, se předkládající soud táže, zda rozhodnutí o zřízení fondu omezujícího odpovědnost, v případě nedostatku předchozího soudního doručení návrhu na zahájení řízení dotyčnému věřiteli, může být předmětem odmítnutí uznání v jiném smluvním státě podle článku 27 bodu 2 Bruselské úmluvy, včetně případu, kdy věřitel podal odvolání proti tomuto rozhodnutí, aby popřel příslušnost soudu, který jej vydal, aniž by však namítal nedostatek doručení návrhu na zahájení řízení. V tomto ohledu je třeba připomenout, že článek 27 úmluvy vyjmenovává podmínky, kterým je ve smluvním státě podřízeno uznání rozhodnutí vydaných v jiném smluvním státě. Podle bodu 2 uvedeného článku musí být uznání odmítnuto „v případě rozsudku pro zmeškání, jestliže návrh na zahájení řízení nebyl žalovanému řádně oznámen či doručen v dostatečném časovém předstihu umožňujícím mu zajištění obrany“. Toto ustanovení má podle ustálené judikatury za cíl zajistit, aby rozhodnutí nebylo podle úmluvy uznáno nebo vykonáno, jestliže žalovaný neměl možnost obrany před soudem původu (rozsudky ze dne 16. června 1981, Klomps, 166/80, Recueil, s. 1593, bod 9; ze dne 21. dubna 1993, Sonntag, C-172/91, Recueil, s. I-1963, bod 38, a Hengst Import, výše uvedený, bod 17). Z toho vyplývá, že neuznání rozhodnutí z důvodů uvedených v článku 27 bodě 2 Bruselské úmluvy je možné pouze tehdy, jestliže žalovaný se nedostavil během původního řízení. Tohoto ustanovení se nemůže žalovaný dovolávat, pokud byl seznámen se skutečnostmi sporu a bylo mu umožněno připravit si svoji obranu (rozsudek Sonntag, výše uvedený, bod 39). V tomto případě je třeba konstatovat, že Mærsk se nikdy nedostavila v řízení o zřízení fondu omezujícího odpovědnost. Mærsk sice podala odvolání proti usnesení ze dne 27. května 1987. Jak však generální advokát uvedl v bodě 60 svého stanoviska, opravný prostředek, který se týká pouze příslušnosti soudu, který vydal uvedené usnesení, není roven dostavení se žalovaného v řízení o omezení odpovědnosti rejdařů do určité hranice. Je tedy namístě shledat, že se jednalo o rozhodnutí pro zmeškání ve smyslu článku 27 bodu 2 úmluvy. Za těchto podmínek, v souladu s tímto posledním ustanovením, aby bylo možno uznat rozhodnutí o zřízení fondu omezujícího odpovědnost podle Bruselské úmluvy, musel být návrh na zahájení řízení doručen společnosti Maersk řádně a v dostatečném časovém předstihu. V tomto ohledu je třeba přihlédnout ke zvláštnostem řízení o zřízení fondu omezujícího odpovědnost, které podléhá nizozemskému právu, v rámci kterého usnesení prozatímně určující hranici odpovědnosti je nejdříve přijato předběžně soudem v rámci řízení bez účasti druhé strany, aby bylo následně předmětem kontradiktorní diskuze, tak jak bylo připomenuto v bodě 50 tohoto rozsudku. Takové usnesení musí být považováno za procesní úkon rovnocenný návrhu na zahájení řízení ve smyslu článku 27 bodu 2 uvedené úmluvy. Ze spisu vyplývá, že likvidátor určený Arrondissementsrechtbank Groningen jednak sdělil Mærsk doporučeným dopisem ze dne 1. února 1988 obsah usnesení ze dne 27. května 1987 a jednak že, podle údajů získaných od nizozemské vlády, takové doručení je řádné vzhledem k nizozemskému právu a Úmluvě o doručování soudních a mimosoudních písemností v cizině v občanských a obchodních věcech, podepsané v Haagu dne 15. listopadu 1965, která zavazovala Nizozemské království a Dánské království v rozhodné době původního řízení. Přísluší soudci dotyčného státu, ve kterém je uznání rozhodnutí navrhováno, aby posoudil, zda toto doručení bylo provedeno řádně a v dostatečném časovém předstihu, aby bylo žalovanému umožněno efektivně si připravit obranu, s ohledem na všechny okolnosti projednávaného případu (rozsudek Klomps, výše uvedený, bod 20, jakož i ze dne 11. června 1985, Debaecker a Plouvier, 49/84, Recueil, s. 1779, bod 31). S ohledem na výše uvedené je třeba odpovědět na třetí a čtvrtou otázku, že rozhodnutí o zřízení fondu omezujícího odpovědnost, aniž by dotyčnému věřiteli byl doručen návrh na zahájení řízení, a i pokud tento věřitel podal odvolání proti tomuto rozhodnutí, aby popřel příslušnost soudu, který jej vydal, nemůže být předmětem odmítnutí uznání v jiném smluvním státě podle článku 27 bodu 2 Bruselské úmluvy za podmínky, že bylo žalovanému oznámeno či doručeno řádně a v dostatečném časovém předstihu. K nákladům řízení Vzhledem k tomu, že řízení má, pokud jde o účastníky původního řízení, povahu incidenčního řízení vzhledem ke sporu před vnitrostátním soudem, je k rozhodnutí o nákladech řízení příslušný uvedený soud. Výdaje vzniklé předložením jiných vyjádření Soudnímu dvoru než vyjádření účastníků řízení se nenahrazují. Z těchto důvodů Soudní dvůr (třetí senát) rozhodl takto: 1) Návrh podaný u soudu smluvního státu vlastníkem plavidla směřující ke zřízení fondu omezujícího odpovědnost, ve kterém je označen případný poškozený, a žaloba na náhradu škody podaná u soudu jiného smluvního státu tímto poškozeným proti vlastníkovi plavidla nevytvářejí situaci překážky věci zahájené ve smyslu článku 21 Úmluvy o soudní příslušnosti a o výkonu soudních rozhodnutí v občanských a obchodních věcech, ve znění Úmluvy ze dne 9. října 1978 o přistoupení Dánského království, Irska a Spojeného království Velké Británie a Severního Irska. 2) Rozhodnutí nařizující zřízení fondu omezujícího odpovědnost, jakým je rozhodnutí v původním řízení, je rozhodnutím soudu ve smyslu článku 25 této úmluvy. 3) Rozhodnutí o zřízení fondu omezujícího odpovědnost, aniž by dotyčnému věřiteli byl doručen návrh na zahájení řízení, a i pokud tento věřitel podal odvolání proti tomuto rozhodnutí, aby popřel příslušnost soudu, který jej vydal, nemůže být předmětem odmítnutí uznání v jiném smluvním státě podle článku 27 bodu 2 uvedené úmluvy za podmínky, že bylo žalovanému oznámeno či doručeno řádně a v dostatečném časovém předstihu. Podpisy. – Jednací jazyk: dánština.

61993CJ0187

es

Motivación de la sentencia 1 Mediante recurso presentado en la Secretaría del Tribunal de Justicia el 21 de abril de 1993, el Parlamento Europeo solicitó, con arreglo al párrafo primero del artículo 173 del Tratado CEE, la anulación del Reglamento (CEE) nº 259/93 del Consejo, de 1 de febrero de 1993, relativo a la vigilancia y al control de los traslados de residuos en el interior, a la entrada y a la salida de la Comunidad Europea (DO L 30, p. 1; en lo sucesivo, "Reglamento nº 259/93"). 2 De los cuatro primeros considerandos del Reglamento impugnado resulta que éste fue adoptado para sustituir por un Reglamento la Directiva 84/631/CEE del Consejo, de 6 de diciembre de 1984, relativa al seguimiento y al control en la Comunidad de los traslados transfronterizos de residuos peligrosos (DO L 326, p.31; EE 15/05, p. 122), habida cuenta de los compromisos suscritos por la Comunidad en el marco del Convenio de Basilea, de 22 de marzo de 1989, sobre el control de los movimientos transfronterizos de desechos peligrosos y de su eliminación, aprobado en nombre de la Comunidad por la Decisión 93/88/CEE del Consejo, de 1 de febrero de 1993 (DO L 39, p. 1), del cuarto Convenio ACP-CEE, de 15 de diciembre de 1989, aprobado en nombre de la Comunidad mediante la Decisión 91/400/CECA, CEE del Consejo y de la Comisión, de 25 de febrero de 1991 (DO L 229, p. 1), y de la Decisión del Consejo de la Organización de Cooperación y Desarrollo Económico (OCDE), de 30 de marzo de 1992, sobre el control de los movimientos transfronterizos de residuos destinados a operaciones de valorización. 3 A tenor del apartado 1 de su artículo 1, el Reglamento nº 259/93 se aplicará a los traslados de residuos, tanto dentro de la Comunidad como a la entrada o salida de la misma, sin perjuicio de las excepciones establecidas en los apartados 2 y 3 de la misma disposición. 4 El Título II del Reglamento se refiere a los traslados de residuos entre Estados miembros y establece una distinción entre los residuos destinados a la eliminación (artículos 3 a 5, Capítulo A) y los destinados a la valorización (artículos 6 a 11, Capítulo B). Como indica el noveno considerando, dicho Título instaura un sistema de notificación previa de los traslados de residuos a las autoridades competentes para que éstas puedan estar debidamente informadas, en particular, del tipo, movimiento y eliminación o valorización de dichos residuos y adoptar todas las medidas necesarias para la protección de la salud humana y el medio ambiente, incluida la posibilidad de oponer objeciones razonadas al traslado. 5 En el caso de los residuos destinados a la eliminación, el traslado sólo podrá realizarse una vez haya recibido el notificante la autorización de la autoridad competente de destino (apartado 1 del artículo 5). Por otra parte, para aplicar los principios de proximidad, prioridad de valorización y autosuficiencia a nivel comunitario y nacional, con arreglo a lo dispuesto en la Directiva 75/442/CEE del Consejo, de 15 de julio de 1975, relativa a los residuos (DO L 194, p. 39; EE 15/01, p. 129), modificada por la Directiva 91/156/CEE, de 18 de marzo de 1991 (DO L 78, p. 32; en lo sucesivo, "Directiva 91/156"), los Estados miembros podrán, con arreglo a lo dispuesto en el Tratado, adoptar medidas de prohibición general o parcial o de oposición sistemática [décimo considerando e inciso i) de la letra a) del apartado 3 del artículo 4 del Reglamento nº 257/93]. En el caso de los residuos destinados a la valorización, los traslados podrán efectuarse si no se hubieren formulado objeciones dentro de determinado plazo (apartado 1 del artículo 8). 6 El Título III (artículo 13) del Reglamento nº 259/93 se refiere a los traslados de residuos en el interior de los Estados miembros. Con arreglo al quinto considerando, la vigilancia y el control de estos traslados constituyen una responsabilidad de los propios Estados miembros. No obstante, los sistemas nacionales que éstos establezcan deberán tener en cuenta la necesidad de garantizar la coherencia con el sistema comunitario establecido por el Reglamento nº 259/93 (apartado 2 del artículo 13). Los Estados miembros también podrán aplicar a nivel nacional el sistema establecido por el Reglamento para los traslados entre Estados miembros (apartado 4 del artículo 13). 7 Los Títulos IV, V y VI del Reglamento nº 259/93 establecen las normas aplicables, respectivamente, a la exportación de residuos fuera de la Comunidad, a la importación de residuos en la Comunidad y al tránsito de residuos procedentes del exterior de la Comunidad para su eliminación o valorización fuera de ésta. 8 Los Títulos IV y V establecen el principio de prohibición de todas las exportaciones o importaciones de residuos, ya sean destinados a su eliminación o a su valoración, salvo las exportaciones de residuos destinados a su eliminación realizadas hacia los países de la AELC que sean también parte del Convenio de Basilea, las exportaciones de residuos destinadas a su valorización y las importaciones de residuos efectuadas hacia o desde países que sean parte en el Convenio de Basilea o con los que la Comunidad, o la Comunidad y sus Estados miembros, hayan celebrado acuerdos o arreglos que se ajusten a determinados requisitos, y las exportaciones e importaciones de residuos destinadas a su valorización efectuadas hacia o desde países en los que se aplique la Decisión de la OCDE. Para estas exportaciones o importaciones se establece un sistema de notificación a las autoridades competentes de expedición o de destino, diferente según se trate de residuos destinados a su eliminación o a su valorización. 9 De los autos se deduce que el Reglamento nº 259/93 tiene origen en una propuesta de Reglamento (CEE) del Consejo relativo a la vigilancia y al control de los traslados de residuos en el interior, a la entrada y a la salida de la Comunidad, presentada por la Comisión el 10 de octubre de 1990 (DO C 289, p. 9). Dicha propuesta de la Comisión se hacía eco de la invitación que le había dirigido el Consejo en la Resolución de 7 de mayo de 1990 sobre la política en materia de residuos (DO C 122, p. 2), en la cual dicha Institución había considerado, en particular, que "los traslados de los residuos deberían quedar reducidos al mínimo necesario para hacer posible una eliminación sin riesgos para el medio ambiente y que deberían ser objeto de controles adecuados" (séptimo considerando). 10 A raíz del dictamen emitido el 12 de marzo de 1992 por el Parlamento Europeo (DO C 94, p. 276), consultado en un primer momento por el Consejo con arreglo a los artículos 100 A y 113 del Tratado CEE, que servían de base jurídica a la propuesta de la Comisión, ésta presentó, el 23 de marzo de 1992, una propuesta modificada (DO C 115, p. 4), que se basaba igualmente en los dos referidos artículos del Tratado. Por considerar posteriormente que el proyectado Reglamento debía basarse en el artículo 130 S del Tratado CEE, que establecía que, en materia de medio ambiente, el Consejo decide por unanimidad, a propuesta de la Comisión y previa consulta al Parlamento Europeo y al Comité Económico y Social, el Consejo, mediante escrito de 30 de noviembre de 1992, pidió al Parlamento Europeo "dictamen sobre el cambio de la base jurídica". Aunque el Parlamento Europeo, en dictamen emitido el 20 de enero de 1993 (DO C 42, p. 82), había manifestado su disconformidad con la pertinencia de la base jurídica elegida por el Consejo y había propuesto sustituirla por los artículos 100 A y 113 del Tratado, el Consejo adoptó, el 1 de febrero de 1993, el Reglamento impugnado, basándose en el artículo 130 S del Tratado. El Parlamento Europeo interpuso entonces el presente recurso de anulación. 11 Mediante auto de 22 de septiembre de 1993, el Presidente del Tribunal de Justicia admitió la intervención del Reino de España en apoyo de las pretensiones del Consejo. 12 En apoyo de su recurso, el Parlamento Europeo alega que los Títulos II y IV a VI del Reglamento controvertido tienen por finalidad y por objeto regular respectivamente la circulación de los residuos dentro de la Comunidad y el comercio exterior de los residuos entre la Comunidad y los países terceros y que el Reglamento debería, por consiguiente, basarse en los artículos 100 A y 133 del Tratado, incluso si responde también a exigencias de protección del medio ambiente. 13 El Consejo, apoyado por el Reino de España, estima que el Reglamento objeto de litigio tiene por finalidad contribuir a la protección del medio ambiente mediante la regulación de los traslados de residuos y que, por consiguiente, se inscribe solamente en el artículo 130 S del Tratado, incluso si, con carácter accesorio, tiene efectos sobre las condiciones de la competencia dentro de la Comunidad y sobre las condiciones de los intercambios con los países terceros. Sobre la admisibilidad 14 Con carácter preliminar, debe recordarse que, según reiterada jurisprudencia (véase, especialmente, la sentencia de 2 de marzo de 1994, Parlamento/Consejo, C-316/91, aún no publicada en la Recopilación, apartado 12), el Parlamento Europeo está legitimado para plantear ante el Tribunal de Justicia un recurso de anulación contra un acto del Consejo o de la Comisión, siempre y cuando dicho recurso sólo tenga por objeto la protección de sus prerrogativas y se fundamente únicamente en motivos referentes a la violación de éstas. 15 Aplicando dichos criterios, debe declararse la inadmisibilidad del recurso en la medida en que se fundamenta en la exclusión del artículo 113 del Tratado de la base jurídica del Reglamento impugnado. En efecto, en la época de la adopción de éste, el artículo 113 no establecía ninguna forma de participación del Parlamento Europeo en el proceso de elaboración de los actos previstos en dicho artículo, de modo que su exclusión de la base jurídica del Reglamento impugnado no podía vulnerar las prerrogativas del Parlamento. 16 Por el contrario, en la medida en que critica el hecho de que el Reglamento impugnado se base en el artículo 130 S del Tratado, y no en el artículo 100 A, el recurso tiene por objeto demostrar que se han violado las prerrogativas del Parlamento derivadas de la elección de la base jurídica y procede, por consiguiente, declarar su admisibilidad. En efecto, en la época en que se adoptó el Reglamento, el artículo 130 S del Tratado preveía solamente la consulta al Parlamento Europeo, mientras que el artículo 100 A del Tratado exigía la aplicación del procedimiento de cooperación con dicha Institución. Sobre la procedencia del recurso 17 Es jurisprudencia reiterada que, en el marco del sistema de competencias de la Comunidad, la elección de la base jurídica de un acto debe fundarse en elementos objetivos susceptibles de control jurisdiccional. Entre dichos elementos figuran, en especial, la finalidad y el contenido del acto (véase, la reciente sentencia de 17 de marzo de 1993, Comisión/Consejo, C-155/91, Rec. p. I-939, apartado 7). 18 Por lo que se refiere a la finalidad perseguida, resulta, en particular, de los considerandos sexto y noveno del Reglamento impugnado que el sistema establecido para la vigilancia y control de los traslados de residuos entre Estados miembros responde a la necesidad de preservar, proteger y mejorar la calidad del medio ambiente y que pretende permitir a las autoridades competentes adoptar todas las medidas necesarias para la protección de la salud humana y del medio ambiente. 19 Resulta, a continuación, de los considerandos séptimo y décimo del Reglamento impugnado que la organización de la vigilancia y del control de los traslados de residuos entre los Estados miembros se inscribe en el conjunto de medidas adoptadas por el Consejo en materia de gestión de residuos, como resultan, en particular, de la Directiva 91/156. Por otra parte, dicha Directiva establece a su vez que conviene reducir los movimientos de residuos y que con este fin los Estados miembros pueden adoptar las medidas necesarias en el marco de los planes de gestión que están obligados a establecer. 20 Ahora bien, como declaró el Tribunal de Justicia en su sentencia Comisión/Consejo, antes citada, apartados 10, 14 y 15, por su finalidad y su contenido, la Directiva 91/156 tiene por objeto asegurar la gestión de los residuos, tanto si son de origen industrial como doméstico, conforme a las exigencias de protección del medio ambiente y no puede ser considerada como dirigida a realizar la libre circulación dentro de la Comunidad, incluso si permite a los Estados miembros impedir los movimientos de residuos, destinados a ser valorizados o a ser eliminados, que no se ajusten a sus planes de gestión. 21 En cuanto al contenido del Reglamento impugnado, debe señalarse que éste establece los requisitos a los que están sometidos los traslados de residuos entre Estados miembros y los procedimientos que deben seguirse para autorizarlos. 22 Dichos requisitos y procedimientos fueron, en su conjunto, adoptados con el designio de garantizar la protección del medio ambiente y teniendo en cuenta objetivos que forman parte de la política de medio ambiente, como son los principios de proximidad, prioridad de valorización y autosuficiencia a nivel comunitario y nacional. En particular, permiten a los Estados miembros adoptar, para la aplicación de tales principios, medidas de prohibición general o parcial o de oposición sistemática, así como oponer objeciones a traslados de residuos que no se ajusten a las disposiciones de la Directiva 75/442, antes citada, modificada por la Directiva 91/156. 23 Por consiguiente, hay que concluir que el Reglamento objeto de litigio se sitúa en el marco de la política de medio ambiente perseguida por la Comunidad y que, al igual que la Directiva 91/156, no puede ser considerado como dirigido a ejecutar la libre circulación de los residuos dentro de la Comunidad. Estaba, pues, válidamente al alcance del Consejo la posibilidad de excluir el artículo 100 A del Tratado de la base jurídica del Reglamento y basarlo en el artículo 130 S del Tratado. 24 Esta conclusión no puede desvirtuarse por el hecho de que el Reglamento impugnado, al armonizar los requisitos en los que se efectúa la circulación de los residuos, surte efectos sobre ésta y, con ello, incide en el funcionamiento del mercado interior. 25 En efecto, es jurisprudencia reiterada (véase, en particular, la sentencia Comisión/Consejo, antes citada, apartado 19) que el solo hecho de que el establecimiento o el funcionamiento del mercado interior sea afectado no basta para que el artículo 100 A del Tratado sea aplicable y que la utilización de dicho artículo no se justifica cuando el acto que ha de adoptarse sólo tiene accesoriamente el efecto de armonizar las condiciones del mercado en el interior de la Comunidad. 26 Así ocurre en el presente caso. Como señaló el Abogado General en los apartados 44 y 45 de sus conclusiones, el objetivo del Reglamento impugnado no es definir las características que deben poseer los residuos para circular libremente en el mercado interior, sino proporcionar un sistema armonizado de procedimientos mediante los cuales pueda limitarse la circulación de los residuos para garantizar la protección del medio ambiente. 27 No cabe objetar a cuanto precede que el Reglamento objeto de litigio está destinado a sustituir y deroga la Directiva 84/631, antes citada, que, por su parte, estaba basada en el artículo 100 del Tratado en relación con el artículo 235. 28 El hecho de que el Reglamento impugnado sustituya a otro acto que se basaba en el artículo 100 del Tratado, relativo a la aproximación de las legislaciones de los Estados miembros que incidan directamente en el establecimiento o funcionamiento del mercado común, no implica necesariamente que este Reglamento haya de utilizar dicha disposición o el artículo 100 A que, introducido en el Tratado por el Acta Unica Europea, prevé la adopción de medidas relativas a la aproximación de las legislaciones de los Estados miembros que tengan por objeto el establecimiento y el funcionamiento del mercado interior (véase, en relación con el artículo 235 del Tratado, la sentencia de 25 de septiembre de 1988, Comisión/Consejo, 165/87, Rec. p. 5545, apartado 17). La determinación de la base jurídica de un acto debe, en efecto, realizarse teniendo en cuenta su finalidad y su contenido propios. 29 De todas las consideraciones que preceden resulta que el recurso debe ser desestimado en su totalidad. Decisión sobre las costas Costas 30 A tenor del apartado 2 del artículo 69 del Reglamento de Procedimiento, la parte que pierda el proceso será condenada en costas. Por haber sido desestimados los motivos formulados por el Parlamento Europeo, procede condenarle en costas. Con arreglo al apartado 4 del artículo 69 del mismo Reglamento, el Reino de España, parte coadyuvante, soportará sus propias costas. Parte dispositiva En virtud de todo lo expuesto, EL TRIBUNAL DE JUSTICIA decide: 1) Desestimar el recurso. 2) Condenar en costas al Parlamento Europeo. El Reino de España soportará sus propias costas.

61994TJ0148

fi

Tuomion perustelut Kanteen perustana olevat tosiseikat A Alustavat toteamukset 1 Käsiteltävänä olevassa kanteessa vaaditaan kumottavaksi eurooppalaisten teräspalkintuottajien välisiä sopimuksia ja yhdenmukaistettuja menettelytapoja koskeva, EHTY:n perustamissopimuksen 65 artiklan soveltamisesta 16 päivänä helmikuuta 1994 tehty komission päätös 94/215/EHTY (EYVL L 116, s. 1; jäljempänä riidanalainen päätös), jossa komissio on todennut 17 eurooppalaisen terästeollisuusyrityksen ja niiden yhden toimialajärjestön osallistuneen EHTY:n perustamissopimuksen 65 artiklan 1 kohdan vastaisesti eräisiin sopimuksiin, päätöksiin ja yhdenmukaistettuihin menettelytapoihin hintojen vahvistamiseksi, markkinoiden jakamiseksi ja teräspalkkien markkinoita yhteisön alueella koskevien luottamuksellisten tietojen vaihtamiseksi ja jolla komissio on määrännyt 14:lle tämän alan yritykselle sakkoja 1.7.1988-31.12.1990 tehdyistä kilpailusääntöjen rikkomisista. 2 Kantaja, aikaisemmalta nimeltään Stahlwerke Peine-Salzgitter AG (jota kutsutaan riidanalaisessa päätöksessä nimellä Peine-Salzgitter) kuuluu konserniin, jonka emoyhtiö on Preussag AG. Se on yksi Saksan tärkeimmistä teräksentuottajista ja sen konsolidoitu liikevaihto tilikautena 1989/1990 oli 3,225 miljardia Saksan markkaa (DEM). Vuonna 1990 sen teräspalkkien myynti yhteisön alueella oli 352 miljoonaa DEM eli 172 miljoonaa ecua. [- -] D Riidanalainen päätös 3 Riidanalainen päätös, joka saapui kantajalle 3.3.1994 Van Miertin 28.2.1994 päivätyn saatekirjeen (jäljempänä päätöksen saatekirje) mukana, sisältää seuraavan päätösosan: "1 artikla Seuraavat yritykset ovat tässä päätöksessä selostetuin tavoin osallistuneet kukin oman nimensä yhteydessä mainittuihin kilpailuvastaisiin menettelytapoihin, jotka ovat estäneet, rajoittaneet ja vääristäneet tavanomaista kilpailutilannetta yhteismarkkinoilla. Sakkojen määräämisen yhteydessä kilpailusääntöjen rikkomisen kestoaika on ilmaistu kuukausina, paitsi hintalisien yhtenäistämisen osalta, johon osallistuminen on osoitettu X-merkillä. [- -] Peine-Salzgitter a) Luottamuksellisten tietojen vaihto teräspalkkikomitean ja Walzstahl-Vereinigungin välityksellä (30) b) Hintojen vahvistaminen teräspalkkikomiteassa (30) c) Saksan markkinahintojen vahvistaminen (3) d) Italian markkinahintojen vahvistaminen (9) e) Tanskan markkinahintojen vahvistaminen (30) f) Markkinoiden jakaminen, Traverso-järjestelmä (3+3) g) Markkinoiden jakaminen, Ranska (3) h) Markkinoiden jakaminen, Saksa (6) i) Markkinoiden jakaminen, Italia (3) j) Lisähintojen yhtenäistäminen (x) [- -] 4 artikla Edellä 1 artiklassa selostetuista 30.6.1988 jälkeen tehdyistä (Aristrainin ja Ensidesan osalta 31.12.1989(2) jälkeen tehdyistä kilpailusääntöjen rikkomisista määrätään seuraavat sakot: [- -] Preussag AG 9 500 000 ecua [- -] [- -] 6 artikla Tämä päätös on osoitettu seuraaville: [- -] - Preussag Stahl AG [- -]" [- -] Toissijainen vaatimus riidanalaisen päätöksen 4 artiklan kumoamisesta tai ainakin sakon määrän alentamisesta [- -] B Väitteet kantajan tuottamuksen puuttumisesta ja siitä, että kielletyt käytännöt olisi välttämätöntä määritellä sakkojen määräämisen sijasta [- -] Ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen arviointi asiasta 4 Ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin on jo todennut, ettei komission väitettyä osallisuutta kilpailusääntöjen rikkomisiin, joihin kantajan on katsottu osallistuneen, ole mitenkään todistettu tässä asiassa (ks. edellä D-jakso). Ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin on samoin todennut, ettei kantaja ole voinut olla tietämätön kysymyksessä olevien menettelytapojen laittomuudesta ainakaan 30.6.1988 jälkeen ja ettei komissio ole laittomalla tavalla "yhdenmukaistanut" EHTY:n perustamissopimusta EY:n perustamissopimuksen kanssa. Myöskään mikään komission eri lausunnoissa, päätöksissä, kommenteissa tai aikaisemmissa kertomuksissa sanottu ei ole voinut antaa kantajalle aihetta päätellä, että mikään sen menettelytavoista olisi ollut laillinen. Kantajan vilpitöntä mieltä ja tuottamuksen puuttumista koskevat perustelut on sen vuoksi tältä osin hylättävä. 5 Väitettä, jonka mukaan sakon määrääminen ei komission aikaisempi hallintokäytäntö huomioon ottaen ollut kantajan odotettavissa, ei myöskään voida hyväksyä. Useat komission päätökset ovat aikaisemmin johtaneet sakkoihin [ks. Korkean viranomaisen viidennessätoista yleiskertomuksessa, 1966, s. 185 (221 kohta) selostetut päätökset; sopimuksia ja yhdenmukaistettuja menettelytapoja Saksan romumarkkinoilla koskeva EHTY:n perustamissopimuksen 65 artiklan mukaisessa menettelyssä 21 päivänä tammikuuta 1970 tehty komission päätös 70/118/EHTY (EYVL L 29, s. 30); erikoisteräksiä koskevat 27.3.1980 tehdyt päätökset C(80) 236 lopullinen/1, 2 ja 3, julkaistu lyhennettyinä Kymmenennessä kilpailupolitiikkaa koskevassa kertomuksessa, 109 ja 110 kohta, sekä edellä mainittu Ruostumaton teräs -päätös]. Toisaalta, vaikka ennen tiettyä päätöstä olisi mahdollisesti ollut samankaltaisia asioita, joissa komissio ei ole katsonut sakon määräämistä aiheelliseksi, tämä ei missään tapauksessa poista sille perustamissopimuksen 65 artiklan 5 kohdassa nimenomaisesti annettua toimivaltaa seuraamusten määräämiseen tämän päätöksen yhteydessä (ks. vastaavasti EY:n perustamissopimuksen soveltamisalalla yhdistetyt asiat 32/78 ja 36/78-82/78, BMW Belgium ym. v. komissio, tuomio 12.7.1979, Kok. 1979, s. 2435, 53 kohta). 6 Väite, jonka mukaan muun muassa perustamissopimuksen 60 artiklassa olevien hintaa koskevien sääntöjen ja markkinatodellisuuden välillä olisi ristiriitaa, on myös hylättävä edellä 280-285 kohdassa(3) selostetuista syistä. 7 Väite, jonka mukaan komission olisi sakkojen määräämisen sijasta pitänyt perustamissopimuksen 60 artiklan 1 kohdan toisen alakohdan mukaisesti määritellä kielletyt menettelytavat, ei saa mitään tukea edellä mainitussa asiassa Alankomaat vastaan korkea viranomainen 21.3.1955 annetusta tuomiosta. Perustamissopimuksen 60 artiklan mukaisella toimivallalla tällaisen määritelmän vahvistamiseen ei nimittäin ole mitään yhteyttä perustamissopimuksen 65 artiklassa tarkoitettuja kilpailunvastaisia sopimuksia ja yhdenmukaistettuja menettelytapoja koskevan kiellon kanssa. 8 Väitteet, joiden mukaan kantajalta on puuttunut tuottamus ja kielletyt menettelytavat olisi pitänyt määritellä sakon määräämisen sijasta, on sen vuoksi hylättävä. C Sakon määrän suhteettomuus [- -] - Kantajan ja terästeollisuusalan taloudellinen tilanne 9 Kantajan väite, joka perustuu sen voittojen vähäisyyteen muiden yritysten voittoihin verrattuna, mikä kantajan mukaan ilmenee riidanalaisen päätöksen 301 perustelukappaleessa (alaviite 1) ilmaistuista luvuista, on asiaan vaikuttamaton. Eri yritysten sakkoja ei nimittäin ole laskettu niiden voittojen vaan niiden liikevaihdon perusteella, kuten perustamissopimuksen 65 artiklan 5 kohdassa määrätään. 10 Komissio on sitä paitsi soveltanut tätä perustetta perustamissopimuksen 65 artiklan 5 kohdan mukaisesti jokaiseen yritykseen ja siten ottanut riittävästi huomioon kunkin yrityksen suhteellisen taloudellisen merkityksen teräspalkkien yhteismarkkinoilla eli ainoilla markkinoilla, joita kilpailusääntöjen rikkomiset koskevat. Kantajan viittaus omaan vähäiseen merkitykseensä raakateräksen markkinoilla on tässä yhteydessä asiaan vaikuttamaton. Sama koskee Van Miertin Euroopan parlamentille antamaa julkilausumaa. [- -] 11 Komissio on menetellyt laillisesti jättäessään ottamatta huomioon, ettei kantaja voi Saksan verolainsäädännöstä esittämänsä selvityksen mukaan vähentää sakkoa veronalaisista tuloistaan. Jäsenvaltion verolainsäädäntö ei voi olla yhteisön kilpailuoikeuden rikkomisesta määrättävän sakon vahvistamiseen vaikuttava peruste. 12 Väitteistä, joiden mukaan terästeollisuudella oli sopeutumisvaikeuksia kriisitilamääräysten voimassaolon lakatessa, ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin on jo todennut, että yritykset ovat viimeistään syyskuussa 1985 tienneet sen, että niihin oli alettu soveltaa siirtymävaiheen järjestelyjä. Komissio on sen lisäksi päättänyt erilaisista siirtymävaiheen toimenpiteistä, muun muassa päätöksellä N:o 2448/88 toteutetusta valvontajärjestelmästä. 13 Kantajan ja terästeollisuusalan taloudelliseen tilanteeseen perustuvat väitteet on sen vuoksi hylättävä. [- -] - Ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen täyden harkintavaltansa nojalla tekemä ratkaisu 14 On syytä muistuttaa, että ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin on jo kumonnut riidanalaisen päätöksen 1 artiklan siltä osin kuin siinä on todettu kantajan osallistuneen Saksan markkinoiden hintojen vahvistamisesta tehtyyn sopimukseen (ks. edellä 410-413 kohta). Komission tästä kilpailusääntöjen rikkomisesta määräämä sakko on arvioitu 90 300 ecuksi. 15 Edellä 509 kohdassa(4) esitetyistä syistä on lisäksi poistettava Tanskan markkinoiden hintojen vahvistamista koskevasta rikkomisesta määrätyn sakon laskemisperusteista 1.7.1988 ja 31.12.1988 välinen aika, minkä vuoksi sakkoa on kantajan osalta alennettava komission käyttämän laskentatavan mukaisesti 17 200 eculla. 16 Edellä 687-693 kohdassa(5) esitetyistä syistä ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin katsoo lopuksi, että hintojen vahvistamista koskevista sopimuksista ja yhdenmukaistetuista menettelytavoista määrätyn sakon kokonaismäärää on alennettava 15 prosentilla, koska komissio on jossain määrin yliarvioinut todettujen kilpailusääntöjen rikkomisten kilpailunvastaisia vaikutuksia. Ottaen huomioon jo mainitut vähennykset Saksan ja Tanskan markkinoita koskevien hintasopimusten osalta tämän vähennyksen määrä on komission käyttämän laskentatavan mukaan 811 410 ecua. 17 Komission laskentatapaa noudattaen kantajalle määrättyä sakkoa olisi siten alennettava 918 910 eculla. 18 Kun ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin vahvistaa sakon määrän täyttä harkintavaltaansa käyttäen, kyseessä ei ole täsmällinen aritmeettinen laskutoimitus. Ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin ei myöskään ole sidottu komission laskutoimituksiin, vaan sen on suoritettava oma arviointinsa ottaen huomioon kaikki asiaan liittyvät seikat. 19 Ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin katsoo, että komission sakkojen tason vahvistamisessa noudattamat yleiset lähtökohdat (edellä 629 kohta)(6) ovat asiassa ilmenneiden seikkojen perusteella asianmukaiset. Perustamissopimuksen 65 artiklan 1 kohdassa nimenomaisesti kiellettyä hintojen vahvistamista ja markkinoiden jakamista on nimittäin pidettävä erityisen vakavina kilpailusääntöjen rikkomisina, koska ne vaikuttavat suoraan kyseisillä markkinoilla vallitsevan kilpailun olennaisiin parametreihin. Myös luottamuksellisten tietojen vaihtojärjestelmillä, joihin kantajan on katsottu osallistuneen, on ollut markkinoiden jakamiseen vakiintuneen kaupankäynnin mukaisesti rinnastettava tarkoitus. Kaikki nämä sakkoa vahvistettaessa huomioon otetut kilpailusääntöjen rikkomiset on tehty kriisimääräysten voimassaolon päätyttyä ja yritysten saatua aikaisemmin asianmukaiset varoitukset. Kuten ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin on todennut, kysymyksessä olevien sopimusten ja yhdenmukaistettujen menettelytapojen yleinen tarkoitus on ollut estää tai vääristää nimenomaan paluuta tavanomaiseen kilpailuun, joka oli olennaista kriisimääräysten voimassaolon päättymiselle. Yritykset ovat lisäksi olleet tietoisia menettelynsä laittomuudesta ja tietoisesti salanneet sen komissiolta. 20 Ottaen huomioon kaikki edellä esitetyt seikat ja sen, että tietyistä euron käyttöön ottamiseen liittyvistä säännöksistä 17 päivänä kesäkuuta 1997 annettu neuvoston asetus (EY) N:o 1103/97 (EYVL L 162, s. 1) on tullut voimaan 1.1.1999, sakon määrä on vahvistettava 8 600 000 euroksi. Päätökset oikeudenkäyntikuluista [- -] Päätöksen päätösosa Näillä perusteilla YHTEISÖJEN ENSIMMÄISEN OIKEUSASTEEN TUOMIOISTUIN (laajennettu toinen jaosto) on antanut seuraavan tuomiolauselman: 1) Eurooppalaisten teräspalkintuottajien välisiä sopimuksia ja yhdenmukaistettuja menettelytapoja koskevan, EHTY:n perustamissopimuksen 65 artiklan soveltamisesta 16 päivänä helmikuuta 1994 tehdyn komission päätöksen 94/215/EHTY 1 artikla kumotaan siltä osin kuin siinä on katsottu kantajan osallistuneen kolmen kuukauden ajan Saksan markkinahintojen vahvistamisesta tehtyyn sopimukseen. 2) Päätöksen 94/215/EHTY 4 artiklassa kantajalle määrätyn sakon määrä vahvistetaan 8 600 000 euroksi. 3) Kanne hylätään muilta osin. 4) Kantaja vastaa omista oikeudenkäyntikuluistaan, ja se velvoitetaan korvaamaan neljä viidesosaa vastaajan oikeudenkäyntikuluista. Vastaaja vastaa yhdestä viidesosasta omia oikeudenkäyntikulujaan. (1) - Tämän tuomion perustelujen kohdat ovat suureksi osaksi täysin tai lähes täysin samanlaiset kuin asiassa T-141/94, Thyssen v. komissio, 11.3.1999 annetun tuomion (Kok. 1999, s. II-347) perustelujen kohdat, lukuun ottamatta mainitun tuomion 74-91, 373-378, 566-574 ja 614-625 kohtaa, joita vastaavia kohtia tähän tuomioon ei sisälly. Myöskään eräillä kansallisilla markkinoilla tehdyt perustamissopimuksen 65 artiklan 1 kohdan rikkomiset, joihin kantajan on katsottu osallistuneen, eivät ole samoja, joihin asian Thyssen v. komissio kantajan on katsottu osallistuneen. Nyt käsiteltävässä asiassa riidanalaisen päätöksen 1 artiklan osittainen kumoaminen perustuu pääasiallisesti siihen, ettei kantajan ole todistettu osallistuneen tämän tuomion tuomiolauselman 1 kohdassa tarkoitettuun kilpailusääntöjen rikkomiseen. (2) - Riidanalaisen päätöksen ranskan- ja espanjankielisissä versioissa on tämä päivämäärä. Saksan- ja englanninkielisissä versioissa on päivämäärä 31.12.1988. (3) - Ks. asia Thyssen v. komissio, tuomion 310-316 kohta. (4) - Ks. asia Thyssen v. komissio, tuomion 451 kohta. (5) - Ks. asia Thyssen v. komissio, tuomion 640-646 kohta. (6) - Ks. asia Thyssen v. komissio, tuomion 577 kohta.

62002CJ0161

en

By application lodged at the Court Registry on 30 April 2002, the Commission of the European Communities brought an action under Article 226 EC for a declaration that, by failing to communicate measures transposing into national law the provisions of Directive 1999/94/EC of the European Parliament and of the Council of 13 December 1999 relating to the availability of consumer information on fuel economy and CO emissions in respect of the marketing of new passenger cars (OJ 2000 L 12, p. 16; the Directive) or, at any rate, by not informing it fully thereof, the French Republic has failed to fulfil its obligations under the Directive. The purpose of the Directive is to ensure that information relating to the fuel economy and CO emissions of new passenger cars offered for sale or lease in the Community is made available to consumers in order to enable them to make an informed choice. Article 12 of the Directive provides: 1. Member States shall bring into force the laws, regulations and administrative provisions necessary to comply with this Directive by 18 January 2001. They shall forthwith inform the Commission thereof. ... 2. Member States shall communicate to the Commission the text of the main provisions of national law which they adopt in the field covered by this Directive. Having obtained no information from the French Republic with regard to the provisions adopted to comply with the Directive, on 6 April 2001 the Commission sent that Member State a letter of formal notice requesting it to submit its observations. Since the Commission received no reply to that letter, on 26 July 2001 it issued a reasoned opinion calling on the French Republic to comply with its obligations under Article 12 of the Directive within two months. In their reply dated 2 October 2001, the French authorities produced to the Commission the draft of a decree designed to transpose the Directive into national law. Since the Commission considered that the French Republic had not fulfilled its obligations under the Directive, it brought the present action. The French Government admits that it has not implemented the Directive. It states that the draft decree referred to in paragraph 5 of this judgment was amended in response to an initial opinion from the Conseil d'État (Council of State, France), and that a draft of the decree and a draft implementing order should soon be ready for submission to the Conseil d'État following consultation with the car industry, so that those measures could be promulgated in the course of the autumn of 2002. The French Government points out, however, that certain implementing measures have already been taken, that is to say a guide on fuel economy and CO emissions was published at the beginning of 2002. It adds that manufacturers have been asked to apply the abovementioned draft decree and order prior to promulgation of the measures, in particular so far as concerns the use of labels and of posters to be displayed at points of sale, and this may occur from September 2002. It is settled case-law that the question whether a Member State has failed to fulfil its obligations must be determined by reference to the situation prevailing in the Member State at the end of the period laid down by the reasoned opinion and that the Court may not take account of any subsequent changes. Here, therefore, it need merely be stated that it is clear from paragraphs 7 and 8 of this judgment that the French Government admits that it had not adopted the implementing measures required by the Directive on the date upon which the period laid down by the reasoned opinion expired and, therefore, that it could not have complied with the obligation to communicate them to the Commission on that date. It follows that the Commission's application must be granted. Costs Under Article 69(2) of the Rules of Procedure, the unsuccessful party is to be ordered to pay the costs if they have been applied for in the successful party's pleadings. Since the Commission has applied for costs and the French Republic has been unsuccessful, the latter must be ordered to pay the costs. On those grounds, THE COURT (Fifth Chamber) hereby: 1. Declares that, by failing to communicate to the Commission of the European Communities the national implementing measures required by Directive 1999/94/EC of the European Parliament and of the Council of 13 December 1999 relating to the availability of consumer information on fuel economy and CO emissions in respect of the marketing of new passenger cars, the French Republic has failed to fulfil its obligations under that directive; 2. Orders the French Republic to pay the costs. Wathelet Timmermans Edward La Pergola von Bahr Delivered in open court in Luxembourg on 19 June 2003. R. Grass M. Wathelet Registrar President of the Fifth Chamber – Language of the case: French.

62008TJ0049

lt

1. Apeliacinis skundas – Priešpriešinis apeliacinis skundas – Pateikimo terminas (Pirmosios instancijos teismo procedūros reglamento 141 straipsnio 1 dalis) 2. Pareigūnai – Vertinimas – Karjeros raidos ataskaita – Parengimas (Pareigūnų tarnybos nuostatų 43 ir 110 straipsniai) 3. Pareigūnai – Principai – Administracijos rūpestingumo pareiga – Apimtis (Pareigūnų tarnybos nuostatų 43 ir 110 straipsniai) 4. Pareigūnai – Ieškinys – Ieškinys dėl žalos atlyginimo – Skundžiamo neteisėto akto panaikinimas – Neturtinė žala, galinti būti atskirta nuo pažeidimo, kuri negali būti visiškai atlyginta panaikinant aktą (Pareigūnų tarnybos nuostatų 91 straipsnis) 1. Priešpriešiniam apeliaciniam skundui taikomas tik Pirmosios instancijos teismo procedūros reglamento 141 straipsnio 1 dalyje numatytas terminas atsiliepimui į skundą pateikti, t. y. jis gali būti pateiktas per du mėnesius nuo apeliacinio skundo įteikimo. (žr. 38 punktą) Nuoroda: 1994 m. birželio 1 d. Teisingumo Teismo sprendimo Komisija prieš Brazzelli Lualdi ir kt. , C‑136/92 P, Rink. p. I‑1981, 72 punktas. 2. Karjeros raidos ataskaita yra pagrindinis dokumentas vertinant institucijų personalą, nes ji leidžia įvertinti gebėjimus, našumą ir pareigūno elgesį, kaip tai nurodyta Pareigūnų tarnybos nuostatų 43 straipsnyje. Atliekant tokį vertinimą ne vien aprašomos nagrinėjamu laikotarpiu įvykdytos užduotys, bet vertinamas ir tinkamumas, žmogiškosios bei socialinės savybės, kurias vertinamas pareigūnas rodė vykdydamas savo profesinę veiklą. Taigi tokia ataskaita yra vertingas vertinamo pareigūno viršininko sprendimas dėl to, kaip šis pareigūnas vykdė jam patikėtas užduotis ir elgėsi tarnyboje nagrinėjamu laikotarpiu. Todėl, rengiant minėtą ataskaitą, nuopelnų balai, atsižvelgiant į suinteresuotojo pareigūno našumo, tinkamumo ir elgesio tarnyboje įvertinimą, pagal Pareigūnų tarnybos nuostatų 43 straipsnį ir Komisijos priimtų Pareigūnų tarnybos nuostatų 43 straipsnio bendrųjų įgyvendinimo nuostatų 1 straipsnio 2 dalį skiriami tada, jeigu nagrinėjamu laikotarpiu šiam pareigūnui buvo patikėta vykdyti užduotis. Komisijai, kaip ir visoms kitoms Bendrijos institucijoms, tenka ypatinga skaidrumo pareiga, kiek tai susiję su jos tarnautojų vertinimu ir pareigų paaukštinimu, kurios reikia laikytis vadovaujantis Pareigūnų tarnybos nuostatų 43 ir 46 straipsniuose nustatyta oficialia procedūra. Pagal šią procedūrą karjeros raidos ataskaita turi būti rengiama bent kartą per dvejus metus laikantis kiekvienos institucijos nustatytų sąlygų pagal Pareigūnų tarnybos nuostatų 110 straipsnį. Išimtiniais atvejais, kai konstatuojama, kad, įvykus vidinei administracijos reorganizacijai, suinteresuotajam pareigūnui, nors ir dirbančiam, kaip tai suprantama pagal Pareigūnų tarnybos nuostatų 43 straipsnio bendrųjų įgyvendinimo nuostatų 1 straipsnio 1 dalies antros pastraipos pirmą sakinį, nagrinėjamu laikotarpiu nebuvo patikėta jokių funkcijų, kurias galima įvertinti referenciniu laikotarpiu, administracija vis tiek privalo parengti ataskaitą, kurioje būtų aptarta minėta situacija, siekiant, kad ji apie tai žinotų ir kad suinteresuotasis pareigūnas turėtų rašytinį ir formalų tokios situacijos buvimo įrodymą. Iš tikrųjų dėl ypatingos skaidrumo pareigos karjeros raidos ataskaitos turi būti rengiamos ne tik gero administravimo ir Bendrijos tarnybų darbo racionalizavimo sumetimais, bet ir pareigūnų interesams apsaugoti. Šia ataskaita, kaip vidaus dokumentu, visų pirma siekiama užtikrinti, kad administracijai periodiškai būtų teikiama kuo išsamesnė informacija apie jos pareigūnų tarnybos vykdymo sąlygas. Aptariamo pareigūno atžvilgiu ataskaita yra svarbi jo karjerai, visų pirma perkeliant ir paaukštinant. Iš tikrųjų ji yra neišvengiamas vertinimo kriterijus kiekvieną kartą, kai vadovybė atsižvelgia į pareigūno karjerą, o jos periodinio rengimo tikslas yra sudaryti bendrą vaizdą apie pareigūno karjeros raidą. Nors esant tokiai išimtinei situacijai, susiklosčiusiai dėl administracijos veiksmų, vertintojai negali skirti nuopelnų balų, kuriais įvertinami individualūs laimėjimai ir gebėjimai, atsižvelgdami į rezultatus, kurie turi būti pasiekti, jie turi priimti sprendimą, kuriuo, remiantis administracijai tenkančia rūpestingumo pareiga, būtų atsižvelgiama į atitinkamo pareigūno interesus, ypač į jo galimybę siekti karjeros Bendrijos institucijose. (žr. 57–65 punktus) Nuoroda: 1980 m. liepos 3 d. Teisingumo Teismo sprendimo Grassi prieš Tarybą , 6/79 ir 97/79, Rink. p. 2141, 20 punktas; 1997 m. gegužės 28 d. Pirmosios instancijos teismo sprendimo Burban prieš Parlamentą , T‑59/96, Rink. VT p. I‑A‑109 ir II‑331, 44 ir 73 punktai; 2002 m. birželio 12 d. Pirmosios instancijos teismo sprendimo Mellone prieš Komisiją , T‑187/01, Rink. VT p. I‑A‑81 ir II‑389, 77 punktas; 2005 m. gruodžio 8 d. Pirmosios instancijos teismo sprendimo Rounis prieš Komisiją , T‑274/04, Rink. VT p. I‑A‑407 ir II‑1849, 24 ir 42 punktai. 3. Administracijos rūpestingumo pareiga atspindi abipusių teisių ir pareigų, kurios Pareigūnų tarnybos nuostatuose buvo nustatytos reguliuojant viešosios valdžios institucijų ir viešosios tarnybos tarnautojų santykius, pusiausvyrą. Ši pareiga visų pirma reiškia, kad, spręsdama dėl pareigūno situacijos, institucija atsižvelgia į visus veiksnius, kurie gali lemti jos sprendimą, ir kad tai darydama ji atsižvelgia ne tik į tarnybos, bet ir į atitinkamo pareigūno interesus. Rengdami karjeros raidos ataskaitas vertintojai, remdamiesi rūpestingumo pareiga, gali nuspręsti skirti suinteresuotajam pareigūnui tinkamą nuopelnų balų skaičių, kad apsaugotų jo interesus, ypač jo karjeros Bendrijos institucijose raidos galimybes. Būtinybė užtikrinti ypatingą skaidrumo pareigą reiškia, kad toks sprendimas turi būti priimtas laikantis Pareigūnų tarnybos nuostatų 43 straipsnyje ir Bendrosiose įgyvendinimo nuostatose, kurios buvo priimtos siekiant jį taikyti pagal Pareigūnų tarnybos nuostatų 110 straipsnį, nustatytų pareigūnų vertinimo procedūros taisyklių. Iš tikrųjų, kai sprendimo autorius turi diskreciją, Bendrijos teisės sistema suteiktų procesinių garantijų laikymasis įgyja dar didesnę reikšmę. (žr. 66–68 punktus) Nuoroda: 1991 m. lapkričio 21 d. Teisingumo Teismo sprendimo Technische Universität München , C‑269/90, Rink. p. I‑5469, 14 punktas; 1995 m. lapkričio 9 d. Pirmosios instancijos teismo sprendimo France-aviation prieš Komisiją , T‑346/94, Rink. p. II‑2841, 32–34 punktai; 2000 m. kovo 23 d. Pirmosios instancijos teismo sprendimo Gogos prieš Komisiją , T‑95/98, Rink. VT p. I‑A‑51 ir II‑219, 37 punktas; 2006 m. rugsėjo 27 d. Pirmosios instancijos teismo sprendimo Lantzoni prieš Teisingumo Teismą , T‑156/05, Rink. VT p. I‑A‑2‑189 ir II‑A‑2‑969, 88 punktas ir jame nurodyta teismų praktika. 4. Nors Tarnautojų teismui tenkanti pareiga motyvuoti savo sprendimus nereiškia, kad jis turi detaliai atsakyti į kiekvieną šalies pateiktą argumentą, ypač jei argumentas nėra pakankamai aiškus, tikslus ir pagrįstas susijusiais įrodymais, jis turi bent jau nuspręsti dėl ieškinyje išdėstytų reikalavimų. Kalbant apie Tarnautojų teismo atsakymą į reikalavimus atlyginti žalą, reikia pažymėti, kad nors vien neteisėto akto panaikinimas gali būti teisingas ir iš principo pakankamas bet kokios neturtinės žalos, kurią galėjo sukelti šis aktas, atlyginimas, taip nėra tuo atveju, kai ieškovas įrodo, kad patyrė neturtinę žalą, kuri gali būti atskirta nuo pažeidimo, dėl kurio panaikinamas aktas, ir kuri negali būti visiškai atlyginta panaikinant aktą. (žr. 87 ir 88 punktus) Nuoroda: 1998 m. gruodžio 10 d. Teisingumo Teismo sprendimo Schröder ir kt. prieš Komisiją , C‑221/97 P, Rink. p. I‑8255, 24 punktas; 2001 m. kovo 6 d. Teisingumo Teismo sprendimo Connolly prieš Komisiją , C‑274/99 P, Rink. p. I‑1611, 121 punktas; 2003 m. rugsėjo 11 d. Teisingumo Teismo sprendimo Belgija prieš Komisiją , C‑197/99 P, Rink. p. I‑8461, 81 punktas; 2007 m. spalio 25 d. Teisingumo Teismo sprendimo Komninou ir kt. prieš Komisiją , C‑167/06 P, neskelbiamo Rinkinyje, 22 punktas; 2006 m. birželio 6 d. Pirmosios instancijos teismo sprendimo Girardot prieš Komisiją , T‑10/02, Rink. VT p. I‑A‑2‑129 ir II‑A‑2‑609, 131 punktas ir jame nurodyta teismų praktika.

62008TJ0121

el

TQ3 Travel Solutions Belgium κατά Επιτροπής, σκέψη 47 και εκεί παρατιθέμενη νομολογία). Εν προκειμένω, η μόνη πληροφορία στην οποία βασίζεται η προσφεύγουσα, προκειμένω να αποδείξει ότι η προσφορά του αναδόχου ήταν ασυνήθιστα χαμηλή είναι και πάλι η επιστολή του προμηθευτή. Υποστηρίζει σχετικώς ότι το μέγιστο ποσοστό της εκπτώσεως αυτής ίσχυε για όλες τις προσφορές που σχετίζονται με τη σύναψη της επίμαχης συμβάσεως, συμπεριλαμβανομένης της προσφοράς του αναδόχου. Λαμβανομένων υπόψη των εκτιμήσεων του Γενικού Δικαστηρίου που προεκτέθηκαν στις σκέψεις 65 έως 68, διαπιστώνεται ότι τέτοιου είδους ισχυρισμός δεν στηρίζεται στην επιστολή του προμηθευτή. Επομένως, δεδομένης της ευρείας εξουσίας εκτιμήσεως της Επιτροπής όσον αφορά τα στοιχεία που πρέπει να ληφθούν υπόψη στο πλαίσιο της διαδικασίας συνάψεως συμβάσεως μέσω διαγωνισμού, εσφαλμένως της προσάπτει η προσφεύγουσα ότι δεν έκρινε ότι η προσφορά του αναδόχου είναι ασυνήθιστα χαμηλή και, επομένως, δεν την απέκλεισε ως τέτοια, δυνάμει των διατάξεων του άρθρου 139, παράγραφος 1, των κανόνων εφαρμογής. Το συμπέρασμα αυτό δεν μπορεί να τροποποιηθεί υπό το πρίσμα των δύο ακόλουθων επιχειρημάτων που προβάλλει επίσης η προσφεύγουσα προς στήριξη του δεύτερου λόγου ακυρώσεως. Πρώτον, όσον αφορά το επιχείρημα που προβάλλει η προσφεύγουσα σχετικά με προσβολή της αρχής της χρηστής διοικήσεως, που απορρέει από τη μη τήρηση εκ μέρους της Επιτροπής της υποχρεώσεώς της να εξετάσει με επιμέλεια και αμεροληψία όλα τα κρίσιμα στοιχεία της προκείμενης περιπτώσεως και πιο συγκεκριμένα τη μη απόρριψη της προσφοράς της αναδόχου ως ασυνήθιστα χαμηλής προσφοράς, αρκεί η διαπίστωση ότι, παρά το γεγονός ότι η Επιτροπή δεν χαρακτήρισε την εν λόγω προσφορά ασυνήθιστα χαμηλή, αυτή επέδειξε επιμέλεια κατά την εξέταση της προσφοράς από την ανάδοχο. Ειδικότερα, όπως επισήμανε το Γενικό Δικαστήριο στη σκέψη 64, στο από 3 Δεκεμβρίου 2007 έγγραφο, η Επιτροπή ζήτησε από τον ανάδοχο να επιβεβαιώσει ότι η προσφορά του τηρεί την εφαρμοστέα νομοθεσία και, ειδικότερα, ότι δεν πωλούσε σε τιμές κάτω του κόστους. Επομένως, δεδομένου ότι η προσφεύγουσα δεν επικαλέστηκε άλλα στοιχεία προς στήριξη του επιχειρήματός της ότι προσβλήθηκε η αρχή της χρηστής διοικήσεως κατά την εξέταση της προσφοράς του αναδόχου, πρέπει να απορριφθεί αυτό ως αβάσιμο. Δεύτερον, όσον αφορά το επιχείρημα της προσφεύγουσας σχετικά με τη δυνατότητα ενδεχόμενης αμφισβητήσεως του κύρους της συμβάσεως που συνήφθη μεταξύ της Επιτροπής και του αναδόχου ενώπιον των βελγικών δικαστηρίων, διαπιστώνεται ότι αυτό δεν αφορά τη νομιμότητα της προσβαλλόμενης αποφάσεως, που εκδόθηκε στο πλαίσιο της επίμαχης διαδικασίας συνάψεως συμβάσεως, αλλά τη νομιμότητα της συμβάσεως που προκύπτει από αυτήν. Επομένως, πρέπει να απορριφθεί το επιχείρημα αυτό. Από το σύνολο των προεκτεθεισών εκτιμήσεων συνάγεται ότι πρέπει να απορριφθεί ο δεύτερος λόγος ακυρώσεως. β)     Όσον αφορά τον πρώτο λόγο ακυρώσεως περί παραβιάσεως της υποχρεώσεως αιτιολογήσεως Επιχειρήματα των διαδίκων Η προσφεύγουσα υποστηρίζει ότι η προσβαλλόμενη απόφαση δεν είναι ορθώς αιτιολογημένη, τόσο όσον αφορά τον τύπο όσο και όσον αφορά την ουσία. Πρώτον, η προσφεύγουσα παρατηρεί ότι επέστησε ρητώς την προσοχή της Επιτροπής, αφενός, όσον αφορά την εφαρμογή του άρθρου 40 του βελγικού νόμου περί εμπορικών πρακτικών στην επίμαχη διαδικασία πρόσκλησης προς υποβολή προσφορών και, αφετέρου, όσον αφορά το γεγονός ότι, στην προσφορά της, πρότεινε το υψηλότερο δυνατό ποσό της εκπτώσεως δεδομένης της απαγορεύσεως πωλήσεως κάτω του κόστους που προβλέπει το άρθρο αυτό. Παρά την απαγόρευση που βαρύνει την Επιτροπή να εξετάζει με επιμέλεια και αμεροληψία όλα τα κρίσιμα στοιχεία της προκείμενης περιπτώσεως, ούτε η προσβαλλόμενη απόφαση ούτε τα πρακτικά της ενημερωτικής συσκέψεως περιείχαν αιτιολογία όσον αφορά το κρίσιμο αυτό γεγονός ούτε προέκυπτε κατά μείζονα λόγο από αυτά ότι η Επιτροπή τα είχε λάβει υπόψη. Επομένως, η προσβαλλόμενη απόφαση ήταν υπερβολικά στενή ή υπερβολικά ασαφής ή ελάχιστα ξεκάθαρη. Η Επιτροπή παρέβη συνεπώς τη γενική υποχρέωση αιτιολογίας και το άρθρο 18 του ευρωπαϊκού κώδικα ορθής διοικητικής συμπεριφοράς, που εγκρίθηκε με ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου της 6ης Σεπτεμβρίου 2001 (ΕΕ 2002, C 72 E, σ. 331, στο εξής: κώδικας ορθής διοικητικής συμπεριφοράς). Δεύτερον, η προσφεύγουσα υποστηρίζει ότι η Επιτροπή παρέβη επίσης την υποχρέωσή της, που προβλέπει το άρθρο 18, παράγραφος 2, του κώδικα ορθής διοικητικής συμπεριφοράς, να αιτιολογήσει ατομικώς την προσβαλλόμενη απόφαση όσον αφορά την εφαρμογή του άρθρου 40 του βελγικού νόμου περί εμπορικών πρακτικών. Τρίτον, δεν προκύπτει από την αιτιολογία της προσβαλλόμενης αποφάσεως ότι η Επιτροπή τήρησε πράγματι την αρχή της ίσης μεταχειρίσεως, που προβλέπει το άρθρο 5 του κώδικα ορθής διοικητικής συμπεριφοράς, όσον αφορά την εφαρμογή του άρθρου 40 του βελγικού νόμου περί εμπορικών πρακτικών. Επομένως, η εν λόγω αιτιολογία είναι κατά βάση ανεπαρκής. Τέταρτον, η αιτιολογία της προσβαλλόμενης αποφάσεως δεν καθιστά δυνατό τον έλεγχο και την εξακρίβωση, κατά το άρθρο 4 του κώδικα ορθής διοικητικής συμπεριφοράς, αν πράγματι εφαρμόστηκε και τηρήθηκε η εφαρμοστέα εν προκειμένω νομοθεσία, ήτοι το κοινοτικό δίκαιο, όπως συμπληρώνεται από το άρθρο 40 του βελγικού νόμου περί εμπορικών πρακτικών. Η Επιτροπή αμφισβητεί τα επιχειρήματα της προσφεύγουσας και ζητεί την απόρριψη του συγκεκριμένου λόγου ακυρώσεως ως αβάσιμου. Εκτίμηση του Γενικού Δικαστηρίου Κατά πρώτον, προς στήριξη του πρώτου επιχειρήματος περί παραβιάσεως της υποχρεώσεως αιτιολογήσεως, η προσφεύγουσα προβάλλει, κατ’ ουσίαν, τέσσερα επιχειρήματα σχετικά με το γεγονός ότι η προσβαλλόμενη απόφαση δεν περιείχε, πρώτον, αιτιολογία σχετικά με την απαγόρευση πωλήσεως σε τιμές κάτω του κόστους που προκύπτει από το άρθρο 40 του βελγικού νόμου περί εμπορικών πρακτικών, δεύτερον, ατομική αιτιολογία κατά το εν λόγω άρθρο 40, τρίτον, στοιχείο που θα καθιστούσε δυνατή τη διαπίστωση ότι πράγματι τηρήθηκε η αρχή της ίσης μεταχειρίσεως όσον αφορά το ίδιο άρθρο 40 και, τέταρτον, στοιχείο που να καθιστά δυνατή την επαλήθευση και τον έλεγχο ότι πράγματι εφαρμόστηκε και τηρήθηκε η κοινοτική νομοθεσία, όπως συμπληρώνεται από το άρθρο 40 του βελγικού νόμου περί εμπορικών πρακτικών. Υπό το πρίσμα του συμπεράσματος του Γενικού Δικαστηρίου στην ανωτέρω σκέψη 60, κατά το οποίο το άρθρο 40 του βελγικού νόμου περί εμπορικών πρακτικών δεν εφαρμόζεται στον επίμαχο διαγωνισμό, πρέπει εκ προοιμίου να απορριφθούν τα τέσσερα επιχειρήματα που προέβαλε η προσφεύγουσα, κατά το μέτρο που κατατείνουν να αποδείξουν ότι η προσβαλλόμενη απόφαση παραβιάζει την υποχρέωση αιτιολογήσεως κατά την έννοια του άρθρου 40. Κατά δεύτερον, επισημαίνεται ότι η προσφεύγουσα προβάλλει, αφενός, προσβολή του άρθρου 18 του κώδικα ορθής διοικητικής συμπεριφοράς και, αφετέρου, η παραβίαση της γενικής υποχρεώσεως αιτιολογίας. Υπενθυμίζεται ότι από τη νομολογία προκύπτει ότι ο κώδικας ορθής διοικητικής συμπεριφοράς δεν είναι κανονιστικό κείμενο αλλά ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου το οποίο επιφέρει τροποποιήσεις σε σχέδιο που του είχε υποβληθεί από τον Ευρωπαίο Διαμεσολαβητή και το οποίο καλεί την Επιτροπή να παρουσιάσει σχετική νομοθετική πρόταση (διάταξη του Πρωτοδικείου της 24ης Απριλίου 2007, T‑132/06, Gorostiaga Atxalandabaso κατά Κοινοβουλίου, η οποία δεν έχει δημοσιευτεί στη Συλλογή, σκέψη 73). Επομένως, ο εν λόγω κώδικας δεν είναι κείμενο με δεσμευτική ισχύ για την Επιτροπή και η προσφεύγουσα δεν μπορεί να επικαλεστεί κανένα δικαίωμα βάσει αυτού. Εντούτοις, μολονότι η προσφεύγουσα δεν επικαλείται ρητώς το άρθρο 253 ΕΚ, πρέπει να θεωρηθεί ότι από την προσφυγή προκύπτει ότι σκοπός της ήταν να επικαλεστεί, κατ’ ουσίαν, τη γενική υποχρέωση αιτιολογήσεως που προβλέπει το εν λόγω άρθρο. Κατά κύριο λόγο, όσον αφορά το ζήτημα αν η προσβαλλόμενη απόφαση είναι σύμφωνη με τη γενική υποχρέωση αιτιολογήσεως, που απορρέει από το άρθρο 253 ΕΚ, υπενθυμίζεται ότι, κατά πάγια νομολογία, η υποχρέωση αιτιολογήσεως εξαρτάται από τη φύση της επίμαχης πράξεως και από το πλαίσιο εντός του οποίου έχει αυτή εκδοθεί. Από την αιτιολογία πρέπει να καταφαίνεται κατά τρόπο σαφή και μη επιδεχόμενο παρερμηνεία η συλλογιστική του οργάνου, κατά τρόπο ώστε, αφενός, να καταστεί δυνατό στους ενδιαφερομένους να γνωρίσουν τη δικαιολόγηση του ληφθέντος μέτρου ώστε να μπορέσουν να προασπίσουν τα δικαιώματά τους και να ελέγξουν αν η απόφαση είναι βάσιμη και, αφετέρου, να καταστήσουν δυνατή στον κοινοτικό δικαστή την άσκηση του ελέγχου του νομιμότητας (αποφάσεις του Δικαστηρίου της 14ης Φεβρουαρίου 1990, C‑350/88, Delacre κ.λπ. κατά Επιτροπής, Συλλογή 1990, σ. I‑395, σκέψεις 15 και 16, και του Πρωτοδικείου της 9ης Απριλίου 2003, T-217/01, Forum des migrants κατά Επιτροπής, Συλλογή 2003, σ. II‑1563, σκέψη 68, και προπαρατεθείσα στη σκέψη 28, απόφαση Deloitte Business Advisory κατά Επιτροπής, σκέψη 45). Ακολούθως, κατά το άρθρο 100, παράγραφος 2, του δημοσιονομικού κανονισμού και του άρθρου 149, παράγραφος 2, των κανόνων εφαρμογής, στην προκείμενη περίπτωση η Επιτροπή έπρεπε να γνωστοποιήσει στην προσφεύγουσα τους λόγους απορρίψεως της προσφοράς της και δεδομένου, εξάλλου, ότι αυτή είχε υποβάλει παραδεκτή προσφορά, τα χαρακτηριστικά και τα πλεονεκτήματα σχετικά με την επιλεγείσα προσφορά καθώς και το όνομα του αναδόχου, εντός μέγιστης προθεσμίας δεκαπέντε ημερολογιακών ημερών από την παραλαβή της έγγραφης αιτήσεως. Από πάγια νομολογία προκύπτει ότι αυτή η προσέγγιση, όπως αυτή που περιγράφεται στο άρθρο 100, παράγραφος 2, του δημοσιονομικού κανονισμού, από την οποία προκύπτει κατά τρόπο σαφή και μη διφορούμενο η συλλογιστική του συντάκτη της πράξεως, είναι σύμφωνη με την τελολογία της υποχρεώσεως αιτιολογίας του άρθρου 253 EΚ, όπως υπενθυμίζεται στη σκέψη 92 (απόφαση του Πρωτοδικείου της 12ης Ιουλίου 2007, T‑250/05, Ευρωπαϊκή Δυναμική κατά Επιτροπής, η οποία δεν έχει δημοσιευτεί στη Συλλογή, σκέψη 69, βλ. επίσης, κατ’ αυτή την έννοια, απόφαση του Πρωτοδικείου της 1ης Ιουλίου 2008, T‑211/07, AWWW κατά FEACVT, η οποία δεν έχει δημοσιευτεί στη Συλλογή, σκέψη 34 και εκεί παρατιθέμενη νομολογία). Εν προκειμένω, διαπιστώνεται ότι, στο από 11 Ιανουαρίου 2008 έγγραφο, η Επιτροπή ενημέρωσε την προσφεύγουσα ότι η προσφορά της δεν επελέγη, καθώς δεν παρουσίαζε καλύτερη σχέση ποιότητας/τιμής κατά τον τύπο αναθέσεως που προβλέπει η συγγραφή υποχρεώσεων. Επομένως, πρέπει να θεωρηθεί ότι η προσφεύγουσα ενημερώθηκε, κατά τις διατάξεις του άρθρου 100 του δημοσιονομικού κανονισμού και του άρθρου 149 των κανόνων εφαρμογής, σχετικά με τους ακριβείς λόγους απορρίψεως της προσφοράς της. Όσον αφορά την υποχρέωση που βαρύνει την Επιτροπή να γνωστοποιήσει στην προσφεύγουσα τα χαρακτηριστικά και τα σχετικά πλεονεκτήματα της επιλεγείσας προσφοράς καθώς και το όνομα του αναδόχου, διαπιστώνεται ότι, μετά από αίτηση της προσφεύγουσας, η οποία διατυπώθηκε κατά τις διατάξεις του άρθρου 149, παράγραφος 3, τρίτο εδάφιο, των κανόνων εφαρμογής, στην από 16 Ιανουαρίου 2008 επιστολή, η Επιτροπή διοργάνωσε ενημερωτική σύσκεψη, προκειμένου η προσφεύγουσα να αποκτήσει εποπτεία των δυνατών και των αδύναμων σημείων της προσφοράς της σε σχέση με την προσφορά του αναδόχου. Εξάλλου, επισημαίνεται ότι με το από 29 Ιανουαρίου 2008 έγγραφο, η Επιτροπή, αφενός, γνωστοποίησε στην προσφεύγουσα το όνομα του αναδόχου και, αφετέρου, κοινοποίησε ως επισυναφθέν έγγραφο στην επιστολή αυτή τα πρακτικά της ενημερωτικής συσκέψεως. Τα εν λόγω πρακτικά έχουν τη μορφή τηλεγραφικών σημειωμάτων και διευκρινίζουν τα κριτήρια που είχαν επιλεγεί για την τεχνική αξιολόγηση της προσφοράς της καθώς και τους βαθμούς που έλαβε η προσφορά της προσφεύγουσας για καθένα από τα κριτήρια και τη συνολική βαθμολογία που προέκυψε σχετικώς. Από τα παραπάνω συνάγεται ότι η προσφορά της προσφεύγουσας κατετάγη πρώτη μετά το πέρας της τεχνικής αξιολογήσεως. Όσον αφορά την οικονομική αξιολόγηση, διευκρινίζεται στα ως άνω πρακτικά ότι αυτή βασίστηκε στην έκπτωση που χορηγήθηκε από τους υποψηφίους επί της τιμής των προϊόντων του προμηθευτή. Συναφώς, αναφέρεται ότι η προσφορά της προσφεύγουσας κατετάγη δεύτερη με διαφορά 0,55 % σε σχέση με την τιμή που πρότεινε ο ανάδοχος στην προσφορά του. Από τα πρακτικά της ενημερωτικής συσκέψεως προκύπτει ότι μετά την εφαρμογή του τύπου που είχε προκριθεί σχετικώς, η προσφορά του αναδόχου παρουσίαζε καλύτερη σχέση ποιότητας/τιμής σε σχέση με την προσφορά της προσφεύγουσας, γεγονός που δικαιολογούσε την επιλογή της προσφοράς αυτού. Στο βαθμό που η υποχρέωση αιτιολογήσεως μιας πράξεως εξαρτάται, όπως ήδη τονίστηκε στη σκέψη 92 ανωτέρω, από το πλαίσιο εντός του οποίου αυτή εκδόθηκε, πρέπει να θεωρηθεί, εν προκειμένω, ότι από τις πληροφορίες που κοινοποίησε η Επιτροπή στην προσφεύγουσα, μετά την από 16 Ιανουαρίου 2008 επιστολή της, προκύπτει κατά τρόπο σαφή και μη διφορούμενο η συλλογιστική της. Επομένως, οι εν λόγω πληροφορίες παρέχουν στην προσφεύγουσα τη δυνατότητα να γνωρίσει τους δικαιολογητικούς λόγους του ληφθέντος μέτρου, ώστε να υπερασπιστεί τα δικαιώματά της και να επιβεβαιώσει αν η προσβαλλόμενη απόφαση είναι βάσιμη ή όχι και, αφετέρου, να ελέγξει τη νομιμότητα της εν λόγω αποφάσεως. Επομένως, εν προκειμένω, η Επιτροπή τήρησε τη γενική υποχρέωση αιτιολογίας που απορρέει από το άρθρο 253 EΚ. Από το σύνολο των προεκτεθεισών σκέψεων συνάγεται ότι πρέπει να απορριφθεί ο πρώτος λόγος ακυρώσεως. Υπό το πρίσμα των εκτιμήσεων των ως άνω σκέψεων 80 και 100, πρέπει να απορριφθεί, στο σύνολό της, η προσφυγή κατά της προσβαλλόμενης αποφάσεως. Όσον αφορά την αγωγή αποζημιώσεως 1. Επιχειρήματα των διαδίκων Η προσφεύγουσα ζητεί, επικουρικώς, σε περίπτωση που η σύμβαση θα έχει ήδη εκτελεστεί ή, σε περίπτωση που η απόφαση δεν μπορεί πλέον να ακυρωθεί, να της επιδικαστεί αποζημίωση κατά τα άρθρα 235 EΚ 288 EΚ. Ειδικότερα, η Επιτροπή υπέπεσε με την παράνομη συμπεριφορά της σε πταίσμα που στοιχειοθετεί ευθύνη της. Η προσφεύγουσα υπολογίζει το ποσό της αποζημιώσεως ex aequo et bono σε 654 962,38 ευρώ, το οποίο αντιστοιχεί στο καθαρό κέρδος που θα της είχε αποφέρει η σύναψη της συμβάσεως. Όλα τα επιχειρήματα και οι αιτιάσεις που προβλήθηκαν προς στήριξη του δεύτερου λόγου προσφυγής στηρίζουν την αγωγή αποζημιώσεως, η οποία είναι συνεπώς αρκούντως θεμελιωμένη. Η Επιτροπή υποστηρίζει ότι η αγωγή αποζημιώσεως πρέπει να κριθεί εν πάση περιπτώσει αβάσιμη. 2. Εκτίμηση του Γενικού Δικαστηρίου Προκαταρκτικώς, πρέπει να θεωρηθεί ότι το τρίτο αίτημα της προσφυγής, με το οποίο ζητείται από το Γενικό Δικαστήριο να αποφανθεί ότι η παράνομη συμπεριφορά της Επιτροπής συνιστά πταίσμα που στοιχειοθετεί ευθύνη της Επιτροπής πρέπει να ερμηνεύεται σε συνδυασμό με το τέταρτο αίτημα, με το οποίο ζητείται να υποχρεωθεί η Επιτροπή να καταβάλει αποζημίωση. Πράγματι, όπως προκύπτει ρητώς από τους λόγους που προβάλλει επικουρικώς η προσφεύγουσα στην προσφυγή της, η αγωγή αποζημιώσεώς της, βάσει των άρθρων 235 EΚ και 288 EΚ, δικαιολογείται από το γεγονός ότι η Επιτροπή υπέπεσε, με την παράνομη συμπεριφορά της, σε πταίσμα που στοιχειοθετεί ευθύνη της. Κατά κανόνα, υπενθυμίζεται ότι, κατά πάγια νομολογία, εξωσυμβατική ευθύνη της Κοινότητας, κατά την έννοια του άρθρου 288, δεύτερο εδάφιο, ΕΚ, λόγω παράνομης συμπεριφοράς των οργάνων της, μπορεί να θεμελιωθεί εφόσον συντρέχει σύνολο προϋποθέσεων, δηλαδή η έλλειψη νομιμότητας της προσαπτόμενης στα όργανα συμπεριφοράς, το υποστατό της ζημίας και η ύπαρξη αιτιώδους συνάφειας μεταξύ της προσαπτόμενης συμπεριφοράς και της προβαλλόμενης ζημίας (απόφαση του Πρωτοδικείου της 14ης Δεκεμβρίου 2005, T-69/00, FIAMM και FIAMM Technologies κατά Συμβουλίου και Επιτροπής, Συλλογή 2005, σ. II‑5393, σκέψη 85 και εκεί παρατιθέμενη νομολογία). Κατά το μέτρο που οι τρεις προϋποθέσεις στοιχειοθετήσεως της ευθύνης είναι σωρευτικές, η έλλειψη έστω και μιας από αυτές αρκεί για την απόρριψη αγωγής αποζημιώσεως, χωρίς να χρειάζεται να εξεταστούν οι υπόλοιπες δύο (βλ. απόφαση του Πρωτοδικείου της 13ης Σεπτεμβρίου 2006, T‑226/01, CAS Succhi di Frutta κατά Επιτροπής, Συλλογή 2006, σ. II‑2763, σκέψη 27 και εκεί παρατιθέμενη νομολογία). Εν προκειμένω, επισημαίνεται ότι, όπως προκύπτει από τους λόγους που παρατίθενται στις σκέψεις 71 έως 80, όλα τα επιχειρήματα και οι αιτιάσεις που προβάλλει η προσφεύγουσα προς στήριξη του δεύτερου λόγου προσφυγής στον οποίο βασίζεται, προκειμένου να στηρίξει το αίτημά της περί αποζημιώσεως, εξετάστηκαν και απορρίφθηκαν. Ομοίως, όπως προκύπτει από τους λόγους που εκτίθενται στις σκέψεις 87 έως 100, όλα τα επιχειρήματα που προβάλλει η προσφεύγουσα προς στήριξη του πρώτου λόγου ακυρώσεως εξετάστηκαν και απορρίφθηκαν. Τέλος, διαπιστώνεται ότι η προσφεύγουσα δεν προβάλλει κανένα άλλο είδος παρανομίας που θα μπορούσε να ληφθεί υπόψη στο πλαίσιο της εξετάσεως της αγωγής αποζημιώσεώς της. Υπ’ αυτές τις συνθήκες, η ευθύνη της Κοινότητας δεν μπορεί συνεπώς να στοιχειοθετηθεί ευθύνη της Κοινότητας στη βάση μιας υποτιθέμενης παρανομίας της προσβαλλόμενης αποφάσεως. Επομένως, δεδομένου ότι η πρώτη από τις τρεις προϋποθέσεις στοιχειοθετήσεως της ευθύνης της Κοινότητας δεν πληρούται, πρέπει να απορριφθεί η αγωγή αποζημιώσεως στο σύνολό της ως αβάσιμη. Από τα συμπεράσματα που συνήχθησαν στις σκέψεις 101 και 108 προκύπτει ότι η προσφυγή πρέπει να απορριφθεί στο σύνολό της. Επί των δικαστικών εξόδων Κατά το άρθρο 87, παράγραφος 2, του Κανονισμού Διαδικασίας του Γενικού Δικαστηρίου, ο ηττηθείς διάδικος καταδικάζεται στα δικαστικά έξοδα, εφόσον υπάρχει σχετικό αίτημα. Εν προκειμένω, δεδομένου ότι η προσφεύγουσα ηττήθηκε, πρέπει να καταδικαστεί στα δικαστικά έξοδα, σύμφωνα με τα αιτήματα της Επιτροπής. Για τους λόγους αυτούς, ΤΟ ΓΕΝΙΚΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ (δεύτερο τμήμα) αποφασίζει: 1) Απορρίπτει την προσφυγή. 2) Καταδικάζει την PC-Ware Information Technologies BV στα δικαστικά έξοδα. Pelikánová Jürimäe Soldevila Fragoso Δημοσιεύθηκε σε δημόσια συνεδρίαση στο Λουξεμβούργο στις 11 Μαΐου 2010. (υπογραφές) Πίνακας περιεχομένων Το νομικό πλαίσιο Α –   Κοινοτική νομοθεσία Β –   Εθνική νομοθεσία Ιστορικό της διαφοράς Διαδικασία και αιτήματα των διαδίκων Σκεπτικό Α –   Όσον αφορά την προσφυγή ακυρώσεως 1.  Όσον αφορά το παραδεκτό της προσφυγής ακυρώσεως α)     Επί της ελλείψεως εννόμου συμφέροντος της προσφεύγουσας Επιχειρήματα των διαδίκων Εκτίμηση του Γενικού Δικαστηρίου β)     Επί της ελλείψεως αντικειμένου της προσφυγής ακυρώσεως Επιχειρήματα των διαδίκων Εκτίμηση του Γενικού Δικαστηρίου 2.  Επί της ουσίας α)     Επί του δεύτερου λόγου ακυρώσεως, που αφορά παράβαση των διατάξεων του άρθρου 55 της οδηγίας 2004/18 καθώς και του άρθρου 139, παράγραφος 1, και του άρθρου 146, παράγραφος 4, των κανόνων εφαρμογής, σε συνδυασμό με τις διατάξεις του άρθρου 40 του βελγικού νόμου περί εμπορικών πρακτικών. Επιχειρήματα των διαδίκων Εκτίμηση του Γενικού Δικαστηρίου –  Επί των σκελών του δεύτερου λόγου ακυρώσεως περί παραβάσεως οδηγίας και του βελγικού νόμου –  Επί του σκέλους του δεύτερου λόγου ακυρώσεως περί παραβάσεως των κανόνων εκτελέσεως β)     Όσον αφορά τον πρώτο λόγο ακυρώσεως περί παραβιάσεως της υποχρεώσεως αιτιολογήσεως Επιχειρήματα των διαδίκων Εκτίμηση του Γενικού Δικαστηρίου Β –   Όσον αφορά την αγωγή αποζημιώσεως 1.  Επιχειρήματα των διαδίκων 2.  Εκτίμηση του Γενικού Δικαστηρίου Επί των δικαστικών εξόδων * Γλώσσα διαδικασίας: η ολλανδική.

62009TJ0404

nl

Beroep tegen de beslissing van de eerste kamer van beroep van het BHIM van 23 juli 2009 (zaak R 379/2009‑1) inzake een aanvraag tot inschrijving van een kleurteken bestaande in de combinatie van de kleuren grijs en rood als gemeenschapsmerk Gegevens betreffende de zaak Aanvrager van het gemeenschapsmerk: Deutsche Bahn AG Betrokken gemeenschapsmerk: merk dat bestaat uit de combinatie van de kleuren grijs en rood, voor diensten van klasse 39 – aanvraag nr. 6733315 Beslissing van de onderzoeker: weigering van inschrijving Beslissing van de kamer van beroep: verwerping van het beroep Dictum 1) Het beroep wordt verworpen. 2) Deutsche Bahn AG wordt verwezen in de kosten.

62003CJ0551

hu

A General Motors BV fellebbezésében az Európai Közösségek Elsőfokú Bírósága T‑368/00. sz., General Motors Nederland és Opel Nederland kontra Bizottság ügyben 2003. október 21‑én hozott ítéletének (EBHT 2003., II‑4491. o.; a továbbiakban: megtámadott ítélet), részleges hatályon kívül helyezését kérte, amely ítéletben az Elsőfokú Bíróság részben megsemmisítette az EK‑Szerződés 81. cikke alkalmazására vonatkozó eljárásban (COMP/36.653 Opel‑ügy) 2000. szeptember 20‑án hozott bizottsági határozatot (HL 2001. L 59., 1. o.; a továbbiakban: vitatott határozat). A jogvita alapját képező tényállás A ténybeli és jogi háttér a megtámadott ítélet alapján a következőképpen foglalható össze. Az Opel Nederland BV (a továbbiakban: Opel Nederland) a General Motors Nederland BV (a továbbiakban: General Motors Nederland) 100%‑os tulajdonában álló leányvállalataként alakult 1994. december 30‑án. Az Opel Nederland az Opel márka egyetlen nemzeti kereskedője Hollandiában. Tevékenysége kiterjed a gépjárművek, valamint tartalék alkatrészek és tartozékok behozatalára, kivitelére és nagykereskedelmére. Az Opel Nederland eladásokra és szolgáltatásokra vonatkozó forgalmazási szerződéseket kötött körülbelül 150 kereskedővel, akik így az Opel európai forgalmazási hálózatba illeszkedtek be mint márkakereskedők. A forgalmazási szerződések bizonyos feltételek mellett mentesülnek az EK‑Szerződés 85. cikkének (1) bekezdésének alkalmazása alól (jelenleg az EK 81. cikk (1) bekezdése) a Szerződés [81]. cikke (3) bekezdésének a gépjármû-forgalmazási és szervizmegállapodások egyes csoportjaira történő alkalmazásáról szóló, 1984. december 12‑i 123/85/EGK bizottsági rendelet (HL 1985. L 15., 16. o.) alapján. E rendelet helyébe 1995. október 1‑jétől a 1995. június 28‑i 1475/95/EK bizottság rendelet lépett (HL L 145., 25. o.). Mindkét rendelet 3. cikke (10) bekezdésének a) pontja alapján a gyártó és/vagy importőrje megtilthatja a kereskedőnek, hogy a szerződés szerinti árukat vagy azoknak megfelelő árukat szállítson olyan kereskedőnek, aki nem tartozik a forgalmazási hálózatba. E rendeletek azonban nem teszik lehetővé, hogy a gyártó és/vagy importőrje megtiltsa a kereskedőnek, hogy a szerződés szerinti árukat vagy azoknak megfelelő árukat a végső fogyasztóknak, közvetítő márkakereskedőknek vagy a forgalmazási hálózatba tartozó más kereskedőnek értékesítsen. Az Opel Nederland 1996. augusztus 28‑án és 29‑én levelet intézett 18 kereskedőhöz, akik 1996 első felében legalább 10 gépkocsit exportáltak. E levél a következőképpen szól: „[...] Megállapítottuk, hogy társaságuk jelentős mennyiségű Opel gépjárművet értékesített külföldre 1996 első felében. Véleményünk szerint e mennyiség olyan jelentős, hogy erős a gyanúnk, miszerint ezen eladások nincsenek összhangban a jelenlegi vagy jövőbeli Opel forgalmazási szerződés szövegével és szellemével. [...] Válaszukat össze kívánjuk hasonlítani a könyvelésükben szereplő adatokkal. Később tájékoztatjuk Önöket, mi fog történni a továbbiakban. A fentiek nem változtatnak azon a tényen, hogy speciális érdekkörükben elsősorban Önök felelősek a jó üzleti eredmények eléréséért [...].” 1996. szeptember 26‑i ülésén az Opel Nederland igazgatósága úgy döntött, hogy intézkedéseket fogad el a Hollandiából történő kivitellel kapcsolatban. Ezen ülés jegyzőkönyve a következőképpen írja le az intézkedéseket: „[...] Elfogadott határozatok: 1) Az Opel Nederland BV pénzügyi vizsgálatot fog végezni az összes kereskedőnél (20), amelyek az exportot végzik. A vizsgálatot csökkenő fontossági sorrendben kell végezni, ahogyan az az exportőr kereskedők 1996. szeptember 26‑i listáján szerepel. J. J. Naval [pénzügyi igazgató] megszervezi a vizsgálatot. 2) W. de Heer [értékesítési és marketingigazgató] válaszol a kereskedőknek, akik válaszoltak az Opel által az exporttevékenységükkel kapcsolatban küldött első levélre. W. de Heer tájékoztatja őket az audit megszervezéséről, és a szállítási nehézségekről, amelyek miatt korlátozott a gépjárművek elosztása. 3) A körzeti értékesítési vezetők tárgyalást folytatnak az exportőr kereskedőkkel az exporttevékenységről a következő két héten belül. Tájékoztatják a kereskedőket, hogy a termékek korlátozott rendelkezésre állása miatt csupán annyi egységet fognak kapni (további intézkedésig), amennyi az eladási értékelési normájukban szerepel. Jelenteniük kell a körzeti vezetőknek, hogy a várólistán lévő egységek közül melyeket kívánják ténylegesen átvenni. A kereskedőknek kell megoldaniuk a vevőikkel kapcsolatban felmerülő problémákat. 4) A kereskedőket, akik tájékoztatják a körzeti vezetőket, hogy nem kívánják megszüntetni a gépjárművek nagybani exportját, találkozóra kell hívni R. A. H. M. de Leeuwval [ügyvezető igazgató] és W. de Heerrel 1996. október 22‑re. 5) H. H. C. Notenboom [értékesítési személyzeti igazgató] megkéri GMAC‑t a kereskedők készletének felmérésére a még meglévő egységek pontos számának meghatározása érdekében. Előre látható, hogy időközben ennek jelentős részét exportálni fogják. 6) A jövőben az eladási kampányok alatt eladott gépjárműveket nem kell számításba venni, amelyeket Hollandiában kívül vesznek nyilvántartásba. A versenytársak hasonló feltételeket alkalmaznak. 7) I. M. Aukema [kereskedelmi vezető] törli az exportőr kereskedők nevét a kampányakciók listájáról. Jövőbeni részvételük az audit eredményétől függ. 8) L. O. M. Aelen [személyzeti és pénzügyi igazgató] megfogalmazza a kereskedőknek küldendő levelet, amelyben tájékoztatja őket, hogy 1996. október 1‑jétől az Opel Nederland BV 150 NLG‑t fog számlázni a hivatalos behozatali nyilatkozatok kérelemre történő kiállításáért, mint a típus‑jóváhagyási irat, vagy bizonyos adómentes gépjárművek vámokmányai (például diplomatáknak szánt gépjárművek).” Az 1996. augusztus 28‑i és 29‑i leveleket és a kereskedők válaszait követően az Opel Nederland 1996. szeptember 30‑án újabb levelet küldött a 18 érintett kereskedőknek. E levél a következőképpen szól: [...] Válaszuk nem felelt meg várakozásainknak, mivel úgy tűnik, hogy nincsenek tudatában az Opel‑kereskedők és az Opel Nederland közös érdekeinek. Auditrészlegünk ellenőrizni fogja nyilatkozataikat. Ezen ellenőrzés eredményeinek megérkezéséig nem kapnak tájékoztatást a kampányokról, mert kételkedünk benne, hogy forgalmi adataik helyesek [...]” A tervezett audit 1996. szeptember 19‑e és november 27‑e között zajlott le. 1996. október 24‑én az Opel Nederland az összes kereskedőnek körlevelet küldött a végső felhasználók részére külföldre történő eladásokkal kapcsolatban. E körlevél szerint a kereskedők szabadon értékesíthetnek az Európai Unióban lakó végső felhasználóknak, és ezen utóbbiak közvetítő szolgáltatásait is igénybe vehetik. Azon tájékoztatást követően, miszerint az Opel Nederland az új gépjárművek Hollandiából más tagállamokba való exportjának módszeres megakadályozására irányuló gyakorlatot követ, az Európai Közösségek Bizottsága 1996. december 4‑i határozatával vizsgálatot rendelt el a Szerződés [81]. és [82]. cikkének végrehajtásáról szóló 17. (első) rendelet (HL L 13., 204. o., 1962. február 21.; magyar nyelvű különkiadás 8. fejezet, 1. kötet, 3. o.) 14. cikke (3) bekezdésének megfelelően. A Bizottság 1996. december 11‑én és 12‑én folytatta le vizsgálatát az Opel Nederland és de Van Twist vállalkozásoknál, az Opel egyik kereskedőjénél Dordrechtben (Hollandia). 1996. december 12‑én az Opel Nederland iránymutatással látta el a kereskedőket az új gépjárműveknek a viszonteladók és a közvetítők részére történő eladása kapcsán. 1998. január 20‑i körlevelével az Opel Nederland tájékoztatta kereskedőit, hogy visszamenőleg megszüntette a jutalom kifizetésének megtagadását az exportra történő eladások esetén. 1999. április 21‑én a Bizottság kifogásközlést küldött a General Motors Nederlandnak és az Opel Nederlandnak. 2000. szeptember 20‑án a Bizottság elfogadta a vitatott határozatot. A vitatott határozat A Bizottság a vitatott határozatban 43 millió euró összegű bírságot szabott ki a felperesekre az EK 81. cikk (1) bekezdésének megsértése miatt. E határozatában a Bizottság megállapította, hogy az Opel Nederland megállapodásokat kötött a Hollandiában székhellyel rendelkező Opel kereskedőkkel, az Opel gépjárművek más tagállamban lakó végső felhasználók és más tagállamban székhellyel rendelkező Opel kereskedők számára exportra történő eladásának korlátozása vagy megtiltása céljából. Ezen megállapítások a következő fő kifogásokon alapulnak: elsősorban, az Opel Nederland 1996 szeptemberében általános stratégiát fogadott el a Hollandiából exportra történő eladás teljes korlátozása vagy megakadályozása céljából; másodsorban, az Opel Nederland általános stratégiáját egyedi intézkedések útján hajtották végre, amelyeket a kereskedőivel egyetértésben állapított meg a forgalmazási szerződések gyakorlati megvalósítása keretében, és amelyek szerves részévé váltak az Opel Nederland és a hollandiai szelektív forgalmazási hálózatában részt vevő kereskedők közötti szerződéses kapcsolatoknak. A vitatott határozat szerint az általános stratégia többek között a következő intézkedéseket foglalta magában: –        korlátozó szállítási politika; –        1996. október 1‑jétől 1998. január 20‑ig alkalmazott korlátozó jutalompolitika, amely kizárta a kiskereskedelmi jutalomkampányokból a végső fogyasztók számára exportra történő eladásokat; –        különbségtétel nélküli közvetlen exporttilalom, amelyet a végső fogyasztóknak történő eladások vonatkozásában 1996. augusztus 31‑től október 24‑ig alkalmazott, más Opel‑kereskedőknek történő eladások vonatkozásában pedig 1996. augusztus 31‑től december 12‑ig. A bírság összege meghatározása kapcsán a vitatott határozat megállapítja, hogy a Bizottságnak a 17. rendelet 15. cikkének rendelkezései értelmében figyelembe kell vennie az eset összes körülményét, különösen a jogsértés súlyát és időtartamát. A vitatott határozatban a Bizottság a jogsértést különösen súlyosnak minősítette, mivel az Opel Nederland akadályozta az egységes piac megvalósításának célját. A Bizottság figyelembe vette, milyen fontos pozíciót foglal el az Opel márka az Unió érintett piacain. E határozat szerint a jogsértés más tagállamok piacaira is hatást gyakorolt. Az Opel Nederland szándékosan cselekedett, mivel tudnia kellett, hogy a szóban forgó intézkedések célja a verseny korlátozása volt. Következésképpen a Bizottság úgy vélte, hogy a 40 millió euró megfelelő alapot képez a bírság összegének meghatározásához. A jogsértés időtartama kapcsán a Bizottság úgy vélte, hogy az elkövetett jogsértés 1996 augusztusának végétől vagy szeptemberének kezdetétől 1998 januárjáig, azaz 17 hónapig tartott, amely közepes időtartamú jogsértést képez. Tekintetbe véve a három specifikus intézkedés időtartamát, a Bizottság úgy vélte, hogy indokolt a 40 millió euró összeg 7,5%‑kal, azaz 3 millió euróval történő növelése, amellyel együtt így a bírság összege 43 millió euró. Végül a Bizottság úgy vélte, hogy a jelen esetben nem álltak fenn enyhítő körülmények, nevezetesen azért, mert az Opel Nederland az 1996. december 11‑i és 12‑i vizsgálatokat követően továbbra is alkalmazta e jogsértés egyik fő elemét, a korlátozó jutalompolitikát. A megtámadott ítélet Az Elsőfokú Bíróság Hivatalához 2000. november 30‑án benyújtott keresetlevelével a General Motors Nederland és az Opel Nederland keresetet indított a vitatott határozat megsemmisítése iránt, másodlagosan az e határozatban kiszabott bírság megsemmisítése vagy összegének csökkentése iránt. Az első jogalap keretében a General Motors Nederland és az Opel Nederland vitatta, hogy az Opel Nederland az export teljes megakadályozására vagy korlátozására irányuló, különbségtétel nélküli stratégiát fogadott volna el. A Bizottság által felhasznált dokumentumok − különösen az 1996. szeptember 26‑i ülés jegyzőkönyve − helyes olvasatából kitűnik, hogy a stratégia kizárólag arra irányult, hogy a márkakereskedőnek nem minősülő viszonteladóknak exportra történő szabálytalan eladást korlátozzák, ami a hatályban lévő forgalmazási szerződések alapján tilos volt, és nem a végső fogyasztóknak vagy más kereskedőknek történő jogszerű exportot. Az Elsőfokú Bíróság a megtámadott ítélet 45. pontjában megállapította, hogy a Bizottság állításait az 1996. szeptember 26‑i igazgatósági ülés jegyzőkönyvére alapította, amely az Opel Nederland legmagasabb beosztású tisztségviselői által elfogadott intézkedéseket tartalmazó végleges dokumentum. Az Elsőfokú Bíróság a megtámadott ítélet 47. pontjában megjegyezte, hogy a felperesek érvelése, miszerint az Opel Nederland csupán a forgalmazási szerződéseknek nem megfelelő exportot kívánta korlátozni, egyáltalán nem tükröződik a jegyzőkönyv szövegében. Az Elsőfokú Bíróság a megtámadott ítélet 48. pontjában hozzátette, hogy bizonyos belső dokumentumok megerősítik ezen értelmezést, amelyekből kiderül, hogy az Opel Nederland vezető tisztségviselőit nyugtalanította az export növekedése, és megvizsgálták a teljes export korlátozására vagy megszüntetésére irányuló intézkedések lehetőségét. Az Elsőfokú Bíróság ezenkívül a megtámadott ítélet 49. pontjában megállapította, hogy az Opel Nederland által elfogadott határozat arról, hogy a továbbiakban nem ad jutalmat az exportra történő eladás esetén, természeténél fogva csak a forgalmazási szerződéseknek megfelelő eladásokra vonatkozhat, mivel a jutalmat soha nem nyújtották olyan eladások után, amely végső címzettjei nem a végső fogyasztók voltak. Az Elsőfokú Bíróság a megtámadott ítélet 50. pontjában hozzátette, hogy a Bizottság értelmezését alátámasztja az a tény is, hogy a határozat elfogadásakor az exportra történő eladással gyanúsított kereskedőknél elvégzendő audit még nem zajlott le, és az Opel Nederland így nem tudhatta, hogy az „exportőr” kereskedők ténylegesen beleegyeztek‑e a márkakereskedőnek nem minősülő viszonteladóknak történő eladásba. Az Elsőfokú Bíróság a megtámadott ítélet 56. pontjában megállapította, hogy a Bizottság helyesen következtetett arra, miszerint az Opel Nederland 1996. szeptember 26‑án a teljes export megakadályozását célzó általános stratégiát fogadott el. A második jogalap keretében a General Motors Nederland és az Opel Nederland arra hivatkozik, hogy a Bizottság ténybeli hibát és jogban való tévedést követett el annak megállapításával, hogy az Opel Nederland az EK 81. cikkel ellentétes korlátozó szállítási politikát alkalmazott. Az Elsőfokú Bíróság a megtámadott ítélet 88. pontjában megállapította, hogy a Bizottság nem bizonyította a jogilag megkövetelt módon, miszerint a korlátozó szállítási intézkedést közölték a kereskedőkkel, még kevésbé azt, hogy ezen intézkedés az Opel Nederland és kereskedői közötti szerződéses kapcsolatok alkalmazási körébe tartozott. Ilyen feltételek mellett az Elsőfokú Bíróság úgy vélte, hogy a második jogalap megalapozott volt. Ezért megsemmisítette a vitatott határozatot, amennyiben az megállapította az EK 81. cikk (1) bekezdésével ellentétes korlátozó szállítási intézkedés fennállását. A General Motors Nederland és az Opel Nederland a harmadik jogalapban azzal érvelt, hogy a Bizottság ténybeli hibát és jogban való tévedést követett el annak megállapításával, hogy az Opel Nederland az EK 81. cikkel ellentétes korlátozó kiskereskedelmi jutalompolitikát alkalmazott. Az Elsőfokú Bíróság a megtámadott ítélet 98. pontjában először is megállapította, hogy az exportra történő eladásnak a jutalomrendszerből való kizárása, ami szerves részét képezte az Opel Nederland és kereskedői közötti forgalmazási szerződéseknek, az EK 81. cikk (1) bekezdése értelmében megállapodást valósít meg. Az Elsőfokú Bíróság ezek után a 99. és azt következő pontokban megvizsgálta, hogy a szóban forgó intézkedés célja a verseny korlátozása volt‑e. A megtámadott ítélet 100. pontjában az Elsőfokú Bíróság úgy vélte, hogy a Bizottság helyesen állapította meg, mivel a jutalmat a továbbiakban nem nyújtották az exportra történő eladás esetén, a kereskedőknek az ezen eladások végzésére vonatkozó gazdasági mozgástere csökkent ahhoz képest, amilyen mozgástérrel a nemzeti eladások tekintetében rendelkeznek. Ezzel kapcsolatban megjegyezte, hogy a kereskedők kényszerítve voltak arra, hogy a hazai vevőkkel összehasonlítva a külföldi vevőkkel szemben kedvezőtlenebb feltételeket alkalmazzanak, vagy exportra történő eladás esetén elégedjenek meg alacsonyabb nyereségrátával. Az Elsőfokú Bíróság szerint az exportra történő eladás jutalmának eltörlésével az ilyen eladás kevésbé vonzóvá vált a külföldi vevők és a kereskedők számára. Az Elsőfokú Bíróság következésképpen úgy vélte, hogy ezen intézkedés természeténél fogva alkalmas arra, hogy hátrányosan befolyásolja az exportra történő eladást, még a szállítási korlátozások hiányában is. Az első jogalap értékelésére hivatkozva az Elsőfokú Bíróság hozzátette a megtámadott ítélet 101. pontjában, hogy az Opel Nederland igazgatósága által elfogadott intézkedéseket az exportra történő eladás növekedése váltotta ki, és annak csökkentésére irányultak. Az intézkedés természete és az általa követett cél kapcsán, a gazdasági összefüggésekre tekintettel, amelyekben alkalmazni kellett, az Elsőfokú Bíróság a megtámadott ítélet 102. pontjában úgy vélte, hogy az állandó ítélkezési gyakorlatnak megfelelően ezen intézkedés versenykorlátozó célú megállapodást valósít meg (lásd ilyen értelemben a Bíróság 19/77. sz., Miller kontra Bizottság ügyben 1978. február 1‑jén hozott ítéletének [EBHT 1978., 131. o.] 7. pontját; 96/82‑102/82., 104/82., 105/82., 108/82. és 110/82. sz., IAZ és társai kontra Bizottság ügyben 1983. november 8‑án hozott ítéletének [EBHT 1983., 3369. o.] 23–25. pontját, és 29/83. és 30/83. sz., CRAM és Rheinzink kontra Bizottság ügyben 1984. március 28‑án hozott ítéletének [EBHT 1984., 1679. o.] 26. pontját). Másodlagosan a General Motors Nederland és az Opel Nederland arra hivatkozik, hogy a kiszabott 43 millió eurós bírság nincsen tényleges kapcsolatban a jogsértés súlyával és időtartamával. Ezen túlmenően a Bizottság nem vette figyelembe a jogsértés szándékosságának hiányát, a jogsértés korlátozott hatását a Közösségen belüli kereskedelemre, és az Opel Nederland által saját kezdeményezésére tett azonnali kiigazító intézkedéseket. Az Elsőfokú Bíróság a megtámadott ítélet 199. pontjában úgy vélte, hogy a megállapított 40 millió euró alapösszeg, abban az esetben, ha a feltételezett három intézkedés fennállt, igazoltnak és a vitatott határozatban megfelelően indokoltnak tűnik. Az Elsőfokú Bíróság ugyanakkor a megtámadott ítélet 200. pontjában úgy vélte, hogy csökkenteni kell ezen összeget arra tekintettel, hogy a szállítási intézkedések létezése nem volt bizonyítható. A jelen eset körülményei között az Elsőfokú Bíróság az alapösszeget a jogsértés súlyára tekintettel 33 millió euróban állapította meg. A megtámadott ítélet 203. pontjában az Elsőfokú Bíróság úgy vélte, hogy az összegnek a Bizottság által a jogsértés időtartamára tekintettel végrehajtott 7,5%‑os növelése indokolt volt. Így a bírság összegét 35 475 000 euróban állapította meg. A fellebbezésről A General Motors Nederland és az Opel Nederland azt kérte, hogy a Bíróság: –        helyezze hatályon kívül a megtámadott ítéletet, amennyiben az a feltételezett exportkorlátozó általános stratégiára, valamint az Opel Nederland jutalompolitikájára vonatkozik, és megerősíti az e pontok miatt kiszabott bírságot; –        semmisítse meg a vitatott határozatot, amennyiben azt a megtámadott ítélet még nem semmisítette meg, és amennyiben az az Opel Nederland feltételezett exportstratégiájára, valamint jutalompolitikájára vonatkozik, és e pontok miatt bírságot szab ki; –        mindenképpen csökkentse a 35 475 000 euró összegű bírságot; –        másodlagosan utalja vissza az ügyet az Elsőfokú Bíróság elé, hogy vizsgálja meg újra a Bíróság ítéletének megfelelően; –        kötelezze a Bizottságot a költségek viselésére. A Bizottság azt kéri, hogy a Bíróság utasítsa el a fellebbezést, és kötelezze a General Motors Nederland és az Opel Nederland vállalkozásokat a költségek viselésére. A General Motors Nederland BV és az Opel Nederland BV 2005. június 20‑i levelükkel tájékoztatta a Bíróságot arról, hogy e két társaság összeolvadt, és ettől kezdve egyetlen társaságot alkot a „General Motors BV” cégnév alatt (a továbbiakban: General Motors). Az első jogalapról A General Motors érvelése Az első jogalapban a General Motors arra hivatkozik, hogy az Elsőfokú Bíróság jogban való tévedést követett el a Bizottság azon állításának megerősítésével, miszerint az Opel Nederland a teljes export korlátozására irányuló általános politikát alkalmazott. A General Motors elsősorban arra hivatkozik, hogy az Elsőfokú Bíróság érvelése során nyilvánvalóan tévesen értelmezte az 1996. szeptember 26‑i ülés jegyzőkönyvét, amely semmiféle utalást nem tartalmaz a teljes export korlátozására irányuló általános általános stratégiára. A General Motors másodsorban arra hivatkozik, hogy az Elsőfokú Bíróság megsértette az indokolási kötelezettséget egyrészt annak megállapításával, hogy a Bizottság nem az Opel Nederland belső dokumentumaira alapította állításait, másrészt hogy valójában e dokumentumokra támaszkodott a teljes export korlátozására irányuló általános általános stratégia megállapításakor. A General Motors harmadsorban úgy véli, hogy az Elsőfokú Bíróság érvelése körben forog. Megerősíti, hogy a Bizottság először is a jutalompolitikára támaszkodik a gépjárművek exportjának korlátozására irányuló általános általános stratégia megállapításakor, és ezek után a feltételezett általános stratégiára támaszkodik a jutalompolitika korlátozó jellegének megállapításakor. A General Motors végül arra hivatkozik, hogy az Elsőfokú Bíróság megsértette az indokolási kötelezettséget, és tévesen értelmezte a bizonyítékokat a megtámadott ítélet 50. pontjában annak megerősítésével, hogy a Bizottság értelmezését alátámasztja az a tény is, miszerint a 1996. szeptember 26‑i ülés időpontjában a kereskedőknél elvégzendő audit még nem zajlott le, és az Opel Nederland így nem tudhatta, hogy az „exportőr” kereskedők ténylegesen beleegyeztek‑e a márkakereskedőnek nem minősülő viszonteladóknak történő eladásba. Ugyanis a General Motors szerint legalább egy auditot elvégeztek az 1996. szeptember 26‑i ülés előtt. Egyébként pedig ezen ülést megelőzte a kereskedőknek írt levél, amelyben az Nederland tájékoztatást kért az értékesítési tevékenységek szabályszerűségéről, de amelyre nem érkezett megfelelő válasz a kereskedőktől. A Bíróság álláspontja Amint azt a főtanácsnok indítványának 51. pontjában megjegyzi, a General Motors első jogalapja valójában arra irányul, még ha indokolási hibákat is hoz fel, hogy az Elsőfokú Bíróság értékelését kétségbe vonja, és különösen hogy vitassa bizonyos tények és dokumentumok bizonyító erejét, amelyek ezen utóbbit annak megállapítására indították, hogy az Opel Nederland a teljes export korlátozására irányuló általános általános stratégiát fogadott el. Ezzel kapcsolatban az EK 225. cikkből és a Bíróság alapokmánya 58. cikkének első albekezdéséből az következik, hogy kizárólag az Elsőfokú Bíróság rendelkezik hatáskörrel egyrészt a tényállás megállapítására, kivéve ha megállapításainak anyagi pontatlansága a hozzá benyújtott eljárási iratokból ered, másrészt a tények értékelésére. Amint az Elsőfokú Bíróság megállapította vagy értékelte a tényállást, a Bíróság rendelkezik hatáskörrel az EK 225. cikk értelmében a tények jogi minősítésének és az abból az Elsőfokú Bíróság által levont jogkövetkezményeknek a felülvizsgálatára (lásd különösen a C‑185/95. P. sz., Baustahlgewebe kontra Bizottság ügyben 1998. december 17‑én hozott ítélet [EBHT 1998., I‑8417. o.] 23. pontját). A Bíróság így nem rendelkezik hatáskörrel sem a tényállás megállapítására, sem – fő szabályként – az Elsőfokú Bíróság által az e tényállás alátámasztására elfogadott bizonyítékok vizsgálatára. Amennyiben a bizonyítékok megszerzése szabályszerűen történt, valamint az általános jogelveket és a bizonyítási teherre és a bizonyításfelvételre vonatkozó eljárási szabályokat tiszteletben tartották, kizárólag az Elsőfokú Bíróság feladata annak mérlegelése, hogy a hozzá benyújtott bizonyítékoknak milyen bizonyító erőt tulajdonít (lásd különösen a C‑19/95. P. sz., San Marco kontra Bizottság ügyben 1996. szeptember 17‑én hozott ítélet [EBHT 1996., I‑4435. o.] 40. pontját). E mérlegelés, eltekintve e bizonyítékok elferdítésétől, nem minősül a Bíróság vizsgálata alá tartozó jogkérdésnek (lásd különösen a fent idézett Baustahlgewebe kontra Bizottság ítélet 24. pontját). Következésképpen a General Motors érvei közül kizárólag az annak igazolására irányuló érvelését kell megvizsgálni, hogy az Elsőfokú Bíróság tévesen értelmezte a bizonyítékokat. Ezzel kapcsolatban emlékeztetni kell arra, hogy az ilyen téves értelmezésnek nyilvánvalóan ki kell tűnnie az akta irataiból, anélkül, hogy szükséges lenne a tényállás és a bizonyítékok újbóli értékelése (a C‑116/03. P. sz., Fichtner kontra Bizottság ügyben 2004. július 9‑én hozott végzés [az EBHT‑ban nem tették közzé] 34. pontja). Ami a General Motors azon érvelését illeti, miszerint az Elsőfokú Bíróság tévesen értelmezte az 1996. szeptember 26‑i ülés jegyzőkönyvét annak megerősítésével, hogy igazolja a teljes export korlátozására irányuló általános általános stratégia létezését, nem vitatott, hogy a General Motors Nederland és az Opel Nederland elismerték az Elsőfokú Bíróság előtt, miszerint a Bizottság által felhasznált dokumentumok, különösen e jegyzőkönyv bizonyítja a márkakereskedőnek nem minősülő viszonteladóknak exportra történő − a forgalmazási szerződések alapján tilos − eladást korlátozó stratégia létezését. Az 1996. szeptember 26‑i jegyzőkönyv exportkorlátozásra irányuló különböző intézkedéseket említ, különösen az exportra történő eladás kizárását a jutalomkampányokból, a szabályos és szabálytalan export közötti bármiféle különbségtétel nélkül. A General Motors nem tudta bizonyítani, hogy az Elsőfokú Bíróság nyilvánvalóan tévesen értelmezte e dokumentumot. A General Motors azon érvelése kapcsán, miszerint az Elsőfokú Bíróság tévesen értelmezte a bizonyítékokat a megtámadott ítélet 50. pontjában, amikor bizonyos jelentőséget tulajdonított annak, hogy a kereskedőknél elvégzett audit az 1996. szeptember 26‑i ülést követően zajlott le, elegendő megállapítani, hogy az Elsőfokú Bíróság állítása az ítélet 50. pontjában semmiképpen nem jelenti a bizonyítékok elferdítését, ami érinthetné az Elsőfokú Bíróságnak a fent említett általános stratégiával kapcsolatos megállapítását. Ilyen feltételek mellett az első jogalapot el kell utasítani, részben mint elfogadhatatlant, részben mint megalapozatlant. A második jogalapról A General Motors érvelése A második jogalapban a General Motors arra hivatkozik, hogy az Elsőfokú Bíróság jogban való tévedést követett el a Bizottság azon állításának megerősítésével, miszerint az Opel Nederland EK 81. cikkel ellentétes korlátozó kiskereskedelmi jutalompolitikát alkalmazott. A General Motors fenntartja elsősorban azt, hogy a megállapodás csak akkor tekinthető az EK 81. cikk értelmében véve versenykorlátozó célú megállapodásnak, ha első látásra nyilvánvaló, hogy egyetlen célja vagy hatása a verseny érzékelhető korlátozása. A General Motors szerint az Opel Nederland jutalompolitikája nem tekinthető ilyen megállapodásnak. A General Motors másodsorban megerősíti, hogy az Elsőfokú Bíróság által a megtámadott ítélet 102. pontjában az exporttilalom vagy más exportkorlátozás kapcsán idézett ítélkezési gyakorlat nem támasztja alá az Elsőfokú Bíróság azon állítását, miszerint az Opel Nederland jutalompolitikáját az EK 81. cikk értelmében véve versenykorlátozó célú megállapodásnak kell minősíteni. E fogalom túl széles értelmezése egyebekben azzal a veszéllyel jár, hogy a versenyre teljes mértékben ártalmatlan megállapodásokat bünteti, és sérti az ártatlanság vélelmének elvét és a meghallgatáshoz való jogot. A General Motors harmadsorban úgy véli, hogy az Elsőfokú Bíróság által a megtámadott ítélet 100. pontjában tett, a hazai eladások és az exportra történő eladások közötti összehasonlításnak nincs jelentősége. A General Motors megjegyzi, hogy mivel a kereskedő nyereséget tud termelni függetlenül a jutalom kifizetésétől, és a gépkocsik szállítása nem korlátozott, az Opel Nederland jutalompolitikája nem csökkentette a holland kereskedők érdekét arra, hogy a jutalomkampányok alatt exportáljanak. A General Motors mindazonáltal arra hivatkozik, hogy amennyiben a Hollandiában történő hazai eladások és az exportra történő eladás gazdasági feltételei nagyon különbözőek, tekintettel a gépkocsikra kivetett holland adók magas összegére, az exportra történő eladás kizárása a jutalomkampányokból nem vezet szükségképpen az árak növekedéséhez vagy az exportra történő eladás haszonkulcsának csökkenéséhez a hazai eladásokkal összehasonlítva. A General Motors negyedsorban arra hivatkozik, hogy az Elsőfokú Bíróság a megtámadott ítélet 101. pontjában helytelenül támaszkodott az Opel Nederland szándékaira az EK 81. cikk értelmében véve versenykorlátozó célú megállapodás létezésének megállapításakor. E cikk értelmében ugyanis a megállapodás célját objektív módon kell értékelni, nem valamely fél szubjektív szándékára való hivatkozással. A Bíróság álláspontja Ami e jogalap első részét illeti, elegendő azt megállapítani, amint azt a főtanácsnok indítványának 67. pontjában is leírta, hogy a General Motors állításával ellentétben valamely megállapodás az EK 81. cikk értelmében véve versenykorlátozó célúnak tekinthető akkor is, ha célja nem csupán a verseny korlátozása, hanem más, jogszerű célokat is követ (lásd az 56/64. és 58/64. sz., Consten és Grundig kontra Bizottság ügyben 1966. július 13-án hozott ítéletet [EBHT 1966., 429. és 496. o.]; a fent hivatkozott IAZ és társai kontra Bizottság ítélet 25. pontját; a C‑235/92. P. sz., Montecatini kontra Bizottság ügyben 1999. július 8‑án hozott ítélet [EBHT 1999., I‑4539. o.] 122. pontját, és a C-238/99. P., C‑244/99. P., C‑245/99. P., C‑247/99. P., C‑250/99. P.−C‑252/99. P. és C‑254/99. P. sz., Limburgse Vinyl Maatschappij és társai kontra Bizottság ügyben 2002. október 15‑én hozott ítélet [EBHT 2002., I‑8375. o.] 49. pontját). A fentiekből következik, hogy a második jogalap első részét mint megalapozatlant el kell utasítani. A második jogalap második része kapcsán a megtámadott ítélet 102. pontjában idézett ítélkezési gyakorlatból következik, amint azt az Elsőfokú Bíróság e pontban helyesen megjegyzi, hogy nem csupán a megállapodás kikötéseit kell figyelembe venni, hanem más tényezőket is, mint például a megállapodás által követett célok, tekintettel a gazdasági és jogi összefüggésekre, annak meghatározása érdekében, hogy a megállapodás az EK 81. cikk értelmében véve versenykorlátozó célú‑e. Még ha a megtámadott ítélet 102. pontjában idézett ítélkezési gyakorlat az exporttilalomra vagy hasonló korlátozásokra vonatkozik is, ezen ítélkezési gyakorlatból az következik, hogy valamely forgalmazási megállapodás az EK 81. cikk értelmében véve versenykorlátozó célú, ha egyértelműen kitűnik belőle az a szándék, hogy az exportra történő eladást kevésbé kedvezően kell kezelni, mint a hazai eladásokat, és ha az érintett piac felosztásához vezet (lásd különösen ilyen értelemben a fent hivatkozott IAZ‑ítélet 23. pontját). Amint azt a főtanácsnok indítványának 72. pontjában leírta, az ilyen cél nem csupán az export közvetlen korlátozásával érhető el, hanem közvetett intézkedésekkel is, mint a jelen ügyben vitatott intézkedések, mivel befolyásolják ezen ügyletek gazdasági feltételeit. Következésképpen úgy tűnik, hogy az Elsőfokú Bíróság érvelését jogosan alapította a megtámadott ítélet 102. pontjában idézett ítélkezési gyakorlatra. Ilyen körülmények között a megtámadott ítélet nem tekinthető úgy, hogy az EK 81. cikk értelmében véve versenykorlátozó célú megállapodás fogalmának túl széles értelmezését tartalmazza, amely sértené az ártatlanság vélelmének elvét és a meghallgatáshoz való jogot. Következésképpen el kell utasítani a második jogalap második részét. A második jogalap harmadik része kapcsán meg kell jegyezni, hogy az állandó ítélkezési gyakorlat szerint annak megállapítása érdekében, hogy valamely megállapodást tiltottnak kell‑e tekinteni az általa okozott versenykorlátozás miatt, meg kell vizsgálni, hogy a vitatott megállapodás hiányában milyenek lennének a tényleges versenyfeltételek (lásd a C‑7/95. P. sz., Deere kontra Bizottság ügyben 1998. május 28-án hozott ítélet [EBHT 1998., I‑3111. o.] 76. pontját és a C‑8/95. P. sz., New Holland Ford kontra Bizottság ügyben 1998. május 28‑án hozott ítélet [EBHT 1998., I‑3175. o.] 90. pontját). Amint azt a főtanácsnok indítványának 74. pontjában leírta, a jelen ügy tárgyát képező helyzethez hasonló körülmények között meg kell vizsgálni, hogy milyen lenne a holland kereskedők magatartása és az érintett piacon fennálló versenyhelyzet abban az esetben, ha az exportra történő eladás nem lenne kizárva a jutalompolitikából. Úgy tűnik, hogy az Elsőfokú Bíróság ténylegesen lefolytatta e vizsgálatot, megállapítva a megtámadott ítélet 100. pontjában azt, hogy mivel a jutalmat a továbbiakban nem nyújtották az exportra történő eladás esetén, a kereskedőknek az ezen eladások végzésére vonatkozó gazdasági mozgástere csökkent ahhoz képest, amilyen mozgástérrel a nemzeti eladások tekintetében rendelkeznek. Az a körülmény, hogy Hollandiában a hazai eladásokra és az exportra történő eladásra − adóharmonizáció hiányában − külonböző feltételek vonatkoznak, nem érinti e megállapítást. Következésképpen a második jogalap harmadik részét mint megalapozatlant el kell utasítani. Végül a második jogalap negyedik része kapcsán, amely szerint az Elsőfokú Bíróság a megtámadott ítélet 101. pontjában tévedést követett el, az Opel Nederland szándékaira támaszkodván az EK 81. cikk szerinti versenykorlátozó célú megállapodás létezésének megállapításakor, meg kell jegyezni, hogy a szándék nem szükséges elem annak meghatározásában, hogy a megállapodás célja versenykorlátozó volt‑e (lásd ilyen értelemben a fent hivatkozott Miller kontra Bizottság ítélet 18. pontját, valamint a CRAM és Rheinzink kontra Bizottság ítélet 26. pontját). Ezzel szemben, még ha a felek szándéka nem is szükséges elem a megállapodás célja versenykorlátozó jellegének meghatározásában, a Bizottságot vagy a közösségi bíróságot semmi nem akadályozza abban, hogy tekintetbe vegyék e szándékot (lásd ilyen értelemben a fent hivatkozott IAZ és társai kontra Bizottság ítélet 23–25. pontját). Következésképpen, amint azt a főtanácsnok indítványának 79. pontjában leírta, az Elsőfokú Bíróság jogszerűen támaszkodott az Opel Nederland szándékaira annak megállapításakor, hogy az exportra történő eladás kizárása a jutalomrendszerből az EK 81. cikk értelmében vett versenykorlátozó célt követett. Következésképpen a második jogalap negyedik részét, valamint emiatt e jogalap teljességét el kell utasítani. A harmadik jogalapról A General Motors érvelése A General Motors arra hivatkozik, hogy az Elsőfokú Bíróság jogban való tévedést követett el a vitatott határozatban a Bizottság által kiszabott bírság összegének megerősítésével. Elsőként azzal érvel, hogy a megtámadott ítéletnek a bírságra vonatkozó indokolása sérti a 17. rendelet 15. cikkének (2) bekezdését, mivel téves állításokra alapul az exportkorlátozásra irányuló feltételezett általános stratégia létezése és a jutalompolitikának az EK 81. cikkel való összeegyeztethetősége kapcsán. Másodikként a General Motors fenntartja, hogy az Elsőfokú Bíróság jogban való tévedést követett el, és tévesen értelmezte a bizonyítékokat annak megállapításával, hogy az Opel Nederlandnak a Bizottság első beavatkozását követően tett intézkedései nem minősültek a jogsértés abbahagyásának. Harmadikként a General Motors arra hivatkozik, hogy számos más esetben a Bizottság elismerte a jogsértés azonnali abbahagyását mint enyhítő körülményt, amely a bírság csökkentését indokolja. A felperes különösen az EK‑Szerződés 82. cikk alkalmazására vonatkozó eljárásban (COMP/E‑2/36.041/PO Michelin‑ügy) 2001. június 20‑án hozott 2002/405/EK bizottsági határozatra (HL 2002. L 143., 1. o.) hivatkozik, amelyben a jogsértés abbahagyása, ami a kifogásközlést megelőzően történt, de három évvel a vizsgálat kezdete után, valamint másfél évvel a Bizottság helyszíni vizsgálatát követően, „enyhítő körülményekre való jogosultságot” teremtett. A Bíróság álláspontja Meg kell állapítani először is, hogy a harmadik jogalap első része közvetlenül kötődik a General Motors által az első két jogalap alátámasztására felhozott érvekhez, amelyek szerint a jutalomrendszer nem valósít meg jogsértést az EK 81. cikk értelmében. Mivel ezen érveket a Bíróság e jogalapok vizsgálata keretében elutasította, emiatt el kell utasítani a harmadik jogalap első részét is. A harmadik jogalap második és harmadik része kapcsán emlékeztetni kell arra, hogy a 17. rendelet 15. cikkének (2) bekezdése és az ESZAK‑Szerződés 65. cikkének (5) bekezdése alapján kiszabott bírság megállapításának módszeréről szóló iránymutatás a bírság alapösszegének csökkentését írja elő enyhítő körülmények esetére, mint amilyen a jogsértés abbahagyása a Bizottság első beavatkozásával egy időben. Nem vitatott, hogy az Opel Nederland megszüntette a jutalomrendszert 1998. január 20-án, azaz több mint egy évvel a Bizottság első beavatkozását követően. Ilyen körülmények között, még ha a Bizottság csökkentette is a bírságot hasonló helyzetben, az Elsőfokú Bíróság jogosan állapította meg a megtámadott ítélet 204. pontjában, hogy a Bizottság nem volt köteles enyhítő körülményeket figyelembe venni a vitatott határozatban. Következésképpen a harmadik jogalap második és harmadik részét, valamint emiatt e jogalap teljességét el kell utasítani. A General Motors által fellebbezésének alátámasztására előterjesztett egyik jogalap sem volt megalapozott, következésképpen a fellebbezést el kell utasítani. A költségekről Az eljárási szabályzat 69. cikkének 2. §‑a alapján, amelyet ugyanezen szabályzat 118. cikke értelmében a fellebbezési eljárásban is alkalmazni kell, a Bíróság a pervesztes felet kötelezi a költségek viselésére, ha a pernyertes fél ezt kérte. A General Motorst, mivel pervesztes lett, a Bizottság kérelmének megfelelően kötelezni kell a költségek viselésére. A fenti indokok alapján, a Bíróság (harmadik tanács) a következőképpen határozott: 1) A fellebbezést elutasítja. 2) A General Motors BV‑t kötelezi a költségek viselésére. Aláírások * Az eljárás nyelve: angol.

62008CJ0510

de

Das Vorabentscheidungsersuchen betrifft die Auslegung der Art. 39 EG, 43 EG, 56 EG und 58 EG über die Freizügigkeit der Arbeitnehmer, die Niederlassungsfreiheit und die Kapitalverkehrsfreiheit. Dieses Ersuchen ergeht im Rahmen eines Rechtsstreits zwischen Frau Mattner und dem Finanzamt Velbert (im Folgenden: Finanzamt) über die Berechnung der Schenkungsteuer für ein in Deutschland belegenes bebautes Grundstück. Rechtlicher Rahmen Unionsrecht Art. 1 der Richtlinie 88/361/EWG des Rates vom 24. Juni 1988 zur Durchführung von Artikel 67 des Vertrages [Artikel aufgehoben durch den Vertrag von Amsterdam] (ABl. L 178, S. 5) lautet: „(1)      Unbeschadet der nachstehenden Bestimmungen beseitigen die Mitgliedstaaten die Beschränkungen des Kapitalverkehrs zwischen den Gebietsansässigen in den Mitgliedstaaten. Zur Erleichterung der Durchführung dieser Richtlinie wird der Kapitalverkehr entsprechend der Nomenklatur in Anhang I gegliedert. (2)      Die mit dem Kapitalverkehr zusammenhängenden Zahlungstransaktionen erfolgen zu den gleichen Devisenbedingungen, die bei Zahlungen für laufende Transaktionen gelten.“ Zu dem in Anhang I der Richtlinie 88/361 aufgeführten Kapitalverkehr gehört unter Rubrik XI der Kapitalverkehr mit persönlichem Charakter, der u. a. Schenkungen und Stiftungen umfasst. Nationales Recht Das Erbschaftsteuer- und Schenkungsteuergesetz (ErbStG) in der auf den Sachverhalt des Ausgangsverfahrens anwendbaren Fassung der Bekanntmachung vom 27. Februar 1997 (BGBl. I S. 378), zuletzt geändert durch Gesetz vom 10. Oktober 2007 (BGBl. I S. 2332), bestimmt: „§ 1 Steuerpflichtige Vorgänge (1)       Der Erbschaftsteuer (Schenkungsteuer) unterliegen 1.      der Erwerb von Todes wegen; 2.      die Schenkungen unter Lebenden; 3.      … (2)       Soweit nichts anderes bestimmt ist, gelten die Vorschriften dieses Gesetzes über die Erwerbe von Todes wegen auch für Schenkungen … § 2 Persönliche Steuerpflicht (1)      Die Steuerpflicht tritt ein 1.      in den Fällen des § 1 Abs. 1 Nr. 1 bis 3, wenn der Erblasser zur Zeit seines Todes, der Schenker zur Zeit der Ausführung der Schenkung oder der Erwerber zur Zeit der Entstehung der Steuer … ein Inländer ist, für den gesamten Vermögensanfall. Als Inländer gelten a)      natürliche Personen, die im Inland einen Wohnsitz oder ihren gewöhnlichen Aufenthalt haben, b)      deutsche Staatsangehörige, die sich nicht länger als fünf Jahre dauernd im Ausland aufgehalten haben, ohne im Inland einen Wohnsitz zu haben … … 3.      in allen anderen Fällen für den Vermögensanfall, der in Inlandsvermögen im Sinne des § 121 des Bewertungsgesetzes [BewG] besteht. … § 14 Berücksichtigung früherer Erwerbe (1) Mehrere innerhalb von zehn Jahren von derselben Person anfallende Vermögensvorteile werden in der Weise zusammengerechnet, dass dem letzten Erwerb die früheren Erwerbe nach ihrem früheren Wert zugerechnet werden. Von der Steuer für den Gesamtbetrag wird die Steuer abgezogen, die für die früheren Erwerbe nach den persönlichen Verhältnissen des Erwerbers und auf der Grundlage der geltenden Vorschriften zur Zeit des letzten Erwerbs zu erheben gewesen wäre. Anstelle der Steuer nach Satz 2 ist die tatsächlich für die in die Zusammenrechnung einbezogenen früheren Erwerbe zu entrichtende Steuer abzuziehen, wenn diese höher ist. … § 15 Steuerklassen (1)       Nach dem persönlichen Verhältnis des Erwerbers zum Erblasser oder Schenker werden die folgenden drei Steuerklassen unterschieden: Steuerklasse I: 1.      … 2.      die Kinder und Stiefkinder … … § 16 Freibeträge (1)       Steuerfrei bleibt in den Fällen des § 2 Abs. 1 Nr. 1 der Erwerb 1.      … 2.      der Kinder im Sinne der Steuerklasse I Nr. 2 … in Höhe von 205 000 Euro … (2)       An die Stelle des Freibetrags nach Absatz 1 tritt in den Fällen des § 2 Abs. 1 Nr. 3 ein Freibetrag von 1 100 Euro. … § 19 Steuersätze 1.      Die Erbschaftsteuer wird nach folgenden Vomhundertsätzen erhoben: Wert des steuerpflichtigen Erwerbs (§ 10) bis einschließlich … Euro Vomhundertsatz in der Steuerklasse I … … 52 000 7 … … 256 000 11 … … …“ § 121 („Inlandsvermögen“) des BewG in der Fassung der Bekanntmachung vom 1. Februar 1991 (BGBl. I S. 230), zuletzt geändert durch Gesetz vom 13. Dezember 2006 (BGBl. I S. 2378), bestimmt: „Zum Inlandsvermögen gehören: … 2.      das inländische Grundvermögen; …“ Ausgangsverfahren und Vorlagefrage Mit notariell beurkundetem Vertrag vom 23. Mai 2007 erwarb Frau Mattner, eine deutsche Staatsangehörige, die seit mehr als 35 Jahren in den Niederlanden wohnt, im Wege der Schenkung von ihrer Mutter, die ebenfalls deutsche Staatsangehörige ist und seit mehr als 50 Jahren in den Niederlanden wohnt, ein in Düsseldorf (Deutschland) belegenes bebautes Grundstück mit einem Steuerwert von 255 000 Euro. Das Finanzamt setzte daraufhin gegen Frau Mattner mit Bescheid vom 24. Januar 2008 27 929 Euro Schenkungsteuer fest. Dabei zog es von dem Steuerwert für das Grundstück einen Freibetrag von 1 100 Euro ab und erhob auf die so ermittelte Bemessungsgrundlage einen Steuersatz von 11 vom Hundert. Mit Entscheidung vom 23. Mai 2008 wies das Finanzamt den hiergegen gerichteten Einspruch von Frau Mattner zurück. Frau Mattner erhob beim Finanzgericht Düsseldorf Klage, mit der sie die Berücksichtigung eines Freibetrags von 205 000 Euro begehrt, der für Erwerbe von Kindern vorgesehen ist, wenn der Schenker oder der Erwerber zur Zeit der Ausführung der Schenkung seinen Wohnsitz im Inland hat. Nach Ansicht des vorlegenden Gerichts stellt § 16 Abs. 2 ErbStG eine Beschränkung des freien Kapitalverkehrs im Sinne des Art. 56 Abs. 1 EG dar, da die Höhe der Steuervergünstigung vom Wohnsitz des Schenkers oder Schenkungsempfängers abhängig sei. In der beim vorlegenden Gericht anhängigen Rechtssache hätte Frau Mattner, wenn sie selbst oder ihre Mutter ihren Wohnsitz im Inland gehabt hätte, gemäß § 16 Abs. 1 Nr. 2 ErbStG den Abzug eines Freibetrags von 205 000 Euro beanspruchen können, was zur Folge gehabt hätte, dass sich eine Bemessungsgrundlage von lediglich 50 000 Euro ergeben und die festgesetzte Steuer unter Berücksichtigung des gemäß § 19 Abs. 1 ErbStG anwendbaren Steuersatzes von 7 vom Hundert 3 500 Euro und nicht 27 929 Euro betragen hätte. Das vorlegende Gericht bezweifelt, dass diese Beschränkung des freien Kapitalverkehrs gerechtfertigt ist, da die Situation eines unbeschränkt steuerpflichtigen Erwerbers, dem ein im Inland belegenes Grundstück zugewendet worden sei, und eines beschränkt steuerpflichtigen Erwerbers, dem ebenfalls ein im Inland belegenes Grundstück zugewendet worden sei, objektiv vergleichbar seien. Der Bundesfinanzhof habe zwar mit Urteil vom 21. September 2005 entschieden, dass hinsichtlich der Gewährung der persönlichen Freibeträge zwischen beschränkt und unbeschränkt Erbschaftsteuerpflichtigen im Allgemeinen so erhebliche Unterschiede bestünden, dass der nationale Gesetzgeber nicht zu einer Gleichbehandlung dieser Personengruppen verpflichtet sei. Während nämlich bei unbeschränkt Erbschaftsteuerpflichtigen der gesamte Vermögensanfall der Erbschaftsteuer unterliege, sei die sachliche Steuerpflicht bei beschränkt Steuerpflichtigen auf das Inlandsvermögen im Sinne des § 121 BewG beschränkt. Die Bemessungsgrundlage, auf die der Freibetrag anzuwenden sei, unterscheide sich bei unbeschränkter Steuerpflicht daher im Regelfall erheblich von der Bemessungsgrundlage, die sich bei einer beschränkten Steuerpflicht ergebe. Das vorlegende Gericht hat jedoch Zweifel, ob diese Erwägungen auch für die Schenkungsteuer gelten können, da in diesem Fall ausschließlich der zugewendete Vermögensgegenstand einer Besteuerung unterliege und es somit keine unterschiedliche Bemessungsgrundlage für unbeschränkt und für beschränkt Steuerpflichtige gebe. Es sei auch nicht ersichtlich, dass die unterschiedliche Behandlung unbeschränkt und beschränkt Steuerpflichtiger durch einen zwingenden Grund des Allgemeininteresses gerechtfertigt sein könnte. Außerdem fragt sich das vorlegende Gericht, ob § 16 Abs. 2 ErbStG mit den Art. 39 EG und 43 EG vereinbar sei, da die schenkungsteuerrechtlichen Auswirkungen zu den Überlegungen gehörten, die ein Angehöriger eines Mitgliedstaats bei der Entscheidung, ob er von der ihm nach dem EG-Vertrag zustehenden Freizügigkeit Gebrauch machen solle oder nicht, anstellen dürfe. Unter diesen Umständen hat das Finanzgericht Düsseldorf beschlossen, das Verfahren auszusetzen und dem Gerichtshof folgende Frage zur Vorabentscheidung vorzulegen: Sind die Art. 39 EG und 43 EG sowie Art. 56 EG in Verbindung mit Art. 58 EG dahin auszulegen, dass sie einer nationalen Regelung eines Mitgliedstaats über die Erhebung der Schenkungsteuer entgegenstehen, die bei dem Erwerb eines im Inland belegenen Grundstücks von einer gebietsfremden Person für den gebietsfremden Erwerber nur einen Freibetrag von 1 100 Euro vorsieht, während bei der Zuwendung desselben Grundstücks ein Freibetrag von 205 000 Euro gewährt würde, wenn der Schenker oder der Erwerber zur Zeit der Ausführung der Schenkung seinen Wohnsitz in dem betreffenden Mitgliedstaat hätte? Zur Vorlagefrage Mit seiner Frage möchte das vorlegende Gericht im Wesentlichen wissen, ob die Art. 39 EG, 43 EG, 56 EG und 58 EG dahin auszulegen sind, dass sie der Regelung eines Mitgliedstaats wie der im Ausgangsverfahren streitigen entgegenstehen, die hinsichtlich der Berechnung der Schenkungsteuer vorsieht, dass der Freibetrag auf die Steuerbemessungsgrundlage im Fall der Schenkung eines im Inland belegenen Grundstücks dann, wenn Schenker und Schenkungsempfänger zur Zeit der Ausführung der Schenkung ihren Wohnsitz in einem anderen Mitgliedstaat hatten, niedriger ist als der Freibetrag, der zur Anwendung gekommen wäre, wenn zumindest einer von ihnen zu diesem Zeitpunkt seinen Wohnsitz im erstgenannten Mitgliedstaat gehabt hätte. Nach ständiger Rechtsprechung verbietet Art. 56 Abs. 1 EG ganz allgemein Beschränkungen des Kapitalverkehrs zwischen den Mitgliedstaaten (Urteile vom 11. September 2008, Eckelkamp u. a., C‑11/07, Slg. 2008, I‑6845, Randnr. 37, und Arens-Sikken, C‑43/07, Slg. 2008, I‑6887, Randnr. 28, sowie vom 12. Februar 2009, Block, C‑67/08, Slg. 2009, I‑883, Randnr. 18). Mangels einer Definition des Begriffs „Kapitalverkehr“ im Sinne des Art. 56 Abs. 1 EG im EG-Vertrag hat der Gerichtshof bereits der Nomenklatur des Anhangs I der Richtlinie 88/361 – auch wenn diese Richtlinie auf die Art. 69 und 70 Abs. 1 EWG-Vertrag (später Art. 69 und 70 Abs. 1 EG-Vertrag, aufgehoben durch den Vertrag von Amsterdam) gestützt ist – Hinweischarakter zuerkannt, wobei nach der Einleitung dieses Anhangs die darin enthaltene Liste keine erschöpfende Aufzählung ist (vgl. u. a. Urteil vom 23. Februar 2006, van Hilten-van der Heijden, C‑513/03, Slg. 2006, I‑1957, Randnr. 39, sowie Urteile Eckelkamp u. a., Randnr. 38, Arens-Sikken, Randnr. 29, und Block, Randnr. 19). Schenkungen und Stiftungen sind in der Rubrik XI des Anhangs I der Richtlinie 88/361 unter der Überschrift „Kapitalverkehr mit persönlichem Charakter“ aufgeführt (Urteil vom 27. Januar 2009, Persche, C‑318/07, Slg. 2009, I‑359, Randnr. 24). Wie die Steuer auf Erbschaften, mit denen das Vermögen eines Erblassers auf eine oder mehrere Personen übergeht und die ebenfalls unter die Rubrik XI des genannten Anhangs I fallen (vgl. u. a. Urteile vom 17. Januar 2008, Jäger, C‑256/06, Slg. 2008, I‑123, Randnr. 25, Eckelkamp u. a., Randnr. 39, Arens-Sikken, Randnr. 30, Block, Randnr. 20, sowie vom 15. Oktober 2009, Busley und Cibrian Fernandez, C‑35/08, noch nicht in der amtlichen Sammlung veröffentlicht, Randnr. 18), fällt daher die steuerliche Behandlung von Schenkungen unabhängig davon, ob es sich um Geldbeträge, um bewegliche oder um unbewegliche Sachen handelt, unter die Vertragsbestimmungen über den Kapitalverkehr; ausgenommen sind die Fälle, die mit keinem der wesentlichen Elemente der betreffenden Transaktionen über die Grenzen eines Mitgliedstaats hinausweisen (vgl. in diesem Sinne Urteil Persche, Randnr. 27). Eine Situation, in der eine Person mit Wohnsitz in den Niederlanden einer anderen Person mit Wohnsitz in demselben Staat ein in Deutschland belegenes Grundstück schenkt, ist keine rein innerstaatliche Situation. Folglich handelt es sich bei der im Ausgangsverfahren in Rede stehenden Schenkung um einen Vorgang, der dem Kapitalverkehr im Sinne von Art. 56 Abs. 1 EG zuzurechnen ist. Unter diesen Umständen braucht, da die Vorlageentscheidung keinen Anhaltspunkt dafür enthält, dass der Ausgangsrechtsstreit einen Bezug zur Arbeitnehmerfreizügigkeit oder zur Niederlassungsfreiheit aufweist, die Anwendbarkeit der Art. 39 EG und 43 EG nicht geprüft zu werden (vgl. in diesem Sinne Urteil Busley und Cibrian Fernandez, Randnr. 19). Zu prüfen ist demzufolge zunächst, ob – wie sowohl Frau Mattner im Ausgangsverfahren als auch die Kommission der Europäischen Gemeinschaften in ihren schriftlichen Erklärungen vor dem Gerichtshof geltend machen – eine nationale Regelung wie die im Ausgangsverfahren streitige eine Beschränkung des Kapitalverkehrs darstellt. Insoweit ergibt sich aus der Rechtsprechung des Gerichtshofs zu Erbschaften, dass Bestimmungen eines Mitgliedstaats zur Festlegung des Werts einer Immobilie für die Zwecke der Berechnung des Steuerbetrags, der bei einem Erwerb durch Schenkung anfällt, nicht nur einen in einem anderen Mitgliedstaat Ansässigen vom Kauf von im erstgenannten Mitgliedstaat belegenen Immobilien abhalten, sondern auch eine Wertminderung der Schenkung desjenigen bewirken können, der in einem anderen Mitgliedstaat als dem ansässig ist, in dem sich die Immobilien befinden (vgl. in diesem Sinne Urteile Jäger, Randnr. 30, Eckelkamp u. a., Randnr. 43, sowie Arens-Sikken, Randnr. 36). Für Schenkungen ergibt sich aus dieser Rechtsprechung, dass zu den Maßnahmen, die als Beschränkungen des Kapitalverkehrs nach Art. 56 Abs. 1 EG verboten sind, solche gehören, die eine Wertminderung der Schenkung desjenigen bewirken, der in einem anderen Mitgliedstaat als dem ansässig ist, in dem sich die betreffenden Vermögensgegenstände befinden und der die Schenkung besteuert (vgl. entsprechend Urteile van Hilten-van der Heijden, Randnr. 44, Jäger, Randnr. 31, Eckelkamp u. a., Randnr. 44, Arens-Sikken, Randnr. 37, sowie Block, Randnr. 24). Da im vorliegenden Fall die im Ausgangsverfahren streitigen innerstaatlichen Bestimmungen vorsehen, dass der Freibetrag auf die Steuerbemessungsgrundlage bei einer Schenkung, die eine in der Bundesrepublik Deutschland belegene Immobilie umfasst, niedriger ist, wenn Schenker und Schenkungsempfänger ihren Wohnsitz in einem anderen Mitgliedstaat haben, als wenn einer von ihnen seinen Wohnsitz im Inland hätte, und somit darauf hinauslaufen, dass die erstgenannte Kategorie von Schenkungen einer höheren Schenkungsteuer unterliegt als derjenigen, die im Rahmen der zweitgenannten Kategorie von Schenkungen erhoben wird, bewirken sie eine Beschränkung des Kapitalverkehrs, weil sie den Wert der Schenkung einer Immobilie mindern (vgl. entsprechend Urteil Eckelkamp u. a., Randnr. 45). Da nämlich diese Bestimmungen die Anwendung eines Freibetrags auf die Steuerbemessungsgrundlage für die betreffende Immobilie vom Wohnsitz des Schenkers und des Schenkungsempfängers zum Zeitpunkt der Ausführung der Schenkung abhängig machen, stellt die höhere Besteuerung der Schenkung unter Gebietsfremden eine Beschränkung des freien Kapitalverkehrs dar (vgl. entsprechend Urteil Eckelkamp u. a., Randnr. 46). Sodann ist zu prüfen, ob die damit festgestellte Beschränkung des freien Kapitalverkehrs möglicherweise nach den Bestimmungen des Vertrags gerechtfertigt ist. Das Finanzamt und die deutsche Regierung machen im Wesentlichen geltend, dass es sich bei einer Schenkung eines gebietsfremden Schenkers an einen ebenfalls gebietsfremden Schenkungsempfänger und bei einer Schenkung, an der ein Gebietsansässiger als Schenker oder Schenkungsempfänger beteiligt sei, um objektiv unterschiedliche Situationen handele. Während nämlich der Schenkungsempfänger in der ersten Situation in Deutschland der beschränkten Steuerpflicht unterliege, die gegenständlich auf Inlandsvermögen begrenzt sei, unterliege er in der zweiten Situation der unbeschränkten Steuerpflicht, die den gesamten Vermögensanfall erfasse, unabhängig davon, wo das Vermögen belegen sei. Nach dem Urteil vom 14. Februar 1995, Schumacker (C‑279/93, Slg. 1995, I‑225), stelle eine solche Ungleichbehandlung keine Diskriminierung im Sinne der Art. 56 EG und 58 EG dar, da es grundsätzlich Sache des Mitgliedstaats sei, in dem eine unbeschränkte Steuerpflicht bestehe, die persönlichen Verhältnisse des Steuerpflichtigen umfassend zu würdigen. Nach Art. 58 Abs. 1 Buchst. a EG berührt Art. 56 EG „nicht das Recht der Mitgliedstaaten, … die einschlägigen Vorschriften ihres Steuerrechts anzuwenden, die Steuerpflichtige mit unterschiedlichem Wohnort oder Kapitalanlageort unterschiedlich behandeln“. Diese Bestimmung in Art. 58 EG ist, da sie eine Ausnahme vom Grundprinzip des freien Kapitalverkehrs darstellt, eng auszulegen. Sie kann somit nicht dahin verstanden werden, dass jede Steuerregelung, die zwischen Steuerpflichtigen nach ihrem Wohnort oder nach dem Mitgliedstaat ihrer Kapitalanlage unterscheidet, ohne Weiteres mit dem Vertrag vereinbar wäre (vgl. Urteile Jäger, Randnr. 40, Eckelkamp u. a., Randnr. 57, sowie Arens-Sikken, Randnr. 51). Die in Art. 58 Abs. 1 Buchst. a EG vorgesehene Ausnahme wird nämlich ihrerseits durch Abs. 3 dieses Artikels eingeschränkt, wonach die in Art. 58 Abs. 1 genannten nationalen Vorschriften „weder ein Mittel zur willkürlichen Diskriminierung noch eine verschleierte Beschränkung des freien Kapital- und Zahlungsverkehrs im Sinne des Artikels 56 darstellen [dürfen]“. Daher ist zwischen einer nach Art. 58 Abs. 1 Buchst. a EG erlaubten Ungleichbehandlung und einer nach Abs. 3 dieses Artikels verbotenen willkürlichen Diskriminierung zu unterscheiden. Aus der Rechtsprechung ergibt sich, dass eine nationale Steuerregelung wie die im Ausgangsverfahren streitige – die für die Festsetzung der Schenkungsteuer bei einer in dem betroffenen Mitgliedstaat belegenen Immobilie in Bezug auf die Höhe des auf die Bemessungsgrundlage anzuwendenden Freibetrags danach unterscheidet, ob der Schenker oder der Schenkungsempfänger seinen Wohnsitz im Inland hat oder beide in einem anderen Mitgliedstaat wohnen – nur dann mit den Vertragsbestimmungen über den freien Kapitalverkehr vereinbar sein kann, wenn die unterschiedliche Behandlung Situationen betrifft, die objektiv nicht miteinander vergleichbar sind, oder wenn sie durch zwingende Gründe des Allgemeininteresses gerechtfertigt ist. Ferner ist die unterschiedliche Behandlung dieser beiden Kategorien von Schenkungen nur gerechtfertigt, wenn sie nicht über das hinausgeht, was zum Erreichen des mit dieser Regelung verfolgten Ziels erforderlich ist (vgl. Urteile vom 7. September 2004, Manninen, C‑319/02, Slg. 2004, I‑7477, Randnr. 29, Eckelkamp u. a., Randnrn. 58 und 59, sowie Arens-Sikken, Randnrn. 52 und 53). Entgegen der vom Finanzamt und der deutschen Regierung vertretenen Ansicht lässt sich diese unterschiedliche Behandlung nicht damit rechtfertigen, dass sie sich auf objektiv unterschiedliche Situationen beziehe. Aus den dem Gerichtshof vorliegenden Akten ergibt sich nämlich, dass sich die Höhe der Schenkungsteuer für eine in Deutschland belegene Immobilie nach dem ErbStG sowohl nach dem Wert dieser Immobilie als auch nach der zwischen Schenker und Schenkungsempfänger gegebenenfalls bestehenden familienrechtlichen Beziehung bemisst. Weder das eine noch das andere dieser beiden Kriterien ist aber abhängig vom Wohnort des Schenkers oder des Schenkungsempfängers. Daher kann es in Bezug auf die Höhe der Schenkungsteuer, die auf die Schenkung einer in Deutschland belegenen Immobilie erhoben wird, keinen objektiven Unterschied geben, der es rechtfertigen würde, die Situation von Personen, von denen keine im Inland wohnt, und die Situation, in der zumindest eine dieser Personen im Inland wohnt, ungleich zu behandeln. Folglich ist die Situation von Frau Mattner mit der jedes Schenkungsempfängers, der eine in Deutschland belegene Immobilie von einem in Deutschland ansässigen Familienangehörigen erhält, sowie mit der eines dort ansässigen Schenkungsempfängers, der diese Zuwendung von einem dort nicht ansässigen Familienangehörigen empfängt, vergleichbar (vgl. in diesem Sinne Urteile Jäger, Randnr. 44, Eckelkamp u. a., Randnr. 61, sowie Arens-Sikken, Randnr. 55). Nach der deutschen Regelung gelten für die Zwecke der Erhebung der Schenkungsteuer im Zusammenhang mit in Deutschland belegenen Immobilien grundsätzlich sowohl der Begünstigte einer Schenkung unter Gebietsfremden als auch der Begünstigte einer Schenkung unter Beteiligung zumindest eines Gebietsansässigen als steuerpflichtig. Nur in Bezug auf den Freibetrag, der auf die Steuerbemessungsgrundlage angewendet wird, behandelt diese Regelung für die Zwecke der Ermittlung der Schenkungsteuer im Zusammenhang mit in Deutschland belegenen Immobilien Schenkungen unter Gebietsfremden und solche unter Beteiligung eines Gebietsansässigen unterschiedlich. Hingegen erfolgt die Bestimmung der Steuerklasse und des Steuersatzes gemäß den §§ 15 und 19 ErbStG für beide Kategorien von Schenkungen nach denselben Regeln (vgl. entsprechend Urteile Eckelkamp u. a., Randnr. 62, sowie Arens-Sikken, Randnr. 56). Wenn eine nationale Regelung für die Zwecke der Besteuerung einer im Wege der Schenkung erworbenen Immobilie, die in dem betreffenden Mitgliedstaat belegen ist, gebietsfremde Schenkungsempfänger, die diese Immobilie von einem gebietsfremden Schenker erhalten haben, einerseits und gebietsfremde oder gebietsansässige Schenkungsempfänger, die eine solche Immobilie von einem gebietsansässigen Schenker erhalten haben, sowie gebietsansässige Schenkungsempfänger, die diese Immobilie von einem gebietsfremden Schenker erhalten haben, andererseits auf die gleiche Stufe stellt, kann sie diese Schenkungsempfänger im Rahmen dieser Besteuerung hinsichtlich der Anwendung eines Freibetrags auf die Steuerbemessungsgrundlage für diese Immobilie nicht unterschiedlich behandeln, ohne gegen die Vorgaben des Unionsrechts zu verstoßen. Indem der nationale Gesetzgeber Schenkungen an diese beiden Personengruppen – außer in Bezug auf die Höhe des Freibetrags, der dem Schenkungsempfänger gegebenenfalls zugutekommt – gleich behandelt, hat er anerkannt, dass zwischen ihnen im Hinblick auf die Modalitäten und die Voraussetzungen für die Erhebung der Schenkungsteuer kein Unterschied in der objektiven Situation besteht, der eine unterschiedliche Behandlung rechtfertigen könnte (vgl. entsprechend Urteile Eckelkamp u. a., Randnr. 63, sowie Arens-Sikken, Randnr. 57). Schließlich ist zu prüfen, ob die Beschränkung des Kapitalverkehrs, die sich aus einer Regelung wie der im Ausgangsverfahren streitigen ergibt, durch einen zwingenden Grund des Allgemeininteresses objektiv gerechtfertigt werden kann. Das Finanzamt trägt erstens vor, dass, wenn das ErbStG in einer Angelegenheit wie der des Ausgangsverfahrens für Schenkungen unter Gebietsfremden und Schenkungen unter Beteiligung eines Gebietsansässigen denselben Freibetrag vorsähe, Frau Mattner durch die Inanspruchnahme gleicher Steuervorteile im Wohnsitzmitgliedstaat, in dem sie unbeschränkt steuerpflichtig sei, Freibeträge zu ihren Gunsten kumulieren könnte. Dazu ist zunächst zu bemerken, dass der Gerichtshof im Rahmen seiner Rechtsprechung zum freien Kapitalverkehr und zum Erbrecht bereits festgestellt hat, dass ein Angehöriger eines Mitgliedstaats das Recht, sich auf die Bestimmungen des Vertrags zu berufen, nicht dadurch verliert, dass er steuerliche Vorteile nutzt, die ihm nach den in einem anderen Mitgliedstaat als seinem Wohnstaat geltenden Vorschriften legal offenstehen (Urteile vom 11. Dezember 2003, Barbier, C‑364/01, Slg. 2003, I‑15013, Randnr. 71, sowie Eckelkamp u. a., Randnr. 66). Jedenfalls kann sich der Mitgliedstaat, in dem die Immobilie, die Gegenstand der Schenkung ist, belegen ist, zur Rechtfertigung einer sich aus seiner eigenen Regelung ergebenden Beschränkung des freien Kapitalverkehrs nicht auf die – unabhängig von seinem Willen bestehende – Möglichkeit für den Schenkungsempfänger berufen, in den Genuss eines vergleichbaren Freibetrags zu kommen, der von einem anderen Mitgliedstaat, wie dem des Wohnsitzes von Schenker und Schenkungsempfänger zum Zeitpunkt der Schenkung, gewährt wird und der ganz oder teilweise den Schaden ausgleichen könnte, der dem Schenkungsempfänger durch den geminderten Freibetrag entstanden ist, der bei der Berechnung der Schenkungsteuer im erstgenannten Mitgliedstaat angewandt worden ist (vgl. entsprechend Urteile Eckelkamp u. a., Randnr. 68, sowie Arens-Sikken, Randnr. 65). Ein Mitgliedstaat kann sich nämlich nicht auf das Bestehen eines von einem anderen Mitgliedstaat – hier von dem Mitgliedstaat, in dem der Schenker und der Schenkungsempfänger wohnen – einseitig gewährten Vorteils berufen, um seinen Verpflichtungen aus dem Vertrag, insbesondere denen aus den Vorschriften über den freien Kapitalverkehr, zu entgehen (vgl. Urteile Eckelkamp u. a., Randnr. 69, und Arens-Sikken, Randnr. 66). Dies gilt umso mehr, wenn – wie die deutsche Regierung in der mündlichen Verhandlung geltend gemacht hat – der Mitgliedstaat, in dem der Schenker und der Schenkungsempfänger wohnen, einen geringeren Freibetrag anwendet als denjenigen, den der Mitgliedstaat, in dem die den Gegenstand der Schenkung bildende Immobilie belegen ist, gewährt, oder den Wert der Immobilie höher ansetzt als der letztgenannte Staat. Im Übrigen geht aus den dem Gerichtshof vorliegenden Akten hervor, dass die im Ausgangsverfahren streitige nationale Regelung bei der Berechnung der Schenkungsteuer die Gewährung des Freibetrags in voller Höhe schlicht und einfach ausschließt, wenn Schenker und Schenkungsempfänger nicht in dem Mitgliedstaat wohnen, in dem die den Gegenstand der Schenkung bildende Immobilie belegen ist, ohne dass die etwaige Gewährung eines vergleichbaren Freibetrags in einem anderen Mitgliedstaat, wie dem, in dem der Schenker und der Schenkungsempfänger wohnen, oder die Methode der Bestimmung des Werts der Immobilie im letztgenannten Mitgliedstaat berücksichtigt würde. Das Finanzamt und die deutsche Regierung machen zweitens geltend, dass die im Ausgangsverfahren streitige Regelung, indem sie Erbschaften und Schenkungen im Wesentlichen gleich behandele, verhindern solle, dass es die Beteiligten in der Hand hätten, die erbschaftsteuerlichen Regelungen dadurch zu umgehen, dass mehrere Schenkungen gleichzeitig vorgenommen würden oder das gesamte Vermögen einer Person durch mehrere aufeinanderfolgende Schenkungen im Laufe der Zeit auf eine andere Person übertragen werde. Diesem Zweck diene insbesondere § 14 ErbStG, der im Wesentlichen vorsehe, dass Schenkungen, die innerhalb von zehn Jahren zwischen denselben Personen vorgenommen würden, für die Zwecke der Erbschafts- und Schenkungsbesteuerung zusammenzurechnen seien. Auch wenn die Schenkung im vorliegenden Fall nur eine einzige Immobilie umfasse, sei es daher zulässig, dass die in Rede stehende Regelung bei der Festlegung des für Schenkungen zwischen Gebietsfremden geltenden Freibetrags davon ausgehe, dass die Schenkerin noch über weitere Vermögensgegenstände in ihrem Wohnsitzmitgliedstaat oder anderen Staaten verfüge, die sie gleichzeitig auf Frau Mattner übertragen habe oder zu einem späteren Zeitpunkt auf diese übertragen könne, ohne dass diese Gegenstände der Schenkungsteuer in Deutschland unterworfen werden könnten. Dann sei aber auch kein Grund dafür ersichtlich, dass ein Mitgliedstaat wie die Bundesrepublik Deutschland, der ein Recht zur Besteuerung nur im Hinblick auf einzelne Gegenstände geltend mache, dabei einen Freibetrag einräumen solle, der auf die Besteuerung des Übergangs des gesamten Vermögens zugeschnitten sei. Daher habe nicht dieser Mitgliedstaat, sondern der Mitgliedstaat, in dem die Schenkerin und Frau Mattner wohnten, im Rahmen der unbeschränkten Steuerpflicht den persönlichen Verhältnissen von Frau Mattner Rechnung zu tragen. Insoweit geht aus den dem Gerichtshof vorliegenden Akten nicht hervor, dass Frau Mattner im vorliegenden Fall innerhalb eines Zeitraums von zehn Jahren vor der im Ausgangsverfahren in Rede stehenden Schenkung weitere Vermögensgegenstände von derselben Person im Wege der Schenkung erhalten hätte, so dass die Gefahr einer Umgehung, die sich aufgrund früherer oder gleichzeitiger Schenkungen unter denselben Beteiligten ergeben könnte, als rein hypothetisch erscheint und daher im vorliegenden Fall eine Begrenzung des von der Bemessungsgrundlage abzuziehenden Freibetrags nicht rechtfertigen kann. Was ferner die Möglichkeit späterer Schenkungen angeht, hat der Mitgliedstaat, in dem die den Gegenstand einer Schenkung bildende Immobilie belegen ist, zwar zweifellos das Recht, sicherzustellen, dass die für Erbschaften geltenden Steuervorschriften nicht durch in mehrere Teile aufgespaltene Schenkungen zwischen denselben Personen umgangen werden; die Gefahr einer Umgehung, die im vorliegenden Fall im Hinblick auf Schenkungen geltend gemacht wird, bei denen die Beteiligten nicht in dem betreffenden Mitgliedstaat wohnen, besteht jedoch in gleichem Maße bei Schenkungen, an denen ein Gebietsansässiger beteiligt ist. Insoweit ist zu bemerken, dass nach § 14 ErbStG, der solche aufgespaltenen Schenkungen dadurch verhindern soll, dass Schenkungen, die innerhalb von zehn Jahren vorgenommen werden, für die Zwecke der Ermittlung der geschuldeten Steuern zusammengerechnet werden, bei Schenkungen, an denen ein Gebietsansässiger beteiligt ist, nicht vorgesehen ist, dass der geminderte Freibetrag zur Anwendung kommt, sondern dass allenfalls der für solche Schenkungen vorgesehene unverminderte Freibetrag nur einmal von der Bemessungsgrundlage, die sich aus der Zusammenrechnung der betreffenden Schenkungen ergibt, abgezogen wird. Demzufolge kann die Anwendung eines geminderten Freibetrags, wie ihn die im Ausgangsverfahren streitige nationale Regelung für den Fall vorsieht, dass die Schenkung unter Personen vorgenommen wird, die nicht in dem Mitgliedstaat wohnen, in dem der den Gegenstand der Schenkung bildende Vermögenswert belegen ist, kein geeignetes Mittel zur Erreichung des mit dieser Regelung verfolgten Ziels sein. Drittens hat sich die deutsche Regierung in der mündlichen Verhandlung auf die Notwendigkeit, die Kohärenz der deutschen Steuerregelung zu gewährleisten, berufen und hierzu vorgetragen, es sei folgerichtig, dass die Steuervergünstigung, die sich durch den Abzug des unverminderten Freibetrags von der Bemessungsgrundlage einer Schenkung ergebe, denjenigen vorbehalten sei, die in dem Mitgliedstaat, in dem der den Gegenstand der Schenkung bildende Vermögenswert belegen sei, unbeschränkt steuerpflichtig seien, da die unbeschränkte Steuerpflicht, weil mit ihr die Besteuerung des Weltvermögens verbunden sei, insgesamt weniger günstig sei als die Regelung, die für diejenigen gelte, die in diesem Staat beschränkt steuerpflichtig seien. In diesem Zusammenhang ist daran zu erinnern, dass nach der Rechtsprechung des Gerichtshofs die Notwendigkeit, die Kohärenz einer Steuerregelung zu gewährleisten, zwar eine Beschränkung der Ausübung der durch den Vertrag garantierten Grundfreiheiten rechtfertigen kann. Jedoch ist eine solche Rechtfertigung nur zulässig, wenn ein unmittelbarer Zusammenhang zwischen dem betreffenden steuerlichen Vorteil und dessen Ausgleich durch eine bestimmte steuerliche Belastung dargetan ist (vgl. Urteile Manninen, Randnr. 42, und vom 17. September 2009, Glaxo Wellcome, C‑182/08, noch nicht in der amtlichen Sammlung veröffentlicht, Randnrn. 77 und 78). Im vorliegenden Fall genügt die Feststellung, dass der steuerliche Vorteil, der sich in dem Mitgliedstaat, in dem die den Gegenstand einer Schenkung bildende Immobilie belegen ist, daraus ergibt, dass ein unverminderter Freibetrag von der Bemessungsgrundlage abgezogen wird, wenn an dieser Schenkung mindestens eine Person mit Wohnsitz im Inland beteiligt ist, in diesem Staat durch keine bestimmte steuerliche Belastung im Rahmen der Schenkungsteuer ausgeglichen wird. Folglich lässt sich die im Ausgangsverfahren streitige Regelung nicht mit der Notwendigkeit, die Kohärenz der deutschen Steuerregelung zu bewahren, rechtfertigen. Auf die Vorlagefrage ist daher zu antworten, dass Art. 56 EG in Verbindung mit Art. 58 EG dahin auszulegen ist, dass er der Regelung eines Mitgliedstaats wie der im Ausgangsverfahren streitigen entgegensteht, die hinsichtlich der Berechnung der Schenkungsteuer vorsieht, dass der Freibetrag auf die Steuerbemessungsgrundlage im Fall der Schenkung eines im Inland belegenen Grundstücks dann, wenn Schenker und Schenkungsempfänger zur Zeit der Ausführung der Schenkung ihren Wohnsitz in einem anderen Mitgliedstaat hatten, niedriger ist als der Freibetrag, der zur Anwendung gekommen wäre, wenn zumindest einer von ihnen zu diesem Zeitpunkt seinen Wohnsitz im erstgenannten Mitgliedstaat gehabt hätte. Kosten Für die Parteien des Ausgangsverfahrens ist das Verfahren ein Zwischenstreit in dem bei dem vorlegenden Gericht anhängigen Rechtsstreit; die Kostenentscheidung ist daher Sache dieses Gerichts. Die Auslagen anderer Beteiligter für die Abgabe von Erklärungen vor dem Gerichtshof sind nicht erstattungsfähig. Aus diesen Gründen hat der Gerichtshof (Zweite Kammer) für Recht erkannt: Art. 56 EG in Verbindung mit Art. 58 EG ist dahin auszulegen, dass er der Regelung eines Mitgliedstaats wie der im Ausgangsverfahren streitigen entgegensteht, die hinsichtlich der Berechnung der Schenkungsteuer vorsieht, dass der Freibetrag auf die Steuerbemessungsgrundlage im Fall der Schenkung eines im Inland belegenen Grundstücks dann, wenn Schenker und Schenkungsempfänger zur Zeit der Ausführung der Schenkung ihren Wohnsitz in einem anderen Mitgliedstaat hatten, niedriger ist als der Freibetrag, der zur Anwendung gekommen wäre, wenn zumindest einer von ihnen zu diesem Zeitpunkt seinen Wohnsitz im erstgenannten Mitgliedstaat gehabt hätte. Unterschriften * Verfahrenssprache: Deutsch.

61990CJ0113

de

1 Die Rechtbank van eerste aanleg Brüssel hat mit Beschluß vom 9. April 1990, beim Gerichtshof eingegangen am 23. April 1990, gemäß Artikel 177 EWG-Vertrag zwei Fragen nach der Auslegung des Artikels 2 Absatz 2 der Verordnung (EWG) Nr. 2173/79 der Kommission vom 4. Oktober 1979 über Durchführungsbestimmungen betreffend den Absatz des von den Interventionsstellen gekauften Rindfleisches und zur Aufhebung der Verordnung (EWG) Nr. 216/69 (ABl. L 251, S. 12) zur Vorabentscheidung vorgelegt. 2 Diese Fragen stellen sich in einem Rechtsstreit zwischen der Gebrüder Schulte AG und der H. & E. Reinert KG, den Klägerinnen des Ausgangsverfahrens, auf der einen Seite und dem Belgische Dienst voor Bedrijfsleven en Landbouw (im folgenden: BDBL), dem Belgischen Staat, dem Instituut voor Veterinaire Keuring und der Firma Vanden Avenne, den Beklagten des Ausgangsverfahrens, auf der anderen Seite. 3 Die Verordnung (EWG) Nr. 1431/87 der Kommission vom 25. Mai 1987 über den Kauf von bestimmtem Interventionsrindfleisch, das zur Verarbeitung in der Gemeinschaft bestimmt ist, zu pauschal im voraus festgesetzten Preisen, zur Aufhebung der Verordnung (EWG) Nr. 786/87 und zur Änderung der Verordnung (EWG) Nr. 2182/77 (ABl. L 136, S. 26) sah in Artikel 1 Absatz 1 vor, daß in der Zeit vom 27. Mai 1987 bis 3. Juli 1987 rund 1 500 Tonnen vor dem 1. September 1986 gekauftes Fleisch mit Knochen aus Beständen des BDBL verkauft werden. 4 Am 21. Januar 1987 veröffentlichte der BDBL auf der Grundlage der Verordnung Nr. 2173/79 eine Mitteilung über die Bedingungen des Verkaufs des oben genannten Fleisches. 5 Die Klägerinnen gingen auf dieses Angebot ein und kauften verschiedene Mengen Fleisch. Sie ließen die Ware zwischen dem 25. Juni und dem 17. Juli 1987 durch ihren Bevollmächtigten in den Kühlhäusern der Firma Vanden Avenne abholen und transportierten sie nach Deutschland. 6 Mit Fernschreiben vom 21. und 22. Juli 1987 teilte der Bevollmächtigte der Klägerinnen dem BDBL mit, er habe nach dem Auftauen festgestellt, daß einige Fleischstücke Spuren von Schimmelbildung aufwiesen. Am 15. Oktober 1987 wurde durch einen von der EWG anerkannten Tierarzt ein Sachverständigengutachten erstellt, in dem das Fleisch für genussuntauglich erklärt wurde. Am 19. Oktober 1987 wurde ein Teil des Fleisches vernichtet. 7 Der BDBL wies jedoch die Beanstandung des Bevollmächtigten der Klägerinnen unter Berufung auf Artikel 2 Absatz 2 Buchstabe d der Verordnung Nr. 2173/79 zurück, wonach ein Kaufantrag nur dann gültig sei, wenn der Antragsteller erkläre, auf Beanstandungen in bezug auf die Qualität und die Eigenschaften des Erzeugnisses, für das er gegebenenfalls den Zuschlag erhalte, zu verzichten. 8 Das mit dem Rechtsstreit befasste nationale Gericht hat beschlossen, das Verfahren auszusetzen und dem Gerichtshof folgende Fragen zur Vorabentscheidung vorzulegen: 1) Bedeutet Artikel 2 Absatz 2 der Verordnung (EWG) Nr. 2173/79 vom 4. Oktober 1979, daß die vom Antragsteller abgegebene Erklärung diesen daran hindert, Ansprüche aufgrund fehlender Konformität der gelieferten Waren oder aufgrund verborgener Mängel geltend zu machen, wenn die Waren in tiefgefrorenem Zustand gekauft worden sind und erst nach dem Auftauen am Bestimmungsort eine Schimmelbildung aufweisen und daher nicht für eine Verarbeitung in Betracht kommen, oder betrifft diese "Erklärung" nur die äusserlich wahrnehmbaren Handelseigenschaften des Erzeugnisses? 2) Verstösst die Erstreckung dieser "Erklärung" auf nicht unmittelbar an Ort und Stelle wahrnehmbare hygienische Eigenschaften, die das Erzeugnis für die Verarbeitung ungeeignet machen, a) gegen das Ziel der Verordnung (EWG) Nr. 1431/87, da sie sich auf den Verkauf "zur Verarbeitung" bezieht, oder b) gegen das Ziel der Richtlinie 64/433/EWG, da sie den Versandmitgliedstaat für die gesundheitsbehördlichen Kontrollen bei den auszuführenden Fleischerzeugnissen verantwortlich macht? 9 Wegen weiterer Einzelheiten des Sachverhalts des Ausgangsverfahrens, des Verfahrensablaufs und der beim Gerichtshof eingereichten schriftlichen Erklärungen wird auf den Sitzungsbericht verwiesen. Der Akteninhalt wird im folgenden nur insoweit wiedergegeben, als die Begründung des Urteils dies erfordert. Zur ersten Frage 10 Gemäß Artikel 2 Absatz 2 der Verordnung Nr. 2173/79 muß ein gültiger Kaufantrag folgende Angaben enthalten: "d) eine Erklärung, derzufolge der Antragsteller auf Beanstandungen in bezug auf die Qualität und die Eigenschaften des Erzeugnisses verzichtet, für das er gegebenenfalls den Zuschlag erhält". 11 Artikel 13 der Verordnung hat folgenden Wortlaut: "Die Interventionsstellen ergreifen die notwendigen Maßnahmen, die es den Interessenten erlauben, sich vor ihrem Antrag oder Angebot über den Zustand der zum Verkauf gestellten Erzeugnisse zu unterrichten." 12 Nach den Begründungserwägungen der Verordnung Nr. 2173/79 ist der Verzicht auf Beanstandungen nach dem Kauf dadurch gerechtfertigt, daß der potentielle Käufer den Zustand der zum Verkauf angebotenen Erzeugnisse vorher prüfen kann. 13 Die achte Begründungserwägung der Verordnung Nr. 2173/79 lautet nämlich: "Die Abgabe eines Kaufantrags oder eines Angebots wird dadurch erleichtert, daß den Bietern die Möglichkeit gegeben wird, die Erzeugnisse zu prüfen. Es ist infolgedessen vorzusehen, daß die Bieter auf Beanstandungen in bezug auf die Qualität und die Eigenschaften des Erzeugnisses verzichten, für das sie gegebenenfalls den Zuschlag erhalten." 14 Die Erklärung über den Verzicht auf Beanstandungen kann sich daher nur auf solche Qualitätsmerkmale und Eigenschaften des Erzeugnisses beziehen, die einer vorhergehenden Kontrolle durch den Bieter zugänglich sind. Sie kann sich somit nicht auf etwaige verborgene Mängel erstrecken, die er ihrer Art nach bei einer vorhergehenden Kontrolle nicht feststellen kann. 15 Diese Auslegung wird durch Artikel 4 Absatz 1 der Verordnung (EWG) Nr. 2182/77 der Kommission vom 30. September 1977 über Durchführungsbestimmungen für den Verkauf von gefrorenem Rindfleisch aus Beständen der Interventionsstellen zur Verarbeitung in der Gemeinschaft und zur Änderung der Verordnung (EWG) Nr. 1687/76 (ABl. L 251, S. 60) bestätigt, wonach "die die Verarbeitung der Erzeugnisse gewährleistende Kaution bei der zuständigen Stelle des Mitgliedstaats, in welchem die Verarbeitung erfolgen soll, ... hinterlegt [wird]". Es wäre nämlich mit dem Verhältnismässigkeitsprinzip nicht vereinbar, daß der Käufer den Verlust der Kaution hinnehmen müsste, wenn die Verarbeitung aufgrund verborgener Mängel, die einer vorhergehenden Kontrolle durch ihn nicht zugänglich sind, nicht vorgenommen werden könnte. 16 Auch entspricht nur diese Auslegung dem System und dem Zweck der Verordnung Nr. 1431/87, aufgrund der der Verkauf erfolgte, der dem Ausgangsverfahren zugrunde liegt. 17 Zum einen wäre nämlich die Erreichung des Ziels dieser Verordnung, die Verarbeitung des verkauften Fleisches zu gewährleisten, gefährdet, wenn verborgene Mängel das Fleisch - wie im Ausgangsverfahren - für die Verarbeitung ungeeignet machen würden. 18 Zum anderen dürfen die Kaufanträge gemäß Artikel 1 Absatz 5 der Verordnung Nr. 1431/87 keine Angaben über das oder die Lager enthalten, in denen die beantragten Erzeugnisse eingelagert sind. Daraus folgt, daß der Käufer nicht vorhersehen kann, aus welchem Kühlhaus das Erzeugnis stammen wird, für das er gegebenenfalls den Zuschlag erhalten wird, und daß er somit nicht in der Lage ist, eine vorhergehende sachdienliche Kontrolle, beispielsweise durch die Entnahme von Proben, durchzuführen. 19 Auf die erste Frage ist daher zu antworten, daß die Erklärung über den Verzicht auf Beanstandungen gemäß Artikel 2 Absatz 2 Buchstabe d der Verordnung Nr. 2173/79 sich nicht auf verborgene Mängel erstreckt, die der Käufer ihrer Art nach bei einer vorhergehenden Kontrolle nicht feststellen kann und die das Erzeugnis für die Verarbeitung ungeeignet machen. Zur zweiten Frage 20 Angesichts der Antwort auf die erste Frage braucht über die zweite Frage nicht entschieden zu werden. Kostenentscheidung Kosten 21 Die Auslagen des Vereinigten Königreichs und der Kommission der Europäischen Gemeinschaften, die Erklärungen vor dem Gerichtshof abgegeben haben, sind nicht erstattungsfähig. Für die Parteien des Ausgangsverfahrens ist das Verfahren ein Zwischenstreit in dem beim vorlegenden Gericht anhängigen Rechtsstreit; die Kostenentscheidung ist daher Sache dieses Gerichts. Tenor Aus diesen Gründen hat DER GERICHTSHOF (Erste Kammer) auf die ihm von der Rechtbank van eerste aanleg Brüssel mit Beschluß vom 9. April 1990 vorgelegten Fragen für Recht erkannt: Die Erklärung über den Verzicht auf Beanstandungen gemäß Artikel 2 Absatz 2 Buchstabe d der Verordnung (EWG) Nr. 2173/79 der Kommission vom 4. Oktober 1979 über Durchführungsbestimmungen betreffend den Absatz von den Interventionsstellen gekauften Rindfleisches und zur Aufhebung der Verordnung (EWG) Nr. 216/69 erstreckt sich nicht auf verborgene Mängel, die der Käufer ihrer Art nach bei einer vorhergehenden Kontrolle nicht feststellen kann und die das Erzeugnis für die Verarbeitung ungeeignet machen.

61994CJ0044

fr

Motifs de l'arrêt 1 Par ordonnance du 2 décembre 1993, parvenue à la Cour le 4 février 1994, la High Court of Justice, Queen' s Bench Division, Divisional Court, a, en application de l' article 177 du traité CE, posé quatre questions préjudicielles à la Cour sur l' interprétation des articles 6, 34, 39 et 40, paragraphe 3, du même traité, du règlement (CEE) n 3759/92 du Conseil, du 17 décembre 1992, portant organisation commune des marchés dans le secteur des produits de la pêche et de l' aquaculture (JO L 388, p. 1), du règlement (CEE) n 3760/92 du Conseil, du 20 décembre 1992, instituant un régime communautaire de la pêche et de l' aquaculture (JO L 389, p. 1), de la décision 92/593/CEE de la Commission, du 21 décembre 1992, relative à un programme d' orientation pluriannuel de la flotte de pêche du Royaume-Uni pour la période 1993-1996 conformément au règlement (CEE) n 4028/86 du Conseil (JO L 401, p. 33, ci-après la "décision 92/593"), ainsi que de certains principes généraux de droit communautaire. 2 Ces questions ont été posées dans le cadre d' une procédure de "judicial review" devant la High Court of Justice intentée par la National Federation of Fishermen' s Organisations (fédération des organisations de pêcheurs, ci-après la "fédération") et autres contre le Minister of Agriculture, Fisheries and Food. Dans le cadre de cette procédure, la fédération conteste la validité, au regard du droit communautaire, du Sea Fish Licensing (Time at Sea) (Principles) Order 1993, qui limite le nombre de jours annuel que les navires de pêche britanniques de plus de 10 mètres de longueur peuvent passer en mer (ci-après le "décret"), et tend à obtenir un jugement déclaratoire. Par ordonnance du 27 mai 1994, la High Court of Justice a admis la Federation of Highlands and Islands Fishermen et autres à se joindre à l' affaire en qualité de requérants. 3 Afin de faciliter l' évolution structurelle du secteur de la pêche dans le cadre des orientations de la politique commune de la pêche, le règlement (CEE) n 4028/86 du Conseil, du 18 décembre 1986, relatif à des actions communautaires pour l' amélioration et l' adaptation des structures du secteur de la pêche et de l' aquaculture (JO L 376, p. 7, ci-après le "règlement de base"), prévoit, en son article 1er, paragraphe 1, que la Commission peut apporter un concours financier communautaire aux actions entreprises dans les domaines énumérés dans cet article. Parmi ces domaines figure, au point d) de ce paragraphe 1, l' adaptation des capacités de pêche par l' arrêt temporaire ou définitif de l' activité de certains navires de pêche. 4 En vertu du règlement (CEE) n 3946/92 du Conseil, du 19 décembre 1992, modifiant pour la troisième fois le règlement de base (CEE) n 4028/86 (JO L 401, p. 1), l' expression "adaptation des capacités" figurant sous le point d) de l' article 1er, paragraphe 1, a été remplacée par "adaptation de l' effort de pêche". Le concept des "efforts de pêche" a, d' après le deuxième considérant de ce règlement, été introduit afin de "compléter la gamme des moyens dont disposent les États membres dans la recherche d' un équilibre entre la capacité des flottes et les ressources disponibles". 5 En vertu du même règlement, un article 1er bis a été inséré dans le règlement de base, selon lequel les mesures nationales visant à limiter les efforts de pêche à un niveau compatible avec l' exploitation équilibrée des stocks halieutiques consistent en une action combinée de la réduction des capacités des flottes de pêche communautaires et de l' adaptation de leur activité. 6 Il ressort de l' article 1er, paragraphe 2, du règlement de base que certaines de ces actions, dont celle mentionnée au paragraphe 1, sous d), modifié, doivent s' inscrire dans le cadre des programmes d' orientation pluriannuels visés au titre premier. 7 Une définition de ces programmes d' orientation pluriannuels (ci-après les "POP") est fournie par l' article 2, paragraphe 1, du règlement de base selon lequel: "Au sens du présent règlement, on entend par programme d' orientation pluriannuel ... un ensemble d' objectifs assortis d' un inventaire des moyens nécessaires à leur réalisation, permettant d' orienter, dans une perspective d' ensemble de caractère durable, le développement du secteur de la pêche." 8 Comme il ressort des articles 3 et 4 du règlement de base, les États membres transmettent des programmes à la Commission pour approbation. Aux termes de l' article 4, paragraphe 2, la "Commission examine si, compte tenu de l' évolution prévisible de ressources halieutiques et du marché des produits de la pêche et de l' aquaculture, ainsi que des mesures arrêtées dans le cadre de la politique commune de la pêche et des orientations de celle-ci, les programmes remplissent les conditions fixées à l' article 2 et peuvent constituer le cadre des interventions financières communautaires et nationales dans le secteur considéré". 9 Par la décision 92/593, la Commission a approuvé le POP présenté par le Royaume-Uni pour la période 1993-1996 (ci-après le "troisième POP"). L' article 3 de cette décision est libellé comme suit: "1. Les réductions des efforts de pêche peuvent résulter de l' effet combiné de réductions des capacités et de réduction de l' activité. 2. La réalisation de l' objectif global du programme, défini comme la somme des objectifs partiels par segment, doit être assurée pour 55 % au minimum par des réductions de capacité. 3. Le reliquat pourra avoir été obtenu par des mesures de réduction de l' activité, par exemple des mesures de limitation du temps de mer, pour autant qu' elles seront fondées sur des dispositions législatives et administratives à caractère permanent acceptées par la Commission ainsi que des techniques approuvées par elle. 4. Les objectifs finaux par segment et les objectifs intermédiaires annuels indicatifs sont déterminés conformément aux points 2 et 4 des dispositions complémentaires reprises à l' annexe." 10 Au Royaume-Uni, le Sea Fish (Conservation) Act 1967 (ci-après la "loi") instaure, dans sa section 4, un système de licences pour les bateaux de pêche. En vertu de l' article 6, sous c), de cette section, l' octroi d' une telle licence peut être soumis à une condition relative au temps passé en mer. L' article 6 C de cette même section 4 donne le pouvoir aux ministres de concrétiser ces conditions. 11 C' est sur la base de cette dernière disposition que le décret a été adopté. Selon l' article 5 (1) de ce dernier, la délivrance ou le renouvellement des licences de pêche aux navires de pêche britanniques est subordonné à la condition que le nombre annuel de jours passés en mer par les navires pour les années 1993 à 1996 soit limité au nombre passé en 1991. L' article 2 (1) du décret définit le navire comme un bateau de pêche dépassant 10 mètres de longueur. 12 Devant la High Court of Justice, la fédération a soutenu que le décret était contraire à la décision 92/593, aux règlements nos 3759/92 et 3760/92, aux articles 6, 34, 39 et 40, paragraphe 3, du traité, ainsi qu' aux principes de l' égalité de traitement, de proportionnalité et du respect des droits de propriété et d' exercer une activité professionnelle. 13 Doutant de l' interprétation à donner à ces règles, la High Court of Justice a décidé de surseoir à statuer et de poser à la Cour les questions préjudicielles suivantes: "1) La décision 92/593/CEE de la Commission : (1) habilite-t-elle et/ou autorise-t-elle le Royaume-Uni à restreindre le nombre de jours que l' ensemble des navires de pêche britanniques de plus de 10 mètres de longueur peuvent passer en mer, calculé conformément au Sea Fish Licensing (Time at Sea) (Principles) Order 1993 (décret de 1993 relatif aux autorisations de pêche maritime ° temps passé en mer ° principes), lequel, d' une manière générale, limite le nombre de jours que de tels navires peuvent passer en mer aux jours passés en mer en 1991; (2) exclut-elle la possibilité d' employer des mesures techniques de conservation en vue d' atteindre le pourcentage de l' objectif global (c' est-à-dire 45 %) qui doit être obtenu par des mesures autres que des réductions de capacité? 2) La réponse à la première question est-elle affectée par le fait que le Royaume-Uni n' a pas réduit la capacité de la flotte de pêche britannique conformément aux chiffres figurant dans l' annexe à la décision 88/141/CEE de la Commission, modifiée par la décision du 1er août 1991? 3) En tout état de cause, des mesures nationales du type de celles visées à la première question sont-elles contraires au traité CEE (notamment aux articles 6, 34, 39 et 40, paragraphe 3 dudit traité), aux règlements instituant la politique commune de la pêche (en particulier les règlements (CEE) nº 3760/92 et (CEE) n 3759/92 du Conseil) et aux principes généraux du droit communautaire (en particulier le droit au respect de ses biens, le droit de faire du commerce et d' exercer une activité professionnelle, le droit à l' égalité de traitement et le principe de proportionnalité)? 4) Les réponses à l' une des questions susmentionnées sont-elles affectées par: (1) la nature du stock de poisson pêché à titre principal par l' un de ces bateaux et en particulier par le fait qu' un tel stock soit soumis, ou non, à un total admissible des captures; (2) l' incidence de ces restrictions sur la pêche normale, sur les autres activités de chaque pêcheur et sur le marché du poisson; (3) toute dérogation que le ministre pourra accorder à l' avenir à des secteurs particuliers de la flotte de pêche britannique?" 14 Avant de répondre à ces questions, il y a lieu d' observer, à titre liminaire, qu' il ressort des articles 1er, paragraphe 1, et 4, précités, du règlement de base que l' approbation d' un POP par la Commission n' est requise qu' afin d' assurer que les actions qui y sont prévues, dans les limites et les conditions définies par la décision d' approbation, peuvent bénéficier de l' octroi d' un concours financier communautaire et, le cas échéant, national. 15 Il s' ensuit que le respect d' un POP en combinaison avec les prescriptions de la décision d' approbation ne s' impose à un État membre qu' aux fins de l' obtention d' un concours financier aux actions de celui-ci dans le cadre de ce programme. 16 Ce n' est qu' en vertu de l' article 1er, paragraphe 1, de la décision 94/15/CE du Conseil, du 20 décembre 1993, relative aux objectifs et modalités visant à restructurer, pour la période allant du 1er janvier 1994 au 31 décembre 1996, le secteur de la pêche communautaire en vue d' atteindre de manière durable un équilibre entre les ressources et leur exploitation (JO L 10, p. 20), que la diminution des efforts de pêche, telle qu' elle était prévue à l' article 3 de la décision 92/593 de la Commission, est devenue contraignante pour les États membres. Sur la première question 17 Par sa première question, la juridiction de renvoi cherche en substance à savoir, d' une part, si la décision 92/593 habilite le Royaume-Uni à limiter le nombre de jours que les navires de plus de 10 mètres de longueur peuvent passer en mer et, d' autre part, si elle exclut la possibilité, pour cet État membre, d' adopter des mesures techniques de conservation, telles qu' une augmentation de la dimension des mailles, en vue de la réalisation du pourcentage de l' objectif global qui y est prévu, c' est-à-dire 45 %. 18 En ce qui concerne la première branche de cette question, il ressort de l' article 1er bis du règlement de base modifié que la limitation des efforts de pêche peut s' effectuer tant par la réduction des capacités des flottes de pêche que par l' adaptation de leur activité. C' est ainsi que l' article 3, paragraphe 3, de la décision 92/593 dispose que la réalisation de l' objectif global du troisième POP, qui, selon son paragraphe 2, doit être assurée pour 55 % au minimum par des réductions de capacité, pourra, pour le reliquat, être obtenue par des mesures de réduction de l' activité comme, par exemple, des mesures de limitation du temps de mer. 19 Il y a donc lieu de répondre à la première branche de la question que la décision 92/593 habilite le Royaume-Uni à limiter le nombre de jours que les navires de plus de 10 mètres de longueur peuvent passer en mer, dans la mesure où la réalisation de l' objectif global qui y est prévu peut être obtenu à concurrence de 45 % au maximum par des mesures autres que des réductions de la capacité de la flotte de pêche. 20 Quant à la seconde branche de la question, il y a lieu d' observer que l' article 3, paragraphe 3, de la décision 92/593 permet à l' État membre concerné de choisir les mesures de réduction de l' activité les plus appropriées pour réaliser l' objectif global qui y est défini dans la mesure où sa réalisation n' est pas assurée par des réductions de capacité, en exigeant toutefois que ces mesures soient basées sur des techniques approuvées par la Commission. 21 Il convient par conséquent de répondre à la seconde branche de la question que la décision 92/593 n' exclut pas la possibilité, pour le Royaume-Uni, d' adopter des mesures techniques de conservation en vue de la réalisation de l' objectif global qui y est prévu, dans la mesure où celui-ci peut être obtenu par des mesures autres que des réductions de capacité, à condition qu' elles aient été approuvées par la Commission. Sur la deuxième question 22 Par sa deuxième question, la juridiction nationale demande dans quelle mesure la réponse apportée à la première question est affectée par la circonstance que l' État membre concerné n' a pas réalisé les objectifs fixés dans le POP précédent. 23 A cet égard, la fédération fait valoir que le gouvernement du Royaume-Uni n' a fait aucun effort durant le deuxième POP, relatif à la période comprise entre 1987 et 1991, pour assurer une réduction de la flotte, tout en laissant jouer les forces du marché et en maintenant en vigueur un système de licences totalement inadapté. Cette carence aurait abouti à ce que l' obligation de réduction de la flotte à laquelle le Royaume-Uni était tenu au cours du troisième POP soit augmentée de la fraction non réalisée au cours du deuxième POP. Or, comme les mesures de réduction d' activité n' étaient pas encore admises dans le cadre de ce deuxième POP et n' ont été introduites que pour réaliser les objectifs du troisième POP, la fraction non réalisée au cours du deuxième POP aurait dû être réalisée d' abord par une réduction de capacité, plutôt que par une réduction d' activité. 24 Afin de pouvoir répondre à cette argumentation, il y a lieu de relever d' abord que, contrairement à ce que la fédération affirme, le deuxième POP, approuvé par décision 88/141/CEE de la Commission, du 11 décembre 1987, relative au programme d' orientation pluriannuel de la flotte de pêche (1987-1991) présenté par le Royaume-Uni conformément au règlement (CEE) n 4028/86 (JO L 67, p. 22), n' avait pas un caractère contraignant. Comme il ressort du point 15 du présent arrêt, le respect du deuxième POP ne s' imposait au Royaume-Uni qu' aux fins de l' obtention d' un concours financier aux actions dans le cadre de ce programme. 25 Le fait que la non-réalisation des objectifs ait entraîné une suspension de l' aide ne renforce pas, comme le soutient la fédération, l' argument selon lequel l' obligation était contraignante, mais confirme que la réalisation de ces objectifs ne s' imposait qu' aux fins d' un concours financier. 26 A cet égard, il y a lieu de relever que, selon le septième considérant de la décision 92/593, les objectifs de réduction des capacités de la flotte fixés au 31 décembre 1991 dans le deuxième POP constituent la base de référence pour l' évaluation, d' une part, des progrès enregistrés et, d' autre part, de ceux qui restent à faire afin d' atteindre les objectifs. 27 Il n' est d' ailleurs pas contesté par la fédération que la réduction de 4,6 % du tonnage de la flotte britannique projetée dans le deuxième POP correspondait, à concurrence de 1,6 %, à la fraction non réalisée du premier POP. 28 Il doit en aller de même pour la prise en compte, lors de la fixation des objectifs à réaliser au cours du troisième POP, des arriérés du deuxième POP. Lors de l' adoption de la décision d' approbation du troisième POP, il appartenait à la Commission de décider quelles seraient les contraintes à imposer à un État membre dans le cadre de ce POP et de fixer le pourcentage de réduction des efforts de pêche à réaliser, d' une part, par des réductions de capacité et, d' autre part, par des réductions d' activité. 29 Il y a lieu par conséquent de répondre à la deuxième question que les réponses données à la première question ne sont pas affectées par la circonstance que l' État membre concerné n' a pas réalisé les objectifs fixées dans le POP précédent. Sur la troisième question 30 Avant de répondre à la troisième question, il y a lieu d' observer que, s' il n' appartient pas à la Cour, dans le cadre de l' article 177 du traité, de se prononcer sur la compatibilité d' une réglementation nationale avec le traité, elle est, en revanche, compétente pour fournir à la juridiction nationale tous éléments d' interprétation relevant du droit communautaire qui peuvent lui permettre d' apprécier cette compatibilité pour le jugement de l' affaire dont elle est saisie (arrêt du 11 octobre 1990, Nespoli et Crippa, C-196/89, Rec. p. I-3647, point 8). 31 Par conséquent, il y a lieu de comprendre la troisième question comme visant à savoir si les articles 6, 34, 39 et 40, paragraphe 3, du traité, les règlements nos 3759/92 et 3760/92 ainsi que certains principes généraux de droit communautaire s' opposent à ce qu' un État membre adopte des dispositions nationales telles que celles qui sont visées à la première question. 32 A cet égard, il convient de rappeler que, si la Commission a, dans la décision 92/593, dont la validité n' a pas été contestée dans le cadre de la procédure devant le juge national, laissé à l' État membre concerné le choix de prendre, à concurrence de 45 % au maximum de l' objectif global, des mesures autres que des réductions de capacité, cet État membre est néanmoins tenu, lors de l' adoption de ces mesures, de respecter les dispositions du traité ainsi que les principes généraux du droit communautaire. Sur l' article 39 du traité et les règlements d' exécution 33 La fédération fait valoir d' abord que les mesures nationales litigieuses sont contraires aux règles relatives à la politique commune de la pêche, et plus particulièrement au règlement n 3760/92, dans la mesure où leurs effets sont totalement opposés aux objectifs fondamentaux de cette politique commune. 34 Pour fonder son argumentation, la fédération se réfère à un rapport de la commission d' agriculture de la House of Commons dont il ressort notamment que, par le décret litigieux, préjudice sera porté à la stabilité financière et à la viabilité des navires de pêche, aux besoins particuliers des régions, que des stocks de poisson risquent d' être détruits et que l' effort de pêche dans des zones lointaines sera réduit et augmentera davantage dans les zones les plus proches. 35 La fédération considère ensuite que les mesures nationales litigieuses constituent une violation des règles relatives à l' organisation commune du marché des produits de la pêche contenues dans le règlement n 3759/92, essentiellement en ce que ces mesures nationales nuisent au système des quotas. 36 La fédération estime enfin que, par leurs effets décrits ci-dessus, les mesures litigieuses portent atteinte à l' article 39 du traité. 37 Selon une jurisprudence constante, les institutions communautaires doivent, dans la poursuite des objectifs de la politique agricole commune, "assurer la conciliation permanente que peuvent exiger d' éventuelles contradictions entre ces objectifs considérés séparément et, le cas échéant, accorder à tel ou tel d' entre eux la prééminence temporaire qu' imposent les faits ou circonstances économiques au vu desquels elles arrêtent les décisions" (voir, notamment, arrêt du 5 octobre 1994, Allemagne/Conseil, C-280/93, Rec. p. I-4973, point 47). 38 En l' occurrence, la fédération admet que le Conseil a, dans son règlement de base, tout en envisageant une limitation des efforts de pêche, tenu compte de l' augmentation de la productivité agricole, de la garantie d' un niveau de vie équitable ainsi que de la sécurité des approvisionnements à titre d' objectifs prioritaires, de sorte que la violation de l' article 39 du traité qu' elle allègue résulte seulement des mesures nationales de limitation du temps de mer qui auraient un effet préjudiciable à ces trois objectifs. 39 Comme la Commission l' a reconnu, en se fondant sur l' article 1er bis du règlement de base modifié, la limitation du temps de mer constituait une mesure appropriée pour réaliser l' objectif global du troisième POP par une réduction, à concurrence de 45 % au maximum de cet objectif, des activités de pêche. 40 Dans ces conditions, il y a lieu de constater que l' article 39 ne s' oppose pas à des mesures telles que celles qui sont en cause dans le cadre du litige au principal. 41 L' interprétation des règlements nos 3759/92 et 3760/92 ne peut aboutir à une conclusion différente. Dans son article 4, paragraphe 2, sous d), ce dernier règlement mentionne en effet la limitation du temps passé en mer parmi les mesures communautaires qui peuvent être prises afin d' assurer l' exploitation rationnelle et responsable des ressources sur une base durable. Quant au règlement n 3759/92, il ne vise pas à organiser la façon dont la pêche est effectuée. 42 Il y a lieu d' ajouter que, s' il ressort notamment des documents de synthèse qui, selon l' article 5 du règlement de base, doivent être soumis annuellement à la Commission par l' État membre concerné que les effets des mesures prises portent préjudice aux objectifs de la politique commune de pêche, il incombe à la Commission et à cet État, selon le même article, de demander un réexamen et des adaptations du programme approuvé. En toute hypothèse, il n' appartient pas à la Cour de se prononcer sur des effets futurs que les mesures prévues dans un programme national, approuvé par la Commission, sont susceptibles de produire. 43 Dans ces circonstances, il y a lieu de répondre que ni l' article 39 du traité ni les règlements nos 3759/92 et 3760/92 ne peuvent être interprétés en ce sens qu' ils s' opposent à des mesures nationales du type de celles qui sont visées par la première question et qui sont arrêtées dans le cadre d' une décision de la Commission adoptée sur la base d' un règlement du Conseil qui vise lui-même à atteindre les objectifs de l' article 39, paragraphe 1, sous a), b) et d), du traité. Sur le principe de l' égalité de traitement 44 La fédération considère que le décret litigieux viole, d' une part, le principe de non-discrimination énoncé à l' article 6 du traité, du fait que les pêcheurs du Royaume-Uni sont traités différemment des pêcheurs des autres États membres sans raison objective, et, d' autre part, le principe de non-discrimination entre producteurs qui figure à l' article 40, paragraphe 3, du traité, en ce qu' il ne tient pas compte des différentes méthodes de capture utilisées ou des différentes espèces de poissons pêchés. 45 En ce qui concerne l' article 6 du traité, il y a lieu de relever que, selon une jurisprudence constante, on ne saurait considérer comme contraire au principe de non-discrimination l' application d' une législation nationale en raison de la seule circonstance que d' autres États membres appliqueraient des dispositions moins rigoureuses (voir arrêt du 14 juillet 1994, Peralta, C-379/92, Rec. p. I-3453, point 48). 46 Quant au principe de non-discrimination consacré à l' article 40, paragraphe 3, deuxième alinéa, du traité, qui comprend l' interdiction de discrimination visée à l' article 6, paragraphe 1, du traité, il veut que des situations comparables ne soient pas traitées de manière différente et que des situations différentes ne soient pas traitées de manière égale à moins qu' un tel traitement soit objectivement justifié (voir arrêt du 13 décembre 1984, Sermide, 106/83, Rec. p. 4209, point 28). 47 Or, les mesures contenues dans le décret prévoient, pour la période comprise entre le 1er janvier 1993 et le 31 décembre 1996, l' attribution d' un nombre annuel de jours en mer égal à celui de 1991 et prennent ainsi pour base une situation ayant existé en réalité et qui n' était pas le résultat de mesures communautaires ou nationales. 48 L' absence d' une différenciation selon les méthodes de capture ne saurait, dès lors, être considérée comme contraire au principe de non-discrimination consacré à l' article 40, paragraphe 3, deuxième alinéa. 49 Par ailleurs, en instaurant ainsi un "gel" par rapport à la situation existant en 1991, le législateur national a, comme l' avocat général l' a remarqué au point 22 de ses conclusions, garanti un taux unitaire de croissance zéro, correspondant à l' objectif minimal, dans tous les segments et est, par conséquent, resté dans les limites définies par la décision 92/593. 50 Il s' ensuit que les articles 6 et 40, paragraphe 3, deuxième alinéa, du traité ne s' opposent pas à l' adoption de mesures nationales du type de celles qui sont visées à la première question. Sur la violation de l' article 34 du traité 51 Tout en concédant que l' article 34 du traité ne s' applique en principe qu' à des mesures qui établissent une différence de traitement entre le commerce intérieur d' un État membre et son commerce extérieur, la fédération soutient que des règles différentes s' appliquent dans le contexte des organisations communes des marchés qui seraient fondées sur la liberté des transactions commerciales et s' opposeraient à toute mesure nationale susceptible d' entraver le commerce intracommunautaire. 52 Il est vrai que les articles 30 et 34 relatifs à la suppression des restrictions quantitatives et de toutes mesures d' effet équivalent, à l' importation et à l' exportation, sont considérés comme faisant partie intégrante de l' organisation commune de marchés. Il s' ensuit que, dès lors que la Communauté a adopté, en vertu de l' article 40 du traité, une telle réglementation dans un secteur déterminé, les États membres sont tenus de s' abstenir de toute mesure qui serait de nature à y déroger ou à y porter atteinte (voir arrêt du 29 novembre 1978, Pigs Marketing Board, 83/78, Rec. p. 2347, points 55 et 56). 53 Toutefois, cette constatation n' exclut pas la possibilité, pour les autorités compétentes d' un État membre, d' adopter des mesures nationales dans les conditions déterminées par une réglementation communautaire faisant partie d' une organisation commune des marchés. 54 Dès lors, l' article 34 du traité ne saurait s' opposer à l' adoption de mesures nationales du type de celles visées à la première question pour autant qu' elles respectent les limites et conditions prévues par la décision 92/593 de la Commission qui, elle, est fondée sur le règlement n 4028/86, précité. Sur le droit de propriété, le droit d' exercer librement une activité professionnelle ainsi que le principe de proportionnalité 55 En ce qui concerne la prétendue violation de ces principes, il y a lieu de rappeler que, selon une jurisprudence constante, tant le droit de propriété que le libre exercice d' une activité professionnelle font partie des principes généraux du droit communautaire. Ces principes n' apparaissent toutefois pas comme des prérogatives absolues, mais doivent être pris en considération par rapport à leur fonction dans la société. Par conséquent, des restrictions peuvent être apportées à l' usage du droit de propriété et au droit d' exercer librement une activité professionnelle, notamment dans le cadre d' une organisation commune des marchés, à condition que ces restrictions répondent effectivement à des objectifs d' intérêt général poursuivis par la Communauté et ne constituent pas, au regard du but poursuivi, une intervention démesurée et intolérable qui porterait atteinte à la substance même des droits ainsi garantis (voir arrêt Allemagne/Conseil, précité, point 78). 56 Les mesures nationales litigieuses, qui s' inscrivent dans le cadre de la décision d' approbation de la Commission, dont la validité n' est pas contestée, répondent effectivement aux objectifs d' intérêt général poursuivis par la Communauté dans le secteur de la pêche puisqu' elles visent à l' amélioration structurelle de ce dernier. Elles ne constituent pas une intervention démesurée et intolérable portant atteinte à la substance même des droits garantis. 57 Ces mesures ne méconnaissent pas non plus le principe de proportionnalité. En effet, la décision de la Commission approuvant le POP laisse au gouvernement du Royaume-Uni une liberté d' appréciation importante dans le choix des mesures à prendre pour la mise en oeuvre du plan. En contrôlant la légalité de l' exercice d' une telle liberté, les juridictions ne sauraient substituer leurs appréciations en la matière à celles de l' autorité compétente, mais doivent se limiter à examiner si ces dernières sont entachées d' erreur manifeste ou de détournement de pouvoir (voir, notamment, arrêts du 14 mars 1973, Westzucker, 57/72, Rec. p. 321, point 14, et du 18 mars 1975, Deuka, 78/74, Rec. p. 421, point 9). 58 Or, les mesures nationales litigieuses n' apparaissent pas manifestement disproportionnées à l' objectif poursuivi. La seule circonstance que le gouvernement du Royaume-Uni ait choisi ces mesures de préférence à d' autres, comme le lui permettait le pouvoir d' appréciation dont il était investi par la décision de la Commission, ne saurait infirmer cette conclusion. 59 Il y a lieu d' observer ensuite que les mesures nationales litigieuses n' excèdent pas le pouvoir d' appréciation conféré au Royaume-Uni par la décision de la Commission, adoptée dans l' exercice des compétences qui lui sont attribuées dans le domaine de la politique de pêche et dont la validité n' a pas été contestée dans le cadre de la procédure devant le juge national. Par ailleurs, la constatation que les mesures litigieuses sont proportionnées ne saurait être infirmée par le fait que d' autres types de mesures auraient pu être adoptées, étant donné que le choix des mesures à adopter constitue une décision politique relevant de la compétence de l' État membre concerné, dans les limites définies dans la décision 92/593. 60 Il convient dès lors de répondre que le droit de propriété, le droit d' exercer librement une activité professionnelle ainsi que le principe de proportionnalité ne s' opposent pas à ce qu' un État membre adopte, en conformité avec une décision de la Commission, des mesures de limitation des jours passés en mer. 61 Compte tenu de tout ce qui précède, il convient de répondre à la troisième question préjudicielle que les articles 6, 34, 39, 40, paragraphe 3, du traité, les règlements nos (CEE) 3759/92 et 3760/92, le principe de l' égalité de traitement, le droit de propriété, le droit d' exercer librement une activité professionnelle et le principe de proportionnalité ne s' opposent pas à ce qu' un État membre arrête des mesures du type de celles visées à la première question. Sur la quatrième question 62 Par sa quatrième question, le juge national vise en substance à savoir si les réponses données aux questions précédentes sont affectées, en premier lieu, par la nature du stock pêché par un navire et, plus particulièrement, par le fait qu' un tel stock soit soumis à une limite maximale, en deuxième lieu, par l' incidence de la restriction en cause sur la pêche normale, sur les autres activités de chaque pêcheur et sur le marché du poisson et, enfin, par la possibilité qui est donnée à une autorité nationale de déroger pour des secteurs particuliers de la flotte de pêche. 63 En ce qui concerne la première partie de cette question, il suffit de se référer à la réponse qui a été apportée à la troisième question, en tant qu' elle concerne l' article 40, paragraphe 3, du traité, et d' observer que, comme le gouvernement du Royaume-Uni l' a d' ailleurs soutenu, la décision 92/593 permet de limiter l' augmentation des efforts de pêche dans tous les segments de la flotte. 64 La deuxième partie de la question appelle elle aussi une réponse négative, vu qu' il paraît tout à fait inévitable que les mesures adoptées dans le cadre d' un programme de restructuration aient des incidences sur la pêche, l' activité des pêcheurs et le marché du poisson. 65 Quant à la dernière partie de cette question, il y a lieu de constater que l' existence, dans le décret litigieux, d' une possibilité de dérogation ne peut en rien affecter les réponses données précédemment, vu que la décision par laquelle le ministre fait usage de cette faculté doit être compatible avec le troisième POP dans les limites et les conditions définies par la décision 92/593. 66 Dans ces circonstances, il y a lieu de répondre à la dernière question que ni la nature du stock pêché par un navire, ni l' incidence des restrictions en cause sur la pêche normale, sur les autres activités de chaque pêcheur et sur le marché du poisson, ni la possibilité de dérogation donnée à une autorité nationale pour des secteurs particuliers de la flotte de pêche britannique ne peuvent affecter les réponses données aux autres questions. Décisions sur les dépenses Sur les dépens 67 Les frais exposés par le gouvernement du Royaume-Uni et par la Commission des Communautés européennes, qui ont soumis des observations à la Cour, ne peuvent faire l' objet d' un remboursement. La procédure revêtant, à l' égard des parties au principal, le caractère d' un incident soulevé devant la juridiction nationale, il appartient à celle-ci de statuer sur les dépens. Dispositif Par ces motifs, LA COUR, statuant sur les questions à elle soumises par la High Court of Justice, Queen' s Bench Division, Divisional Court, par ordonnance du 2 décembre 1993, dit pour droit: 1) La décision 92/593/CEE de la Commission, du 21 décembre 1992, relative à un programme d' orientation pluriannuel de la flotte de pêche du Royaume-Uni pour la période 1993-1996 conformément au règlement (CEE) n 4028/86 du Conseil, doit être interprétée en ce sens qu' elle habilite le Royaume-Uni à limiter le nombre de jours que les navires de plus de 10 mètres de longueur peuvent passer en mer dans la mesure où la réalisation de l' objectif global y prévu pourra être obtenu à concurrence de 45 % au maximum par des mesures autres que des réductions de la capacité de la flotte de pêche. La décision précitée n' exclut pas la possibilité pour cet État membre d' adopter des mesures techniques de conservation, à condition qu' elles aient été approuvées par la Commission. 2) Les réponses données à la première question ne sont pas affectées par la circonstance que l' État membre concerné n' a pas réalisé les objectifs fixés dans le POP précédent. 3) Les articles 6, 34, 39, 40, paragraphe 3, du traité CE, les règlements nos (CEE) 3759/92 du Conseil, du 17 décembre 1992, portant organisation commune des marchés dans le secteur des produits de la pêche et de l' aquaculture, et 3760/92 du Conseil, du 20 décembre 1992, instituant un régime communautaire de la pêche et de l' aquaculture, le principe de l' égalité de traitement, le droit de propriété, le droit d' exercer librement une activité professionnelle et le principe de proportionnalité ne s' opposent pas à ce qu' un État membre arrête des mesures du type de celles visées à la première question. 4) Ni la nature du stock pêché par un navire, ni l' incidence des restrictions en cause sur la pêche normale, sur les autres activités de chaque pêcheur et sur le marché du poisson, ni la possibilité de dérogation donnée à une autorité nationale pour des secteurs particuliers de la flotte de pêche britannique ne peuvent affecter les réponses données aux autres questions.

61989CJ0009

el

Με δικόγραφο που πρωτοκολλήθηκε στη γραμματεία του Δικαστηρίου στις 13 Ιανουαρίου 1989, το Βασίλειο της Ισπανίας ζήτησε, δυνάμει του άρθρου 173, πρώτο εδάφιο, της Συνθήκης ΕΟΚ, την ακύρωση του κανονισμού (ΕΟΚ) 3483/88 του Συμβουλίου, της 7ης Νοεμβρίου 1988, για την τροποποίηση του κανονισμού ( ΕΟΚ ) 2241/87 για τη θέσπιση ορισμένων μέτρων ελέγχου για τις αλιευτικές δραστηριότητες ( EE L 306, σ. 2 ). Τα μέτρα ελέγχου τα οποία αφορά η παρούσα υπόθεση είναι τα θεσπισθέντα βάσει των άρθρων 10 και 11 του κανονισμού (ΕΟΚ) 170/83 του Συμβουλίου, της 25ης Ιανουαρίου 1983, περί θεσπίσεως κοινοτικού καθεστώτος διατηρήσεως και διαχειρίσεως των αλιευτικών πόρων ( ΕΕ L 24, σ. 1 ). Κατά το άρθρο 1 αυτού, ο κανονισμός έχει ως αντικείμενο τη θέσπιση κοινοτικού καθεστώτος διατηρήσεως και διαχειρίσεως των αλιευτικών πόρων με σκοπό « την προστασία των αλιευτικών πεδίων, τη διατήρηση των θαλασσίων βιολογικών πόρων και την ισόρροπη εκμετάλλευση τους σε διαρκή βάση και υπό κατάλληλες οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες ». Προς τους σκοπούς αυτούς, το εν λόγω καθεστώς πρέπει να περιλαμβάνει ιδίως μέτρα διατηρήσεως, κανόνες για τη χρησιμοποίηση και την κατανομή των πόρων, ειδικές διατάξεις για την παράκτια αλιεία και μέτρα ελέγχου. Ύστερα από ουσιώδεις τροποποιήσεις που έγιναν όσον αφορά την επιθεώρηση και τον έλεγχο των αλιευτικών δραστηριοτήτων, ο κανονισμός 2241/87 του Συμβουλίου, της 23ης Ιουλίου 1987, για τη θέσπιση ορισμένων μέτρων ελέγχου για τις αλιευτικές δραστηριότητες ( ΕΕ L 207, σ. 1 ), κωδικοποίησε, χάριν σαφήνειας, τους εφαρμοστέους στον τομέα αυτό κανόνες. Κατά τις αιτιολογικές σκέψεις του κανονισμού αυτού, οι κανόνες αυτοί πρέπει να περιλαμβάνουν διατάξεις που θα αφορούν την επιθεώρηση και τον έλεγχο, από τις αρχές των κρατών μελών, όλων των αλιευτικών σκαφών, συμπεριλαμβανομένων των σκαφών των τρίτων χωρών, τόσο στη θάλασσα όσο και στα λιμάνια, καθώς και όλων των δραστηριοτήτων των οποίων η επιθεώρηση θα καθιστούσε δυνατή την εξακρίβωση της εφαρμογής του κανονισμού και την καταστολή των παραβάσεων της εφαρμοστέας νομοθεσίας. Ο κανονισμός αριθ. 3483/88, του οποίου τη νομιμότητα αμφισβητεί το Βασίλειο της Ισπανίας, επέφερε ορισμένες τροποποιήσεις στις διατάξεις του κανονισμού 2241/87, προσθέτοντας πέντε νέα άρθρα. Κατά τις αιτιολογικές σκέψεις του, ο κανονισμός εμπνέεται από την ανάγκη ενισχύσεως της εφαρμογής των κανόνων διατηρήσεως των αλιευτικών πόρων με τη βελτίωση της συνεργασίας μεταξύ των κρατών μελών προς αποφυγή της υπέρμετρης εκμεταλλεύσεως, προς τούτο δε προβλέπει τη δυνατότητα των κρατών μελών να λαμβάνουν γρηγορότερα, κατόπιν αιτήσεως τους, λεπτομερέστερες πληροφορίες σχετικά με τις εκφορτώσεις των σκαφών τους σε άλλα κράτη μέλη. Στην έκθεση για την επ' ακροατηρίου συζήτηση εκτίθενται διεξοδικώς τα πραγματικά περιστατικά και η διαδικασία, καθώς και οι ισχυρισμοί και τα επιχειρήματα των διαδίκων και των παρεμβαινόντων. Τα στοιχεία αυτά της δικογραφίας δεν επαναλαμβάνονται κατωτέρω παρά μόνο καθ' όσον απαιτείται για τη συλλογιστική του Δικαστηρίου. Οι τέσσερις λόγοι ακυρώσεως τους οποίους προβάλλει η ισπανική κυβέρνηση αναφέρονται, αντιστοίχως, στα άρθρα 9α, 11α, 11β και 11γ, τα οποία προσέθεσε ο κανονισμός 3483/88 στις διατάξεις του κανονισμού 2241/87. Οι λόγοι αυτοί πρέπει να εξεταστούν διαδοχικώς. α) Άρθρο 9α ( παροχή στοιχείων ) Κατά το άρθρο 9α, το κράτος μέλος στο οποίο είναι νηολογημένα ή του οποίου τη σημαία φέρουν τα αλιευτικά σκάφη μπορεί να ζητεί από τα άλλα κράτη μέλη στοιχεία σχετικά με τις εκφορτώσεις ή τις μεταφορτώσεις τις οποίες πραγματοποιούν τα σκάφη αυτά στα λιμάνια τους ή στα θαλάσσια ύδατά τους, όταν τα στοιχεία αυτά αφορούν συγκεκριμένο απόθεμα ή ομάδα αποθεμάτων που υπάγεται σε ποσόστωση η οποία έχει παραχωρηθεί στο εν λόγω κράτος μέλος της νηολογήσεως. Τα άλλα κράτη μέλη πρέπει να παρέχουν τα στοιχεία αυτά εντός τεσσάρων ημερών τα στοιχεία διαβιβάζονται και στην Επιτροπή. Η ισπανική κυβέρνηση προβάλλει κατά της νέας αυτής διατάξεως ότι επιφορτίζει με τη διενέργεια του ελέγχου των αλιευτικών δραστηριοτήτων το κράτος μέλος όπου πραγματοποιούνται οι εκφορτώσεις και ότι κατ' αυτόν τον τρόπο μεταθέτει τις ευθύνες από το κράτος μέλος της νηολογήσεως στο κράτος μέλος της εκφορτώσεως. Οι ποσοστώσεις παραχωρούνται με βάση τη σημαία ή τη νηολόγηση των αλιευτικών σκαφών, οπότε κάθε κράτος οφείλει να ελέγχει τη δραστηριότητα των δικών του σκαφών. Πρώτον, πρέπει να υπομνηστεί, όπως ορθώς υποστήριξαν η βρετανική κυβέρνηση και η Επιτροπή, παρεμβαίνουσες, ότι το προ της ενάρξεως της ισχύος του κανονισμού 3483/88 εφαρμοστέο καθεστώς επέβαλλε την υποχρέωση ελέγχου της τηρήσεως των κανόνων περιορισμού των αλιευμάτων σε όλα τα κράτη μέλη και όχι μόνο στο κράτος μέλος της νηολογήσεως. Κατά το άρθρο 1, παράγραφος 1, του κανονισμού 2241/87, κάθε κράτος μέλος διενεργεί τους ελέγχους « στο έδαφός του και στα θαλάσσια ύδατα που υπάγονται στην κυριαρχία ή τη δικαιοδοσία του »· οι έλεγχοι αυτοί πρέπει, ιδίως, να αφορούν τις δραστηριότητες εκφορτώσεως, πωλήσεως και εναποθηκεύσεως ιχθύων και καταγραφής των εκφορτώσεων και των πωλήσεων. Επομένως, ο κανονισμός 2241/87 καθιερώνει την από κοινού ευθύνη των κρατών μελών όσον αφορά τον έλεγχο του καθεστώτος περιορισμού των αλιευμάτων. Με το ίδιο πνεύμα, το άρθρο 1, παράγραφος 3, του κανονισμού υποχρεώνει τα κράτη μέλη να συντονίζουν τις ενέργειες ελέγχου τους και να εισάγουν « μέτρα που επιτρέπουν τόσο στις αρμόδιες αρχές τους όσο και στην Επιτροπή να αλληλοενημερώνονται σε τακτά διαστήματα για την αποκτηθείσα πείρα ». Το άρθρο 9α απλώς και μόνον προσδιορίζει ειδικότερα το περιεχόμενο αυτών των υποχρεώσεων πληροφορήσεως. Δεύτερον, πρέπει να παρατηρηθεί ότι η ισπανική κυβέρνηση δεν κατόρθωσε να δείξει ποιοι νομικοί λόγοι κωλύουν τη μεταβολή του καθεστώτος ελέγχου το οποίο προέβλεπε αρχικώς ο κανονισμός 2241/87. Στο δικόγραφο της προσφυγής της αρκέστηκε στην επίκληση των νέων μέτρων ελέγχου και των προσθέτων δαπανών που θα συνεπαγόταν η νέα διάταξη, χωρίς ωστόσο, να δείξει γιατί τα στοιχεία αυτά μπορούν να θέσουν εν αμφιβόλω το κύρος της. Κατά την επ' ακροατηρίου συζήτηση, η ισπανική κυβέρνηση επικαλέστηκε την αρχή της αναλογικότητας, παρέλειψε όμως να εξηγήσει κατά τι τα μέτρα του άρθρου 9α είναι επαχθέστερα απ' όσο χρειάζεται για την ολοκλήρωση ενός συστήματος ελέγχου με συνοχή. Κατά συνέπεια, ο λόγος ακυρώσεως τον οποίο προβάλλει η ισπανική κυβέρνηση κατά του άρθρου 9α είναι απορριπτέος. β ) Άρθρο 11α ( έλεγχος των αδειών ) Αν ένα κράτος μέλος, στο πλαίσιο της ποσοστώσεως που του έχει παραχωρηθεί, απαιτεί άδεια για την άσκηση αλιευτικών δραστηριοτήτων από τα σκάφη του, πρέπει να παρέχει ορισμένα στοιχεία στην Επιτροπή και στα άλλα κράτη μέλη, δυνάμει του άρθρου 11α, παράγραφος 1. Κατά την παράγραφο 2 του ιδίου άρθρου, απαγορεύεται « να αλιεύονται, να φυλάσσονται επί του σκάφους, να μεταφορτώνονται ή να εκφορτώνονται ιχθύες της εν λόγω ποσόστωσης, εκτός εάν το σκάφος έχει άδεια να αλιεύει στα πλαίσια αυτής της ποσόστωσης », καθώς και σε περίπτωση που η άδεια έχει ανακληθεί ή ανασταλεί. Ο έλεγχος της υπάρξεως αδείας επί του σκάφους μπορεί επομένως να διενεργείται από τις αρχές του κράτους μέλους εκφορτώσεως ή μεταφορτώσεως. Η ισπανική κυβέρνηση υποστηρίζει ότι η νέα αυτή διάταξη τροποποιεί ουσιωδώς το γενικό καθεστώς αδειών αλιείας, υποχρεώνοντας το κράτος μέλος της εκφορτώσεως να αναλαμβάνει να ελέγχει την τήρηση ενός καθεστώτος αδειών το οποίο έχει θεσπίσει άλλο κράτος μέλος. Κατ' αυτόν τον τρόπο, το καθεστώς αδειών βαίνει προς « κοινοτικοποίηση ». Σχετικώς, πρέπει να σημειωθεί ότι με τον κανονισμό 170/83 θεσπίστηκε, από τον Ιανουάριο του 1983, « κοινοτικό καθεστώς » διατηρήσεως και διαχειρίσεως των αλιευτικών πόρων (άρθρο 1, πρώτο εδάφιο). Το καθεστώς αυτό περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, μέτρα διατηρήσεως που μπορούν να προβλέπουν περιορισμό των αλιευμάτων [ άρθρο 2, παράγραφος 2, στοιχείο δ ) ]. Προς τούτο, καθορίζεται το σύνολο των επιτρεπομένων αλιευμάτων ανά απόθεμα ή ομάδα αποθεμάτων, ώστε να προσδιορίζεται, βάσει αυτού, η διαθέσιμη για την Κοινότητα ποσότητα αλιευμάτων ( άρθρο 3 ). Εν συνεχεία, αυτή η ποσότητα « κατανέμεται μεταξύ των κρατών μελών » ( άρθρο 4, παράγραφος 1 ). Στις αρχές των κρατών μελών εναπόκειται να καθορίζουν σύμφωνα με τις εφαρμοστέες κοινοτικές διατάξεις, τις λεπτομέρειες για τη χρησιμοποίηση των ποσοστώσεων που τους έχουν παραχωρηθεί. Από τα ανωτέρω προκύπτει ότι η υπό του κράτους μέλους της νηολογήσεως θέσπιση καθεστώτος αδειών αποτελεί μία από τις μεθόδους που διαθέτουν τα κράτη μέλη προς εξασφάλιση της τηρήσεως των ορίων για τα αλιεύματα τα οποία επιβάλλονται στο πλαίσιο του κοινοτικού καθεστώτος διατηρήσεως. Επομένως, το Συμβούλιο μπορούσε να ενισχύσει την τήρηση των καθεστώτων αδειών, επιβάλλοντας τη συνεργασία κρατών μελών εκτός του κράτους μέλους της νηολογήσεως, χωρίς να παραβαίνει κανένα κανόνα της Συνθήκης ούτε καμία αρχή του δικαίου. Επομένως, ο δεύτερος από τους λόγους ακυρώσεως που προβάλλει η ισπανική κυβέρνηση δεν μπορεί να γίνει δεκτός. γ ) Άρθρο 11β ( έλεγχος βεβαιώσεων ) Το άρθρο 11β αφορά το ειδικό πρόβλημα των σκαφών που δεν έχουν συμμορφωθεί προς τους κανόνες διατηρήσεως ή προς τα μέτρα ελέγχου που έχει θεσπίσει η Κοινότητα ή το κράτος μέλος της νηολογήσεως. Για τον λόγο αυτό, μπορούν να τους επιβληθούν συμπληρωματικά μέτρα ελέγχου προβλέποντα ότι, το πολύ για διάστημα ενός έτους, πρέπει να φέρουν έγγραφο επικυρωμένο από το κράτος μέλος της νηολογήσεως, το οποίο βεβαιώνει ότι το κράτος αυτό έχει επιθεωρήσει το σκάφος κατά τη διάρκεια των τελευταίων δύο μηνών. Το άρθρο 11β προβλέπει ότι τα σκάφη αυτά δεν μπορούν να εκφορτώνουν ή να μεταφορτώνουν σε λιμένα ή εντός των θαλασσίων υδάτων άλλου κράτους μέλους αλιεύματα υπαγόμενα σε ποσόστωση χωρίς να αποδείξουν ότι υπάρχει επί του σκάφους η βεβαίωση. Κατά την ισπανική κυβέρνηση, το εν λόγω συμπληρωματικό μέτρο ελέγχου υποχρεώνει το σκάφος για το οποίο πρόκειται να μην πωλεί τα αλιεύματα του εντός κράτους μέλους της Κοινότητας χωρίς πρώτα να επιστρέψει στο κράτος μέλος της νηολογήσεως για να υποβληθεί σε επιθεώρηση και να λάβει τη βεβαίωση που θα του επιτρέψει να εκφορτώσει τα αλιεύματά του στον λιμένα της επιλογής του. Ένα τέτοιο μέτρο δυσχεραίνει την εξαγωγή των ιχθύων από το κράτος μέλος της νηολογήσεως και επομένως αποτελεί μέτρο ισοδυνάμου αποτελέσματος προς ποσοτικό περιορισμό επί των εξαγωγών, απαγορευόμενο από το άρθρο 34 της Συνθήκης ΕΟΚ. Καταρχάς, επιβάλλεται η διαπίστωση — όπως υπογράμμισε, εξάλλου, και το Συμβούλιο — ότι το άρθρο 11β δεν επιβάλλει περιορισμούς επί της εξαγωγής ιχθύων, αλλ' αφορά την επί του σκάφους ύπαρξη εγγράφου βεβαιούντος ότι το σκάφος έχει υποβληθεί σε επιθεώρηση κατά τους τελευταίους δύο μήνες. Η υποχρέωση αυτή καταλαμβάνει μόνο σκάφη που έχουν ήδη τελέσει παραβάσεις του καθεστώτος διατηρήσεως. Εν συνεχεία, πρέπει να υπομνηστεί ότι, κατά τη νομολογία του Δικαστηρίου, το άρθρο 34 αφορά μόνο τα μέτρα που έχουν ως σκοπό ή ως αποτέλεσμα τον περιορισμό ειδικώς των εξαγωγικών εμπορικών ρευμάτων και την καθιέρωση, κατ' αυτόν τον τρόπο, διαφορετικής μεταχειρίσεως μεταξύ του εσωτερικού εμπορίου κράτους μέλους και του εξαγωγικού του εμπορίου, εις τρόπον ώστε να εξασφαλίζεται ιδιαίτερο πλεονέκτημα υπέρ της εθνικής παραγωγής ή της εσωτερικής αγοράς, εις βάρος της παραγωγής ή του εμπορίου άλλων κρατών μελών ( απόφαση της 8ης Νοεμβρίου 1979, Groenveld, 15/79, Rec. 1979, σ. 3409 ). Η ισπανική κυβέρνηση δεν κατόρθωσε να αποδείξει γιατί η από την κοινοτική νομοθεσία επιβαλλόμενη υποχρέωση της υπάρξεως πιστοποιητικού επί του αλιευτικού σκάφους είναι ικανή να περιορίσει ειδικώς τα εξαγωγικά εμπορικά ρεύματα μεταξύ των κρατών μελών και θα μπορούσε, επομένως, να θεωρηθεί ως εμπόδιο των εξαγωγών κατά την έννοια του άρθρου 34 της Συνθήκης. Επομένως, ο κατά του άρθρου 11 β προβαλλόμενος λόγος είναι απορριπτέος. δ ) Άρθρο Ily ( δίωξη των παραβάσεων ) Το άρθρο 11γ αναφέρεται στις υποχρεώσεις των αρχών του κράτους μέλους της εκφορτώσεως ή της μεταφορτώσεως όσον αφορά την επιβολή κυρώσεων. Όταν οι αρχές αυτές διαπιστώνουν ορισμένες παραβάσεις του καθεστώτος περιορισμού των αλιευμάτων, οφείλουν να κινούν κατά του πλοιάρχου του οικείου σκάφους ή οποιουδήποτε άλλου υπευθύνου ποινική ή διοικητική διαδικασία η οποία μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα να στερηθούν οι υπεύθυνοι το οικονομικό όφελος που αποκόμισαν από την παράβαση, ή οποιοδήποτε άλλο αποτέλεσμα ανάλογο με τη βαρύτητα της παραβάσεως, το οποίο να τους αποτρέπει αποτελεσματικά από την τέλεση παρομοίων παραβάσεων στο μέλλον. Το κράτος μέλος της εκφορτώσεως μπορεί, ωστόσο, να μεταβιβάσει το δικαίωμα δίωξης λόγω τέτοιας παραβάσεως στο κράτος μέλος της νηολογήσεως, εάν συμφωνεί και αυτό. Οι παρανόμως εκφορτωθείσες ή μεταφορτωθείσες ποσότητες μπορούν να καταλογιστούν στην ποσόστωση που έχει παραχωρηθεί στο κράτος μέλος της εκφορτώσεως ή της μεταφορτώσεως, όταν το κράτος αυτό δεν κινήσει ποινική ή διοικητική διαδικασία κατά των υπευθύνων ή δεν μεταβιβάσει το δικαίωμα δίωξης στο κράτος μέλος της νηολογήσεως. Η ισπανική κυβέρνηση προβάλλει διάφορες αιτιάσεις κατά της διατάξεως αυτής, ορισμένες από τις οποίες στηρίζονται στη μετάθεση των ευθυνών του κράτους μέλους της νηολογήσεως στο κράτος μέλος της εκφορτώσεως · οι αιτιάσεις αυτές πρέπει να απορριφθούν για τους λόγους οι οποίοι εκτέθηκαν ήδη κατά την εξέταση των κατά των άρθρων 9α και 11α προβαλλομένων λόγων ακυρώσεως. Η ισπανική κυβέρνηση προβάλλει, επίσης, δύο νέες αιτιάσεις. Κατά την πρώτη εξ αυτών, οι αρχές του κράτους της εκφορτώσεως δεν έχουν αρμοδιότητα να επιβάλλουν κυρώσεις για ενέργειες αλλοδαπών σκαφών οι οποίες δεν έλαβαν χώρα στην επικράτειά τους, δεδομένου ότι η εξουσία του κράτους να επιβάλλει κυρώσεις είναι, σύμφωνα με τους κανόνες του δημοσίου διεθνούς δικαίου, εδαφικού χαρακτήρα. Η δεύτερη από τις νέες αιτιάσεις αφορά τον καταλογισμό των παρανόμως εκφορτωθέντων ή μεταφορτωθέντων αλιευμάτων στην ποσόστωση του κράτους μέλους της εκφορτώσεως ή της μεταφορτώσεως. Το μέτρο αυτό αποτελεί κύρωση δυσανάλογη σε σχέση με τον επιδιωκόμενο σκοπό, ο οποίος συνίσταται στην εξασφάλιση της ορθής εφαρμογής του συστήματος ποσοστώσεων, και στερούμενη διαδικαστικών εγγυήσεων. Όσον αφορά την αρμοδιότητα του κράτους μέλους της εκφορτώσεως να διώκει τον πλοίαρχο σκάφους φέροντος τη σημαία άλλου κράτους μέλους, πρέπει, καταρχάς, να παρατηρηθεί ότι το άρθρο 11γ ναι μεν αποσκοπεί στην ενίσχυση του συστήματος ελέγχου, δεν υποχρεώνει όμως τα κράτη μέλη να επεκτείνουν τις εξουσίες τους πέραν των ορίων τα οποία προκύπτουν από τις γενικώς παραδεδεγμένες αρχές σχετικά με την κατανομή των ποινικών αρμοδιοτήτων μεταξύ των κρατών. Το ίδιο το γράμμα του άρθρου αναφέρεται ρητώς στις « σχετικές διατάξεις της εθνικής νομοθεσίας ». Εν συνεχεία, πρέπει να σημειωθεί ότι η υπέρβαση των ποσοστώσεων, στην αποφυγή της οποίας αποσκοπεί το σύστημα ελέγχου, πραγματοποιείται όχι μόνο με την αλίευση ορισμένων ιχθύων, αλλά και με την εκφόρτωση ή τη μεταφόρτωση ποσοτήτων αλιευμάτων που υπερβαίνουν την ποσόστωση. Πράγματι, από το άρθρο 1 του κανονισμού 2241/87 προκύπτει ότι οι έλεγχοι και οι επιθεωρήσεις που επιβάλλει η κοινοτική νομοθεσία αφορούν τις « δραστηριότητες εκφόρτωσης, πώλησης και εναποθήκευσης ιχθύων και καταγραφής των εκφορτώσεων και των πωλήσεων ». Τα άρθρα 6 και 7 του ιδίου κανονισμού καθορίζουν τις υποχρεώσεις του πλοιάρχου αλιευτικού σκάφους που φέρει τη σημαία κράτους μέλους ή είναι νηολογημένο σε κράτος μέλος· οι υποχρεώσεις αυτές περιλαμβάνουν, ιδίως, τις δηλώσεις που πρέπει να υποβάλλει και τα στοιχεία που πρέπει να παράσχει ο πλοίαρχος σχετικά με τα αλιεύματα κατά την εκφόρτωση ή τη μεταφόρτωση οιωνδήποτε ποσοτήτων αποθεμάτων ή ομάδων αποθεμάτων ιχθύων τα οποία υπόκεινται σε περιορισμό αλιευμάτων. Από τα ανωτέρω προκύπτει ότι οι παραβάσεις του καθεστώτος ποσοστώσεων, για τις οποίες το κράτος μέλος της εκφορτώσεως ή της μεταφορτώσεως πρέπει να επιβάλλει κυρώσεις δυνάμει του άρθρου 11γ, είναι οι τελούμενες κατά την εκφόρτωση ή κατά τη μεταφόρτωση αλιευμάτων σε λιμένα αυτού του κράτους μέλους ή εντός των θαλασσίων υδάτων που υπάγονται στην κυριαρχία του ή στη δικαιοδοσία του. Επομένως, η αιτίαση της ισπανικής κυβερνήσεως πρέπει να απορριφθεί. Όσον αφορά τον καταλογισμό των παρανόμως εκφορτωθέντων ή μεταφορτωθέντων αλιευμάτων στην ποσόστωση του κράτους μέλους της εκφορτώσεως ή της μεταφορτώσεως, η Επιτροπή υποστήριξε ότι ο καταλογισμός αυτός δεν αποτελεί κύρωση λόγω παραβάσεως των υποχρεώσεων του οικείου κράτους, αλλ εφαρμογή του κανόνος της αφαιρέσεως των καθ' υπέρβαση της ποσοστώσεως αλιευθεισών ποσοτήτων, η οποία είναι απαραίτητη για τη διαχείριση του συστήματος ποσοστώσεων στο πλαίσιο του συνόλου των επιτρεπομένων αλιευμάτων. Χωρίς το άρθρο 11γ, η αφαίρεση αυτή θα έπληττε μόνο το κράτος μέλος της νηολογήσεως, καθ' ον χρόνον μάλιστα η υπέρβαση θα εξέφευγε εντελώς του ελέγχου του. Ο καταλογισμός στην ποσόστωση του κράτους μέλους της εκφορτώσεως θα συνιστούσε επαρκή αντίδραση στις υπερβάσεις τις οποίες θα προκαλούσε ο ασθενής έλεγχος εκ μέρους αυτού του κράτους μέλους. Η επιχειρηματολογία αυτή της Επιτροπής πρέπει να γίνει δεκτή. Το Συμβούλιο μπορούσε να αποφασίσει, χωρίς να παραβεί την αρχή της αναλογικότητας, ότι η από κοινού ευθύνη των κρατών μελών όσον αφορά τον έλεγχο του συστήματος περιορισμού των αλιευμάτων σημαίνει όχι μόνον ότι ορισμένα έργα επιθεωρήσεως και ελέγχου βαρύνουν το κράτος μέλος της εκφορτώσεως, αλλά και ότι η μείωση των ποσοστώσεων η οποία πραγματοποιείται κατόπιν της υπερβάσεώς τους δεν γίνεται κατ' ανάγκην εις βάρος των ποσοστώσεων που έχουν παραχωρηθεί στο κράτος μέλος της νηολογήσεως των αλιευτικών σκαφών για τα οποία πρόκειται, όταν η υπέρβαση εξηγείται, μεταξύ άλλων από το γεγονός ότι το κράτος μέλος της εκφορτώσεως παρέλειψε να λάβει τα απαραίτητα μέτρα ελέγχου. Πράγματι, μπορεί να είναι σκόπιμο να αποφασιστεί ότι οι παρανόμως εκφορτωθείσες ή μεταφορτωθείσες ποσότητες μπορούν να αφαιρεθούν από τις ποσοστώσεις που έχουν χορηγηθεί στο κράτος μέλος όπου έλαβαν χώρα οι δραστηριότητες αυτές, όταν οι αρχές αυτού του κράτους μέλους ούτε έχουν κινήσει ποινική ή διοικητική διαδικασία ούτε έχουν μεταβιβάσει το δικαίωμα δίωξης στο κράτος μέλος της νηολογήσεως. Εξάλλου, πρέπει να διευκρινιστεί ότι κάθε απόφαση της Επιτροπής περί μειώσεως των ποσοστώσεων ορισμένου κράτους μέλους μπορεί να προσβληθεί από το κράτος αυτό με προσφυγή ακυρώσεως βάσει του άρθρου 173, πρώτο εδάφιο, της Συνθήκης ΕΟΚ. Από τα ανωτέρω προκύπτει ότι η προσφυγή πρέπει να απορριφθεί στο σύνολό της. Επί των δικαστικών εξόδων Κατά το άρθρο 69, παράγραφος 2, του κανονισμού διαδικασίας, ο ηττηθείς διάδικος καταδικάζεται στα δικαστικά έξοδα, εφόσον υπήρχε σχετικό αίτημα του νικήσαντος διαδίκου. Δεδομένου ότι το Βασίλειο της Ισπανίας ηττήθηκε, πρέπει να καταδικαστεί στα δικαστικά έξοδα, συμπεριλαμβανομένων των εξόδων στα οποία υποβλήθηκε η Επιτροπή. Η βρετανική κυβέρνηση πρέπει να φέρει τα έξοδα της παρεμβάσεως της, δεδομένου ότι δεν προέβαλε σχετικό αίτημα. Για τους λόγους αυτούς, ΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ αποφασίζει: 1) Απορρίπτει την προσφυγή. 2) Καταδικάζει το Βασίλειο της Ισπανίας στα δικαστικά έξοδα, συμπεριλαμβανομένων των εξόδων στα οποία υποβλήθηκε η Επιτροπή. 3) Το Ηνωμένο Βασίλειο φέρει τα δικά του δικαστικά έξοδα. Due Slynn Schockweiler Koopmans Mancini Joliet O'Higgins Rodríguez Iglesias Díez de Velasco Δημοσιεύθηκε σε δημόσια συνεδρίαση στο Λουξεμβούργο στις 27 Μαρτίου 1990. Ο γραμματέας J.-G. Giraud Ο πρόεδρος Ο. Due ( *1 ) Γλώσσα διαδικασίας: η ισπανική.

62000CJ0170

de

Entscheidungsgründe 1 Die Republik Finnland hat mit Klageschrift, die am 9. Mai 2000 bei der Kanzlei des Gerichtshofes eingegangen ist, gemäß Artikel 230 Absatz 1 EG Klage erhoben auf Teilnichtigerklärung der Entscheidung 2000/216/EG der Kommission vom 1. März 2000 über den Ausschluss bestimmter von den Mitgliedstaaten zu Lasten des Europäischen Ausrichtungs- und Garantiefonds für die Landwirtschaft (EAGFL), Abteilung Garantie, getätigter Ausgaben von der gemeinschaftlichen Finanzierung (ABl. L 67, S. 37, im Folgenden: angefochtene Entscheidung), soweit sie Ausgaben in Höhe von 7 270 885,76 FIM, die im klagenden Mitgliedstaat im Rahmen von Vorschusszahlungen auf Sonderprämien für Stiere für die Haushaltsjahre 1996 und 1997 getätigt wurden, von der Gemeinschaftsfinanzierung ausschließt. 2 Dieser Betrag entspricht den Ausgaben für die genannten Sonderprämien, die in Finnland zwischen dem 20. Mai 1995 und dem 21. Dezember 1996 getätigt wurden. Rechtlicher Rahmen 3 Artikel 5 der Verordnung (EWG) Nr. 729/70 des Rates vom 21. April 1970 über die Finanzierung der gemeinsamen Agrarpolitik (ABl. L 94, S. 13) in der durch die Verordnung (EG) Nr. 1287/95 des Rates vom 22. Mai 1995 (ABl. L 125, S. 1) geänderten Fassung (im Folgenden: Verordnung Nr. 729/70) bestimmt: (1) Die Mitgliedstaaten übermitteln der Kommission in regelmäßigen Zeitabständen die folgenden Auskünfte, die die in Artikel 4 genannten zugelassenen Zahlstellen sowie die Koordinierungsstellen betreffen und sich auf die von der Abteilung Garantie des EAGFL finanzierten Maßnahmen beziehen: ... (2) Die Kommission, nach Anhörung des Fondsausschusses, ... b) schließt vor dem 30. April des auf das betreffende Haushaltsjahr folgenden Jahres die Rechnungen der zugelassenen Zahlstellen auf der Grundlage der Auskünfte gemäß Absatz 1 Buchstabe b) ab. Die Rechnungsabschlussentscheidung bezieht sich auf die Vollständigkeit, Genauigkeit und Richtigkeit der übermittelten Rechnungen. Sie greift späteren Entscheidungen gemäß Buchstabe c) nicht vor; c) bestimmt die Ausgaben, die von der in den Artikeln 2 und 3 genannten gemeinschaftlichen Finanzierung auszuschließen sind, wenn sie feststellt, dass Ausgaben nicht in Übereinstimmung mit den Gemeinschaftsvorschriften getätigt worden sind. Vor jeder Entscheidung über eine Ablehnung der Finanzierung werden die Ergebnisse der Überprüfungen der Kommission sowie die Antworten des betreffenden Mitgliedstaats jeweils schriftlich übermittelt; danach bemühen sich beide Parteien, zu einem Einvernehmen hinsichtlich der zu ziehenden Folgerungen zu gelangen. Wird kein Einvernehmen erzielt, so kann der Mitgliedstaat die Eröffnung eines Verfahrens beantragen, um die jeweiligen Standpunkte innerhalb von vier Monaten miteinander in Einklang zu bringen; die Ergebnisse dieses Verfahrens werden in einem Bericht erfasst, der an die Kommission übermittelt und von dieser geprüft wird, bevor eine Finanzierung abgelehnt wird. Die Kommission bemisst die auszuschließenden Beträge insbesondere unter Berücksichtigung der Tragweite der festgestellten Nichtübereinstimmung. Die Kommission trägt dabei der Art und Schwere des Verstoßes sowie dem der Gemeinschaft entstandenen finanziellen Schaden Rechnung. Die Ablehnung der Finanzierung kann sich nicht auf Ausgaben beziehen, die über vierundzwanzig Monate vor dem Zeitpunkt getätigt wurden, zu dem die Kommission dem betroffenen Mitgliedstaat die Ergebnisse ihrer Überprüfungen schriftlich mitgeteilt hat. Diese Bestimmung gilt jedoch nicht für die finanziellen Auswirkungen - der Fälle von Unregelmäßigkeiten im Sinne von Artikel 8 Absatz 2, - der einzelstaatlichen Beihilfen oder Verstöße, deretwegen das Verfahren nach Artikel 93 oder das Verfahren nach Artikel 169 des Vertrages eingeleitet wurde. (3) Die Durchführungsbestimmungen zu diesem Artikel werden nach dem Verfahren des Artikels 13 erlassen. Sie beziehen sich insbesondere auf die in Absatz 1 genannte Bescheinigung zu den Rechnungen und die Verfahren im Zusammenhang mit den Entscheidungen gemäß Absatz 2." 4 Artikel 8 Absätze 1 und 2 der Verordnung (EG) Nr. 1663/95 der Kommission vom 7. Juli 1995 mit Durchführungsbestimmungen zu der Verordnung (EWG) Nr. 729/70 des Rates bezüglich des Rechnungsabschlussverfahrens des EAGFL, Abteilung Garantie (ABl. L 158, S. 6) bestimmt: (1) Kommt die Kommission aufgrund von Nachforschungen zu dem Schluss, dass bestimmte Ausgaben nicht in Übereinstimmung mit den Gemeinschaftsvorschriften getätigt wurden, so teilt sie dem betreffenden Mitgliedstaat ihre Feststellungen mit und gibt die zu treffenden Korrekturmaßnahmen, die künftig die Beachtung der vorgenannten Vorschriften sicherstellen sollen, sowie eine Schätzung der Beträge an, die möglicherweise gemäß Artikel 5 Absatz 2 Buchstabe c) der Verordnung (EWG) Nr. 729/70 ausgeschlossen werden. Diese Mitteilung muss auf die vorliegende Verordnung Bezug nehmen. Der Mitgliedstaat antwortet innerhalb von zwei Monaten, und die Kommission kann ihren Standpunkt dementsprechend ändern. In begründeten Fällen kann sie einer Verlängerung der Frist zur Beantwortung zustimmen. Nach Ablauf dieser Frist führt die Kommission bilaterale Gespräche; beide Parteien versuchen einvernehmlich die zu ergreifenden Maßnahmen festzulegen. Anschließend teilt die Kommission dem Mitgliedstaat förmlich ihre Schlussfolgerungen unter Bezugnahme auf die Entscheidung 94/442/EG der Kommission mit. (2) Die Entscheidungen gemäß Artikel 5 Absatz 2 Buchstabe c) der Verordnung (EWG) Nr. 729/70 sind nach Prüfung der von der Schlichtungsstelle gemäß der Entscheidung 94/442/EG erstellten Berichte zu treffen." Das fragliche Rechnungsabschlussverfahren 5 Im April 1997 führten die EAGFL-Kontrolldienststellen in Finnland Überprüfungen durch hinsichtlich der Anwendung der Prämienregelung für Kühe, Stiere und Schafe sowie der Durchführung der Verordnung (EG) Nr. 1357/96 des Rates vom 8. Juli 1996 betreffend 1996 zu gewährende Zusatzbeträge zu den Prämien gemäß der Verordnung (EWG) Nr. 805/68 über die gemeinsame Marktorganisation für Rindfleisch und zur Änderung jener Verordnung (ABl. L 175, S. 9). 6 Am 20. Mai 1997 übersandte die Kommission der Ständigen Vertretung Finnlands bei der Europäischen Union in Brüssel (im Folgenden: Ständige Vertretung) sowie dem finnischen Ministerium für Landwirtschaft und Forsten (im Folgenden: Ministerium) ein in finnischer Sprache abgefasstes Schriftstück (im Folgenden: Schriftstück vom 20. Mai 1997), in dem sie die finnische Regierung auf die im finnischen Kontrollsystem bestehenden Mängel, die sie bei den Überprüfungen vor Ort festgestellt hatte, aufmerksam machte. Die Kommission wies darauf hin, dass sie sich das Recht vorbehalte, zu einem späteren Zeitpunkt zum Ausschluss von Ausgaben betreffend Sonderprämien für Stiere für die Vermarktung in den Jahren 1995 und 1996 von der Gemeinschaftsfinanzierung Stellung zu nehmen, und dass sie für einen Erhalt einer Antwort binnen zwei Monaten nach Eingang dieses Schriftstücks dankbar wäre. 7 Obwohl das Schriftstück vom 20. Mai 1997 die Form eines Fernschreibens aufweist, ist es nach dem Vortrag der finnischen Regierung als Fax übermittelt worden, was auch durch die Angaben auf dem Briefkopf bestätigt wird. Ihm soll ein auf Englisch abgefasstes gleich lautendes Fernschreiben vom 7. Mai 1997 vorausgegangenen sein, auf das es sich bezieht. 8 Die finnische Regierung beantwortete das Schriftstück vom 20. Mai 1997 mit Schreiben vom 21. Juli 1997, in dem sie angab, die Vorschläge und Bemerkungen der Kommission berücksichtigt zu haben. 9 Mit in finnischer Sprache abgefasstem Schreiben vom 17. September 1998 an die Ständige Vertretung, das bei dieser am 18. September 1998 einging - die an das Ministerium gesandte Abschrift des Schreibens ging bei diesem am 24. September 1998 ein -, teilte die Kommission der finnischen Regierung unter Hinweis auf Artikel 8 der Verordnung Nr. 1663/95 und Artikel 5 Absatz 2 Buchstabe c der Verordnung Nr. 729/70 mit, dass sie beabsichtige, den Ausschluss eines Teils der für die Wirtschaftsjahre 1996 und 1997 angemeldeten Ausgaben von der Gemeinschaftsfinanzierung vorzuschlagen. Die Berichtigung sei gerechtfertigt, weil die Kontrollen nicht ordnungsgemäß durchgeführt worden seien, wie aus den in einer Anlage zum Schreiben vom 17. September 1998 dargestellten Ergebnissen der Überprüfungen der Kommission hervorgehe. Die finnische Regierung wurde darauf hingewiesen, dass sie über eine Beantwortungsfrist von zwei Monaten ab Zustellung dieses Schreibens verfüge. 10 Die Anlage, die detaillierte Feststellungen über die von den EAGFL-Dienststellen vor Ort durchgeführten Kontrollen sowie die Anforderung zusätzlicher Informationen enthalten sollte, lag dem Schreiben vom 17. September 1998 nicht bei. Auf Wunsch der finnischen Regierung übermittelte die Kommission dem Ministerium am 11. Dezember 1998 diese Anlage in finnischer Sprache sowie ein ebenfalls auf Finnisch abgefasstes Begleitschreiben, in dem der letzte Absatz des Schreibens vom 17. September 1998 wiedergegeben war (im Folgenden: Schreiben vom 11. Dezember 1998). Die Sendung ging am 22. Dezember 1998 beim Ministerium ein; eine an die Ständige Vertretung gerichtete Abschrift ging dort am 14. Dezember 1998 ein. 11 Nach dem Vortrag der Kommission waren am 10. Juli 1998 eine englischsprachige Fassung des Schreibens vom 17. September 1998 und seiner Anlage an die Ständige Vertretung und eine Abschrift an das Ministerium gesandt worden. 12 Nach einem Schriftwechsel teilte die finnische Regierung der Kommission mit Schreiben vom 5. August 1999 mit, dass sie beabsichtige, sich auf die Ausschlussfrist des Artikels 5 Absatz 2 Buchstabe c der Verordnung Nr. 729/70 zu berufen, und dass sie die Absicht der Kommission als unbegründet ansehe, diejenigen Ausgaben von einer Finanzierung auszuschließen, die mehr als 24 Monate vor dem 22. Dezember 1998 - dem Tag, an dem ihr die Anlage zum Schreiben vom 17. September 1998 zugegangen sei - getätigt worden seien. 13 Die Ausgaben, die nach Ansicht der finnischen Regierung nicht von der Kommission ausgeschlossen werden können, belaufen sich nach ihren von der Kommission nicht bestrittenen Berechnungen auf 7 270 885,76 FIM. 14 Des ungeachtet schloss die Kommission mit der angefochtenen Entscheidung auch die zwischen dem 20. Mai 1995 und dem 21. Dezember 1996 getätigten Ausgaben von der Finanzierung aus. Zum einzigen Klagegrund 15 Mit ihrem einzigen Klagegrund macht die finnische Regierung geltend, die angefochtene Entscheidung sei unter Verstoß gegen Artikel 5 Absatz 2 Buchstabe c der Verordnung Nr. 729/70 und Artikel 8 Absatz 1 der Verordnung Nr. 1663/95 ergangen. Aus diesen Bestimmungen ergebe sich, dass sich die in der erstgenannten Vorschrift bezeichnete Frist von 24 Monaten auf denjenigen Zeitraum von 24 Monaten beziehe, der einer schriftlichen Mitteilung der Kommission an den betreffenden Mitgliedstaat vorausgehe, die die Ergebnisse der Überprüfungen und Feststellungen, zu denen die Kommission gelangt sei, enthalte und sich ausdrücklich auf die Verordnung Nr. 1663/95 beziehe. 16 Das Schriftstück vom 20. Mai 1997, das keine schriftliche Mitteilung im Sinne der Artikel 5 Absatz 2 Buchstabe c der Verordnung Nr. 729/70 und 8 Absatz 1 der Verordnung Nr. 1663/95 darstelle, erfuelle diese Voraussetzungen nicht. Erstens handele es sich dabei nicht um ein Schreiben, und weder ein Fernschreiben noch ein Fax genügten der Schriftform. Zweitens lasse nichts in der Formulierung des Schriftstücks vom 20. Mai 1997 vermuten, dass mit diesem eine Frist in Gang gesetzt werde. Drittens enthalte es keine Verweisung auf die Verordnung Nr. 1663/95, wie es deren Artikel 8 Absatz 1 vorschreibe. 17 Nur das Schreiben vom 17. September 1998 erfuelle die Tatbestandsvoraussetzungen im Grundsatz. Da die Kommission diesem Schreiben aber die Anlage mit den Ergebnissen der Überprüfungen nicht beigefügt habe, sei für die Berechnung der fraglichen Frist von 24 Monaten allein auf den 22. Dezember 1998, den Tag, an dem diese Anlage beim Ministerium eingegangen sei, und nicht auf den 20. Mai 1997 abzustellen. 18 Die Kommission macht geltend, die in Artikel 5 Absatz 2 Buchstabe c Unterabsatz 5 der Verordnung Nr. 729/70 genannte Frist von 24 Monaten sei am 20. Mai 1997 abgelaufen, da das Schriftstück von diesem Tag alle Tatbestandsvoraussetzungen erfuelle. 19 Zweck der 24-Monate-Regel sei es, gegen die Mitgliedstaaten nicht mehrere Jahre nach dem betreffenden Wirtschaftsjahr finanzielle Berichtigungen festzusetzen, ohne dass sie über ein solches Risiko informiert worden seien. Dieser Zweck werde auf einfache Weise durch eine Mitteilung erreicht, in der schriftlich die wichtigsten Schlussfolgerungen der Kommission klar zusammengefasst seien und die die Möglichkeit finanzieller Berichtigungen offen lasse. Unter dem Gesichtspunkt des Vertrauensschutzes des betreffenden Mitgliedstaats komme es somit nicht darauf an, dass die schriftliche Mitteilung eine besondere Form aufweise, sondern darauf, dass sie ihren Zweck erfuelle, den Mitgliedstaat in ausreichender Form auf die Möglichkeit künftiger Berichtigungen aufmerksam zu machen. 20 Dieser Zweck sei im vorliegenden Fall mit dem Schriftstück vom 20. Mai 1997 erreicht worden. Dieses Schriftstück weise als Fax die Schriftform auf, enthalte alle notwendigen Angaben und setze eine Beantwortungsfrist von zwei Monaten. Einer ausdrücklichen Angabe, dass die Ausschlussfrist" von 24 Monaten unterbrochen sei, bedürfe es nicht. Außerdem sei eine Bezugnahme auf Artikel 8 Absatz 1 der Verordnung Nr. 1663/95 nicht vorgeschrieben. Es gebe nämlich keinen Zusammenhang zwischen dieser Bestimmung und Artikel 5 Absatz 2 Buchstabe c der Verordnung Nr. 729/70, wie sich aus dem zweiten Bezugsvermerk der Verordnung Nr. 1663/95 ergebe, wonach die Rechtsgrundlage dieser Verordnung Artikel 5 Absatz 3 und nicht Artikel 5 Absatz 2 der Verordnung Nr. 729/70 sei. 21 Hilfsweise trägt die Kommission vor, die Frist von 24 Monaten sei am 18. September 1998, dem Tag des Eingangs des Schreibens vom 17. September 1998, abgelaufen, da dieses Schreiben, selbst wenn ihm die Anlage mit den Ergebnissen der Überprüfungen der Kontrolldienststellen des EAGFL nicht beigefügt gewesen sein sollte, jedenfalls am 10. Juli 1998 in englischer Sprache mitgeteilt worden sei und die Ergebnisse von neun in Anwesenheit finnischer Behörden vorgenommenen Kontrollen vor Ort enthalten habe. Insoweit sei das Schreiben vom 11. Dezember 1998 als Anerkennung einer Verlängerung der gesetzten Beantwortungsfrist anzusehen. 22 Im Übrigen sei für den Zeitpunkt des Eingangs des Schreibens vom 11. Dezember 1998 und der ihm beigefügten Anlage auf die am 14. Dezember 1998 erfolgte Zustellung an die Ständige Vertretung und nicht auf den Eingang beim Ministerium abzustellen. 23 Gegenüber den hilfsweise vorgetragenen Argumenten der Kommission macht die finnische Regierung zum einen geltend, das englischsprachige Schreiben vom 10. Juli 1998 genüge jedenfalls nicht den Formvorschriften. Nach Artikel 3 der Verordnung Nr. 1 des Rates vom 15. April 1958 zur Regelung der Sprachenfrage für die Europäische Wirtschaftsgemeinschaft (ABl. 1958, 17, S. 385) in der Fassung der Akte über die Bedingungen des Beitritts der Republik Österreich, der Republik Finnland und des Königreichs Schweden und die Anpassung der die Europäische Union begründenden Verträge (ABl. 1994, C 241, S. 21, und ABl. 1994, L 1, S. 1) [sind] Schriftstücke, die ein Organ der Gemeinschaft an einen Mitgliedstaat oder an eine der Hoheitsgewalt eines Mitgliedstaats unterstehende Person richtet, ... in der Sprache dieses Staates abzufassen". 24 Zum anderen habe die Ständige Vertretung am 14. Dezember 1998 nur eine Abschrift des Schreibens vom 11. Dezember 1998 erhalten. Das Originalschreiben sei dagegen ausdrücklich an das Ministerium gerichtet worden, so dass das Datum des Eingangs bei diesem, nämlich der 22. Dezember 1998, maßgeblich sei. Würdigung durch den Gerichtshof 25 Zunächst ist daran zu erinnern, dass nach Artikel 5 Absatz 2 Buchstabe c Unterabsatz 5 der Verordnung Nr. 729/70 [d]ie Ablehnung der Finanzierung ... sich nicht auf Ausgaben beziehen [kann], die über vierundzwanzig Monate vor dem Zeitpunkt getätigt wurden, zu dem die Kommission dem betroffenen Mitgliedstaat die Ergebnisse ihrer Überprüfungen schriftlich mitgeteilt hat". 26 Die Verordnung Nr. 1663/95, die die Durchführungsverordnung zur Verordnung Nr. 729/70 ist, präzisiert in Artikel 8 Absatz 1 Unterabsatz 1 den Inhalt dieser schriftlichen Mitteilung. Danach muss die Mitteilung die zu treffenden Korrekturmaßnahmen, die künftig die Beachtung der betreffenden Vorschriften sicherstellen sollen, sowie eine Schätzung der Beträge, die möglicherweise ausgeschlossen werden, angeben und auf die Verordnung Nr. 1663/95 Bezug nehmen. 27 Das Argument der Kommission, dass zwischen Artikel 5 Absatz 2 Buchstabe c der Verordnung Nr. 729/70 und Artikel 8 der Verordnung Nr. 1663/95 kein Zusammenhang bestehe, ist zurückzuweisen. Aus dem Wortlaut dieser beiden Bestimmungen geht nämlich hervor, dass sie beide auf die Mitteilung der Ergebnisse der Prüfungen der Kontrolldienststellen des EAGFL in den Mitgliedstaaten Bezug nehmen. Auch wenn Artikel 5 Absatz 2 Buchstabe c Unterabsatz 5 der Verordnung Nr. 729/70 die Worte Ergebnisse ihrer Überprüfungen" und Artikel 8 Absatz 1 Unterabsatz 1 der Verordnung Nr. 1663/95 die Worte aufgrund von Nachforschungen [getroffene] Feststellungen" verwendet, ist klar, dass sich diese Bestimmungen auf dasselbe Stadium des Rechnungsabschlussverfahrens des EAGFL, Abteilung Garantie, und zwar auf die von den Dienststellen der Kommission in den Mitgliedstaaten vor Ort vorgenommenen Prüfungen, beziehen. 28 Mithin ist zu prüfen, ob das Schriftstück vom 20. Mai 1997 die Voraussetzungen des Artikels 5 Absatz 2 Buchstabe c der Verordnung Nr. 729/70 in Verbindung mit Artikel 8 Absatz 1 Unterabsatz 1 der Verordnung Nr. 1663/95 erfuellt. 29 Was erstens die Formvorschriften angeht, so ist festzustellen, dass Artikel 8 Absatz 1 der Verordnung Nr. 1663/95 zwischen der Mitteilung der Feststellungen" nach Unterabsatz 1, um die es im vorliegenden Fall geht, und der förmlichen Mitteilung der Schlussfolgerungen" nach Unterabsatz 2, die in einem späteren Stadium erfolgt, unterscheidet. Daraus folgt, dass an die erstgenannte Mitteilung hinsichtlich der Form nicht so hohe Anforderungen zu stellen sind wie an wie die zweitgenannte. Wie nämlich der Generalanwalt in den Nummern 62 bis 71 seiner Schlussanträge dargelegt hat, dient die Schriftform in diesem Verfahrensstadium lediglich einem Beweiszweck im Verhältnis zwischen der Kommission und dem betreffenden Mitgliedstaat. Dieser Beweiszweck wird durch jedes Verfahren, das einen Schriftträger voraussetzt, erfuellt. Die Mitteilung der Feststellungen kann sich daher auch aus der Übersendung eines Schriftstücks durch Fernschreiben oder Fax ergeben. 30 Im vorliegenden Fall genügt daher das Schriftstück vom 20. Mai 1997 den Formvorschriften des Artikels 8 Absatz 1 Unterabsatz 1 der Verordnung Nr. 1663/95. 31 Zweitens ist zu prüfen, ob das Schriftstück vom 20. Mai 1997 die übrigen Voraussetzungen erfuellt. In diesem Zusammenhang wird in diesem Schriftstück einleitend darauf hingewiesen, dass es den nationalen Behörden übersandt werde, um die Gründe der wichtigsten bei der Prüfung festgestellten Beanstandungen so früh wie möglich förmlich zur Kenntnis zu bringen". In ihm werden zunächst das Kontrollsystem für die Fleischprämien in Finnland beschrieben und sodann folgende Punkte erörtert: Mängel bei der Behandlung der Prämienanträge, Anmerkungen zur Buchführung, von den EAGFL-Dienststellen angetroffene Schwierigkeiten bei der Rechnungsprüfung, Risikoanalyse, Beschreibung der Zahl der vor Ort vorgenommenen Kontrollen, einzelne Prüfungsergebnisse und bei den Kontrollen vor Ort festgestellte Mängel. Schließlich weist die Kommission in dem Schriftstück darauf hin, dass sie sich das Recht vorbehalte, wegen der Sonderprämien für Stiere für die Vermarktungsjahre 1995 und 1996 zu einem späteren Zeitpunkt Klage zu erheben, um die Erstattung der Aufwendungen in Bezug auf die abgelehnten Anträge zu erwirken. Das Schriftstück schließt mit einer Aufforderung an die nationalen Behörden, ihre Antwort auf die dargestellten Punkte innerhalb von zwei Monaten nach Eingang des Schriftstücks zu übermitteln. 32 Das Schriftstück vom 20. Mai 1997 wird somit den Anforderungen an eine Mitteilung der Ergebnisse der Überprüfungen vor Ort und der zu treffenden Korrekturmaßnahmen gerecht, so dass für den Beginn der Frist von 24 Monaten des Artikels 5 Absatz 2 Buchstabe c Unterabsatz 5 der Verordnung Nr. 729/70 auf diese Mitteilung abzustellen ist. Eine ausdrückliche Erwähnung dieser Frist wird nach der geltenden Regelung nicht verlangt. Im Übrigen nennt das Schriftstück vom 20. Mai 1997 auch die Beantwortungsfrist von zwei Monaten, wie sie in Artikel 8 der Verordnung Nr. 1663/95 vorgesehen ist. 33 Dagegen enthält das Schriftstück vom 20. Mai 1997 keine ausdrückliche Verweisung auf Artikel 8 der Verordnung Nr. 1663/95. Es ist daher zu prüfen, ob es allein schon aufgrund dieser Unterlassung nicht als schriftliche Mitteilung anzusehen ist. 34 Die Kommission muss im Rahmen ihrer Beziehungen zu den Mitgliedstaaten die Bedingungen erfuellen, die sie für sich selbst mit Durchführungsverordnungen aufgestellt hat. Die Mitgliedstaaten dürfen jedoch im Rahmen ihrer Beziehungen zur Kommission keine rein formalistischen Standpunkte einnehmen, wenn sich aus den Umständen ergibt, dass ihre Rechte in vollem Umfang geschützt worden sind. Wie in Randnummer 31 dieses Urteils festgestellt worden ist, erhielt die finnische Regierung im vorliegenden Fall durch das Schriftstück vom 20. Mai 1997 umfassende Kenntnis von den Vorbehalten der Kommission und den wahrscheinlich vorzunehmenden Berichtigungen hinsichtlich der fraglichen Prämien, so dass dieses Schriftstück den Warnzweck erfuellt hat, der einer schriftlichen Mitteilung nach Artikel 5 Absatz 2 Buchstabe c der Verordnung Nr. 729/70 und Artikel 8 Absatz 1 Unterabsatz 1 der Verordnung Nr. 1663/95 zukommt. Daher stellt der bloße Umstand, dass es keine Bezugnahme auf die Verordnung Nr. 1663/95 enthält, keine Verletzung einer wesentlichen Formvorschrift dar. 35 Folglich ist das Vorbringen der finnischen Regierung zurückzuweisen, und die Kommission durfte davon ausgehen, dass die Ausgaben, deren Finanzierung sie nicht mehr ablehnen konnte, diejenigen waren, die vor dem 20. Mai 1995, also 24 Monate vor Zustellung dieses Schriftstücks, getätigt worden waren. Infolgedessen ist das Hilfsvorbringen der Kommission hinsichtlich des nach diesem Zeitpunkt liegenden Schriftwechsels nicht mehr zu prüfen. 36 Nach alledem ist die Klage der Republik Finnland abzuweisen. Kostenentscheidung Kosten 37 Nach Artikel 69 § 2 der Verfahrensordnung ist die unterliegende Partei auf Antrag zur Tragung der Kosten zu verurteilen. Da die Kommission die Verurteilung der Republik Finnland beantragt hat und diese mit ihrem einzigen Klagegrund unterlegen ist, sind der Republik Finnland die Kosten aufzuerlegen. Tenor Aus diesen Gründen hat DER GERICHTSHOF (Fünfte Kammer) für Recht erkannt und entschieden: 1. Die Klage wird abgewiesen. 2. Die Republik Finnland trägt die Kosten.

61989TJ0075

it

Motivazione della sentenza Antefatti e procedimento 1 La ricorrente, dipendente del Consiglio, ha fruito, per il figlio Alessandro Tardioli, nato il 17 luglio 1967, di un assegno di famiglia e di un assegno per il figlio a carico fino al 1988, conformemente agli artt. 1, n. 2, lett. b), e 2, n. 3, lett. b), dell' allegato VII dello Statuto del personale delle Comunità europee (in prosieguo: l' "allegato"). Il 1 luglio 1988 detti assegni venivano soppressi, in quanto il figlio della ricorrente aveva cessato di frequentare corsi scolastici di formazione. 2 Con note distinte, datate 27 ottobre 1988, la ricorrente chiedeva il ripristino degli assegni giacché il figlio, che in quel periodo era iscritto tra i disoccupati registrati presso il Rijksdienst voor Arbeidsvoorziening (ufficio di collocamento), coabitava con lei ed era fonte di ingenti oneri finanziari. 3 Con nota 29 novembre 1988, l' amministrazione della segreteria generale del Consiglio informava la ricorrente che la sua richiesta di assegno di famiglia sarebbe stata accolta previa produzione di un documento attestante la composizione del nucleo familiare. 4 L' amministrazione respingeva invece la richiesta di assegno per figlio a carico, e precisava che l' equiparazione di una persona ad un figlio a carico mediante decisione speciale dell' autorità che ha il potere di nomina (APN), come previsto all' art. 2, n. 4, dell' allegato, non poteva venir concessa se non "per qualsiasi altra persona diversa dai figli a carico". 5 In una nota del 6 dicembre 1988, la ricorrente prendeva atto dell' accoglimento della sua richiesta relativa all' assegno di famiglia, ma contestava la reiezione della sua istanza di assegno per figlio a carico. In particolare, ella osservava che suo figlio, il quale aveva compiuto i 18 anni e non frequentava più alcun corso di formazione, scolastica o professionale, non era più considerato figlio a carico ai sensi dell' art. 2, nn. 2 e 3, dell' allegato. Stando così le cose, nessuna disposizione dello Statuto ostava, a suo giudizio, all' equiparazione di suo figlio ad una persona a carico, visto che per il suo sostentamento doveva far fronte ad ingenti oneri finanziari. La ricorrente aggiungeva che, dal 1 novembre 1988, suo figlio percepiva una remunerazione mensile di 22 008 BFR. 6 Con nota 19 dicembre 1988, l' amministrazione della segreteria generale del Consiglio informava la ricorrente che l' assegno di famiglia le sarebbe stato versato solo fino all' ottobre 1988, data la modifica sopravvenuta nella situazione finanziaria del figlio. D' altro canto, quanto all' equiparazione di quest' ultimo ad un persona a carico, l' amministrazione confermava la sua precedente posizione ribadendo che le norme dello Statuto non consentivano ad un dipendente di chiedere l' equiparazione del figlio ad una "persona a carico". 7 Così stando le cose, con atto depositato nella cancelleria della Corte il 17 marzo 1989, la ricorrente ha chiesto l' annullamento della decisione che respingeva l' istanza di equiparazione ad una persona a carico del figlio Alessandro Tardioli. 8 Con ordinanza 15 novembre 1989 la Corte ha rimesso la causa al Tribunale, applicando l' art. 14 della decisione del Consiglio 24 ottobre 1988 che istituisce un Tribunale di primo grado delle Comunità europee. 9 La ricorrente ha rinunciato a presentare una replica. 10 Su relazione del giudice relatore, il Tribunale (Terza Sezione) ha deciso di passare alla fase orale senza disporre previe misure istruttorie. Conclusioni delle parti 11 La ricorrente conclude che piaccia al Tribunale: - dichiarare ricevibile la domanda ed accoglierla; - quindi: a) dichiarare illegittima la decisione del Consiglio 15 marzo 1976, relativa alle disposizioni generali d' esecuzione dell' art. 2, n. 4, dell' allegato VII dello Statuto del personale e, più particolarmente, l' art. 3 di detta decisione; b) annullare la decisione dell' APN 29 novembre 1988 che respinge la domanda di equiparazione ad una persona a carico del figlio Alessandro Tardioli, nato il 17 giugno 1967; c) in quanto occorra, annullare la decisione dell' APN 19 dicembre 1988 che respinge il reclamo amministrativo presentato il 6 dicembre 1988 dalla ricorrente, a norma dell' art. 90, n. 2, dello Statuto: - porre a carico del convenuto le spese processuali, in applicazione dell' art. 69, n. 2, o dell' art. 69, n. 3, secondo comma, del regolamento di procedura, nonché le spese inevitabilmente sostenute per instaurare il procedimento, in particolare le spese di domiciliazione, di viaggio, di soggiorno e gli onorari dell' avvocato, in applicazione dell' art. 73, lett. b), dello stesso regolamento. Il Consiglio conclude che piaccia al Tribunale: - dichiarare infondato il ricorso e respingerlo; - porre le spese a carico della ricorrente. Nel merito 12 A sostegno del ricorso, la ricorrente invoca due mezzi, cioè da un lato, l' inosservanza dell' art. 2, n. 4, dell' allegato e, dall' altro, lo sviamento di procedura e lo sviamento di potere commessi dall' amministrazione nell' emanare la decisione del Consiglio 15 marzo 1976 relativa all' adozione delle disposizioni generali d' esecuzione dell' art. 2, n. 4, dell' allegato. 13 Prima di esporre gli argomenti delle parti occorre ricordare il complesso di disposizioni dello Statuto che costituiscono lo sfondo giuridico della presente controversia. 14 L' art. 2 dell' allegato definisce, nei paragrafi dal 2 al 5, i presupposti in base ai quali il dipendente può percepire l' assegno di famiglia per ciascun figlio a carico. Questa disposizione recita: "2. E' considerato figlio a carico il figlio legittimo, naturale o adottivo del funzionario o del coniuge, che sia effettivamente mantenuto dal funzionario. Ciò vale anche per il figlio che è stato oggetto di una domanda di adozione e per il quale è stata avviata la procedura di adozione. 3. L' assegno è concesso: a) d' ufficio, per il figlio che non ha ancora raggiunto l' età di 18 anni; b) su richiesta motivata del funzionario interessato, per il figlio dai 18 ai 26 anni che riceve una formazione scolastica o professionale. 4. In via eccezionale può essere equiparata al figlio a carico, mediante decisione speciale e motivata dell' autorità che ha il potere di nomina, adottata in base a documenti probanti, qualsiasi altra persona nei cui confronti il funzionario sia tenuto per legge a prestare gli alimenti e il cui mantenimento gli imponga oneri gravosi. 5. L' assegno continua ad essere versato senza alcun limite di età se il figlio è colpito da infermità o da malattia grave che lo renda incapace di provvedere al proprio sostentamento, per tutta la durata di detta malattia o infermità." 15 Questo schema giuridico è completato dalla decisione del Consiglio 15 marzo 1976 che adotta disposizioni generali d' attuazione dell' art. 2, n. 4, dell' allegato VII dello Statuto del personale (in prosieguo: le "disposizioni generali d' attuazione"). Questa decisione, adottata nell' ambito dell' art. 110, primo comma, dello Statuto, dispone, all' art. 1, che una persona può venir eccezionalmente equiparata ad un figlio a carico, conformemente all' art. 2, n. 4, dell' allegato, alle condizioni stabilite negli articoli successivi. 16 L' art. 3 della decisione enumera talune di dette condizioni: "La persona di cui è chiesta l' equiparazione deve: - avere più di 60 anni, se si tratta di un uomo e più di 55 anni, se si tratta di una donna, o - avere meno di 18 anni, limite che è portato a 26 anni se la suddetta persona riceve una formazione scolastica o professionale, o - essere colpita da una malattia o da una infermità che le impedisca di provvedere al proprio sostentamento". Infine, l' art. 7 della stessa decisione precisa che: "L' equiparazione può essere concessa quando: a) sussistono le condizioni previste agli artt. 2-4, e b) l' importo dell' onere di mantenimento (...) è superiore al (...)". 17 La ricorrente osserva che l' art. 2, nn. 2 e 3, dell' allegato attribuisce una competenza vincolata all' APN, che deve concedere l' assegno per figlio a carico ogniqualvolta accerta che sussistono le condizioni stabilite da detta disposizione (sentenza della Corte 18 gennaio 1984, Erdini/Consiglio, punto 19 della motivazione, causa 65/83, Racc. pag. 211). L' art. 2, n. 4, conferisce invece all' APN un potere discrezionale. Essa ammette che, allo scopo di evitare valutazioni del tutto discrezionali, se non addirittura arbitrarie, occorre stabilire, nell' ambito delle disposizioni generali d' attuazione, i criteri per l' applicazione di detto art. 2, n. 4, in particolare fissando i limiti oltre i quali l' onere diventa innegabilmente gravoso e giustifica un' equiparazione e, di conseguenza, l' attribuzione di un assegno per persona a carico. 18 Secondo la ricorrente, tuttavia, la determinazione di questi criteri nelle disposizioni generali di attuazione non può mai risolversi nell' esclusione dell' una o dell' altra categoria di persone, in quanto un' applicazione meccanica di norme e criteri prestabiliti sarebbe in contrasto con la necessità di valutare situazioni di fatto, talvolta complesse, che caratterizzano ogni fattispecie singola (sentenza della Corte 7 giugno 1972, Brandau/Consiglio, punti 13 e 14 della motivazione, causa 46/71, Racc. pag. 373). Continuando su questa linea, la ricorrente afferma che l' art. 3 delle disposizioni generali d' attuazione è viziato di illegittimità. Infatti, a suo giudizio, questa norma aggiunge all' art. 2, n. 4, dell' allegato condizioni non previste dal legislatore comunitario, il che comporterebbe automaticamente l' esclusione di un gran numero di persone che hanno superato o che non hanno raggiunto i limiti di età stabiliti. Tra l' altro ciò si verifica per i figli di età superiore ai 18 anni, che potrebbero costituire per i genitori-dipendenti comunitari un gravoso onere finanziario per motivi diversi dalla formazione scolastica o professionale, dalla malattia o dall' infermità. Concludendo, la ricorrente sostiene che le disposizioni generali di attuazione negano, di fatto, all' amministrazione il margine discrezionale lasciato dal legislatore e che, quindi, la decisione impugnata si limita ad applicare meccanicamente una disciplina palesemente illegittima. 19 La parte convenuta fa osservare in primo luogo che, conformemente all' art. 2, n. 4, dell' allegato, la decisione di equiparazione ha indole eccezionale, come emerge dal suo stesso tenore: (...) "in via eccezionale (...) mediante decisione speciale e motivata (...) in base a documenti probanti (...) oneri gravosi(...)". Per precisare queste nozioni molto generiche, le istituzioni hanno elaborato, fin dal 1964, criteri obiettivi, ai quali l' APN dovrebbe attenersi allorché esercita il proprio potere discrezionale. Appunto secondo questo procedimento, approvato dalla Corte (sentenza 7 giugno 1972, Brandau, già citata) il Consiglio ha emanato le norme generali di attuazione di cui trattasi. 20 In secondo luogo, l' istituzione convenuta espone i motivi per cui ritiene che la richiesta di equiparazione presentata dalla ricorrente per il proprio figlio non possa venir accolta precisando al riguardo che il sistema dello Statuto non consente di equiparare il discendente di un funzionario ad un figlio a carico nell' ipotesi in cui detto discendente non possieda i requisiti necessari per fruire dell' assegno per figlio a carico. Infatti, detta equiparazione costituirebbe, a giudizio del Consiglio, uno sviamento di procedura che consentirebbe di eludere, avvalendosi di una competenza eccezionale, una norma dello Statuto valida, senza eccezioni, per tutti i figli dei dipendenti. D' altro canto il Consiglio osserva che la propria amministrazione non ha mai accolto domande di equiparazione di questo genere e ritiene che lo stesso possa dirsi per le altre istituzioni. 21 In terzo luogo, la parte convenuta replica ai tre argomenti che crede di poter ravvisare nella critica della ricorrente alle norme generali di attuazione. Anzitutto, essa pone in dubbio la portata attribuita dalla ricorrente alla sentenza 7 giugno 1972, Brandau, punti 13 e 14 della motivazione, già ricordata. In tale causa, le norme generali di attuazione in questione sono state invocate dal dipendente come condizioni limite, che obbligano l' amministrazione, senza lasciarle alcun margine discrezionale, a concedere l' assegno di famiglia sollecitato. Nella presente fattispecie, invece, le norme generali di attuazione stabiliscono solo le condizioni minime e l' applicazione di dette norme è contestata dal dipendente in quanto non lasciano alcun margine discrezionale all' amministrazione. D' altro canto il Consiglio nega che le norme generali di attuazione aggiungano ulteriori condizioni non contemplate dallo Statuto. Sostiene che le condizioni inerenti ai punti litigiosi (età tra i 18 e i 26 anni e formazione scolastica o professionale) si richiamano a criteri identici a quelli contemplati dallo Statuto per i figli a carico del dipendente. Infine la parte convenuta osserva che la ricorrente, pur sostenendo che un margine discrezionale andrebbe conferito per ragioni di equità, non si è mai richiamata a ragioni di equità. L' unica ragione addotta è che il sostentamento del figlio la obbliga ad accollarsi ingenti oneri finanziari. Questa ragione potrebbe valere per giustificare una domanda di aiuti a norma dell' art. 76 dello Statuto, ma non può, senza altri chiarimenti, giustificare l' applicazione delle norme statutarie oltre i limiti del loro tenore e del loro spirito. 22 Il Tribunale osserva, in via preliminare, che gli argomenti delle parti sono imperniati, sostanzialmente, su un solo problema giuridico, vale a dire fino a qual punto le norme dello Statuto consentono di concedere ad un dipendente un assegno per figlio a carico per un figlio che ha già compiuto i 18 anni, che non frequenta corsi di formazione scolastica o professionale e che non è colpito da grave malattia o da un' infermità che gli impedisca di provvedere al proprio sostentamento. In altri termini, il punto di diritto da risolvere nella fattispecie verte sull' interpretazione da dare all' art. 2, n. 4, dell' allegato e più precisamente sullo stabilire se il figlio di un dipendente sia compreso nell' espressione "qualsiasi persona", come sostiene la ricorrente, o se questa espressione vada intesa come "qualsiasi altra persona" diversa dal figlio del dipendente, come sostiene la controparte. 23 E' d' uopo rilevare che l' allegato, all' art. 2, n. 2, definisce la nozione di figlio a carico. Tale è il figlio legittimo, naturale o adottivo del dipendente o del suo coniuge. Per detto figlio, se è effettivamente mantenuto dal dipendente e possiede, per di più, uno dei requisiti elencati ai numeri 3 e 5 dell' art. 2 e cioè: a) avere età inferiore ai 18 anni, b) avere età compresa tra i 18 e i 26 anni e frequentare corsi di formazione scolastica o professionale), c) essere colpito da grave malattia o da infermità che impedisce di provvedere al proprio sostentamento, sorge il diritto ad un assegno. In ciascuna delle tre ipotesi summenzionate lo Statuto conferisce all' APN una competenza vincolata, nel senso che l' APN deve concedere l' assegno per figlio a carico se accerta che ne ricorrono i presupposti. L' assegno per figlio a carico viene riconosciuto d' ufficio se il figlio non ha compiuto 18 anni e, su richiesta del dipendente interessato, negli altri casi. 24 L' art. 2, n. 4, dell' allegato conferisce invece all' APN una facoltà discrezionale per decidere se equiparare ad un figlio a carico qualsiasi persona nei cui confronti il dipendente ha per legge obblighi alimentari e per il cui sostentamento deve accollarsi ingenti oneri finanziari. La funzione di quest' ultima disposizione è quella di permettere all' APN, in situazioni eccezionali, di prestare assistenza ai dipendenti che, per legge, devono accollarsi ingenti oneri finanziari. 25 La diversità di indole tra le competenze dell' APN contemplate, da un lato, ai nn. 3 e 5 dell' art. 2 dell' allegato e, dall' altro, al n. 4 dello stesso articolo, nonché la genericità dei termini usati in quest' ultima disposizione ("qualsiasi altra persona") - salvo nella versione italiana, i termini sono identici in tutte le altre - consentono di ritenere che il legislatore comunitario non ha inteso escludere dalla sfera d' applicazione dell' art. 2, n. 4, a motivo della sua sola qualifica di "figlio legittimo, naturale o adottivo del funzionario o del suo coniuge" ai sensi dell' art. 2, n. 2, il figlio che non possiede i requisiti per la concessione dell' assegno per figlio a carico fissati dai nn. 3 e 5. 26 Non essendovi indicazioni contrarie nello Statuto, non si può dare un' interpretazione che, imponendo ai figli del dipendente di fruire di una norma generale, non sarebbe conforme al principio della parità di trattamento, che vieta le discriminazioni fondate sul solo criterio della qualifica di una persona. Siffatta preclusione sarebbe ancor meno giustificata dal momento che il vincolo familiare che lega il dipendente al figlio è più stretto di quello che lo unisce ad altre persone - come i genitori, i suoceri e l' ex coniuge - per le quali le norme generali di attuazione dell' art. 2, n. 4, dell' allegato adottate dalle istituzioni, o la giurisprudenza della Corte, hanno riconosciuto la possibilità di fruire di una decisione di equiparazione (v. sentenza della Corte 7 giugno 1972, Brandau, già citata; 21 novembre 1974, Moulijn/Commissione, causa 6/74, Racc. pag. 1287; v. inoltre gli antefatti di cui alle sentenze 19 gennaio 1984, Erdini, punto 2 della motivazione, già citata, e 23 marzo 1988, Mouriki/Commissione, punto 2 della motivazione, causa 248/87, Racc. pag. 1721). 27 Questa soluzione non può dar origine ad uno sviamento di procedura, come sostiene la parte convenuta. Tale argomento sarebbe infatti pertinente se l' art. 2, n. 4, dell' allegato intendesse solo consentire l' equiparazione dei figli a carico, nel rispetto di condizioni identiche - per quanto riguarda l' età ed altri requisiti - a quelle contemplate dai nn. 3 e 5 dello stesso articolo, di figli effettivamente mantenuti da un dipendente e che non possono venir considerati figlio legittimo, naturale o adottivo del dipendente o del suo coniuge. Ma, poiché le norme generali di attuazione elaborate dalle istituzioni e la giurisprudenza della Corte hanno riconosciuto, come già si è detto, che varie categorie di persone possono fruire di una decisione di equiparazione, non si può ammettere che il sistema dello Statuto impedisca ad un dipendente di chiedere l' equiparazione del proprio figlio ad un "figlio a carico". E' quindi d' uopo ritenere che quest' ultima nozione è stata specificamente prevista dallo Statuto (art. 2, n. 2, dell' allegato) per determinare le tre ipotesi nelle quali l' assegno di famiglia spetta automaticamente ((art. 2, n. 3, lettere a) e b) e 5) )). La nozione di figlio a carico non può quindi ostare all' equiparazione del figlio di un dipendente ad un figlio a carico, data la diversa portata delle disposizioni dell' art. 2, nn. 2, 3 e 5, da un lato, e dell' art. 2, n. 4, dall' altro. 28 Quanto all' eccezione di illegittimità sollevata dalla ricorrente, avverso gli artt. 3 e 7 della decisione del Consiglio 15 marzo 1976 che adotta disposizioni generali di esecuzione dell' art. 2, n. 4, dell' allegato VII dello Statuto, è d' uopo esaminarla alla luce dell' interpretazione di detto articolo fornita in precedenza. 29 A questo proposito si deve osservare in primo luogo che le disposizioni generali di esecuzione adottate nell' ambito dell' art. 110, primo comma, dello Statuto, possono stabilire criteri idonei ad orientare l' amministrazione nell' esercizio delle sue facoltà discrezionali o precisare la portata di norme dello Statuto che risultino poco chiare. Non possono però, sotto pretesto di precisare ulteriormente un termine dello Statuto di per sé chiaro, ridurre la sfera d' applicazione dello Statuto (v., in questo senso, le sentenze della Corte 8 luglio 1965, Willame/Commissione, causa 110/63, Racc. pag. 803 e 7 giugno 1972, Brandau, già citata, nonché la sentenza del Tribunale 6 giugno 1990, Gouvras-Laycock/Commissione, causa T-44/89, Racc. pag. II-217). 30 Nella fattispecie, il termine "qualsiasi altra persona", contenuto nell' art. 2, n. 4, dell' allegato, è chiaro e non richiede alcuna precisazione. Gli articoli litigiosi delle norme generali d' attuazione, tentando di precisare questa espressione, hanno istituito limiti d' età - minima e massima - per le persone equiparabili al figlio a carico. In questo modo, dette norme generali d' attuazione hanno escluso dalla sfera d' applicazione dell' art. 2, n. 4, dell' allegato tutte le persone di età compresa tra il limite minimo e quello massimo, privando così l' APN della possibilità di esercitare il proprio potere discrezionale di volta in volta. Di conseguenza, gli articoli litigiosi delle norme generali di attuazione sono viziati di illegittimità e l' eccezione in questo senso sollevata dalla ricorrente va ritenuta fondata. 31 Da tutte le considerazioni che precedono, consegue che la decisione impugnata, rifiutando alla ricorrente l' equiparazione del figlio ad una persona a carico per la sola ragione che questi esula dalla sfera d' applicazione dell' art. 2, n. 4, dell' allegato, è viziata per errore in diritto e va perciò annullata. 32 Conformemente all' art. 176 del Trattato CEE, spetta all' APN adottare i provvedimenti richiesti dall' esecuzione della presente sentenza, riesaminando la domanda della ricorrente, alla luce dell' interpretazione dell' art. 2, n. 4, dell' allegato fornita in precedenza. Decisione relativa alle spese Sulle spese 33 A norma dell' art. 69, n. 2, del regolamento di procedura della Corte, applicabile, mutatis mutandis, al procedimento dinanzi al Tribunale, le spese sono poste a carico della parte soccombente, se ne viene fatta richiesta. Poiché il Consiglio è rimasto soccombente, va condannato alle spese. Dispositivo Per questi motivi, IL TRIBUNALE (Terza Sezione) dichiara e statuisce: 1) E' annullata la decisione della segreteria generale del Consiglio che rifiuta alla ricorrente l' equiparazione del figlio a persona a carico. 2) Le spese sono poste a carico del Consiglio.

61999CJ0217

de

Entscheidungsgründe 1 Die Kommission der Europäischen Gemeinschaften hat mit Klageschrift, die am 8. Juni 1999 bei der Kanzlei des Gerichtshofes eingegangen ist, gemäß Artikel 226 EG Klage erhoben auf Feststellung, dass das Königreich Belgien dadurch gegen seine Verpflichtungen aus Artikel 30 EG-Vertrag (nach Änderung jetzt Artikel 28 EG) und den folgenden Artikeln verstoßen hat, dass es in Artikel 6 Absatz 1 Nummer 1 der Königlichen Verordnung vom 3. März 1992 über das Inverkehrbringen von Nährstoffen und von Lebensmitteln, denen Nährstoffe zugesetzt wurden (Moniteur belge vom 15. April 1992, S. 8467; im Folgenden: Königliche Verordnung), festgelegt hat, dass auf dem Etikett der Erzeugnisse, die unter die Verordnung fallen, die in deren Artikel 4 vorgesehene Anmeldenummer anzugeben ist. Nationales Recht 2 Artikel 1 der Königlichen Verordnung definiert Nährstoffe als Stoffe, die der Organismus benötigt, die er nicht selbst erzeugen kann und die ihm in hinreichender Menge durch Lebensmittel zugeführt werden müssen. 3 Gemäß Artikel 4 Absatz 1 der Königlichen Verordnung dürfen solche Stoffe und sie enthaltende Lebensmittel nur nach vorheriger Anmeldung beim Dienst für Lebensmittelüberwachung des Ministeriums für Gesundheit und Umwelt (im Folgenden: Überwachungsbehörde) in den Verkehr gebracht werden. 4 Für die Form der Anmeldung bestimmt Artikel 4 Absätze 2 und 3 der Königlichen Verordnung: "Die Anmeldeunterlagen sind in doppelter Ausfertigung einzureichen und müssen mindestens folgende Informationen umfassen: 1. die Produktart; 2. das Verzeichnis der Bestandteile (qualitativ und quantitativ); 3. den ernährungswissenschaftlichen Untersuchungsbericht; 4. das Etikett; 5. die erforderlichen Angaben zur Beurteilung des Nährwerts; 6. die Verpflichtungserklärung, das Erzeugnis häufig und in unregelmäßigen Abständen zu untersuchen und die Untersuchungsergebnisse zur Verfügung [der Überwachungsbehörde] zu halten. Innerhalb eines Monats nach Eingang der Anmeldeunterlagen übersendet [die Überwachungsbehörde] dem Anmelder eine Empfangsbestätigung. Die Empfangsbestätigung trägt eine Anmeldenummer." 5 Nach dem letzten Absatz dieser Bestimmung darf die Überwachungsbehörde u. a. zur Etikettierung Stellung nehmen oder Empfehlungen abgeben und insbesondere den Abdruck von Warnhinweisen verlangen. Sie kann auch Auskünfte zur biologischen Verfügbarkeit des Nährstoffs oder der Nährstoffe verlangen. 6 Für die Etikettierung bestimmt Artikel 6 Absatz 1 der Königlichen Verordnung: "Unbeschadet allgemeiner und besonderer Vorschriften über die Etikettierung von Lebensmitteln und die Werbung für sie ist auf dem Etikett der in den Artikeln 2 und 3 genannten Lebensmittel anzugeben: 1. die Anmeldenummer gemäß Artikel 4; 2. die Mindestdauer, für die der angegebene Nährstoffgehalt garantiert ist." 7 Gemäß Artikel 6 Absätze 2 und 3 der Königlichen Verordnung ist u. a. auf dem Etikett der Lebensmittelverpackung die empfohlene Verzehrmenge und der Nährstoffgehalt des Erzeugnisses anzugeben. 8 Gemäß Artikel 11 der Königlichen Verordnung werden Verstöße gegen ihre Vorschriften nach dem Gesetz vom 24. Januar 1977 über den Gesundheitsschutz der Verbraucher im Hinblick auf Lebensmittel und andere Erzeugnisse ermittelt, verfolgt und geahndet. Sachverhalt und vorgerichtliches Verfahren 9 Da die in der Königlichen Verordnung festgelegten Erfordernisse nach Meinung der Kommission, bei der verschiedene Beschwerden eingegangen waren, den Handel mit den von der Verordnung erfassten Erzeugnissen behindern konnten, wandte sie sich, um die daraus erwachsenden Schwierigkeiten beizulegen, an die belgischen Behörden. 10 Die von ihr angesprochenen Probleme ließen sich durch Zusammenkünfte und Schriftwechsel ausräumen, allerdings mit Ausnahme der in Artikel 6 Absatz 1 Nummer 1 der Königlichen Verordnung normierten Verpflichtung zur Angabe der Anmeldenummer auf dem Etikett der betroffenen Erzeugnisse. 11 Da diese Verpflichtung nach Auffassung der Kommission eine Maßnahme mit gleicher Wirkung wie eine mengenmäßige Beschränkung im Sinne von Artikel 30 EG-Vertrag darstellt, richtete sie am 28. Juni 1996 an das Königreich Belgien ein Warnschreiben. 12 Da der Kommission das Antwortschreiben der belgischen Behörden vom 31. Oktober 1996 nicht ausreichend erschien, richtete sie am 4. Februar 1998 an das Königreich Belgien eine mit Gründen versehene Stellungnahme, in der sie ihre Auffassung bekräftigte. 13 Da die Kommission auch die Antwort der belgischen Behörden vom 29. Juli 1998 auf die mit Gründen versehene Stellungnahme nicht für ausreichend erachtete, hat sie die vorliegende Klage erhoben. Zur Begründetheit 14 In ihrer Klageschrift macht die Kommission geltend, die streitige Regelung laufe Artikel 30 EG-Vertrag zuwider, denn obwohl sie unterschiedslos für inländische Erzeugnisse und solche aus anderen Mitgliedstaaten gelte, sei sie geeignet, den Handel dadurch zu beschränken, dass sie die Vermarktung der betroffenen Erzeugnisse in Belgien von einer Änderung ihrer Verpackung oder Etikettierung abhängig mache; infolge dieser Verteuerung der Produktaufmachung bilde sie ein Hindernis für den Handel. 15 Die belgische Regierung hält dem entgegen, die fragliche Verpflichtung, auf dem Etikett der von der Königlichen Verordnung erfassten Erzeugnisse die Anmeldenummer anzugeben, sei kein solches Hindernis für den freien Warenverkehr, denn aus ihr etwa entstehende Mehrkosten wären von den belgischen Verbrauchern zu tragen. 16 Nach der Rechtsprechung des Gerichtshofes bezweckt Artikel 30 EG-Vertrag ein Verbot jeder Handelsregelung der Mitgliedstaaten, die geeignet ist, den innergemeinschaftlichen Handel unmittelbar oder mittelbar, tatsächlich oder potenziell zu behindern (Urteil vom 11. Juli 1974 in der Rechtssache 8/74, Dassonville, Slg. 1974, 837, Randnr. 5). Soweit die Rechtsvorschriften nicht angeglichen sind, untersagt Artikel 30 EG-Vertrag grundsätzlich Hemmnisse für den innergemeinschaftlichen Handel, die sich daraus ergeben, dass Waren aus anderen Mitgliedstaaten, die dort rechtmäßig hergestellt und in den Verkehr gebracht worden sind, bestimmten Vorschriften, etwa hinsichtlich ihrer Aufmachung, ihrer Etikettierung oder ihrer Verpackung, entsprechen müssen, selbst dann, wenn diese Vorschriften unterschiedslos für inländische und eingeführte Erzeugnisse gelten (Urteil vom 24. November 1993 in den verbundenen Rechtssachen C-267/91 und C-268/91, Keck und Mithouard, Slg. 1993, I-6097, Randnr. 15). 17 Obgleich sie für alle Erzeugnisse unterschiedslos gilt, ist eine Verpflichtung wie die aus Artikel 6 Absatz 1 Nummer 1 der Königlichen Verordnung geeignet, den innergemeinschaftlichen Handel zu hemmen. Sie kann den Einführer nämlich zwingen, die Aufmachung seiner Erzeugnisse dem jeweiligen Vermarktungsgebiet anzupassen und dadurch Mehrkosten für Verpackung und Etikettierung hinzunehmen (vgl. in diesem Sinne Urteile vom 9. August 1994 in der Rechtssache C-51/93, Meyhui, Slg. 1994, I-3879, Randnr. 13, und vom 3. Juni 1999 in der Rechtssache C-33/97, Colim, Slg. 1999, I-3175, Randnr. 36). 18 Selbst wenn diese Mehrkosten, wie die belgische Regierung geltend macht, letztlich von den belgischen Verbrauchern zu tragen wären, wäre für die Wirtschaftsteilnehmer schon der Umstand, dass sie die Mehrkosten zunächst selbst aufzubringen hätten, ein Hindernis, denn er könnte sie von einem eventuell beabsichtigten Vertrieb der fraglichen Erzeugnisse in Belgien abschrecken. 19 Die belgische Regierung wendet weiter ein, die streitige Regelung beschränke den freien Warenverkehr auch deshalb nicht, weil es ähnliche Verpflichtungen auch in anderen Mitgliedstaaten gebe und weil die Anmeldenummer auf dem Etikett nützlich sei, wenn die fraglichen Nährstoffe und die sie enthaltenden Erzeugnisse außerhalb Belgiens vertrieben würden, denn in Ermangelung einer Rechtsangleichung belege sie, dass eine Prüfung unter dem Gesichtspunkt des Gesundheitsschutzes stattgefunden habe, und gebe den Behörden der Gemeinschaft und der übrigen Mitgliedstaaten sowie den Verbrauchern die Möglichkeit, Informationen über das Erzeugnis einzuholen. 20 Dieses Vorbringen greift nicht durch. Zum einen nämlich kann ein Mitgliedstaat, gegen den eine Vertragsverletzungsklage erhoben wurde, die Nichterfuellung einer Verpflichtung aus dem Gemeinschaftsrecht nicht damit rechtfertigen, dass andere Mitgliedstaaten ihren Verpflichtungen nicht nachkämen (vgl. in diesem Sinne Urteil vom 9. Dezember 1997 in der Rechtssache C-265/95, Kommission/Frankreich, Slg. 1997, I-6959, Randnr. 63), und zum anderen bliebe die streitige Regelung auch dann, wenn die Anmeldenummer beim Vertrieb der betroffenen Erzeugnisse in anderen Mitgliedstaaten nützlich sein sollte, ein Hemmnis für die Einführung dieser Erzeugnisse auf dem belgischen Markt. Denn die Vertragsverletzung, deren Feststellung die Kommission begehrt, betrifft nicht die Vermarktung der Erzeugnisse in anderen Mitgliedstaaten, sondern ihre Einführung auf dem belgischen Markt. 21 Demnach ist die streitige Verpflichtung als ein Hemmnis für den Handel zwischen den Mitgliedstaaten anzusehen und somit durch Artikel 30 EG-Vertrag verboten. 22 Die belgische Regierung macht ferner geltend, selbst wenn die fragliche Regelung ein Hemmnis sei, sei sie doch durch ihren Hauptzweck des Schutzes der öffentlichen Gesundheit gerechtfertigt, der unter die Ausnahmeregelung des Artikels 36 EG-Vertrag (nach Änderung jetzt Artikel 30 EG) falle. Die Wiedergabe der Anmeldenummer auf dem Etikett gewährleiste dem Verbraucher, dass das Erzeugnis von den zuständigen Behörden überprüft worden sei. 23 Nach Ansicht der Kommission rechtfertigt der Schutz der öffentlichen Gesundheit die streitige Verpflichtung hingegen nicht, denn diese ermögliche nur die Nachprüfung, dass den zuständigen Behörden in einem Verwaltungsverfahren bestimmte Unterlagen vorgelegt worden seien und dass das Erzeugnis somit angemeldet worden sei. Diese Anmeldung solle den Behörden bestimmte Informationen an die Hand geben, damit sie Stellungnahmen oder Empfehlungen zur Etikettierung abgeben könnten. Den Schutz der öffentlichen Gesundheit gewährleisteten außerdem andere Regelungen der Königlichen Verordnung, etwa die vorgeschriebenen Angaben des Nährstoffgehalts, der Mindestdauer, für die dieser garantiert wurde, und der empfohlenen Verzehrmengen sowie die Sanktionsregelung. Die obligatorische Angabe der Anmeldenummer auf dem Etikett sei folglich nicht gerechtfertigt, jedenfalls aber weder erforderlich noch nach dem von der belgischen Regierung verfolgten Ziel verhältnismäßig. 24 Nach Meinung der belgischen Regierung ist die streitige Verpflichtung angesichts des Zieles, die öffentliche Gesundheit zu schützen, erforderlich und verhältnismäßig. 25 Hinsichtlich der Frage, ob die streitige Regelung durch Erwägungen des Schutzes der öffentlichen Gesundheit gerechtfertigt ist, ist zunächst zu klären, welchen Informationswert die Wiedergabe der Anmeldenummer auf dem Etikett der fraglichen Erzeugnisse für die Verbraucher hat. Dafür ist insbesondere zu prüfen, ob die Nummer ihnen Informationen vermittelt, die ihnen einen gesundheitsbewussten Verbrauch dieser Erzeugnisse erlauben. 26 Wie die belgische Regierung in der mündlichen Verhandlung ausgeführt hat, besteht die Anmeldenummer lediglich aus einer Reihe von Ziffern, die für das Produkt und das Unternehmen stehen. Die Verbraucher können aus der Nummer nur ersehen, dass das Erzeugnis bei der Überwachungsbehörde angemeldet wurde, aber nicht, wie hoch sein Nährstoffgehalt ist, welche Kontrollen oder Untersuchungen durchgeführt wurden, ob die Überwachungsbehörde Stellungnahmen oder Empfehlungen abgegeben hat und ob diesen entsprochen wurde. Auch wenn sich die Verbraucher somit anhand der Nummer vergewissern können, dass den zuständigen Behörden Anmeldungsunterlagen vorgelegt wurden, ergibt sich aus der Nummer nichts für ihre Entscheidung, ob und gegebenenfalls in welcher Menge sie das Erzeugnis konsumieren sollten. Die Nummer ist für sie deshalb nicht so nützlich, dass dies ihre Wiedergabe zum Schutz der öffentlichen Gesundheit voll rechtfertigen könnte. 27 Ungeachtet dessen muss eine nationale Regelung, die eine Verpflichtung wie die hier streitige vorsieht, im rechten Verhältnis zum verfolgten Ziel stehen (vgl. u. a. Urteil Colim, Randnr. 40). 28 In einem Fall wie dem Ausgangssachverhalt trägt eine nationale Regelung, die die Einfuhren von Erzeugnissen beschränkt oder beschränken kann, dem Grundsatz der Verhältnismäßigkeit nur Rechnung und ist mit dem EG-Vertrag nur vereinbar, soweit sie für einen wirksamen Schutz der Gesundheit und des Lebens von Menschen erforderlich ist. Eine nationale Regelung fällt daher nicht unter die Ausnahme des Artikel 36 EG-Vertrag, wenn die Gesundheit oder das Leben von Menschen genauso wirksam durch Maßnahmen geschützt werden könnten, die den innergemeinschaftlichen Handel weniger beschränken (Urteil vom 11. Juli 2000 in der Rechtssache C-473/98, Toolex Alpha, Slg. 2000, I-5681, Randnr. 40). 29 Wie oben in Randnummer 26 festgestellt, bietet die Anmeldenummer auf dem Etikett dem Verbraucher nur die Gewähr, dass das Erzeugnis bei der Überwachungsbehörde angemeldet wurde; hingegen bietet sie keine weitere Information, durch die die Gesundheit des Verbrauchers wirksam geschützt werden könnte. Für diesen Zweck nützliche Informationen vermitteln dagegen andere Angaben auf dem Etikett wie die Bezeichnung des Erzeugnisses, die Identität des Herstellers oder Vertreibers, der Nährstoffgehalt, die Mindestdauer, für die dieser garantiert wird, oder die empfohlene Verzehrmenge. Die in der Königlichen Verordnung festgelegte streitige Verpflichtung ist deshalb zum Schutz der öffentlichen Gesundheit nicht erforderlich. 30 Nach alledem ist festzustellen, dass das Königreich Belgien dadurch gegen seine Verpflichtungen aus den Artikeln 30 ff. EG-Vertrag verstoßen hat, dass es in Artikel 6 Absatz 1 Nummer 1 der Königlichen Verordnung festgelegt hat, dass auf dem Etikett der Erzeugnisse, die unter die Verordnung fallen, die in deren Artikel 4 vorgesehene Anmeldenummer anzugeben ist. Kostenentscheidung Kosten 31 Nach Artikel 69 § 2 der Verfahrensordnung ist die unterliegende Partei auf Antrag zur Tragung der Kosten zu verurteilen. Da die Kommission die Verurteilung des Königreichs Belgien beantragt hat und dieses mit seinem Vorbringen unterlegen ist, sind dem Königreich Belgien die Kosten aufzuerlegen. Tenor Aus diesen Gründen hat DER GERICHTSHOF (Sechste Kammer) für Recht erkannt und entschieden: 1. Das Königreich Belgien hat dadurch gegen seine Verpflichtungen aus Artikel 30 EG-Vertrag (nach Änderung jetzt Artikel 28 EG) und den folgenden Artikeln verstoßen, dass es in Artikel 6 Absatz 1 Nummer 1 der Königlichen Verordnung vom 3. März 1992 über das Inverkehrbringen von Nährstoffen und von Lebensmitteln, denen Nährstoffe zugesetzt wurden, festgelegt hat, dass auf dem Etikett der Erzeugnisse, die unter die Verordnung fallen, die in deren Artikel 4 vorgesehene Anmeldenummer anzugeben ist. 2. Das Königreich Belgien trägt die Kosten des Verfahrens.

62007CJ0213

nl

Het verzoek om een prejudiciële beslissing betreft de uitlegging van richtlijn 93/37/EEG van de Raad van 14 juni 1993 betreffende de coördinatie van de procedures voor het plaatsen van overheidsopdrachten voor de uitvoering van werken ( PB L 199, blz. 54 ), zoals gewijzigd bij richtlijn 97/52/EG van het Europees Parlement en de Raad van 13 oktober 1997 ( PB L 328, blz. 1 ; hierna: „richtlijn 93/37”). Dit verzoek is ingediend in het kader van een geding tussen de vennootschap naar Grieks recht Michaniki AE (hierna: „Michaniki”), enerzijds, en de Ethniko Symvoulio Radiotileorasis (nationale raad voor radio en televisie; hierna: „ESR”) en de Ypourgos Epikrateias (minister van Algemene Zaken), anderzijds, over het besluit waarbij de ESR aan Pantechniki AE (hierna: „Pantechniki”), eveneens een vennootschap naar Grieks recht, een verklaring van geen onverenigbaarheid in het kader van een procedure voor het plaatsen van een overheidsopdracht voor de uitvoering van werken heeft afgegeven. Toepasselijke bepalingen Gemeenschapsregeling Artikel 6 van richtlijn 93/37, dat staat in titel I daarvan, „Algemene bepalingen”, bevat een lid 6, dat luidt als volgt: „De aanbestedende diensten zorgen ervoor dat er geen discriminatie tussen leveranciers plaatsvindt.” Artikel 24, eerste alinea, dat staat in hoofdstuk 2, „Criteria voor de kwalitatieve selectie”, van titel IV van deze richtlijn, „Gemeenschappelijke regels inzake deelneming”, bepaalt: „Van deelneming aan een opdracht kan worden uitgesloten iedere aannemer: a) die [in] staat van faillissement of van liquidatie verkeert, die zijn werkzaamheden heeft gestaakt, of die het voorwerp is van een surseance van betaling of een akkoord dan wel die in een andere soortgelijke toestand verkeert ingevolge een gelijkaardige procedure van de nationale wettelijke regeling; b) wiens faillissement of liquidatie is aangevraagd of tegen wie een procedure van surseance van betaling of akkoord dan wel een andere soortgelijke procedure die in de nationale wettelijke regeling is voorzien, aanhangig is gemaakt; c) die, bij een vonnis dat in kracht van gewijsde is gegaan, veroordeeld is geweest voor een delict dat de professionele integriteit van de aannemer in het gedrang brengt; d) die in de uitoefening van zijn beroep een ernstige fout heeft begaan, vastgesteld op elke grond die de aanbestedende diensten aannemelijk kunnen maken; e) die niet aan zijn verplichtingen heeft voldaan ten aanzien van de betaling van de socialeverzekeringsbijdragen overeenkomstig de wettelijke bepalingen van het land waar hij gevestigd is of van het land van de aanbestedende dienst; f) die niet aan zijn verplichtingen heeft voldaan ten aanzien van de betaling van zijn belastingen overeenkomstig de wettelijke bepalingen van het land waar hij gevestigd is of van het land van de aanbestedende dienst; g) die zich in ernstige mate schuldig heeft gemaakt aan valse verklaringen bij het verstrekken van de inlichtingen die overeenkomstig dit hoofdstuk kunnen worden verlangd.” Nationale regeling Artikel 14 van de Griekse Grondwet bevat een lid 9, dat is toegevoegd bij de op 6 april 2001 gehouden stemming van de zevende wetgevende vergadering van het Griekse parlement voor herziening, dat luidt als volgt: „De eigendomsstructuur, de financiële situatie en de wijze van financiering van de media moeten bekend worden gemaakt zoals bepaald bij de wet. De wet stelt de maatregelen en beperkingen vast die voor het optimaal veiligstellen van de transparantie en de pluriformiteit van de informatievoorziening noodzakelijk zijn. De concentratie van de zeggenschap over meerdere media van dezelfde of verschillende aard is verboden. Met name is verboden de concentratie van meerdere elektronische media van dezelfde soort, zoals bepaald bij de wet. De hoedanigheid van eigenaar, vennoot, grootaandeelhouder of bestuurder van een mediaonderneming is onverenigbaar met de hoedanigheid van eigenaar, vennoot, grootaandeelhouder of bestuurder van een onderneming die door de Staat of een tot de publieke sector in ruime zin behorende rechtspersoon wordt belast met de uitvoering van opdrachten voor werken, leveringen of diensten. Het verbod van de vorige alinea geldt mede voor alle personen die optreden als tussenpersonen, zoals echtgenoten, verwanten, financieel afhankelijke personen of vennootschappen. De wet stelt de nadere regels ter zake vast en bepaalt de sancties — die kunnen variëren van de intrekking van de vergunning van een radio- of televisiezender tot een verbod tot sluiting van de desbetreffende overeenkomst of de nietigverklaring ervan —, de wijze van toezicht en de waarborgen ter voorkoming van ontduiking van hetgeen hiervóór is bepaald.” Wet 3021/2002 betreffende beperkingen voor de gunning van overheidsopdrachten aan personen die werkzaam zijn of deelnemingen houden in de mediasector (FEK A’ 143), regelt de in de laatste alinea van artikel 14, lid 9, van de Grondwet bedoelde aspecten. Onder „mediaonderneming” in de zin van artikel 1 van die wet wordt verstaan die ondernemingen „waarvan de werking onder de jurisdictie van de Griekse Staat valt”. In dit artikel worden eveneens de begrippen „publieke sector in ruime zin”, „overheidsopdrachten”, „grootaandeelhouder”, „bestuurders”, „financieel afhankelijke personen” en „personen die optreden als tussenpersonen” gedefinieerd. In het bijzonder worden de begrippen „grootaandeelhouder” en „personen die optreden als tussenpersonen” in artikel 1, punten 4 en 7, van wet 3021/2002 gedefinieerd als volgt: „4.   ‚grootaandeelhouder’: de aandeelhouder die op basis van het aantal aandelen dat hij bezit, zelfstandig berekend of in vergelijking met het aantal aandelen van de overige aandeelhouders van de vennootschap, van de stemrechten die hij bezit of van andere speciale rechten die hem bij de wet of de statuten van de vennootschap zijn toegekend, of ook van algemene of bijzondere overeenkomsten die zijn gesloten met de vennootschap, met andere aandeelhouders of met derden die financieel van hem afhankelijk zijn of voor zijn rekening handelen, wezenlijke invloed kan uitoefenen op de besluitvorming door de bevoegde organen of de bestuurders van de vennootschap wat betreft de wijze van beheer en de algemene werking van de betrokken onderneming. Als grootaandeelhouder wordt meer in het bijzonder aangemerkt: A. de natuurlijke of rechtspersoon die, ongeacht de hoogte van het in zijn bezit zijnde percentage van het totale aandelenkapitaal: a) meer aandelen bezit dan enig andere aandeelhouder of evenveel aandelen als een andere aandeelhouder in dit geval, of b) hetzij krachtens de statuten van de vennootschap, hetzij als gevolg van de overdracht van een overeenkomstig recht van andere aandeelhouders, beschikt over de meerderheid van de stemmen in de algemene vergadering, of c) uit hoofde van de wet of de statuten van de vennootschap of als gevolg van de overdracht van een overeenkomstig recht van andere aandeelhouders, gerechtigd is ten minste twee leden van de raad van bestuur te benoemen of te ontslaan, of een lid voor zover dit de functie uitoefent van voorzitter of vice-voorzitter, directeur of gedelegeerd of adjunct-bestuurder dan wel algemeen bestuurder met uitvoeringsbevoegdheden, of d) in het bezit is van een percentage van het totale aandelenkapitaal of beschikt over stemrechten die overeenkomen met ten minste de helft van het aandelenkapitaal dat was vertegenwoordigd, en heeft deelgenomen aan de stemming in de algemene vergadering bij de verkiezing of het ontslag van de laatste raad van bestuur van de vennootschap of van het merendeel van de leden ervan, of e) met de vennootschap al dan niet rechtstreeks overeenkomsten aangaat en in het algemeen transacties waaruit deze inkomsten behaalt of andere financiële rechten verwerft die ten minste één vijfde van haar bruto-inkomsten gedurende elk voorafgaand boekjaar uitmaken. B. de natuurlijke of rechtspersoon die: a) in het bezit is van een aantal aandelen dat overeenkomt met ten minste 5 % van het totale aandelenkapitaal, of b) beschikt over stemrechten die overeenkomen met ten minste 5 % van alle stemrechten op de algemene vergadering van de vennootschap. Voor de berekening van het percentage van het aandelenkapitaal of de stemrechten waarvan sprake is in de punten A en B van het onderhavige lid, wordt met name rekening gehouden met het aantal aandelen dat in het bezit is van of het aantal stemrechten dat wordt gehouden door: — personen die optreden als tussenpersonen, — ondernemingen die worden gecontroleerd door dezelfde aandeelhouder, — een andere aandeelhouder met wie hij een overeenkomst heeft gesloten voor de verwezenlijking, door middel van de onderling afgestemde uitoefening van de stemrechten waarover hij beschikt, van een gemeenschappelijk duurzaam beleid inzake het beheer van de vennootschap. Eveneens wordt rekening gehouden met de stemrechten uit hoofde van een pand- of vruchtgebruikovereenkomst of waarover wordt beschikt als gevolg van een conservatoire maatregel ten laste van de houder van de overeenkomstige aandelen, alsmede met het aantal aandelen dat niet in zijn bezit is, maar tot de dividenden waarover hij gerechtigd is. Met het aantal bij erfopvolging verkregen aandelen of stemrechten wordt rekening gehouden na verloop van een termijn van drie maanden te rekenen vanaf het tijdstip van verkrijging. […] 7.   ‚personen die optreden als tussenpersonen’: de natuurlijke of rechtspersonen die financieel afhankelijk zijn dan wel, uit hoofde van een algemene of bijzondere overeenkomst, handelen voor rekening, op aanwijzing of in opdracht van een andere natuurlijke of rechtspersoon.” Artikel 2 van wet 3021/2002, met het opschrift „Verbod tot plaatsen van overheidsopdrachten bij mediaondernemingen”, bepaalt: „1.   Het is verboden overheidsopdrachten te plaatsen bij mediaondernemingen alsmede bij vennoten, grootaandeelhouders, leden van bestuursorganen en bestuurders van deze ondernemingen. Eveneens is het verboden overheidsopdrachten te plaatsen bij ondernemingen waarvan de vennoten, grootaandeelhouders, leden van bestuursorganen of bestuurders mediaondernemingen dan wel vennoten, grootaandeelhouders, leden van bestuursorganen of bestuurders van mediaondernemingen zijn. 2.   Het verbod tot het plaatsen van overheidsopdrachten omvat mede: a) de echtgenoten van bovengenoemde natuurlijke personen en hun verwanten in de rechte lijn onbeperkt en in de zijlijn tot en met de vierde graad, voor zover zij niet kunnen aantonen dat zij financieel onafhankelijk zijn van die personen; b) elke andere persoon die optreedt als tussenpersoon; c) de vennoten en de grootaandeelhouders van de vennoten en de grootaandeelhouders die vallen onder lid 1; d) elke natuurlijke of rechtspersoon die, zonder dat hij aandeelhouder is, al dan niet rechtstreeks een of meerdere mediaondernemingen controleert dan wel al dan niet rechtstreeks wezenlijke invloed uitoefent op de besluitvorming door de bestuursorganen of de bestuurders inzake het beheer of de algemene werking van deze ondernemingen. […]” Artikel 3 van wet 3021/2002, betreffende „[o]nverenigbaarheden”, bepaalt: „1.   De hoedanigheid van eigenaar, vennoot, grootaandeelhouder, lid van een bestuursorgaan of bestuurder van een mediaonderneming is onverenigbaar met de hoedanigheid van eigenaar, vennoot, grootaandeelhouder, lid van een bestuursorgaan of bestuurder van een onderneming die overheidsopdrachten plaatst waarvan de plaatsing volgens artikel 2 is verboden, alsmede met de hoedanigheid van vennoot of grootaandeelhouder van de vennoten of de grootaandeelhouders van die onderneming. 2.   De in dit artikel bedoelde onverenigbaarheid geldt ook wanneer de eigenaar, de vennoot, de grootaandeelhouder, het lid van een bestuursorgaan of de bestuurder van een onderneming die overheidsopdrachten plaatst, de echtgenoot of de verwant, in de rechte lijn onbeperkt en in de zijlijn tot en met de vierde graad, is en niet kan aantonen dat hij financieel onafhankelijk is van de eigenaar, de vennoot, de grootaandeelhouder, het lid van een bestuursorgaan of de bestuurder van een mediaonderneming, alsmede in alle overige gevallen waarin bovenbedoelde onverenigbaarheden betrekking hebben op een persoon die als tussenpersoon optreedt. […]” Artikel 4 van wet 3021/2002 bepaalt, zakelijk weergegeven, dat de betrokken aanbestedende dienst, vóór de gunning of de plaatsing van de overheidsopdracht en hoe dan ook vóór de ondertekening van de desbetreffende overeenkomst, op straffe van nietigheid van de overeenkomst of de overheidsopdracht, de ESR moet verzoeken om afgifte van een verklaring dat niet is voldaan aan de in artikel 3 van die wet genoemde voorwaarden voor onverenigbaarheid. Hoofdgeding en prejudiciële vragen Bij besluit nr. 844 van 13 december 2001 schreef de raad van bestuur van Erga OSE AE (hierna: „Erga OSE”), een vennootschap naar Grieks recht, een openbare aanbesteding uit voor de uitvoering van grond- en technische infrastructuurwerkzaamheden voor de nieuwe tweesporige hogesnelheidsspoorlijn tussen Korinthe en Kiato, die op 51700000 EUR waren begroot. Inschrijvers waren onder meer Michaniki en KI Sarantopoulos AE (hierna: „Sarantopoulos”), eveneens een vennootschap naar Grieks recht. Bij besluit nr. 959 van 22 mei 2002 gunde de raad van bestuur van Erga OSE de opdracht betreffende deze grond- en bouwwerkzaamheden aan Sarantopoulos. Deze werd vervolgens overgenomen door Pantechniki. Alvorens de overeenkomst te sluiten had Erga OSE, die toentertijd behoorde tot de „publieke sector in ruime zin” in de zin van artikel 1, lid 2, van wet 3021/2002, de ESR bij brief van 9 oktober 2002 de gegevens meegedeeld betreffende de identiteit van de grootaandeelhouders, de leden van de raad van bestuur en de leden van de directie van Pantechniki, ter verkrijging van een verklaring dat bij deze personen van geen van de in artikel 3 van die wet genoemde onverenigbaarheden sprake was. De ESR verstrekte op de grondslag van artikel 4 van die wet verklaring nr. 8117 van 30 oktober 2002, waarbij werd bevestigd dat er bij de in de brief van Erga OSE van 9 oktober 2002 genoemde personen geen sprake was van onverenigbaarheid (hierna: „verklaring”). Volgens de in de verwijzingsbeslissing vervatte gegevens was de ESR van mening dat K. Sarantopoulos, grootaandeelhouder en vice-voorzitter van de raad van bestuur van Pantechniki, hoewel verwant met G. Sarantopoulos, lid van de raden van bestuur van twee op mediagebied werkzame Griekse ondernemingen, niet viel onder de bij de artikelen 2 en 3 van wet 3021/2002 ingevoerde onverenigbaarheidsregeling. Volgens hem was K. Sarantopoulos namelijk financieel onafhankelijk van G. Sarantopoulos. Michaniki heeft voor het Symvoulio tis Epikrateias (Raad van State) beroep tot nietigverklaring van de betrokken verklaring ingesteld, op grond van schending van artikel 14, lid 9, van de Grondwet. Zij stelt onder meer dat de artikelen 2, lid 2, en 3, lid 2, van wet 3021/2002, op de grondslag waarvan deze verklaring is afgegeven, tot gevolg hebben dat de werkingssfeer van artikel 14, lid 9, van de Grondwet wordt beperkt en dat zij dus niet stroken met deze grondwetsbepaling. Tot tussenkomst aan de zijde van de ESR zijn in de procedure in het hoofdgeding toegelaten Pantechniki, de rechtsvoorgangster van Elliniki Technodomiki Techniki Ependytiki Viomichaniki AE, alsmede de Syndesmos Epicheiriseon Periodikou Typou (Raad van tijdschriftondernemingen). De verwijzende rechterlijke instantie is van mening dat de artikelen 2, lid 2, en 3, lid 2, van wet 3021/2002, voor zover zij een aannemer van openbare werken in staat stellen aan de onverenigbaarheidsregeling te ontkomen door aan te tonen dat hij financieel onafhankelijk is van een verwant die eigenaar, aandeelhouder, vennoot of bestuurder van een mediaonderneming is, in strijd zijn met artikel 14, lid 9, van de Grondwet, volgens hetwelk die aannemer, ook al is hij financieel onafhankelijk van deze verwant, niettemin moet aantonen dat hij zelfstandig is opgetreden en voor eigen rekening en in zijn eigen belang heeft gehandeld. Hoewel het hoofdgeding haars inziens al op basis van deze beoordeling zou kunnen worden beslecht, acht de verwijzende rechterlijke instantie het om redenen van proceseconomie echter gerechtvaardigd dat zij in het vooruitzicht van een nietigverklaring van de betrokken verklaring op grond van schending van artikel 14, lid 9, van de Grondwet door de artikelen 2 en 3 van wet 3021/2002, thans reeds onderzoekt of het verenigbaar is met het gemeenschapsrecht dat ingevolge deze grondwetsbepaling een aannemer van openbare werken kan worden gepasseerd bij het plaatsen van een overheidsopdracht op grond dat zijn grootaandeelhouder niet erin zou zijn geslaagd het op hem als verwant van de eigenaar, vennoot, grootaandeelhouder of bestuurder van een mediaonderneming rustende vermoeden te weerleggen dat hij als tussenpersoon van die onderneming en niet voor eigen rekening is opgetreden. In dit verband wijst zij in de eerste plaats erop dat een meerderheid van haar leden van oordeel is dat de opsomming van de gronden voor uitsluiting in artikel 24 van richtlijn 93/37 limitatief is en bijgevolg uitsluit dat uitsluitingsgronden worden toegevoegd als die welke voortvloeien uit artikel 14, lid 9, van de Grondwet. Sommige van haar leden stellen zich daarentegen op het standpunt dat, gelet op het feit dat deze richtlijn een gedeeltelijke harmonisatie tot stand heeft gebracht, artikel 24 ervan het de lidstaten niet verbiedt te voorzien in extra uitsluitingsgronden die met name, zoals in casu, doelstellingen van algemeen belang dienen die verband houden met de werking van de democratie en de waarborging van de pluriformiteit van de pers. In de tweede plaats, gesteld dat artikel 24 van richtlijn 93/37 niet limitatief is, is zij van oordeel dat voor de mogelijkheid voor de lidstaten om in extra uitsluitingsgronden te voorzien, krachtens de gemeenschapsrechtspraak de voorwaarden gelden dat een met de algemene beginselen van het gemeenschapsrecht verenigbaar doel wordt nagestreefd en het evenredigheidsbeginsel in acht wordt genomen. Zij preciseert in dit verband dat een van haar leden van oordeel is dat artikel 14, lid 9, van de Grondwet niet indruist tegen dit beginsel, omdat het vermoeden dat rust op personen die als tussenpersoon optreden kan worden weerlegd en de nagestreefde doelstellingen niet op andere wijze kunnen worden bereikt. In de derde plaats, gesteld dat artikel 24 van richtlijn 93/37 limitatief is of artikel 14, lid 9, van de Grondwet niet kan worden geacht een met het gemeenschapsrecht verenigbaar doel na te streven of in overeenstemming te zijn met het evenredigheidsbeginsel, betwijfelt de verwijzende rechterlijke instantie of het door de richtlijn aan de lidstaten opgelegde verbod om bepalingen uit te vaardigen als die in het hoofdgeding, die om redenen van algemeen belang een regeling van onverenigbaarheid van het gebied van de media met dat van de overheidsopdrachten invoeren, in overeenstemming is met de beginselen die verband houden met de bescherming van de normale werking van de democratie in de lidstaten, de waarborging van de transparantie bij de procedures voor het plaatsen van overheidsopdrachten, het beginsel van vrije en eerlijke mededinging alsook het subsidiariteitsbeginsel. Zij wijst echter erop dat een minderheid van haar leden de tegenovergestelde mening is toegedaan dat richtlijn 93/37 voldoende waarborgen biedt om de transparantie van de gunningsprocedures te verzekeren en deze vrij van ongeoorloofde invloeden en corruptie te laten verlopen. Daarop heeft het Symvoulio tis Epikrateias de behandeling van de zaak geschorst en het Hof de volgende prejudiciële vragen gesteld: „1) Is de opsomming van de gronden voor uitsluiting van aannemers van openbare werken in artikel 24 van richtlijn 93/37[…] limitatief of niet? 2) Indien deze opsomming niet limitatief is, dient dan een bepaling die, ter bescherming van de transparantie van de financiële werking van de overheid, de hoedanigheid van eigenaar, vennoot, grootaandeelhouder of bestuurder van een mediaonderneming onverenigbaar verklaart met de hoedanigheid van eigenaar, vennoot, grootaandeelhouder of bestuurder van een onderneming die wordt belast met de uitvoering van werken, leveringen of diensten voor de Staat of een tot de publieke sector in ruime zin behorende rechtspersoon, doelen die verenigbaar zijn met de beginselen van gemeenschapsrecht, en is dit absolute verbod van plaatsing van overheidsopdrachten bij de betrokken ondernemingen verenigbaar met het communautaire evenredigheidsbeginsel? 3) Indien artikel 24 van richtlijn 93/37[…] aldus moet worden begrepen dat de daarin vervatte opsomming van gronden voor de uitsluiting van aannemers limitatief is, of indien de in geding zijnde nationale bepaling niet geacht kan worden met de algemene beginselen van gemeenschapsrecht verenigbare doelen te dienen, of indien, ten slotte, het in deze bepaling neergelegde verbod niet verenigbaar is met het communautaire evenredigheidsbeginsel, maakt voornoemde richtlijn dan, door niet als grond voor de uitsluiting van een aannemer van een procedure tot aanbesteding van werken te voorzien in het geval waarin de aannemer zelf, een bestuurder van de onderneming (zoals de eigenaar, vennoot, grootaandeelhouder of directeur) of voor hen optredende tussenpersonen actief zijn in mediaondernemingen die op grond van de invloedrijke positie die zij in het algemeen innemen, ongeoorloofde invloed kunnen uitoefenen op de procedure voor de plaatsing van overheidsopdrachten voor de uitvoering van werken, inbreuk op de algemene beginselen van bescherming van de mededinging en van transparantie en op het in artikel 5, tweede alinea, [EG] neergelegde subsidiariteitsbeginsel?” Bevoegdheid van het Hof en ontvankelijkheid van de prejudiciële vragen Volgens de Griekse regering zijn de door de verwijzende rechterlijke instantie gestelde vragen niet ter zake dienend. In de eerste plaats stelt zij dat aan het hoofdgeding een zuiver interne situatie ten grondslag ligt, die uitsluitend Griekse marktdeelnemers betreft. Het kan derhalve worden betwijfeld dat de zaak in het hoofdgeding binnen de werkingssfeer van richtlijn 93/37 en derhalve onder de uitleggingsbevoegdheid van het Hof valt. Dienaangaande moet evenwel worden opgemerkt dat niets in richtlijn 93/37 erop wijst dat de toepasselijkheid van de bepalingen ervan, in het bijzonder van de onder meer in artikel 24 daarvan neergelegde gemeenschappelijke regels inzake deelneming, zou afhangen van het bestaan van een werkelijke band met het vrij verkeer tussen lidstaten. Zoals de advocaat-generaal heeft opgemerkt in punt 16 van zijn conclusie, gelden volgens die richtlijn de bepalingen ervan voor de procedures voor het plaatsen van overheidsopdrachten voor de uitvoering van werken zonder dat er een voorwaarde inzake de nationaliteit of de vestigingsplaats van de inschrijvers wordt gesteld (zie, mutatis mutandis, arrest van 25 april 1996, Commissie/België, C-87/94, Jurispr. blz. I-2043 , punt 33). Bijgevolg is het Hof, gelet op het feit dat het bedrag van de opdracht waarom het in het hoofdgeding gaat de toepassingsdrempel van richtlijn 93/37 overschrijdt, in de onderhavige zaak bevoegd om die richtlijn uit te leggen. In de tweede plaats stelt de Griekse regering dat het voor de verwijzende rechterlijke instantie aanhangige geschil uitsluitend de vraag betreft of de bepalingen van wet 3021/2002 verenigbaar zijn met artikel 14, lid 9, van de Grondwet. De door deze rechterlijke instantie gevraagde uitlegging van het gemeenschapsrecht is dus niet objectief noodzakelijk voor de beslechting van dat geschil. In dit verband moet eraan worden herinnerd dat het volgens vaste rechtspraak uitsluitend een zaak is van de nationale rechter aan wie het geschil is voorgelegd en die de verantwoordelijkheid draagt voor de te geven rechterlijke beslissing, om, gelet op de bijzonderheden van het geval, zowel de noodzaak van een prejudiciële beslissing voor het wijzen van zijn vonnis te beoordelen, als de relevantie van de vragen die hij aan het Hof voorlegt (arresten van 15 december 1995, Bosman, C-415/93, Jurispr. blz. I-4921 , punt 59; 15 juni 2006, Acereda Herrera, C-466/04, Jurispr. blz. I-5341 , punt 47, en 31 januari 2008, Centro Europa 7, C-380/05, Jurispr. blz. I-349 , punt 52). Wanneer de vragen betrekking hebben op de uitlegging van gemeenschapsrecht, is het Hof derhalve in beginsel verplicht daarop te antwoorden (zie onder meer arresten van 25 februari 2003, IKA, C-326/00, Jurispr. blz. I-1703 , punt 27; 12 april 2005, Keller, C-145/03, Jurispr. blz. I-2529 , punt 33, en 11 juli 2006, Chacón Navas, C-13/05, Jurispr. blz. I-6467 , punt 32). Het Hof kan slechts weigeren uitspraak te doen over een prejudiciële vraag van een nationale rechter wanneer duidelijk blijkt dat de gevraagde uitlegging van het gemeenschapsrecht geen enkel verband houdt met een reëel geschil of met het voorwerp van het hoofdgeding, wanneer het vraagstuk van hypothetische aard is, of wanneer het Hof niet beschikt over de gegevens, feitelijk en rechtens, die voor hem noodzakelijk zijn om een nuttig antwoord te geven op de gestelde vragen (zie onder meer arresten van 13 maart 2001, PreussenElektra, C-379/98, Jurispr. blz. I-2099 , punt 39, en 19 februari 2002, Arduino, C-35/99, Jurispr. blz. I-1529 , punt 25, en arrest Chacón Navas, reeds aangehaald, punt 33). In casu is dit niet het geval. In de onderhavige zaak zal een antwoord van het Hof op het verzoek om een prejudiciële beslissing de verwijzende rechterlijke instantie de uitlegging aan de hand doen die zij nodig heeft voor de beantwoording van de voor de eindbeslissing in het hoofdgeding bepalende vraag of de bij artikel 14, lid 9, van de Grondwet ingevoerde en door wet 3021/2002 uitgevoerde regeling van onverenigbaarheid tussen de sector van de overheidsopdrachten voor de uitvoering van werken en die van de media, in overeenstemming is met het gemeenschapsrecht. Derhalve moet het verzoek om een prejudiciële beslissing ontvankelijk worden geacht. Beantwoording van de prejudiciële vragen De eerste vraag Met haar eerste vraag wenst de verwijzende rechterlijke instantie in wezen te vernemen of de in artikel 24, eerste alinea, van richtlijn 93/37 genoemde gronden voor uitsluiting van deelneming aan een overheidsopdracht voor de uitvoering van werken, al dan niet limitatief zijn. In dit verband zij opgemerkt dat de communautaire richtlijnen inzake overheidsopdrachten tot doel hebben de nationale procedures ter zake te coördineren (arrest van 9 februari 2006, La Cascina e.a., C-226/04 en C-228/04, Jurispr. blz. I-1347 , punt 20). Wat de overheidsopdrachten voor de uitvoering van werken betreft, doet de tweede overweging van de considerans van richtlijn 93/37 deze doelstelling expliciet uitkomen. Blijkens deze tweede en de tiende overweging van de considerans van richtlijn 93/37 strekt deze coördinatie tot de gelijktijdige verwezenlijking van de vrijheid van vestiging en van het vrij verrichten van diensten op het gebied van overheidsopdrachten voor de uitvoering van werken alsmede tot de ontwikkeling van een daadwerkelijke mededinging ter zake op gemeenschapsniveau, door te bevorderen dat de aannemers van de lidstaten zo veel mogelijk hun belangstelling tonen (zie in die zin arresten van 26 september 2000, Commissie/Frankrijk, C-225/98, Jurispr. blz. I-7445 , punt 34; 12 juli 2001, Ordine degli Architetti e.a., C-399/98, Jurispr. blz. I-5409 , punt 52; 27 november 2001, Lombardini en Mantovani, C-285/99 en C-286/99, Jurispr. blz. I-9233 , punt 34, en 12 december 2002, Universale-Bau e.a., C-470/99, Jurispr. blz. I-11617 , punt 89). In deze context maakt artikel 24 van richtlijn 93/37, dat staat in de titel die is gewijd aan de „gemeenschappelijke” regels inzake deelneming, deel uit van een specifieke regeling van de selectiecriteria waaraan de aannemers moeten voldoen om een aanbieding te mogen doen, alsmede van de voorwaarden voor de gunning van de opdracht (zie, mutatis mutandis, arrest van 7 december 2000, ARGE, C-94/99, Jurispr. blz. I-11037 , punt 27). In een hoofdstuk inzake criteria voor de „kwalitatieve” selectie worden in artikel 24, eerste alinea, zeven gronden genoemd voor uitsluiting van een aannemer van deelneming, die betrekking hebben op zijn professionele kwaliteiten, meer bepaald zijn professionele integriteit, zijn kredietwaardigheid en zijn economische en financiële draagkracht (zie, mutatis mutandis, arrest van 10 februari 1982, Transporoute et travaux, 76/81, Jurispr. blz. 417 , punt 9, en arrest La Cascina e.a., reeds aangehaald, punt 21). Met de Raad van de Europese Unie moet dienaangaande erop worden gewezen dat de aanpak van de gemeenschapswetgever erin bestond om enkel uitsluitingsgronden op te nemen die waren gebaseerd op de objectieve vaststelling van feiten of specifieke gedragingen van de betrokken aannemer, waardoor zijn professionele rechtschapenheid in opspraak raakt of zijn economische of financiële vermogen om de werkzaamheden uit hoofde van de overheidsopdracht waarop hij heeft ingeschreven tot een goed einde te brengen, in twijfel wordt getrokken. In die omstandigheden moet artikel 24, eerste alinea, van richtlijn 93/37 aldus worden opgevat dat daarin limitatief de gronden worden opgesomd waarmee de uitsluiting van een aannemer van deelneming aan een opdracht kan worden gerechtvaardigd om op objectieve gegevens gebaseerde redenen die verband houden met zijn professionele kwaliteiten. Dit artikel staat derhalve eraan in de weg dat de lidstaten of de aanbestedende diensten de daarin opgenomen lijst aanvullen met andere uitsluitingsgronden die zijn gebaseerd op criteria inzake de professionele bekwaamheid (zie, mutatis mutandis, arrest La Cascina e.a., reeds aangehaald, punt 22). De limitatieve opsomming in artikel 24, eerste alinea, van richtlijn 93/37 sluit evenwel niet de bevoegdheid van de lidstaten uit om materieelrechtelijke voorschriften te handhaven of uit te vaardigen waarmee onder meer moet worden gewaarborgd dat ter zake van overheidsopdrachten het beginsel van gelijke behandeling en het daaruit voortvloeiende beginsel van transparantie in acht worden genomen, die voor de aanbestedende diensten bij elke procedure voor het plaatsen van een dergelijke opdracht gelden (zie in die zin arrest ARGE, reeds aangehaald, punt 24, en arrest van 16 oktober 2003, Traunfellner, C-421/01, Jurispr. blz. I-11941 , punt 29). Deze beginselen, die onder meer betekenen dat de inschrijvers zich in een gelijke positie moeten bevinden, zowel in de fase van voorbereiding van hun aanbiedingen als bij de beoordeling ervan door de aanbestedende dienst (zie in die zin arresten van 18 oktober 2001, SIAC Construction, C-19/00, Jurispr. blz. I-7725 , punt 34, en 4 december 2003, EVN en Wienstrom, C-448/01, Jurispr. blz. I-14527 , punt 47), vormen namelijk de grondslag van de richtlijnen inzake de procedures voor het plaatsen van overheidsopdrachten (zie onder meer arrest Universale-Bau e.a., reeds aangehaald, punt 91, en arrest van 19 juni 2003, GAT, C-315/01, Jurispr. blz. I-6351 , punt 73), en de plicht van de aanbestedende diensten om de eerbiediging daarvan te verzekeren beantwoordt aan de hoofddoelstelling van die richtlijnen (zie in die zin arresten van 17 september 2002, Concordia Bus Finland, C-513/99, Jurispr. blz. I-7213 , punt 81, en 3 maart 2005, Fabricom, C-21/03 en C-34/03, Jurispr. blz. I-1559 , punt 26). Artikel 6, lid 6, van richtlijn 93/37 preciseert voorts dat de aanbestedende diensten ervoor zorgen dat er geen discriminatie tussen leveranciers plaatsvindt. Hieruit volgt dat een lidstaat, naast de in artikel 24, eerste alinea, van richtlijn 93/37 limitatief opgesomde uitsluitingsgronden die zijn gebaseerd op objectieve overwegingen van beroepsbekwaamheid, uitsluitingsmaatregelen mag vaststellen waarmee moet worden gewaarborgd dat in het kader van procedures voor het plaatsen van overheidsopdrachten het beginsel van gelijke behandeling van alle inschrijvers alsmede het beginsel van transparantie in acht worden genomen. Overeenkomstig het evenredigheidsbeginsel, dat een algemeen beginsel van gemeenschapsrecht is (zie onder meer arrest van 14 december 2004, Swedish Match, C-210/03, Jurispr. blz. I-11893 , punt 47), mogen dergelijke maatregelen evenwel niet verder gaan dan noodzakelijk is om dat doel te bereiken (zie in die zin arrest Fabricom, reeds aangehaald, punt 34). Gelet op hetgeen voorafgaat, moet op de eerste vraag worden geantwoord dat artikel 24, eerste alinea, van richtlijn 93/37 aldus moet worden uitgelegd dat het een limitatieve opsomming bevat van de op objectieve overwegingen van beroepsbekwaamheid gebaseerde gronden waarmee de uitsluiting van een aannemer van deelneming aan een overheidsopdracht voor de uitvoering van werken kan worden gerechtvaardigd. Deze richtlijn staat echter niet eraan in de weg dat een lidstaat andere uitsluitingsmaatregelen vaststelt die beogen te waarborgen dat het beginsel van gelijke behandeling van de inschrijvers en het beginsel van transparantie in acht worden genomen, op voorwaarde dat dergelijke maatregelen niet verder gaan dan noodzakelijk is om dat doel te bereiken. De tweede vraag De tweede vraag van de verwijzende rechterlijke instantie houdt in wezen in of een nationale bepaling die een onverenigbaarheid invoert tussen de mediasector en de sector van overheidsopdrachten, verenigbaar is met de beginselen van het gemeenschapsrecht. Om te beginnen zij eraan herinnerd dat het Hof in het kader van een prejudiciële procedure niet bevoegd is om te oordelen over de verenigbaarheid van het nationale recht met het gemeenschapsrecht of om het nationale recht uit te leggen. Het is daarentegen bevoegd om de verwijzende rechter alle uitleggingsgegevens met betrekking tot het gemeenschapsrecht te verschaffen die hem in staat stellen deze verenigbaarheid te beoordelen bij de beslechting van het bij hem aanhangige geding (zie onder meer arresten van 15 december 1993, Hünermund e.a., C-292/92, Jurispr. blz. I-6787 , punt 8, en 23 maart 2006, Enirisorse, C-237/04, Jurispr. blz. I-2843 , punt 24, en arrest Centro Europa 7, reeds aangehaald, punten 49 en 50). Het Hof dient zijn onderzoek in de onderhavige zaak derhalve te beperken door de verwijzende rechterlijke instantie een nuttige uitlegging van het gemeenschapsrecht te verschaffen; laatstgenoemde dient voor de beslechting van het bij haar aanhangige geding zelf te beoordelen of de betrokken elementen van nationaal recht verenigbaar zijn met het gemeenschapsrecht. In dit verband is het belangrijkste doel van richtlijn 93/37, zoals in punt 39 van dit arrest in herinnering is gebracht, de openstelling van overheidsopdrachten voor de uitvoering van werken voor de communautaire mededinging. Deze richtlijn strekt ertoe te waarborgen dat er geen gevaar voor onrechtmatige begunstigingen door de overheid bestaat (zie in die zin reeds aangehaalde arresten Ordine degli Architetti e.a., punt 75, en Lombardini en Mantovani, punt 35). De communautaire coördinatie van de procedures voor het plaatsen van overheidsopdrachten strekt met name ertoe zowel het gevaar uit te sluiten dat een aanbestedende dienst bij het plaatsen van opdrachten de voorkeur geeft aan binnenlandse inschrijvers, als de mogelijkheid dat deze dienst zich laat leiden door overwegingen die niets met de betrokken opdracht van doen hebben (zie in die zin arresten van 3 oktober 2000, University of Cambridge, C-380/98, Jurispr. blz. I-8035 , punt 17, en 1 februari 2001, Commissie/Frankrijk, C-237/99, Jurispr. blz. I-939 , punt 42, en arrest Lombardini en Mantovani, reeds aangehaald, punt 36). Daarbij moet, zoals de advocaat-generaal in punt 30 van zijn conclusie heeft opgemerkt, de lidstaten een zekere discretionaire bevoegdheid toekomen voor de vaststelling van maatregelen ter waarborging van het beginsel van gelijke behandeling van de inschrijvers en het beginsel van transparantie, die, zoals in punt 45 van dit arrest in herinnering is gebracht, de grondslag vormen van de gemeenschapsrichtlijnen inzake het plaatsen van overheidsopdrachten. Elke lidstaat is namelijk het best in staat om in het licht van zijn specifieke historische, juridische, economische of sociale overwegingen (zie in die zin arrest La Cascina e.a., reeds aangehaald, punt 23) te bepalen welke situaties gedragingen in de hand werken die inbreuken op deze beginselen zouden kunnen meebrengen. Het gemeenschapsrecht wil derhalve niet tornen aan de beoordeling die een lidstaat naargelang van zijn specifieke context verricht met betrekking tot het bijzondere gevaar dat er sprake zal zijn van dergelijke gedragingen, wanneer een van de inschrijvers op een overheidsopdracht voor de uitvoering van werken een onderneming is die werkzaam is in de mediasector of die banden heeft met personen die bij deze sector betrokken zijn, alsmede met betrekking tot de noodzaak om maatregelen te treffen om dit gevaar uit te sluiten. In casu heeft de betrokken lidstaat zich op het standpunt gesteld dat niet kan worden uitgesloten dat een mediaonderneming of een aannemer van openbare werken die banden heeft met een dergelijke onderneming of met de personen aan wie de onderneming behoort of die haar besturen, in het kader van de deelneming aan een procedure voor het plaatsen van een overheidsopdracht van plan is jegens de aanbestedende dienst gebruik te maken van de mogelijkheid om invloed uit te oefenen die hij ontleent aan zijn positie of zijn connecties in de mediasector, teneinde te trachten het besluit tot gunning van die opdracht op ongeoorloofde wijze te sturen, doordat hij afhankelijk van de uitkomst van dat besluit dreigt met de mogelijkheid van een grootschalige voorlichtingscampagne die zich daarvóór of juist daartegen uitspreekt. De wil van een lidstaat om de gevaren voor inwerking van de macht van de media op de procedures voor het plaatsen van overheidsopdrachten te voorkomen, sluit aan bij het doel van algemeen belang dat het behoud van de pluriformiteit en de onafhankelijkheid van de media vormt (zie daartoe arresten van 26 juni 1997, Familiapress, C-368/95, Jurispr. blz. I-3689 , punt 18, en 13 december 2007, United Pan-Europe Communications Belgium e.a., C-250/06, Jurispr. blz. I-11135 , punten 41 en 42). Bovendien wordt daarmee in het bijzonder een ander soortgelijk doel gediend, te weten de bestrijding van fraude en corruptie (zie daartoe arresten van 24 maart 1994, Schindler, C-275/92, Jurispr. blz. I-1039 , punten 57-60, en 6 maart 2007, Placanica e.a., C-338/04, C-359/04 en C-360/04, Jurispr. blz. I-1891 , punt 46). Hieruit volgt dat het gemeenschapsrecht niet eraan in de weg staat dat nationale maatregelen worden getroffen waarmee in de procedures voor het plaatsen van overheidsopdrachten voor de uitvoering van werken het gevaar moet worden uitgesloten dat zich praktijken voordoen die de transparantie kunnen bedreigen en de mededinging kunnen vervalsen — welk gevaar het gevolg zou kunnen zijn van het feit dat een van de inschrijvers een aannemer is die werkzaam is in de mediasector of die banden heeft met een persoon die bij deze sector betrokken is — en waarmee dus fraude en corruptie moeten worden voorkomen of aan banden moeten worden gelegd. Zoals is beklemtoond in punt 48 van dit arrest, moeten dergelijke maatregelen evenwel verenigbaar zijn met het evenredigheidsbeginsel. Een nationale bepaling als die aan de orde in het hoofdgeding, waarbij een algemene onverenigbaarheid wordt ingevoerd tussen de sector van de openbare werken en die van de media, heeft evenwel tot gevolg dat aannemers van openbare werken die eveneens bij de mediasector zijn betrokken op grond van een relatie als eigenaar, grootaandeelhouder, vennoot of bestuurder, worden uitgesloten van de gunning van overheidsopdrachten, zonder dat hun een mogelijkheid wordt gelaten om, wanneer zij worden geconfronteerd met bijvoorbeeld door een concurrent verstrekte aanwijzingen, aan te tonen dat er in hun geval geen sprake is van een reëel gevaar als dat genoemd in punt 60 van dit arrest (zie, mutatis mutandis, arrest Fabricom, reeds aangehaald, punten 33 en 35). Zoals de Commissie van de Europese Gemeenschappen en de Raad alsmede ter terechtzitting Elliniki Technodomiki Techniki Ependytiki Viomichaniki AE hebben gesteld, gaat een dergelijke bepaling verder dan noodzakelijk is ter bereiking van de aangevoerde doelstellingen van transparantie en gelijke behandeling, doordat een hele categorie van aannemers van openbare werken wordt uitgesloten op basis van het onweerlegbare vermoeden dat wanneer een van de inschrijvers een aannemer is die eveneens is betrokken bij de mediasector, noodzakelijkerwijs de mededinging ten nadele van de overige inschrijvers wordt aangetast. De Griekse regering heeft met klem gewezen op de mogelijkheid die voortvloeit uit de grondwetsbepaling waarom het in het hoofdgeding gaat, dat de uitsluitingsmaatregel geen toepassing vindt op de persoon die, zijnde echtgenoot, verwant, financieel afhankelijke persoon of vennootschap, optreedt als tussenpersoon van een mediaonderneming of een leidinggevende van een dergelijke onderneming, wanneer wordt aangetoond dat de deelneming van deze als tussenpersoon optredende persoon aan een procedure voor het plaatsen van een overheidsopdracht berust op een autonome beslissing die uitsluitend door diens eigen belang is ingegeven. Deze mogelijkheid kan de in het hoofdgeding aan de orde zijnde nationale bepaling echter niet in overeenstemming doen zijn met het evenredigheidsbeginsel. Een dergelijke mogelijkheid doet namelijk niet eraan af dat het verbod automatisch en absoluut geldt voor elke aannemer van openbare werken die eveneens in de mediasector werkzaam is of banden heeft met natuurlijke of rechtspersonen die bij deze sector betrokken zijn, en die niet valt onder deze afzwakking van de algemene uitsluitingsmaatregel ten gunste van personen die als tussenpersonen optreden. Bovendien zal een aannemer van openbare werken die optreedt als tussenpersoon van een mediaonderneming of een persoon aan wie een dergelijke onderneming behoort of die deze bestuurt, van de gunning van een opdracht worden uitgesloten zonder dat hem de mogelijkheid is gelaten om, ingeval zou komen vast te staan dat hij handelt voor rekening van deze onderneming of deze persoon, aan te tonen dat hierdoor de mededinging tussen de inschrijvers niet kan worden beïnvloed. Ten slotte draagt de erg ruime betekenis die in de context van de nationale bepaling als aan de orde in het hoofdgeding toekomt aan de begrippen grootaandeelhouder en tussenpersonen, zoals blijkt uit punt 8 van dit arrest, ertoe bij het onevenredige karakter van een dergelijke bepaling te versterken. Gelet op het voorgaande, moet op de tweede vraag worden geantwoord dat het gemeenschapsrecht aldus moet worden uitgelegd dat het zich verzet tegen een nationale bepaling die weliswaar de legitieme doelstellingen van gelijke behandeling van de inschrijvers en van transparantie in het kader van de procedures voor het plaatsen van overheidsopdrachten nastreeft, doch tegelijkertijd een onweerlegbaar vermoeden invoert dat de hoedanigheid van eigenaar, vennoot, grootaandeelhouder of bestuurder van een in de mediasector werkzame onderneming onverenigbaar is met de hoedanigheid van eigenaar, vennoot, grootaandeelhouder of bestuurder van een onderneming waaraan door de Staat of een tot de publieke sector in ruime zin behorende rechtspersoon de uitvoering van opdrachten voor werken, leveringen of diensten wordt opgedragen. De derde vraag Gelet op het antwoord op de eerste twee vragen, behoeft de derde vraag geen beantwoording. Kosten Ten aanzien van de partijen in het hoofdgeding is de procedure als een aldaar gerezen incident te beschouwen, zodat de nationale rechterlijke instantie over de kosten heeft te beslissen. De door anderen wegens indiening van hun opmerkingen bij het Hof gemaakte kosten komen niet voor vergoeding in aanmerking. Het Hof van Justitie (Grote kamer) verklaart voor recht: 1) Artikel 24, eerste alinea, van richtlijn 93/37/EEG van de Raad van 14 juni 1993 betreffende de coördinatie van de procedures voor het plaatsen van overheidsopdrachten voor de uitvoering van werken, zoals gewijzigd bij richtlijn 97/52/EG van het Europees Parlement en de Raad van 13 oktober 1997, moet aldus worden uitgelegd dat het een limitatieve opsomming bevat van de op objectieve overwegingen van beroepsbekwaamheid gebaseerde gronden waarmee de uitsluiting van een aannemer van deelneming aan een overheidsopdracht voor de uitvoering van werken kan worden gerechtvaardigd. Deze richtlijn staat echter niet eraan in de weg dat een lidstaat andere uitsluitingsmaatregelen vaststelt die beogen te waarborgen dat het beginsel van gelijke behandeling van de inschrijvers en het beginsel van transparantie in acht worden genomen, op voorwaarde dat dergelijke maatregelen niet verder gaan dan noodzakelijk is om dat doel te bereiken. 2) Het gemeenschapsrecht moet aldus worden uitgelegd dat het zich verzet tegen een nationale bepaling die weliswaar de legitieme doelstellingen van gelijke behandeling van de inschrijvers en van transparantie in het kader van de procedures voor het plaatsen van overheidsopdrachten nastreeft, doch tegelijkertijd een onweerlegbaar vermoeden invoert dat de hoedanigheid van eigenaar, vennoot, grootaandeelhouder of bestuurder van een in de mediasector werkzame onderneming onverenigbaar is met de hoedanigheid van eigenaar, vennoot, grootaandeelhouder of bestuurder van een onderneming waaraan door de Staat of een tot de publieke sector in ruime zin behorende rechtspersoon de uitvoering van opdrachten voor werken, leveringen of diensten wordt opgedragen. ondertekeningen ( *1 ) Procestaal: Grieks.

61997CJ0348

pt

Fundamentação jurídica do acórdão 1 Por petição entrada na Secretaria do Tribunal de Justiça em 7 de Outubro de 1997, a Comissão das Comunidades Europeias propôs, ao abrigo do artigo 169._ do Tratado CE (actual artigo 226._ CE), uma acção destinada a obter a declaração de que, ao admitir, em violação do artigo 2._ do Regulamento (CEE) n._ 2252/90 da Comissão, de 31 de Julho de 1990, que estabelece regras de execução do Regulamento (CEE) n._ 2060/90 do Conselho relativo às medidas transitórias referentes às trocas comerciais com a República Democrática Alemã no sector da agricultura e da pesca (JO L 203, p. 61), que mercadorias às quais tinha sido concedida uma restituição no momento da sua importação em proveniência dos Países Baixos tenham sido introduzidas na Alemanha, sem cobrança e colocação à disposição da Comunidade de um direito nivelador correspondente ao nível do preço comunitário, ao ter suprimido todas as formalidades aduaneiras no âmbito das trocas comerciais interalemãs e ao não tomar as medidas necessárias para aplicação do Regulamento n._ 2252/90, a República Federal da Alemanha não cumpriu as obrigações que lhe incumbem em virtude do Tratado CE. Enquadramento regulamentar 2 Em virtude dos artigos 1._, alínea c), e 14._, n._ 2, do Regulamento (CEE) n._ 804/68 do Conselho, de 27 de Junho de 1968, que estabelece a organização comum de mercado no sector do leite e dos produtos lácteos (JO L 148, p. 13), a importação de manteiga na Comunidade está sujeita à cobrança de um direito nivelador. 3 No entanto, no que concerne às trocas comerciais entre a Comunidade e a República Democrátiva Alemã (a seguir «RDA»), o artigo 1._, n._ 1, do Regulamento n._ 2252/90 verifica que estão reunidas as condições previstas para a suspensão da cobrança de direitos niveladores e da aplicação de outras imposições e restrições quantitativas e medidas de efeito equivalente resultantes do regime comum dos produtos agrícolas referidos no artigo 1._ do Regulamento (CEE) n._ 2060/90 do Conselho, de 16 de Julho de 1990, relativo às medidas transitórias aplicáveis às trocas comerciais com a República Democrática Alemã no sector da agricultura e da pesca (JO L 188, p. 1). Esta última disposição precisa que o Regulamento n._ 2060/90 é aplicável aos produtos agrícolas contemplados pelo Anexo II do Tratado CEE, e às mercadorias resultantes da transformação de produtos agrícolas, referidas no Regulamento (CEE) n._ 3033/80 do Conselho, de 11 de Novembro de 1980, que determina o regime de trocas aplicável a certas mercadorias resultantes da transformação de produtos agrícolas (JO L 323, p. 1), tal como alterado pelo Regulamento (CEE) n._ 1436/90 do Conselho, de 21 de Maio de 1990 (JO L 138, p. 9) (a seguir «produtos agrícolas»). 4 O artigo 1._, n._ 2, do Regulamento n._ 2252/90 precisa que esta suspensão «aplica-se unicamente aos produtos em relação aos quais foi demonstrado: - quer que foram integralmente obtidos na República Democrática Alemã, - quer que foram importados e colocados em livre prática na República Democrática Alemã com cobrança de um direito nivelador igual ao cobrado na Comunidade, - quer que foram importados da Comunidade e colocados em livre prática na República Democrática Alemã sem terem beneficiado de qualquer restituição à exportação da Comunidade. ...» 5 Nos termos do artigo 2._ do Regulamento n._ 2252/90: «O disposto nos artigos 2._ a 5._ do Regulamento (CEE) n._ 1795/90 é aplicável à circulação, entre a Comunidade e a República Democrática Alemã, dos produtos e mercadorias referidos no artigo 1._ do Regulamento (CEE) n._ 2060/90.» 6 Segundo o seu artigo 3._, o Regulamento n._ 2252/90 entrou em vigor em 1 de Agosto de 1990. 7 Nos termos do terceiro considerando do Regulamento n._ 2252/90: «considerando que, para aplicação da presente regulamentação, a República Federal da Alemanha colabora estreitamente com a Comissão, a fim de tomar, de acordo com a República Democrática Alemã, medidas que garantam que as disposições da política agrícola comum relativamente aos países terceiros não sejam contornadas». 8 O quinto considerando do mesmo regulamento enuncia: «considerando que, a fim de evitar a importação para a Comunidade sem cobrança dos direitos niveladores de produtos que não se encontrem a um nível de preço análogo ao da Comunidade, é necessário subordinar a aplicação da suspensão a certas condições, nomeadamente a origem na República Democrática Alemã dos produtos em causa». 9 O artigo 2._ do Regulamento (CEE) n._ 1795/90 da Comissão, de 29 de Junho de 1990, relativo às modalidades de aplicação do Regulamento (CEE) n._ 1794/90 do Conselho respeitante às medidas transitórias nas trocas comerciais com a República Democrática Alemã (JO L 166, p. 3), precisa: «1. O regime do trânsito comunitário aplica-se à circulação de mercadorias entre a Comunidade e a República Democrática Alemã. ... 3. Na acepção do presente artigo, a circulação de mercadorias entre a República Federal da Alemanha e a República Democrática Alemã é considerada como efectuada dentro do território de um único Estado-Membro.» 10 Nos termos do artigo 2._ do Regulamento (CEE) n._ 4151/88 do Conselho, de 21 de Dezembro de 1988, que estabelece as disposições aplicáveis às mercadorias introduzidas no território aduaneiro da Comunidade (JO L 367, p. 1): «As mercadorias que são introduzidas no território aduaneiro da Comunidade ficam sujeitas, a partir dessa introdução, à vigilância aduaneira.» 11 O artigo 1._, n._ 2, alínea b), do Regulamento n._ 4151/88 precisa que, para efeitos deste regulamento, por «vigilância aduaneira», deve entender-se «a acção conduzida, a nível geral, pela autoridade aduaneira de modo a assegurar o cumprimento da regulamentação aduaneira e, se necessário, das outras disposições aplicáveis às mercadorias introduzidas no território aduaneiro da Comunidade». 12 O artigo 3._ do referido regulamento dispõe: «As mercadorias que são introduzidas no território aduaneiro da Comunidade devem ser imediatamente apresentadas pela pessoa que procedeu a essa introdução, utilizando, se necessário, a via estabelecida pela autoridade aduaneira e de acordo com as regras estabelecidas por essa autoridade: a) quer na estância aduaneira designada pela autoridade aduaneira ou em qualquer outro local designado ou reconhecido por essa autoridade; b) quer numa zona franca...» 13 Nos termos do artigo 2._, n._ 1, do Regulamento (CEE) n._ 2144/87 do Conselho, de 13 de Julho de 1987, relativo à dívida aduaneira (JO L 201, p. 15): «São factos constitutivos da dívida aduaneira na importação: ... b) a introdução irregular no território aduaneiro da Comunidade de uma mercadoria sujeita a direitos de importação. ... Na acepção da presente alínea, entende-se por introdução irregular qualquer introdução com violação das disposições adoptadas para a aplicação do artigo 2._ da Directiva 68/312... com a última redacção que lhe foi dada pelo acto de adesão de Espanha e de Portugal; ...» 14 Em virtude do artigo 26._, n._ 1, do Regulamento n._ 4151/88, a Directiva 68/312/CEE do Conselho, de 30 de Julho de 1968, relativa à harmonização das disposições legislativas, regulamentares e administrativas respeitantes à apresentação na alfândega das mercadorias chegadas ao território aduaneiro da Comunidade e ao depósito provisório destas mercadoria (JO L 194, p. 13), foi revogado por este regulamento, cujos artigos 2._ e 3._ correspondem, no todo ou completando-o, ao artigo 2._ da referida directiva. 15 Em virtude do artigo 1._, n._ 2, alínea d), do Regulamento n._ 2144/87, entendem-se igualmente, para efeitos deste regulamento, por «direitos de importação» os direitos niveladores agrícolas e outras imposições à importação previstas no âmbito da política agrícola comum. 16 O artigo 2._, n._ 1, do Regulamento (CEE, Euratom) n._ 1552/89 do Conselho, de 29 de Maio de 1989, relativo à aplicação da Decisão 88/376/CEE, Euratom relativa ao sistema de recursos próprios das Comunidades (JO L 155, p. 1), dispõe: «Para efeitos da aplicação do presente regulamento, um direito das Comunidades sobre os recursos próprios referidos no n._ 1, alíneas a) e b), do artigo 2._ da Decisão 88/376/CEE, Euratom considera-se apurado quando o serviço competente do Estado-Membro tiver comunicado ao devedor o montante por ele devido. Tal comunicação será efectuada logo que seja conhecido o devedor e que o montante do direito possa ser determinado pelas autoridades administrativas competentes, em conformidade com todas as disposições comunitárias aplicáveis na matéria.» 17 O artigo 9._, n._ 1, primeiro parágrafo, do Regulamento n._ 1552/89 prevê: «... cada Estado-Membro inscreverá os recursos próprios a crédito da conta aberta para o efeito em nome da Comissão junto do Tesouro ou do organismo por ele designado.» 18 Nos termos do artigo 17._, n.os 1 e 2, do mesmo regulamento: «1. Os Estados-Membros devem tomar todas as medidas necessárias para que os montantes correspondentes aos direitos apurados nos termos do artigo 2._ sejam colocados à disposição da Comissão nas condições fixadas pelo presente regulamento. 2. Os Estados-Membros só serão dispensados de colocar à disposição da Comissão os montantes correspondentes aos direitos apurados se não tiver sido possível efectuar a respectiva cobrança por motivos de força maior. Por outro lado, em casos específicos, os Estados-Membros podem não colocar esses montantes à disposição da Comissão quando, após análise aprofundada de todos os dados relevantes do caso em questão, se verificar que lhes é absolutamente impossível proceder à cobrança por motivos alheios à sua vontade. Tais casos devem ser mencionados no relatório previsto no n._ 3, desde que os respectivos montantes ultrapassem 10 000 ecus... esse relatório deve incluir a indicação dos motivos que impediram o Estado-Membro de colocar à disposição os montantes em causa. A Comissão disporá de um prazo de seis meses para, se for caso disso, comunicar as suas observações ao Estado-Membro em causa.» Matéria de facto e processo pré-contencioso 19 Resulta dos autos que, entre 15 e 24 de Agosto de 1990, diversos lotes de manteiga, exportados dos Países Baixos com concessão de restituições à exportação, foram importados na Alemanha, passando pela RDA, sem ter sido cobrado qualquer direito nivelador. 20 Por carta de 22 de Junho de 1994, a Comissão informou o Governo alemão de que, em relação aos lotes de manteiga em causa, as condições previstas no artigo 1._, n._ 2, do Regulamento n._ 2252/90, que permitiu a importação na Comunidade sem cobrança de direitos niveladores, não se encontravam preenchidas. Tendo, deste modo, a República Federal da Alemanha diminuindo ilegalmente os recursos próprios da Comunidade, a Comissão convidou o Governo alemão a pagar-lhe, o mais tardar em 15 de Setembro de 1994, 12 684 800 DEM, correspondentes ao montante do direito nivelador que devia ter sido cobrado. 21 O Governo alemão alegou que não tinha sido constituída qualquer dívida aduaneira, por os lotes de manteiga não terem sido introduzidos no território da Comunidade em violação do artigo 2._, n._ 1, alínea b), do Regulamento n._ 2144/87, designadamente devido a certas particularidades do comércio interalemão. Alegou igualmente que o processo devia, antes de mais, ter lugar nos Países Baixos, pois as restituições à exportação tinham aí sido pagas erradamente. 22 Em 13 de Setembro de 1995, a Comissão iniciou o processo previsto no artigo 169._ do Tratado, dirigindo à República Federal da Alemanha uma notificação de incumprimento. 23 Na sua resposta de 12 de Janeiro de 1996, o Governo alemão contestou ter deixado de cumprir as suas obrigações em virtude do Tratado e reiterou a sua posição de que nenhuma dívida aduaneira tinha sido constituída no momento da importação dos lotes de manteiga em causa. 24 Por carta de 30 de Outubro de 1996, a Comissão enviou um parecer fundamentado. 25 Em 30 de Dezembro de 1996, o Governo alemão respondeu ao parecer fundamentado, sublinhando que a Comissão não tinha tido suficientemente em conta a situação particular e excepcional criada pelo processo da reunificação alemã, que não tinha correctamente apreciado o significado jurídico do reembolso de restituições à exportação concedidos aos Países Baixos e que nenhuma dívida a título de direito nivelador tinha sido constituída. 26 Não sendo convencida por esta argumentação, a Comissão propôs a presente acção. Quanto ao mérito Argumentos das partes 27 A primeira acusação da Comissão baseia-se na admissão pela República Federal da Alemanha, em violação do artigo 2._ do Regulamento n._ 2252/90, da introdução no seu território, sem cobrança e colocação à disposição da Comunidade de um direito nivelador à importação, entre 15 e 24 de Agosto de 1990, de lotes de manteiga aos quais tinha sido concedida uma restituição, aquando da sua exportação dos Países Baixos. 28 A este respeito, a Comissão sustenta que, uma vez que, neste caso, não se encontravam reunidas as condições para uma importação com isenção dos direitos niveladores previstos no artigo 1._, n._ 2, do Regulamento n._ 2252/90, devia ter sido cobrado um direito nivelador à importação, em conformidade com o artigo 14._, n._ 23, do Regulamento n._ 804/68. Por conseguinte, a introdução dos lotes de manteiga em causa na Comunidade com isenção deste direito nivelador infringiu esta disposição e, devido a esta violação do direito comunitário, estão reunidas as condições previstas no artigo 2._, n._ 1, alínea b), do Regulamento n._ 2144/87, que regulam a constituição de uma dívida aduaneira. Em virtude dos artigos 2._, n._ 1, e 9._, n._ 1, primeiro parágrafo, do Regulamento n._ 1552/89, a República Federal da Alemanha devia ter declarado e posto à disposição da Comunidade o montante correspondente ao direito nivelador à importação. 29 O Governo alemão alega, em primeiro lugar, não ter deixado de cumprir as obrigações que lhe incumbem em virtude do Tratado, pois nenhuma dívida aduaneira baseada num direito nivelador se constituiu. Com efeito, em conformidade com o artigo 2._, n._ 1, alínea b), do Regulamento n._ 2144/87, para que se constitua uma dívida aduaneira, é necessário não apenas a sujeição ao direito nivelador, mas também uma introdução irregular da mercadoria. Ora, no caso presente, esta última condição não está preenchida, pois, nas datas em litígio, não existia qualquer obrigação baseada no direito aduaneiro de apresentar os lotes de manteiga em causa à alfândega devido à sua passagem da fronteira interalemã. 30 A este respeito, o Governo alemão salienta, por um lado, que, para além do seu artigo 1._, n._ 2, segundo parágrafo, que não é aplicável no caso em apreço, o Regulamento n._ 2252/90 não prevê qualquer disposição em matéria processual. 31 Por outro lado, o Governo alemão sustenta que as formalidades aduaneiras que deviam ser respeitadas também não resultam da remessa feita pelo artigo 2._ do Regulamento n._ 2252/90 para os artigos 2._ a 5._ do Regulamento n._ 1795/90, pois decorre do artigo 2._, n.os 1 e 3, deste último regulamento que as disposições do Regulamento n._ 2252/90 só se aplicavam nas trocas comerciais entre a RDA e os Estados-Membros que não a República Federal da Alemanha e não nas trocas comerciais entre esta última e a RDA. Além disso, o artigo 2._, n._ 3, do Regulamento n._ 1795/90 aplicava-se tanto às mercadorias sujeitas ao direito nivelador como às que lhe não estavam sujeitas. 32 Em segundo lugar, o Governo alemão sustenta que, mesmo que o artigo 1._, n._ 2, primeiro parágrafo, terceiro travessão, do Regulamento n._ 2252/90 não possa ser aplicado retroactivamente ao caso de uma restituição à exportação reembolsada, resulta desta disposição que existe uma conexão jurídica entre a restituição à exportação e o direito nivelador. Referindo-se ao acórdão de 9 de Agosto de 1994, Boterlux (C-347/93, Colect., p. I-3933), alega que se trata de um caso típico de circuito fechado. No caso em apreço, a decisão que ordena o reembolso da restituição à exportação paga nos Países Baixos foi confirmada por um órgão jurisdicional neerlandês. Não existe, portanto, qualquer prejuízo em detrimento do orçamento da Comunidade. Segundo o Governo alemão os lotes de manteiga em causa devem, por conseguinte, ser considerados como abrangidos de novo pelo circuito económico monetário, de modo que deixou de haver lugar à cobrança de direitos niveladores. 33 Em terceiro lugar, este governo alega que o artigo 2._ do Regulamento n._ 1552/89 põe como condição prévia essencial um «direito das Comunidades», quer dizer, uma dívida aduaneira constituída, e o mesmo sucede quanto ao artigo 17._ do mesmo regulamento, que, no seu n._ 1, se refere expressamente ao artigo 2._ Portanto, uma vez que nenhuma dívida aduaneira baseada num direito nivelador se constituiu, não podem ser reclamados à República Federal da Alemanha, em virtude do Regulamento n._ 1552/89, recursos próprios não declarados e não pagos. 34 A segunda acusação da Comissão baseia-se no facto de a República Federal da Alemanha ter suprimido prematuramente, antes da data da reunificação ocorrida em 3 de Outubro de 1990, todas as formalidades aduaneiras no âmbito das trocas comerciais interalemãs e de não ter tomado as medidas necessárias para aplicação do Regulamento n._ 2252/90. 35 A este respeito, a Comissão salienta que a existência de um mercado comum pressupõe necessariamente a cobrança de direitos aduaneiros uniformes em todas as fronteiras externas da Comunidade. Até à data da reunificação, a fronteira entre a República Federal da Alemanha e a RDA, apesar dos diversos regimes aduaneiros especiais e não obstante o estabelecimento da união monetária, económica e social, era uma fronteira externa da Comunidade. As trocas comerciais de produtos agrícolas eram regidas pelo Regulamento n._ 2252/90, que previa como única excepção aplicável às trocas comerciais interalemãs a das mercadorias não sujeitas à cobrança de um direito nivelador. O objectivo deste regulamento foi precisamente impedir, por um lado, a introdução de mercadorias na Alemanha, como parte do território comunitário, através da RDA, sem a cobrança de direitos niveladores e, por outro, a violação da legislação comunitária. A realização deste objectivo exigia a introdução ou manutenção de medidas de controlo aduaneiro. 36 O Governo alemão responde que a finalidade da união aduaneira e agrícola entre a Comunidade e a RDA era precisamente renunciar aos controlos das mercadorias que transpunham a fronteira interalemã. A instauração desta união de facto em 1 de Julho de 1990 e, para os produtos agrícolas, em 1 de Agosto de 1990 foi não apenas objecto de um acordo entre os dois Estados alemães como foi mesmo expressamente exigida pela Comissão. Todos os Estados-Membros deviam participar da mesma maneira na liberalização da circulação de mercadorias duma parte e da outra fronteira interalemã. Apreciação do Tribunal 37 Há que examinar em primeiro lugar a segunda acusação da Comissão. 38 A título liminar, deve dizer-se que o artigo 10._ do Tratado de 31 de Agosto de 1990 relativo ao estabelecimento da unidade alemã (BGBl. 1990 II, p. 889) teve por efeito tornar a legislação comunitária aplicável no território da RDA a partir da adesão deste país à República Federal da Alemanha, ou seja, em 3 de Outubro de 1990 (v. acórdão de 7 de Maio de 1997, Moksel, C-223/95, Colect., p. I-2379, n._ 22). Segue-se que, até esta data, a RDA constituía um país terceiro em relação à Comunidade. A fronteira entre a República Federal da Alemanha e a RDA era, portanto, uma fronteira externa da Comunidade e a regulamentação aduaneira comunitária normalmente aplicável aos produtos provenientes de países terceiros aplicava-se, em princípio, aos produtos provenientes da RDA. 39 Todavia, no que concerne aos produtos agrícolas, a partir de 1 de Agosto de 1990, a cobrança de direitos niveladores à importação e a aplicação de outras imposições e restrições quantitativas e de medidas de efeito equivalente resultantes do regime comum para os referidos produtos foram suspensas nas trocas comerciais entre a Comunidade e a RDA em virtude dos artigos 1._ e 3._ do Regulamento n._ 2252/90. No entanto, esta suspensão aplicava-se unicamente aos produtos em relação aos quais se demonstrasse que preenchiam uma das três condições previstas no artigo 1._, n._ 2, primeiro parágrafo, do Regulamento n._ 2252/90, a saber: - ou que tinham sido integralmente obtidos na RDA, - ou que tinham sido importados e colocados em livre prática na RDA com cobrança de um direito nivelador igual ao cobrado na Comunidade, - ou que tinham sido importados da Comunidade e colocados em livre prática na RDA sem terem beneficiado de qualquer restituição à exportação da Comunidade. 40 Ao conceder a referida suspensão em certas condições, o Regulamento n._ 2252/90 introduziu, por conseguinte, uma excepção à regulamentação aduaneira comunitária normalmente aplicável aos produtos provenientes de países terceiros. Segue-se que, para além do âmbito desta excepção, a referida regulamentação foi aplicável até à data da reunificação. 41 Ora, esta regulamentação compreende, nomeadamente, os artigos 2._ e 3._ do Regulamento n._ 4151/88, dos quais resulta que as mercadorias introduzidas no território aduaneiro da Comunidade estão, desde essa introdução, sujeitas à vigilância aduaneira e devem ser apresentadas sem demora pela pessoa que procedeu a essa introdução quer na estância aduaneira designada pela autoridade aduaneira ou em qualquer outro local designado ou reconhecido por essa autoridade, quer numa zona franca. 42 Por conseguinte, para poder verificar se os produtos agrícolas introduzidos no território da Comunidade preenchiam uma das condições previstas no artigo 1._, n._ 2, primeiro parágrafo, do Regulamento n._ 2252/90 e, se tal não fosse o caso, aplicar as diferentes imposições e outras medidas resultantes do regime comum para esses produtos, a República Federal da Alemanha devia manter as formalidades aduaneiras, tais como as necessárias para a aplicação dos artigos 2._ e 3._ do Regulamento n._ 4151/88, no âmbito das trocas comerciais interalemãs ou adoptar outras medidas que garantissem a aplicação correcta do Regulamento n._ 2252/90. 43 Neste contexto, é conveniente salientar que o terceiro considerando do Regulamento n._ 2252/90 prevê que a República Federal da Alemanha colaborará estreitamente com a Comissão, a fim de tomar, de acordo com a RDA, medidas que garantam que as disposições da política agrícola comum relativamente aos países terceiros não sejam contornadas. 44 No que concerne ao argumento do Governo alemão baseado na instituição de uma união aduaneira e agrícola de facto baseada no acordo entre os dois Estados alemães, resulta da jurisprudência que um Estado-Membro não pode invocar um acordo que tenha celebrado com um país terceiro para justificar a inobservância das regras existentes do direito comunitário (v., neste sentido, acórdão de 31 de Março de 1971, Comissão/Conselho, 22/70, Colect. 1971, p. 69, n._ 17). 45 Quanto à afirmação do Governo alemão de que a instituição de uma união aduaneira e agrícola de facto foi expressamente exigida pela Comissão, basta recordar que, para lá dos casos em que tais competências lhe são expressamente atribuídas, a Comissão não está habilitada a dar garantias quanto à compatibilidade com o direito comunitário de determinado comportamento. A Comissão não dispõe, em nenhuma circunstância, do poder de autorizar comportamentos contrários ao direito comunitário (acórdão de 22 de Abril de 1999, Comissão/Reino Unido, C-340/96, Colect., p. I-2023, n._ 31). 46 Segue-se que a segunda acusação da Comissão deve ser acolhida. 47 No que concerne à primeira acusação da Comissão, resulta dos artigos 1._, alínea c), e 14._, n._ 2, do Regulamento n._ 804/68 que a importação de manteiga na Comunidade está sujeita à cobrança de um direito nivelador. 48 É pacífico entre as partes que, no momento da sua importação na Alemanha, e portanto na Comunidade, os lotes de manteiga em causa não preenchiam nenhuma das condições previstas no artigo 1._, n._ 2, primeiro parágrafo, do Regulamento n._ 2252/90. Com efeito, embora importadas da Comunidade e postas em livre prática na RDA, tinham beneficiado nos Países Baixos de uma restituição à exportação. 49 Daí resulta que os lotes de manteiga em causa não podiam beneficiar da suspensão prevista no artigo 1._ do Regulamento n._ 2252/90, de modo que devia ter sido cobrado um direito nivelador. 50 Quanto ao argumento do Governo alemão de que nenhuma dívida aduaneira teria surgido pelo facto de o Regulamento n._ 2252/90 não prever um processo de apresentação na alfândega, resulta do n._ 40 do presente acórdão que, fora do âmbito de aplicação da excepção introduzida pelo Regulamento n._ 2252/90, a regulamentação aduaneira normalmente aplicável aos produtos provenientes de países terceiros continuou aplicável até à data da reunificação. 51 Além disso, tal como se declara no n._ 41 do presente acórdão, em virtude dos artigos 2._ e 3._ do Regulamento n._ 4151/88, as mercadorias que são introduzidas no território aduaneiro da Comunidade estão, desde essa introdução, sujeitas à vigilância aduaneira e devem ser apresentadas sem demora pela pessoa que procedeu a essa introdução quer na estância aduaneira designada pela autoridade aduaneira ou em qualquer outro local designado ou reconhecido por essa autoridade, quer numa zona franca. 52 É certo que resulta do artigo 2._, n._ 1, alínea b), do Regulamento n._ 2144/87, conjugado com o artigo 26._, n._ 1, do Regulamento n._ 4151/88, que a introdução no território aduaneiro da Comunidade de uma mercadoria passível de pagar direitos de importação em violação de disposições nacionais adoptadas em aplicação dos artigos 2._ e 3._ do Regulamento n._ 4151/88 faz surgir uma dívida aduaneira. Todavia, resulta do n._ 42 do presente acórdão que a República Federal da Alemanha suprimiu essas disposições nacionais em violação do direito comunitário. Nestas circunstâncias, o Governo alemão não pode invocar a inexistência de constituição de uma dívida aduaneira para se eximir à obrigação de cobrar direitos niveladores à importação. 53 Quanto ao argumento do Governo alemão baseado na remessa feita pelo artigo 2._ do Regulamento n._ 2252/90 para os artigos 2._ a 5._ do Regulamento n._ 1795/90, deve dizer-se que, embora o artigo 2._ do Regulamento n._ 2252/90 não faça referência explícita aos produtos em relação aos quais se demonstre que preenchem uma das condições previstas no artigo 1._, n._ 2, primeiro parágrafo, deste regulamento, resulta de jurisprudência constante do Tribunal de Justiça que, quando uma disposição de direito comunitário seja susceptível de várias interpretações, deve dar-se a prioridade à que é adequada para salvaguardar o seu efeito útil (v., nomeadamente, acórdão de 24 de Fevereiro de 2000, Comissão/França, C-434/97, Colect., p. I-1129, n._ 21). 54 Ora, resulta do quinto considerando do Regulamento n._ 2252/90 que a subordinação da aplicação da suspensão da cobrança de direitos niveladores às condições previstas no artigo 1._, n._ 2, primeiro parágrafo, tinha por objecto evitar a importação para a Comunidade, sem cobrança dos direitos niveladores, de produtos que não se encontrassem a um nível de preço análogo ao da Comunidade. 55 Se, tal como pretende o Governo alemão, essa disposição não se aplicasse nas trocas comerciais entre a RDA e a República Federal da Alemanha e se o artigo 2._, n._ 3, do Regulamento n._ 1795/90 fosse aplicável igualmente aos produtos sujeitos à cobrança de um direito nivelador agrícola, o objectivo do artigo 1._, n._ 2, primeiro parágrafo, do Regulamento n._ 2252/90 não seria atingido. Com feito, tal interpretação esvaziaria da sua substância a referida disposição, na medida em que teria permitido que todo e qualquer produto agrícola entrasse na Alemanha e, portanto, na Comunidade, independentemente do facto de se encontrar ou não a um nível de preço análogo ao da Comunidade. 56 Daí resulta que a referência aos artigos 2._ a 5._ do Regulamento n._ 1795/90 que consta no artigo 2._ do Regulamento n._ 2252/90 só se aplicava aos produtos que beneficiassem da suspensão da cobrança dos direitos niveladores à importação da RDA, quer dizer aos que preenchiam uma das três condições previstas no artigo 1._, n._ 2, primeiro parágrafo, deste último regulamento. 57 Quanto ao argumento do Governo alemão baseado no facto de um órgão jurisdicional neerlandês ter confirmado uma decisão que ordenava o reembolso da restituição à exportação paga nos Países Baixos, deve salientar-se que as regulamentações comunitárias de importação e de exportação funcionam independentemente uma da outra. Embora a terceira condição prevista no artigo 1._, n._ 2, primeiro parágrafo, do Regulamento n._ 2252/90 crie efectivamente um nexo entre a concessão de restituições à exportação e, designadamente, a cobrança de direitos niveladores à importação, isto tinha unicamente por objectivo determinar os produtos agrícolas em relação aos quais essa cobrança estava suspensa nas trocas comerciais entre a Comunidade e a RDA. 58 A este respeito, deve recordar-se que o artigo 1._ do Regulamento n._ 2252/90 suspendeu a cobrança de direitos niveladores à importação unicamente em relação aos produtos agrícolas relativamente aos quais se demonstrasse que preenchiam uma das três condições previstas no seu n._ 2, primeiro parágrafo. Tal como resulta dos n.os 40 e 41 do presente acórdão, se nenhuma dessas condições estivesse preenchida, a regulamentação aduaneira comunitária normalmente aplicável aos produtos provenientes de países terceiros, incluindo os artigos 2._ e 3._ do Regulamento n._ 4158/81, era aplicável. Era, portanto, no momento da sua introdução no território comunitário que os produtos em causa deviam preencher uma das três condições e não num momento posterior. 59 Esta conclusão é corroborada tanto pelo objectivo do artigo 1._, n._ 2, primeiro parágrafo, do Regulamento n._ 2252/90, que, tal como resulta do quinto considerando do referido regulamento, era evitar que fossem importados na Comunidade, sem cobrança de direitos niveladores, produtos que não se encontrassem a um nível de preço análogo ao da Comunidade, como pela sua redacção, que não permite qualquer aplicação retroactiva. 60 Daqui resulta que a obrigação da República Federal da Alemanha de cobrar o direito nivelador à importação sobre os lotes de manteiga em causa, que tinham beneficiado de uma restituição à exportação dos Países Baixos, nascida no momento da introdução destes últimos no território comunitário, existe independentemente do resultado de eventuais acções por violação da regulamentação comunitária da exportação. 61 Quanto ao acórdão Boterlux, já referido, deve precisar-se que o Tribunal de Justiça nele declarou, no n._ 37, que o exportador de um produto com destino a um país terceiro fica privado do seu direito à restituição no caso de reimportação fraudulenta deste produto na Comunidade apesar da sua não participação na fraude ou da sua boa fé. Em contrapartida, o Tribunal não se pronunciou sobre a obrigação de cobrar os direitos niveladores à importação quando o exportador tenha sido privado do seu direito à restituição. 62 Quanto ao argumento do Governo alemão retirado da falta de prejuízo em detrimento do orçamento da Comunidade, basta recordar que a falta de cumprimento por um Estado-Membro de uma obrigação imposta por uma regra de direito comunitário é, em si mesma, constitutiva de incumprimento e a consideração de que essa falta de cumprimento não teve consequências negativas carece de pertinência (v. acórdão de 21 de Janeiro de 1999, Comissão/Portugal, C-150/97, Colect., p. I-259, n._ 22). 63 Finalmente, quanto à afirmação do mesmo governo de que recursos próprios não determinados e não pagos não podem ser reclamados à República Federal da Alemanha porque não se teria constituído qualquer dívida aduaneira baseada num direito nivelador, convém, em primeiro lugar, declarar que resulta do n._ 52 do presente acórdão que, tendo suprimido as disposições nacionais para aplicação dos artigos 2._ e 3._ do Regulamento n._ 4151/88 em violação do direito comunitário, o Governo alemão não pode invocar a não constituição de uma dívida aduaneira para se eximir à obrigação de cobrar direitos niveladores à importação. 64 Seguidamente, resulta do n._ 49 do presente acórdão que devia ter sido cobrado um direito nivelador à importação sobre os lotes de manteiga em causa. Em virtude do artigo 2._, n._ 1, do Regulamento n._ 1552/89, um direito das Comunidades sobre recursos próprios tais como os que estão em causa no presente processo é apurado quando o montante devido é comunicado pelo serviço competente do Estado-Membro ao devedor. Resulta da jurisprudência que esta disposição deve ser interpretada no sentido de que os Estados-Membros não podem deixar de apurar créditos, embora os contestem, sob pena de se aceitar que o equilíbrio financeiro da Comunidade seja perturbado, ainda que temporariamente, pelo comportamento arbitrário de um Estado-Membro (v., neste sentido, acórdão de 16 de Maio de 1991, Comissão/Países Baixos, C-96/89, Colect., p. I-2461, n._ 37). 65 Finalmente, deve dizer-se que resulta do artigo 9._, n._ 1, do Regulamento n._ 1552/89 que os Estados-Membros têm a obrigação de inscrever os recursos próprios na conta da Comissão. Além disso, resulta do artigo 17._, n._ 2, do mesmo regulamento que é apenas se não tiver sido possível efectuar a cobrança por motivos de força maior ou se verificar que é absolutamente impossível proceder à cobrança por motivos que não possam ser imputáveis ao Estado-Membro em causa, que este último é dispensado de colocar à disposição da Comissão os montantes correspondentes aos direitos apurados. Ora, o Governo alemão não evocou tais motivos. 66 Segue-se que a primeira acusação da Comissão também deve ser acolhida. 67 Nestas condições, deve declarar-se que, ao admitir, em violação do artigo 2._ do Regulamento n._ 2252/90, a introdução na Alemanha, sem a cobrança e a colocação à disposição da Comunidade de um direito nivelador correspondente ao nível do preço comunitário, de mercadorias em relação às quais tinha sido concedida uma restituição no momento da sua exportação dos Países Baixos, ao ter suprimido todas as formalidades aduaneiras no âmbito das trocas comerciais interalemãs e ao não tomar as medidas necessárias para aplicação do Regulamento n._ 2252/90, a República Federal da Alemanha não cumpriu as obrigações que lhe incumbem em virtude do Tratado CE. Decisão sobre as despesas Quanto às despesas 68 Por força do disposto no n._ 2 do artigo 69._ do Regulamento de Processo, a parte vencida deve ser condenada nas despesas, se tal for requerido. Tendo a Comissão pedido a condenação da República Federal da Alemanha nas despesas e tendo esta última sido vencida, há que condená-la nas despesas. Parte decisória Pelos fundamentos expostos, O TRIBUNAL DE JUSTIÇA (Quinta Secção) decide: 1) Ao admitir, em violação do artigo 2._ do Regulamento (CEE) n._ 2252/90 da Comissão, de 31 de Julho de 1990, que estabelece regras de execução do Regulamento (CEE) n._ 2060/90 do Conselho relativo às medidas transitórias referentes às trocas comerciais com a República Democrática Alemã no sector da agricultura e da pesca, a introdução na Alemanha, sem a cobrança e a colocação à disposição da Comunidade de um direito nivelador correspondente ao nível do preço comunitário, de mercadorias em relação às quais tinha sido concedida uma restituição no momento da sua exportação dos Países Baixos, ao ter suprimido todas as formalidades aduaneiras no âmbito das trocas comerciais interalemãs e ao não ter tomado as medidas necessárias para aplicação do Regulamento n._ 2252/90, a República Federal da Alemanha não cumpriu as obrigações que lhe incumbem em virtude do Tratado CE. 2) A República Federal da Alemanha é condenada nas despesas.

62008CJ0328

da

Traktatbrud – manglende vedtagelse inden for den fastsatte frist af de bestemmelser, der er nødvendige for at efterkomme Europa-Parlamentets og Rådets direktiv 2004/35/EF af 21. april 2004 om miljøansvar for så vidt angår forebyggelse og afhjælpning af miljøskader (EUT L 143, s. 56). Konklusion 1) Republikken Finland har tilsidesat sine forpligtelser i henhold til Europa-Parlamentets og Rådets direktiv 2004/35/EF af 21. april 2004 om miljøansvar for så vidt angår forebyggelse og afhjælpning af miljøskader, idet den ikke har vedtaget de love og administrative bestemmelser, der er nødvendige for at efterkomme dette direktiv. 2) Republikken Finland betaler sagens omkostninger.

62001TJ0275

da

Påstand dels om annullation af afgørelsen om ikke længere at beskæftige konferencetolke, der er fyldt 65 år, dels om tilkendelse af erstatning for økonomisk og ikke-økonomisk skade. Udfald: Parlamentets afgørelse af 30. november 2000, meddelt sagsøgeren den 10. februar 2001, og Parlamentets afgørelse af 19. juli 2001 om ikke at efterkomme sagsøgerens klage annulleres. I øvrigt frifindes Parlamentet. Parlamentet betaler sagens omkostninger. Sammendrag 1. Tjenestemænd – søgsmål – akt, der indeholder et klagepunkt – begreb – kvalifikation henhørende under Rettens skøn (Tjenestemandsvedtægten, art. 91) 2. Tjenestemænd – ansættelsesvilkårene for de øvrige ansatte – hjælpeansatte – freelance-tolke omfattet af artikel 78 i ansættelsesvilkårene for de øvrige ansatte – fastsættelse af en ufravigelig aldersgrænse hvad angår kontrakter begrænset til specifikke dage – artikel 74 i ansættelsesvilkårene for de øvrige ansatte uanvendelig (Ansættelsesvilkårene for de øvrige ansatte, art. 74 og 78) 3. Tjenestemænd – søgsmål – erstatningssøgsmål anlagt, uden at der i overensstemmelse med vedtægten er gennemført en forudgående administrativ undersøgelse – afvisning (Tjenestemandsvedtægten, art. 90 og 91) 4. Tjenestemænd – institutionernes ansvar uden for kontraktforhold – tjenestefejl – urigtig fortolkning af en vedtægtsbestemmelse ikke i sig selv en tjenestefejl 5. Tjenestemænd – søgsmål – erstatningssøgsmål – annullation af den anfægtede ulovlige retsakt – passende erstatning af den ikke-økonomiske skade (Tjenestemandsvedtægten, art. 91) 1.     Der foreligger kun akter eller beslutninger, der kan gøres til genstand for et annullationssøgsmål, når foranstaltningerne har retligt bindende virkninger, som direkte og umiddelbart berører sagsøgerens interesser ved en væsentlig ændring af hans retsstilling. Den nøjagtige juridiske kvalifikation af en skrivelse eller en note tilkommer alene Retten og er ikke undergivet parternes vilje. (jf. præmis 64 og 65) Henvisning til: Retten, 11. maj 1992, sag T-34/91, Whitehead mod Kommissionen, Sml. II, s. 1723, præmis 22; Retten, 15. juli 1993, sag T-115/92, Hogan mod Parlamentet, Sml. II, s. 895, præmis 36; Retten, 20. august 1998, sag T-132/97, Collins mod Regionsudvalget, Sml. Pers. I-A, s. 469, og II, s. 1379, præmis 13; Retten, 13. juli 2000, sag T-87/99, Hendrickx mod Cedefop, Sml. Pers. I-A, s. 147, og II, s. 679, præmis 37. 2.     Det fremgår af artikel 78, stk. 1, sammenholdt med stk. 3, i ansættelsesvilkårene for de øvrige ansatte, at bestemmelserne i afsnit III i nævnte ansættelsesvilkår kun finder anvendelse på hjælpeansatte, der ansættes som konferencetolke i henhold til nævnte artikel, for så vidt som de udgør vilkår, som ikke er dækket af de ansættelses- og aflønningsvilkår, der er fastsat i den aftale, der er indgået i medfør af stk. 1. Hvad angår en kontrakt, der er begrænset til specifikke dage, er ansættelsens ophør et karakteristisk og uundværligt vilkår ved ansættelsen af tolken, der er uadskilleligt forbundet med denne kontrakt. Det følger heraf, at artikel 74 i ansættelsesvilkårene for de øvrige ansatte, der vedrører de tilfælde, hvorunder ansættelsesforholdet for en hjælpeansat ophører, nødvendigvis udgør en af de bestemmelser i afsnit III i nævnte ansættelsesvilkår, som de bestemmelser, der finder anvendelse på hjælpeansatte tolke til samlingerne, gør undtagelse fra. Henset til den specifikke karakter af ansættelsesforholdet for nævnte tolke kan deres alder i øvrigt ikke udgøre en relevant faktor ved udførelsen af deres arbejde, således at deres ansættelsesforhold bør indeholde en aldersgrænse, der, såfremt den ikke er udtrykkeligt fastsat, bør være den, der er indført ved bestemmelserne i førnævnte artikel 74. (jf. præmis 100, 101, 103-105 og 108) 3.     Inden for rammerne af klageadgangen i henhold til vedtægtens artikel 90 og 91 kan et erstatningssøgsmål, som udgør et selvstændigt retsmiddel i forhold til et annullationssøgsmål, kun realitetsbehandles, såfremt der forud har været gennemført en administrativ procedure ifølge vedtægtens bestemmelser. Denne procedure er forskellig, afhængig af, om det tab, der kræves erstattet, er forvoldt ved en akt, der indeholder et klagepunkt i vedtægtens artikel 90, stk. 2’s forstand, eller ved en af administrationen udvist handlemåde, som ikke har karakter af en afgørelse. I det første tilfælde skal den pågældende inden for den fastsatte frist indgive en klage til ansættelsesmyndigheden over vedkommende foranstaltning. I det andet tilfælde skal den administrative procedure derimod indledes ved indgivelse af en ansøgning i henhold til vedtægtens artikel 90, stk. 1, med krav om erstatning og skal i givet fald følges op af en klage over afslaget på ansøgningen. Når der er en direkte forbindelse mellem et annullationssøgsmål og erstatningspåstanden, kan denne admitteres som accessorisk til annullationssøgsmålet, uden at der nødvendigvis forinden skal være forelagt ansættelsesmyndigheden en ansøgning om erstatning for det påståede tab, og uden at der skal være indbragt en klage over det udtrykkelige eller stiltiende afslag på ansøgningen. Såfremt det påståede tab derimod ikke skyldes en retsakt, der kræves annulleret, men en række fejl og undladelser, som administrationen hævdes at have begået, skal den administrative procedure ubetinget indledes med en ansøgning til ansættelsesmyndigheden om at erstatte dette tab. (jf. præmis 122, 123 og 125) Henvisning til: Retten, 15. juli 1993, forenede sager T-17/90, T-28/91 og T-17/92, Camara Alloisio m.fl. mod Kommissionen, Sml. II, s. 841, præmis 46; Retten, 28. juni 1996, sag T-500/93, Y mod Domstolen, Sml. Pers. I-A, s. 335, og II, s. 977, præmis 64 og 66. 4.     Administrationens vedtagelse af en urigtig fortolkning af en bestemmelse i vedtægten og, analogt, af ansættelsesvilkårene for de øvrige ansatte udgør ikke i sig selv en tjenestefejl. (jf. præmis 129) Henvisning til: Domstolen, 13. juli 1972, sag 79/71, Heinemann mod Kommissionen, Sml. 1972, s. 147; org.ref.: Rec. s. 579, præmis 11; Retten, 9. juni 1994, sag T-94/92, X mod Kommissionen, Sml. Pers. I-A, s. 149, og II, s. 481, præmis 52. 5.     Annullation af den anfægtede retsakt kan i sig selv udgøre en passende og principielt tilstrækkelig genoprettelse af den ikke-økonomiske skade, sagsøgeren kan have lidt. Herefter må annullation af en institutions afgørelse om ikke længere at ansætte hjælpeansatte konferencetolke på mere end 65 år, der ikke indebærer nogen negativ bedømmelse af sagsøgerens kvalifikationer, anses for at være en passende erstatning af den ikke-økonomiske skade, sagsøgeren kan have lidt. (jf. præmis 130) Henvisning til: Domstolen, 7. februar 1990, sag C-343/87, Culin mod Kommissionen, Sml. I, s. 225, præmis 25-29; Retten, 26. januar 1995, sag T-60/94, Pierrat mod Domstolen, Sml. Pers. I-A, s. 23, og II, s. 77, præmis 62.